Mondrian Piet Kompozycja w kwadracie z czerwonym żółtym i niebieskim

 

autor — Piet Mondrian

data powstania — 1921–25

technika — olej na płótnie

wymiary — przekątna 143,5 cm

miejsce przechowywania — Waszyngton, National Gallery of Art

Twórczość Mondriana, wybitnego przedstawiciela abstrakcji geometrycznej, wzrastała początkowo pod wpływem symbolizmu oraz ekspresyjnego malarstwa innego Holendra, Vincenta van Gogha. Zetknięcie się w Paryżu z kubizmem skłoniło go jednak do coraz silniejszego akcentowania struktury obrazów, kosztem uproszczenia rysunku i gamy kolorystycznej. Zakończeniem tego procesu było dojście Mondriana w 1913 r. do sztuki w pełni abstrakcyjnej. Dokonało się ono również pod wpływem pewnych idei filozoficznych oraz popularnej w tym okresie teozofii. Mondrian zaczął wiązać rolę artysty z odsłanianiem struktury rzeczywistości, odkrywaniem jej pierwiastków absolutnych, z pominięciem przypadkowych pozorów. Tworzona w ten sposób ponadczasowa, wolna od wszelkich emocji sztuka, miała skłaniać do kontemplacji, doskonalić duchowo.

Istotę rzeczywistości wyrażał jego zdaniem przede wszystkim zrównoważony stosunek przecinających się pod kątem prostym linii: pionu i poziomu — jest on jakby kwintesencją wszelkich innych podstawowych relacji, jak: męskie — żeńskie, człowiek — linia horyzontu. Do linii owych sprowadzał również działanie podstawowych kolorów: czerwień to zdaniem Mondriana stałość — linia horyzontu (poziom), z pionem zaś łączył błękit (opadanie) i żółć (wznoszenie).

Kompozycja w kwadracie z czerwonym, żółtym i niebieskim pochodzi z dojrzałego okresu twórczości Mondriana, w którym jego styl jest łatwo rozpoznawalny. Nadanie kompozycji formatu nie — jak zazwyczaj — prostokąta, lecz rombu, dynamizuje jej układ, stwarza wrażenie kontynuacji podziałów w przestrzeni.

Abstrakcyjny charakter sztuki był zdaniem artysty pochodną coraz bardziej abstrakcyjnego życia współczesnego człowieka i jego odwrotu od przyrody. Celem sztuki Mondriana było stworzenie nowego, chłodnego piękna, opartego na matematycznej harmonii podziałów.

Stworzony przez Mondriana styl, nazwany przezeń neoplastycyzmem (1917), oddziałał na innych twórców abstrakcji geometrycznej. Aktywnie wcielała je w życie (w sztukach użytkowych i architekturze) holenderska grupa De Stijl. Pozornie bezosobowy język form Mondriana jest obecnie najbardziej czytelną wizytówką ich autora.

Katarzyna Nowakowska-Sito

Encyklopedia PWN © Wydawnictwo Naukowe PWN SA