Ultrafiolet (UV, promieniowanie ultrafioletowe, pozafioletowe, nadfioletowe) to promieniowanie elektromagnetyczne o długości fali krótszej niż światło widzialne i dłuższej niż promieniowanie rentgenowskie (ang. X-rays). Oznacza to zakres długości od 100 nm do 380 nm. Słowo "ultrafiolet" oznacza "powyżej fioletu" i utworzone jest z łacińskiego słowa "ultra" (ponad) i słowa "fiolet" oznaczającego barwę o najmniejszej długości fali w świetle widzialnym. Dawniej było nazywane promieniowaniem "pozafiołkowym".

Zakresy promieniowania ultrafioletowego

Wyróżnia się dwa schematy podziału promieniowania ultrafioletowego na zakresy:

· techniczny

o daleki ultrafiolet - długość fali 100-200 nm

o bliski ultrafiolet - długość fali 200-380 nm

· ze względu na działanie na człowieka

o UV-C - długość fali 200-280 nm

o UV-B - długość fali 280-320 nm

o UV-A - długość fali 320-380 nm

Słońce i atmosfera Ziemi

Słońce emituje ultrafiolet w zakresie UV-A oraz UV-B, ale ziemska atmosfera pochłania część tego promieniowania w warstwie ozonowej. W efekcie 99% ultrafioletu, który dociera do powierzchni, to UV-A.

Wpływ na zdrowie

Promieniowanie UV-A jest mniej szkodliwe niż inne zakresy; uszkadza włókna kolagenowe w skórze, co przyspiesza procesy starzenia. UV-B jest niebezpieczne dla oka i może powodować zaćmę. Długa ekspozycja na działanie UV-B ma związek ze zwiększoną częstością występowania nowotworu złośliwego skóry - czerniaka, a także częstszych, choć mniej agresywnych guzów jak rak płaskonabłonkowy i podstawnokomórkowy . Promieniowanie prowadzi do uszkodzenia łańcuchów DNA. W komórkach dochodzi do szeregu mutacji. W warunkach prawidłowych większość uszkodzeń DNA jest usuwana przez systemy naprawcze. Osoby obarczone wadami tych systemów naprawy bardzo często chorują na nowotwory skóry. Także u osób bez szczególnych predyspozycji promieniowanie UV zwiększa ryzyko rozwoju nowotworów skóry.

Astronomia

Zdjęcie Słońca wykonane przez satelitę TRACE. Różne kolory odpowiadają promieniom ultrafioletom o różnym długościom fali emitowanym przez plazmę o odmiennych temperaturach

Z powodu zbyt silnego pochłaniania dalekiego ultrafioletu, obserwacje ciał niebieskich nie mogły być prowadzone aż do czasu wyniesienia przyrządów astronomicznych w kosmos. Dopiero wyniesienie ponad atmosferę teleskopów a szczególnie teleskopu Hubble'a pozwoliło na obserwację ciał niebieskich wysyłających ultrafiolet.

Zastosowania

W lampie jarzeniowej wytwarzany ultrafiolet z użyciem rozprężonych par rtęci, przez które płynie prąd elektryczny. Luminofor pochłania to promieniowanie i emituje światło białe. Lampa kwarcowa emituje promieniowanie ultrafioletowe, które wykorzystuje się w solarium do sztucznego opalania. Ultrafiolet powoduje świecenie - fluorescencję wielu substancji chemicznych. Można go wykorzystać do analizy zabezpieczonych przed podrobieniem banknotów albo w oględzinach miejsca zbrodni. Fluorescencyjne znaczniki mogą służyć do oznaczania badanych substancji organicznych, dzięki czemu można łatwo obserwować ich przemiany w organizmach żywych (zobacz: spektroskopia UV). Ultrafiolet ma własności bakteriobójcze. Promieniowanie ultrafioletowe pozwala na wykonanie w technice fotolitografii elementów półprzewodnikowych. Można uzyskać rozdzielczości wzorów rzędu 90 nm (procesory Intel Pentium 4, AMD Athlon 64.) Niektóre owady, np. pszczoły widzą promieniowanie ultrafioletowe. Wiele kwiatów ma specjalne barwniki, które reagują na ultrafiolet.