Katarzyna Krenz

Królowa Pszczół

We've got to trust someone – why not let it be the bee?

Komuś musimy zaufać – dlaczego nie pszczołom?

(Przysłowie z Vermont)

Ołownik, 1 sierpnia 2000

1.

„Bartnik czeka, aż grono skupi się dobrze i zmieni w twardą masę. Potem nakrywa głowę szerokim kapeluszem (...), ale nie wdziewa maski ani nie okrywa twarzy; jeśli ma wprawę, to zbiera rój po przód zanurzonymi w zimnej wodzie ramionami, strząsając go silnym ruchem z gałęzi prosto w podstawiony, odwrócony dnem do góry ul. Grono spada weń ciężko jak wielki, dojrzały owoc... "

Maurice Maeterlinck, Życie pszczół, s. 70. [Ten i dalsze cytaty, tłum. Franciszek Mirandola, Warszawa 1958.]

Profesor Franciszek Górczyński zamknął książkę w zamyśleniu i odłożył ją na balustradę werandy. Ten fragment Życia pszczół zawsze fascynował go najbardziej. Pszczoły były jego pasją, ich pracowite brzęczenie nazywał oddechem świata. W ulu widział mikrokosmos, mądrze i precyzyjnie zorganizowany. Jako młody chłopak marzył o własnej pasiece, ale matka nie chciała się zgodzić; była uczulona na jad pszczół. Nigdy nie przypuszczał, że pewnego dnia doświadczy tego, co opisał Maeterlinck: strząśnie rój do odwróconego ula, aż „grono spadnie weń ciężko jak wielki, dojrzały owoc". A jednak. Marzenia się spełniają. Jego pszczoły krążyły pracowicie po ogrodzie.

Gdyby trzy miesiące temu ktoś mu powiedział, co go spotka w najbliższej przyszłości, nie uwierzyłby. Chciał tylko spełnić ostatnią wolę matki. A tymczasem los odwrócił bieg jego życia, które przecież miało trwać bez zmian – monotonne i samotne aż do końca. Gdyby wiedział... Czy podjąłby inną decyzję? Cofnął się? Dobrze się stało, że uległ impulsowi. Ta podróż okazała się w życiu Profesora punktem zwrotnym.

A że była w tym odrobina szaleństwa? No cóż, decyzja o wyjeździe, przyniosła zmiany, na których wprowadzenie sam nigdy by się nie zdobył.

Profesor wstał; wiklinowy fotel zaskrzypiał, uwolniony od ciężaru jego ciała.

Nie każda podróż kończy się powrotem do domu. Albo inaczej: u kresu drogi zawsze czeka na nas jakiś dom, tyle że niekoniecznie nasz własny. Na przykład, dom Heleny Rachoń w Ołowniku.

Od kilku tygodni: dom Heleny i Franciszka Górczyńskich.

I był jeszcze ogród. Jego raj, jego królestwo.

Co do tego zgodzili się z Heleną od razu: każdy ogród wie, jak ma dziczeć, i sam decyduje, które rośliny pozostaną, a które, zagłuszone przez silniejszych sąsiadów, z czasem znikną. Ich ogród za domem, zarośnięty i tajemniczy, od lat nie pielęgnowany, wypełniała splątana pędami wszędobylskiego powoju gęstwina floksów, dalii, nawłoci i łubinów, naparstnic, malw i dziurawców. Mech wyparł trawę, zakwasił ziemię. Parkan z nieokorowanych żerdzi uginał się pod naporem krzewów głogu, dzikiej róży, tarniny i ałyczy.

Helenie zupełnie to nie przeszkadzało, i tak nie miała żyłki ogrodniczej.

– Wystarczy, mój drogi, że wokół werandy pojawią się pnące róże i pachnący groszek, reszta należy do ciebie – oznajmiła. – A, i jeszcze nasturcje.

Profesor z radością oddał ten dziki zakątek we władanie pszczół, psa Łatki i gołębia Zachariasza. Ule były stare, ale porządne, z mocnej dębowej klepki, gdyż dębów w okolicy nie brakowało; tutaj nie tylko drogi do nieistniejących już dworów, ale nawet szosy wyznaczały szpalery tych szlachetnych drzew. Gołębnik, prawie gotowy, był sporych rozmiarów; Profesor zamierzał w krótkim czasie zadbać o towarzystwo dla Zachariasza. Co do Łatki, to zamiast psiej budy, wolał legowisko pod werandą. Było ciepłe, bezpieczne i blisko pana, którego na krok nie odstępował.

Tak, marzenia się spełniają.

Jaka tu cisza. Tak jakby cały zgiełk cywilizacji rozpłynął się w niebycie. W jego miejsce pojawiły się harmonia, śpiew ptaków, szum wiatru. Muzyka pszczół.

Pszczoły. Helena dobrze wiedziała, co robi. Gdy Franciszek wracał z Francji, wyjechała po niego na dworzec do Olsztyna. Ledwie wysiadł z pociągu, oszołomiony długą podróżą i onieśmielony spotkaniem, zaraz po przywitaniu powiedziała:

– W moim ogrodzie jest stara pasieka, tylko brakuje roju. Kiedyś myślałam, że na starość rozpoczniemy ze Stefanem produkcję miodów. Cóż, człowiek snuje plany, a przeznaczenie i tak plącze nitki, jak mu się podoba. Najpierw był Stefan, a nie było domu, potem był już tylko dom... Ale pasieka jest, i wciąż czeka.

Cisza. I nareszcie spokój. Ciekawe, że ludzie wiecznie szukają spokoju. Nie widzą, jak bardzo jest to męczące i bezowocne? Spokoju się nie szuka, spokój się znajduje, bezwiednie i bez wysiłku. Przynajmniej tak było w jego przypadku. Najpierw przez tyle lat nic, tylko pustka i melancholia, praca w dalekiej Warszawie, a tutaj chora matka – synowski obowiązek i przyczyna wiecznego rozdarcia. I teraz nagle – jest. Spokój. Pojawił się wraz z tą piękną, dojrzałą kobietą, która nieoczekiwanie zaprosiła go do swojego życia.

Gdzieś za płotem rozległ się śmiech i uderzenie piłki o ścianę garażu. To dzieci nowych gospodarzy wybiegły bawić się na podwórku. Szkoda, że Kiessling zdecydował się na sprzedaż rodzinnego domu. W jego sytuacji było to całkowicie zrozumiałe, ale jednak – szkoda.

Profesor spojrzał na zegarek. Dochodziła piąta. Helena przykazała mu, żeby się nie spóźnił. Dobrze, że sobie przypomniał o spotkaniu w starym przedszkolu. Pewnie wszyscy są już na miejscu.

Franciszek Górczyński sięgnął po kapelusz. Łatka zerwał się na równe nogi i z głośnym ujadaniem popędził do furtki.

2.

Maya przyjechała z Warszawy koło południa. Nigdy wcześniej tu nie była, ale dzięki mapce narysowanej przez Łukasza trafiła jak po sznurku. Szef wprawdzie narzekał, że redakcja bez niej sobie nie poradzi, ale w końcu dał się przekonać – taki ślub jak Rity i Staszka nie zdarza się co dzień. Maya nie wyjaśniła, co rozumie przez „taki", ani nie wspomniała, że miejsce, gdzie ślub miał się odbyć, było równie niecodzienne, co sama ceremonia.

Dom dziadków Łukasza ze strony ojca, Jana i Salomei Kawków, okazał się znacznie większy, niż go sobie wyobrażała. Typowy mazurski dom z nietynkowanej cegły, o wąskich, wysokich oknach od frontu, z obszerną zagraconą werandą od tyłu. Na lewo od wejścia znajdowały się przestronna kuchnia z piecem kaflowym pod bielonym okapem oraz jadalnia z wyjściem do ogrodu, a na prawo sypialnia i tak zwane biuro dziadka, gdzie oprócz regałów wypełnionych książkami i starych roczników gazet, przewiązanych sznurkiem i zalegających na podłodze, mieściło się jeszcze tylko staromodne biurko. Było sporych rozmiarów, dębowe, z dwoma kolumnami szuflad i blatem, którego część przeznaczoną do pisania pokrywało wypłowiałe i powygryzane przez mole czarne sukno. Stał na nim teraz laptop Łukasza, obok leżały notatki do doktoratu. Nuty. Futerał z jego klarnetem.

Ku radości Mai, dzięki Łukaszowi dom nabrał cech pracowni artysty – sielskiej odskoczni od życia w stolicy. Pustelnia, pomyślała, ale mimo wszystko nieźle. Sama lubiła wielkomiejskie wygody, tłum, szum i pośpiech. Nigdy nie kryła, że nie jest przygotowana na surowe warunki, choćby tylko na czas urlopu. Z przyjemnością wzięła prysznic w odremontowanej łazience, urządzonej na wzór szwedzkiej sauny, a potem napiła się mocnej kawy z ekspresu.

Całe popołudnie spędzili z Łukaszem w starym przedszkolu, pomagając Marietcie w dekorowaniu sali i ogrodu. W przyległym parku, w naturalnej altanie z siedmiu lip, urządzili kaplicę, gdzie para młoda miała złożyć przysięgę. Wszyscy byli zgodni, że to najodpowiedniejsze miejsce na ceremoniał zaślubin. Helena przekonała do pomysłu proboszcza z Dąbrówki i załatwiła potrzebne formalności, a także zajęła się cateringiem, który w Ołowniku ograniczał się do zamówienia potraw i weselnego tortu u miejscowych gospodyń.

Marietta Wachowicz, która w ich zespole, oprócz grania na scenie, zajmowała się scenografią i projektowaniem kostiumów, przez cały poprzedni dzień przygotowywała lampiony i girlandy do ogrodu, bukiety polnych kwiatów na weselne stoły oraz transparent „Wiwat Młoda Para" nad bramę wjazdową. Na moment Mariettę ogarnął smutek, że to nie jej wesele, ale zaraz z wrodzoną pogodą ducha pomyślała, iż taka uroczystość sprzyja oświadczynom. Stefan jest właściwie gotowy, potrzeba mu tylko delikatnej sugestii...

Gdy wszystko było gotowe, Maya i Łukasz wrócili na chwilę do domu, żeby odpocząć i przebrać się na wieczór. Łukasz wybrał okrężną drogę przez wieś.

Chciał pokazać Mai jaz, gdzie jego dziadek na życzenie właściciela tutejszego majątku, grafa von Sandena, zbudował elektrownię wodną, a po latach, wraz z grupą inżyniera Daniela, usuwał wojenne zniszczenia. Elektrownia zaopatrywała w prąd całą okolicę, dopóki w połowie lat dziewięćdziesiątych nie została zamknięta i sprzedana, a następnie w krótkim czasie zdewastowana i ograbiona. Dach się zapadł, powybijane szyby w oknach przywodziły na myśl ślepe oczodoły. Wewnątrz na posadzce stały kałuże rdzawej wody; w nagich murach wszechobecna wilgoć dokonywała dzieła zniszczenia. Mimo to zachowane gzymsy i pilastry oraz trzy owalne okienka w ścianie szczytowej nadal nadawały budynkowi matematyczny porządek proporcji i symetrii. W każdym szczególe nadal widać było solidną robotę budowniczego, który myślał nie tylko o funkcji, ale i o estetyce.

Stanęli na kładce nad jazem. W dole Węgorapa przelewała się z głośnym szumem, tworząc na zielonkawej powierzchni białe zakola piany.

– To tutaj – powiedział Łukasz.

Maya przeciągnęła się.

– Leniwie na tym twoim końcu świata – powiedziała. – Woda płynie tu szybciej niż czas.

Łukasz obejrzał się na zdewastowany budynek. W biurku dziadka znalazł stare rysunki techniczne. Przez krótki moment rozważał nawet, czy by tej elektrowni nie kupić, ale szczęśliwie nic z tego nie wyszło. Przynajmniej Maya uważała, że szczęśliwie. Do remontu takiego obiektu potrzeba fachowej – wiedzy i dużych kredytów, a nie zapału muzyka marzyciela, który nagle zapragnął uciec na koniec świata.

Chwilowo Łukasz postanowił nie szukać innej okazji, tylko wrócić do pisania doktoratu. Zarzekał się jednak, że kiedyś kupi jakiś stary młyn albo wiatrak i doprowadzi go do dawnej świetności.

Maya wyszła na ganek. Była w długiej wieczorowej sukni, na ramiona zarzuciła jedwabny szal, na wypadek gdyby noc okazała się chłodna. Wzięła kubek z rąk Łukasza i dopiła ostatni łyk chłodnej kawy.

– Chodź, pokażę ci sad – powiedział Łukasz.

Sad znajdował się na łagodnym zboczu za domem.

Stare pogięte drzewa, prześwietlone słońcem pełnego lata, nurzały się w wysokich trawach. Na szczycie wzniesienia, między dwiema jabłoniami, stało wyplatane krzesło.

Spojrzeli w tamtą stronę oboje jednocześnie. Łukasz objął Mayę ramieniem. Poddała się miękko, bez oporu.

– To stamtąd zawsze z tobą rozmawiałem – wymruczał w jej włosy. – Tylko tam jest zasięg.

Maya uśmiechnęła się nieznacznie. Pomyślała: dobre miejsce na hamak. Albo – by postawić tam kołyskę. Jednak nie powiedziała tego głośno. Jeszcze zdąży. Poczuła zapach traw, ziół i dojrzałych owoców. Był uderzająco mocny i wyrazisty. Dotknęła uginającej się pod ciężarem owoców gałęzi nad głową.

– Nareszcie rozumiem, dlaczego tak często wspominałeś o jabłkach.

Łukasz zmieszał się.

– Temat zastępczy – mruknął. – Ratował sytuację. Ale teraz...

Rok temu życie Łukasza utraciło sens. Muzyka, doktorat, Maya, ich wspólne plany i wspólny dom – wydawało się, że ma wszystko, ale tylko pozornie. W rzeczywistości nie miał nic, ponieważ nic nie czuł. Dopiero kiedy wyjechał wraz z zespołem Heleny Rachoń i zdawało się, że naprawdę utracił wszystko, dopiero wtedy, bardzo powoli, zaczął wracać „znikąd". To była najważniejsza rzecz, jakiej się dowiedział podczas terapii u doktora Orlicza: z depresji wychodzi się właśnie tak, krok za krokiem, dzień po dniu. Nawet wtedy, gdy wydaje nam się, że wydarzenia spadają na nas niczym grom. Albo gdy myślimy, że nic się nie dzieje.

Chińskie przysłowie powiada: skup się na chwili obecnej, ponieważ tylko wtedy żyjesz. Po powrocie z Pampeluny do Ołownika Łukasz napisał do Mai: „Nareszcie zrozumiałem, co miałaś na myśli. Tak, odłamki przeszłości i plany na przyszłość, złe wspomnienia i dobre przeczucia istnieją tylko w nas, i tylko jeśli im na to pozwolimy. Ale może oznacza to również, że nie musimy nic planować na jutro? Czuję, że tyle potrafię: być z tobą teraz, zawsze teraz".

3.

Staszek skręcił z głównej szosy, przejechał jeszcze kilkaset metrów ubitym traktem wzdłuż porośniętego olszyną i wierzbami brzegu rzeki, następnie drogą przez las, łąkę i park i po chwili zatrzymał się przed bramą. Od wiosennych warsztatów w starym przedszkolu minęło kilka miesięcy, ale drogi nie zapomniał. Jedyna różnica to gąszcz przysypanej kurzem zieleni, której wczesną wiosną jeszcze nie było.

Jazda przez całą Polskę była spokojna, tyle że długa – ze względu na Ritę rozłożyli ją na dwa dni, z noclegiem w Łowiczu, u znajomych Staszka. Planując trasę, Staszek wybrał boczne drogi, żeby było ciekawiej. Krajobraz przepływał łagodnie przed oczami, pozwalając skoncentrować myśli na wydarzeniu, które czekało ich u celu.

Ostatnie dwa miesiące spędzili w Jabłonce na Orawie, dokąd Staszek przywiózł Ritę prosto ze szpitala we Fryburgu. Cała jego rodzina natychmiast zaangażowała się w opiekę nad dziewczyną. Opieka polegała głównie na dokarmianiu; ciotki i kuzynki stwierdziły, że „u tych Niemców" każdy by zmarniał, a co dopiero taka chudzina jak Rita. Nie pojmowały, że ktoś może być po prostu szczupły z natury.

Z dnia na dzień Rita czuła się zdrowsza i silniejsza. Bóle głowy całkowicie ustały, przestała jej dokuczać bezsenność. Gdyby jeszcze potrafiła uwierzyć lekarzom, że operacja się powiodła, byłaby naprawdę szczęśliwa.

Od wyjazdu, w końcu kwietnia, nie była w domu. Zresztą... Co to jest dom? Gdzie? Do tej pory były to po prostu cztery ściany i dach nad głową. Miejsce, gdzie mogła przeczekać noc i niepogodę i ukryć się przed ojcem. Dopiero przebywając z rodziną Staszka, Rita przyłapała się na myśli, że dom to miejsce, gdzie człowiek chce przeżyć całe życie. Niby niewiele, ale dla niej było to wielkie odkrycie.

Staszek wyłączył silnik i spojrzał na Ritę. Spała spokojnie. Pomyślał, że nie będzie jej budził. Dopiero piąta, jeszcze zdążą się ze wszystkimi przywitać, a potem przygotować do ceremonii.

Odchylił głowę na oparcie fotela i zamknął oczy.

Gdy w połowie kwietnia zgłosił się do zespołu, zrobił to dlatego, że chciał zobaczyć kawałek świata. Tylko tyle. Kto by się spodziewał, że w ciągu tygodniowej podróży tak wiele może się wydarzyć. A potem tak wiele zmienić.

Sięgnął do kieszeni, żeby po raz setny sprawdzić, czy nie zapomniał o obrączkach. Nie zapomniał.

4.

Stare przedszkole mieściło się w dawnym domu zarządcy jednego z folwarków w majątku von Sandenów. We wsi nazywano je starym nie tylko dlatego, że dom zbudowano przed wojną, ale również dlatego, że przedszkole kilka lat temu przeniesiono do nowego i bardziej nowoczesnego budynku w samym Ołowniku. Dom zarządcy zamknięto i, trzeba przyznać, zabezpieczono na tyle skutecznie, że nie uległ dewastacji, tak jak elektrownia wodna na Węgorapie. Tutaj czas się zatrzymał, zachowując ślady dawnych bywalców, tylko kurz pokrywał coraz grubszą warstwą wyblakłe dziecięce malunki i olejne lamperie na ścianach, drewniane podłogi w kolorze orzecha jasnego, łuszczącą się farbę stolarki okiennej. W kuchni, na węglowym piecu wciąż jeszcze stały emaliowane kotły i żeliwne patelnie. W łazience rząd umywalek, umocowanych na wysokości kolan dorosłego człowieka, przypominał o małych użytkownikach.

W pokojach na parterze paliły się wszystkie światła. Takiego gwaru i ścisku jeszcze tu nie widzieli. Sala, która zwykle podczas prób ich nielicznego zespołu wydawała się przestronna i zimna, teraz pękała w szwach. Na stołach, przykrytych białymi obrusami, stały półmiski z przekąskami, kosze jabłek, gruszek i śliwek na przemian z bukietami polnych kwiatów i weselnych wiązanek.

Muzykanci przygrywali na góralską nutę; Staszek ściągnął ich aż z Orawy. Kiedyś i on z nimi grywał po weselach, dopóki wuj Wendelin nie wysłał go w świat. Jako pan młody Staszek wystąpił w stroju orawskim, który odziedziczył po ojcu: portki z grubego sukna, z naszywanymi parzenicami z czarnej tasiemki, biała koszula, szeroka, zapinana na klamrę pod szyją, i skórzany pas na trzy klamerki. Do tego tak zwany prucnik, czyli czarna kamizela z metalowymi guzikami i czerwonymi pomponami wzdłuż zapięcia, a na wierzch brązowa cucha. I jeszcze kierpce wiązane wokół łydek rzemieniami i płytki filcowy kapelusz z orlim piórem i główką otoczoną paskiem ż naszytymi muszelkami kauri – ślad po zbójnickich wędrówkach aż nad południowe morza.

„Góry z dolinami, cni mi się za wami, bo ja od malućka naucony z wami... " – zaintonował Staszek.

Dobrze mu się śpiewało. Zrobił tak jak zawsze: po przygrywce najpierw wyprowadził solowy zaśpiew, ale zaraz zmienił trop i w cichszej powtórce refrenu przeszedł w drugi głos. Długość frazy podpowiadał mu zapamiętany odgłos górskiego echa.

5.

Łukasz Kawka wyszedł na zewnątrz, żeby ochłonąć. Przeciągnął się, szeroko rozkładając ramiona. Przez ostatnią godzinę grał na swoim klarnecie ze Staszkowymi muzykantami, a goście weselni tańczyli, aż kurz się wzbijał z podłogi. Chwilę czekał jeszcze w drzwiach z nadzieją, że Maya da się namówić na spacer, ale ona rozmawiała właśnie z Leną i widać było, że się nie nudzą. W końcu ruszył samotnie w stronę oczka wodnego, ukrytego w zagłębieniu terenu w odległym kącie parku.

Po upalnym dniu zapadła noc parna i bezwietrzna; lato tego roku było wyjątkowo pogodne. Lampiony wydobywały z mroku fragmenty pni, węzły konarów, rysunek liści. Nocą park wydawał się znacznie większy niż za dnia, może dlatego że jego granice ginęły w mroku. Muzyki prawie nie było tu słychać, głos miały tylko żaby i cykady.

Łukasz potknął się o szyszkę. Nagłym poruszeniem wystraszył jakiegoś ptaka, czarny kontur oderwał się od lipowej korony, ledwie widoczny na tle bezgwiezdnego nieba.

Wrona? Gawron?

Uśmiechnął się w duchu. W ostatnim czasie poznał nazwy wielu ptaków, ale w jego towarzystwie wszyscy i tak dla żartu powiedzieliby, że to kawka.

Ptak przeleciał mu nad głową, trzepocząc skrzydłami. Z gładkiego lustra stawu wyskoczyła ryba, ciągnąc za sobą ogon połyskliwych kropli.

Maya miała rację: rzeczywiście, tak spokojnie jest chyba tylko na końcu świata. Żaden zamęt tu nie dociera. Ale na końcu świata też jest świat, pomyślał zaraz przekornie z tym jakimś nowym i przyjemnym uczuciem spokoju. Powoli dojrzewał do tego, żeby niczemu się nie dziwić. Ani nigdzie się nie spieszyć. Jeszcze tylko nie rozwiązał kwestii wybaczenia, jednak to najwyraźniej wymagało więcej czasu niż kilka miesięcy.

Z rękami w kieszeniach, wolnym krokiem zawrócił do rozświetlonego budynku. Nie przypuszczał, że kiedyś jeszcze wróci do Ołownika. Musiał przejechać szmat Europy, żeby się przekonać, gdzie jest jego miejsce.

6.

Marietta rozejrzała się po sali z satysfakcją scenografa. Nie umawiając się, dziewczyny z zespołu na przyjęcie weselne ubrały się w stroje, które trzy miesiące temu przygotowała dla nich na festiwal. Spódnice z grubego lnu były suto marszczone, sznury jaskrawych korali z prywatnej kolekcji Marietty odcinały się na tle bluzek z czarnego trykotu, co wyglądało niby ludowo, ale zarazem nowocześnie. Było w tym zestawieniu coś ze śmiałego projektu haute couture. Pomysłowość i konsekwencja, bez uciekania się do zbędnych ozdób znaczą w zawodzie projektanta bardzo wiele. I odwaga. Marietta zawsze tak myślała, a teraz miała tego widoczny dowód. Za modą się nie podąża, modę się tworzy.

– Udało się! – powiedziała, odwracając się do Stefana, który siedział obok niej na ławie. – Tym razem wszystko wypadło świetnie, prawda?

Umilkła zmieszana, z nadzieją, że nie zwrócił uwagi na to jej „tym razem". Przez całą drogę do Pampeluny Stefan stale się denerwował, że coś jest „nie tak jak należy". Wciąż im przypominał, że na scenie od amatorów wymaga się profesjonalizmu. Jakby sami tego nie wiedzieli.

Z powodu tych strojów chyba już trzeciego dnia podróży, w Berlinie, doszło między nimi do ostrego spięcia. Marietta postanowiła sobie wtedy w duchu, że więcej się do niego nie odezwie. Inna sprawa, że szybko mu wybaczyła. Ludzie różnie radzą sobie z bólem, chorobą, kłopotami, trzeba to zrozumieć. Jedni się zatną i nic nie powiedzą, a inni będą się awanturować o byle drobiazg, żeby rozładować stres. Dlatego przyszła do niego do pokoju. Ale to było potem, już we Francji, kiedy zorientowała się, że między Stefanem a Heleną wszystko skończone.

Spojrzała na niego ukradkiem. Nie zareagował na jej słowa. Może faktycznie nie pamiętał, co mu nagadała tamtej nocy, a może tylko udawał. Siedział teraz obok niej, tak jak lubił najbardziej, blisko, bardzo blisko. Tak, żeby czuć ciepło jej ciała.

7.

Na parkiecie kręciło się kilka par.

Helena Rachoń-Górczyńska, w długiej sukni w duże czerwone kwiaty i miniaturowym słomkowym kapelusiku z woalką, przypiętym na bakier nad czołem, podchodziła kolejno do gości, by zamienić kilka słów, podziękować za przybycie. Czuła się tu jak gospodyni, można powiedzieć: była nią, nawet bardziej niż państwo młodzi i ich krewni.

Zespół stawił się w komplecie. Byli Marietta Wachowicz ze Stefanem Kiesslingiem i Alicja Ganz z mężem. Łukasz Kawka z Mayą. Roksana Salomon i Sergiusz Pietruszka, i Hugo Baraś, jak zawsze samotny pośród tłumu, ze, swoim nieodłącznym aparatem fotograficznym. Marta Salińska wprawdzie nie pojechała z nimi do Pampeluny, tylko wróciła do Olsztyna, żeby przystąpić do matury, jednak kontakt się nie urwał i na wesele została zaproszona. Nawet Lena Dmowska zdążyła na czas, chociaż do ostatniej chwili nie było pewne, czy uda jej się wrócić z festiwalu muzyki sakralnej na Sardynii. Byli również ci wszyscy, którzy z jakiegoś powodu musieli zrezygnować z udziału w festiwalu; nadal należeli do zespołu.

Helena spoglądała na nich z dumą. Jej zespół. Zgrany, zżyty, mimo że wciąż bez nazwy. Zresztą, po co komu nazwa? Wystarczy, że mieli wspólne plany na przyszłość.

A przecież gdyby ktoś ją o to zapytał, musiałaby przyznać, że początki były trudne.

To wtedy, na początku, Bernard Kiessling się rozchorował i Helena straciła jedyne pewne oparcie. Miała do wyboru: odwołać wyjazd do Pampeluny albo ciągnąć wszystko dalej, już bez jego pomocy.

Nie zrezygnowała.

Część 1

W ulu który wzięliśmy sobie za przedmiot obserwacji, otrząsnęły się już pszczoły z zimowego bezwładu, a królowa od pierwszych zaraz dni kwietnia jęła się znoszenia jaj.

Robotnice obleciały jaskry, pierwiosnki, śnieżyczki, fiołki i zbadały wierzby oraz krzaki leszczyny, W miarę jak wiosna obejmuje władanie nad światem, strychy i piwnice ula zapełniają się miodem i pyłkiem kwiatowym, czyli pierzgą, a codziennie rodzą się tysiące pszczół.

[... ] Niepokój ogarnia cały lud, a stara królowa miota się. czując pobliże nowego, nieznanego losu".

Maurice Maeterlinck. : Życie pszczół s. 23.

Rozdział I

Helena Rachoń pracowała w Domu Kultury w Olsztynie. Zazwyczaj jej propozycje programowe podobały się dyrekcji, zwłaszcza że dzięki swoim kontaktom z dawnych lat potrafiła ściągać ciekawych artystów na warsztaty muzyczne, kursy mistrzowskie, koncerty. Jednakże pomysł, by zespół teatralny działający przy domu kultury wziął udział w festiwalu teatrów amatorskich w Hiszpanii, spotkał się ze zdecydowaną odmową. Za daleko, za drogo. I za późno – budżet na ten rok został już rozdysponowany inaczej.

Ona jednak nie należała do osób, które łatwo rezygnują. Postanowiła, że nie będzie się oglądać na żadne instytucje, tylko zrobi to z małym niezależnym zespołem amatorskim, który od paru lat prowadziła z przyjaciółką w pobliskim Węgorzewie. Przygotują spektakl, poszukają sponsorów. Wszystko jest dla ludzi, trzeba tylko chcieć.

Poprosiła o urlop bezpłatny i pojechała do domu, do Ołownika. Tam nie była sama.

Zaraz po przyjeździe poszła na naradę do Bernarda Kiesslinga. Kiedyś Helenę wiele łączyło z jego synem, Stefanem. Podczas urlopów często razem wpadali do Ołownika, dokąd starzy Kiesslingowie po przejściu Bernarda na rentę przeprowadzili się z Warszawy. Któregoś lata stary Ben wspomniał, że w sąsiedztwie jest do kupienia dom z ogrodem. Kupno domu w Ołowniku miało dla Heleny podwójny sens: po pierwsze, było dobrą lokatą kapitału, jaki udało jej się zgromadzić przez lata artystycznych wojaży. Po drugie, gdyby pewnego dnia Stefan musiał się zaopiekować rodzicami, mogliby być blisko nich. Wprawdzie Stefan wciąż się nie deklarował, ale wydawało się, a przynajmniej Helena miała takie wrażenie, że ich związek trwa wystarczająco długo, by wolno jej było myśleć o wspólnej przyszłości. Dom jednak kupiła sama. W tej kwestii była konserwatywna, jej zdaniem wspólna własność powinna pojawić się po podjęciu pewnych zobowiązań, a nie przed. Jeśli o to chodzi, instynkt jej nie zawiódł: jak się miało wkrótce okazać, Stefan nie chciał być blisko ani rodziców, ani Heleny. Wolał ożenić się z inną kobietą i zamieszkać w Warszawie. Od tamtej pory do Ołownika, gdy zaszła taka potrzeba, wysyłał młodszą siostrę Justynę.

Mimo wszystko Helena nigdy nie żałowała swojej decyzji. Dom był piękny, a życie z dala od plotek w środowisku i od zgiełku Warszawy przyniosło jej nie tylko upragniony spokój, ale w nowych warunkach – po zmianach w Polsce na początku lat dziewięćdziesiątych – otworzyło niespodziewane i całkiem atrakcyjne perspektywy działania.

Jak sama mówiła, Helena osiedliła się, ale nie osiadła. Pełna energii, planów i pomysłów była w nieustannym ruchu. W tygodniu pracowała w Olsztynie, a w weekendy dowodziła swoim teatrem w sąsiednim Węgorzewie. Kiedy stary Ben owdowiał, wyciągnęła go z depresji, angażując w sprawy teatru. Z zawodu był inżynierem, lecz nie stanowiło to przeszkody, wręcz przeciwnie, było zaletą. Teatr amatorski nie dysponuje taką obsługą jak teatr profesjonalny, gdzie kostiumy i dekoracje wykonuje się w specjalistycznych pracowniach, a scenę do spektaklu przygotowuje ekipa dźwiękowców, techników i elektryków. W teatrze amatorskim trzeba polegać na własnej pracy i pomysłowości.

Bernard okazał się nieocenionym pomocnikiem we wszelkich sprawach organizacyjnych i technicznych. Z natury nastawiony do świata filozoficznie, studził emocje Heleny chłodną analizą sytuacji, przekładając jej szalone pomysły na realne możliwości. A ona liczyła się z jego zdaniem. I uwielbiała sposób, w jaki wygłaszał swoje zawiłe komentarze, zwłaszcza gdy chciał zaznaczyć, że ma na jakiś temat odmienną opinię. Jak wtedy, gdy po ich pierwszej, trzeba przyznać, niezbyt udanej premierze, w miejscowej prasie ukazała się nieprzychylna recenzja.

Bernard przeczytał recenzję ze spokojem, po czym równie spokojnie powiedział:

– Słusznie twierdzą niektórzy, że prawdziwy amator to ktoś, kto nie tylko wykazuje się zamiłowaniem do teatru, lecz także opanowaniem tajników rzemiosła. Nie wystarczy kochać, trzeba wiedzieć, jak kochać. Wszystko to rozumiem. Ale skromny początek to w sumie nie najgorszy punkt wyjścia. Od czegoś trzeba zacząć.

Gdy przyjechała z Olsztyna na naradę, stary Ben, jak zwykle, najpierw wysłuchał Heleny w milczeniu, a potem dłuższą chwilę dumał. Czyli, według jego własnych słów: kalkulował. Z tych kalkulacji wynikło mu tyle, że mniej stracą, jeśli pojadą do Pampeluny, aniżeli jeśli pozostaną na miejscu.

– Bo wtedy stracimy wszystko. A tak – tylko tyle, ile nam się nie uda lub ktoś nam oberwie po drodze.

Następnie wziął starą kopertę, przeciął ją wzdłuż na pół i drobnym pismem zaczął spisywać listy spraw do załatwienia. Jedną dla Heleny, drugą dla siebie.

– Jak na razie plusów mamy więcej niż minusów, ale roboty po równo, to znaczy dużo – powiedział na pożegnanie.

Tego samego wieczora Helena zatelefonowała do Alicji Ganz.

– Pomóż – poprosiła przyjaciółkę, która w teatrze prowadziła zajęcia ze śpiewu, dykcji i ruchu scenicznego, a także reżyserowała wszystkie spektakle. W kwestiach artystycznych Helena dała jej całkowicie wolną rękę.

Mimo sporej różnicy wieku – Alicja miała trzydzieści trzy lata, Helena o piętnaście więcej – dobrze się rozumiały. Obie studiowały na akademii muzycznej, kiedyś marzyły o karierze scenicznej, co z różnych powodów im nie wyszło. Alicja pięknie śpiewała, jednak nie ukończyła studiów; wczesne macierzyństwo i małżeństwo pokrzyżowały jej plany. Wraz z mężem przeniosła się z Warszawy na Mazury, gdzie Edward dostał przydział do jednostki straży granicznej. Nie chcąc całkiem zerwać kontaktu z muzyką, Alicja udzielała prywatnych lekcji śpiewu i gry na fortepianie.

Helena także miała niezły głos, ale dość wcześnie się zorientowała, że to nie wystarczy. W tym zawodzie bez charyzmy nie osiąga się wiele. Jednak dzięki pracy w agencji artystycznej Pagart zjeździła Europę wzdłuż i wszerz, organizując trasy koncertowe. Z satysfakcją myślała o tym, że mimo wszystko nieźle jej się ułożyło: nie miała męża ani dzieci, to prawda, ale między innymi właśnie dlatego wiodła niezależny, artystyczny żywot, tak jak tego pragnęła.

Z początku mieszkańcy Węgorzewa trochę dowcipkowali na temat ich teatru. Bo kto to widział, żeby wykształcone „miastowe" kobiety bawiły się w sztukę na prowincji. Ale, ogólnie rzecz biorąc, byli życzliwie nastawieni. Na spektakle przychodzili gremialnie, śmiali się, oglądając Fredrę, wzruszali na śpiewograch Brylla, a z sukcesów na konkursach i festiwalach cieszyli się, jakby to były ich własne osiągnięcia.

Lecz ostatnio w teatrze niewiele się działo. Latem Ganzowie przeżyli tragedię i Alicja wciąż nie mogła dojść do siebie. Helena zdawała sobie sprawę, że pora jest nieodpowiednia, ale zaraz przyszło jej na myśl, że może to właśnie będzie sposób na wyrwanie Alicji z apatii.

– Potrzebuję twojej pomocy – powtórzyła.

Alicja obiecała, że pomoże, jednak od razu zastrzegła, że na wyjazd się nie pisze.

– Nie dam rady, rozumiesz, prawda? Edward...

Helena pokiwała tylko głową. Tak, mimo upływu miesięcy pora była wciąż nieodpowiednia. Tymczasem ona nie mogła czekać, potrzebowała Alicji, jej doświadczenia scenicznego, inwencji, wyobraźni.

– Zgoda, nie musisz jechać. Tam już sobie poradzimy, najważniejszy jest początek. Pomysł!

Alicja zaproponowała, żeby przygotowali krótką śpiewogrę na podstawie Cudu mniemanego, czyli krakowiaków i górali, coś na kształt spektaklu commedii del1'arte. Dużo śpiewu, krótkie dialogi, przeplatane scenkami pantomimy. Proste środki, bez dekoracji, tylko rekwizyty i instrumenty. I stroje – bujne, kolorowe, polskie, jak określiła je Marietta. Taki spektakl można było wystawić w dowolnym miejscu: na scenie teatru letniego, na placu albo na ulicy.

Gdy próby ruszyły, Helena ze spokojnym sumieniem zajęła się organizacją wyprawy. Formularze uczestnictwa – w dziewięciu egzemplarzach – wysłała znacznie przed czasem, żeby potem nie było wątpliwości, czy liczy się data stempla pocztowego czy dostarczenia przesyłki. Wspólnie z Bernardem przestudiowała trasę z Polski przez Niemcy i Francję do Hiszpanii, wyliczając odległości, kilometraż dziennych odcinków podróży, liczbę noclegów.

Odświeżyła dawne kontakty. W takich wyprawach zabezpieczenie zaplecza jest konieczne, ponieważ po drodze różne rzeczy mogą się zdarzyć. A zaplecze dla wędrownych artystów to ludzie. Znajomi. Najbardziej dumna była z tego, że w zaprzyjaźnionej firmie przewozowej udało jej się załatwić mały autokar za darmo, tylko za reklamę.

Środki, jakie Helena zdołała zgromadzić, były skromne, ale, jej zdaniem, wystarczające. W końcu taki wyjazd na festiwal to przygoda, nikt nie będzie oczekiwał luksusów. Wystarczy, że okazja jest niecodzienna, a miejsce niezwykłe. Już sama nazwa hiszpańskiego miasta w prowincji Navarra – Pampeluna: – brzmiała egzotycznie, a co dopiero wyobrazić tam sobie zlot zespołów artystycznych z różnych zakątków Europy.

Nie obyło się bez kłopotów, których najwięcej przysporzył sam zespół. Z dnia na dzień rezygnowali kolejni członkowie. Choroba, opieka nad dziećmi, problemy z urlopem – przyczyna była mało ważna. Liczył się rachunek, a ten wskazywał dobitnie, że z całego zespołu mogą pojechać tylko trzy osoby. Mało. Do tego Bernard Kiessling, plus Helena, oczywiście. Stanowczo za mało.

Helena zdawała sobie sprawę z powagi sytuacji: bez zespołu nie ma projektu. Potrzebowała ludzi. Zdolnych, z doświadczeniem, bez zobowiązań. Chętnych do podróży.

I wtedy zachorował Bernard Kiessling.

Wszystko stało się nagle, trwało zaledwie kilka minut. Umówili się na poranną naradę przy kawie. Otworzyła mu drzwi, a on upadł na progu. Stracił przytomność. Lekarze z wezwanego przez Helenę pogotowia na miejscu niewiele mogli pomóc. Wylew był rozległy, skutki wydawały się poważne, a rokowania niepewne. Bernarda w stanie ciężkim odwieziono do szpitala.

Jego syn przyjechał następnego dnia.

Mimo goryczy rozstania przed laty Helena szczerze się ucieszyła, że widzi Stefana. Dawne czasy były dla nich dobre nie tylko dlatego, że oboje byli wtedy młodzi, wolni i zakochani. Naprawdę były dobre.

Był rok 1986. Do Berlina Helena wraz z całym zespołem przyleciała samolotem. Na lotnisku Schónefeld odebrał ich młody przystojniak z przyklejonym uśmiechem agenta służb specjalnych. Czekając w hotelowej recepcji na klucze, Stefan Kiessling ścisnął ją za łokieć i szepnął jakieś czułe słówko. Helena miała jednak ważniejsze sprawy na głowie niż wdawanie się w romans z początkującym dyrygentem. Była odpowiedzialna za to tournee, poza tym musiała zadbać o awans w centrali, no i zająć się tym młodym przystojniakiem, którego nasłali im Niemcy.

Z koncertem We wspólnym rytmie byli w objeździe bite dwa miesiące, cały wrzesień i październik. Trasa obejmowała Berlin Wschodni i Poczdam, a dalej Drezno, Lipsk, Halle, Magdeburg, Zwickau, Erfurt i Rostock, z finałem w Zgorzelcu. Strona niemiecka dała orkiestrę w kameralnym składzie, śpiewaków i cyrkowców. Pagart, oprócz dyrygenta, przysłał zespół baletowy i „Partitę" z Alą Majewską. Spora grupa, i to nie licząc niemieckiego konferansjera, no i ich, to znaczy ludzi z impresariatu.

W swoim zespole Niemcy mieli śpiewaka, którego wyjęli chyba z lamusa, a na dodatek był kiepski – straszliwie wył. Dla wszystkich było oczywiste, że jest agentem i może śpiewać, co mu się żywnie podoba, ale Stefan już na pierwszej próbie odmówił dyrygowania. Chałtura nie chałtura, od wykonawców należy wymagać profesjonalizmu. Wybuchła wielka afera. Helena musiała się nieźle nagimnastykować, żeby załagodzić konflikt na linii Berlin-Warszawa i nie dopuścić do odwołania Kiesslinga.

Przy kolejnej awanturze, jaką Stefan urządził, tym razem o zakwaterowanie, że jako dyrygentowi należy mu się jedynka, a nie pokój pełen tancerzy, Helenie puściły nerwy. Co on sobie wyobraża? Jedynek nie było nawet dla szefostwa, bo wtedy każdy albo kogoś pilnował, albo był pilnowany.

Dopadła go w garderobie. Jak mu się nie podoba, to niech wraca tam, skąd przyjechał, ona chętnie zafunduje mu bilet powrotny do Polski. Na co on, że woli zostać, bo mu się podoba. Zrobił przy tym gest, który jasno dawał jej do zrozumienia, kto mu się podoba i na co, mimo wyraźnej odmowy tamtego pierwszego dnia, wciąż liczy. Wtedy po raz pierwszy ją pocałował.

Na południu, w okolicach Drezna, było pięknie. Fioletowe pasma gór na horyzoncie, daleki widok w porannych mgłach, drzewa w jesiennych barwach. A oni spędzali już razem wszystkie noce. Helena chodziła zadurzona i nieprzytomna z niewyspania, lecz nie zgodziła się na zakwaterowanie w jednym pokoju. Taki romans mógł jej zaszkodzić, dlatego dbała o pozory.

Mimo starań o zachowanie dyskrecji, sprawy nie udało się ukryć przed Warszawą. Helena domyślała się, kto uznał za stosowne wspomnieć o niej w swoim raporcie. Cena romantycznych uniesień okazała się wysoka.

Do Pagartu wróciła dopiero po dwóch latach, dzięki wstawiennictwu Kiesslinga. Myślała, że wciąż mu na niej zależy. Pomyliła się.

– Zostaniesz na noc? – spytała Helena.

Zaczerwieniła się gwałtownie. Pytanie, z pozoru niewinne, wynikające z bezinteresownej troski o człowieka, którego ojciec właśnie ciężko zachorował i leżał nieprzytomny na OIOM-ie, mimo woli zabrzmiało dwuznacznie.

– Do Warszawy daleko, a tu wąskie drogi, po ciemku trudno się jeździ – dodała szybko.

Stefan zmieszał się.

– Nie mieszkam już w Warszawie – odpowiedział.

– Kilka miesięcy temu przeniosłem się do Olsztyna.

Cały dzień spędzili w szpitalu, przy łóżku Bernarda. Wprawdzie lekarz pocieszał Stefana, że ojciec jest ogólnie w dobrej kondycji, ma szansę wyjść z zapaści, ale takie chwile nigdy nie są łatwe.

Wieczorem wrócili razem do Ołownika. Stefan chciał spakować dla ojca kilka drobiazgów i bieliznę na zmianę, o których wcześniej nie było czasu pomyśleć. Kolację zjedli u Heleny. Nic wielkiego: rosół z ryżem, bez pietruszki, za to z rozgotowaną marchewką, i smażona ryba z makaronem, bo ziemniaki się przypaliły. Wszystko było mdłe i bez smaku. Na swoje usprawiedliwienie Helena mogła powiedzieć, że sytuacja nie nastrajała do gotowania. Wprawdzie przy stole było ich dwoje, jednak trudno było ten posiłek nazwać romantyczną kolacją.

Kręciła się po kuchni, zaaferowana, zajęta parzeniem kawy, herbaty, ale w głowie wciąż kołatało jej to, co przed chwilą usłyszała od Stefana. Nie mieszkam już w Warszawie. Olsztyn? Skąd, dlaczego? A Beata?

Nie przyjechała z nim, to dużo mówiło. Dużo, lecz dla Heleny za mało. Stefan nigdy nie był skory do zwierzeń.

– Przenocuję w domu rodziców – powiedział w końcu. – Z samego rana pojadę do szpitala. Im wcześniej, tym lepiej.

– Nie chcę robić kłopotu – dodał, wychodząc.

Noc w pustym domu rodziców była najdłuższą nocą w jego życiu. Samotną i bezsenną.

Czy o takich domach mówi się: wymarłe? Nawet nie trzeba czekać, aż mieszkańcy naprawdę odejdą. Wystarczy, że przedmioty wytracą ciepło rąk, które ich dotykały, a już kąty pokrywają się pajęczyną chłodu. Obcości.

Leżał na wznak, z szeroko otwartymi oczami. To jeszcze nie koniec, powtarzał w duchu, jeszcze nie! Ojciec żyje. Czuł jednak, że to już niedługo. A on tyle rzeczy zaprzepaścił. W ciągu ostatnich kilku lat nie był tu ani razu – nie złożyło się.

Kanapa w saloniku na dole była wąska i twarda. Stefan po raz kolejny przewrócił się z boku na bok, w końcu wstał. W kuchni wypił szklankę wody, a potem wrócił do pokoju i, owinięty w koc, usiadł w fotelu ojca pod oknem. Tak doczekał świtu.

Ojciec był inżynierem w fabryce FSO na Żeraniu. Pewnie nigdy by się nie rozsmakował w muzyce klasycznej, gdyby nie zbiorowe wyjścia z zakładu pracy do opery i filharmonii. Były dobrowolnie przymusowe: bilety niby rozdawano za darmo, jak służbowe mydło i ręczniki, po dwie sztuki na kwartał, ale na widowni sprawdzano listę obecności. Brak usprawiedliwienia miał wpływ na wysokość trzynastej pensji. Matce to się nawet podobało. Odświętny garnitur należy regularnie wietrzyć, mówiła, wtedy mole się nie lęgną.

Teatru Bernard nigdy nie polubił. Twierdził, że do tego żona, córka i teściowa w zupełności wystarczą. Ale któregoś roku, z okazji zjazdu przedstawicieli przemysłu motoryzacyjnego RWPG w Warszawie, wszystkich inżynierów z pracowni projektowej zawieziono do Pałacu Kultury. Na zakończenie wieczornego koncertu, który cały rozbrzmiewał tryumfalnymi hymnami socrealizmu i akordami IX symfonii Beethovena, chór z Lipska wykonał fragment kantaty 56 Bacha. To zaważyło na losach jedynego syna Bernarda Kiesslinga.

– Nawet nie musisz się uczyć języków, wystarczy, że będziesz śpiewał tak jak oni, a wszystkie drzwi staną przed tobą otworem – powtarzał Stefanowi.

W następnym roku szkolnym posłał syna do ogniska muzycznego. Od tej pory również do comiesięcznego kieszonkowego dorzucał dodatkową kwotę na nuty, bilety do filharmonii i struny do gitary.

Mimo wspólnej namiętności do muzyki nigdy się nie rozumieli. Ojciec denerwował Stefana swoją autorytarną pewnością sądów, wiarą w bezwzględny sens solidnej pracy. Wizja muzyki jako obowiązku sprawiała, że ich rozmowy zawsze kończyły się awanturą i trzaskaniem drzwiami. To znaczy Stefan krzyczał i trzaskał drzwiami. Bo ojciec tkwił nieporuszony na swoim krześle w kuchni, z rękami ułożonymi płasko na laminowanym blacie stołu, wbijając nieprzejednany wzrok w syna, jakby ten był ćmą, która, nadziana na szpilkę i jeszcze żywa, porusza skrzydłami, usiłując się uwolnić.

Wstyd przyznać, ale Stefan przyjął z ulgą wiadomość o rencie ojca. Bernard Kiessling nie miał jeszcze sześćdziesiątki, gdy postanowił, że przenoszą się z matką z powrotem do Ołownika. Stefan został z siostrą w starym mieszkaniu na warszawskiej Woli; oboje już wówczas studiowali, on w akademii muzycznej, Justyna ekonomię w SGPiS.

Rozdział II

Eliminacje do zespołu zaczęły się od krótkiego, lecz ostrego spięcia.

– Co za pomysł, żeby pisać o przesłuchaniach! – Helena ze zdenerwowania przeszła na wysokie tony.

– I teraz klapa, nikt się nie zjawił. A wszystko dlatego, że zabrakło ci odrobiny wyczucia.

Stefan Kiessling skulił się pod naporem tonu, jakim to mówiła. Był muzykiem, a muzycy są wrażliwi na timbre głosu. Siłą woli pohamował odruch, żeby zasłonić sobie uszy. Zmuszony był jednak przyznać Helenie rację. Rzeczywiście, jego pomysł, by nabór do zespołu zrobić drogą eliminacji, był może dobry, jednak ogłoszenie, jakie wywiesił, nie brzmiało zachęcająco.

– Wybacz, ale jak inaczej miałem dokonać naboru aktorów czy śpiewaków, jeśli nie prze-słu-chu-jąc ich?

– próbował się bronić.

Helena pokiwała głową. Rozumiała, co jednak niewiele zmieniało sytuację.

– Przesłuchanie brzmi groźnie i prawniczo, nie widzisz tego? Dziś ludzie wszystkiego się boją: urzędu skarbowego, szefa w pracy, nawet listu poleconego. Dlatego nikt nie przyszedł.

– Nie jestem literatem, tylko dyrygentem – mruknął, zrezygnowany.

Niestety, przesłuchania w pierwszym terminie zakończyły się fiaskiem. Kiessling przesiedział bite trzy godziny w pustej sali, bezmyślnie wpatrzony w blat stołu, na którym leżały jakieś papiery, nuty i to nieszczęsne ogłoszenie, sklecone na komputerze, upstrzone muzycznymi ozdobnikami z katalogu worda i brudami ze starej drukarki. Na plastyka również się nie nadawał.

– Przecież ludzie chcą do Europy, prawda? – powiedział, usiłując pocieszyć ich oboje.

Ale widocznie nie chcieli, przynajmniej tutaj. A czas naglił. Był początek marca. Jeśli mieli wziąć udział w europejskiej fecie teatralnej, powinni wyruszyć najpóźniej tydzień przed rozpoczęciem festiwalu, czyli pod koniec kwietnia.

Pod warunkiem, oczywiście, że będzie zespół.

Helenie zrobiło się żal Stefana. To ona namówiła go do udziału w tym projekcie, przez wzgląd na starą przyjaźń. I dlatego że go potrzebowała. Przypadkowe spotkanie w związku z niespodziewaną chorobą Bernarda Kiesslinga odczytała jako znak. Wiadomość, że Stefan rozwiódł się i przeniósł na stałe do Olsztyna, ucieszyła ją, rozbudziła nowe nadzieje. O dziwo, na jej propozycję, by poprowadził zespół w miejsce Alicji, która nie mogła pojechać z nimi do Hiszpanii, on również zgodził się bez chwili wahania. Zupełnie jakby czekał na jakąś odmianę w życiu.

Helena wiele się spodziewała po tej podróży, planowała nawet, że jeśli wszystko dobrze się ułoży, zaraz po powrocie z Hiszpanii delikatnie zasugeruje, by zamieszkali razem. U niej? U Stefana w Olsztynie? Wszystko jedno, mieszkali teraz blisko siebie, i byli blisko siebie – Stefan znów zaczął pojawiać się w Ołowniku.

– Nie martw się. – Poklepała Kiesslinga po ręce.

– Nie pozwolę, żeby nasz projekt upadł – mówiąc to, wypuściła powietrze z płuc. Jej głos natychmiast obniżył się o kilka tonów. – Już ja coś wymyślę.

I wymyśliła.

Jeszcze tego samego dnia zamieściła anons w Internecie i rozesłała mejle do zaprzyjaźnionych zespołów i ośrodków kultury, z którymi stale współpracowała. Do tego kilka telefonów, i jeszcze faks do szefa scholi w Węgajtach, gdzie również mógł się ktoś trafić. Na kolejnych przesłuchaniach – tym razem nazwanych już eliminacjami – zjawiło się sporo osób. Z Węgajt przyszła odpowiedź: „Mamy jedną chętną, Lenę Dmowską. Możemy ją wypożyczyć, ale na krótko, bo jedziemy z nowym spektaklem na Sardynię".

W kilku przypadkach Helena miała wątpliwości.

– Tej młodej nie możemy przyjąć – oznajmiła stanowczo. – To wykluczone!

– Dlaczego? – zdziwił się Stefan. – Ma dobry głos, czego więcej chcieć?

– Ale ten jej wygląd! – Na samo wspomnienie kolczyka w wardze, gołego brzucha z tatuażem wokół pępka i ostrzyżonej na zapałkę rudej głowy Marty Salińskiej Helena wzdrygnęła się z niesmakiem.

– Co powiedzą w Pampelunie? – dokończyła górnolotnie.

– Nie wiem, co powiedzą w Pampelunie. – Kiessling odłożył pióro. – Może tylko tyle, że u nas jest dokładnie tak samo jak u nich, skoro nasza młodzież goli się na łyso i tatuuje?

Trzeba przyznać, że Marta nie najlepiej zaczęła.

– A gitara jest? – spytała w odpowiedzi na sugestię, że może by coś zaśpiewała. – Nie ma? To jak mam śpiewać, na sucho?

– A capella – podsunął dyrygent. – Bez akompaniamentu. Ma pani jakiś utwór, który mogłaby nam zaprezentować?

Miała. Country and western! Z trudem pohamował się od komentarza. I dobrze zrobił, bo dziewczyna całkiem nieźle poradziła sobie z On the Road Again Willy'ego Nelsona. Wykazała się poczuciem rytmu, dobrą dykcją i śmiałością, która wynikała z nieświadomości, a może młodzieńczego buntu.

– Przebierze się w kostium, to zakryje tatuaż – powiedział Stefan pojednawczo po jej wyjściu, ponownie sięgając po pióro.

– A ta fryzura? – Helena nie była przekonana.

– Zanim dotrzemy na miejsce, włosy odrosną. – Kiessling skończył wpisywać nazwisko Marty na listę, po czym schował pióro do kieszeni. Albo włoży wianek.

Kilka dni później zgłosiła się jeszcze Roksana Salomon. Chciała wiedzieć, czy będą kolejne eliminacje, ponieważ ona chętnie by pojechała. Podobno studentka psychologii na KUL-u, podobno na urlopie dziekańskim. W indiańskiej kurtce i z cienkim warkoczykiem na karku sprawiała egzotyczne wrażenie, ale ponieważ była wybitnie muzykalna, Helena już nie czepiała się wyglądu dziewczyny.

W sumie dziesiątka. Wbrew czarnemu scenariuszowi chętni do poznania Europy jednak się znaleźli. Z taką grupą można już było działać. Helena wyznaczyła termin wyjazdu: 23 kwietnia, piątek, godzina szósta rano. Siedem dni na podróż z lekkim zapasem, ale zapas był jej potrzebny na wypadek, gdyby udało jej się zorganizować jeden czy dwa występy po drodze. Na co Helena bardzo liczyła – zwłaszcza w Niemczech, gdzie utrzymała sporo kontaktów z dawnych lat ponieważ oznaczało to dodatkowe pieniądze.

Tymczasem mieli sześć tygodni, żeby przygotować spektakl, poznać się, zgrać w zespole. Czekało ich dużo pracy.

Helena szła wąską ścieżką wzdłuż ściany lasu za wsią. To była jej stała trasa spacerowa. Chodzenie sprzyjało myśleniu i planowaniu, a ona miała sporo do przemyślenia i jeszcze więcej do zaplanowania.

Termin wyjazdu zbliżał się wielkimi krokami. Próby pod kierunkiem Alicji i Stefana odbywały się regularnie. Nowi członkowie zespołu okazali się dobrym nabytkiem, z łatwością uczyli się ról. W pracowni Marietty szyły się kostiumy, w prowizorycznym warsztacie stolarskim Staszek Piekorz przygotowywał rekwizyty. Helena dopinała ostatnie szczegóły podróży: zakwaterowanie w trasie, wyżywienie. Finanse. Jednakże każdy dzień kończyła tym samym refrenem: są prawie gotowi, ale wciąż pozostawało sporo do zrobienia.

Pocieszała się myślą, że za dwa tygodnie życie nabierze rytmu. Podróż zawsze narzuca porządek, wystarczy mu się poddać. Droga umyka spod nóg, dom jest nigdzie i wszędzie. Koła mielą bezimienne kilometry, z których każdy jest równie obcy, bo nieznany, ale w jakimś sensie bezpieczny.

Tak, lecz to wszystko dopiero za dwa tygodnie.

Tymczasem musiała się przygotować na przyjęcie zespołu w Ołowniku. W piątek, po próbie, powiedziała:

– Czasu mamy mało, a pracy wciąż sporo, dlatego na następny tydzień proponuję system warsztatowy. Pracujemy razem i mieszkamy razem. Zaczynamy w poniedziałek rano.

Miała dwa dni.

Helena zdawała sobie sprawę, że zbyt pochopnie podjęła się organizacji tych warsztatów. Ale czy miała inne wyjście? Stefan słusznie twierdził, że od amatorów wymaga się profesjonalizmu. Jeśli mieli wystąpić w Hiszpanii, to powinni się pokazać od najlepszej strony.

A zatem warsztaty. Stefan mógł zatrzymać się u niej, podobnie Alicja, naturalnie, jeśli ze względu na Edwarda i sytuację w domu nie zechce wracać codziennie do Węgorzewa. Dom był wystarczająco duży, by zapewnić gościom wygodę. Lecz co z resztą? Poza tym zespół potrzebował miejsca na próby. Na kostiumy Marietty i garderoby dla aktorów. Na noclegi.

Leśny trakt doprowadził ją do otwartej polany, skąd rozciągał się widok na rozlewisko Węgorapy i starą elektrownię wodną. Helena zatrzymała się pod wysokim drzewem. Nagie o tej porze roku konary przypominały misterne sklepienie katedry.

Lubiła tu przychodzić.

– Tylko patrzeć, jak ta ruina całkiem się rozpadnie – usłyszała za plecami czyjś głos.

Odwróciła się. Za nią, opierając się o rower, stał sołtys Hawelt. Zsunął beret z czoła i drapał się w odciśnięty czerwony ślad.

– Stary von Sanden był wariatem – zagaił ponownie rozmowę, ruchem głowy wskazując na budynek elektrowni. – To znaczy młody był, jak się tu zjawił zaraz po studiach w Niemczech czy w Anglii. Zachwyciła go nasza woda.

– Woda? – powtórzyła Helena z niedowierzaniem.

– A właśnie, woda. – Sołtys zerwał suche źdźbło trawy i wsunął je między zęby. – Nic tylko wciąż powtarzał, że woda to siła. Moc, którą człowiek powinien ujarzmić. I że on nam pokaże, jak to zrobić. Pięknie to sobie obmyślił. – Hawelt machnął ręką w stronę jazu. – Ale siłą ani mocą to on się długo nie cieszył. Dlaczego? – ubiegł pytanie Heleny. – Wiadomo, wojna zniszczy wszystko, czego się tknie, nawet wodę. A po wojnie nowa władza cały majątek upaństwowiła i prąd z elektrowni zaczął zasilać okoliczne spółdzielnie rolnicze.

Helena przyjrzała się budowli z nowym zainteresowaniem. Zawsze wyobrażała sobie, że kryje mroczną tajemnicę, a okazało się, że była spełnieniem światłych marzeń jakiegoś romantyka.

– Szkoda – powiedziała.

– No, szkoda. Przyznać trzeba, że za komuny obiekt działał wzorowo. Dopiero jak przyszło nowe, kupił to taki jeden i pierwsza rzecz, jaką zrobił, to wywiózł na złom zabytkowe generatory, które miały prawie sto lat. Restaurację chciał urządzić, że niby szykownie będzie jeść, mocząc nogi w jazie. Skończyło się na chceniu i ot, dziś rudera służy za mieszkanie szczurom i puszczykom.

– I nic się nie da zrobić?

– Nic. Nie nasze, to jakby wcale tego nie było.

– Ale przecież jest. – Helena obejrzała się ponownie za siebie. W zachodzącym słońcu ceglane mury nabrały ciepłego odcienia, wydawały się niemal pomarańczowe. Odbicia w wodzie nie marszczył najmniejszy powiew wiatru.

Zastanawiała się nad czymś przez chwilę.

– Ja bym tu teatr urządziła – powiedziała.

– Jak to? W cudzym?

– Przecież stoi puste.

– Niby stoi, ale już niedługo. Jest porządny ku. piec. Ma głowę na karku i serce do tej wody.

– Szkoda – powtórzyła Helena z widocznym żalem. A już myślała, że znalazła świetne miejsce na swoje warsztaty. Jednak wizja szczurów i puszczyków ostatecznie odwiodła ją od tego pomysłu.

Sołtys ponownie podrapał się w czoło.

– E, wam to by lepiej było w starym przedszkolu. Przynajmniej sucho. I nawet czekać byście nie musieli, aż rdza kłódki przeżre, bo mam klucze.

Rozdział III

Alicja przyjechała do Ołownika za wcześnie; o tej porze droga z Węgorzewa była niemal pusta.

Helena i Stefan pili właśnie poranną kawę w kuchni. Zwykle, od wczesnej wiosny do późnej jesieni, niezależnie od pogody, Helena rozpoczynała dzień, wychodząc z kubkiem kawy na werandę. Ale w ten kwietniowy poniedziałek padał deszcz, było mglisto, wilgotno i przenikliwie zimno. Jeszcze stopień niżej na termometrze i deszcz znów zmieni się w śnieg, pomyślała niechętnie, wstając od stołu na widok zbliżającego się samochodu. Nie lubiła zimy.

– Wejdź – powiedziała do Alicji, otulając się szczelniej wełnianym szalem. – Stefan już nalewa ci kawy. Napijemy się razem, zaczekamy na zespół. Mamy wspaniałe miejsce na próby.

Sołtys Hawelt nie rzucał słów na wiatr. Jeszcze tego samego dnia wręczył Helenie klucze. Jej wątpliwości w kwestii bezprawnego wkraczania na obcy teren skwitował machnięciem ręki.

– Dobrze jest od czasu do czasu przewietrzyć pokoje, żeby nie było stęchlizny. Potraktujmy to jako wkład sołectwa na rzecz sztuki.

Alicja kawy napiła się chętnie, ale czekać na zespół nie chciała. Pojedzie i otworzy stare przedszkole, a oni wskażą drogę pozostałym.

– Przewietrzę pokoje, zgodnie z życzeniem sołtysa – uśmiechnęła się lekko. – Wiem, gdzie to jest. Trafię.

Gdyby nie Helena, Alicja nie przeżyłaby ostatnich miesięcy. Dzięki niej wróciła do teatru, zmusiła się do działania.

Zaczęła oddychać.

W śmierci najbardziej boli bezruch. To jest jak choroba zakaźna. Człowiek nagle przestaje jeść, nie ma siły połykać ani trawić. Nie rusza się, nawet mruganie sprawia mu trudność.

Po pogrzebie Marysi Alicja wpadła w katatoniczny trans. Potem przeszła okres buntu, który po pewnym czasie ustąpił miejsca kolejno depresji, fanatycznej wprost dewocji i na koniec kompletnej zależności od gwiazd i horoskopów. Pozornie funkcjonowała jak dobrze zaprogramowana maszyna, popychając życie utartym torem domowych obowiązków, zakupów i gotowania, porządków w ogrodzie i przedświątecznego mycia okien. Jednak źle spała, nie rozmawiała z Edwardem. On także milczał. Nie odmawiała mu prawa do rozpaczy, wiedziała, że i on cierpi. Ale jej nie pomógł. Może nie potrafił, a może nie chciał.

Nigdy nie cofnął słów, które tamtego dnia powiedział.

W pokoju Marysi, mimo upływu dni, żadna rzecz nie zmieniła miejsca. Alicja próbowała otwierać szafy i szuflady, zgniatała poduszkę, odchylała kołdrę. Ale zaraz przywracała wszystko do poprzedniego stanu, przerażona, że zaciera ostatnie ślady obecności swojego dziecka.

Któregoś dnia, siedząc w pokoju małej, Alicja zamknęła oczy i delikatnie się kołysząc, usiłowała wywołać obrazy z przeszłości.

One: Alicja z Marysią.

Oni, we troje z Edwardem. Rozmawiają, biegną przez trawnik. Jadą na wycieczkę. Śmieją się.

W pewnej chwili zdała sobie sprawę, że głośno jęczy. Otworzyła oczy. Na środku biurka, w równym stosiku leżały zeszyty i książki do trzeciej klasy, te same, które pod koniec czerwca, w przeddzień wyjazdu Marysi na obóz, razem obłożyły w kolorowe okładki. Mała była już spakowana i tak podniecona wyjazdem, że dla uspokojenia Alicja namówiła ją do tego zajęcia, chociaż mogło zaczekać do września.

Zerwała się z krzesła. Zgarnęła książki i zeszyty i bez namysłu pobiegła do szkoły. Nie zdobyła się na wejście do środka. Pierwszej napotkanej dziewczynce z tornistrem podała torbę i poprosiła, żeby zaniosła ją do biblioteki.

– Pani bibliotekarka będzie wiedziała, co z tym zrobić – powiedziała.

W drodze powrotnej spotkała Helenę. Po jej telefonie, kiedy ta poprosiła ją o pomoc w przygotowaniu spektaklu na festiwal w Hiszpanii, Alicja obiecała, że się zastanowi, ale podjęcie jakiejkolwiek decyzji było ponad jej siły.

Helena zaciągnęła ją do parku.

– Przejdziemy się, pogadamy o naszych planach. Potrzebuję twojej rady – mówiła bez przerwy, nie dopuszczając Alicji do głosu. – Przemyślałaś moją propozycję?

Wtedy, zupełnie niespodziewanie, Alicja nagle zachłysnęła się, nie mogąc powstrzymać szlochu. Nie płakała od pogrzebu. Kim staje się kobieta po śmierci dziecka?

Tej nocy przyśniło jej się, że śpiewa na scenie. Zapamiętała nawet, co śpiewała: ukochaną arię Toski, swój popisowy numer Vissi d'arte, vissi d'amore.

Żyłam sztuką, żyłam miłością.

Nagle zatęskniła za śpiewem, za brzmieniem własnego głosu na scenie. Z całych sił zapragnęła muzyki, tego porywu duszy, o którym ostatnio całkiem zapomniała. Przyszło jej na myśl, że właśnie dlatego nie może dojść do siebie. I że stało się tak niekoniecznie z winy Edwarda. Ona sama na to pozwoliła.

Zaczęła przychodzić na próby, które odbywały się dwa razy w tygodniu w wynajętych pomieszczeniach w ładnej, choć zaniedbanej secesyjnej kamienicy, w sąsiedztwie plebanii kościoła pod wezwaniem świętych Piotra i Pawła. Od tej pory tydzień dzielił się na dwie części: między wtorkiem a piątkiem i między piątkiem a wtorkiem, kiedy to Alicja mogła wejść na prowizoryczną scenę i nareszcie na chwilę zapomnieć o sobie.

Nadal nie potrafiła jasno myśleć ani rozmawiać o tym, co się wydarzyło ostatniego lata. Ale przynajmniej miała jakiś cel.

Franciszek Górczyński obudził się nagle. Zdziwił go ten śpiew, przeraziła melancholia w głosie. Przez moment wydawało mu się, że to matka śpiewa jedną ze swoich ulubionych arii, tak jak miała w zwyczaju – piano serenissimo, delikatnie, bezbłędnie. Nigdy nie pozbyła się tęsknoty za Francją, ale żeby aż taki smutek...

Od jej śmierci nie słyszał żadnej muzyki. Nie chciał słyszeć. Pianino zasłonił kocem, radia nie włączał; telewizora nigdy nie mieli. Żył jak odludek. Całymi dniami nie wychodził z domu, niemal nie wstawał z łóżka. Pocieszał się myślą, że i tak nie jest z nim źle, skoro jeszcze nie zaczął mówić sam do siebie. Nie wystarczy znaleźć się na bezludnej wyspie jak Robinson Crusoe. Potrzebny jest jeszcze czas i jego cierpliwy, monotonny upływ. Kiedyś, w jakiejś nieokreślonej przyszłości, gdy droga do wsi całkiem zarośnie i zegary przestaną tykać, on zacznie się żywić pędami roślin i rozumieć mowę ptaków. Ale jeszcze nie teraz. Teraz nie było przecież nic dziwnego w fakcie, że unikał ludzi. Opłakiwał śmierć matki, to chyba zrozumiałe.

Zirytował go ten śpiew. Samotność to był jego wybór, nikt nie miał prawa zakłócać jego prywatnej ciszy. Śpiew czy rozmowa, bez różnicy, czynią hałas.

Franciszek usiadł gwałtownie na łóżku i sięgnął po budzik stojący na nocnym stoliku. Kwadrans po ósmej. Wczesna pora zaniepokoiła go, mogła oznaczać, że hałas będzie trwał cały dzień.

Mrucząc niecierpliwie, wstał i sięgnął po szlafrok. Szurając pantoflami, poszedł do kuchni, żeby nastawić czajnik. Odczekał, póki woda się nie zagotuje, zalał wrzątkiem torebkę herbaty, a potem, uważając, żeby nie rozlać, wrócił do sypialni. Do łóżka. Matka by go zganiła, niemal słyszał jej głos: Ach, Francois, mon cher, skąd u ciebie taka abnegacja!

Czekając, aż herbata ostygnie, oparł głowę o wysoko postawione poduszki i zamknął oczy.

Całe życie przemieszkał tylko z nią, cichą, nieszczęśliwą Francuzką, która do Polski przywędrowała za mężem i pół roku później pochowała go na miejscowym cmentarzu. Gdyby nie syn, pewnie by się nawet nie nauczyła porządnie polskiego. Madame, jak o niej mówili ludzie we wsi, uczyła rytmiki w starym przedszkolu. Poza tym udzielała prywatnych lekcji francuskiego, przyznać trzeba niezbyt licznych, bo też mało kto w tym północno-wschodnim zakątku Polski potrzebował mowy Racine'a.

Nie mieli rodziny, znajomych także niewielu. Franciszek na wszelki wypadek nigdy się nie zakochał, nie miałby serca zostawić matki samej. Jednak nie narzekał na swój los, nie uważał, by miał nieudane życie. Pocieszał się, że i tak zawsze bał się kontaktów z ludźmi, za to chętnie przygarniał bezdomne koty i psy. Ludzi spotykał w warszawskiej Akademii; był muzykologiem, specjalistą w zakresie śpiewu archaicznego i biblijnego. W wolnych chwilach wpadał do domu, a wtedy dawnemu szkolnemu koledze, który od lat poruszał się na wózku inwalidzkim, z ochotą pomagał oporządzać gołębnik, doglądał jego pasieki. Pszczoły fascynowały Franciszka najbardziej, kto wie, czy nie bardziej nawet niż muzyka. Czytał na ich temat wszystko, co wpadło mu w ręce. Zycie to coś więcej niż ludzie, myślał, obserwując rój gotujący się do odlotu. Gdyby miał z kim, mógłby godzinami o tym rozmawiać.

Odstawił pusty kubek na podłogę. Och, mamo, jak trudno bez ciebie, pomyślał z rozpaczą.

Zawsze mu się zdawało, że to on opiekuje się matką. Z powodu jej przewlekłej choroby przeszedł nawet na wcześniejszą emeryturę. Tymczasem teraz, bez niej, kompletnie sobie nie radził. Nie umiał sprzątać, prać ani prasować. Gotować tylko dla siebie zwyczajnie mu się nie chciało. Nawet do fryzjera nie chciało mu się pójść; zwykle to ona go strzygła. Jednak najgorsze dopiero go czekało. Dał matce słowo, że po jej śmierci pojedzie do Pamplonne, tam, skąd pochodziła i gdzie i on się urodził. Do Francji.

Będzie musiał, to oczywiste. Zwlekał tylko dlatego, że nie wiedział, co zrobić z psem.

Wciąż ten śpiew!

Odkąd zamknięto przedszkole, nikt tu nie zaglądał. Zostali tylko oni z matką, w oficynie od ogrodu. Wprawdzie próbowano ich wyrzucić, namawiano do wyprowadzki, mówiono, że we wsi będzie im wygodniej, ale już wtedy matka była obłożnie chora, w końcu więc dano im spokój. Albo po prostu ludzie o nich zapomnieli.

W tej chwili przemknęło mu przez myśl, że może jednak coś mu się poprzestawiało w głowie i wcale nikt nie śpiewa, tylko jemu tak się wydaje. Pewnie słuch mu się wyostrzył z powodu bezsenności, dlatego zaczął wychwytywać dodatkowe pasma dźwięków. Rzeczywistość zawsze tak postrzegał: dźwiękowo. Nawet po śmierci matki, gdy ucichły jęki, które przez ostatnie miesiące noc w noc dochodziły z sąsiedniego pokoju, nawet w tę najcichszą w jego życiu pierwszą noc po pogrzebie, gdy został całkiem sam w pustym domu – słyszał własną krew, pulsującą w skroniach, płynącą w żyłach, pompowaną do serca. , Życie jest takie hałaśliwe. Szumi, dudni, brzęczy. Choćby liście na drzewach. W jego wyobraźni wybijały się z pąków z hukiem, rosły, chrzęszcząc, a potem opadały na ziemię z nieustannym szelestem. A chmury gnane wiatrem? A ptasie gniazda, wypełnione wołaniem piskląt o pożywienie? A rzeki, morza, wodospady? Wulkany? Świat to jeden wielki rozbrzęczany ul.

Znów zerwał się z łóżka. Ten śpiew! To było nie do zniesienia.

Sołtys Hawelt wiedział, co mówi: opuszczone przedszkole nadawało się do użytku o wiele bardziej niż stara elektrownia wodna. Budynek był zaniedbany, ale przynajmniej suchy. Dach nie przeciekał i rzeka nie wdzierała się do środka każdą szczeliną.

Alicja weszła do dużego pokoju na wprost drzwi frontowych. Nie było żadnych mebli, tylko w kącie duży kaflowy piec z ozdobnym zwieńczeniem. Jedyna żarówka pod sufitem dawała słabe, nieprzyjemne światło, dlatego zaraz ją zgasiła.

Przez zamknięte okiennice wpadało do środka szare światło, wyławiając z mroku aztecki amulet, z którym Alicja nigdy się nie rozstawała; przy każdym oddechu drżał w wycięciu dekoltu, połyskując srebrzyście.

Stanęła na środku.

Arię Casta Diva z Normy Belliniego zaczęła niezbyt głośno, ale spokojnie i czysto. Śpiewając, starała się nie myśleć o przyszłości. Nawet jeśli nie mam żadnej szansy, muszę ją wykorzystać, powtarzała w myślach, zaciskając pięści. Pierwszy krok już zrobiła: wróciła do teatru. A teraz śpiewa. Lepiej kochać i tracić, wyruszyć w drogę, a potem żałować, niż latami stać w oknie takiego pustego pokoju jak ten, czekając, aż ktoś zadzwoni do furtki.

Kiedy skończyła... Gdyby była ze szkła, usłyszałaby brzęk. Wszystko się rozsypało, jej spokój wewnętrzny, jej wiara odbudowana z takim trudem, nawet kruche przekonanie, że to nie tyle Edward jest nieczuły, ile mężczyźni w ogóle nie rozumieją rozpaczy.

Nie, jednak źle zrobiła, że zgodziła się pomóc Helenie. Pomyślała wtedy: dużo ludzi i dużo muzyki, to mi pomoże. Ale myliła się, to nie jest tak. Dopiero gdy znajdziemy się wśród obcych, gdy otworzymy się na nich – takich dalekich od naszego bólu, nieskażonych nim, silnych – dopiero wówczas naprawdę trudno nam znieść własną rozpacz. To jest jak uderzenie fali, która z hukiem rozbija się o skałę. Człowiek nie ma szans.

Poczuła, że musi natychmiast wrócić do domu. Helena zrozumie. A zespół jest już przygotowany, poradzi sobie bez niej. Zresztą był jeszcze Stefan Kiessling, on się wszystkim zajmie.

Powstrzymując łzy, Alicja wybiegła na ganek. Nagle krzyknęła z przestrachu – omal się z kimś nie zderzyła.

Przed nią stał obcy mężczyzna, w płaszczu narzuconym na piżamę. Był bardzo wysoki i szczupły, lekko przygarbiony. Zmókł na deszczu, z kosmyków długich siwych włosów kapała woda. Pod pachą trzymał łaciatego psa.

Franciszek Górczyński spojrzał wrogo na Alicję.

– Dlaczego pani śpiewa? – spytał.

Rozdział IV

Decyzję o wyjeździe z Warszawy – w październiku ubiegłego roku – Łukasz podjął nagle. Właściwie gdyby miał być ze sobą całkiem szczery, powiedziałby, że nie była to decyzja, raczej nagły odruch. Ucieczka. Wstrząs był silny, a on zareagował impulsywnie. Bez namysłu zgarnął do bagażnika trochę niezbędnych rzeczy i karton książek, laptopa przypiął pasami na tylnym siedzeniu. W ostatniej chwili jeszcze zawrócił na górę do mieszkania po klarnet, bo przyszło mu na myśl, że wszystko w jego życiu dzieje się z powodu muzyki.

I tyle. Po kilku godzinach jazdy wylądował w Ołowniku.

Sołtys Hawelt, którego zaraz po przyjeździe spotkał przed sklepem spożywczym, w odpowiedzi na jego uwagę zaśmiał się krótko.

– Pewnie, że tu spokój. Ludzi mało, mieszkają daleko od siebie, gwaru nie ma. Ziemia na trakcie dobrze ubita, na polach zaorana, a po lasach zarośnięta, cicha.

– Nie wiedziałem, że to aż tak... – Łukasz umilkł speszony.

Czubkiem buta rozgniótł grudkę zeschłego błota.

Wstyd mu się było przyznać, że zapomniał. W dzieciństwie co roku przyjeżdżał z rodzicami do Ołownika na wakacje. To znaczy dopóki żyła matka, bo od jej śmierci – zmarła nagle, gdy Łukasz miał siedem lat – odkąd ojciec ożenił się powtórnie, nigdy więcej tu nie był. Druga żona, Barbara, skutecznie wybiła ojcu z głowy Ołownik, podobnie jak zatarła wiele innych śladów ich dawnego życia. Po co dziecku mącić w głowie? Jego miejsce jest w Warszawie, przyszłość w muzyce, a obóz harcerski to znacznie stosowniejszy sposób spędzania wakacji niż siedzenie ze starymi ludźmi w jakiejś chałupie.

– Co aż tak? – Sołtys przyjrzał się Łukaszowi z ukosa. – Blisko do granicy czy daleko od miasta?

Łukasz nie wiedział, co odpowiedzieć. Jedno i drugie.

– Zimy tu podobno najostrzejsze w Polsce – zagadnął znów niepewnie.

– Pogoda jak pogoda, bywa dobra, bywa zła. – Jan Hawelt nie wyglądał na człowieka, który czemukolwiek się dziwi. – Ale faktycznie, śniegu u nas zawsze po pachy, a bywa, że i po dach. Nieraz sypie od wczesnej jesieni, jeszcze liście nie zdążą z drzew opaść. Wiadomo, szczyt zimna w Polsce to my.

– Ciężko?

– E, nie. Mimo wszystko ludziom tu lepiej niż w tej pańskiej Warszawie. I powietrza więcej dla każdego, rozum mniej się mąci – sołtys kiwnął lekceważąco głową za siebie, w kierunku rzekomego środka Polski. – Przynajmniej w telewizji tak to się widzi.

Jak na człowieka z zapadłej dziury, celne spostrzeżenie, nawet Maya musiałaby to przyznać, myślał Łukasz, jadąc do domu, stojącego na niewielkim wzniesieniu na skraju drogi, kilkaset metrów od szlabanu, który wyznaczał granicę państwa.

Sołtys zajrzał do niego kilka godzin później, niby żeby sprawdzić, czy klucz pasuje, ale tak naprawdę z czystej ludzkiej ciekawości. Zsunął beret na czubek głowy i podrapał się w odciśnięty na czole ślad.

– Nie radzę chodzić na drugą stronę. – Machnął ręką w kierunku szlabanu. – Oni tam siedzą i obserwują nas przez lornetki.

– Naprawdę? – Łukasz obejrzał się za siebie, jakby w pobliskich krzakach spodziewał się zobaczyć przyczajonych rosyjskich wopistów.

– Wojskowa droga strategiczna. W 1968 trzy dni i trzy noce bez przerwy ciągnęli tędy na Pragę. Piechota, czołgi, wozy opancerzone. Aż ziemia wpadła w rezonans i fala na rzece się podniosła.

Dom dziadków nie był żadną chałupą, jak to sobie wyobrażała Barbara. Tyle tylko że kuchnia, sień i pokoje o wysokich oknach wydały się teraz Łukaszowi mniejsze i bardziej mroczne, niż je zapamiętał. Czy dlatego, że jego wspomnienia były wspomnieniami małego chłopca sprzed lat, czy też z powodu pajęczyn, kurzu i pleśni, od których wszystkie przedmioty równomiernie pociemniały, tego nie potrafił powiedzieć. W ogrodzie stała jeszcze szopa na narzędzia, gdzie kiedyś zostawiał rower na noc, a obok kurnik, druciana klatka dla królików i zapadająca się obora, dokąd biegł na ciepłe mleko, gdy pod wieczór babka doiła jedyną krowę, którą razem z dziadkiem przyprowadzali z pastwiska.

Inaczej to wszystko zapamiętał. Drzwi od rana do nocy otwarte na przestrzał. Kuchnia, poprzecinana smugami słońca, w których wirowały złote drobiny kurzu, zdawała się nie mieć końca, może dlatego, że w głębi była jeszcze mroczna spiżarnia, gdzie babka raz po raz znikała jak w jakiejś czeluści. Na piecu stały osmalone garnki – zawsze czekał w napięciu, aż smużka pary podrzuci którąś z pokrywek. Brzdęk. Na parapetach okien dojrzewały jabłka i zielone pomidory, na kredensie lśniły szklane słoje pełne skórek z jabłek nastawionych na ocet winny i malin zasypanych cukrem lub zalanych spirytusem. Zapach drewna i ciepłego węgla, suszonych śliwek nadziewanych słodką marmoladką z cynamonem i świeżo upieczonego chleba z ciemną chrupiącą skórką. Pęki ziół i sznury grzybów suszących się pod okapem. Smak dojrzałej gruszki, słodki i lepki.

Wewnątrz tego wszystkiego – on. Umorusany, z brudnymi rękami i wiecznie poobijanymi kolanami. Z piętami stwardniałymi od biegania boso. Dla chłopca, mieszkającego na czwartym piętrze w warszawskiej kamienicy, dom dziadków był częścią ziemi, gdzie mógł biegać do woli, swobodnie, bez zatrzymania. To bieganie na bosaka po podwórku i wspinanie się po drzewach, z kieszeniami wypchanymi niedojrzałymi owocami, kojarzyło mu się ze słońcem. W deszczowe dni dziadek wołał go do siebie i razem budowali miniaturowe modele z zapałek: stanicę pana Wołodyjowskiego, zamek na Wawelu, chaty w Biskupinie.

Kiedy Łukasz zadzwonił z trasy, żeby powiedzieć o swoim nagłym wyjeździe, z początku Maya po prostu mu nie uwierzyła. Myślała, że Łukasz żartuje, nawet roześmiała się na dowód, że i ona ma poczucie humoru. Dopiero gdy nie zawtórował, dotarło do niej, że mówi poważnie.

– To wypad na łono natury czy przenosiny? – spytała wreszcie po chwili milczenia. – Na długo?

– Nie wiem. Na jakiś czas. Tu nie chodzi o ciebie, Maya. Wierz mi, nie mogłem... – urwał, szukając naprędce kłamstwa, które zabrzmiałoby dość wiarygodnie. – Muszę się rozejrzeć, zastanowić nad swoim życiem.

„A ja myślałam, że to jest nasze wspólne życie", napisała w SMS-ie, który wysłała godzinę później, gdy on już wjeżdżał do Reszla. Wiedział, co oznaczała ta godzina, znał Mayę. Przesiedziała ten czas, zapatrzona w jeden punkt, nie mrugając powiekami. Nie znosiła sytuacji, których nie rozumiała. Nie odpisał na jej wiadomość, potrzebował czasu do namysłu.

Wieczorem po przyjeździe stanął na szczycie wzniesienia w sadzie za domem, między dwiema pogiętymi jabłoniami, bo tylko tam był zasięg. Podniósł głowę, jakby gdzieś w górze szukał punktu zaczepienia, a może wyjścia z tego labiryntu, w jakim tego rana niespodziewanie się znalazł. Ale nad nim, oprócz zaplątanych w siebie nawzajem gałęzi, było już tylko niebo. „Niebo gwiaździste nade mną, a we mnie... "? Nie pamiętał, co było dalej ani kto to powiedział. W ogóle – nic nie pamiętał. Pamięta się świat znany i zrozumiały, a on kilkanaście godzin temu przestał cokolwiek rozumieć.

– To ja! – powiedział, gdy w końcu Maya odebrała telefon. – Dojechałem.

– I jak, znalazłeś to, czego szukałeś? – spytała chłodno, z przekąsem.

– Na razie wszystko jest trochę...

– Jakie?

– Dziwne. Zapomniałem, że to tak blisko.

– Do czego blisko?

– Do granicy. Sto pięćdziesiąt metrów, może dwieście. Obok, w lesie, jest stary cmentarz, same niemieckie nazwiska. A jeszcze...

– Tak?

– Nie widać drogi przez tę granicę, chaszczami zarosła. Jest tylko szlaban z napisem. Sołtys mówił, żeby tam nie chodzić, bo to wojskowa droga strategiczna i rosyjscy wopiści siedzą w krzakach.

Rozmawiając z Mayą, przyciskał komórkę mocno do ucha. Tak jakby dzięki temu był bliżej niej. Schylił się, żeby podnieść jabłko z trawy. Było małe i twarde, na wpół przegniłe. Nadjedzone przez osy, a może przez ślimaki.

Ciekawe, czy przetrwa zimę?

Jabłko. Osy, ślimaki? Nie pamiętał ze szkoły, a może zwyczajnie nie wiedział, czym żywią się ślimaki. Drzewa? Spękane, chropawe pnie i porośnięte siwym mchem konary, a wokół w trawie warstwa pożółkłych, brunatniejących liści, lśniących od wczesnego jesiennego chłodu.

Dla mnie te drzewa są bezimienne, pomyślał, prostując się. Ta myśl go zdziwiła. Nie znał tylu nazw. Wszystko jakoś się nazywa, mimo że światu nazwy nie są potrzebne, tylko nam, ludziom. Chcemy wiedzieć, gdzie jesteśmy i co czujemy.

Zadrżał z zimna.

Nastawił twarz ku podmuchowi wieczornego wiatru. Poruszył nozdrzami, próbując poczuć zapach powietrza.

– Jesteś tam? – spytał, żeby sprawdzić, czy przez to jabłko nie stracił łączności z Warszawą. Z Mayą.

– Jestem, tylko... – powiedziała.

Wciąż była po drugiej stronie. Daleko.

– Tak? – ożywił się.

Na moment zatliła się w nim nadzieja, że może Maya pozwoli mu na tę osobność. Na rozłąkę bez rozstania. Bycie ze sobą może przybierać różne formy. Odległość niekoniecznie musi oznaczać poczucie oddalenia, zwłaszcza jeśli to nagły ból zmusił kogoś takiego jak on do biegu na oślep.

– Po co ci to pustkowie? – spytała Maya.

– Jakie pustkowie? – zdziwił się.

– Miejsce, gdzie wylądowałeś. Przecież tam nic się nie dzieje.

– Jabłka spadają.

– I co z tego?

– Dzieje się. Jabłka spadają. I są tu jeszcze gruszki i śliwki... – Obejrzał się na stary sad, na dom ujęty w ramę z żółknących liści. – Mogłabyś coś z nich zrobić.

– Kompost – odcięła krótko, bez namysłu.

– Wolałbym kompot, przypomina mi... – nie dokończył.

– Zrobiłeś się sentymentalny. – Maya zaśmiała się ironicznie.

– Nie, po prostu lubię kompot.

– Raczej kłopot.

– Nikt nie lubi kłopotów. Ja też się o nie nie prosiłem.

Zresztą, nieważne. W tej ciszy ziemi i wody, gdzie każdy krok niósł się dalekim echem aż pod puste niebo, nie chciało mu się mówić. Poza tym i tak nie wiedział, co miałby jeszcze powiedzieć.

To Maya, ze swoim bezpośrednim stosunkiem do świata, zawsze wiedziała. Poznali się podczas studiów. Czy może powinien powiedzieć: poznali się po ciemku. Tego dnia spóźnił się na seans i w sali Dyskusyjnego Klubu Filmowego pogasły już światła. Był festiwal bergmanowski, wszystkie miejsca zajęte. Wreszcie dostrzegł jedno, w środku ostatniego rzędu. Potknął się o długie nogi Mai, a ona go podtrzymała. I tak już zostało. Silna, pewna siebie, ambitna, szybka w ocenie sytuacji, Maya zawsze decydowała, zawsze mówiła za nich oboje. Teraz też pewnie powiedziałaby po prostu: po co lokujesz emocje nie tam, gdzie potrzeba? Ojciec? Nawet jeśli cię skrzywdził, oszukał, zdradził, było to dawno temu. Szkoda czasu. Zapomnij, zajmij się tym, co ważne teraz, dla nas.

Albo coś w tym rodzaju.

Rozmowa rwała się, więcej w niej było niedomówień i milczenia niż słów. Łączność to coś więcej niż tylko telefony i satelity, pomyślał Łukasz sennie. Miał za sobą długą drogę, był bardzo zmęczony.

I znów Maya odezwała się pierwsza.

– Mimo wszystko uważam, że powinieneś wrócić, zamiast tkwić gdzieś na końcu świata i zastanawiać się nie wiadomo nad czym. Masz tu pracę, dom. Nas! Czego ty jeszcze chcesz?

Nie miał siły na kolejne kłamstwo.

– Niedługo wrócę – powiedział wymijająco.

Tym razem była to prawda: wrócił. Na Święto Zmarłych, Boże Narodzenie, Wielkanoc. Ale tylko po to, żeby zaraz znów uciec.

Jeszcze nie wiedział, że wkrótce wyjedzie o wiele dalej.

Część II

„Pszczoła jest w pierwszej linii, i to w wyższym jeszcze stopniu niż mrówka, stworzeniem stadnym, gromadzkim, i może żyć jeno w tłumie. [... ]

Na moment zanurza się w toniach kwiatów, niby nurek poszukujący pereł w głębi oceanu, ale pod grozą śmierci musi w regularnych odstępach czasu wracać, by wciągnąć w piersi tchnienie tłumu, podobnie jak nurek nie może obejść się bez odetchnienia powietrzem ziemi.

Jeśli ją odosobnimy, to pomimo obfitości jadła i najkorzystniejszych warunków temperatury zginie w ciągu kilku dni, nie z głodu, nie z zimna, ale z samotności”.

Maurice Maeterlinck,

Życie pszczół, s. 20.

Rozdział I

Wręczając Helenie klucz do starego przedszkola, sołtys Hawelt nie powiedział całej prawdy Gmina usiłowała sprzedać stare przedszkole, wraz z przylegającym parkiem i ogrodem. Tak zwana resztówka gruntu, podobnie jak dom dawnego zarządcy, była atrakcyjnym kąskiem zarówno dla gminy – jako dodatkowe źródło zasilenia społecznej kasy – jak i dla ewentualnego nabywcy.

I chętni się zgłaszali. Był jednak pewien szkopuł: dziki lokator, który tam mieszkał, nie chciał się wyprowadzić. Dziki, gdyż nieobliczalny, ale dziki również dlatego, że właściwie nikt nie pamiętał, jak to się stało, że Madame Górczyńska pozostała w oficynie aż do śmierci. Dopóki uczyła rytmiki w przedszkolu, wydawało się to oczywiste; po wojnie nieraz się zdarzało, że nauczyciele czy woźni otrzymywali służbowe mieszkania w budynkach szkolnych. Tyle że większość z czasem wyprowadzała się na swoje. I nawet jeśli by tę sytuację tłumaczyć prawem zasiedzenia, dotyczyłoby ono wyłącznie emerytowanej nauczycielki, ale już nie jej syna. Profesor, nie profesor, nawet zasłużony i schorowany, ale to gmina miała prawo decydować o losach państwowego majątku.

Zgodnie z rozumowaniem Hawelta, pojawienie się gromady obcych ludzi mogło Górczyńskiego na tyle mocno zdenerwować, by przyspieszyć jego decyzję o wyprowadzce do mieszkania zastępczego. Jak dotąd, żadne pisma ani perswazje nie skutkowały, Górczyński był uparty. Jego pustelnia jest jego królestwem, powtarzał, a na tym odludziu nikomu nie przeszkadza. Trudno wchodzić komuś w drogę na drodze, którą nikt nie jeździ, dodawał ze złośliwym błyskiem w oku, zatrzaskując drzwi za kolejnym urzędnikiem gminy.

Sołtys nie pomylił się. Już pierwszego dnia zaczęło się od scysji. Najpierw Górczyński wystraszył biedną Alicję, a kilka godzin później wkroczył do sali podczas próby i stanowczym tonem zażądał, by położono kres tym krzykom, gdyż zakłócają jego spokój.

– Tego wymaga demokracja – oznajmił mentorskim tonem, unosząc prawą rękę w geście księdza Skargi. Drugą przytrzymywał łaciatego psa, szarpiącego mu się pod pachą.

W sali zapadła cisza.

Alicja skuliła się za Mariettą, trzymającą w ręku duży pęk kostiumów. Rozpoznała mężczyznę, który naskoczył na nią rano.

– Że co proszę? – Stefan Kiessling odchrząknął głośno. – Nie bardzo rozumiem. Kim pan jest?

Górczyński nie dał się zbić z tropu.

– Nie ma znaczenia, kim jestem – odparł z godnością. – Istotne jest to, iż krzyk jako środek komunikacji powinien ostatecznie wyjść z użycia. Poza krzykiem świata, który cierpi z powodu ludzkiego okrucieństwa... – zawiesił głos, jakby czekając, aż poruszony temat wybrzmi należycie – krzyk jako taki pożądany jest w nielicznych sferach naszego życia, jak choćby narodziny. Poza tym uznawany jest za nieskuteczny, a często wręcz niewskazany. Wbrew pozorom blokuje dostęp do logicznej argumentacji: zamiast lepiej słyszeć, gorzej rozumiemy.

Kiessling zamierzał właśnie odpowiedzieć, że zaszła jakaś pomyłka, bo wprawdzie zespół w trakcie próby wydaje dźwięki, które z oddali można by wziąć za hałas, czy wręcz, tak, za krzyk, ale w tym przypadku jest to całkowicie uzasadnione i usprawiedliwione. I mimo wszystko bliższe muzyki niż krzyku jako takiego.

Jednakże Górczyński nie chciał słuchać. On jeszcze nie skończył swojego wykładu.

– Wniosek nasuwa się oczywisty – odchrząknął. Artykulacja głosu, emfaza, z jaką mówił, gesty, wszystko wskazywało na to, że mógłby być, a może był kiedyś doświadczonym wykładowcą. – Nasze bliskie wejście do Europy wymaga, byśmy zawczasu zrezygnowali z dotychczasowych nawyków na rzecz nowych. Dziękuję.

Gwizdnął na psa, który tymczasem zdołał mu się wyrwać z rąk i biegał po sali, obwąchując kąty. Następnie wyszedł, nie oglądając się za siebie.

Pies popędził za nim z głośnym szczekaniem.

Lena Dmowska siedziała w sali prób z głową opartą o szybę. Niezwykle cieszył ją nowy angaż, tak odmienny od jej dotychczasowych doświadczeń w innych teatrach. Przyglądając się kadrowi pejzażu, usiłowała sobie wyobrazić, jak to jest przez całe życie mieszkać w jednym miejscu. Bo jak będzie, gdy wyruszą w drogę i kadry za oknem zaczną się układać w kolorową taśmę ruchomych obrazów, wiedziała doskonale. Różnica między domem a podróżą to właśnie ta taśma. Jedziemy w świat po to, żeby się zmieniała. I jeszcze, żeby nie przesuwała się obok nas, mimochodem, tylko żeby nawijała się na szpulę naszej pamięci.

Lena urodziła się w podróży.

Rodzice byli wędrownymi aktorami. Tamtego wieczoru ich trupa teatralna dawała przedstawienie na placu we włoskim miasteczku Volterra i nikt nie mógł zejść ze sceny. W końcu tata znalazł ciężarówkę, której właściciel za paczkę papierosów i butelkę polskiej wódki zgodził się zjechać na nizinę. Ciężarówka była rozklekotana, a droga stroma i kręta. Do szpitala w Sienie nie zdążyli i Lena urodziła się na posterunku karabinierów w Susie.

– Nie każdy może się pochwalić, że ma takich ojców chrzestnych – śmiała się mama, wspominając przerażone miny włoskich carabinieri.

Dla Leny teatr był naturalnym środowiskiem, jak morze dla ryb. Nie odczuwała żalu, że urodziła się w rodzinie artystów, którzy nie mieli dla niej ani czasu, ani miejsca zwanego potocznie domem. Jak przystało na wędrownych aktorów, ciągły ruch traktowali jako coś oczywistego w swoim zawodzie. Do końca podstawówki Lena zaliczyła siedem szkół, a może osiem, po piątej przestała liczyć. Na mapie Europy nie było chyba miejsca znaczącego w środowisku teatralnym, którego rodzina Leny by nie znała. Gardzienice, Teatr Grotowskiego, Węgajty. Warsztaty w holenderskiej Zelandii, niemieckim Melchingen i włoskiej Kalabrii. Festiwale teatrów ulicznych w Pradze, Salamance i Hameln.

– Dom? Swoje miejsce na ziemi nosisz ze sobą, o nim opowiadasz na scenie, niezależnie od adresu w dowodzie osobistym.

Tak mówił tata.

– Kochanie, nie przejmuj się. Podróż jest najlepszą formą zmiany – dodawała mama. – Gdybyś mieszkała w jednym miejscu, każdego dnia umierałabyś z rozpaczy, patrząc, jak wszystko przemija. My natomiast wciąż rośniemy, a rosnąc, żyjemy.

Mama miała piękny głos i łagodne, powolne ruchy. Może dlatego poddawała się unoszącej ją fali bez buntu. Jakby wiedziała, że mocniejsze szarpnięcie mogłoby ją pociągnąć na głębinę.

Na zimę rodzice zjeżdżali do Polski. Wynajmowali pokój z kuchnią, zwykle tam, gdzie były widoki na pracę w jakimś teatrze albo domu kultury. Lenę natychmiast posyłali do szkoły. Z czasem domyśliła się, że robili tak nie dlatego, że wierzyli w obowiązujący w kraju system edukacji, ale żeby kuratorium albo opieka społeczna nie dobrały im się do skóry.

Próbowała się dostosowywać, wpisywać w osiadłe życie. Ale szkoła wydawała jej się dziwnie sztywna, w domach klasowych koleżanek ziało nudą. Jej rodzice byli ciekawsi. W wolnych chwilach grywali na rozmaitych instrumentach, a jak nie mieli na czym, to za perkusję służyły puszka z kaszą, słoik z grochem, a nawet torebka gwoździ. Mamie pomagała przy szyciu kostiumów, tata uczył ją, jak się robi teatralne maski o haczykowatych nosach i z otworami na oczy i usta.

Z maskami, które zrobił specjalnie dla niej – Arlekina i Błękitnej Ważki – Lena nigdy się nie rozstawała.

Wczesną wiosną zespół wyruszał w trasę, a wtedy Lena opuszczała kolejną szkołę. Żegnając się z koleżankami, mówiła: do zobaczenia po wakacjach, chociaż wiedziała, że to nieprawda.

W trasie mieszkali w tanich pensjonatach, przyczepach kempingowych albo u zaprzyjaźnionych aktorów. Z miejsca na miejsce przenosili się nocami. Z tego powodu dziewczynka polubiła dworce kolejowe, gdzie przez całą dobę można było znaleźć jakiś czynny bar lub kiosk i kupić coś do jedzenia. Puszczona samopas, mała Lena przypominała wróbla: wolnego i zawsze w drodze.

Bunt przyszedł wraz z pojawieniem się pierwszej oznaki przywiązania. W drugiej klasie liceum, w Puławach, Lena zakochała się w koledze z klasy, Mirku Rumianie. Wtedy powiedziała: nie jadę z wami. Skończę tę szkołę, nie chcę żadnej innej.

Została sama w obskurnej kawalerce, wmawiając wszystkim dookoła, że rodzice wyjechali na kilka dni do dziadków. Miłość przeszła jej po miesiącu, z trudem wytrzymała do końca roku. Autostopem dojechała do Akwizgranu, gdzie akurat zdążyła na premierę sztuki ich teatru.

Słowa „dom" nie rozumiała. Trudno było określić tym mianem pomieszczenia, wypełnione cudzymi sprzętami. Ale miała swoje miejsca – „miejsca Leny", niewielką przestrzeń tylko dla siebie, szybką do zagospodarowania i prostą w likwidacji. Blat szkolnej ławki, stolik w bistro. Ławka w parku. I najważniejsze: łóżko. Gdziekolwiek, wszystko jedno gdzie, ale tej nocy jej własne. Przykryta kołdrą po czubek głowy, czuła się bezpieczna. Co wieczór zabierała tam ze sobą cały swój dobytek: ubrania, buty, książki, kolekcję programów teatralnych. Jabłka i herbatniki. Lalki i maskotki.

Tym prostym sposobem rozwiązała problem domu. Co innego – poczucie przynależności. Gdy ktoś pytał, czyim jest dzieckiem, odpowiadała bez namysłu, zaczepnie: jestem dzieckiem teatru.

Albo: jestem dzieckiem przydrożnym.

W sali prób było chłodno, jak zresztą w całym budynku, wyziębionym przez lata zamknięcia. W kuchni Marietta z okularnicą Ritą i Roksaną, jak zwykle w indiańskiej kurtce, szykowały ciepłą kolację: ziemniaki z jajecznicą i bulion z torebki do popicia. Na podwórku, pod oknem, przy którym siedziała Lena, Staszek rąbał drewno; co chwila znikał wewnątrz z naręczem szczap. Lena domyślała się, że usiłował rozpalić ogień pod kuchnią, ale nie było to łatwe, bo od początku mieli z tym problem i ogień raz po raz gasł. Zapach snującego się pod sufitem dymu rozchodził się po całym domu. Już pierwszego dnia, na uwagę Rity, że jeszcze trochę, a uwędzą się jak szprotki, Staszek wzruszył tylko ramionami: komin zatkany, trzeba by wezwać kominiarzy.

Lena potarła zziębnięte dłonie.

Mówi się, że po rękach można poznać człowieka. Uczciwy i otwarty, pracowity i rzetelny. Słaby charakter, a może tylko chorowity artretyk. Dłonie dyrygenta, na które patrzyli dziś uważnie przez półtorej godziny, były duże, o niezbyt długich palcach i kwadratowych paznokciach. Dziwny sąsiad, który niespodziewanie wkroczył do ich sali podczas próby, w zdenerwowaniu rozcapierzył palce, tak że przypominały białe szpony Niezbyt piękne, ale prawdziwe: mówiły o uczuciach, sytuacji, człowieku. Pasowały do tej twarzy, wykrzywionej grymasem złości, do zmarszczonego czoła, z opadającymi kosmykami długich siwych włosów. Do bezradności i lęku, które dało się w nim wyczuć, mimo krzyków i gwałtownej gestykulacji. Pasowałby do ich spektaklu. W korowodzie postaci mógłby zostać Don Kichotem i zająć miejsce tuż za Staszkiem-Grajkiem.

Ciekawe, czy śpiewa?

Podobno każdy, kto potrafi mówić, może też śpiewać. Ale jednak śpiew to coś więcej niż mowa. To mówienie głębiej i mocniej, nie tylko głosem, także gestami i duszą, całym sobą. Piękny głos i wściekła dusza? Z punktu widzenia anatomii ludzkiego głosu – tak Są to po prostu wibracje wytwarzane przez struny głosowe. Ale czy dałoby się zaciśniętą krtań tego starego Don Kichota nakłonić do wyrażenia zachwytu?

Lena wyprostowała się i z plecaka wyciągnęła kalendarz. Był gruby, oprawny w tłoczoną skórę, przewiązany na krzyż sznurkiem. Przez chwilę wahała się, jakby ważyła jego ciężar. Potem go otworzyła i przerzuciła zapisane strony. Nawet nie spojrzała na wiersz Preverta, tylko od razu zatrzymała się na bieżącej dacie.

– Hej! – Marta Salińska podciągnęła za szerokie dżinsy, które wiecznie opadały jej na biodra, odsłaniając goły brzuch z tatuażem wokół pępka. – Masz jakieś kolorowe pisaki?

Lena ponownie sięgnęła po plecak.

– Chyba mam. – Szukała przez chwilę, przeglądając rzeczy. – Czerwony, zielony i granatowy, mogą być?

– Super, dzięki. – Marta opadła na miejsce obok Leny, po czym naciągnęła za krótki T-shirt na odsłonięte lędźwia. – Mogę, tak? – zreflektowała się.

– Jasne! – Lena zestawiła plecak na podłogę. – Po co ci te pisaki?

– Do liści – Marta położyła na dłoni liść klonu, który rano znalazła na dziedzińcu. – Jak koronka, prawda? – Dziewczyna uśmiechnęła się, kolczyk w wardze błysnął metaliczną bielą. – Magiczny... – urwała, niepewna, jak Lena zareaguje. Te liście to były jej listy w butelce. Zostawiając je w dziuplach i szczelinach między cegłami czy kamieniami, wyobrażała sobie, że wysyła sygnały do jakichś fantastycznych krain.

Lena przyjrzała się bliżej. Dłoń była drobna, dziecinna, poplamiona czarnym pisakiem. Liść – delikatna biała siateczka unerwienia, niemal całkowicie pozbawiona blaszki – przywodził na myśl pierwotny rysunek naskalny z czasu przed historią.

– Indianie też kiedyś malowali na korze, liściach i kamieniach – powiedziała. – Zresztą nie wiem, może nadal malują?

Rozdział II

Rita podeszła do frontowych drzwi, które przez cały dzień były otwarte. Mimo porannego deszczu dzień był dość ciepły, a oni usiłowali pozbyć się z domu zapachu stęchlizny.

Zrobiła ruch, jakby chciała wyjść na ganek, ale po chwili namysłu zrezygnowała.

Rozległ się szczęk klamki. Drzwi były spaczone, ciężko się zamykały. W zamku brakowało klucza. Rano jeszcze był, a potem gdzieś się zawieruszył.

– Zimno – stwierdziła Rita, wracając na swoje miejsce przy kuchennym stole.

Jej słowa zawisły w próżni.

Siedzieli wszyscy razem, ścieśnieni jedno obok drugiego, pijąc herbatę. Alicja zjadła z nimi, jednak zaraz potem wyjechała, ponieważ nie chciała wracać zbyt późno do domu. Kiessling zniknął zaraz po próbie; Helena czekała na niego z kolacją w Ołowniku.

Po całym dniu pracy byli wyczerpani. Nikt się nie kwapił do rozmowy, ale nikt też nie poszedł do pokoju na górę, żeby położyć się spać.

Rita podparła głowę na rękach. Minął dopiero pierwszy dzień, a już trzymamy się razem, pomyślała. Jak dzieci w przedszkolu, gdy wychowawczyni na chwilę gdzieś zniknie. W nowym miejscu na początku zawsze tak jest.

Rzeczywiście, mimo starań Heleny, by zapewnić im możliwie najlepsze warunki, widać było, że są lekko spięci, co dodatkowo potęgowała panująca wokół cisza. Nie czuli się pewnie w tym opuszczonym domu na odludziu, na dodatek z awanturniczym sąsiadem za ścianą.

A do tego nie było klucza. Każdy mógł wejść.

Gdzieś w ciemnościach rozległ się krzyk sowy. Rita drgnęła i obejrzała się za siebie. I ona się bała. Tej ciemności, tych czarnych okien, w których kuchenna żarówka, powielona odbiciami w szybach, jarzyła się jak oczy kota. Albo sowy. W dzieciństwie Rita wyobrażała sobie, że nocne niebo nie ma końca. A ona nie lubiła miejsc bez widocznych granic, jak niebo i morze. Albo las nocą.

– Hej, co tak cicho siedzicie? – zawołała nagle. – Jeszcze nie ruszyliśmy w drogę, a już was strach obleciał?

Zdenerwowało ją to milczenie.

– A ty skąd się tu wziąłeś? – Odwróciła krzesło i usiadła przodem do Staszka Piekorza, przyglądając mu się ciekawie.

Chłopak podniósł głowę znad mapy, którą studiował razem z Sergiuszem.

– Jak to skąd? – zdziwił się. – Nie zauważyłaś? Jestem z wami od początku.

– Ale ja chcę wiedzieć czemu?

– Co – czemu?

– Czemu jedziesz na tę wycieczkę? Prawdziwy góral i gra w teatrze amatorskim?

– A tak jakoś samo się zdecydowało.

– Tylko tyle?

– Chyba... – zawahał się.

Chciał dodać, że z dala od domu to wszystko jedno, gdzie człowiek jest, tu czy gdzie indziej, bo nagle zatęsknił za halami, za poczuciem, że jest u siebie. Ale tego nie powiedział. Trochę dlatego, że za nic w świecie by się nie przyznał do takich sentymentalnych myśli, trochę, bo przecież sam chciał tej podróży. Nigdy nie był za granicą, a teraz miał szansę zaliczyć od razu kilka krajów.

– Aha, wiedziałam! – Rita zaśmiała się triumfalnie. – Przyznaj się, uciekłeś z tych swoich gór przed dziewczyną, co?

– Dziewczyny jakoś mnie nie chcą – mruknął chłopak. – Wuj Wendelin kazał jechać w świat, rzemiosła się uczyć. To pojechałem, ale...

– Ale?

– Mnie to się niemądre wydało. W końcu domy z nim stawiałem, odkąd ojca zabrakło, mały zaś byłem, gdy umarł. A wuj nagle od świata kazał się uczyć. Że niby dopiero wtedy będę dorosły.

– I co? Nauczyłeś się?

– Eee, tam. Kolega namówił, żeby na Mazury jechać, bo jest ciesielska robota. Spakowałek narzędzia i pojechołek. – Na wspomnienie wyjazdu z domu, Staszek automatycznie przeszedł na rodzimą gwarę.

– Czyli wszystko się ułożyło, tak jak chciał wuj.

– Akurat! – Staszek machnął ręką zniechęcony. – Na miejscu w Pilcu, bo ta wieś Pilec się nazywała, robota wprawdzie była, ale chałupa, co ją mieliśmy stawiać, musiała być taka sama jako te nasze, góralska. To zaś i po co było jechać?

– Dlaczego nie widziałam cię na eliminacjach?

– Dyrygent sam usłyszał i namówił.

W wolnych chwilach Staszek wyprawiał się na środek pobliskiego jeziora Dejnowa, żeby pośpiewać pełną piersią. Woda dobrze niosła, a dźwięki toczyły się nad powierzchnią hen, daleko i odbijały dziwnie metalicznym echem o ścianę lasu na brzegu. Czasem sobie wyobrażał, że to echo wywołują zatopione maszyny generała Hossbacha. Ludzie opowiadali, że podczas ucieczki z Wilczego Szańca, w styczniu czterdziestego piątego, Niemcy przez pomyłkę wzięli zamarzniętą wodę za ziemię. Pod ciężarem wozów opancerzonych lód się załamał i wszystko poszło na dno.

Tam, na jeziorze, usłyszał go Kiessling, gdy którejś niedzieli wybrał się do znajomych, żeby choć przez chwilę zapomnieć o wszystkim, co go w ostatnim czasie trapiło. Odczekał, aż Staszek dopłynie do brzegu, i namówił na ten wyjazd.

– A ty? – Rita błysnęła okularami w stronę Sergiusza.

– Co ja?

– Mamusia cię przyprowadziła?

– Nieee... – Sergiusz zaczerwienił się po uszy. Zdawał sobie sprawę, że wygląda młodo, ale miał nadzieję, że nie aż tak bardzo.

– Było ogłoszenie parafialne u franciszkanów – zająknął się.

– Tak nas szukali? – Rita odruchowo obejrzała się na salę prób.

Nawet gdyby miała lepszy gust i bardziej dbała o siebie, Ritę trudno byłoby zaliczyć do atrakcyjnych kobiet. Ale była. Pół Polka, pół Rosjanka, po matce jasna blondynka, po ojcu odziedziczyła wysokie kości policzkowe i oliwkową cerę. Niewysoka i bardzo szczupła, o wiecznie zmartwionym wyrazie, twarzy i ogromnych oczach, które skrywała za parą grubych szkieł w ciężkich oprawkach, wyglądem przypominała muchę.

Anons o naborze do zespołu amatorskiego, który pod koniec kwietnia miał wyruszyć na festiwal do Hiszpanii, znalazła w Internecie, w godzinach pracy, której w bibliotece miejskiej w Reszlu nigdy nie miała za wiele. Wymagane były predyspozycje aktorskie, głos, niekoniecznie szkolony, dobry słuch i podstawowe obycie sceniczne. Na przesłuchania należało się zgłosić od razu z trzema fotografiami i ważnym paszportem. Warunek, by osoby niepełnoletnie przedstawiły pisemną zgodę rodziców lub opiekunów, jej nie dotyczył. W lutym Ritą skończyła dwadzieścia osiem lat, a z opiekunów, jeśli o opiece w tym przypadku w ogóle mogła być mowa, żył jeszcze tylko ojciec, którego starała się widywać jak najrzadziej. Na samą myśl o nim, jak również na wspomnienie odoru niestrawionego alkoholu i tanich papierosów zbierało jej się na wymioty.

Przez ostatnich piętnaście lat Rita miała dwa cele w życiu: dopilnować, żeby nigdy nie znaleźć się z ojcem sam na sam w jednym pomieszczeniu i żeby zawsze mieć parę groszy na jedzenie. W obu przypadkach, im dalej była od rodzinnego domu, tym lepiej. Wystarczyło jednak, że poczuła głód albo niepokój, a dopadały ją złe wspomnienia. I ból głowy. Tak jak teraz.

Dość tego, pomyślała, wstając. Idę spać.

Rozdział III

Sołtys Hawelt wysłuchał Heleny cierpliwie, ale stwierdził, że nie widzi problemu. Niech robią swoje, nie zważając na wyskoki lokatora oficyny.

– Zawsze był dziwak, jednak zły nie jest.

Helena nadal miała wątpliwości. Codzienne utarczki może przydawały próbom kolorytu, ale niepotrzebnie psuły nerwy członkom zespołu. Zabierały czas. Tym bardziej że nie kończyło się tylko na słowach.

– Co pani chce przez to powiedzieć?

– Prywatne rzeczy moich ludzi znikają, a potem odnajdują się w innych miejscach. Złośliwość? Kleptomania? Nam to kojarzy się z nękaniem. Jest niepokojące. W tej sytuacji będziemy zmuszeni zamykać się nawet w dzień, chociaż z jednym kluczem, jaki mamy do dyspozycji, to duża komplikacja. Albo ustalać dyżury w pokojach. To jakiś absurd!

Hawelt zamachał rękami.

– Nikt tam nie myszkuje ani nic nie kradnie. Stary wariat chce was wykurzyć, ot i cała tajemnica.

Helena stukała nerwowo palcami w poręcz fotela.

To oczywiste, że działając z grupą ludzi, trzeba być przygotowanym na różne sytuacje. Ale oni zamierzali wspólnie przemierzyć szmat Europy, a takie sprawy prowadzą do wzajemnych oskarżeń i podejrzeń. Burzą zaufanie.

Zmarszczyła brwi. Spodziewała się kłopotów, ale nie tak wcześnie.

Rozmowa z sołtysem niewiele pomogła. Bo nie mogła pomóc. Ktoś bawił się z nimi w ciuciubabkę. Ktoś – i tu akurat było wiadomo kto – miał do nich pretensje. Przeszkadzali mu, więc najwyraźniej próbował się ich pozbyć, a przynajmniej im dokuczyć.

W sprawie znikających rzeczy trudno było cokolwiek udowodnić, nie przyłapawszy winowajcy na gorącym uczynku. Natomiast jeśli chodzi o Górczyńskiego, to jego zachowanie było w pewnym sensie uzasadnione. Rzeczywiście, zespół nie tylko odbywał w starym przedszkolu próby, ale również tam mieszkał. A to oznaczało „krzyki i hałasy", tak w budynku przedszkola, jak i na zewnątrz, nie tylko w ciągu dnia, lecz również wieczorami.

Helena próbowała z Górczyńskim porozmawiać po dobroci, ten jednak zamknął jej drzwi przed nosem.

– Jestem bezradna – poskarżyła się Kiesslingowi, gasząc lampkę na nocnym stoliku.

Uśmiechnął się w ciemnościach. Helena bezradna? To niemożliwe.

Przyciągnął ją do siebie.

– Zapomnijmy na chwilę o pracy – zaproponował pojednawczo. Był zmęczony, ale nie senny.

Odsunęła się od niego i podniosła wyżej na poduszce; myślami była gdzie indziej.

– Muszę jakoś podejść tego człowieka.

– Wyślij zespół, niech mu zaśpiewają serenadę pod oknem. Od razu zmięknie – zażartował.

Lecz Helenie nie było do śmiechu. Poruszyła się niecierpliwie.

Kiessling wstał z łóżka i sięgnął po szlafrok.

W łazience wziął tabletkę na nadkwasotę. Machinalnie pomasował obolały żołądek.

Usiadł na brzegu wanny.

O co tyle hałasu? Nie ma czym się denerwować. W końcu jeden wariat w sąsiedztwie to nie problem, a już na pewno nie ich zmartwienie. Pokrzyczy, pokrzyczy i przestanie. I tak wkrótce sprawa sama się rozwiąże, kiedy za tydzień ruszą w trasę.

Żeby tylko te piekielne wrzody pozwoliły mu przetrwać podróż. Helena wszystkim się zajmie, mógł na nią liczyć, jak zawsze. Ale wysiłek i niewygody – tego obawiał się bardziej.

Helena...

Podobno nie wchodzi się dwa razy do tej samej rzeki. Bo nawet jeśli rzeka jest ta sama, to woda, w której się wówczas zanurzyliśmy, dawno dotarła do morza. Z drugiej strony – może to nie rzeka się zmienia, tylko człowiek wraca inny? Ostrożniejszy? Bardziej doświadczony? Mądrzejszy? Już rozumie, gdzie i kiedy popełnił błąd, już ma inne oczekiwania. Wie, czego chce.

Na przykład spokoju, odpoczynku. Opiekuńczych skrzydeł.

Ciekawe, czy spokój i odpoczynek mogą pójść w parze z dawną namiętnością? Kiessling sam nie potrafił powiedzieć, co go niegdyś tak w Helenie pociągało. Porwało. Była jak wrząca lawa. Parzyła. A on topniał pod jej spojrzeniem, dotykiem, pocałunkiem.

A teraz?

Kiessling wstał. Wychodząc z łazienki, zgasił światło. Do łóżka wrócił po omacku.

W ciągu kilku dni w starym przedszkolu wiele się zmieniło.

Staszek, który nigdzie nie ruszał się bez swojego podróżnego zestawu narzędzi, z pomocą Sergiusza naprawił poluzowane poręcze schodów, połamane krzesła i zacinające się drzwi frontowe. Dorobił też skobel, żeby wreszcie zakończyć temat znikającego klucza. Z desek znalezionych w szopce ogrodowej zbił dwie ławki, z których jedną ustawili w sali prób pod oknem, drugą, krótszą – na ganku. W komórce przy kuchni, na półkach wyłożonych czystym papierem, pojawiły się rzędy porządnie posegregowanego wspólnego prowiantu.

Marietta była najbardziej zadowolona z beli materiału, która leżała bezpańsko na strychu. Z wierzchu była mocno przybrudzona, ale po odwinięciu zniszczonego kawałka reszta została pocięta na równe części i w oknach pokoi na piętrze pojawiły się zasłonki, a na stole w kuchni – obrus.

Życie nabrało rytmu i porządku. Dyżury w kuchni ustaliły się same, spontanicznie. Ktoś gotował, ktoś zmywał, ktoś parzył kawę i herbatę, a jeszcze ktoś inny jeździł do wsi po zakupy.

Natomiast sprzątaniem dyrygowała Rita.

Wprawdzie Staszek usiłował jej wytłumaczyć, że szkoda energii, bo niewiele to zmieni, poza tym za kilka dni i tak będą już daleko stąd, ale ona nie dała się przekonać.

– Sam przyznasz, że jak się posprząta, to jest przyjemniej.

Na odparcie takiego argumentu Staszkowi zabrakło pomysłu. Za to zaraz po śniadaniu, pod dyktando Rity, naciął gałązek na miotłę.

– Po co ci miotła? – spytał dla porządku.

– Bo nie mamy odkurzacza – stwierdziła Rita rzeczowo.

– A po co nam odkurzacz?

– Bo mamy śmietnik.

Na pytanie skąd pomysł, żeby sprzątać akurat tego dnia, Rita odparła, że z braku innych sposobów sprzątanie można uznać za najlepsze lekarstwo na stres.

– W domu też masz taki chlew? – spytała, wymiatając okruchy spod stołu. – Wycieramy nogi, tak, tak – zagrodziła Sergiuszowi wejście do kuchni.

Następnie wróciła do rozmowy ze Staszkiem.

– Poza tym ruch dobrze mi robi na migreny.

– Ruch? Z miotłą? – Staszek przyjrzał jej się z udawanym zainteresowaniem.

– A co w tym złego?

– Nic, tak tylko pytam.

Rita przetarła parapet kuchennego okna. Zdjęła z narożnika pajęczynę i w nadstawioną dłoń zgarnęła odpryski starej farby. Przejechała palcem po zakurzonej szybie. Gdyby zostali tu dłużej, można by to wszystko pomyć, odnowić. Szkoda, że tak krótko. Kilka prób tutaj, potem kilka dni podróży i jeszcze kilka występów w Hiszpanii, i trzeba będzie wracać. Dokąd?

Przeniosła wzrok za okno.

Na trawniku przed domem Staszek palił papierosa i mówił coś do Hugona Barasia, który podczas przerw w próbach, zamiast ze wszystkimi jeść kanapki i pić herbatę, penetrował okolicę ze swoim aparatem fotograficznym. W spektaklu dostał rolę Narratora, a podczas ich wyprawy miał jeszcze pełnić dodatkową funkcję fotoreportera.

Taka podróż to tylko złudzenie zmiany, pomyślała Rita. Zmiana miejsca, zwiększony dystans do rzeczywistości, garść nowych wrażeń, nic więcej. Zanim się obejrzymy, wszystko znów będzie jak dawniej.

Z sali prób dochodziły dźwięki keyboardu: to Kiessling z Alicją przygotowywali materiał do kolejnej próby.

Rita spojrzała na zegarek. Musi się przebrać.

W pokoju na piętrze, gdzie dziewczyny urządziły sobie sypialnię, była tylko Marietta. Klęcząc na swoim materacu, przyklejała do ściany obrazek z Matką Boską Częstochowską.

Rita stanęła w progu.

– Co to? Sala wystawowa? – spytała ostro.

Sama nie wyznawała żadnej religii, nie należała też do żadnych organizacji. Jak twierdziła, dla zasady. Partia czy Kościół, na jedno wychodzi. Każdy mówi, że chce duszy, a zniewala ciało, życie, wszystko. I jeszcze każe sobie za to słono płacić. Nikt tego nie wiedział lepiej niż ona.

– Nie wolno? – Marietta przeniosła wzrok z obrazka na Ritę, po czym rozejrzała się wokół, jakby w poszukiwaniu wsparcia. Po porannych porządkach w pokoju zrobiło się przyjemnie i chciała jakoś upiększyć swój kącik.

– Wolno we własnym domu, ale nie tutaj! – W wielkich okularach na małym zadartym nosie Rita faktycznie wyglądała jak mucha. Mucha w niezbyt dobrym humorze, z pulsującym bólem głowy, na który nawet poranne sprzątanie niewiele pomogło.

– W coś chyba trzeba wierzyć? – Marietta z zasady nie ufała ludziom, którzy twierdzili, że w nic nie wierzą.

– Każda wiara to przymus i ograniczenie – mruknęła Rita ponuro.

– Ale obrus nie będzie ci przeszkadzał? – Marietta przejechała ręką po stole, który nakryła kolorową apaszką, żeby nie patrzeć na zniszczoną politurę.

Rita nie odpowiedziała. Wyjęła z plecaka Zbrodnię i karę i otworzyła na stronie z zagiętym rogiem.

Ale nie mogła się skupić na czytaniu.

Jako dziecko nie rozumiała, po co człowiek musi rosnąć. I dlaczego to rośnięcie wszystko zmienia, nie tylko w jej ciele, ale i wokół niej. Na dobranoc, zamiast czytać bajki, opowiadała sobie własną historię, którą sama wymyśliła. Jej bohaterowie mieli wybór. Mogli wybrać rodziców, dom, swój wiek i wygląd, tak jak wybiera się świeże owoce na rynku albo kolor farby na ściany w pokoju. Dzięki temu mogła zawsze wybrać to samo: matkę, która nie pozwala jej bić, i ojca, który nie pije.

Bo matki nie było, a ojciec pił.

Zazdrościła ludziom, którzy żyją „bez zastanowienia", po prostu żyją. Nawet jeśli bez pasji i uniesień, lecz mimo to pewnie, bezpiecznie, samodzielnie.

Liczyła, że ta przygoda z teatrem poszerzy jej świat i krąg znajomych, pozwoli pozbyć się strachu. Nauczy podejmować decyzje, otwierać się na nowe znajomości. Na razie, wbrew obawom, nie było źle. Tylko ta głowa...

Dotknęła skroni. Nie była głodna, ojciec z całą pewnością nie mógł jej tutaj znaleźć, więc dlaczego boli?

Rozdział IV

– Co to ma znaczyć? – spytała ze zdumieniem Roksana Salomon, unosząc w dwóch palcach biały, pomięty T-shirt z napisem „Play it again, Sam". – Czy któraś się do tego przyznaje?

– To mój – Lena wyciągnęła rękę po swój podkoszulek, który pamiętał czasy jej wojaży z rodzicami po Europie.

Wróciła właśnie z łazienki z ręcznikiem i szczoteczką do zębów, którą wciąż trzymała w ustach. Teraz, żeby móc swobodnie rozmawiać, wsunęła ją głębiej w policzek.

– A ja w zamian mogę dać to! – Chwyciwszy obiema rękami za gumkę, zademonstrowała parę męskich bokserek z trykotu w wojskową panterkę.

Kiedy dziewczyny zjawiły się w sąsiednim pokoju, Sergiusz podskoczył jak oparzony i rzucił się ku Lenie.

– Oddawaj, ty fetyszystko! – Wyrwał jej bokserki i umknął na swoje łóżko, czerwony ze wstydu.

– I kto tu mówi o fetyszystach! A niby co to jest?

– Lena stanęła nad Sergiuszem i ruchem prestidigitatora wyciągnęła mu spod poduszki swoją fioletową chustkę w tureckie wzory. – Może pan to jakoś skomentować? – Zwinąwszy chustkę w kłębek udała, że podsuwa mu reporterski mikrofon.

– Łatwo ci się mądrzyć. To zwykła chustka, a nie...

– Brudne gacie? Jasne! – odpowiedziała z przekąsem. Chociaż musiała przyznać, że faktycznie majtki to bardziej wstydliwa rzecz. – Zdaje się, że kogoś trzymają się pijackie żarty albo... – urwała.

– Mamy kłopot – dokończył za nią Hugo, który właśnie wrócił z porannej sesji fotograficznej w Ołowniku. – Bo wersja z piciem odpada, tutaj nie ma co pić.

Lena stanęła między łóżkami polowymi. Wszyscy pozostali skupili się wokół niej. Wszyscy, oprócz Rity, która już raz spróbowała usiąść na materacu, ale jaskrawa kula w jej głowie niebezpiecznie zamigotała i żeby ją opanować, Rita musiała się znów położyć.

– Ma ktoś jakiś pomysł? – spytała Lena.

– Umówmy się, że to głupi żart, przedwczesna zielona noc. – Roksana obejrzała się na Sergiusza, speszona własną śmiałością.

Lena zmarszczyła czoło.

– Okay, umówić się możemy, ale to trwa już od jakiegoś czasu.

– Ja też nic wam nie mówiłam – wtrąciła się Marietta. – Przedwczoraj zapodziała mi się moja kamizelka w pepitkę. Dopiero po południu znalazłam ją na dole, w kuchni, w kartonie z zupami w proszku.

– Co to za zebranie? – Rita nareszcie wstała i wyszła na korytarz. Była w ciemnych okularach, w ręku trzymała książkę. – Co się dzieje?

– Nic, tylko ktoś podmienia ciuchy. Albo to głupie żarty, albo...

– Aaa, to – Rita nie okazała zdziwienia. – Zwyczajnie, materia. Najpierw rozdziela się na różne formy, a potem miesza, miesza...

Może sprawiły to ciemne okulary, a może głos Rity, dziwnie nieobecny, jakby oderwany od rzeczywistości, trudno powiedzieć – jej słowa zabrzmiały niczym złowróżbna przepowiednia.

Mówiła monotonnie, na jednej nucie.

– Pewnego dnia wszystko znów się połączy w jedno, dobro ze złem, piękno z ohydą. Materia powróci do równowagi.

Następnie, już niezainteresowana rozmową, wciąż nieobecna myślami, przecisnęła się między Leną i Roksaną i skierowała ku schodom. Na moment zatrzymała się przy Staszku, dotknęła jego ramienia, jakby chciała coś powiedzieć, lecz po sekundzie wahania zrezygnowała. Na rękawie jego roboczej kurtki dostrzegła niebieską nitkę. Zdjęła ją i machinalnie zrolowała w kulkę.

Zeszła na parter i otworzyła drzwi frontowe. Wyszła na zewnątrz. Oślepiona ostrym wiosennym słońcem, cofnęła się i usiadła na ławce w cieniu ganku.

Pozostali spoglądali po sobie niepewnie. Milczeli.

Lena obejrzała się na schody. Tak mówią nawiedzeni prorocy, pomyślała. Albo wariaci.

Pierwsza odezwała się Marietta.

– Co się stało Ricie? Czy ona... ? – spytała wystraszona.

– Wygląda na to – mruknął Hugo – że migreny, na które wciąż się skarży, popsuły jej coś w głowie.

– Ciii – Lena wierzyła, że są rzeczy, których nie należy wypowiadać na głos. Na scenie nieraz była świadkiem, jak słowo staje się wręcz namacalne niczym ciało. – Pewnie zjadła wczoraj za dużo na kolację.

Staszek podrapał się w głowę.

– To niemożliwe. Gdzie jak gdzie, tutaj raczej nie da się zjeść za dużo. Ona ostatnio źle śpi.

– A ty skąd wiesz? – zainteresował się Hugo.

– Może tego nie pamiętasz, ale mieszkam w sąsiednim pokoju. Słyszę, jak się przewraca i jęczy. Albo wstaje i chodzi po korytarzu.

– No tak, Rita to jedno, ale co zrobimy z tamtą sprawą? – Hugo wrócił do poprzedniego tematu.

– Uważam, że z wnioskami powinniśmy zaczekać – stwierdziła Lena.

Hugo nie był przekonany.

– Jak długo? Do piątej po południu? Do jutra? Trzeba to zgłosić natychmiast, bo jak wyruszymy w trasę, będzie za późno.

Marietta prychnęła z wyrzutem.

– Komu zgłosić? Dyrygentowi? Pani Helenie? Bo chyba nie policji! To tylko drobne incydenty, nic więcej. Głupie żarty.

– Nie zgadzam się. Moja własność to w każdych warunkach moja własność – upierał się Hugo.

Lena rzuciła mu szybkie spojrzenie. Ten chłopak od początku prowokował nieporozumienia. Irytował.

– Teoretycznie masz rację.

– To znaczy?

– Liczy się motywacja czynu i... – Lena odwróciła się do okna na znak, że nie zamierza dłużej ciągnąć tej rozmowy.

– I wartość przedmiotu – dokończyła za nią Marietta energicznie. – Daj spokój, Hugo, chyba nie zamierzasz prowadzić śledztwa w sprawie głupiego T-shirta i brudnych majtek.

Alicja wysiadła z samochodu. Była tak zaaferowana, że w pierwszej chwili nie zauważyła Rity siedzącej na ganku. Wszystko dlatego, że po drodze z Węgorzewa wpadła do Heleny i Stefana, żeby, jak zwykle, omówić szczegóły porannej próby, ale źle trafiła – Helena właśnie poróżniła się ze Stefanem i nie kryła złego humoru. Dlatego Alicja prędko się wycofała, zapewniając przyjaciółkę, że sama sobie poradzi.

Na widok dziewczyny przystanęła na schodach, prowadzących na ganek.

– Źle spałaś – stwierdziła raczej, niż zapytała.

– Nie najlepiej. – Chcąc spojrzeć na Alicję, Rita podniosła głowę, ale zaraz syknęła i wróciła do poprzedniej pozycji, jednocześnie przytrzymując Zbrodnię i karę, żeby nie spadła jej z kolan.

– Może nie powinnaś tyle czytać? Nie wszystkie książki są... zdrowe – mówiąc to, Alicja zerknęła w stronę Dostojewskiego. Lecz zaraz odwróciła wzrok.

Nie potrafiła tego wytłumaczyć, miała jednak dziwne przeczucie, że Zbrodnia i kara, którą od początku warsztatów Rita nieustannie czytała, w jakiś sposób wiąże się z jej samopoczuciem. Dostojewski to literatura z najwyższej półki, Alicja tego nie negowała. Ale, jej zdaniem, był to człowiek o chorej duszy, dlatego mogły go czytać wyłącznie osoby silne, o mocnej psychice i zdrowej aurze. Ricie na pewno nie pomagał. Zabierał jej energię, której i tak miała za mało.

Alicja zamknęła oczy. Aura Rity? Ciemna zieleń, niemal czarna. I krwista czerwień, która, gdy skrzepnie, zablokuje arterie i dołączy do tamtej czerni.

Przez chwilę zastanawiała się, co powiedzieć, żeby się nie zdradzić ze swoimi przeczuciami.

– Nie wiem, jak to jest, ale, moim zdaniem, współczesna literatura mąci w głowach. Zwykłym zjadaczom chleba serwuje głupie komedie i romansidła, a ludzi wykształconych zmusza się do tego, by rozmyślali o nieszczęściach świata, siedząc w wygodnym fotelu. To bez sensu, nie uważasz?

– Ja nic nie posiadam, a Dostojewski jest moim bratem – powiedziała wolno Rita. – Zabija za mnie.

Alicja drgnęła, zaniepokojona. Ciemna zieleń i morze czerwieni.

– Co masz na myśli? – spytała ostrożnie.

Rita nie odpowiedziała. Wyprostowała się i wciągnęła chłodne poranne powietrze do płuc.

– Muszę się napić herbaty. Masz może paracetamol albo ibuprom?

Rozdział V

Rano Kiessling nie zjawił się wcale, a po południu spóźnił się na próbę.

Czekali na niego zziębnięci i skwaszeni, usadowieni rzędem na ławie, kiedy nareszcie się zjawił. Z godzinnym opóźnieniem!

Ledwie się przywitał, natychmiast klasnął energicznie w dłonie. Nie był skory do rozmowy.

– Uwaga, zespół! Gotowi do próby? – Przebiegł palcami po klawiaturze.

– Gotowi, gotowi – rozległy się niechętne głosy.

Mimo widocznego braku entuzjazmu powoli zaczęli się ustawiać. Marietta, jak zwykle nienagannie ubrana, wysunęła się o krok naprzód.

– Trochę tu zimno – powiedziała zadziornie, dotykając gardła wymownym gestem. – Niezdrowo dla głosu.

Kiessling spojrzał na nią przelotnie, po czym przeniósł wzrok za okno. Niebo było błękitne, bez jednej chmurki.

– Jest piękna pogoda, suche, ciepłe powietrze.

– Właśnie, suche! Zbyt suche powietrze sprawia, że struny przestają wibrować. Z kolei za wilgotne...

Zdjął ręce z klawiatury i zmarszczył czoło. Już chciał zareagować, żeby przywrócić dyscyplinę, ale pohamował irytację. Dość miał awantur jak na jeden dzień.

Rano podczas śniadania pokłócił się z Heleną. Spięcie było ostre, chociaż z początku poszło tylko o sprawy zawodowe: Kiessling skrytykował wybór tekstów do spektaklu.

– Nie myślisz, że to za mało? – spytał. – Za mało w tej ramocie Bogusławskiego życia, współczesności.

Sam nie potrafił powiedzieć, co byłoby lepsze, ale tak właśnie uważał: libretto Krakowiaków i górali jest mało ciekawe, a postaci nie dość wyraziste. Staroświeckie.

Helena nie odpowiedziała. Ostentacyjnie wstała od stołu i zajęła się parzeniem kawy.

Kiessling nie rezygnował. Zaczął głośno myśleć: rzeczywiście, skoro nie Bogusławski, to w takim razie kto? Co? Co pozwoliłoby pokazać Polskę w sposób symboliczny, jako osobne i wyjątkowe miejsce, ale zarazem na tyle ważne, by bez niego teatr europejski jawił się uboższy, niepełny, niedopowiedziany do końca?

Nagle coś mu się przypomniało.

– Już wiem! – zawołał. – Maski!

Helena spojrzała na niego zdziwiona.

– Co takiego?

Poprzedniego dnia w sali, gdzie zwykle ćwiczyli, Kiessling przegrywał na keyboardzie utwory do kolejnej próby, a na ławce pod oknem Lena rozłożyła się ze swoimi maskami. Arlekin. Błękitna Ważka. I maska o dwóch twarzach, z przodu i z tyłu głowy – Panna i Śmierć. Przeleżały całą zimę w kartonie, powiedziała. Przed podróżą musi sprawdzić, czy nie trzeba czegoś naprawić, dopasować.

– Parada masek – powtórzył teraz Stefan. – Fragmenty waszych dawnych przedstawień, ale w przetworzeniu. Pomyśl, tylko maska wykracza poza osobę, znaczy coś więcej. Zostawmy krakowiaków i górali, tak jak chciałaś, ale niech mówią nie tylko słowami libretta. Obok nich, sam nie wiem, pokażmy choćby Poetę i Chochoła z Wesela, jakąś postać fredrowską, romantycznego Konrada albo Kordiana. Pójdą przez scenę krokiem poloneza, a pochód będzie zamykać Lena w tej swojej podwójnej masce, jako Panna i Śmierć. Wtedy nawet taka ramota jak Bogusławski zabrzmi na scenie post-modernistycznie, nie uważasz?

Myślał, że ją zainteresuje, ale Helena nie podjęła tematu. Za to dała do zrozumienia, że Kiessling jest gościem w jej życiu, w domu też. Gościem na jej warunkach, który wiele jej zawdzięcza, choćby to, że wyciągnęła go z dołka po rozwodzie, proponując ciekawą przygodę zawodową. A jeśli zapomniał lub nie zauważył, to ona pozwoli sobie przypomnieć, że jednocześnie zaoferowała mu także uczucie.

– Nie chcę być złośliwa – ciągnęła, nie dając mu dojść do słowa – dlatego nie wspomnę, jak ze mną kiedyś postąpiłeś. Bo dla mnie, mój drogi, miłość to wspaniałomyślność i wybaczenie.

Zdenerwował się.

Zaczął wykrzykiwać, że profesjonalizm nie ma nic wspólnego z miłością. Wymaga krytycznego myślenia. Otwartości na cudze pomysły. Bezwzględnej uczciwości artystycznej. Jeśli zaś chodzi o ich związek, to nie mogą zaczynać od wyrównywania starych rachunków. Albo zaczną od początku – od zera! – albo on się wypisuje!

Następnie pomaszerował do sypialni i zaczął się pakować.

Helena pobiegła za nim. Wyrwała mu torbę z rąk, odłożyła jego bieliznę do szafy. Odwiesiła marynarkę, zdjęła szalik z szyi, rozpięła kołnierzyk koszuli. Objęła.

Opierał się, wciąż nachmurzony, ale w końcu się pogodzili.

Dlatego się spóźnił.

– Sala zaraz się nagrzeje – powiedział ugodowo.

– Proszę, zaczynają soprany.

Dochodzili do końca skali: samogłoski otwierały zasznurowane usta, powietrze coraz śmielej dostawało się do płuc i odbijało dźwięcznie od membran przepony. Śpiewali. Powtarzali. Poprawiali błędy. Już mu się zdawało, że zaczęli brzmieć, gdy przypadkiem rzucił okiem na Mariettę. Żyły nabrzmiałe z wysiłku, czerwona twarz. Gdyby zajrzał jej w oczy, okazałoby się, że i białka ma przekrwione.

– Stop, stop! – krzyknął. – Moi drodzy, nie pompujemy powietrza. Od-dy-cha-my!

Nie namyślając się, podbiegł do Marietty. Nim zdążyła się zorientować, stanął za nią, a następnie przyciągnął do siebie i objął ramionami w pasie.

Przez kilka sekund stali nieruchomo, nim Marietta szarpnęła się, zaskoczona. Zażenowana.

– Ojej – pisnęła. – Co pan wyprawia?

Ale on nie zamierzał rozluźnić uścisku. Przyciągnął ją mocniej do siebie.

– Proszę współpracować – rozkazał, wbijając dziewczynie zaciśnięte dłonie w przeponę. – Wdech, wydech! Pchać moje ręce, pchać, nic nie czuję! A państwo patrzą i się uczą.

– Auć – pisnęła znowu, tym razem bez udawania. Jednocześnie pod wpływem bólu tak mocno napięła mięśnie, że w końcu udało jej się wyrwać z uścisku.

Odskoczyła jak oparzona.

– To bolało! – zawołała, masując splot słoneczny.

– To miało boleć – stwierdził spokojnie Kiessling.

– Inaczej by pani nie zauważyła, że ma coś takiego jak przepona. Uwaga – zwrócił się do zespołu. – Panowie stają za paniami i powtarzamy ćwiczenie.

Wyglądaliśmy bardziej na zapaśników niż śpiewaków, pomyślała po zakończeniu próby Marietta.. Na wspomnienie ucisku rąk dyrygenta na swoim brzuchu znów ogarnęło ją zażenowanie. Nie pamiętała, kiedy ostatni raz dotykał ją jakiś mężczyzna. Nawet lekarzem pierwszego kontaktu i ginekologiem w jej przychodni były kobiety.

Z szafy w rogu pokoju wyjęła torbę. Była z czarnej lakierowanej skóry, tylko kieszenie miała zszyte z różnobarwnych matowych kawałków. Ze środka wyciągnęła puszkę po kawie Ince, jednorazową papierową tackę, szpulkę bawełnianych nici i grubą Szewską igłę. Otworzyła puszkę i wysypała z niej na tackę kolorowe korale: szklane, drewniane, ceramiczne, wszystkie ręcznie malowane, ludowe, ale zarazem nowoczesne. Modne.

Prawdę mówiąc, te ćwiczenia oddechowe z dyrygentem zrobiły na niej wrażenie. Ten człowiek miał boski dotyk. Mocny a delikatny, wyważony, pewny. To połączenie wiele mówiło o cechach jego charakteru, Marietta od razu to wyczuła. Subtelność, odrobinę kobieca, typowa dla muzyka, połączona z męską siłą, surową i zasadniczą, a czasem wręcz brutalną, jak to pokazał podczas tej próby. Taki mężczyzna to marzenie każdej dziewczyny.

Marietta sama była zaskoczona. Znacznie starszy od niej, z daleka Kiessling wydawał jej się zbyt masywnie zbudowany, by nie powiedzieć tęgi. Jednak w bliskim kontakcie, a dokładniej: w jego ramionach, odkryła, że ciało ma sprężyste, wysportowane. Pachniał dobrą wodą po goleniu. Marietta znała się na zapachach. Z całego serca nienawidziła sprzedawców fałszywek, którzy zaczepiali przechodniów na ulicach i w przejściach podziemnych. To przez nich polskie ulice pachniały tandetą. A Marietta marzyła, żeby życie w Polsce, choćby tylko dzięki dobrym zapachom, przypominało wielki świat.

Odkąd przed paroma miesiącami straciła pracę, ten świat mocno się dla niej skurczył.

– Na rynku dekoniunktura, pani rozumie, cięcia w firmie są konieczne, bardzo mi przykro – powiedziała właścicielka domu mody, gdzie Marietta przepracowała ostatnie trzy lata.

I tyle. Z dnia na dzień skończyło się wysiadywanie z koleżankami po kawiarniach i kupowanie markowych kosmetyków. Na samo wspomnienie zachciało jej się płakać, ale zaraz się opanowała. W szafie miała kreacje z ostatnich kilku sezonów, było w czym wybierać. Większość sama uszyła. Modele znała na pamięć; w pracowni zajmowała się wykrojami, siłą rzeczy uczestniczyła w przymiarkach i dyskusjach na temat cięć, plis i zakładek.

Z kosmetykami była gorsza sprawa: zużywały się. Poza tym Marietta uwielbiała dobre perfumy, a te były drogie. Ale i w tym przypadku znalazła skuteczny sposób. Przede wszystkim, idąc na zakupy, zawsze wyglądała jak modelka z „Elle" albo „Vogue'a". Staranny manicure i makijaż, elegancki strój. Plecy proste jak struna i pewność siebie, to przede wszystkim.

Wchodziła do sklepu, świeża i zadbana, i z miejsca nawiązywała nić porozumienia z personelem. Zaprzyjaźniała się. Kiedy trzeba, pytała sprzedawczynię o radę, to znów przekazywała mądrość babki, że na kurzajki najlepsze jest jaskółcze ziele, a na wzmocnienie włosów wywar z liści pokrzywy i skrzypu.

– A próbowała pani ostatniego kremu nawilżającego z tej linii? – ekspedientka już nabierała odrobinę kremu na drewniany patyczek.

Ale Marietta nie spieszyła się.

– Mam taką wrażliwą cerę... Wolałabym coś, sama nie wiem... – Wcierała odrobinę kremu w wierzch dłoni, sprawdzała pod światło, czy dobrze się wchłania, oceniała zapach.

Kupowała cień do powiek, konturówkę albo kostkę mydła, zawsze z górnej półki, choć nie z najwyższej, bo i mydła potrafią kosztować, a ze sklepu wychodziła z torbą pełną próbek kosmetyków i drogich perfum, które starczały jej na kilka tygodni. Elegancja to podstawa, powtarzała w duchu, przeglądając się w szybie wystawowej. Nawet jeśli cię na nią nie stać.

Marietta wstała od stołu i zasunęła lnianą zasłonkę w oknie. O tej porze zachodzące słońce wpadało do pokoi na piętrze, raziło w oczy.

O czym to ona myślała? Prawda, dyrygent.

Szczerze mówiąc, do tego amatorskiego teatru zapisała się głównie dlatego, żeby w końcu zrealizować plan A, który ułożyła sobie dawno temu. Bogaty mąż, własna pracownia krawiecka, autorskie kolekcje na pokazach mody. Ten wyjazd do Hiszpanii otwierał widoki na poznanie kogoś, a kto wie, może nawet na zahaczenie się gdzieś w Europie. Jakkolwiek by na to nie patrzeć, za pięć minut będzie to przecież już wspólna Europa.

Marietta uśmiechnęła się lekko. Z początku myślała, że Staszek byłby dobrą partią. Wiadomo, każdy góral ma skrawek ziemi i na progu dorosłego życia zaraz stawia własną chałupę. Tyle tylko, że Staszek zajął się już kimś innym.

Dyrygent? Kręci wprawdzie z szefową, ale wszystko może się jeszcze zmienić.

Rozdział VI

Górczyński chciał zatrzasnąć jej drzwi przed nosem, lecz Marietta była szybsza.

– Placki ziemniaczane, szwajcarski przepis, pyszne – powiedziała, przeciskając się obok niego.

Zapach był smakowity, a dziewczyna uparta i szybka. Zanim się obejrzał, już rządziła się w jego kuchni: znalazła w kredensie talerz, z szuflady wyciągnęła sztućce, nastawiła wodę na herbatę. A potem, nie pytając o pozwolenie, zabrała się do zmywania naczyń, zupełnie jakby była u siebie.

Przez cały czas nie przestawała mówić.

– O, u pana też jest taka kuchnia węglowa jak u nas, to znaczy w starym przedszkolu. Kiedyś to się blata mówiło, prawda? Dziś już nigdzie takich nie ma, chyba że na wsi albo na takim odludziu jak tutaj. Dużo z nimi zachodu, ale nie szkodzi, my z dziewczynami nawet chleb pieczemy, następnym razem przyniosę panu do spróbowania. Nie zawsze nam wyrośnie jak należy, czasem wychodzą takie płaskie placki. Podpłomyki. Ale nikt nie narzeka, wie pan, jak człowiek głodny, to wszystko zje. Rita nie może w nocy spać, głowa ją ciągle boli. Raz wstała, poszła do kuchni i zarobiła ciasto. Rano na śniadanie czekały na nas świeże bułeczki, no pycha, naprawdę. A panu nie smutno tak tutaj z dala od ludzi? Wczoraj przez cały wieczór próbowaliśmy zgadnąć, kim pan jest. Ja obstawiam profesora, bo pięknie pan przemawia. Albo księdza. Ale teraz widzę, że chyba nie jest pan księdzem. Bo jeśli chodzi o to... – Marietta nie dokończyła. Omiotła wymownym spojrzeniem zagraconą kuchnię i dawno nie mytą podłogę. Nie, Franciszek Górczyński nie mógł być księdzem. U księży na plebanii rządzą gospodynie. A zatem stary kawaler. Albo wdowiec.

Nie słuchał zbyt uważnie. Nie nadążał. To skutek samotności, a on był samotny bardzo długo. Słowa, wypowiadane przez nieznajomą dziewczynę z zawrotną prędkością, dosłownie spadały na niego niczym grad kamieni. On ich nie potrzebował. Tylko zawadzały, uwierały. Przypominały o rzeczach, o których człowiek wcale nie chce pamiętać. A tu nagle ta pannica, rezolutna i gadatliwa. Pojawiła się nie wiadomo skąd, wpadła jak grom, i teraz jej głos huczy mu w uszach.

W odruchu samoobrony Górczyński zgarbił się, wciągnął głowę w ramiona. Milczał uparcie.

– Prawdę mówiąc, Profesor świetnie by się nadawał do naszego teatru – ciągnęła tymczasem Marietta, nakładając mu trzy kolejne placki na talerz i polewając je śmietaną, którą też przyniosła w koszyku.

Placki były smaczne. Dawno takich nie jadł. W ogóle mało jadał, a już na pewno nie takie smakołyki.

– Do teatru? – wymruczał pod nosem. – Za wysokie progi.

– Niby dlaczego? Z taką fizjonomią mógłby pan z powodzeniem zagrać Don Kichota – zaśmiała się, trącając go w łokieć i mrugając porozumiewawczo.

– To znaczy gdybyśmy grali nasze stare sztuki. Ale teraz jedziemy do Pampeluny, a tam chcą od nas coś polskiego.

Drgnął nagle, nastawił ucha.

– Dokąd się wybieracie?

– Na festiwal. Do Pampeluny.

To nie był przypadek, mógłby się założyć.

Zaczęło się niby niewinnie, od sąsiedzkiej wizyty. Matka powiedziałaby, że to zwykła kurtuazja, dobry obyczaj. W okolicy pojawia się ktoś nowy, wypada, żeby obszedł sąsiadów i wszystkim się przedstawił. Matka była kobietą starej daty. Teraz ludzie przychodzą, bo mają ukryty interes. Pakują but między drzwi, nagabują, mamią i człowiek, chce czy nie chce, jak to naiwne cielę zaraz kupuje jakieś garnki czy chińskie noże, których nie potrzebował.

Albo ma nieproszonego gościa przy swoim stole.

To było wczoraj. Dla niepoznaki panna pozmywała naczynia, zamiotła nawet podłogę. A już dziś zjawiła się na jego ścieżce z grabiami i sekatorem. Podobno, żeby złapać łyk świeżego powietrza w przerwie między poranną a popołudniową próbą.

Górczyński poruszył się niespokojnie. Od godziny siedział w fotelu pod oknem, gdzie w zapadającym zmierzchu czytał Maeterlincka. W szarzejącym świetle z coraz większym wysiłkiem rozróżniał litery, jednak nie chciało mu się wstać, żeby zapalić lampę. Powinien też pójść po węgiel, ale starał się oszczędzać i rozpalał w piecu tylko wtedy, gdy było mu naprawdę zimno.

Chętnie napiłby się herbaty.

Odłożył książkę na kolana. Mimo że okrył się starym szalem matki, czuł przenikliwy chłód. Od takiego wilgotnego chłodu sztywnieją kolana i potem jeszcze trudniej wstać.

Gwizdnął na Łatkę, jednocześnie dla zachęty poklepując miejsce obok siebie.

Droga do psiego serca prowadzi przez smaczne kąski. Ta pannica dobrze o tym wiedziała, nakarmiła ich obu. Jemu dostały się placki, a Łatce kawał kiełbasy. Teraz niewierny kundel wyczekuje na progu, merdając ogonem, jakby się zakochał.

O, znowu szczeka radośnie. Podły zdrajca.

Na pukanie do drzwi Górczyński nawet się nie poruszył.

– Otwarte! – zawołał.

Tyle zrozumiał z monologu Marietty, wypowiedzianego z prędkością karabinu maszynowego: piec.

Zatkany komin. Sadza, kominiarz. Mało czasu, duży kłopot. Zimno! A on na pytanie: czy nie będzie to dla pana zbyt wielki kłopot? odruchowo odpowiedział: ależ skąd.

I teraz w jego kuchni byli już nie tylko on, ta wszędobylska panna Marietta i łakomy Łatka, ale także cała reszta. Jakiś góral z Orawy i łagodna blondynka o smutnym spojrzeniu – Alina? Alicja? I jeszcze młody człowiek, drobny i bardzo szczupły, a za to z ogromnym aparatem fotograficznym, przez co wyglądał bardzo profesjonalnie. Dziewczyna ostrzyżona na chłopaka, Lena, o ile dobrze zapamiętał. I druga – w indiańskiej kurtce, z cienkim warkoczykiem na karku. Ta wydała mu się wyjątkowo nieśmiała, swoje imię ledwie szepnęła. Za to chłopak, który chodził za nią krok w krok, był rezolutny, zaraz przedstawił ich oboje: to jest Roksana, a ja mam na imię Sergiusz.

Przynieśli wiadro węgla i kosz pełen jedzenia na kolację. I jeszcze gitarę i skrzypce. Robią zamieszanie i hałas, jakiego w tym domu chyba nigdy nie było, nawet kiedy z matką muzykowali wieczorami, śpiewając Schuberta.

On? Szkoda, że nie może zobaczyć siebie z zewnątrz. Zaaferowany, rozgrzany, dwoi się i troi. Zdradza Staszkowi tajemnice swojego pieca, pomaga rozłożyć stół w jadalni, wyciąga z kredensu talerze, liczy, ile sztućców jeszcze brakuje, otwiera szuflady w poszukiwaniu obrusa. Sól jest w słoju, który stoi przy kuchni. Cukiernica od miesięcy jest pusta.

Pieprz? Czy gdzieś tu jest pieprz?

Przechodząc koło tej dwójki młodych, którzy przez cały czas trzymają się blisko siebie, Franciszek Górczyński przystanął na chwilę. Młodość. Miłość. Gdzie on wtedy był?

Wciągnął w nozdrza zapach grzanek i smażonej cebuli. Poczuł głód.

Rozdział VII

Prądu w domu nie było.

Za to w biurku dziadka Łukasz znalazł plany i rysunki techniczne elektrowni wodnej na Węgorapie.

I zapis w dzienniku: „Gdyby spiętrzyć mocniej wodę, można by podwoić produkcję. To duża operacja, wymaga zmian w zakresie rozkładu masy wodnej i zgromadzenia sporych środków finansowych na dodatkowe generatory. Jednak pójście z postępem w nowych czasach może się okazać nie tylko wskazane, ale w obliczu konkurencji wręcz konieczne".

Postanowił wybrać się do gminy i do Banku Ochrony Środowiska w Olsztynie, żeby sprawdzić, jakie ma szanse na dotację lub kredyt.

Sołtys nie podzielał jego entuzjazmu.

– Nawet jeśli uda się panu kupić tę ruderę, a potem zdobyć generatory i pozwolenie na remont, to i tak nie może pan mocniej spiętrzyć rzeki, bo łąki zaleje. Ryby się potopią – Jan Hawelt zanurzył rękę w wiadrze z żywą przynętą i przegarnął ruchliwą zawartość. Potem wytarł ręce w spodnie i zabrał się do robienia muszek z piórek ufarbowanych na jaskrawe kolory.

Łukasz zajrzał do wiadra.

– Jak to: potopią? – spytał niepewnie. – Przecież ryba w wodzie...

– Ryba też człowiek, przyzwyczaja się. A te nasze miejscowe wiedzą od zawsze, jak tu jest. Płytko i leniwie, wąsko.

Łukasz podszedł do okna.

– No... – podjął jeszcze jedną próbę.

– Właśnie, sam pan widzi. Jak dla mnie może pan i dwie elektrownie uruchomić, jeśli panu czasu, sił i pieniędzy wystarczy. Ale prawdę mówiąc, po co komu nowy prąd, skoro stary jest dobry i mocny?

– Ale mój byłby ekologiczny, tani. Wystarczyłoby go na własne potrzeby i jeszcze innym można by odsprzedać nadwyżkę.

– Aha, to pan nie wiesz! – Sołtys również podszedł do okna, żeby poprawić wędkę, którą moczył w rzece, przepływającej pod jego domem. – Będzie jak z naszym mlekiem i jabłkami. Do rowu wylać i świniom do koryta wrzucić lepszy zysk, niż na hurcie za marny grosz sprzedać. A woda, wiadomo, jeszcze lepszy interes, ani nawozić, ani doić nie trzeba, sama płynie. Ale spieniężyć i tak jej panu nie pozwolą.

Przyjrzał się Łukaszowi z miną ojca doświadczonego życiem.

– Oni za ten pański prąd zapłacą panu czterdzieści groszy za kilowatogodzinę. A żeby we własnej kuchni żarówkę zapalić, i tak będziesz pan musiał państwowy sztrum kupić, po osiem złotych za kilo.

Łukasz nie potrafił powiedzieć, dlaczego zaprzątnął sobie głowę tym pomysłem. Bo Maya przecież słusznie rozumowała: jako muzyk nie miał pojęcia o elektrowniach, wodnych czy wiatrowych, w ogóle żadnych.

– Co chcesz kupić? Starą elektrownię wodną, która w dodatku nie działa? Zwariowałeś! – Nie kryła wątpliwości, gdy jeszcze przed rozmową z sołtysem opowiadał jej o swoim pomyśle.

Próbował napomknąć coś o dziadku inżynierze, który przed laty brał udział w budowie, o starych rysunkach w jego biurku, o dzienniku i przeszłości, że szkoda ją zaprzepaścić. Po latach spędzonych w nierealnym świecie muzyki, chciał spróbować czegoś, co nie zależało od niego, a jedynie od nurtu rzeki.

Maya zaśmiała się krótko.

– Przeszłości nie ma, przynajmniej nie dla nas.

– Skąd ta pewność? – odciął się trochę za ostro. W jej głosie wyczuł nutę lekceważenia.

– Z artykułu, który ukaże się w najbliższym numerze. Pokolenie po Fukuyamie. Kup sobie w kiosku i przeczytaj. – Maya pracowała w „Newsweeku", była sekretarzem redakcji.

– Tu w pobliżu nie ma kiosku – mruknął urażony. – Ale możesz mi z grubsza opowiedzieć. Uwierzę ci na słowo, jakby to była prawda.

– Z grubsza? – Wyraźnie rozbawiła ją wizja „grubej prawdy". – Przeszłość to zbędny gadżet, na który dziś nie możemy sobie pozwolić, ponieważ teraźniejszość wymaga maksymalnego wysiłku i uwagi. Dlatego czas stał się subiektywnie krótszy.

– Myślałem, że dla wszystkich płynie tak samo.

– Błąd. Dla nas płynie szybciej, bo coraz szybciej biegniemy i docieramy do celu.

– Czyli do czego?

– Do pierwszego miliona! – Znowu ten śmiech. Lekki, tak jakby i wspomniany milion pozbawiony był ciężaru.

Ich rozmowy zawsze przyprawiały go o zadyszkę, jak po szybkim biegu. Jednak dotąd nie zauważył u Mai tej jakiejś... Nie potrafił tego nazwać. Zachłanności? Pragnienia, by nałykać się życia, nagarnąć wrażeń, nabyć się tu i teraz, do syta. Przejść przez tysiąc drzwi jednocześnie. Zupełnie jakby nie wierzyła, że jutro też będzie, i to już zaraz.

Jej energię nazywał napędem. Maya miała napęd.

O sobie myślał, że jego brak woli to wynik zerowej siły początkowej. Nie miał napędu, bo ktoś kiedyś nie popchnął go wystarczająco mocno.

– Do jakiego miliona? – Na moment zgubił wątek. Rozejrzał się wokół siebie, zdezorientowany.

– Oj, Łuka! – Maya w dobrych chwilach tak na niego mówiła. – Zachowujesz się jak dziecko we mgle. Szkoda czasu na to całe hodowanie i produkowanie. Nie warto budować od początku, nie zdążysz!

– W takim razie, co warto w życiu robić? – spytał.

– Najlepiej kupować i sprzedawać to, co inni wyprodukowali. Jedyny pewny zysk.

– Ja wolę grać.

– Na giełdzie?

– Nie, na klarnecie – odparował szybciej, niż pomyślał.

Potem nie mieli sobie już nic więcej do powiedzenia.

Elektrowni nie kupił.

Sołtys miał rację, szkoda było zachodu, zwłaszcza na tym dzikim wschodzie, myślał z bezsilną złością, wychodząc z siedziby Zakładu Energetyki Cieplnej w Olsztynie. W ręce trzymał pismo, które wyjaśniało, że całość prywatnie wyprodukowanego prądu należy zbyć, a na własny użytek nabyć od energetyki inny prąd – państwowy.

Mimo to został w Ołowniku.

Niepostrzeżenie, z dala od Warszawy, od Mai, od muzyki, wszystko straciło na ważności, ograniczyło się do podstaw bytowania. Nawet myśli zwolniły. Poza jedną, tą, która zmusiła go do wyjazdu z Warszawy. A miał nadzieję, że w końcu i ona ustąpi, odsunie się, rozleje jak ta rzeka płynąca przez wieś.

Z Mayą rozmawiał rzadko, kontaktu z rodzicami unikał. Gdy na ekranie komórki wyświetlał się ich numer, nie odbierał telefonu.

W tym pustym, łagodnym świecie, gdzie czas odmierzał się powoli i dokładnie, jakby niepostrzeżenie, drgnięcie wskazówek za drgnięciem, Łukasz przetrwał poszarzałą jesień, wybieloną mrozem zimę i długie, senne przedwiośnie.

Rozdział VIII

Zauważyła go w sklepie. Wysoki, kędzierzawy, w małych okrągłych okularkach. Przystojny. Kupił chleb, ser, makaron Lubella i małą puszkę koncentratu pomidorowego. Włożył wszystko do plecaka, zapłacił. A potem wsiadł na rower i odjechał.

Marietta obejrzała się, zaciekawiona. Rower. Plecak, z którego wystawał skórzany futerał. Instrument muzyczny? Musi mieszkać gdzieś niedaleko, ale na tutejszego nie wyglądał, oceniła.

– Wczasowicz? O tej porze roku? – zażartowała z nadzieją, że dowie się czegoś więcej.

Ekspedientka nie była rozmowna. Nim obsłużyła Mariettę, tamten chłopak odjechał spod sklepu i skręcił na drogę prowadzącą do Dąbrówki.

Łukasz zamachnął się szeroko.

Kamień z inicjałem oplecionym celtyckimi węzłami poszybował płasko nad taflą jeziora, odbił się kilkakrotnie od gładkiej powierzchni i zniknął w głębinie. M jak Maya, jedenasta litera staroirlandzkiego alfabetu Ogham. Jedna krótka pionowa linia, w połowie przecięta na ukos drugą, dłuższą.

Nagle zapragnął poszybować jak ten kamień, pokonać dzielącą ich odległość i znaleźć się blisko kobiety, którą kochał. Daleko od siebie. Od swojego życia, które wciąż czegoś od niego żądało, do czegoś zmuszało.

W alfabecie Ogham na literę M było jeszcze wiele słów, na przykład: Maqi-carattinn – syn jarzębiny. Albo: Maqi-coli – syn leszczyny. Pasowały do niego. Nie jarzębina, nie leszczyna. Ich syn. Synowie mają wobec rodziców obowiązki, które powinni wypełniać.

Barbara wiązała z nim plany.

– Muzyka dawna to dobry wybór dla utalentowanego muzyka. Zespół kameralny, stare instrumenty, festiwale, nagrania – przekonywała męża i pasierba.

Ojciec miał większe ambicje.

– Z takim wzrostem i słuchem absolutnym? Tylko dyrygentura i duża orkiestra symfoniczna. Niżej nie warto obstawiać.

Oboje wiedzieli, o czym mówią; byli nauczycielami muzyki w szkole średniej. I naturalnie, jak wszyscy rodzice, chcieli dla swojego jedynaka jak najlepiej. Zamiast kopać piłkę z kolegami na boisku, co uwielbiał, albo chodzić na judo, o czym marzył, Łukasz spędzał całe dnie przy fortepianie, a w późniejszych latach również z klarnetem w dłoniach.

A jemu odpowiadała monotonia ćwiczeń doskonalących technikę gry, jednostajność gam. Niosła z sobą spokojną pewność co do następnego kroku. Na scenie, podczas okresowych egzaminów czy koncertów, nigdy nie odczuwał tremy. Studia w Akademii Muzycznej wydawały się oczywistym wyborem.

– Jak tam, synu, obstawiłeś dyrygenturę, nie mylę się, prawda. – Ojciec był tak pewien, że nawet nie stawiał znaków zapytania. Po prostu stwierdzał fakty, oczywiste dla niego.

Barbara, do której z biegiem lat przywiązał się jak do prawdziwej matki, drżała, gdy Łukasz robił prawo jazdy albo jechał z kolegami w góry.

– Uważaj, Łukaszku, ręce to cały twój kapitał, twoja przyszłość – napominała go.

Czasem opanowywała go przekora.

– A Celibidache? Pod koniec życia dyrygował na siedząco! A ten niewidomy chłopak, który zgłosił się do konkursu chopinowskiego? A Itzhak Perlman? A Paul Wittgenstein?

Ta ostatnia historia – o bracie słynnego filozofa – poruszała go zawsze najbardziej. Zniedołężnieć czy urodzić się niewidomym to jedna sprawa, ale być pianistą, pójść na wojnę i w okopach stracić prawą rękę?!

W odpowiedzi ojciec prychał lekceważąco, jakby zdmuchiwał pianę z piwa.

– Synu, nie rozumiesz? To tylko wyjątki, które potwierdzają regułę.

Regułą zaś był muzyk zdrowy, młody i przystojny. Zdolny. I pewny swej drogi, którą szkoła i rodzice mu wytyczyli. Łukasz poddawał się temu bez oporu. Tak jakby kiedyś, na początku, uznał, że nie musi się o nic głowić, skoro dwoje kochających ludzi robi to za niego.

Ale możliwe też, że niezbyt dokładnie słuchał.

Pewnego dnia obudził się z poczuciem, że nic nie wie. On, Łukasz Kawka, uzdolniony muzyk, który z wyróżnieniem ukończył akademię w klasie fortepianu i klarnetu, a obecnie specjalizował się na wydziale dyrygentury u znakomitego dyrygenta o międzynarodowej renomie i zamierzał napisać doktorat z kompozycji, tamtego dnia – pamięta, był październik i właśnie rozpoczynał się konkurs chopinowski, z którego on zrezygnował, by postawić na dyrygenturę – stwierdził, że nic nie wie i nic nie czuje.

Wolnym krokiem zawrócił znad jeziora do miejsca, gdzie zawsze zostawiał rower. Z plecaka wyjął klarnet.

Często tu przyjeżdżał, do tego zrujnowanego pałacu von Sandenów. Ogromne sale, długie puste korytarze. Przez pozbawione futryn otwory po drzwiach i oknach do wnętrza wpełzało dzikie wino. Porastało podłogi, z których zerwano ostatnią deskę, czepiało się występów w murze, a jego pędy torowały sobie drogę, płożąc się po ścianach, pokrytych liszajem pleśni i starej farby, aż po sufit. Kiedy Łukasz szedł korytarzem, mięsiste liście pod wpływem przeciągów poruszały się wokół niego, niczym ogromne pająki, żywe stworzenia.

Doszedł amfiladą do ostatniej sali od strony zachodniej, zakończonej sześciokątną oranżerią, z oknami od podłogi do sufitu. To tam zwykle czekał, aż słońce zniknie za potężnym dębem w głębi ogrodu. Zresztą, może nie była to oranżeria, tylko boczny ganek z zejściem do ogrodu, teraz trudno już było zgadnąć. Cztery ceglane kolumny były całkowicie pozbawione tynku, nierówne, miejscami nadkruszone.

Łukasz usiadł na kilku cegłach, które tu wcześniej przyniósł z innych sal. Zwiesił nogi nad rozbitymi schodami. W trawie poniżej leżały kawały tynku i gruz, przerośnięte ubiegłorocznymi chwastami. Przyszło mu na myśl, że entropia to nie tylko rozpad, oznaka przemijania. To wieczny ruch. Ktoś lub coś sprawia, że wszystko wokół nas nieustannie się porusza, przesuwa, zmienia kształty. I rzeczy też się tak dzieją. Może powoli, ale bez chwili wytchnienia, da capo al fine. Fine? My nie lubimy końca. Trudno wytrwać w tej drodze do celu, którym wcale nie jest życie, tylko jego kres, dziwnie nieokreślony i pusty, i pomimo Boga – niewiadomy.

Dlatego wolimy początki.

Oparł się plecami o chropawą kolumnę i wyjął klarnet z futerału. Powoli przyłożył instrument do ust, dmuchnął w ustnik, przebiegł palcami po klapkach. Namyślał się przez chwilę, a potem zamknął oczy i zaczął grać. Nie otwierając oczu, wyczuł, że słońca już nie ma. Wiał chłodny wiatr.

Wstając, zauważył jakiś ruch na ścieżce za ogrodzeniem. Mignęło coś kolorowego. Ktoś? A może tylko tak mu się zdawało. Nigdy wcześniej nikogo tu nie spotkał.

Jednak w drodze powrotnej minął dziewczynę w zielonej pikowanej kurtce. Spod beretu z barwnej włóczki wysunęły się jasne kosmyki. Mimo zwyczajnego stroju było w jej wyglądzie coś niezwykle eleganckiego. Tak jak on jechała na rowerze. Jechała – dopóki nie ugrzęzła po szprychy w grząskim piachu.

Łukasz minął ją, mruknąwszy coś w formie powitania. Przejechał jeszcze kilkanaście metrów, po czym zatrzymał się i obejrzał za siebie. Dziewczyna kucnęła przy rowerze i usiłowała nałożyć łańcuch.

Zawrócił. Nie wiedział, co powinien powiedzieć: co się stało? Może pomóc? Czy myśmy się już gdzieś widzieli? A może: skąd się tu wzięłaś?

Dlatego nic nie powiedział, tylko przykucnął obok niej i zabrał się do naprawy.

Rozdział IX

Po południu Lena nie poszła ze wszystkimi na spacer ani z Mariettą do wsi po zakupy. W parku znalazła zacienione miejsce nad sadzawką, w pobliżu kapliczki z figurą Matki Bożej w biało-błękitnej szatce. Słońce kładło się jasnymi plamami na powierzchni wody, szczelnie pokrytej warstwą zielonkawej rzęsy.

Usiadła w szerokim siodle korzeni między pniami dwóch jodeł. Otworzyła plecak i wysypała jego zawartość na ziemię.

Jako dziecko wiecznie podróżujących aktorów, zawsze miała mało przedmiotów, i tylko takie, które z jakiegoś powodu były dla niej ważne. Fioletowa chustka w tureckie wzory, którą kiedyś wiązała włosy, dopóki ich nie ścięła. Ciemne okulary, bez pokrowca, lekko porysowane, za to z filtrami UV. Obsadka do ołówka firmy Faber Castell, z ukrytą w środku temperówką i ogryzkiem ołówka, podarunek od Vincenta Rei, znanego reżysera commedii dell'arte. Egzemplarz powieści Maxa Frischa Homo Faber, z serii „Nike", jej wielkie i wstrząsające odkrycie literackie. Książkę kupiła w antykwariacie w Warszawie i przeczytała tyle razy, że musiała ją teraz związywać sznurkiem, żeby się nie rozpadła. Aparat fotograficzny Kodaka, jednorazowy, z żółtego plastiku, był od dawna nie do użytku, ale Lena znalazła go w Awinionie, na słynnym moście, w dniu swoich siedemnastych urodzin. Białą płócienną sakiewkę, pełną jednorazowych mydełek z hoteli, dostała od szwedzkiej aktorki, Anji Larsson, podczas festiwalu teatrów eksperymentalnych na Jutlandii. W bocznej kieszeni trzymała metalowe pudełko po pastylkach różanych „Les Anis de Flavigny, Rose Drops". Pastylki miały w środku jedno ziarenko anyżu i trzeba się było do niego dossać, co lubiła najbardziej. Cukierki skończyły się cztery lata temu, może dawniej, ale w pudełku trzymała znalezione na ulicy monety, agrafki i spinacze. Było ładne – siedząca wśród róż dziewczyna w różowej sukience i białym czepku wyglądała na szczęśliwą.

Na dnie torby został już tylko kalendarz na rok 1990.

Kalendarz...

Rok temu w Nimes na południu Francji aktorzy z jej zespołu od tygodnia czekali na słońce. Mieli próbować współczesną wersję Sługi dwóch panów Goldoniego, a zamiast tego dnie spędzali, wysiadując pod prowizorycznym zadaszeniem z worków foliowych, przed przyczepą kempingową, pełniącą rolę garderoby. Był początek maja, ciepło. Deszcz nikomu by nie przeszkadzał, gdyby praca odbywała się w jakiejś sali czy na scenie w teatrze. Ale oni umówili się, że spotkają się dziesięć dni przed rozpoczęciem prób w teatrze, żeby mieć więcej czasu na zgranie zespołu. Żeby nie było, jak zawsze, na ostatnią chwilę, powiedział reżyser.

Pogoda popsuła im szyki. Jean-Jacque Bały, aktor, u którego wyznaczona została zbiórka, miał bardzo duży ogród, ale dom, a ściślej atelier z kołem garncarskim i piecem ceramicznym, był mały i ciasny. Do prób w tak licznej grupie zupełnie się nie nadawał.

Lena urządziła sobie zaciszny kąt między pustymi skrzynkami a ścianą przyczepy. Z nudów, a może dlatego, że nareszcie miała wolny czas, tak zupełnie i całkowicie wolny, z którym mogła robić, co chciała – zaczęła prowadzić zapiski w kalendarzu. Był stary, nieaktualny, ale jej to nie przeszkadzało. Przeciwnie, podsunęło pewien pomysł. Dziesięć lat wcześniej, w 1990 roku, miała trzynaście lat... Tylu rzeczy dziś już nie pamiętała, tylu zdarzeń, tylu dat. Co się wtedy działo? Gdzie mieszkała, co robiła?

Kilka dni później pod majową datą odkryła jakiś obcy wpis. Drobne pismo, czarny atrament. Po francusku: „Queljour sommes-nous /Nous sommes łous lesjours / Mon amie... " Jaki dzień dzisiaj mamy? Mamy każdy dzień, moja droga...

Wiersz Prśverta. Mądry i delikatny jak rysunek piórkiem, ale to nie ona go tam wpisała. Skoro nie ona, w takim razie – kto?

Rozejrzała się ukradkiem wokół siebie.

Od tej pory, ilekroć otwierała kalendarz, drżała z napięcia. Czy będą następne wersy? Były: „Nous sommes toute la vie, mon amour / Nous nous aimons et nous vivons / Nous vivons et nous nous aimons / Et nous ne savons pas ce que c'est que la vie / Et nous ne savons pas ce que c’est que lejour / Et nous ne savons pas ce que c'est que Vamour".

Sama przestała pisać. Czekała. Przyglądała się twarzom, próbowała interpretować słowa, spojrzenia, gesty. Sama bezbronna, wystawiona na niepewność. „Jesteśmy całym życiem, moja miłości / Kochamy się i żyjemy / Żyjemy i kochamy się". Specjalnie zostawiała kalendarz w widocznym miejscu, ale wciąż nie potrafiła odgadnąć. Kto? Kiedy? „I nie wiemy, czym jest życie /I nie wiemy, czym jest dzień /I nie wiemy, czym jest ta miłość".

W końcu wypatrzyła.

Julien Teysserat, reżyser ich spektaklu, stał w ogrodzie, pochylony nad zbitym z desek stołem, i udawał, że przegląda scenopis. W rzeczywistości wpisywał kolejne zdanie do jej kalendarza.

Julien, jej pierwsza wielka miłość.

Gdzieś szczeknął pies. Lena drgnęła, wyrwana z zamyślenia, a może drzemki. Przez moment nie wiedziała, gdzie się znajduje.

Była w Ołowniku, nad Węgorapą, w kwietniu 2000 roku. Tak daleko od tego, co było. Takiej ciszy dawno nie... czuła. Nareszcie powietrze wokół niej przestało wirować. Chcąc sprawdzić, czy jej się nie wydaje, pomyślała o ostatnim spotkaniu – na które Julien nie przyszedł. Niespodziewanie dla samej siebie, wspomnienie przyjęła spokojnie. Obraz pojawił się, precyzyjny jak zawsze, ale już nie taki bolesny. Teatr jednego aktora, ponieważ drugi zapomniał albo nie chciał już przyjść. Ta scena niemego rozstania miała nawet dobrą stronę – w miejsce słów, które nigdy nie padły, Lena mogła sobie podstawiać inne, które chciałaby Julienowi powiedzieć. Albo od niego usłyszeć.

Oparła się mocniej o pień jodły. Rozpacz i długie czekanie w Węgajtach na jakiś znak od Juliena, i potem jeszcze dłuższy sen ostatniej zimy, kiedy już wiedziała, że żaden znak się nie pojawi – odsunęły się od niej, jakby ich nigdy nie było. Jakby nie były jej własne, tylko czyjeś obce.

Odchodząc z parku, ukryła kalendarz w zagłębieniu ziemi pod korzeniami. Po co jej kalendarz pełen miłości, skoro miłości już nie ma?

Rozdział X

Próba generalna rozpoczęła się od przymiarki kostiumów. Były szyte na miarę, a miarę Marietta „zdejmowała" kilka miesięcy wcześniej z innych wykonawców. Teraz większość wymagała dopasowania.

Hugo Baraś skończył przeglądać zdjęcia w aparacie. Usunął podwójne, nietrafione czy mało ciekawe, zachowując tylko te najlepsze. Przyznać trzeba, że na festiwal do Hiszpanii pojedzie niezła menażeria. Dla fotoreportera oznaczało to świetny materiał.

Miał swój niezawodny system. Wystarczyło tak się ustawić, żeby obiekt nie domyślił się, że jest obiektem, i można było fotografować, nie licząc zdjęć. Z opcji szybkostrzelnej korzystał rzadko, tylko gdy portretował ludzi bardzo młodych. Starzy wychodzili zawsze świetnie, może dlatego, że starość spowalnia ruchy, a twarze, już mniej mimiczne, samoistnie stygnące, przypominają rzeźby z kamienia.

Chcąc odejść od kronikarskiej nudy, Hugo wybierał opcję sportową, która pozwalała uchwycić postaci w ruchu. Albo odwrotnie, nastawiał naświetlanie na długi czas. Zatrzymanie gestu, kroku, spojrzenia przynosiło ciekawe efekty, pozwalało na zapis dynamiki akcji, przepływu energii między ludźmi. Tak jak teraz, gdy Staszek, już gotowy, w białej koszuli z metalową zapinką pod szyją i góralskich portkach z szerokim skórzanym pasem, nachylił się nad Ritą, żeby zapiąć jej korale. Kapeluszem zahaczył o jej wianek z kolorowej bibułki, śmieją się.

W kadrze mignął Sergiusz. Rozgląda się, niby czegoś szuka, ale kątem oka obserwuje Roksanę, która rozplątuje swój indiański warkoczyk. Jeszcze się zastanawia, podejść czy nie. Tak, zdecydował się, idzie do niej.

Szale Marietty, z cienkiego, przezroczystego szyfonu, dopełnienie kostiumów dziewcząt, wyglądają jak piana mydlana. Szal na poręczy fotela – smuga spienionej bieli. Szal na ramionach Rity – piana mieniąca się przy każdym poruszeniu tęczowymi połyskami wstążek, zebranych w kolorowe chwosty na obu końcach.

W polu widzenia pojawiła się teraz Lena. Przebrana w strój Arlekina – Arlekin, obok dwóch Grajków, Staszka i nowego członka zespołu Łukasza, miał symbolicznie prowadzić korowód aktorów podczas festiwalowej parady – przeniosła się ze swoim plecakiem do małej Marty i robi jej fachowy teatralny makijaż. Ładny, niezbyt mocny a wyrazisty. Postać dziewczyny wydaje się jakby ujęta w cudzysłów, wypożyczona ze współczesności. Przypomina modelkę przebraną do sesji. I światło z okien niezłe: długie, mocno skontrastowane cienie popołudnia.

Cień dyrygenta w tle.

Kierunki. Przepływy energii, przyciąganie pól magnetycznych. Hugo przesunął obiektywem i zatrzymał się na postaci Łukasza Kawki. Ich nowy Grajek, który dzięki Marietcie dołączył do zespołu. Podobno muzyk z Warszawy, ale mieszka w Ołowniku. Powolny w ruchach, jakby mu na niczym nie zależało. Jakby nigdzie się nie spieszył. Siedzi na podłodze, z nieodłącznym klarnetem i równie nieodłącznym laptopem na kolanach, i pisze coś niby leniwie, od niechcenia, ale jednak pisze. Jednocześnie spod przymkniętych powiek obserwuje Mariettę. Ożywia się dopiero, gdy zaczyna grać na klarnecie. Rozkołysany w takt muzyki, z pochyloną głową i opadającymi na czoło długimi włosami, wygląda wtedy jak mityczny bożek Pan.

I kolejny samotnik: Profesor, również oswojony przez Mariettę. „Dziki Człowiek", jak go po cichu nazwali. Zaczął do nich regularnie zaglądać podczas prób już nie po to, by krzyczeć i wygrażać, tylko z czystej ciekawości. Dla towarzystwa. Mimo pozorów awanturnika, nieśmiały. Nie bierze udziału w gorączkowych przygotowaniach, tylko zajmuje się Łatką. Gest, którym głaszcze zwierzę po grzbiecie, nie wiadomo, kogo ma bardziej uspokajać, psa czy jego pana.

Czyżby dziewczyny zapomniały o Profesorze?

Nie, Marietta nikomu nie odpuści. Jest w swoim żywiole – projektantki, krawcowej i garderobianej. Wszędzie jej pełno. Na nią nawet jedna pięćsetna sekundy byłaby za wolna – zdjęcie wyszłoby poruszone.

– Profesor schował się w kącie taki markotny, a my dziś mamy próbę generalną! – woła, wpinając mu w klapę marynarki pęczek kolorowych wstążek. Siada na moment obok Profesora, wsuwa mu rękę pod ramię.

Hugo uśmiechnął się: w zespole z wolna zaczynało iskrzyć. Jeszcze delikatnie, w sposób ledwie widoczny, ale obiektyw więcej widzi niż ludzkie oko i zwykle wychwytuje takie rzeczy o sekundę wcześniej. Staszek pochylony nad Ritą. Sergiusz na moment przed tym, jak zdecyduje się podejść do Roksany. Głowa Profesora na tle okna tak jasna, że niemal przezroczysta, otoczona świetlistym nimbem rozwichrzonych siwych włosów.

Helena Rachoń? Zagadkowa kobieta. Oczywiście, z komórką przy uchu, wciąż jeszcze załatwia jakieś sprawy, dopina ostatnie szczegóły. W wiecznym ruchu. Ruchliwa w jakiś zwielokrotniony sposób, może przez ten włochaty sweter z angory albo przez złote bransoletki, które przy każdym geście mienią się i pobrzękują? Właśnie wykrzykuje coś po niemiecku, a jednocześnie gestykuluje, poprawia włosy, kreśli jakieś linie na szybie.

Przyjrzał się ostatniemu zdjęciu: Marta Salińska. Już w kostiumie i z makijażem zrobionym przez Lenę, siedzi na ławie pod oknem i czyta książkę. Z kolczykiem w wardze i tymi rudymi włosami obciętymi na chłopaka wyraźnie nie pasuje do reszty towarzystwa. I chyba tak się czuje, cała jej postawa o tym mówi.

Tutaj nikt do nikogo nie pasuje, myśli Hugo, udając, że jest zajęty aparatem, a w rzeczywistości kątem oka obserwując pozostałych. Ale zaraz powrócił do Marty.

Nastawił ostrość. Czego może chcieć od niej szefowa?

Helena usiadła na ławie obok Marty. Milczała. Przesunęła stojącą na parapecie pustą popielniczkę z jednego rogu w drugi. Dziewczyna rzuciła jej krótkie spojrzenie, ale zaraz powróciła do zajęcia, w którym tamta swoim pojawieniem się jej przeszkodziła. Z pochyloną głową udawała, że czyta.

Popielniczka powędrowała z powrotem na poprzednie miejsce. Helena od początku miała wątpliwości co do Marty, ale Stefan ją wyśmiał. A jednak intuicja jej nie omyliła.

Odczekała chwilę, w końcu odezwała się pierwsza.

– Gdy wychodzimy na scenę, liczy się tylko jedno: spektakl. Zapominamy o życiu prywatnym, zostawiamy je za kulisami. Dajemy z siebie wszystko jak prawdziwi zawodowcy. Jesteś na to przygotowana?

Dziewczyna nie patrzyła na nią, ale widać było, że słucha uważnie.

W porządku, może teraz czegoś się dowiem, pomyślała Helena. Sięgnęła do kieszeni.

– Z paszportu wynika, że jesteś pełnoletnia, ale sądząc po tym – położyła na ławie między nimi legitymację szkolną, którą Marta zapomniała wyjąć z paszportu – matura dopiero przed tobą. Rodzice wiedzą?

Trafiła celnie. Marta pochyliła się głębiej nad książką.

– O czym?

Nareszcie się odezwała.

– O tym – Helena postukała w legitymację. – O tej podróży do Hiszpanii. Chyba że... – Nagle ją olśniło. – Chyba że nie zamierzałaś dojechać z nami do końca. Uciekłaś z domu?

Że też wcześniej na to nie wpadła. Powinna była zaraz się domyślić: te włosy, a raczej ich brak, te kolczyki, tatuaże.

Marta ponownie odwróciła głowę do okna.

Błąd, pomyślała Helena. Za szybko ją przyszpiliłam.

– Rodzice wiedzą? – powtórzyła pytanie.

– Nie!

– Zresztą nieważne, porozmawiamy o tym później – Helena machnęła ręką. – Dokąd właściwie się wybierałaś?

Rozdział XI

Północ dawno minęła, ale Franciszek Górczyński wciąż nie mógł zasnąć.

Ostatnio sypiał niespokojnie. Na moment stracił kontrolę nad swoim życiem, a potem nie miał już odwrotu: polubił Mariettę, jej towarzystwo. I zespół też polubił. Przywiązał się do myśli, że są obok, za ścianą. Słyszał ich podczas prób i potem, gdy razem odpoczywali, jedli, śmiali się, przekrzykiwali podczas wiosennych porządków w ogrodzie, grabiąc zeszłoroczne liście, paląc ognisko. Mieli w sobie energię, której jemu brakowało. Byli młodzi.

Pozwolili mu podejść bliżej.

Sam nie do końca rozumiał, na czym to polegało, ale intuicyjnie wyczuwał, że tracąc kontrolę nad sytuacją, pozwalając, by tamci przekroczyli próg jego domu – mimo wszystko coś zyskał, a nie stracił. Tak jakby między dwoma odrębnymi naczyniami wyrównały się temperatury. W końcu nawet nie był członkiem ich zespołu.

A jednak...

Tak to jest, gdy ktoś niespodziewanie wedrze się w nasze życie, nie pytając o zdanie, nie czekając na przyzwolenie. Żachnął się na własne lęki i obawy. Nagle uświadomił sobie, jak bardzo się pomylił, wybierając swoją samotnię. Bezpieczne schronienie? Pozór. Wielkie nic.

Profesor zapalił światło i sięgnął po Maeterlincka. Ta lektura zawsze go uspokajała.

„Przez długi czas mniemano, że mądre, zawsze wstrzemięźliwe, oszczędne i przewidujące miodziarki, opuszczając skarby swego miasta, by rzucić się na oślep na nieznane losy, ulegają pewnego rodzaju fatalnemu szałowi, impulsowi mechanicznemu, prawu natury, konieczności rasy, słowem – tej sile, która dla wszystkich stworzeń jest jedna, nieodparta i niezbadana, a ujawnia się w danej tylko chwili. Zarówno odnośnie pszczół, jak i nas samych, nazywamy fatalizmem wszystko, czego dotąd nie znamy"...

Pszczoły. Kolejny bezpieczny krąg, w którym wszystko działa zgodnie z prawami natury. Żadnego przypadku, żadnego chaosu. Gdziekolwiek żyją, cokolwiek się zdarzy, pszczoły znają swoją przyszłość. Wiedzą, co nastąpi, ponieważ same sprawiają, że to następuje. Rodząc się i umierając, jako gatunek pozostają wciąż sobą.

Zamknął niecierpliwie książkę.

Jutro rano zespół wyruszy w drogę, a on zostanie sam. Jak to powiedziała Lena Dmowska? Europa to stary dobry teatr i wolny, otwarty świat.

– A wolność, jak to wolność, ma skrzydła, dlatego trudno ją dogonić – dodała, cytując jedną ze swoich dawnych ról.

Górczyński wstał z łóżka i podszedł do szafy z ubraniami. Przez moment wahał się. Chyba mu rozum odjęło! Co by na to powiedziała matka? Ale zaraz się otrząsnął. Niby co miałaby powiedzieć? Nic! Przecież to był jej pomysł!

Skończywszy się pakować, wrócił do łóżka. Zgasił światło. Dopiero wtedy się uspokoił, poczuł, że odpływa w sen.

Przyśnił mu się ogromny ul, gdzieś w czeluści wszechświata. Tysiące regularnych komórek wypełniał po brzegi świeży miód, osobno kwietniowy, najczystszy i najwonniejszy, którego wolno pszczołom użyć jedynie w razie głodu, a dalej majowy, czerwcowy, lipcowy, wszystkie znaczone rozsianymi gdzieniegdzie jaskrawymi plamkami pyłków kwiatowych.

Mimo zawrotnej prędkości ul poruszał się miękko i bezwolnie. Bezszelestnie. W kosmicznej próżni nie słychać było żadnego dźwięku. Ani szumu wiatru, ani pędu powietrza, nic.

Część II

„ [... ] dzisiaj ul zdradził nam Już kilka ze swych tajemnic przyrodzonych i stwierdziliśmy dowodnie, że ów exodus nie jest ani instynktowny, ani nieunikniony.

Nie jest to emigracja ślepa, ale jakby wyrozumowana ofiara generacji obecnej dla przyszłego pokolenia.

[... ] Nie ma w tym nic fatalnego, jest tylko miłość pokolenia istniejącego dla potomków, którzy zjawią, się jutro.

Tego rodzaju konieczność włada również rodzajem ludzkim, tylko potęga jej i rozciągliwość jest mniejsza".

Maurice Maeterlinck.

Życie pszczół, s. 33-34.

Rozdział 1

Dwudziestego trzeciego kwietnia Alicja wstała wcześniej niż zwykle, przyszykowała śniadanie i kanapki na lunch dla Edwarda do pracy. Obiad na dwa dni – rosół i garnek gołąbków – zrobiła poprzedniego wieczoru, po powrocie z Ołownika.

Pożegnała Edwarda, jak zawsze, stojąc w otwartych drzwiach do domu. Potem wróciła do kuchni, pozmywała naczynia i wytarła stół. Gdy skończyła, poszła do sypialni. Siedząc na starannie zasłanym łóżku, z zamkniętymi oczami, usiłowała wyrównać oddech. Przypomniał jej się sen z ostatniej nocy, pełen ruchliwych obrazów z próby generalnej: migawki scen z wirującymi tancerzami, bezładne strzępy rozmów, fragmenty tekstów scenicznych i ludowych piosenek. Przemknęło jej przez myśl, że można by z tego zrobić niezły film krótkometrażowy.

Oddychała głęboko, tak jak nauczyła się na kursie jogi: wdech, wydech, powoli, równo, aż w czakrze umysłu pojawi się światło. Tym razem nie pojawiło się. Zamiast się uspokoić, zaczęła bardziej drżeć.

Powiedziała głośno: „Nie denerwuj się, wszystko się ułoży".

Od momentu, gdy Alicja podjęła decyzję – że pojedzie z zespołem do Pampeluny, ponieważ w domu trzyma ją tylko pusty pokój Marysi – powtarzała te słowa jak mantrę. Spokojnie, nie denerwuj się. Jak dotąd nie za bardzo jej się to udawało. O tym, że wyjeżdżała po kryjomu, i o poczuciu winy wobec Edwarda z tego powodu wolała w tej chwili w ogóle nie myśleć.

Nie teraz.

Kto wie, może jak znajdzie się daleko stąd, nareszcie zdoła spojrzeć na wszystko z dystansem. Zrozumieć, co się stało i wtedy, i potem. I będą mogli zacząć z Edwardem nowe życie. Nie lepsze – inne.

Wstała i sięgnęła po torbę podróżną, ukrytą pod łóżkiem. Była spakowana. Z kieszeni spodni wyjęła złożoną kartkę papieru listowego. W nocy, w łazience, napisała:

„Edwardzie, wyjeżdżam na kilka dni, może na trochę dłużej. Nie powiedziałam ci, wiem, ale nie miałam siły na tę rozmowę. Obiad na dwa dni masz w lodówce, reszta w zamrażarce, wystarczy podgrzać w mikrofalówce. Nie gniewaj się, wrócę na pewno.

Twoja Alicja"

Po namyśle, chociaż wcale tak nie czuła, u dołu strony pośpiesznie dopisała: „Kocham cię".

Zespół liczył niewiele osób, dzięki czemu wszyscy mieli dość miejsca w autokarze. A raczej – w autobusie. Gdyby nie przyciemniane szyby i fotele lotnicze, umieszczone na podwyższonej podłodze, nad komorami na bagaże, trudno byłoby ten pojazd określić mianem nowoczesnego autokaru wycieczkowego. Nikt jednak nie wyraził słowa krytyki, żeby Helenie nie sprawić przykrości. Widzieli, jak bardzo się starała.

Nie umawiając się, usiedli jedno za drugim przy oknach. W takiej zamkniętej przestrzeni jak autokar człowiek instynktownie lgnie do światła, poszerzając swój skrawek przestrzeni o wszystko, co akurat znajduje się w polu jego widzenia. Im szersze to pole, tym większe poczucie swobody, lepsza perspektywa.

Każdy miał więc swoje okno. I po dwa fotele, przy czym w kwestii tego sąsiedniego, wolnego, dało się zauważyć pewną prawidłowość: kobiety przeważnie traktowały je jako podręczny stolik, mężczyźni – jako składowisko rzeczy, przydatne, aczkolwiek dość chaotyczne, na którym od biedy można było również wyciągnąć swobodnie nogi.

Rząd miejsc z tyłu pod oknami pozostał wolny. Marietta, z pomocą Staszka, umieściła tam kostiumy i rekwizyty. Było też kilka instrumentów: keyboard Kiesslinga, skrzypce Staszka i gitara Sergiusza. Łukasz, oprócz klarnetu, zabrał w tę podróż także laptop z notatkami do doktoratu.

Na trasie panował spory ruch, zwłaszcza tirów było dużo, jak to w dzień powszedni. Jechali od siódmej rano, dość wolno ze względu na wąskie, kręte drogi i częste ograniczenia prędkości. I niemal bez zatrzymania, jeśli nie liczyć jednego dłuższego postoju, gdzieś pod Wałczem, kiedy silnik nagle wypadł z rytmu, zakrztusił się raz, drugi, po czym zgasł. Z cichnącym pomrukiem autokar wytracił prędkość i stanął.

Pobocze, na którym wyhamowali, przechodziło w dość głęboki rów. Dalej ciągnął się gęsty starodrzew.

– Wygląda na to, że trochę tu poczekamy. Niby ładna pogoda, a zimno – stwierdziła Rita, poprawiając okulary i szczelnie zapinając polar pod szyją.

Za nią na schodach pojawił się Sergiusz, prowadząc na smyczy psa Profesora. Zrobił zachęcający gest, ale Łatka nie kwapił się do wyjścia. W końcu chłopak wziął psa na ręce i zestawił go na ziemię.

Pies w zespole, tego Helena nie przewidziała. Jak wyjaśnił jej Franciszek Górczyński, rano, wychodząc z domu, nagle sobie uświadomił, że z tych wszystkich emocji zapomniał o Łatce. Już miał zrezygnować z szalonego pomysłu, na który wpadł ostatniej nocy, gdy jego wzrok zatrzymał się na spakowanym plecaku. Matka! Przecież obiecał!

Nie mógł postąpić inaczej.

– Nawet gdybym miał go z kim zostawić, Łatka by się na to nie zgodził. – Profesor wtulił głowę w ramiona. – Ja muszę do Pampeluny. To moja jedyna szansa – dodał prędko, bez tchu.

Stał przed Heleną, niepewny i przygarbiony, w szarym garniturze, pod krawatem. Gotowy do drogi! Z ramienia zwisał mu niemodny brezentowy plecak. W jednej ręce ściskał zmięty prochowiec, drugą trzymał smycz. Okulary w drucianych oprawkach zsunęły mu się na czubek nosa, ale ponieważ obie ręce miał zajęte, nie mógł ich poprawić.

Helena zmarszczyła brwi. Czyżby ktoś nieopatrznie zaprosił Górczyńskiego do zespołu? A może on coś opacznie zrozumiał?

– Nie bardzo pojmuję... – zawahała się.

Górczyński wyprostował się i odetchnął głęboko.

– Mam paszport. Pieniądze. Zapłacę za wyżywienie i noclegi. Nie sprawię kłopotu – wyrecytował. – I mogę się przydać.

Kamień był zimny, a leżący obok zwalony pień porośnięty mchem. Franciszek Górczyński rozejrzał się niepewnie, w końcu zdecydował się na kamień. Plecak, którego mimo jego sporych rozmiarów nie oddał do bagażnika, twierdząc, że ma tam same podręczne drobiazgi, postawił tuż przy nogach.

Od chwili wyjazdu był dziwnie zagubiony.

– Szkoda, że nie wzięłam kurtki. – Rita sięgnęła do kieszeni po paczkę chusteczek higienicznych.

– Pakując się, myślałam tylko o tym, że w Hiszpanii będzie ciepło, a zapomniałam, że musimy tam jeszcze dojechać.

– Hiszpania? – Profesor drgnął, zaniepokojony.

– Myślałem, że jedziemy do Pampelonne. Do Francji!

– Może tam też mają Pampelunę – roześmiała się Rita. – Ta nasza jest w Hiszpanii, tak przynajmniej twierdzi szefowa.

Informacja wyraźnie zmartwiła Górczyńskiego.

– A to niedobrze się składa – powiedział wolno.

– Dlaczego? – Rita usiadła na zwalonym pniu obok Profesora i poklepała go pocieszająco po ręce. Odkąd Marietta poszła do niego z plackami ziemniaczanymi, a potem wszyscy razem drobnymi podstępami wciągnęli go w swój krąg, w jakiś sposób czuli się odpowiedzialni za tego człowieka. – Po co się niepotrzebnie martwić? Najważniejsze, że jedziemy na południe!

Pan Henryk, jak kazał się nazywać kierowca, którego firma autobusowa sponsorująca ich wyprawę „wypożyczyła" wraz z pojazdem, spędził na uważnych oględzinach dobrą godzinę, nim znalazł przyczynę awarii. Obserwowali z daleka, jak się szamocze między silnikiem a skrzynką z narzędziami, ale nikt do niego nie podszedł. Pan Henryk był zły jak osa. Nie dość, że drugi kierowca się nie zjawił, co pan Henryk skomentował krótko: „Pewnie zapił i zaspał jak zwykle", dając do zrozumienia, że swego zastępcę zna od najgorszej strony, to jeszcze na dokładkę to. Wprawdzie Helena uspokajała, że nie ma pośpiechu, że mogą jechać powoli, z przerwami na odpoczynek, bo zdążą na czas, ale jeśli dalej tak miało pójść...

W końcu Sergiusz podszedł bliżej i zagadnął:

– Może jakaś dysza się zatkała? Paliwo teraz z brudami sprzedają... – umilkł niepewnie. Z autokarami nie miał nigdy do czynienia, nie wiedział nawet, na jakim paliwie jeżdżą.

Pan Henryk wyprostował się i wytarł ręce w brudną szmatę. Spojrzał na Sergiusza, ale nie zareagował na jego uwagę. Brak odpowiedzi był odpowiedzią: wyrażał bezgraniczną wzgardę fachowca dla niewiedzy laika.

Bez słowa wrócił za kierownicę. Upewnił się, że światła są wyłączone. Powoli przekręcił kluczyk w stacyjce i wcisnął pedał gazu. Delikatnie, z wyczuciem. Taki autokar to tylko z pozoru duże bydlę – mawiał w rzadkich chwilach, kiedy raczył się odezwać – wymaga równie czułej ręki jak kobieta.

Silnik zakaszlał, ale nie zgasł. Kierowca docisnął pedał do podłogi. Odczekał jeszcze chwilę, wsłuchany w mechaniczną muzykę swojej maszyny, po czym wychylił się przez okno.

– Możemy ruszać! – zawołał do Heleny, która stała oparta o drzewo, rozmawiając z Kiesslingiem, z dala od reszty towarzystwa. – Jest nadzieja, że jeszcze trochę się potoczymy.

Grupa ludzi, nawet jeśli nie jest jeszcze zbyt dobrze zżyta, w krótkim czasie zmienia się w zespół o wewnętrznym kodeksie. Mimo że intuicyjnie to wyczuwała, Lena nigdy nie potrafiła uchwycić momentu, kiedy to się staje. Jest jak w teatrze, gdzie osoby dramatu, na chwilę przed podniesieniem kurtyny istniejące wyłącznie na papierze, w momencie wyjścia na scenę zaczynają mówić, grać, snuć osnowę zdarzeń, prowadząc ku nieuniknionemu rozwiązaniu. Podobnie dzieje się za kulisami, w zespole aktorów. Wystarczy kilka dni i już ktoś zaczyna rozdawać role, ktoś składa hołd lenny, a jeszcze ktoś inny podnosi bunt. Pojawiają się Król i Królowa, uległy Sługa i Powiernik. Generał. Buntownik. Stańczyk. Wszyscy kochają się na zabój w zmysłowej Subretce, nawet Błędny Rycerz, ten poetycko wzdychający romantyk, jest w nią ślepo zapatrzony. Ostatecznie nie on zdobędzie dziewczynę, tylko mężczyzna zdecydowany i twardo stąpający po ziemi, ale nie zmienia to faktu, że i on bierze czynny udział w grze.

Jedynie dwa typy bronią się przed tym rozpisanym na głosy zbiorowym „ja" – Samotnik i Odmieniec. Pierwszy zwykle milczy, to introwertyk i melancholik lub po prostu człowiek nieśmiały. Może się zdarzyć, że się ożywi, nabierze odwagi, przemówi, jednak by do tego doszło, najpierw musi się pojawić jakaś siła sprawcza, która go do tego nakłoni: coś albo ktoś.

Trudniejsza sprawa z Odmieńcem. Ten jest inny i na każdym kroku czuje swoją inność. Nie znajduje dla siebie miejsca, ponieważ nie potrafi się wpasować, ale częściej dlatego, że zwyczajnie tego nie chce. Ktoś będzie go próbował przeciągnąć na swoją stronę, ktoś inny zapragnie upodobnić do siebie. Ale nie jest to możliwe, gdyż odmienność niełatwo poddaje się zmianom. To kwestia braku przynależności. Dlatego Odmieniec zawsze w końcu odchodzi.

Lena skończyła pisać i zamknęła notatnik. Rozejrzała się wokół siebie. Tydzień w Ołowniku wystarczył, by grupa stała się zespołem. Podróż na pewno jeszcze to wyostrzy. Ciekawe, czy w wojnie o Subretkę przypadkiem nie zwycięży Błędny Rycerz? Jak poradzą sobie Samotnicy? A Melancholik?

Aha, a teraz głos zabierze Buntownik.

– Mam pytanie... – powiedział Hugo Baraś, podnosząc rękę.

Hugo był perfekcjonistą. Lubił, żeby rzeczy były w najlepszym gatunku. Jak jego aparaty fotograficzne. W ostatnim czasie, na przykład, pracował z minoltą; była znakomita, na klisze, a Hugo, jak każdy profesjonalny fotograf, twierdził, że jeśli chodzi o jakość zdjęć, nic nie zastąpi kliszy. Jednak w podróż zabrał canona, który był o wiele lżejszy. I całkiem porządny: świetne parametry obrazu, dziesięciokrotny zoom, do reporterskiej roboty nadawał się znakomicie.

Jego pytanie o sprawność autokaru i tempo podróży początkowo pozostało bez odpowiedzi. Wszyscy zdążyli się już przyzwyczaić do tego, że Hugo albo każdą rzecz krytykuje, albo zbywa ironią, i prędko przestali zwracać na niego uwagę.

– Co masz na myśli? – zagadnął Staszek, układając się do drzemki na fotelach w sąsiednim rzędzie.

– Nic! Wszystko! – prychnął Hugo. – Polacy zawsze muszą cierpieć za sprawę, umierać na barykadach albo kuśtykać. Inaczej nie czują, że żyją.

– Oni? Chyba chciałeś powiedzieć: my. Też jesteśmy Polakami, nie? – zdziwił się Staszek.

– Nie będę się spierał, a musiałbym, gdyby mi się chciało – odciął się Hugo.

– O co tu się spierać? Albo jesteś, albo nie! – Staszek mówił tak, jak rozumował: prosto. U niego wszystko zawsze się zgadzało. Dwa plus dwa dawało cztery, krowa plus byk po dwustu osiemdziesięciu dniach oznaczały cielę, a Babia Góra stała trzy kilometry od jego domu, ani mniej, ani więcej, widział ją z kuchennego okna. Ta podróż też była prosta: jechali do Hiszpanii na festiwal teatrów amatorskich, a w śpiewogrze według Bogusławskiego, którą na tę okazję przygotowali, on był Góralem-Grajkiem. Miał grać na swoich skrzypkach i śpiewać orawskie przyśpiewki.

Hugo nie podzielał jego zdania.

– Narodowość można różnie rozumieć – stwierdził.

– Wystarczy, żebyś przeczytał, co masz w papierach – odparł Staszek. – Tam jest wszystko.

– Wszystko? Również to, że jesteś góralem?

– To przecież każdy widzi. Ale fakt faktem, grupę krwi powinni wpisywać, tu akurat się zgadzam.

Hugo poruszył się niecierpliwie, zły na siebie.

Sam zdawał sobie sprawę, że niepotrzebnie się awanturuje o byle drobiazg. Sytuacja była rzeczywiście kłopotliwa, jednak już sam kłopot jego nie dotyczył. Ale on zawsze taki był, zbyt gwałtowny w reakcjach. Mówił za dużo i za głośno, nie dopuszczając innych do głosu.

Rita uklękła na fotelu.

– Czepiasz się, wiesz? – spojrzała w stronę Hugona. – Jesteś taki sam jak wszyscy Polacy. Biorą się za łby o byle co, i każdy powód dobry, nie musi być zaraz Polska, spytaj Profesora.

Górczyński drgnął, wyrwany do odpowiedzi. Poprawił okulary, przesunął plecak na podłodze. Odchrząknął.

– To z powodu zadawnionej rany odtrącenia – powiedział w końcu. – Dotychczas służyła jako usprawiedliwienie, ale teraz przestaje nam wystarczać, a z całą pewnością nie przemawia do Zachodu. I my, niestety, to wiemy.

– Co Profesor przez to rozumie?

– Uważamy, że powinno się nas traktować inaczej niż resztę świata. Nasze krzywdy są wprawdzie stare, lecz rany nie zagojone. Wciąż jesteśmy ofiarami.

– Faktycznie, celnie Profesor to ujął – zaśmiał się Hugo ironicznie. – Polacy to ofiary. Powiem więcej: ofermy.

– Nie tylko my mamy kompleksy – Rita poczuła się urażona w imieniu całej Polski. – Ludziom wszędzie się wydaje, że trawa po drugiej stronie drogi jest bardziej zielona.

Rozdział II

Zapadał wczesny wiosenny zmierzch, gdy wreszcie dotarli do granicy. Przed nimi na odprawę czekało kilka innych autokarów.

Nad Odrą unosiła się wieczorna mgła.

Dziwne, pomyślała Rita, wystarczy trochę wilgotnego oparu, a granica między Polską i Europą od razu się zaciera, znika.

Kiedy w końcu ruszyli, była już noc. Drzewa przesuwały się monotonnie za oknami autokaru, raz po raz wypływając z mroku, łowione światłami reflektorów.

Rita zarzuciła sweter na ramiona i ukryła dłonie w rękawach polaru. Było jej chłodno, ale na kurtce siedziała, żeby się nie zapadać w fotelu, a więcej rzeczy ze sobą nie zabrała. Koniec kwietnia, wiosna, zimniej już nie będzie, myślała, pakując torbę na wyjazd, zgodnie z zaleceniem: „Bagażu jedna sztuka, a w nim wyłącznie rzeczy niezbędne i codziennego użytku".

– Mieliśmy zjeść ciepłą kolację i odespać w hotelu wczorajszą noc na materacach w jakiejś sali gimnastycznej i dzisiejszą nieludzką pobudkę, a my nic, tylko jedziemy – powiedziała z nutą zawodu w głosie.

Jej skarga pozostała jednak bez odpowiedzi.

– I jeszcze toaleta nieczynna, a ja muszę za potrzebą – dodała ciszej.

Również na tę uwagę nikt nie zareagował. Może jej głos zginął w warkocie silnika, a może wszyscy w końcu usnęli ze zmęczenia.

– Wszystko będzie w swoim czasie. A jedzenie już było: suchy prowiant – odezwał się Sergiusz.

– Jakie jedzenie?! – Rita uklękła i oparła się rękami na zagłówku fotela. Sweter zsunął jej się z ramion.

– Kanapki z serem i jogurt do popicia. A, zapomniałabym, jeszcze jabłko od Alicji. Tym miałam się najeść?

– Każdy mógł coś zabrać z domu albo dokupić po drodze – chłopak zaczerwienił się, zmieszany bezpośrednim atakiem Rity.

– Jasne! – Rita niemal krzyknęła, ale zaraz zasłoniła usta i obejrzała się za siebie, żeby sprawdzić, czy kogoś nie obudziła. Jednak żaden z cieni ukrytych w mroku się nie poruszył. – Ciekawe tylko za co? – dodała głośnym szeptem.

– No, za własne pieniądze. Jak ktoś miał.

– A miałeś?

– Nnie... – zająknął się Sergiusz.

Skłamał. Bo trochę pieniędzy miał, tyle że bał się tak od razu pierwszego dnia wszystko przejeść.

– A widzisz! Ja też nie! – Rita krzyknęła już całkiem głośno.

Nie ma co krzyczeć, sama jestem sobie winna, jęknęła w duchu, opadając z powrotem na fotel.

Ojciec zaraz by wyskoczył ze swoją starą śpiewką: „A nie mówiłem?! Nasza Ritka zawsze wpakuje się w jakąś kabałę, to potrafi najlepiej".

I tym razem, wyjątkowo, musiałaby mu przyznać rację. Bo dyrektorka biblioteki odmówiła jej urlopu na tę „niepoważną awanturę", dlatego Rita zwolniła się z pracy. Ale to przez ojca musiała wyjechać bez grosza przy duszy.

Ledwie wróciła z warsztatów w Ołowniku, jeszcze tego samego wieczoru zjawił się u niej, jak zwykle pijany i oczywiście bez zapowiedzi.

Ciekawe, skąd on zawsze wie, kiedy jestem w domu, pomyślała Rita z wyraźną niechęcią, odsuwając się od drzwi, żeby go wpuścić do mieszkania. Od lat mieszkała sama. Już nawet nie pamiętała, ile razy zmieniała adres z nadzieją, że może tam wreszcie ojciec jej nie znajdzie. I zawsze ją znajdował.

– No, Ritka, ja tu do ciebie ze sprawą przychodzę – sapnął jej prosto w twarz kwaśnym odorem niestrawionego alkoholu, sadowiąc się za stołem w kuchni.

Ze sprawą. Zawsze tak mówił, gdy chodziło o pieniądze.

– Powiedzieli, że jak teraz nie zapłacę za gaz i czynsz, to papiery komornikowi oddadzą. I raty mi cofnęli, wielkie pany z administracji. Całą zaległą sumę mam im w zębach przynieść.

Ritę mrowie przeszło po plecach. Że też to matka musiała umrzeć pierwsza, a tego człowieka ani marskość wątroby, ani żadne inne choróbsko się nie imało, twardy był jak dębowa deska.

– To jak z nami będzie? – zapytał jękliwie.

– Z nami?! – nie wytrzymała. – Od kiedy to ojciec myśli o nas „my"?

– Nie denerwuj się, córeczko, ja tylko...

– Jasne, ojciec zawsze to samo – nie potrafiła ukryć rozgoryczenia.

Córeczka!

Była wściekła. Wściekła na niego, ale i na siebie, bo wiedziała, że i tak za chwilę ulegnie i da mu te cholerne pieniądze.

– Pić to ojciec ma za co, a rachunków nie płaci, tak?

Skulił się, spokorniał. Tylko śmierdział wciąż tak samo.

– No tak jakoś, nie składa się – stęknął. – Chyba nie pozwolisz, żeby starego ojca na ulicę ci wyrzucili, nie?

Wiedział, jak ją podejść. Nienawiść i poczucie krzywdy to jedna rzecz, a ojciec na ulicy – całkiem inna.

Co miała robić?

Wszystko, byle już sobie poszedł. Byle więcej nie wrócił!

Nachyliła się w stronę fotela Sergiusza.

– Gadałeś z innymi? Wiadomo, gdzie kolejny nocleg? – spytała.

Już miał odpowiedzieć, że nie, nie rozmawiał, nic nie wie i że on sam również chciałby coś wiedzieć, gdy w tej samej chwili Helena Rachoń podniosła się z fotela i zapaliła lampkę nad głową.

– No, moi drodzy, dojechaliśmy. W tym motelu będzie nam na pewno wygodniej niż wczoraj... – zawiesiła głos, jakby chciała coś dodać.

Ale nie dodała. Poprzedniego dnia z powodu awarii nie dojechali do Wałcza, gdzie mieli zamówiony pierwszy nocleg. Tak bywa. W podróży trudno przewidzieć, co może się wydarzyć.

Rozdział III

Alicja obudziła się ostatnia. Otworzyła oczy i usiadła na łóżku.

W pokoju oprócz niej nie było nikogo. Na sąsiednich łóżkach leżały rozrzucone bezładnie ubrania i plecaki. Nasłuchiwała długą chwilę. Nic, cisza. Opadła z powrotem na poduszkę. Jeszcze trochę poleżę, przecież nie pojadą beze mnie, pomyślała.

W końcu nie wytrzymała. Ani tej ciszy, ani bezruchu. A jeżeli odjechali? Sięgnęła po zegarek: kwadrans po siódmej. Wystawiła nogi spod kołdry. Spojrzała na rozrzucone wokół rzeczy i potrząsnęła głową z dezaprobatą. Nie z powodu bałaganu, nie ona go zrobiła, tylko dlatego, że była taka niemądra. W ogóle nie myślała.

Jak mieliby odjechać, skoro nawet się nie spakowali?

Stanęła w progu łazienki. Cóż, wolałaby stać teraz w progu własnej łazienki, ale trudno. Zanim ruszą w drogę, zrobi kilka ćwiczeń oddechowych na świeżym powietrzu, naładuje się energetycznie na cały dzień. Bez tego całkiem by się rozsypała.

I tak już będzie, pomyślała. Każdy dzień będzie się zaczynał tak samo: od bezdechu z przerażenia, ale i od uczucia ulgi. Przerażenia z powodu tego, co zrobiła, i z powodu tego, co ją czekało po powrocie. Jednocześnie ulgę niosło odkrycie, że w miarę jak oddalała się od domu, głos Edwarda zacierał się, tracił nad nią władzę. Moc miały już tylko same słowa, które wtedy wypowiedział. To one, takie krzywdzące, i jeszcze jego obojętność sprawiły, że wyjechała. Gniew i żal wszystko pomieszały, zburzyły. Kolory aury, które tak wyraźnie zawsze widziała – czerwień, pomarańcz i żółć, zieleń, błękit i fiolet – nagle spłowiały niczym sprany materiał. Biel stała się niemożliwa, pozostawiając Alicji jedyny wybór: wyjechać.

– Patrzcie, kawka! – Hugo ruchem głowy wskazał na trawnik przed stacją benzynową.

Po krótkiej przerwie na tankowanie wszyscy już wsiedli i czekali na kierowcę.

Łukasz uśmiechnął się nieznacznie.

– Nie kawka, tylko gawron, Corvus frugilegus – sprostował, przeciągając się. Tyle godzin jazdy, pomyślał, a mam dokładnie to samo, co zostawiłem na moim końcu świata.

Trawa, ptak.

W tej chwili gawron poderwał się, zamachał skrzydłami, ale zaraz ponownie usiadł na słupku ogrodzenia i utkwił nieruchomy wzrok w szybie autokaru.

– Kawka to Corvus monedula – podjął wątek Łukasz. – Też z rodziny krukowatych, jak gawron, ale różni się upierzeniem. Boki głowy i kark ma szare, dlatego wygląda, jakby nosiła czarną czapkę.

– Znaczy: jarmułkę? – zainteresował się Hugo.

– Raczej maskę wenecką z grubym nosem – wtrąciła Lena, uważnie obserwując ptaka.

– Gawron czy kawka, siedzi i czeka nie wiadomo na co – powiedziała Rita z ustami pełnymi chleba. Nie przeszkadzało jej, że bez masła, ważne, że był świeży, chrupiący, jeszcze ciepły.

– To zupełnie jak my – zaśmiała się Lena. – Stado wolnych ptaków.

– Z tą różnicą, że ptaki lecą, na nic się nie oglądając – prychnął Hugo.

Alicja drgnęła niespokojnie. Wolałaby, żeby nie wszystko i nie od razu kojarzyło jej się z własnym życiem.

– My nie możemy tego zrobić – powiedziała.

Lena odwróciła się w jej stronę.

– To znaczy?

– Nie możemy tak po prostu wyjechać, nie oglądając się za siebie. Bo to oznaczałoby, że jesteśmy, sama nie wiem... Bezdomni?

Przynajmniej ona nie potrafiła o wszystkim zapomnieć. Nie myśleć.

– Nieprawda – żachnęła się Lena. – Człowiek wyrusza w podróż bez domu i bez rzeczy, tylko tyle.

Bezdomna? Ona, Lena, nie miała domu, a przecież nigdy tak o sobie nie myślała. Zresztą, nawet gdyby... Nie, lepiej się nie przywiązywać. Punkty odniesienia są równie względne jak ich brak.

Zamknęła gwałtownie Czarnoksiężnika z Archipelagu, którego dostała od Marty na pożegnanie. Jeden rozdział, dzienna porcja. Szkoda, że taka krótka, ale dobre książki Lena zawsze sobie dozowała. Poza tym, jeśli za długo czytała, to potem trudno jej było wrócić do rzeczywistości. Szkoda, że Marta z nimi nie jedzie. Szefowa w porę się zorientowała, że dziewczyna na miesiąc przed maturą postanowiła urwać się z domu, i odesłała ją do Olsztyna. Ale, mimo wszystko, szkoda.

Lena wsunęła książkę do płóciennej torby, między pozostałe, które sama zabrała na drogę. Wyłącznie ciężki kaliber: Historia teatru. Historia maski. O mowie gestu. Podróż podróżą, a ona postanowiła skończyć w terminie pisanie magisterki z teatrologii. Temat: Stanisławski i Craig, Grotowski i Barba: gest między życiem a sceną.

Za oknem krajobraz uciekał, mknął bez ustanku, uskakiwał na boki. Wydawało się, że ruch nigdzie się nie zaczyna i nigdzie nie kończy, tylko wszystko pędzi gdzieś dla samego pędu. Lena mimowolnie poddała się temu pędowi – i już nie potrafiła się powstrzymać od myślenia o tym, co było. Rok temu o tej porze byli jeszcze razem z Julienem, w jego domu na północy Francji. Rano, po śniadaniu, wyszli do ogrodu. Powietrze pachniało wilgotną ziemią, słonym wiatrem od morza i deszczem. Przy płocie, pod krzakiem tawuły, Lena znalazła kilka białych fiołków. Gdy schyliła się, żeby spomiędzy łodyżek usunąć zeszłoroczne liście, gdzieś nad jej głową zerwał się ptak. Mysikrólik albo rudzik.

Julien powiedział:

– Wyjątkowo zimna wiosna. Wszystko ruszy za tydzień, dwa, jak zrobi się cieplej. Chodź, przekopiemy grządki i przytniemy żywopłot. A jesienią, jak wrócimy z tournee, zasadzimy róże.

Tydzień, dwa. A potem jeszcze trzy miesiące.

Przekopali grządki i przycięli żywopłot, ale róż już nie zasadzili.

Czas jest taki złudny. Niby to on nas utwierdza w rzeczywistości, lecz na dobrą sprawę właśnie z jego powodu wszystko jest fikcją. My też. Bo skoro przeszłości już nie ma, a przyszłości nie ma jeszcze, teraźniejszość zaś leży na ich styku, to znaczy, że jej także nie ma. A skoro tak, to Julien wcale nie musiał odchodzić, tylko nadal mogli być razem: on i ona, na przecięciu dwóch nieistniejących czasów.

Albo obojga by nie było. A tak – nie ma tylko Juliena.

Lena zerwała się z miejsca. Może ktoś pożyczy jej jakieś czytadło?

Rozejrzała się. Sergiusz studiował przewodnik, Rita spała, wtulona w sweter wciśnięty między fotel a szybę. Kawka, jak zwykle z laptopem na kolanach, siedział z nogami wyciągniętymi na drugim fotelu, tarasując przejście.

Ciekawe, co on tam pisze?

Hugo wyglądał jej na człowieka, który dużo czyta. Lena odczekała, aż skończy esemesować. Niestety, miał tylko Nowy wspaniały świat Huxleya, a ona już to znała.

– Dlaczego tak powiedziałaś? – spytała, pakując się bezceremonialnie na wolne miejsce obok Alicji. Przytrzymała dżinsy jednocześnie za obie nogawki i podciągnąwszy nogi do góry, skrzyżowała je po turecku. – No, że w podróży jesteśmy bezdomni. Przecież nie jesteśmy.

– To była przenośnia. – Alicja w ostatniej chwili zdążyła usunąć Lenie spod siedzenia kilka drobiazgów. – W dodatku nie dotyczyła ciebie, tylko mnie.

Lena okręciła miedzianą obrączkę na palcu.

– A nie możesz spróbować być pomiędzy? Tak jest łatwiej.

Alicja rzuciła dziewczynie szybkie spojrzenie. Uśmiechnęła się niepewnie.

– Ale chyba dobrze wiedzieć, że dom gdzieś na ciebie czeka?

– Jasne, pod warunkiem, że czeka. Że ktoś cię tam przed wyjściem pożegnał.

Nagle, bez żadnego uzasadnienia, Lenie zachciało się płakać. Nigdy nie rozumiała, dlaczego ludzie przywiązują taką wagę do pożegnań. Ona zwyczajnie zarzucała plecak na ramię i wyjeżdżała. Odchodziła. Ale teraz przemknęło jej przez myśl, że opuszczone domy czekają. Trwają, dopóki się nie rozpadną, tęsknią, wypatrują naszego powrotu, jak pies albo kot.

Gdyby wtedy, w Normandii, zostawiła list na stole, zaadresowany nie do Juliena, tylko do jego domu – do kuchni z niebieskim kredensem, do bielonej sypialni i łóżka nakrytego ciężką szydełkową kapą, które przez chwilę było ich magicznym miejscem, i do rosnących w skrzynce na parapecie w saloniku białych pelargonii, które zasychając, nabierały ciepłej barwy ciała, i do wysiedzianego fotela przed kominkiem, fotela, który był tak duży, że oboje mieścili się w nim swobodnie, a jeszcze zostawało miejsce dla pręgowanego kota o tanecznym imieniu Bourree... Gdyby napisała, że dziękuje za miejsce przy stole, za ciepło prawdziwej pierzyny z gęsiego puchu i za to wgłębienie w fotelu, a może nawet, że wróci, bo będzie tęsknić, no i pamięta, że mają zasadzić róże? Może wówczas?

– Nie, dom to ludzie, swoi – powiedziała zdecydowanie. – Nie ma swoich, nie ma domu.

– Faktycznie, prosty rachunek. – Alicja pokiwała głową. – Chociaż czasem we własnym domu brakuje ci powietrza. A wystarczy, że wsiądziesz do takiego autobusu jak ten i od razu nabierasz dystansu.

Alicja odruchowo wygładziła niewidzialną fałdkę na mankiecie rękawa. Pomyślała: w takim razie, dlaczego tak się boję?

Lena zauważyła ten gest.

– Nie ma się czego bać – powiedziała.

Alicja zerknęła na nią, lecz zaraz odwróciła wzrok. Za oknem zmierzwione korony drzew umykały przed wiatrem. Lena też jest zbuntowana, pomyślała. Tak jak ja.

Nie, jednak inaczej. Lena nie uciekła z domu. Po prostu wyjechała.

Zaaferowany decyzją o wyjeździe, Profesor zabrał w podróż tylko jedną książkę. Znał wprawdzie na pamięć opowieść Maeterlincka o pszczołach, ale jemu to nie przeszkadzało. Był tak zżyty z opisywanym ulem i jego mieszkańcami, że nieraz miał wrażenie, iż to jego pszczoły budzą się z wiosną, budują komórki ula, wybierają królową, a potem krążą po łąkach i sadach, gromadząc, gromadząc.

Wbrew oczekiwaniom, tym razem lektura nie wpływała na niego uspokajająco. Górczyński nie mógł się oprzeć wrażeniu, że od wyjścia z domu, wczesnym rankiem 23 kwietnia, przez swój nieprzemyślany impuls znalazł się nagle poza granicami własnego świata, nigdzie i wszędzie. Według dawnej wiedzy poza mapą znanych lądów mieszkały już tylko lwy i smoki. Dalej było morze, w którym okręty ginęły bez wieści. Można powiedzieć, że wypływały z portu macierzystego w nicość nieznanego. Ale jak się nad tym głębiej zastanowić, to równie dobrze można by stwierdzić, że właśnie tam, poza granicą rzeczy znanych, okręty powracały do stanu sprzed narodzin – niczym krople życia zanurzone na powrót w wielkiej toni wszechświata.

Poklepał sąsiednie siedzenie zachęcającym gestem. Łatka wskoczył na fotel bez rozbiegu. Profesor pogłaskał psa po grzbiecie. Dziwne, ale z Łatką czuł się pewniej. Taka podróż burzy stary porządek życia, a nie wiadomo, dokąd człowieka zaprowadzi.

Rozdział IV

W Wannsee zjawili się przed czasem, ponieważ Helena denerwowała się, że utkną w korkach. Tymczasem korków nie było, a miejsce odnaleźli bez błądzenia.

– Nie możemy zaczynać naszego tournee od spóźnienia. To zły znak. W tym fachu ludzie są przesądni.

Stanęli na parkingu dla autokarów, pod ogromną lipą. Była obrośnięta bluszczem i tak stara, że pęknięty pień trzeba było ściągnąć metalową obręczą, a konary podeprzeć grubymi tyczkami.

– To ciągle Berlin? – spytała Marietta, rozglądając się, zdziwiona.

Wokół, w zwielokrotnionych płaszczyznach dalekiej perspektywy, na łagodnych stokach wokół jeziora rozłożyły się wąskie, zaciszne uliczki z eleganckimi domami, tonącymi w zieleni. Przed garażami, obok samochodów, widać było luksusowe łodzie motorowe. W marinie, przy drewnianych pomostach, przycumowane do malowanych na biało, zielono i czerwono drewnianych pali, kołysały się jachty, gotowe na otwarcie sezonu. Było cicho i sennie, niemal wakacyjnie.

Profesor wyprostował się, przywołany do rzeczywistości pytaniem Rity. Już miał coś odpowiedzieć, ale Helena go ubiegła.

– Wannsee to południowo-zachodnie obrzeże miasta. Wszędzie daleko, ale komunikacja dobra. Blisko do Poczdamu i do Grunewaldu, gdzie mamy naszą ambasadę. Piękne miejsce... – nie dokończyła, dlatego trudno było stwierdzić, którego z wymienionych miejsc, Poczdamu czy polskiej ambasady, dotyczyła ostatnia uwaga.

– Zadziałało prawo aglomeracji: sklejanie. – A jednak Profesor miał coś do powiedzenia. – Kiedyś wszystko to były po prostu wsie, nieopodal stawu czy rzeczki albo, tak jak tutaj, jeziora, z kościołem i domami skupionymi wokół placu.

– Nie wiem, co im się skleiło, choć muszę przyznać, że cicho tu jak w moim Reszlu, ale za to ładniej – zaśmiała się Rita. – Tak to zagranica może sobie wyglądać.

Przebrali się w kostiumy do występu, wzięli rekwizyty i instrumenty i brukowaną ścieżką, obrośniętą szpalerem brzóz, zeszli nad prześwitujące między pniami jezioro. Na nabrzeżu zatrzymali się niepewnie. Przy drewnianych pomostach cumowało kilkanaście statków wycieczkowych.

– Który?

Helena nie potrafiła powiedzieć. Z rozmowy telefonicznej z Eweliną Jung, żoną znajomego właściciela galerii na Kreuzbergu, która poprosiła ich o występ na przyjęciu urodzinowym, zapamiętała tylko tyle, że w nazwie była „Maria".

Okazało się, że są aż trzy Marie: „Maria Luisa", „Maria von T" i „Sils Maria".

– Zaczekamy – stwierdziła Helena. – Jak komuś zimno, niech pobiega. W autokarze kości się zastają, trochę gimnastyki nie zaszkodzi.

Sama usiadła na najbliższej ławce, okryła się moherowym szalem i spojrzawszy na Kiesslinga, wskazała miejsce obok siebie zachęcającym gestem. Następnie sięgnęła do torebki po komórkę.

– Mam nadzieję, że nie popłyniemy na tym. Okropność! – Rita obejrzała się na jeden ze statków. Kadłub w kształcie rekina pomalowany był w biało-czarne romby, trap wejściowy prowadził wprost do wnętrza brzucha. Przedni pokład widokowy umieszczono w paszczy, wyposażonej w wielkie czerwone zęby, a łódź ratunkową – w zagłębieniu rufy, pod płetwą ogona.

– Inhalt: 400 Personen – odczytał Staszek na głos. – Żarłoczny stwór.

– A mnie się podoba – stwierdził Sergiusz. Całe życie mieszkał nad jeziorami, ale czegoś podobnego nie widział. – Może Niemcy lubią silne wrażenia i w czasie imprez te szczęki kłapią, żeby się goście bali?

Pogoda była wymarzona na rejs statkiem. W zachodzącym słońcu powierzchnia jeziora szkliła się miedzianym blaskiem. W odbitym od tej płynnej miedzi świetle kołujące mewy wydawały się niemal czarne na tle bezchmurnego nieba. Na trawnikach bieliły się stokrotki. Żaden podmuch wiatru nie mącił jasnych pasm parkowej zieleni, gdzieniegdzie poprzecinanych różową mgłą kwitnących wiśni japońskich i migdałowców.

– Tyle wody, co u nas na Mazurach – odezwał się znowu Sergiusz.

Kiessling usiadł ciężko na ławce obok Heleny. Pomysł z występem na statku od początku mu się nie podobał. Śpiewane fragmenty spektaklu? To tak jakby na koncercie w filharmonii z każdego utworu wykonać tylko kilka taktów!

– Może i jesteśmy zespołem amatorskim, ale żeby chałturzyć na jakimś statku? – Wydął pogardliwie wargi. – Też mi atrakcja.

Helena zamarła.

Nawet nie zauważył, jak wielką sprawił jej przykrość. Po długiej chwili milczenia powiedziała:

– Nie wiem, jak ci młodzi, ale my jesteśmy do tego od dawna przyzwyczajeni, prawda?

Statek wycieczkowy s/m „Maria von T." wyglądał, jakby go wycięto z przedwojennego obrazka. Biały, o dekach i pokładach z tekowego drewna, zadaszonych markizami w biało-granatowe pasy, z wypolerowanymi na wysoki połysk mosiężnymi wykończeniami, które dodawały blichtru i elegancji, płynął statecznie po gładkich wodach jeziora prosto ku zachodzącemu słońcu.

Gdyby nie ten pierwszy kieliszek białego wina z wodą sodową i plasterkiem cytryny, Marietta nie upiłaby się tak szybko. Wszystko przez to wino na pusty żołądek. A zresztą, może spowodowało to kołysanie, niby lekkie, a jednak wyczuwalne. Marietta miała mocny zmysł równowagi i choroba lokomocyjna łatwo ją dopadała, nawet w miejskim autobusie. Cud, że tę wyprawę autokarem znosiła bez mdłości, ale to tylko dzięki bransoletce z koralikiem, którą kupiła kiedyś na targach ezoterycznych. Trzeba ją tak dopasować, żeby się nie zsuwała z punktu po wewnętrznej stronie nadgarstka, wtedy błędnik się uspokaja. Przebierając się do występu, Marietta zdjęła bransoletkę; zdrowotna chińska biżuteria nie pasowała do kostiumu.

Napój był kwaskowy i orzeźwiający. Zwykłe wino, a z bąbelkami. Jakiś mężczyzna, na którego natknęła się na górnym pokładzie, przepijając do niej, próbował wytłumaczyć po angielsku, co oznacza jego nazwa: Schorle. Z całej wypowiedzi zrozumiała tyle, że „Schorlemorle" pochodzi od francuskiego toastu Toujour I'amour. Marietta nie znała angielskiego, ani tym bardziej francuskiego, ale każdy wie, co to Vamour, więc na wszelki wypadek dalej nie słuchała. Mężczyzna był chudy jak patyk i miał dredy, zagaił, jak to oni wszyscy, opowiadając o żonie i córce. A zaraz potem spytał, czy nie chciałaby zostać jego muzą. Dziwnym trafem, to akurat zrozumiała. Prawda, że ładnie się nazywał: Alex Axel. Ona jednak nie zamierzała nic zaczynać z kimś, kto sam dopiero zaczynał, a na takiego jej wyglądał.

Właściwie powinna być zadowolona, że dyrygent ją zdenerwował. Kiedy przebierali się przed występem, kąśliwie napomknął coś o cyrku, że niby w jej kostiumach mogliby śmiało wystąpić na arenie, ale nie w prawdziwym teatrze. Każdy ma prawo do złego humoru, a on wcześniej pokłócił się z szefową, Marietta to słyszała. Zresztą wszyscy słyszeli, w autokarze trudno coś ukryć. Ale żeby prywatne humory przenosić na sprawy teatru, to mało profesjonalne. I teraz, trochę ze złości na niego, a trochę z przekory, odkryła świetny drink. A dzięki temu, że się upiła, mogła Kiesslingowi otwarcie powiedzieć, co o nim myśli.

Po występie, który wbrew jego czarnym przepowiedniom zakończył się pełnym sukcesem, Kiessling poprosił Mariettę do tańca.

– Phi, też mi tancerz – roześmiała się trochę za głośno, podpierając się pod boki, aż korale podskoczyły na jej odsłoniętym dekolcie.

Poczuła jego ciekawski wzrok.

– Nie ma się co gapić – pisnęła bez namysłu. Jednocześnie zakręciła się trzy razy, szeleszcząc halkami, jakby chciała go odgonić. Potem przystanęła i zaśpiewała na całe gardło:

„Czerwone jabłuszko przekrojone na krzyż Czemu ty, dziewczyno, krzywo na mnie patrzysz?".

– Nie rób zbiegowiska – burknął wściekle, nim odwrócił się, żeby odejść.

Zatrzymał się gwałtownie. Tuż za nim stała Helena, przyglądając mu się szeroko otwartymi oczami.

Musiała natychmiast znaleźć jakieś ustronne miejsce, gdzie nikt by jej nie widział. Chciała pozbierać myśli. Opanować się.

Helena nie była pewna, czy dobrze zrobiła. Nie zatrzymała Stefana. A on na jej widok stanął jak wryty, ale zaraz się opamiętał i bez słowa wybiegł z sali. Zresztą, nie musiał nic mówić, scena, której była świadkiem, mówiła sama za siebie.

Poczuł się zawstydzony? Czy tylko zły, że go nakryła na podrywaniu młodej dziewczyny? Trudno zaprzeczyć, że Marietta była nie tylko młoda i energiczna, ale również bardzo atrakcyjna. I, w jakiś sposób, podobna do Heleny sprzed lat. Tyle że czasu nie da się cofnąć. Stefan nie był małym chłopcem, musiał to wiedzieć. Nawet jeśli oboje usiłowali odbudować dawną miłość, oni sami byli już inni. Wszystko było inaczej.

A jeśli teraz szukał nie jej, Heleny, tylko tamtej młodej kobiety, z którą wtedy sypiał, zamiast spędzać samotne noce w hotelowych pokojach? Byłaby to gorzka pigułka do przełknięcia. A jeżeli Marietta traktowała tę podróż – jak się Helenie wydawało – jako „polowanie", ona nie zamierzała z nią konkurować.

– Wie pani, jak to jest, siła przyciągania działa zarówno na rzeczy, jak i ludzi. Wystarczy, że znajdą się blisko siebie, i już nie wiemy, czy to prawo powszechnego ciążenia, chemiczna zgodność, czy magnetyzm serca – usłyszała nagle.

Helena podniosła głowę. Nie zauważyła, kiedy Franciszek Górczyński podszedł i stanął obok niej. Milczała, rozważając jego słowa. Już miała odpowiedzieć, że jedna wspólnie zaśpiewana piosenka na jakimś statku nie upoważnia go do poufałości, ale się powstrzymała. Nie czuła się na siłach, poza tym przyszło jej na myśl, że właściwie wszystko jedno, czy ktoś będzie w tej chwili przy niej, czy też nie.

Odsunęła się, robiąc Górczyńskiemu miejsce na ławce. Usiadł ostrożnie na skraju. Teraz już oboje milczeli.

Rozdział V

Dochodziła czwarta nad ranem.

Łukasz wszedł na górny dek, gdzie wcześniej zauważył rzędy rozłożonych leżaków.

Powinien zadzwonić do Mai, wytłumaczyć jej swój kolejny wyskok. Poza jednym SMS-em: „U mnie okej, odezwę się za chwilę", który Maya pozostawiła bez odpowiedzi, nie rozmawiał z nią od wyjazdu z Ołownika.

Wyciągnął komórkę z kieszeni. Było za późno, a może za wcześnie, żeby dzwonić, Maya na pewno spała. Dobrze, dzięki temu miał więcej czasu na zastanowienie. Wciąż nie wiedział, co miałby jej powiedzieć. Ile prawdy, a ile nieprawdy? Ze postanowił uciec jeszcze dalej czy może, że wkręcił się do tego projektu z powodu dziewczyny w zielonej kurtce, którą kilka dni wcześniej poznał na drodze przy romantycznych ruinach jakiegoś pałacu, gdzie wieczorami grywał na klarnecie? I z którą przed chwilą całował się w korytarzu. Korytarz prowadzący do kabin był tak wąski, że faktycznie trudno było kogoś wyminąć, wzajemnie się nie dotykając. Ale on się nie cofnął/nie przykleił plecami do ściany, żeby Mariettę przepuścić, tylko zagrodził jej drogę. Zatrzymał. Najbliższa kabina nie była zamknięta, drzwi same się otworzyły pod naporem ich ciał.

Uśmiechnął się gorzko. Okazuje się, że nie jestem aż taki bezwolny, jak twierdzi Maya, pomyślał. Rzeczywiście, nikt go do niczego nie zmuszał. Wyjeżdżając z Warszawy, miał jeden określony cel: samotność. A jednak tamtego wieczoru, w Dąbrówce, sam zawrócił z drogi, a potem zsiadł z roweru i zaczął pomagać obcej dziewczynie w naprawie pękniętego łańcucha. Potem wrócili piechotą z Dąbrówki do starego przedszkola, prowadząc rowery – na rowerze Marietty nie dało się jechać – i po prostu rozmawiali, swobodnie, niemal leniwie, bez niezręcznego milczenia czy gorączkowego szukania kolejnych tematów. I równie naturalnie, zamiast wrócić do domu, Łukasz został na kolacji, a potem wdał się w dyskusję z Profesorem na temat zapisu muzycznego, który tamten określił mianem „papierowej muzyki".

Wspólne muzykowanie przeciągnęło się wtedy do późna, dlatego przenocował w starym przedszkolu. Do domu miał spory kawałek drogi i nikt tam na niego nie czekał.

Na pokładzie było pusto. Fale z cichym, uporczywym chlupotem łowiły światła i kształty – pierwsze zamieniając w materię, drugim odbierając strukturę i ciężar.

Łukasz usiadł na leżaku i sięgnął po złożony w kostkę koc. Noc była bezwietrzna, chłodna.

Nagle usłyszał płacz.

Rozejrzał się, ale nikogo tam nie było.

Wychylił się ostrożnie do przodu i zajrzał za róg nadbudówki. W miejscu gdzie wewnętrzny trap prowadził na niższy pokład, w rzedniejącej mgle dostrzegł kobiecą postać. Alicja siedziała na ziemi z podkulonymi nogami, opierając się plecami o burtę. Płakała, zakrywając otwarte usta dłonią.

W tej chwili wszystko stanęło mu przed oczami: w skulonej postaci zobaczył siebie sprzed wielu lat. Dotychczas obraz był zatarty, a wspomnienia potwierdzały jedynie fakty, i tylko dlatego, że były to fakty, które miały trwale zmienić jego życie. Całą resztę skutecznie wyparł z pamięci.

Niemal nie pamiętał matki. Jej śmierć kojarzyła mu się z wielką samotnością – mieszkańca domu na pustkowiu, który wie, że nikt go tam nie znajdzie, ponieważ nikt go nie szuka. Łukasz najpierw uciekł w siebie – zaniemówił. Gdy podczas pogrzebu mężczyźni w niechlujnych drelichach zaczęli opuszczać trumnę do dołu, stojąc na zwałach błotnistej, lśniącej od deszczu ziemi, wybiegł z cmentarza. Z Bródna do domu – mieszkali na Mokotowie – doszedł piechotą, skrajnie wycieńczony wędrówką i głodem, zapłakany. Tam, w pobliskim parku, schował się pod ławką, gdzie w końcu odnalazł go Burat, ich owczarek. Pies wczołgał się i zlizując ciepłym językiem sól z jego twarzy, warował, dopóki chłopiec się nie uspokoił.

Kilka miesięcy temu tamto dziwne uczucie znów powróciło, chociaż Łukasz nie potrafił go do niczego przypasować ani tym bardziej nazwać. W miarę oddalania się od Warszawy zdawało mu się, że wypływa na otwarte morze i będzie tak już płynął zawsze.

Usiadł na podłodze obok Alicji. Objął ją ramieniem i okrył kocem, który wziął z sąsiedniego leżaka. Wytarł jej policzki. Pogłaskał po głowie.

Milczał.

Alicja wydmuchała nos.

– Najgorsze jest to, że ja, śpiewaczka operowa, nie mogę sobie przypomnieć głosu Marysi – powiedziała.

Zapach potrafiła wyśledzić w ubraniach, nawet stare zabawki pachniały jak dawniej.

A głosu nie pamiętała.

Świtało, gdy ostatni goście rozjechali się do domów. Tylko oni zostali na pokładzie. Znajoma Heleny, która ich poprosiła o ten występ, pozwoliła im przenocować na statku.

– I tak zapłaciłam za całą noc. Możecie balować do rana. W kuchni zostało mnóstwo jedzenia. Odgrzejcie sobie paellę, lasagne, gulasz, bigos, mussakę, i co tam jeszcze znajdziecie. A owoce i pieczywo zabierzcie ze sobą jako prowiant na drogę. Bonus od firmy – powiedziała na pożegnanie Ewelina Jung. Była im szczerze wdzięczna za występ.

Stewardzi sprzątali po przyjęciu. Nikomu nie chciało się spać. Ani rozmawiać. Byli zmęczeni nadmiarem wrażeń i wydarzeń. Nareszcie mogli nie otwierać ust, nie myśleć. Nawet Łatka w końcu ochrypł od ustawicznego obszczekiwania tancerzy na parkiecie. Zasnął w mesie oficerskiej, rozciągnięty wygodnie na kanapie.

Pili „mimozę" – białe wino ze świeżym sokiem z pomarańczy, który Rita wyciskała systematycznie, rytmicznie i hipnotycznie, jakby sama była w jakimś pomarańczowym transie. Siedząc po turecku na stole, mocnymi, niemal namiętnymi ruchami okręcała połówkę za połówką na wielkim trójnogu Alessiego, śledząc zza okularów strumień soku, tryskający do szklanego dzbanka. Wyciskaniu towarzyszyła muzyka z filmu Grek Zorba, napływająca z głośników na sąsiednim statku, gdzie jeszcze trwało jakieś greckie wesele.

Gdy nie mogli już więcej pić, ułożyli na podłodze krąg z wydrążonych połówek owoców i trzymając się za ramiona, tańczyli wokół niczym bracia Zorby, w zapamiętaniu, do upadłego. Helena Rachoń uczepiona ramienia Profesora, z którym na koniec bisów odśpiewali duet miłosny z Czarodziejskiego fletu, a potem długo wspólnie milczeli. Tuż obok Stefan Kiessling z Mariettą, ramię w ramię, biodro w biodro, tak blisko, że dzieliły ich tylko ubrania. A dalej Sergiusz z Roksaną, którą po południu nagle zapragnął pocałować, ale dopiero na scenie odważył się wziąć za rękę – i od tej pory już jej nie wypuścił. Dobrze im się razem śpiewało. Nieśmiałość plus nieśmiałość niekoniecznie oznacza śmiałość, ale przynajmniej nie uciekli. Dostali brawa, bisowali.

Rita przez cały wieczór nie wypiła ani kieliszka, nigdy nie piła. Mimo to czuła się oszołomiona – nieprzespaną nocą, muzyką. Podtrzymywana za łokcie przez Staszka i pana Henryka, który z dala od autokaru był uprzejmy nie do poznania, tańczyła, niemal nie dotykając podłogi, lekka jak piórko, beztroska. Za to Hugo, w kapeluszu pożyczonym od Leny, w którym wcale nie wyglądał jak Arlekin, raczej jak turysta z Hawajów, z nieodłącznym aparatem, musiał się uwiesić cuchy Staszka, żeby nie upaść. Korowód zamykali Łukasz z Alicją, którzy dołączyli jako ostatni, okryci peleryną z pokładowego koca.

Tańczyli spleceni ramionami, z pochylonymi głowami, wydeptując swój ślad w deskach pokładu. Nie odrywając stóp od podłogi, a tylko przesuwając je krok za krokiem w bok, podążali za wewnętrznym pulsem greckiej sirtaki.

Tańczyli. Rozkołysani, rozluźnieni, delirycznie upojeni muzyką, winem i zapachem pomarańczy.

Rozdział VI

Po szalonej nocy Mariettę bolała głowa. Niewiele pamiętała. Szum słów, śmiech, wirowanie w tańcu. Odblaski światła w kloszach lamp i kieliszkach, przyprawiające o zawrót głowy.

Nawet jej smutny Grajek nareszcie trochę się ożywił. Był taki przystojny, tak bardzo jej się podobał w czarnej koncertowej koszuli ze stójką, gdy z przymkniętymi oczami grał na tym swoim klarnecie. Niestety, nieśmiały. Niestety, ponieważ oznaczało to, że również w życiu jest niezaradny. Z kimś takim można rozmawiać, całować się, tańczyć. Ale czy to wystarczy?

Marietta nigdy nie ukrywała irytacji, gdy na wiosnę wszyscy stawali się nieznośnie radośni i zaraz bez pamięci się zakochiwali. Na nią ta pora roku działała zupełnie inaczej. Po zimowym śnie należało się otrząsnąć, schudnąć, a zaraz potem zabrać do wiosennych porządków. W domu i w życiu. To zaś oznaczało, że na takie głupstwa jak miłość nie miała czasu. Koronkowa bielizna i haftowane koszulki nie powinny nikogo mylić. Małżeństwo, w odczuciu Marietty, nie polegało na wzdychaniu, maślanych oczach i bolącym brzuchu.

Była to poważna sprawa, która wymagała równowagi ducha i tony cierpliwości. Nie tylko z powodu zamieszania ze ślubem, obrączkami, suknią, księdzem i gośćmi weselnymi. Każda rozsądnie myśląca kobieta, a do takich siebie zaliczała, doskonale wie, że mężczyzna w domu to kłopot. Wstaje, siada, chodzi i leży, je i śpi, a myjąc się, nigdy nie sprząta po sobie łazienki. Przestawia przedmioty, zapomina kluczy. Przeszkadza. Trzeba się napracować, żeby zaczął funkcjonować. Tu przecież chodzi o całe życie.

Dlatego wybór jest trudny.

Pierwsza myśl, jeszcze na statku, zanim Łukasz całkiem się obudził, brzmiała jasno jak telegram: wybacz, nie jestem gotowy. Dla mnie to wszystko za szybko, za wcześnie.

Pierwszą osobą, którą rano spotkał na pokładzie, była Marietta. Już chciał...

Łukasz sam nie wiedział, co chciał zrobić. Najchętniej by uciekł. A ona stanęła przed nim, zaspana, z rozrzuconymi kosmykami długich jasnych włosów. Była w stroju krakowskim, w którym poprzedniego wieczoru wystąpiła na scenie. Białą bluzkę z bufiastymi rękawami i kołnierzem w ząbki zdobione haftem miała rozpiętą aż do wycięcia gorsetu z czarnego aksamitu, wykończonego złotą nitką. Zasznurowany czerwoną tasiemką, przylegał do ciała, podkreślając pełne piersi i szczupłą talię. Kwiaciasta spódnica, suto marszczona, z lamówką u dołu, miała pod spodem dwie halki, obie haftowane. Haftowany był też fartuch z białego płótna.

Dotknęła szyi nad wycięciem koszuli.

– Pękły mi korale – powiedziała. – Rozsypały się.

Nic poza tym. Nic, poza skargą na ból głowy, której musieli również wysłuchać wszyscy podczas śniadania.

W pierwszej chwili poczuł się zawiedziony. Oszukany. Jakby nagle wyszedł na brzeg, nagi i drżący, i dopiero wówczas zorientował się, że woda, w której się zanurzył, była lodowata.

Pomyślał: spokojnie, nie znam własnych uczuć, jak więc mam rozumieć innych? Uciekanie od czegoś – od kogoś – Łukasz ćwiczył już nieraz, wiedział, jak to się robi. Ale pomysł z uciekaniem w coś, z kimś?

Odczucie lodowatego zimna na skórze było dojmujące, wręcz namacalne. Może dlatego niemal natychmiast przyszło otrzeźwienie.

Jedli śniadanie w ogródku Wannsee Cafe, pod parasolami, przy zestawionych stolikach. Byli zmęczeni i niewyspani, ale zadowoleni. Poranną ciszę mącił jedynie szaleńczy świergot nawołujących się wróbli. Po drugiej stronie ulicy, w widocznej między brzozami marinie, dokąd wpłynęli o świcie, stały przycumowane jachty, statki wycieczkowe i tramwaje wodne, którymi można było dotrzeć do centrum Berlina. Rita marudziła, że niemiecki chleb smakuje inaczej niż polski, jednak sama musiała przyznać, że był smaczny. A do tego croissanty i bułki: grahamki, kajzerki, szwedki, ciabatty z makiem, sezamem i słonecznikiem. Wędliny, ser i konfitury, naturalnie, jeśli ta porcjowana masa w jednorazowych opakowaniach zawierała coś więcej poza cukrem, sztucznymi aromatami, barwnikami i pektyną. Ale przynajmniej kawa była prawdziwa, z ekspresu, ze śmietanką, w dowolnych ilościach.

Hugo wytarł usta serwetką.

– Nie ma jak Europa! – westchnął z rzadkim u niego zadowoleniem. – Nareszcie człowiek może się zachować kulturalnie.

– Po co się zaraz tak nadymać? – żachnęła się Rita. – W Polsce też możesz sobie kupić papierowe serwetki.

Spojrzał na nią z politowaniem.

– Tu nie chodzi o serwetki, tylko o life style.

– Byle nie pomylić ze still life. – Profesor dolał sobie łyk kawy.

– A mnie się jednak nie podoba – stwierdziła Rita.

– Co? – Hugo sięgnął po plastikowe opakowanie z konfiturą morelową.

– To! – Rita zatoczyła ręką wokół kawiarnianego ogródka. – Europa.

– Bo?

– Sama nie wiem. Myślałam, że będzie inaczej, a jest tak samo jak u nas.

Hugo oparł się wygodnie o poręcz wyplatanego fotela i założył nogę na nogę.

– Przecież wczoraj mówiłaś, że tak to Europa może wyglądać.

– Nie, jednak mi się nie podoba – powtórzyła Rita z uporem. – Może jest ładniej, fakt. Ale życie takie samo. Praca, brak pracy, są pieniądze albo ich nie ma. Walka. Nie schowasz się, nie uciekniesz, i jeszcze jest obco – zamilkła nagle.

Pan Henryk aż sapnął z zadowolenia.

– A nie mówiłem? Wspólna Europa to zasłona dymna. Chińczyki spiknęli się ze scjentystami i teraz siedzą w Brukseli i wykupują ziemie, domy, fabryki, wszystko. Zanim usmażą się w piekle, do spółki z Żydami zrobią z nas niewolników.

Marietta pociągnęła nosem.

– Ale przyznacie, że w powietrzu czuje się dostatek. Pachnie!

Helena uregulowała rachunek. Nie patrząc na Kiesslinga, powiedziała:

– Moi drodzy, mam dla was niespodziankę... – zawiesiła głos. Zależało jej, by brzmiał swobodnie. – Następny postój: Weimar, miasto Jana Sebastiana, Goethego i Schillera. Chwila wytchnienia dla wszystkich.

Nie planowała tego postoju. Ale nie skłamała, mówiąc, że wyjście do miasta dobrze wszystkim zrobi. Przynajmniej ona potrzebowała tej przerwy.

Bo ostatnia noc nie zakończyła się tak, jak powinna.

Rozdział VII

Helena szła weimarską Schillerstrasse. Po drodze minęła dom poety, gdzie przed wejściem jak zwykle kręciło się sporo turystów z aparatami fotograficznymi. Na rogu Schillera i Frauentorstrasse zatrzymała się przed Frauentor Cafe & Restaurant. Koniec kwietnia, Spargelzeit – sezon na szparagi.

Weszła do środka i poprosiła o stolik pod oknem, z widokiem na Frauenplatz. Po drugiej stronie ulicy, w głębi placu, z centralnym punktem w postaci zakopanej do połowy w ziemi bazaltowej rzeźby starego Chińczyka, stał dom Goethego.

W jasnym, eleganckim wnętrzu Helena rozgrzała się, odprężyła. Szparagi z sosem bearnaise, podobno przyrządzone według receptury babki Goethego, były wyśmienite. Na zakończenie poprosiła o dzbanek herbaty ziołowej. Jedzenie, z kieliszkiem reńskiego wina, było lekkie, kawa zabiłaby smak. Poza tym, kawa pita w samotności nie smakuje jak należy – nawet tak dobra jak Einspanner, którą tu serwowano.

A więc, jak się skończyła ostatnia noc? Osobno, daleko. Bez słowa wyjaśnienia ze strony Stefana czy próby uratowania ledwie co odbudowanej intymności. Rano podczas śniadania nie patrzyli na siebie, chociaż on starał się zachowywać uprzedzająco grzecznie, podsuwał koszyk z pieczywem, dolewał kawy.

Czyżby oznaczało to, że nie mieli już czego ratować?

Helena poruszyła się niespokojnie. Życie upływa na walce o drobiazgi. Trudno wtedy uchwycić to, co naprawdę ważne.

Ciekawe, że pomyślała o tym w Weimarze. Akurat tutaj.

Dwadzieścia lat temu, w tej samej restauracji, wstając od stołu, Stefan powiedział: „W przyszłym miesiącu żenię się z Beatą". Mimochodem, jakby nagle o czymś sobie przypomniał. Zajęty płaceniem rachunku, nie miał czasu na dodatkowe wyjaśnienia. Wypadło to bardzo naturalnie.

Powinna była o tym pamiętać. Ludzie się nie zmieniają, postawieni ponownie przed wyborem – postąpią tak samo jak poprzednio.

Ktoś zapukał w szybę. Lena pomachała jej ręką.

– Zaczekaj – powiedziała Helena bezgłośnie, po czym zapłaciła rachunek i wyszła.

Kiessling dopił kawę i gestem przywołał kelnerkę. Rzucił okiem na zegar wiszący nad barem. Dochodziła trzecia, czas się ruszyć.

Miał jeszcze jedną sprawę do załatwienia.

Po drodze przystanął przed budką telefoniczną, skąd dawniej zawsze dzwonił do domu. Potem zajrzał na Pocztę Główną, gdzie – podobnie jak w kilku innych punktach Europy – przez lata nieustannych wojaży muzycznych trzymał swoją skrytkę poste restante, hasło: Ginkgo.

Była pusta.

W Stadt Apotheke kupił zapas lekarstw. Odkwaszające, łagodzące, ułatwiające trawienie. Przeciwbólowe. Łyknął zaraz dwie tabletki, a jedną do ssania wsunął pod język. Po powrocie do kraju będzie musiał się w końcu przebadać na obecność helicobaktera. Beata dawno mu to mówiła, ale zaniedbał sprawę. Nikt nie lubi słuchać dobrych rad byłej żony.

Znowu się zdenerwował, tym razem na siebie, na swoją sytuację. W jego wieku mężczyzna nie powinien już gonić po świecie, zaczynać wszystkiego od nowa, szukać towarzyszki życia, dawnej czy nowej, wszystko jedno. Mężczyzna w jego wieku zazwyczaj nie stoi już u żadnego progu, tylko spokojnie zbiera owoce tego, co rozpoczął przed trzydziestoma laty.

Na rynku Starego Miasta Kiessling zatrzymał się w arkadzie ratusza. Wzdrygnął się od chłodnego przewiewu. Owinął szalik ciaśniej wokół szyi, jednocześnie rozglądając się, czy przypadkiem nie natknie się na kogoś z zespołu. Z daleka zauważył Mariettę, która przymierzała jakieś świecidełka z ulicznego straganu. Nieopodal Rita i Staszek kupowali owoce. Po drugiej stronie placu Roksana robiła zdjęcia, a Sergiusz czytał jej coś z przewodnika, raz po raz wskazując palcem na kolorowe fasady domów.

Kiessling wyszedł przed arkady, ale zaraz cofnął się i ukrył za kolumną. W jego stronę zbliżała się Helena z Leną Dmowską, „wagabundą", jak nazywał ją w myślach, która w tę podróż zabrała nie tylko swoje teatralne maski, ale i szczudła, o co stoczyła ostry bój z Heleną.

Przystanęły kilka metrów od niego. Dobiegł go głos Heleny.

– Pójdziesz tą uliczką, która zaczyna się za informacją turystyczną. To tamten dom z zieloną fasadą, o tam.

Nie zauważyły go.

Chcąc uniknąć spotkania, ruszył w przeciwnym kierunku. Skręcił za róg Windischenstrasse i okrężną drogą dotarł do Burgplatz. Odczekał, aż dwukonna dorożka przetoczy się po bruku z charakterystycznym turkotem, nim przeszedł na drugą stronę ulicy. Następnie minął bramę szarego budynku Bastylii z oknami w jaskrawożółtym obramieniu i po chwili znalazł się na moście Sternbriicke, skąd rozciągał się widok na park Am Stern.

Nadłożył spory kawałek drogi, ale spacer dobrze mu zrobił.

Weimar znał dobrze, nieraz tu występowali. No, I tutaj zakochał się w Beacie. Była tancerką w ich zespole. Helena szalała, groziła, że wyrzuci go z zespołu, jeśli z nią zerwie, ale on się nie ugiął.

Nie mógł zaprzeczyć, że dużo Helenie zawdzięczał: w Pagarcie to ona organizowała objazdowe chałtury w Demoludach. Miał z nią wtedy płomienny romans, nie było więc mu trudno znaleźć się na liście wykonawców „niezbędnych dla powodzenia programu taneczno-muzycznego". Co w praktyce oznaczało granie do kotleta i występy „z okazji". Takie były czasy. Koledzy z akademii, którzy dosłownie i w przenośni wylądowali w kanałach orkiestrowych, zazdrościli mu takiego życia. On sam, za wstawiennictwem Heleny, niejednemu załatwił wypad do ośrodka wczasowego w Złotych Piaskach albo rejs statkiem wycieczkowym po Balatonie. Zycie chałturzysty przypominało arię Cania Vesti la giubba z Pajaców Leoncavalla – śmiej się, pajacu, dorabiaj dobrą minę do kiepskiej farsy, dla forsy. Ale jemu to nie przeszkadzało, przeciwnie, z czasem zapomniał o „prawdziwej" karierze, przyzwyczaił się.

Oprócz pieniędzy takie objazdowe granie dawało sporo oddechu, by nie powiedzieć – wolności. Odsuwało na czas nieokreślony myślenie o poważnym życiu i stabilizacji, do których on długo nie był gotowy. Nie widział siebie jako zwykłego zjadacza chleba, który spłaca raty za pralkę, syrenkę i mieszkanie w bloku, pędzi do pracy na siódmą rano, o piętnastej zjada z żonką obiad w ciasnej kuchni, a potem leżą oboje na wersalce przed telewizorem, czekając na cud.

Pewnego dnia poczuł jednak, że ma dość tej nieustannej podróży, cynizmu Heleny, wspólnych szalonych nocy, suto zakrapianych alkoholem, całego tego Dzikiego Zachodu w enerdowskim wydaniu. Nawet pieniądze zaczęły go męczyć, i wszystkie te bezsensowne przedmioty, które kupował i zwoził do kraju, zupełnie nie wiadomo po co i dla kogo, skoro domu praktycznie nie miał.

Postanowił się ożenić, osiąść. Zresztą, jak się wkrótce okazało, nie miał innego wyjścia, ponieważ Beata była w ciąży.

Myśląc o przeszłości, Stefan nie spostrzegł się, kiedy doszedł do letniego domu Goethego. Przystanął pod dziką gruszą. Zapamiętał, że to grusza, w końcu człowiek nie zapomina, pod jakim drzewem oświadczył się kobiecie, która zniszczyła mu życie i karierę.

Spojrzał na dom: spadzisty dach, pokryty szarym łupkiem, białe ściany z kratownicą trejaży dla pnących róż. Alejki, altanki, pergole. Ławeczki. Kwintesencja romantycznej epoki. Za domem jeszcze sad, tarasowy warzywnik, rosarium, herbarium.

Beata była uszczęśliwiona perspektywą wspólnego życia. „Zamieszkamy w takim domku z ogródkiem. Ja będę hodowała koperek i rzodkiewki i piekła bułeczki na niedzielne śniadanie, a ty będziesz grał kołysanki naszemu synowi".

Urodziła się córka. Co do ogródka, własnego nigdy się nie dorobili, bo i z czego. A ogród w Ołowniku oznaczał spotkanie z rodzicami Stefana, za którymi Beata nie przepadała. Poza tym nie lubiła ruszać się z domu. „Dość się najeździłam", mówiła, wyprawiając go na Mazury, a sama zostawała z córką w ich mieszkaniu w bloku na Ursynowie.

Po ślubie Beata przestała tańczyć. Nigdy się nie pogodziła z tym, że mieli nieślubne dziecko. Nałęczów, skąd pochodziła, to niewielkie miasto, gdzie takie sprawy traktuje się jednoznacznie. On dalej chałturzył, tyle że praca bez wsparcia Heleny szła mu jeśli nie gorzej, to już bez dawnego zapału. Poza tym wkrótce i tak wszystko się zawaliło. Skończyła się dawna socjalistyczna blokada, pojawiła się nowa: stan wojenny. Kto koncertuje, ten zdrajca i kolaborant, bohaterowie odmawiają pacierze albo śpiewają pieśni patriotyczne po kościołach. Zresztą z Kaczmarskim i tak nikt nie mógł konkurować. Najbezpieczniej było grać na pogrzebach. Jakoś na chleb dla rodziny musiał zarobić.

Nie mogło im się udać. I nic się nie udało, oprócz córki, która wyrosła na piękną dziewczynę z pięknym głosem. Róża Michalina. Wróżył jej karierę. Naturalnie pod warunkiem, że Beata niczego nie zepsuje.

W rok od rozwodu Kiessling pozamykał wszystkie sprawy w Warszawie, a potem, trochę przez przypadek, przeniósł się do Olsztyna, gdzie zaproponowano mu pracę. I tyle. Praktycznie rzecz biorąc – niewiele. Czas płynął, a on nadal nie potrafił powiedzieć, gdzie tak naprawdę chce być. Z kim?

Zszedł z parkowej alei i zaczął wspinać się po zielonym zboczu. Trawa pod rozłożystym dębem była sucha, ziemia nagrzana od słońca, a samo drzewo obsypane taką masą drobnych listków, jakby to od ich ilości zależała jego bujna potęga.

Kiessling usiadł i oparł się o pień. Odruchowo pomasował żołądek. Mimo kawy – bez mleka i bez cukru jest dla wrzodowców jeszcze gorsza niż biała – ból zelżał. Lekarstwa zaczęły działać. Nareszcie ulga.

Podobno każda podróż coś zmienia. Ta miała być dla Stefana odmianą. Liczył, że oderwie się od swojej nowej i wciąż obcej codzienności. A jednak popełnił błąd, niepotrzebnie dał się Helenie namówić na wyjazd. I teraz będzie musiał jakoś wytrwać. Nie chodziło o warunki, przez lata wędrówek przyzwyczaił się, że okazują się one zawsze gorsze od tych, jakie obiecywał kontrakt. Nie, to ci ludzie, od rana do wieczora ścieśnieni w autokarze, podekscytowani wspólną wyprawą, rozgadani, ciągle razem. Zespół i Helena. Nie mógł znieść jej pytającego wzroku. Wyczekiwania. Napięcia, z jakim obserwowała każdy jego ruch. Gdyby nie ona, odpocząłby w największym hałasie, zasnął na gołej ziemi.

Zdecydowanie za wcześnie na wszystko.

Nagle uświadomił sobie, że to wcale nie była wina Heleny ani jej zespołu. To on, Stefan Kiessling, dyrygent z wieloletnim doświadczeniem, rozwiedziony i znużony życiem, nie współbrzmiał z nimi, ponieważ nie potrafił obudzić w sobie zainteresowania. Ćwiczył z nimi, uczył, krytykował i wytykał błędy, ale nic go nie obchodziło. Dlatego nie chciał tu być.

Na razie unikał Heleny i rozmowy w cztery oczy. To wszystko, co w tej sytuacji mógł zrobić, żeby nie odpowiadać natychmiast na żadne pytania – ani sobie, ani jej.

Jeszcze tylko kilka dni.

Kiessling wstał z ziemi i otrzepał spodnie. Wolnym krokiem ruszył przez trawnik w kierunku szerokiej alei topolowej i dalej ku bramie parku.

Na Leibnizallee było cicho i pusto. Wznosząca się stromo ulica na tyłach parku, z dala od turystycznego zamieszania, oddychała spokojnym rytmem codzienności. Typowa backwater street, pomyślał nie wiedzieć czemu po angielsku. Kobiety stały z siatkami, plotkując o sąsiadach. Dzieci zjeżdżały z góry na deskorolkach i rowerach. Psy wylegiwały się w wiosennym słońcu na środku jezdni, bez obawy, że rozjedzie je rozpędzone auto.

Zadzwonił do drzwi pod numerem osiemnastym. Czekał dłuższą chwilę, ale się doczekał. Frau Lauer była w domu.

Wracając do autokaru ze swoim koncertowym frakiem pod pachą, który odebrał od pani Lauer, właścicielki domu pod numerem osiemnastym, gdzie przed laty, podczas koncertów w Weimarze zwykle wynajmowali tanie pokoje gościnne, Kiessling spojrzał z niedowierzaniem na zegarek. Spędził samotnie zaledwie trzy godziny, a miał wrażenie, jakby minął co najmniej cały dzień. Frak przypomniał mu dawne czasy. Wieczorne koncerty po długim dniu męczącej podróży i noce spędzane gdzieś na kwaterze, w tanim hoteliku albo po prostu w autokarze, w drodze do następnego miasta.

Frak zmieniał wszystko, odgradzał jak niedziela od prozy tygodnia. Z czarnego sukna, z przodu krótki, z dwoma rzędami guzików, których nigdy się nie zapina, z długimi połami, tak zwaną jaskółką. Wyłogi zdobione błyszczącą satyną. Do tego spodnie z lampasami. Śnieżna koszula z wykrochmalonym gorsem i zagiętymi rożkami kołnierzyka. Biała muszka. Długie, czarne jedwabne skarpetki i czarne lakierki. I kwiat gardenii w butonierce. Ten ostatni tylko na starych rycinach, ale nie szkodzi. Wystarczyła cała reszta.

Odetchnął głęboko, nareszcie spokojnie. Może to ten dom pani Lauer tak go uspokoił? Lubił go. Szerokie stopnie biegnącej zakolem klatki schodowej, takie wygodne i wielkopańskie. Wysokie pokoje na piętrze i jego pokoik na poddaszu, skąd miał widok na miejskie mury i ogrody. Osiemnasty wiek. Dwieście lat temu mieszkał tu jeden z sekretarzy Goethego.

I panią Lauer też lubił. Nie miała do niego żalu, że się z nią raz przespał, a potem wyraźnie dał do zrozumienia, gdzie widzi jej miejsce. W kuchni, przy maszynce z jego poranną kawą. Przy desce do prasowania jego koszul. W pralni, w kolejce po odbiór jego fraka. Zresztą, nie ona jedna padła wtedy ofiarą prywatnej wendety męskiej części ich zespołu.

Idąc na miejsce zbiórki, wybrał inną trasę, koło biblioteki księżnej Anny Amalii i gmachu z pozłacanymi balkonami, gdzie mieściła się Akademia Muzyczna imienia Franciszka Liszta. Na koniec znalazł się na placu Demokracji. Tam, pod ścianą szczytową jednego z domów, między dwiema topolami, na niewielkim postumencie ustawiono popiersie z brązu. Znajome rysy, głowa w peruce o długich, skręconych puklach. Poniżej napis: Johann Sebastian Bach in Weimar, 1703 und 1708-1717.

Zamyślony, nie zauważył całego zespołu. Już tu byli, przy pomniku, Helena ustawiała ich właśnie do zdjęcia. Policzył odruchowo. Wszyscy, łącznie z psem na rękach u Sergiusza.

Zamiast okrążyć plac szerokim łukiem, Kiessling zmienił zdanie. Podszedł do zespołu.

– Skoro już tu jesteśmy, to może zaśpiewajmy mistrzowi – powiedział z niespodziewanym ożywieniem.

I nim ktokolwiek zdążył wyskoczyć z jakąś ripostą, dodał zgodnym tonem:

– Żadnego Bacha, oczywiście, nie dacie rady. Ale Rotę znamy wszyscy, prawda?

Helena klasnęła w dłonie.

– Wzruszający pomysł. Symboliczny!

Ich twarze mówiły same za siebie. Jaka Rota?\

– Jaka rota? – spytała Marietta.

– Konopnickiej. Nowowiejskiego. Zresztą, będę podrzucał słowa, a melodia idzie tak – Kiessling zaczął nucić: „Nie rzucim ziemi, skąd nasz ród, nie damy pogrześć mowy"...

Nie przekonał ich, wręcz przeciwnie, wzmocnił opór.

Pierwsza odezwała się Lena.

– Maestro nie sądzi, że ten utwór jest trochę nie na miejscu? Nie lepiej zaśpiewać coś innego? Choćby Gaudę Mater Polonia.

Spojrzał na nią, jakby nie zrozumiał.

Nie, to ona nic nie rozumiała!

Dwadzieścia lat temu zaśpiewać Rotę w takim miejscu to był akt odwagi, odpowiedź zdrajcom, okupantom i najeźdźcom. Odwet, podobnie jak uwodzenie Niemek. Nie pamięta, który z kolegów pierwszy rzucił hasło: za nasze i wasze kobiety. Od tej pory rozkochiwanie w sobie Niemek, łamanie im serc, a następnie porzucanie z zimną krwią było zadaniem niemal politycznym. Prywatną zemstą za wojnę, obozy i krzywdy.

Dziś? Nic tych młodych nie porusza. I jeszcze się wstydzą, że ludzie będą się gromadzić albo robić zdjęcia. Jesteśmy muzykami, ludzie mają się gromadzić, bić brawo i robić zdjęcia. Mogą się też śmiać. Muzyka to rozrywka.

Zwłaszcza w naszym wykonaniu, pomyślał Kiessling z rezygnacją.

– Nie musi być na głosy – powiedział pojednawczo. Wciąż starał się nie tracić spokoju, który z takim trudem odzyskał. – Kto nie zna słów, może tylko nucić.

Położył frak na trawniku pod drzewem. Przytknął palec do ust, po czym uniósł obie ręce.

Rozdział VIII

Do Bayreuth, gdzie mieli zarezerwowany nocleg – i gdzie Helena z satysfakcją odkryła, że przed sezonem w nowszej dzielnicy miasta było stosunkowo tanio – dotarli dopiero o zmierzchu. Z powodu robót na autostradzie droga z Weimaru na południe, licząca niespełna sto siedemdziesiąt kilometrów, zajęła im sporo czasu.

Na ulicach wisiały afisze i transparenty. Dobrze trafili: szykował się festyn wiosenny.

– Powinniśmy skorzystać z okazji i wnieść swój wkład w lokalną kulturę – oznajmił Kiessling, gdy spotkali się ponownie w hotelowej recepcji. A widząc reakcje niektórych członków zespołu, dorzucił kwaśno: – Mają państwo szansę się zrehabilitować za ostatni niewypał.

Jeszcze nie skończył mówić, a już wiedział, że niepotrzebnie się odezwał. Usłyszał swój ton, oschły i protekcjonalny. W taki sposób człowiek się nie zaprzyjaźnia, raczej robi sobie wrogów.

Ale było już za późno.

– A ja nie zamierzam śpiewać. – Marietta, jak zwykle zuchwała, wysunęła się przed innych i spojrzała śmiało Kiesslingowi w oczy. – Sam maestro stwierdził, że jeśli chodzi o śpiewanie, nic z nas nie będzie. To po co jeszcze próbować? Jesteśmy trupą teatralną, a nie chórem. Lepiej chodźmy gdzieś razem na kolację.

Rita natychmiast ją poparła. Tak, wspólny wieczór w restauracji. Będzie sympatycznie.

– Po co zaraz restauracja – obruszył się Kiessling.

Marietta wyminęła go bez słowa i stanęła obok Rity. Trwało to ułamek sekundy, ale Kiessling zdążył poczuć jej zapach. Mocny, przyjemny. Tak samo przyjemny jak głęboko wycięty dekolt haftowanej bluzki, apetyczne biodra i zmysłowe usta.

Na moment zamknął oczy, usiłując się skupić, a może zapamiętać ten zapach.

Hugo ziewnął szeroko.

– Dziewczyny mają rację. Rozejrzymy się po mieście – mówiąc to, poprawił pasek aparatu na ramieniu, po czym poświstując przez zęby, z rękami w kieszeniach, pomaszerował w stronę drzwi.

Helena przystanęła niezdecydowana. Zmarszczyła brwi, jakby się zastanawiała, co powinna zrobić. Jakby czekała, że to Stefan coś zrobi: dołączy do zespołu? Zatrzyma ją, proponując romantyczny wypad we dwoje?

Ale on się nie poruszył.

Helena chwyciła Roksanę za ramię.

– Idę z państwem – spojrzała zachęcająco na Sergiusza. – Chodźmy! – Obejrzała się na Górczyńskiego. – Zapraszamy do nas!

Nim Kiessling się zorientował, przed hotelem, prócz niego, pozostali już tylko Łukasz i Lena.

Kierowca wsiadał właśnie do autokaru, żeby go odstawić na parking. Lena skinęła na Łukasza. Obeszli razem autokar dookoła, wsiedli do środka, ale zaraz ukazali się w drzwiach ponownie. Lena niosła na ramieniu plecak i pokrowiec ze szczudłami, na których nauczył ją tańczyć Julien; Łukasz trzymał pod pachą klarnet. Przeszli wzdłuż autokaru i wąską uliczką skierowali się w stronę, skąd dochodziły odgłosy festynu.

Zdyszany długim marszem, stanął na szczycie Zielonego Wzgórza, gdzie w 1876 roku Ryszard Wagner zbudował swój teatr – Festspielhaus.

Wokół panowała niezmącona cisza. Festynowy tłum kłębił się poniżej, w uliczkach, na skwerach, nad kanałem – cała ta wspólnotowa kakofonia, bez której ludzie nie potrafią funkcjonować. Jakby dopiero w hałasie i gwarze, przepychając się w tłumie obcych, a tak sobie podobnych, wiedzieli na pewno, że żyją.

Kiessling usiadł na ławce przed teatrem i zapatrzył się na szczyt fasady, z balkonem powyżej kolumnady głównego wejścia, skąd co roku rozlegały się fanfary z Parsifala, ogłaszając początek festiwalu.

Nigdy wcześniej nie był w Bayreuth. Piękne miasto. Piękne dzięki temu, że było dość mądre, by postawić na sztukę i podarować kompozytorowi ziemię pod budowę jego teatru. O samym Wagnerze zawsze myślał z zazdrością. Swoją muzyką stworzył mit i sam stał się mitem. Bo też poszczęściło mu się jak mało komu. Ulubieniec królów, myśliciel, piewca germańskiego piękna i germańskich bogów. Nie dość, że sławny, bogaty i kochany, to jeszcze wybudował teatr.

O tej porze nie było tu nikogo. Kiessling wstał z ławki i wolnym krokiem ruszył w stronę parku. Przystanął przed popiersiem Wagnera. Miał ochotę zapytać, jak to się stało, że on, kompozytor i artysta z wielką wizją teatru powszechnego, wybrał dla swojej muzyki ton, który kilka pokoleń później tak bardzo wpasował się w narodowy sen o potędze. Ale w ciemnościach nocy i parku twarz wykuta ze spiżu przez Arno Brekera, zgodnie z estetyką Krwi i Ziemi, pozostała częścią mroku. Jeśli Stefan potrafił przywołać jej rysy, to nie na podstawie tego, co teraz widział, a raczej dzięki zapamiętanej reprodukcji w Encyklopedii Muzyki: wysokie czoło pod grzywą włosów, krzaczaste brwi i haczykowaty nos, uwydatniony przez zapadnięte policzki i mocno zarysowaną szczękę z charakterystyczną, głęboko wygoloną brodą. Daleki, dumny wzrok. Germański typ.

Aleją Siegfrieda Wagnera zszedł do ulicy Nibelungów, następnie skręcił w Karola Marksa i dotarł do centrum. Noc była ciepła, sporo osób siedziało przy stolikach kawiarnianych na zewnątrz. W Cafe an der Oper Kiessling zamówił kieliszek koniaku. Od Weimaru nic nie jadł, lecz nie czuł głodu.

Na Opernstrasse ludzi było równie dużo, ale miejsca więcej, można się było swobodnie poruszać. Naprzeciwko hotelu Pod Złotą Kotwicą, na niewielkiej scenie, ustawionej w zagłębieniu murów, trzej minezingerzy śpiewali pieśń o zarazie w Grenadzie. Nałożyli skórzane maski o długich ptasich dziobach, charakterystyczny element stroju średniowiecznych medyków – ukryte w dziobie wonne olejki piołunu, ruty, szałwii i rozmarynu tłumiły ponoć fetor dżumy i śmierci.

W gromadzie słuchaczy zauważył Helenę i Alicję. Nie miał ochoty na spotkanie, dlatego wycofał się i poszedł dalej, między straganami, gdzie sprzedawano średniowieczne jadło i piwo z beczek, sporo też było rękodzieła: tkanin i garnków, korali i bransolet, tamburynów, piszczałek i okaryn. Kupił dla córki gliniany kubek. Przez chwilę zastanawiał się nad drobiazgiem dla Beaty, wybrał nawet jakiś naszyjnik z afrykańskiego drewna, ale po namyśle zrezygnował. Prezent można dać na zaręczyny albo na rocznicę ślubu, ale przecież nie z okazji rozwodu.

Ktoś trącił go w ramię. Młoda dziewczyna w długiej sukni, z wiklinowym koszem przewieszonym przez ramię, zaproponowała mu porcję pieczonego prosięcia z pajdą chleba. Kiessling odruchowo odmówił, ale po chwili dał się skusić, zjadł plaster mięsa i podpłomyk z ciemnej mąki, nadziewany kozim serem i ziołami.

Na moście nad Canale Grande przystanął w tłumie. Było już późno, dochodziła północ, ale nikomu nie chciało się wracać do domu. Odruchowo spojrzał w niebo w poszukiwaniu gwiazd, gdy nagle, ponad girlandami kolorowych lampek rozwieszonymi między latarniami, dostrzegł Lenę. Na tle czarnego nieba unosiła się na szczudłach dziwnie powolnym i zwiewnym ruchem. W bluzie z błękitnego jedwabiu o szerokich rękawach i w masce połyskującej cekinami wyglądała jak ogromna, skrzydlata ważka, krucha i nierzeczywista. Kilka kroków dalej natknął się na kolejnych członków zespołu. Staszek Piekorz wygrywał na skrzypcach góralską przyśpiewkę, kiwając głową do taktu, a Kawka akompaniował mu na klarnecie. W głębi za nimi stało dwóch dryblasów. Ubrani byli w stroje, które z daleka zwracały uwagę: spodnie z szerokimi nogawkami i czerwonymi lampasami wzdłuż szwów, koszule bez kołnierzyków, krótkie kamizele z wielkimi guzami, kapelusze z szerokim rondem. Słuchali muzyki, wsparci na grubych, sękatych kosturach. Obok na ziemi położyli podróżne tobołki.

W środku wolnej przestrzeni, utworzonej przez krąg gapiów, kołysząc biodrami i klaszcząc w uniesione nad głowami ręce, Rita i Marietta tańczyły na góralską nutę.

Kiesslingowi przypomniał się zapach Marietty. Przyjemne wspomnienie.

Odwrócił wzrok.

Gdzieś w tłumie mignęła mu indiańska kurtka Roksany. Ze Staszkowym kapeluszem w ręku, obchodziła widzów i zbierała datki za występ. W tej chwili jakiś mężczyzna zbliżył się do niej i zaczął coś mówić, nachylając się do ucha. Nim odszedł, wsunął dziewczynie do ręki – wizytówkę? Liścik?

Z boku, poza kręgiem muzykantów i tancerzy, Profesor rozmawiał ze starszym mężczyzną. Wokół, na ziemi, stało kilkanaście klatek dla ptaków. Mężczyzna schylił się właśnie do jednej i wyjął – gołębia? Profesor wziął ostrożnie ptaka z rąk tamtego i posadził sobie na ramieniu. Wysoki, kościsty, z długimi siwymi włosami i gołębiem na ramieniu wyglądał jak święty Franciszek.

Kiessling zawrócił do hotelu.

Przez całą drogę powrotną coś nie dawało mu spokoju, ale nie potrafił powiedzieć, co to było. Żołądek? Zmęczenie?

Nie, to oni, ludzie z zespołu. Z pozoru tacy sobie obcy, tacy różni, niedopasowani, a już są razem, rozumieją się bez słów.

Tak naprawdę tylko tyle potrzeba do szczęścia, pomyślał Kiessling. Trochę muzyki i śmiechu, i trochę wolności. Do przetrwania potrzeba jeszcze mniej. Wystarczy być razem.

I Helena jest z nimi. Nie był jej potrzebny.

Poczuł smutek, a może nawet coś na kształt zazdrości. Tak smakuje porażka, pomyślał. Ale zaraz otrząsnął się, przywołał do porządku. Ludzie pragną twojej sztuki, a nie towarzystwa. Prawdziwy artysta jest zawsze w drodze. Wszędzie obcy. Zupełnie jak w pieśni Schuberta.

Przystanął na moment. Frazę muzyczną przypomniał sobie od razu, ze słowami poszło mu gorzej: „Fremd bin ich eingezogen, fremd zieh ich wieder aus"...

Przybyłem jako obcy, odchodzę obcy wciąż.

Zadzwonił do drzwi hotelu. Otworzył mu portier, młody Turek z krótko przystrzyżonym wąsem. Na jego „Guten Abend" Kiessling odpowiedział kiwnięciem głowy i poszedł do swojego pokoju.

Z westchnieniem ulgi położył się na łóżku i zamknął oczy.

Tak, obcy i bez pomysłu na życie. Stare problemy nadal nierozwiązane, a na dodatek doszły nowe. Rzeczywiście, sytuacja bez wyjścia. Chyba żeby wykorzystał tę podróż? Mógłby się rozejrzeć za jakimś nowym miejscem, choćby w Hiszpanii? Zresztą, wszystko jedno gdzie, po prostu gdzieś w Europie.

Dawniej czasy były trudne, a Polska uboga i zamknięta, ale on oddychał pełną piersią. Wdech, wydech i skok na oślep, człowiek zawsze gdzieś wylądował. Świat nagarniało się pełnymi garściami. Łóżka w hotelach były często podwójne. Sypiało się w nich z kolegą albo z sikorką z zespołu, a wtedy kolega czekał albo szedł do łóżka sikorki i spał z jej koleżanką. A jeśli się miało romans z taką Heleną, na przykład, to już było całkiem przyjemnie. Życie samo nastrajało do śpiewu.

A teraz? To nie on był obcy! Wszystko wokół niego było inne. Uwierało jak niedopasowane ubranie, za duże, za małe. Za ciasne! Ci ludzie, ten autokar, nawet Helena go denerwowała.

I ten cholerny pies.

Nie zauważył go. Gdy wrócił do pokoju, Łatka spał zwinięty w kłębek na dywanie przed łóżkiem Profesora, wtulając łeb w jego plecak. Na widok Kiesslinga nie wstał, tylko łypnął okiem, ale zaraz zamknął je z powrotem i z drżącym westchnieniem nakrył nos łapą. Po chwili jednak zmienił zdanie. Zrezygnował z warowania przy plecaku Profesora i jednym susem wskoczył na łóżko Kiesslinga. Polizał go po ręce, a następnie usadowił się na jego obolałym żołądku.

Stefan poruszył się, zniecierpliwiony. Już miał zrzucić kundla na podłogę, ale po krótkim wahaniu, zrezygnował.

Ciepło psiego ciała łagodziło ból.

Część IV

„Choćbyśmy dwadzieścia razy, raz po razie, łamali plastry, zabierali im potomstwo, pozbawiali żywności, nie. zdołamy przywieść pszczół do rozpaczy i pozbawić wiary w przyszłość. Zdziesiątkowane, ogładzone. – zredukowane do garstki mogącej ledwo ukryć królową przed okiem wroga, biorą się na nowo do dzieła, imają się nowych sposobów; mogących odtworzyć kolonię, czynią zadość najpilniejszym potrzebom, dzielą się pracą stosownie do anormalnych okoliczności złej chwili i rozpoczynają natychmiast pracę od podstaw z cierpliwością, wytrwałością, inteligencją i uporem, jakich w tym stopniu nie napotykamy nigdzie indziej w przyrodzie”.

Maurice Maeterlinck

Życie pszczół. s, 47-48

Rozdział I

Alicja stała na parkingu przed autokarem i piła herbatę z termosu, gdy nagle martwa jaszczurka spadła z nieba wprost do jej stóp. Trudno powiedzieć, jak to się mogło stać. Może drapieżny ptak ją upolował i potem zgubił podczas lotu?

Naprawdę się przeraziła. Była przesądna, kierowała się znakami. Stale na nie czekała, dzięki nim od razu wiedziała, czy może nadal spać spokojnie, czy lepiej zachować czujność. Bo znaki bywają dobre i złe. A ona miała powody do obaw.

Na swoje usprawiedliwienie mogła powiedzieć tylko tyle, że potrzebowała tej podróży jak powietrza. Czasowe opuszczenie domu i męża niekoniecznie musi oznaczać ostateczne zerwanie. Może, ale nie musi. Oczywiście, nie miała pewności, czy Edward zaakceptuje nową sytuację. I nową Alicję – a właściwie tamtą dawną, taką, jaką była, kiedy się poznali. Jeśli nie, trudno. Alicja zgodzi się na oba warianty. Razem. Osobno.

Byle już nie było tak, jak przed jej wyjazdem.

Edward był dobrym mężem i ojcem, nie mogła narzekać. Sumienny, skrupulatny, może nieco oschły, choć jak na wojskowego, wyjątkowo flegmatyczny. Nie pił, pieniądze wkładał w dom i rodzinę, nigdy Alicji nie uderzył. Potrafił jednak dotkliwie zranić. To nie była wina Alicji, przecież musiał to wiedzieć. W całym ciągu zdarzeń trudno się było dopatrzeć jej winy. Oskarżyć o to, co się stało. A jednak, ledwie Edward odłożył słuchawkę po rozmowie z komendantem obozu letniego w Dziwnówku, pierwsze zdanie, jakie wypowiedział, brzmiało: „To wszystko twoja wina".

Ich córka utopiła się w morzu z winy Alicji.

Dopiero teraz po wyjeździe, gdy się od niego oddaliła – fizycznie, w przestrzeni – Alicja powoli zaczęła nabierać dystansu. Ostatnio przyszło jej nawet na myśl, że Edward niekoniecznie musiał sam wierzyć w oskarżenie, które wtedy wypowiedział w afekcie. Człowiek zrozpaczony mówi różne rzeczy, których potem żałuje. Albo nie pamięta. Co więcej, gdyby Alicja dała Marysi na drogę różę Inków albo chińskiego smoka dla ochrony przed niebezpieczeństwami, to kto wie, czy wszystko nie potoczyłoby się inaczej? W tym sensie więc Edward miał rację.

Martwa jaszczurka nie była dobrym znakiem.

A zatem to nie koniec, pomyślała. Zawróciła do autokaru i spod siedzenia wyciągnęła torbę, gdzie w bocznej kieszeni wymacała sporych rozmiarów ametyst. Kamień był oszlifowany i lśniący, ciemnofioletowy, z szerokim pasmem białawego kwarcu wokół podstawy Przez chwilę gładziła chłodną powierzchnię. Ametyst oczyszcza myśli, pomaga zachować jasność sądów. A ona potrzebowała jasności myśli i sądów, żeby uciszyć lęk.

Kiedyś zanadto uwierzyła w Edwarda. W jego siłę. Krzepki jak dąb, zakorzeniony, żaden wiatr go nie przewróci. Dlatego dobry dla Alicji, przepełnionej wiotkim jin, niemal pozbawionej siły ognia i pełni dnia – jang. Myślała, że będzie mogła bezpiecznie się ukryć, przejść suchą nogą przez wzburzone morze.

Wzdrygnęła się na tę myśl. Nigdy nie przypuszczała, że morze potrafi podejść tak cicho i niepostrzeżenie, a potem gwałtownie podmyć piasek i zalać, odbierając oddech. I że wtedy nawet najsilniejszy dąb nie przyniesie schronienia.

Ale to było potem.

Schronienie, które zyskała, wychodząc za Edwarda, jak wszystko w życiu, miało swoją cenę. Bez żalu zrezygnowała z kariery, z radością podjęła zabawę w dom. Jakby przyglądała się sobie – im obojgu – z boku. Młoda żona sprząta i gotuje obiad dla męża. Młodzi małżonkowie idą w niedzielę do kościoła, a po mszy spacerem przez park do cukierni na kawę po wiedeńsku. Młoda kobieta spodziewa się dziecka. Młody ojciec przynosi kwiaty na porodówkę, które pielęgniarka wyrzuca do kosza na śmieci. Są septyczne. Młody mężczyzna nie dotyka dziecka, ponieważ nie chce albo się boi. Młoda matka boi się, chociaż tego nie chce.

Po Warszawie, gdzie studiowała w akademii i jednocześnie śpiewała w chórze w operetce, senny domek z ogródkiem w równie sennym Węgorzewie, gdzie Edward został komendantem jednostki straży granicznej, wydał się Alicji spełnionym snem o spokoju. Dopiero z czasem nabrał charakteru klatki. Wygodnej, o pozłacanych prętach, ale – klatki.

Pomyślała, że nazwy ulic nie powinny upamiętniać ani zwycięstw i rocznic, ani królów i generałów. Oni z Edwardem zamieszkali w zaułku monotonii, gdzie wiedli życie bardzo ciche we dwoje. We troje.

A teraz znów byli we dwoje i w domu zapanowała jeszcze większa cisza.

Zamknęła oczy, lecz niemal natychmiast otworzyła je z powrotem. Pod powiekami ujrzała czerwone morze z niespokojną falą w kolorze spopielałej bieli.

Rozdział II

Dziennikarz: Solidarność dokonała przełomu, otwierając zatrzaśnięte przez komunizm drzwi do Europy.

Profesor N. : Mamy powody do sprzeciwu wobec przystąpienia Polski do Unii Europejskiej, jednym z ważniejszych jest zniesienie ceł importowych. Otwiera to Polskę dla zachodnich producentów, stwarzając szeroki rynek tańszych i lepszych produktów.

Dziennikarz: Nie będzie to chyba zjawisko aż tak powszechne, jak pan profesor sugeruje?

Profesor N. : Myli się pan. W kluczowych sektorach gospodarki: rolnictwa i przetwórstwa, polscy producenci wytwarzają produkty często gorszej jakości lub droższe. To oni głównie stracą nabywców i źródło utrzymania. Wiele zakładów będzie musiało wybrać między kosztowną modernizacją, w zgodzie z unijnymi normami, a ogłoszeniem upadłości. Skutek? Wzrost bezrobocia.

Dziennikarz: Polski rynek pracy jest na tyle duży, że podobne zmiany powinny przejść niezauważone.

Profesor N. : Znów błąd! Przenosząc się do Polski, cudzoziemcy z Zachodu będą odbierać miejsca pracy obywatelom naszego kraju. A jeszcze wykup ziemi! Grozi nam sprzedaż Polski obcym, zatracenie polskiej tradycji, kultury i języka...

– Niech ktoś zgasi to cholerne radio! Tu się śpi! – zawołała Rita, naciągając polar na ucho. Ból wewnątrz czaszki, dojmujący, trudny do umiejscowienia, pulsował natrętnymi dźwiękami. Nie było od nich ucieczki – ani od bólu, ani od głosów w radiu.

Sergiusz wychylił się zza oparcia fotela.

– To radio pana Henryka.

– Cudze radia zawsze gadają głupoty.

– Pan Henryk jest innego zdania. Twierdzi, że jego odbiornik to ósmy cud świata i złapie Radio Maryja nawet na końcu Europy.

– Ale nawet taki cud techniki ma wyłącznik, nie?

Z okien padało wiosenne światło. Równo przystrzyżony trawnik tworzył wokół parkingu pas czystego koloru. Krzewy tawuły, obsypane masą białych kwiatów/przypominały tort beżowy z dużą ilością bitej śmietany. Im dalej na południe, tym robiło się cieplej i bardziej zielono.

Piękna pogoda na podróż.

Jednakże wewnątrz ciasnej kabiny, pośród nagromadzenia rzeczy, z dnia na dzień stawało się coraz gęściej i tłoczniej. Kiessling czuł się wyjątkowo podle, najmniejszy drobiazg go irytował, jak alergiczna wysypka. Niepotrzebnie poprzedniego wieczoru wypił koniak.

Teraz nie krył złego humoru.

– Nie dość, że w czasie wolnym urządzają państwo przedstawienie na ulicy i zbierają pieniądze do kapelusza, to jeszcze tutaj zachowujecie się, jakby to był tabor cygański, a nie przyzwoity autokar.

Latka podbiegł, merdając ogonem. Cofnął się o krok, przymierzając się do wskoczenia Kiesslingowi na kolana.

Odtrącił psa.

– Maestro nie pamięta? – Lena odezwała się pierwsza. – Za występ należy się zapłata, takie są reguły teatru ulicznego.

Odwrócił się do niej, chciał się odciąć, ale Lena jeszcze nie skończyła.

– I żadne jakby. Jesteśmy wędrownymi artystami, to jest tabor cygański.

Kiessling nie odpowiedział. Zapatrzył się na dwie pary nóg, wystające ku sobie symetrycznie z foteli w ostatnim rzędzie. Szerokie nogawki z czarnego sukna, z czerwonymi lampasami wzdłuż szwów? Już gdzieś ostatnio je widział.

Rozdział III

Wuj Wendelin nieraz mówił, że każde drzewo nosi w sobie dom. Jako mały chłopak Staszek myślał, że wuj sam jest jak drzewo, stare i sękate. O lesie, rodzajach drewna, a też o ciesiołce wiedział wszystko. Które belki wybrać na ściany i więźbę, a które pociąć na deski podłogowe, i jak skręcić wiórowy warkocz na mszynę do obtykania szpar między płazami, żeby była szczelna i trwała.

Wuj wierzył w Pana Boga, ale wolał świętego Józefa, bo był dobrym cieślą. Dobry cieśla, zdaniem wuja, to taki, który nie belki i deski widzi, tylko człowieka, jak wchodzi do izby i idzie się pokłonić do świętego kąta. A że dom nie mógł pusty stać, boby życiu nie służył, to i sprzęty do niego zwykle robili: skrzynię, komodę i łóżko do białej izby, ławę, stół ze stołkami i kredens do kuchni, a wszystko zdobne, rzeźbione. Roboty zawsze mieli pod dostatkiem, bo też nie było u nich stodół chruścianych, a tym mniej takich domów mieszkalnych; wszystko – stajnie i chlewy, owczarnie i olejarnie, a nawet tartak, kuźnię i folusz, gdzie się sukno spilśniało – z drewna zawsze budowano i kryto gontem.

Drewno z lasu sami zwozili. Staszek jeszcze czuł ten chłodny, wilgotny zapach żywicy, igliwia, topniejącego śniegu i końskiego łajna. Konie stały cierpliwie, podrzucając łbami i puszczając kłęby pary nozdrzami, podczas gdy oni układali na wozie pocięte pnie i drągi. Żeby się zaś nie rozsypały w drodze, spinali je pasem albo łańcuchem, a potem zakładali żerdzią za luźny łańcuch jak spinką. Hej!

Gdy Staszek opuszczał Jabłonkę, by zgodnie z życzeniem wuja poznać, jak się stawia domy w innych stronach Polski, dostał od niego skrzynkę z narzędziami. Były w niej: młotek, śrubstak i kleszcze, ośnik, a także cieślica, którą się krokwie na więźbę ciupie. Trzy listowniki ozdobne: półokrągły, wklęsły i wypukły. I dwie piłki: tak zwana złodziejka, bo mała i zgrabna, prawie że w kieszeni można ją nosić, oraz szpongowa, do nacinania ukośnych rowków w desce. Pięć dłut, wraz z drewnianym gnybem do podbijania; jak taki gnyb miał główkę dobrze wyważoną, to prawie że sam pracował, wystarczyło tylko kierunek uderzenia nadać. Metalowy hebel Staszek zostawił, chociaż wuj namawiał, żeby zabrać, bo trwalszy. Może tak, ale dla niego za duży i za ciężki na podróż. Pomyślał, że bardziej praktyczne będą drewniane strugi: zdzierak, równiak i gładzik, z wymiennymi „żelazkami". Bukowe były wyjątkowo lekkie i wyrobione „do ręki", a nie starte, pomimo długotrwałego używania.

Peter i Hans, bliźniacy, których Staszek poznał poprzedniego wieczoru na festynie w Bayreuth, mieli takie narzędzia. Rozpoznał je od razu. Dobre, starego sznytu, dziś już się takich nie robi. Siedzieli na chodniku i jeden strugał piszczałki i drewniane ptaszki, a drugi miniaturowe ule. Ule były podobne do tych, jakie stały w pasiece za sadem wuja Wendelina – okrągłe, drążone w konarach, ze słomianymi daszkami.

Teraz Peter i Hans siedzieli w ostatnim rzędzie foteli w ich autokarze. Ich obecność nie poprawiła Kiesslingowi nastroju, ale poranna wymiana zdań przynajmniej wyjaśniła sytuację. Helena sprawdziła się w roli mediatora. Jej argumenty pozwoliły dyrygentowi zachować twarz i jednocześnie przystać na ustępstwa. To prawda, że nikt nie dał zezwolenia na to, żeby „ci dwaj" spędzili noc w ich autokarze, ale też nic złego się nie stało. A jeśli chodzi o autostop, to nie zawsze polega on na tym, że najpierw pojazd jedzie, a potem zatrzymuje się po drodze, żeby kogoś zabrać do następnego miasta. Czasem bywa odwrotnie.

Helena doskonale to rozumiała, dlatego zgodziła się, żeby bliźniacy pojechali z nimi.

– Ale te lagi niech schowają do bagażnika – Kiessling wychylił się zza jej pleców, wskazując na sękate kostury z ostrymi stalowymi końcówkami. – Po co im ta broń?

– To nie broń, tylko kostury wędrowne. Wszyscy w cechu takich używają – Lena tłumaczyła na żywo to, co bracia mieli do powiedzenia.

– W cechu? Brzmi podejrzanie, jak jakiś gang.

– Nie, to wędrowni czeladnicy, tak zwani Gesellen.

– Wędrowni, powiada pani? Znaczy: włóczędzy – Hm, no nie wiem – Lena zapatrzyła się w jakiś punkt na ramieniu dyrygenta. – Nie piją, nie palą, nie żebrzą na ulicach, tylko pracują jako cieśle na budowach za wikt i opierunek.

– Obywają się bez pieniędzy?

Staszek Piekorz wyprostował się, w jego wzroku pojawił się cień tęsknoty.

– Oni tak.

Dyrygent nie wyglądał na przekonanego.

– Mimo wszystko, coś mi tu nie pasuje.

– Czemu? – Lena nie widziała żadnego problemu. – Chyba nic nam nie ubędzie, jak zawieziemy chłopaków choćby i do granicy?

Kiessling obejrzał się na Helenę.

– Oczywiście, że nie – zreflektował się.

Marietta nie brała udziału w tej wymianie zdań.

Zafascynowana, przyglądała się strojom Petera i Hansa. Gdyby mogła, zaraz by ich rozebrała, żeby odrysować kroje tych koszul bez kołnierzyków i kamizelek z ośmioma perłowymi guzikami z przodu i po trzy na rękawach. A tak szerokich dzwonów to chyba jeszcze nigdy w życiu nie widziała. Wyglądali, jakby... – szukała w myślach właściwego określenia – ... jakby ich wyjęto ze starej baśni.

Wszystko jej się podobało, nawet kolczyki w lewym uchu, znak rozpoznawczy cechu wędrownych cieśli, chociaż o tym akurat nie mogła wiedzieć.

Pociągnęła Helenę za mankiet. Jeśli ci dwaj chcą się przebrać w normalne ciuchy, to stroje z festynu mogą odwiesić na wieszak, razem z kostiumami zespołu. Kapelusze mają za duże ronda, na półce się nie zmieszczą, ale w bagażniku jest zapasowy karton, dodała.

Oni jednak nie musieli się przebierać, ponieważ był to ich codzienny strój.

Nieraz Polska stała na przedmurzu Europy, by ratować ją przed zagrożeniami. Odsiecz wiedeńska, cud nad Wisłą, krew przelana za „wolność naszą i waszą", zawsze w obronie prawdy i wolności, przed zakusami szatańskich potęg. Dziś zwolennicy „nowego ładu" odwołują się do naszego sumienia, przekonując, że obowiązek nawracania Europy spełnimy tylko poprzez wejście do Unii. Zapominają, że Unia Europejska to nie Europa. Nowe struktury ekonomiczne i społeczne planowane są bez Boga. Zacytujmy jeszcze raz słowa naszego...

– Niech ktoś zgasi to radio – jęknęła Rita.

Pan Henryk spojrzał w lusterko, ale nie oderwał ręki od kierownicy.

– Czy coś się komuś nie podoba?

– Ritę boli głowa, pani Henryku. – Marietta wychyliła się z fotela obok Alicji.

Pan Henryk skrzywił się z dezaprobatą.

– Panią Ritę ciągle coś boli. A tu mądry człowiek mówi mądre rzeczy. Niejednemu przydałoby się posłuchać – powiedział pan Henryk, wymownym ruchem głowy wskazując, komu, jego zdaniem, mogłoby się to przydać.

Ostentacyjnie podkręcił gałkę głośności. Słuchał, potakując każdemu słowu.

Twórcy przyszłej konstytucji Unii nawet dla „zamydlenia oczu" nie umieścili w preambule odwołania do Boga. A kto odwraca się od Boga, ten trzyma z szatanem. Jedyny pakt, jaki szatan podpisuje – to cyrograf!

Alicja obejrzała się. Rita siedziała w swojej zwykłej pozycji, z podkulonymi nogami, opierając głowę na zwiniętym swetrze. Jednak tym razem coś było inaczej niż zwykle. Obiema dłońmi dziewczyna przyciskała uszy, jakby chciała się odciąć od napływających dźwięków.

Ludzie mają różne dary Czytają z ręki, z myśli, z kart. Przepowiadają przyszłość. Odnajdują zaginionych, wpatrując się w fotografie. Alicja widziała cienie na ludzkiej skórze. Nieraz mówiły więcej o zdrowiu i chorobie niż nimb wokół ciała. Szarość na depresję, żółtawy brąz na chorą wątrobę i kamienie żółciowe, chłodny błękit, gdy nerki niedomagają, a jasna zieleń na choroby żołądka i jelit. Czerwień...

Alicja nie mogła się pozbyć myśli, że cień, który właśnie ujrzała na skórze Rity, miał barwę choroby. Coś niedobrego się działo, coś, czego czas nie leczył, przeciwnie – pogłębiał. Twarz dziewczyny w ostrym świetle pogodnego dnia wydawała się papierowa. I nie była to kartka białego papieru, raczej cienki arkusik, szary i pomięty.

Najpierw rano na parkingu martwa jaszczurka, a teraz ta chora biel, z domieszką popiołu.

Alicja zerwała się z miejsca.

– Niech pan natychmiast zgasi radio – zawołała w stronę kierowcy. – Proszę, zrób coś! – zwróciła się do Heleny. – Tu nie chodzi o poglądy, tylko o hałas.

Następnie przeszła na drugą stronę i usiadła obok Rity. Podała jej paracetamol, odczekała, aż tamta połknie tabletkę i popije wodą, po czym zaczęła jej masować wgłębienie na dłoni, między kciukiem a palcem wskazującym – punkt bólu.

– Ricie przydałaby się herbata – Alicja już po raz trzeci powtórzyła to zdanie.

I po raz trzeci Helena nie zgodziła się na postój.

– Przerwa o wyznaczonej godzinie – burknęła, nie patrząc na przyjaciółkę. Nie była w nastroju do ustępstw, nie wyjaśniła dlaczego. Wspólna podróż ma to do siebie, że trudno znaleźć przestrzeń dla prywatności, a tym bardziej porozmawiać, spokojnie i bez świadków.

Nawet Kiessling bał się interweniować.

Mieli wprawdzie dwie maszynki spirytusowe, a do tego herbatę ekspresową w torebkach i plastikowe kubki, ale wszystko to było na nic, skoro nie mogli się zatrzymać.

W końcu stanęli przy zjeździe na Feuchtwangen, czterdzieści kilometrów przed Heilbronn.

– Zatankujemy – powiedziała Helena.

Alicja poszła do baru po gorącą herbatę dla Rity. Staszek zajął się naprawą zerwanej zasłonki w jej oknie.

Pan Henryk zgasił w końcu radio.

Był już późny wieczór, a oni wciąż jechali do miejsca, gdzie czekał na nich kolejny nocleg.

Rita wpatrywała się szeroko otwartymi oczami w ciemność. Powoli ruch wewnątrz autokaru ustał, uspokoił się. Ludzie w końcu przestali gadać, jeść, przekrzykiwać się, odwiedzać nawzajem w swoich kątach. Umościli się na fotelach i zasnęli. Nawet Kawka, który najpierw wiercił się z głośnym stękaniem, wreszcie wyniósł się na koniec pojazdu. Tylko ona nie mogła sobie znaleźć dogodnej pozycji. Szum silnika napędzał kolejną migrenę, potęgował ból, który znów zaczął się zbijać w twarde kulki uwierające pod czaszką.

W ogóle w jej głowie działy się dziwne rzeczy. W dzień jeszcze jakoś nad tym panowała: nakładała ciemne okulary albo napinała brwi, jednocześnie mocno wytrzeszczając oczy, żeby nie mrugać. Potrafiła wytrwać tak bez ruchu bardzo długo. W nocy powieki ciążyły, wciskając ból do środka. Próbowała przytrzymywać je palcami, ale w końcu drętwiała z wysiłku. Wówczas jedynym wyjściem było nakryć twarz kawałkiem materiału, tak by nacisk na całą twarz odwracał jej uwagę od tych głupich powiek. Dopiero wtedy zasypiała.

Tym razem nie udało się. Rita jęknęła.

– Dobrze się czujesz? – spytał Staszek.

– Tak, lepiej, dzięki – uśmiechnęła się słabo.

– Może powinnaś pójść do lekarza?

– Może...

A może nie. Po co?

Doskonale zdawała sobie sprawę, dlaczego tak często boli ją głowa. Nikomu nic do tego, nawet gdyby pytali, ona i tak nic nie powie. Wystarczy, że sama wiedziała.

Głowa bolała ją na zapas. Głupio myślała, ruszając w podróż. Ze jak ona zniknie z domu, to i dom zniknie – z niej. Z jej głowy. Gdy wreszcie wyjechała, Rita przekonała się, że dopiero porównanie własnego życia ze światem, gdzie nie ma ojca i biedy, sprawia jej ból nie do wytrzymania.

Była przyzwyczajona do pijanego, molestującego ją ojca. Do nocy spędzonych na ulicy albo w parku, do siniaków i pustego brzucha. Czasem pełnego – jak to się miało okazać tamtej zimy, gdy zmarzniętą i skrajnie wyczerpaną zabrała z ulicy karetka pogotowia, wezwana przez jakąś parę starszych ludzi. Niepotrzebnie. Bo Rita nie chciała urodzić dziecka własnego ojca. W ogóle nic nie chciała. Pryzma śniegu, na której leżała, była zimna, ale zarazem dziwnie przytulna i bezpieczna. Zapadając się w nią, Rita nie myślała o tym, że może umrzeć z wyziębienia, tylko że nareszcie wszystko jej wolno: odpocząć, zasnąć. Nawet zamarznąć na śmierć.

Zresztą, kto wie, może dobrze się stało, że ją stamtąd zabrali, ponieważ na pogotowiu zaczęła krwawić i do rana było po wszystkim. A teraz jest tutaj i razem z innymi jedzie w daleki świat.

Nie, jednak niedobrze.

Nie była przygotowana na tę wiosnę ani na tę spokojną jazdę. Wszystko było zaplanowane, zorganizowane, o nic nie musiała się martwić. Nagle jej własne życie oddaliło się, jakby przestało istnieć, a strachy, kłopoty i zmartwienia na cały tydzień straciły ważność. Za tydzień podróż się skończy i będzie musiała wrócić do domu. W wyobraźni próbowała się schować, ale ojciec był wszędzie. Rósł, stawał się dwa razy większy i silniejszy, choć w rzeczywistości był drobnej postury, chudy i wyniszczony alkoholem.

Siedem dni. Miała jeszcze siedem dni wiosny, spokoju, Europy. Bezsilnie przyglądała się, jak mijają, i nic nie mogła zrobić, żeby je powstrzymać. Mogła tylko czekać.

To czekanie było nie do zniesienia.

Ledwie minęli Norymbergę i znaleźli się na autostradzie prowadzącej na południowy zachód, do Heilbronn i dalej, przez Karlsruhe, w kierunku na Fryburg, gdy chmury pociemniały i zbiły się w jedną masę, tworząc ołowiany pułap nisko nad ziemią.

Zaczęło padać.

– I po co to wszystko? – jęknęła Rita, ruchem głowy wskazując za okno.

– Nic w tym dziwnego – Staszek oderwał wzrok od przewodnika. – Powietrze też musi gdzieś zgubić nagromadzoną wilgoć, jak człowiek.

Rita nie wyglądała na przekonaną.

– Mokre czy nie, powietrze mogło zaczekać, aż my pojedziemy dalej – mruknęła, przeciągając się.

Lecz Staszek już jej nie słuchał, z powrotem skupiony na przewodniku, mapie i obliczeniach, które od początku podróży prowadzili z Sergiuszem.

– Przejechaliśmy sto pięćdziesiąt kilometrów, całkiem nieźle. Do Heilbronn niedaleko – powiedział.

Rita przyjrzała się Staszkowi ukradkiem. Jakkolwiek liczyć, rachunek wychodził jej prosty: byli w drodze od piątku, piąty dzień. Koncert na statku odbył się w niedzielę, przed dwoma dniami. Dziś jest wtorek – do sobotniej parady festiwalowej w Pampelunie zostały jeszcze cztery dni.

A potem? Co się stanie z nimi potem? Ze Staszkiem. Z nią i Staszkiem?

Na razie ich znajomość przypominała raczej nieznajomość, która polegała na ostrożnym obchodzeniu się i obserwacji z daleka. Ona nic nie mówi, ponieważ czeka, że Staszek pierwszy coś powie. A on kręci się koło niej, zagaduje, przysiada pod byle pretekstem.

I nic, żadnego gestu czy znaku.

Teraz też jest blisko. Studiuje te swoje mapy, rozmawia z Sergiuszem, zajmuje się Łatką, jakby to był jego pies. Przez cały czas na nią nie patrzy, a mimo to Rita czuje intensywnie jego obecność. Tylko dlaczego on milczy? To znaczy rozmawia z nią, ma do powiedzenia tyle ciekawych rzeczy. O pochodzeniu nazw geograficznych, o markach samochodów. O drewnie do budowy domów i o drzewach. Zna na pamięć ich łacińskie nazwy, potrafi wyliczyć chyba wszystko, co rośnie w polskich lasach. Ale ona wolałaby, żeby choć raz powiedział coś innego. Co? Nie miała pojęcia. Może coś o niej? Albo – do niej.

Rita westchnęła. Dziwnie to wygląda, tak mocno chcieć coś powiedzieć i – nie mówić. Dobrze, ale dziwnie. Po raz kolejny przebiegła w myślach ostatnie wydarzenia: wspólne granie i śpiewanie na scenie, i szalony taniec nad ranem, a potem dwa leżaki na pokładzie obok siebie, blisko.

– Chcesz jabłko? – spytała.

Staszek kiwnął głową.

– Tak, chętnie – powiedział.

Mówiąc to, spojrzał jej w oczy. Zatrzymał wzrok, zdążyła się w nim przejrzeć.

Rozdział IV

Łukasz przecisnął się między Staszkiem a Mariettą i stanął jak wryty.

Jego laptop leżał na ziemi.

– Co się stało? Przejechaliście go?

– O mały włos, brachu – zaśmiał się Hugo niewesoło. – Ale to nie my.

– Nie rozumiem – Łukasz przełknął głośno. – Przecież zostawiłem go na tej ławce, nie mógł sam spaść.

– To niechcący, przez przypadek.

Odetchnął głęboko, ale nie pomogło. Brakowało mu powietrza.

– Przez przypadek?! – powtórzył.

– Facet na harleyu poślizgnął się na plamie oleju. Upadł na bok i zahaczył o ławkę.

Łukasz kucnął nad laptopem. Otworzył pokrywę i nacisnął włącznik. Wiedział, że bateria mogła działać jeszcze co najmniej kilka godzin, ponieważ w Bayreuth ładował ją przez cały wieczór w kafejce internetowej.

Skupili się wokół niego.

– Może nie jest tak źle – powiedziała Alicja pocieszającym tonem.

Laptop się nie włączył. Łukasz zamknął pokrywę.

Bez słowa podniósł się i zawrócił do autokaru. Usiadł na swoim miejscu. Wstał. Przesiadł się do tyłu, gdzie było więcej miejsca. Położył się na fotelach. Splótł ręce pod karkiem i utkwił wzrok w suficie.

Sufit. Znowu to samo. Znów leży i wpatruje się w sufit.

To koniec.

Zapomniany kompozytor nie doczeka się wyjawienia swoich tajemnic. Rodzice nie doczekają się jego doktoratu. Dziekan nie będzie musiał dłużej zwlekać z decyzją o zwolnieniu Łukasza z akademii.

Maya...

– Łukasz? – Marietta potrząsnęła go za ramię. – Śpisz?

– Nie – odwrócił głowę i wcisnął twarz w oparcie fotela. Nie miał siły na rozmowę.

– Straszna sprawa – zaczęła.

– Nic się nie stało.

– No nie, jednak się stało. Komputer droga rzecz.

– Komputer? – Łukasz usiadł i przetarł oczy, jakby nagle się obudził. Przejechał palcami po włosach.

– Komputer to mała strata, w każdym razie do odrobienia.

– Więc czemu jesteś... taki?

– Jaki?

– Sama nie wiem... – Marietta zawahała się.

– Tam był mój doktorat. Nie zrobiłem kopii. Powinienem, ale mi się nie chciało.

Marietta usiadła na sąsiednim fotelu.

– O Jezu – powiedziała.

– Właśnie.

– Może komputer da się naprawić? Na pewno robiłeś jakieś notatki czy coś?

– Masz rację, może dałoby się odzyskać dane, może twardy dysk nie został rozjechany. Może nawet pamiętam, co tam było! – On, zawsze taki spokojny, nie zauważył, kiedy podniósł głos.

– Sam widzisz!

– Nie, mam dość! Myślałem, że ta wyprawa to dobry pomysł. Nawet znów zacząłem pisać, a nie tylko wgapiać się w pusty ekran. Albo w sufit. Ale nie, to na nic.

– Co?

– Wszystko! – wykrzyknął. – Nie łudź się, onicię zawsze dopadną. Wszędzie!

– Jacy oni, Łukasz? – Marietcie zachciało się płakać. Przestraszyła się dziwnej niewiadomej w tym okrzyku.

– Oni – powtórzył. – Wszyscy wiecznie ci mówią, co masz robić!

Czuła niejasno, że to wszystko ma z nią jakiś związek. Bo gdyby nie ona, Łukasz zostałby w Ołowniku. To Marietta pociągnęła go za sobą. Nie namówiła, tylko właśnie – pociągnęła. Potem postąpiła jeszcze gorzej, udając, że nie pamięta, co się między nimi wydarzyło w czasie rejsu po Wannsee.

Machinalnie pogłaskała go po ręce.

– Tak, Łukasz, rozumiem, tak.

W akademii muzycznej dobrze idzie tym, którzy sami się starają, żeby im dobrze szło. Kontynuują karierę koncertową, zajmują się teorią, prowadzą badania naukowe. Zdobywają nagrody na konkursach i uznanie w środowisku. Piszą doktoraty. Jednym słowem: mają dokonania.

Z początku pytanie o doktorat nie budziło w Łukaszu niepokoju. Zadawane na przemian przez dziekana i promotora z wyraźną regularnością, choć jakby mimochodem, wyrażało przyjacielskie, wręcz ojcowskie zainteresowanie. Odpowiadał, że myśli, zastanawia się i wkrótce przedstawi konkretną propozycję, chociaż zdawał sobie sprawę, że to jego „wkrótce" nie może trwać wiecznie, tym bardziej że nie miał żadnej wymówki: nie koncertował, nie miał innych zobowiązań.

Zbliżał się koniec czwartego roku jego pracy w akademii. Tego dnia, była połowa kwietnia, poniedziałek, Łukasz spóźnił się do pracy. Całą noc czytał Susan Sontag. Jej Choroba jako metafora została napisana ćwierć wieku temu, ale wciąż była aktualna, przynajmniej dla niego. Nie mógł zasnąć, w głowie kołatały mu słowa o tym, że mit choroby jest nieraz gorszy od samej choroby. Mimo wiosny, a może właśnie dlatego, był w depresyjnym nastroju. Już samo oddychanie sprawiało mu kłopot.

– A, witam pana, panie Łukaszu! – Dziekan Waltz wyłonił się zza swojego audi tak niespodziewanie, aż Łukasz podskoczył nerwowo. – Dobrze, że pana widzę. Właśnie wczoraj rozmawialiśmy z pańskim promotorem. Chcielibyśmy zamknąć listę doktorantów na następny rok. Zdąży pan do końca tego tygodnia, prawda? Bo w przyszły wtorek mamy posiedzenie Rady Wydziału, a zatem...

– Oczywiście, panie dziekanie – odpowiedział Łukasz.

Miał nadzieję, że głos go nie zdradził.

– Temat już, zdaje się, jest. O czym pan pisze?

Zawahał się, ale trwało to krótko.

– O melancholii u Frobergera.

Dziekan przystanął i spojrzał na niego z uznaniem.

– Froberger? Johann Jacob Froberger?! Proszę, proszę. A wie pan, to bardzo oryginalny temat, doprawdy znakomity!

W ich dziedzinie liczyła się przede wszystkim oryginalność.

Wstęp był prawie gotowy, podobnie jak zarys pracy, tytuły rozdziałów i bibliografia. Streszczenie w dwóch językach: polskim i angielskim.

Temat: Froberger – między muzyką a melancholią.

Łukasz pisał pracę o niemieckim kompozytorze epoki baroku, uczniu Frescobaldiego, organiście na dworze austriackim, wirtuozie instrumentów klawiszowych i podróżniku oraz o jego dwudziestu toccatach, czternastu ricercarach, trzydziestu suitach, siedemnastu capricciach, siedmiu fantazjach i sześciu canzonach. Jego Muzyczny nagrobek napisany w Paryżu na śmierć Pana Blancheroche, który gra się niezbyt szybko, dowolnie, bez konieczności zachowania metrum to jeden z najpiękniejszych i najbardziej poruszających utworów, jakie napisano na klawesyn.

Choć zaliczany do najwybitniejszych kompozytorów przed Bachem, pozostawił po sobie niewiele śladów, głównie dlatego, że nie życzył sobie, by wykonywano jego utwory. Twierdził, że nikt nie wie, jak je grać.

Uwielbiał podróże. Był jednym z pierwszych wielkich wirtuozów „nomadów", podróżujących po Europie z koncertami, i to w czasach, gdy najwięksi muzycy prawie nie opuszczali ciepłych posad w parafiach i na książęcych dworach. Tymczasem on, samotnik i dziwak, klasyczny melancholik, zamiast zaszyć się gdzieś w bezpiecznym i dobrze sobie znanym schronieniu, wciąż zmieniał miejsca. Był bodaj największym muzykiem, który melancholię, skargę i lamentację podniósł do rangi sztuki. Przed czym uciekał? Czego szukał? Czy cierpiał na depresję, czy tylko nie potrafił przestać rozpaczać z powodu doznanych traum i krzywd?

Prawdę mówiąc, Łukasz pisał nie dlatego, że pragnął zbadać życie i dzieło Frobergera, lecz dlatego, że chciał się czegoś dowiedzieć o melancholii. Czyli o sobie.

Na kwietniowym posiedzeniu Rada Wydziału zgodziła się otworzyć przewód doktorski tej „z gruntu obiecującej dysertacji".

Tyle tylko, że Łukasz nie mógł pisać.

Wstawał rano, a raczej udawał, że wstaje. Czekał, aż Maya wyjdzie przed ósmą do pracy. W lepsze dni odprowadzał ją na parking, udając, że chce skorzystać z okazji i zrobić mały jogging. Nie robił. Wracał natychmiast do domu i kładł się na łóżku.

Noce mijały bezsennie, dni przypominały senny koszmar. Rano zwlekał się z łóżka, do pracy wlókł, w pracy przemykał pod ścianami. Po powrocie do domu znów leżał na łóżku, zapatrzony w jeden punkt na suficie. W okno. Telefon. Cień na ścianie.

Próbował zrozumieć tkwiące w nim jak drzazga poczucie nieuzasadnionej winy.

Starał się dobrze maskować, jak inteligentny alkoholik. Jeśli się trzymał, to tylko dlatego, żeby nie martwić Mai. Za dnia jeszcze jako tako mu się udawało, ale w nocy było gorzej. Nagle przestał słyszeć ich dawną muzykę. Był wiecznie zmęczony, nie odczuwał żadnej przyjemności i coraz częściej wymawiał się, że boli go głowa.

Stracił apetyt, w ciągu miesiąca schudł kilka kilogramów. Dziw, że miał z czego, bo i tak zawsze był szczupły.

Maya na próżno próbowała wciągnąć go w domowe zajęcia. Wyciągnąć do miasta, kina, restauracji.

I nie kryła frustracji.

– Wszyscy faceci moich koleżanek są już ustawieni. Muzyk bez kariery, w porządku, ale może przynajmniej z muzyką?! Jak nie wrócisz do grania, to wyjdziesz z wprawy.

– Przecież piszę doktorat. To mało?

– Mało, tak! A w dodatku za wolno!

– Takie rzeczy trwają.

Maya przyglądała mu się bez przekonania.

– Jak długo?

Przed Barbarą jeszcze trudniej było grać niż przed Mayą.

– Może pedagogika nie jest dla ciebie, synku? Wolałbyś posadę w orkiestrze? – dopytywała się, zaniepokojona jego przygaszonym nastrojem. – Widziałam anons na tablicy ogłoszeń w filharmonii.

– Mowy nie ma! – To ojciec. – Musisz znaleźć sobie impresaria, zapisać się na kursy mistrzowskie tu i tam, pojeździć, poznać ludzi.

A gdy Łukasz uparcie milczał, ojciec, nie patrząc na niego, dorzucał:

– Talent to dług, który człowiek ma obowiązek spłacić. Zwłaszcza gdy został poparty tak znacznym nakładem pracy i poświęcenia. – Jego ton nie miał nic wspólnego z czułością do syna, raczej z chłodną kalkulacją inwestora.

Nagle nikt już nie mówił o Łukaszu w liczbie mnogiej. Reguły dawnego świata, z tym jakimś dziwnie bezpiecznym, bo uogólniającym, „my" – rodzina, szkoła, zespół kameralny czy szkolna orkiestra – przestały obowiązywać. Z dyplomem w ręku, „zwłaszcza tak znakomitym" (Barbara), no i z takim „potencjałem" (ojciec), Łukasz powinien wreszcie przestać się zapowiadać, a zacząć realizować. Czyż nie był gotowy, w pełni ukształtowany przez troskliwy dom i zastęp nauczycieli? Może bez obaw wyjść na scenę i w świetle reflektorów, dopingowany owacjami publiczności – przystąpić do działania.

A on nie przystępował. Nie był wewnętrznie gotowy. Co gorsza, nie potrafił powiedzieć, dlaczego tak się czuje ani kiedy to się zmieni. Gdyby nie ten nieszczęsny doktorat, zaczepienie na uczelni byłoby w sumie niezłym wyjściem z sytuacji. Odkrył, że lubi uczyć. Był spokojny i cierpliwy, rozumiał, co czują studenci. I dopóki mógł, trwał w stanie nieważkości. W okienkach między zajęciami przesiadywał w czytelni akademickiej. Przynajmniej nie musiał z nikim rozmawiać, a nikogo nie interesowało, czy czyta książkę, czy tylko się w nią wpatruje.

Przy okazji poszperał w Internecie. Według modelu neurochemicznego przyczyną depresji może być niedobór pewnych amin biogenicznych, a dokładniej spadek poziomu noradrenaliny (hipoteza katecholaminowa) lub serotoniny (hipoteza serotoninowa), co powoduje pojawienie się deficytów motywacyjnych.

W modelu psychodynamicznym uważa się, że depresja ma swoje źródła w nierozwiązanym konflikcie z przeszłości.

Kiedy to czytał, nie wiedział jeszcze, że z depresji można wychodzić latami, ale można też wyjść nagle, na skutek wstrząsu. Pod warunkiem, że wstrząs będzie wystarczająco silny.

– Wyglądasz jak sinusoida – zaśmiał się Hugo, przechodząc między rzędami.

– Ja? Czemu? – zdziwił się Łukasz. Siedział na swoich dwóch fotelach, plecami oparty o ramę okna, ze stopami na poręczy sąsiedniego fotela. Idealna pozycja do czytania i pisania „na kolanie".

Teraz już tylko do czytania.

Sinusoida. Zgadza się, pomyślał. Można powiedzieć, że rok temu od tego się zaczęło. Wahania nastrojów, skoki emocji. Świat stał się czarno-biały, z przewagą czerni. Góra-dół, góra-dół. Dół.

Zamknął książkę, nie mógł czytać. I tak było już za ciemno, a lampki nad fotelem nie chciało mu się zapalać.

W ogóle wszystko było nie tak. Już pół roku temu źle zrobił, że wyjechał z Warszawy bez pożegnania z Mayą. A teraz zrobił jeszcze gorzej, decydując się na tę eskapadę.

– Jeśli to nie ucieczka i nie z mojej winy, to dlaczego? – Nie musiał do Mai telefonować, nawet bez tego wciąż słyszał jej głos, pełen niepokoju i urazy.

Niepewności. – A doktorat? A ja? My? Potrafisz to wyjaśnić?

Potrafił. To znaczy potrafiłby, ale nie mógł. Jeszcze nie.

Maya nie zadawała pytania, czy Łukasz ma kogoś innego. Ale i tak przez cały czas wisiało w powietrzu, podobnie jak wcześniej, przez siedem lat ich związku, pytanie o małżeństwo. Jak sama o sobie mówiła, Maya była z gruntu nowoczesna, co miało oznaczać, że nie zamierza bawić się w dom i dzieci, na pewno nie w najbliższej przyszłości. Ale wyraźnie czekała, że Łukasz się oświadczy. Zobowiąże.

Wraz z upływem kolejnych miesięcy coraz trudniej jej było uwierzyć, że Łukasz wróci.

– Kiedy? Masz jakiś plan? Konkretną datę? – Maya każdą rozmowę telefoniczną kończyła podobnie. Najpierw zadawała te trzy pytania, przez które traciła panowanie nad sobą, a wtedy natychmiast się rozłączała, najczęściej bez pożegnania. Łukasz domyślał się, że płakała, dlatego nie chciała z nim dłużej rozmawiać.

Dwa fotele były dla niego za krótkie na wygodne legowisko. W normalnych warunkach, gdy leżał w łóżku, zawsze spał na brzuchu. Z jedną ręką pod żebrami i drugą wzdłuż boku, z prawą stopą zahaczoną o piętę lewej, wyglądał jak tancerz w skoku.

Poruszył się niespokojnie. Pomyślał sennie o wszystkich swoich łóżkach, które stały teraz puste. Czy gdzieś trwał jego ślad, odciśnięty w pościeli? W Ołowniku? U boku Mai, w ich wspólnej sypialni?

Była jego pierwszą miłością. Jasną jak chaconne Bacha. Mroczną jak bezksiężycowa noc i głęboką jak chalumeau, najniższe rejestry klarnetu, jego ulubione, takie tęskne, nostalgiczne. Kochał w niej wszystko: i dzień, i noc. Zwłaszcza noc, gdy ich miłość stawała się muzyką powolnych ruchów, a jej ciało, latem dzikie i gwałtowne, zimą senne i rozleniwione, rozgrzane gorącą kąpielą z olejkami, bezwiednie otwierało się na pieszczotę.

Lubił się z nią kochać w ciemnościach i z zamkniętymi oczami. Nie jak ślepiec. Jak muzyk. Wtedy słyszał najpełniej melodię jej kształtów. Ludziom wydaje się, że muzyka to nuty, że wystarczy odczytać partyturę, zagrać czysto i poprawnie. Dla Łukasza muzyka zaczynała się dopiero potem, gdy – już zagrana – wlewała się w niego i powoli zaczynała zrywać tamy, wpływać głębiej, brzmieć wewnątrz komórek. Tam rosła, odbijała się echem, dotykała go niemal boleśnie, raniła urodą, raziła światłem dźwięków.

Nie zawsze tak się działo, nieraz obojętność wykonania jego również pozostawiała obojętnym. Ale zawsze wiedział, kiedy dźwięki stawały się muzyką, rozpoznawał znaki. Był wtedy bezbronny.

Poza muzyką tylko Maya potrafiła tego dokonać.

Rozdział V

Od dłuższej chwili na trawniku za budynkiem stacji benzynowej Łatka wściekle ujadał, skacząc wokół nóg Franciszka Górczyńskiego. Gołąb, którego Profesor trzymał w obu dłoniach, miał niebieskawe upierzenie, na karku przechodzące w odcień fioletu i zieleni, i ruchliwe oczy o czujnym, nerwowym spojrzeniu. Dwa bursztynowe koraliki w jasnej obwódce.

Marietta stanęła przy krawężniku. Pod pachą trzymała butelkę z wodą.

– Co to za ptak?

– Gołąb pocztowy, piękny okaz.

– Skąd Profesor go wziął?

Górczyński obejrzał się ostrożnie za siebie.

– Ja? Znikąd.

Marietta podeszła bliżej. Odstawiła butelkę na ziemię i kucnąwszy obok Łatki, przytrzymała go za pysk, żeby się uspokoił. Pies wspiął się przednimi łapami na jej kolana, skamląc z przejęcia.

– To znaczy?

– W Bayreuth, na festynie... Hodowca nie był miłośnikiem, raczej selekcjonerem mistrzów. Gołąb ze złamanym skrzydłem to dla niego tylko kłopot. Żal mi się zrobiło biedaka.

Marietta gwizdnęła przez zęby.

– I co teraz? Ma jechać z nami?

– Przecież został już tylko kawałek, prawda? Pomyślałem, że wezmę go do Pampeluny, w drodze się podkuruje.

– Nie chcę straszyć – Marietta nie kryła sceptycyzmu – ale szefowa wyjdzie z siebie, jak się dowie. A maestro...

Profesor wyraźnie się zdenerwował.

– Może nie zauważą? Zachariasz jest mały, mniejszy od psa.

– Zachariasz?

– Tak go nazwałem: Zachariasz. Biblijnie, jak ojciec świętego Jana Chrzciciela. I jak prorok wzywający do odbudowy Świątyni w Jerozolimie. Od hebrajskiego „Zecharja", co znaczy „Jahwe pamięta".

– No, no, nieźle Profesor narozrabiał. A taki spokojny z pana człowiek. – Marietta wstała i otrzepała spodnie.

Gwizdnęła na Łatkę.

– Chodź, piesku, bo zaraz zaczną nas zaganiać do naszego kurnika. – A spojrzawszy na gołębia, roześmiała się i dodała: – Powinnam raczej powiedzieć: do gołębnika.

Górczyński westchnął ciężko. Rzeczywiście, narozrabiał. Co mu strzeliło do głowy? Cud, że Helena Rachoń zgodziła się na psa w autokarze. Ale gołąb na dokładkę? Choćby najpiękniejszy i z dwoma złamanymi skrzydłami!

Pamiętał o tym doskonale, gdy targował się z tamtym niemieckim hodowcą. Zachariasz chwycił go za serce, miał coś takiego we wzroku. Champion z medalami, który z powodu złamanego skrzydła nie może z głośnym trzepotem wzbić się w niebo. Prawdziwa tragedia. Z ciężkim westchnieniem przytulił Zachariasza do piersi. Oparł się o ścianę.

Zza węgła ponownie wyłoniła się Marietta. Profesor drgnął, wystraszony.

– Spokojnie, to tylko ja – powiedziała cicho. – Przyniosłam chustkę, żeby Profesor nakrył nią tego swojego Zachariasza. Staszek już dziurawi karton na klatkę, a Sergiusz usiłuje sobie przypomnieć, co wie na temat złamań u ptaków. Na razie wyszło mu tyle, że chyba nic się nie robi. Skrzydło musi się samo zrosnąć.

Odwróciła się, żeby odejść, gdy nagle coś jej się przypomniało.

– A co Zachariasz będzie jadł? W sklepiku są tylko pestki dyni i słonecznika, ale chyba solone.

Profesor spędził już dobrą godzinę, spierając się ze Staszkiem Piekorzem o świat zwierząt. To prawda, że weterynaria potrafi dziś zdziałać cuda, przyznał Staszek, ale zwierzę o tym nie wie. Dla niego najlepszymi lekarzami są czas i zdolność do regeneracji. A pod koniec życia samo czuje, kiedy ma odejść.

– Powinniśmy zapomnieć o dobrych chęciach, miłości i przywiązaniu i zgodzić się na rytm natury. Ludzie to egoiści. Przeszkadza im zapach psiej sierści. Wydają krocie na szampony i fryzjerów, a potem zwierzę samo nie wie, kim jest. Dlatego zaczynia chorować. A oni błagają, żeby nie pozwolić mu umrzeć – mówił.

Na uwagę Profesora, że właściciele zwierząt robią to z pobudek serca, Staszek zauważył, że dobre serce powinno iść w parze z rozumem. Trudno przykładać ludzką miarę do świata, który rządzi się innymi prawami, a naszych nie zna i nie rozumie. Dlaczego to właśnie przyroda ma się zmieniać? Żeby nam było wygodniej? Zapach dla zwierzęcia jest cechą gatunkową. Psia sierść musi śmierdzieć.

– Zresztą, dla mnie pachnie – dodał, , zbliżając nos do łba Łatki.

Wypadek, takie na przykład złamane skrzydło Zachariasza, to kolejny przykład. Tylko człowiek lubi się obnosić z chorobą. Chory ptak schowa się do gniazda. Nie wolno go dotykać ani do niczego zmuszać. Wszystko, co można zrobić, to zapewnić mu bezpieczne schronienie. Kryjówkę. A potem obserwować i cierpliwie czekać.

Franciszek Górczyński rozejrzał się ukradkiem. Głaszcząc gołębia po łebku, włożył go z powrotem do kartonu, ustawionego na podłodze obok plecaka.

Pocieszał się, że do Pampeluny już niedaleko. Może się uda. Zachariasz się wykuruje, a po powrocie do domu będzie można zacząć z nim ćwiczyć oblatywanie.

Trudno sobie wyobrazić, że mgła to nic innego, jak miliardy cząsteczek skroplonego powietrza. Chmura na ziemi. Niby można przez nią przejść, ale dla ludzkiego oka jest jak ściana.

Dopóki nie było mgły, Lena obserwowała sennie geometrię świata za oknem. Kwadraty zaoranych pól, stożki pagórków i gór. Przewody wysokiego napięcia. Linie telefoniczne. Piony pni i wielokątne siatki konarów. I przydrożne słupki: poczerniałe, szare, białe. Albo jak te, które widziała przed chwilą: pomalowane w ukośne pasy i zakończone dwiema kiwającymi się gwałtownie lampkami, przez co wyglądały, jakby wiatr urywał im głowę.

W próżni mgły nagle wszystko zniknęło. Zamknięcie i pozorny brak ruchu odebrały resztki powietrza i wolnej przestrzeni. Jeśli to możliwe, w autokarze zrobiło się jeszcze ciaśniej.

I zimno.

Z zimnem, podobnie jak z polowymi warunkami, każdy radzi sobie inaczej. W Bretanii Lenie zawsze było zimno, nie tyle z powodu temperatury, ile wiatru od morza i wszechobecnej wilgoci. Dlatego, niezależnie od pogody i pory roku, Julien każdy dzień rozpoczynał od rozpalenia ognia w kominku, podczas gdy ona parzyła w kuchni kawę w staromodnym piętrowym ekspresie z porcelanowym dzbankiem na wierzchu, grzała mleko na piecu i napełniała les bols wrzątkiem, żeby potem kawa w nich za szybko nie stygła.

Skuliła się i odruchowo poprawiła fioletową chustkę, którą obwiązała sobie szyję. Od rana bolało ją gardło.

Niespodziewanie przypominał jej się pewien dzień przed wielu laty, gdy chora na anginę, z kompresem z waty, którą mama nasączyła kamforą, i z szalikiem owiniętym wokół szyi musiała zostać w pensjonacie, w alzackim miasteczku Obernai. Leżała w pokoju na piętrze, raz po raz wołając zachrypniętym głosem: „Mamo, mamo". Rodzice zniknęli na cały dzień prób do misterium świętej Odylii, które odbywały się w górach, w klasztorze, gdzie w siódmym wieku przyszła święta pełniła funkcję przeoryszy. Lena bała się, że o niej zapomną. Samej świętej też się bała: urodziła się ślepa, lecz dzięki cudowi odzyskała wzrok; Odylia znaczy „córka światła". I umarła dwa razy. Za pierwszym razem ze starości. Przywołana żarliwymi modlitwami swoich mniszek, zmartwychwstała po kilku dniach, wolała jednak niebo, bo tam ujrzała anioły. Dlatego zaraz umarła po raz drugi.

Jakkolwiek myślenie o cudownej świętej napawało dziewczynkę lękiem, miało też dobrą stronę: odwracało uwagę od choroby i samotności. W końcu gospodyni przyniosła jej kubek gorącego bulionu, a wychodząc powiedziała: – Szszsz, mon petit choux, ne pleure pas!

Lena zapamiętała apteczny zapach kamfory w wychłodzonym pokoju, parzący smak bulionu i tamto uspokajające „szszsz".

Rozdział VI

Szli nabrzeżem w kierunku fryburskiej starówki w leniwym rozluźnieniu, jakie zwykle ogarnia człowieka po koncertowej tremie. Wprawdzie Hugo głośno narzekał, że wolałby, żeby ich spektakl zaczął mu się w końcu kojarzyć z jakimś nowym obiektem – najpierw było stare przedszkole, potem staroświecki statek, a teraz stary ewangelicki kościół przerobiony na salę widowiskową – ale po występie nawet on musiał przyznać, że zostali dobrze przyjęci.

Staszek natychmiast poinformował zespół, że w mieście jest uniwersytet Alberta Ludwiga, z tradycjami sięgającymi średniowiecza, i jeszcze starszy zamek. I mnóstwo ciekawych miejsc do zwiedzania. Jednak nawet gdyby im tego nie powiedział, w powietrzu wyczuwało się, że Fryburg to miejsce, gdzie ludzie od pokoleń poświęcali czas na studia.

Rita odetchnęła głęboko. Haust świeżego powietrza rozszedł się po płucach orzeźwiającą falą. Na moment zamknęła oczy. Nagłe dotknięcie: powietrza, ciepłego jeszcze od słońca znikającego na zachodzie na przemian z chłodem wczesnego wieczoru. Odgłos ich kroków na bruku i bulgot rwących wód rzeki Dreisam. Szkoda, że mają tak mało czasu. Kiedy się podróżuje w pośpiechu, zmierzając do odległego celu, niczego nie można dotknąć naprawdę. Ani uważnie obejrzeć.

We włoskiej restauracji Alla Toscana usiedli na przeszklonej werandzie, z widokiem z jednej strony na malowniczą starówkę, z drugiej na Górę Zamkową, wznoszącą się w oddali. W skrzynkach za oknem kwitły kosaćce i narcyzy, w obramowaniu szafirków.

Długo wybierali z karty dań, celebrowali nazwy i składniki potraw. Gnocchi di patate al burro e salvia. Tortellini eon ricotta e espinafre. Tagliatelle al ragii, insalata mista. Chianti i Mineralwasser.

Refleksy światła kładły się na kremowej porcelanie, srebrnych sztućcach, ściankach pękatych kieliszków. Rita przesunęła palcem po brzegu talerza i spojrzała po twarzach wokół stołu. Już całkiem nieźle się poznali. Ciekawe, dlaczego zwykle tak lubimy krytykować, naskakiwać na siebie, walczyć ząb za ząb. Po co zadawać sobie ból?

Nie lepiej tak jak teraz?

Spojrzała ukradkiem na Staszka. Pierwszy mężczyzna, którego się nie bała.

W Bayreuth usiedli razem na trawniku, obserwując, jak bliźniacy zręcznie rzeźbią swoje figurki. Hans, a może Peter, podał Staszkowi dłuto i klocek czereśniowego drewna. Było lekko czerwone, niemal pomarańczowe, o wyrazistych brunatnych słojach. Staszek przeciągnął ręką po gładkiej powierzchni. Bez drzazg, zamszowe.

– Powąchaj – podsunął Ricie pod nos.

Pachniało jesiennym sadem i miodem. Wyobraziła sobie dom z tego drewna.

Jakby czytał w jej myślach.

– Nie rozumiem, dlaczego ludzie przestali budować domy z drewna i kamieni. Przecież niczego więcej nie potrzeba – powiedział.

Chwila milczenia. Zastanowienia. A potem śmiało dodał:

– Chcesz? Zbuduję ci taki dom.

Wspólny śpiew zabrzmiał tego wieczoru wyjątkowo harmonijnie. Nie wszyscy w zespole znali pieśni biesiadne, zaintonowane przez Helenę, dlatego ci, którzy nie pamiętali słów, dołączyli z wokalizą w drugim i trzecim głosie. Zapewne też nie wszyscy lubili ten rodzaj muzyki, lecz kto powiedział, że muzyka ma być wzniosła? Wystarczy, że pozwoli się rozkołysać, zapomnieć. To czasem zbliża bardziej niż Beethoven.

Goście w Alla Toscana oklaskami uprosili kilka bisów. Kiessling tym razem był wyraźnie zadowolony. Skłonny do rozmowy.

W końcu spojrzał na zegarek. Czas kończyć.

– Zaczekajcie na zewnątrz – powiedział. – My z panią Heleną zajmiemy się rachunkami.

Stali na ulicy, obserwując wnętrze restauracji przez frontową szybę. Szefowa z dyrygentem podeszli do baru. Na ich widok właściciel rozłożył ręce wymownym gestem, pokręcił głową, jakby mówił: „Ależ nie, cała przyjemność po naszej stronie".

Jeszcze klepnięcie po ramieniu, uścisk dłoni. Helena nawet nie otworzyła portfela, tylko od razu schowała go z powrotem do torebki.

– Widzieliście? Szefowa nie zapłaciła. – Marietta oderwała nos od szyby. – Nie rozumiem.

– A dlaczego miałaby płacić? – spytała Lena. Ona rozumiała. – Przecież już zapłaciliśmy.

– Co ty opowiadasz? Kiedy? Jak?

Lena spojrzała na Mariettę pobłażliwie, jak na młodszą siostrę. Tyle razy widziała podobną scenę podczas swoich wędrówek z rodzicami przez Europę.

– Zaśpiewaliśmy?

– No tak. To znaczy, że zapłaciliśmy. Sztuka to pieniądz.

W drodze powrotnej do autokaru Marietta przystanęła przed wystawą sklepową. Piękne kroje: spódnice – plisowane, z klosza lub wąskie, z kontrafałdą, marszczone – u dołu wykończone zieloną tasiemką albo czarną aksamitką. Bluzki z małymi kołnierzykami a la lata pięćdziesiąte, uszyte z cienkiego batystu. A żakiety i płaszcze z prawdziwego sukna w najlepszym gatunku, co Marietta zauważyła od razu, bo na materiałach znała się doskonale. Sztuczne włókna oszukują, zbyt łatwo się układają. Nie to, co organdyna czy perkal, żakard, tweed czy naturalny jedwabny szantung, z których każdy jest inny, żyje własnym życiem.

Gdyby ktoś ją zapytał o zdanie, to do tego płaszcza z wystawy, o wyłogach i lamówkach kieszeni z zielonego sztruksu, dorzuciłaby wełnianą chustę w pawie wzory, taką, jakie nosi się na Kujawach. I filcowy kapelusz pod kolor, z płaskim denkiem i szerokim rondem.

Dla projektantki mody tak naprawdę liczy się ulica. Nasłuch na trendy i tendencje, jaki ujawnia tłum przechodniów. To on w rzeczywistości dyktuje nowe style, a nie dyktatorzy mody. Ostatnio Marietta wymyśliła, że swoją pierwszą kolekcję zrobi właśnie tak: jej modelki pojawią się na wybiegu w otoczeniu ludzi, jakich widujemy w wielkich miastach, jak Londyn, Paryż czy Berlin.

Aż ją ścisnęło w dołku, tak mocno zapragnęła wrócić do domu, rozłożyć na stole teczki z wzornikami, materiały, nici i pasmanterię i zabrać się do szycia.

Wszystko dlatego, że wieczór był taki udany. Na werandzie Alla Toscana nie było za wiele miejsca, ale kelnerzy dostawili drugi stół, tak że wszyscy się pomieścili. Lekkie stłoczenie sprzyjało intymnej rozmowie. Marietta, nawet bez specjalnych manewrów, znalazła się między Kiesslingiem a Hansem bliźniakiem, zresztą, może to był Peter. Przyjemnie było siedzieć między dwoma przystojnymi mężczyznami, z których jeden wciąż zagadywał, a drugi, wprawdzie milczący z powodu bariery językowej, z tajemniczym uśmiechem podsuwał koszyk z chlebem i dolewał wina.

Szkoda tylko, że i Peter, i Hans byli identyczni nie tylko z urody, ale również z ubioru, przez co jeszcze trudniej było ich rozróżnić. Teraz Marietta już wiedziała, że te ich „kostiumy" to znak rozpoznawczy, bo z pomocą Leny wypytała się o szczegóły ich wędrówki. Nazywa się Walz i musi trwać co najmniej dwa lata i jeden dzień. I przez cały czas nie wolno im się zbliżyć do własnego domu na odległość mniejszą niż pięćdziesiąt kilometrów. Komórek nie mają, tylko piszą listy. Podobno taka podróż dla nauki fachu to średniowieczny zwyczaj, a jeszcze dziś każdego roku co najmniej tysiąc mężczyzn takich jak oni wędruje po całej Europie.

W autokarze było cicho. Ciemno.

Alicja na wszelki wypadek odczekała jeszcze chwilę. Następnie wstała i podeszła do rzędu foteli, gdzie przytuleni do siebie spali Staszek z Ritą. Nie miała wątpliwości, że ostatnie dni oznaczały dla nich dużą zmianę. Energie były gotowe, żeby się połączyć. A zatem, niech się połączą.

Obejrzała się wokół, żeby się upewnić, że nikogo nie obudziła, po czym nachyliła się i ostrożnie przewiązała ich splecione ręce niebieską nitką.

Potem po cichu wróciła na swoje miejsce.

Błękit to teraz dla nich wskazany kolor. Wzmocni i dostroi warstwę atmiczną aury, zharmonizuje wibracje, uspokoi zamęt wewnętrzny. Rita jest delikatna, energia łatwo się w niej mąci, odchyla od pionu, a barwy mieszają. Mimo pozornej siły Staszek też jest wrażliwy, ale to nic. Wzajemne wsparcie nie zawsze polega na tym, że skoro jedno jest słabe, to dobrze, by drugie było silne. Takie związki bywają niszczące dla obojga partnerów, za mocno ich ciągną w przeciwne strony. Edward...

Nie o tym miała myśleć. Rita i Staszek.

Więc jak, dobrze? Zamknęła oczy. Jeśli urodzi im się kiedyś dziecko, to będzie chłopiec czy dziewczynka? Alicja zwykle wiedziała takie rzeczy. Widziała. Płeć dziecka to w pewnym sensie pierwsza pomoc Matki Natury. Dopełnia, wyrównuje, wspiera słabszą stronę związku. Silny ojciec, a matka drobna i chorowita – będą córki. Henryk VIII po prostu nie mógł mieć męskiego potomka – dziedzica, na którego tak czekał. Jego synowie rodzili się i zaraz umierali. Kobiety nie były tu nic winne. Gdyby wiedział to, co Alicja...

Rozdział VII

Autokar sunął w tunelu deszczu, raz po raz mijając betonowe lub przezroczyste ściany, które miały odcinać mieszkańców przydrożnych terenów od huku autostrady, lecz jednocześnie podróżnika odcinały od widoku kolorowych dachów i wież kościołów, od rozległej perspektywy pól uprawnych i gór na horyzoncie. Droga wyznaczana przez światła reflektorów w mokrej mgle i ogólnej szarości zdawała się prowadzić donikąd.

Za szybą mignęła ociekająca wodą reklama szminki 1'Oreal – Wet your lips. Marietta rozejrzała się wokół, zastanawiając się, z kim by tu sobie uciąć pogawędkę. Rzuciła okiem na Kiesslinga. Już miała go zagadnąć o ostatni wieczór, gdy w tej samej chwili, na znak Heleny, dyrygent podniósł się ociężale z fotela.

– Uwaga! – odchrząknął. – Żeby czas nam się nie dłużył, popracujemy nad emisją głosu. Najpierw poproszę państwa o przetasowanie: na lewo soprany i tenory, na prawo alty i barytony.

Basów nie było.

Kiessling czekał chwilę, aż wszyscy się uciszą. Przyszło mu na myśl, zupełnie bez związku, że na Sądzie Ostatecznym Memlinga dobre dusze idą do nieba na prawo, a złe schodzą do piekła na lewo, lecz tylko w optyce Boga. My widzimy to odwrotnie. I pewnie dlatego wciąż grzeszymy. Nagle zapragnął poprosić Boga, by kiedyś, gdy nadejdzie czas, pozwolił mu usiąść po swojej prawej stronie.

Co mu chodzi po głowie! Wszystko przez ten depresyjny nastrój.

– I bliżej, proszę – przynaglił ruchem ręki.

W ciasnym przejściu zrobił się zator.

– Po co mamy się ustawiać? – jęknęła Marietta z niechęcią, klękając na fotelu. – Chór to chór, a nie wojsko.

Kiessling nie odpowiedział. Obejrzał się na Helenę.

Siedziała w fotelu obok kierowcy, jakby nieobecna, a może tylko zmęczona, i dziwnie samotna. Przez moment zatęsknił za nią – za nimi z czasów, gdy oboje mieli jeszcze tyle energii, chęci, zapału. Jak to się stało, że roztrwonili siebie, wspólny czas?

Uniósł obie ręce, dał znak.

Głosy były może nie do końca zrównoważone dynamicznie, jednak miejscami dało się słyszeć, że ligamenti vocale wibrują prawidłowo. Raz po raz pojawiała się zapowiedź koloru, wspólnego brzmienia.

Nie przerywając dyrygowania, Kiessling przeniósł wzrok za okno. Każda muzyka miała dla niego zawsze tę samą moc. Pozwalała odciąć się od życia, które było niczym więcej, jak bliżej nieokreśloną przyszłością, pełną trudnych decyzji i wiecznie nie załatwionych spraw. Przynajmniej jego życie takie mu się wydawało.

Dopóki jechali, nie musiał myśleć o niczym innym.

Dlatego ta próba była mu na rękę. Śpiew wpasowywał się w dudnienie silnika, podpowiadał linię melodyczną, jakby nawzajem się napędzały. Zawierał się w nim rytm i nastrój całej tej podróży.

Rano, przed wyjazdem z Fryburga, Kiessling zaszedł na pocztę. Telegram czekał od niedzieli. Trudno kogoś winić, poste restante to nie e-mail czy automatyczna sekretarka. Jego błąd, że nie wykupił roamingu. Zapomniał, a może podświadomie nie chciał o tym pamiętać, żeby Beata nie mogła go dogonić z kolejną awanturą.

Tego nie przewidział.

Ojciec zmarł nagle w warszawskim mieszkaniu Justyny, dokąd przewieźli go ze szpitala po niedawnym wylewie. Miał tam lepszą opiekę niż w Ołowniku, gdzie ze względu na planowany wyjazd Stefana i pracę Justyny byłby zdany na siebie i pomoc sąsiadów.

Wszystko trwało cztery minuty. Pogotowie, mimo małego ruchu na warszawskich ulicach w niedzielny poranek, nie zdążyło go uratować. Nie cierpiał. Siostra pytała, czy Stefan przyjedzie na pogrzeb. Ostatnim życzeniem ojca było, by nad grobem, zamiast popularnej melodii Lamberta na trąbkę, syn odśpiewał dla niego końcowy chorał O, przyjdźże już do mnie, bracie Snu z Kantaty Bacha Ich will den Kreuztab gerne tragen.

Pogrzeb miał się odbyć w środę. Była środa.

Nawet gdyby Stefan zjawił się w urzędzie pocztowym i odebrał wiadomość wcześniej i tak nie byłoby pewne, że zdąży na czas.

Teraz nie miało to już znaczenia.

Nie przerywając dyrygowania, mimowolnie zacisnął powieki. Odetchnął głęboko.

Ojciec wybrał Bacha na pożegnanie, jedyną muzykę godną rytuału przejścia. Oni, którzy zawsze o wszystko się spierali, w tym jednym przypadku byli zgodni. Bo dla Stefana to właśnie Bach był lekarstwem, które serwował sobie w chwilach zwątpienia i słabości. Słuchając tej muzyki, poddawał się logice kolejnych taktów jak terapii – była skuteczniejsza od wódki i papierosów. Zmarnowane lata przestawały boleć. Wtedy wiedział, że może wrócić do pracy. Wyruszyć w kolejną trasę.

Przebiegł w myślach kilka ostatnich dni. W niedzielny poranek, gdy ojciec umierał, on był w Berlinie. Tak blisko.

Drgnął, fałszywa nuta zabolała wręcz fizycznie.

– Stop, stop! – powiedział.

Opuścił ręce.

Rozdział VIII

– Czy zauważyliście tę czarną toyotę na olsztyńskich numerach? – odezwał się nagle Sergiusz, wyglądając przez okno. – Jedzie z nami od Bayreuth. Ciekawe, czy to przypadek? Bo mówiąc szczerze, wygląda, jakby jechała za nami. Już nawet rejestrację zapamiętałem.

Alicja poderwała się z miejsca, ale zaraz równie gwałtownie usiadła. Wystarczył jej jeden rzut oka, nie, nawet nie musiała patrzeć. Wiedziała, że to Edward!

W tej samej chwili Roksana odruchowo podniosła rękę do ust.

– O, Jezu, Alicja! – jęknęła.

Alicja odwróciła się w jej stronę.

– Mówiłaś do mnie?

– Tak! Alicjo, wybacz. – Roksana skuliła się z przestrachu. – Tyle się działo, że na śmierć zapomniałam. Przedwczoraj w Bayreuth, na festynie, podszedł do mnie ten mężczyzna i powiedział, że jest twoim mężem. Dał mi to – zaczęła czegoś szukać po kieszeniach kurtki, w końcu wyjęła zmiętą kopertę. – Miałam ci przekazać, że zaczeka na odpowiedź.

Alicja wpatrywała się w kopertę jak zahipnotyzowana. Nie wyciągnęła po nią reki.

W końcu potrząsnęła głową.

– Dlaczego... ? – urwała.

Nie wiedziała, o co powinna zapytać w pierwszej kolejności. Hierarchia ważności poszczególnych pytań była trudna do ustalenia. Zresztą, to mogło zaczekać. Podobnie jak list od Edwarda w pomiętej kopercie. Najważniejsze pytanie, na które musiała natychmiast znaleźć odpowiedź, brzmiało: I co teraz? Co zrobić z Edwardem jadącym za nimi? Za nią!

Podczas próby Alicja nie mogła się skupić. Zapominała tekstu, swoje kwestie czytała machinalnie z kartki. Gdzieś zagubiła dźwięczność strun głosowych, utraciła zdolność oddychania, jak ryba na piasku.

Co może wiedzieć człowiek na temat ryby wyrzuconej na brzeg, gdy każde kolejne poruszenie skrzeli pozbawia ją resztek nadziei?

Alicja znała to uczucie, potrafiła je nawet nazwać: bezbronność.

Była bezbronna.

Dawniej tyle rzeczy ich cieszyło. Suwalszczyzna późnym latem, niedzielne wylegiwanie się w łóżku do południa i gorąca czekolada w zimowy wieczór. Szept Edwarda: «Jesteś piękna». I obserwowanie wyrazu jego twarzy, gdy otwierał prezent, który dla niego wymyśliła. I deszcz za oknem, kiedy zgadywali, które drzewo pierwsze zmoknie do ostatniego liścia – orzech włoski przed domem, jarzębina pod oknem w kuchni czy leszczyna w kącie ogrodu.

Pewnego dnia wszystko to zniknęło. Ich wspólny krąg zaczął przypominać ciasną obręcz. Pewnego dnia? To znaczy kiedy dokładnie? Czy potrafimy odnotować dzień, kiedy miłość znika, a w jej miejsce pojawia się przyzwyczajenie albo uległość jednego wobec drugiego? Alicja tego nie zauważyła, tym bardziej nie wiedziała, na co powinna zwracać uwagę, żeby do tego nie dopuścić. Dopiero wypadek Marysi ujawnił istnienie tej obręczy, ciasnej i niewygodnej. I dopiero wypadek Marysi ją rozerwał.

Marysia... Jak żyć z Edwardem bez Marysi? Żeby wydobyć się z rozpaczy, nie wystarczy chcieć. Pewnie dlatego, mimo upływu dni, Alicja wciąż nie potrafiła rozpoznać w sobie, czy nadal kocha Edwarda. Bo jeśli tak, to co powinna zrobić?

A jeśli nie?

Nie mogła śpiewać. Wróciła na swoje miejsce i okryła ramiona chustą w niebieskie i fioletowe wzory. Przezroczysta bańka jej aury pokryła się rysami, gotowa rozpaść się pod jednym słowem, jakby zrobiono ją ze szkła.

Słowo. Nigdy nie należy lekceważyć tego, co może nam przekazać jakieś słowo. Na przykład, napisane i ukryte w pomiętej kopercie. Nie była gotowa, żeby je odczytać, ponieważ nie zdążyła się jeszcze uporać ze słowami, które wypowiedział Edward, odkładając słuchawkę: „To ty jesteś winna".

Nie otworzyła listu od Edwarda.

Potrzebowała więcej czasu. Wprawdzie ostatnich kilka dni wiele zmieniło, ale ona nadal nie wiedziała, co czuje. Na razie wiedziała tylko tyle, że na następnym postoju będzie musiała z nim porozmawiać.

Jechali na południe.

Fryburg pozostał w tyle, wokół roztaczały się lesiste stoki Schwarzwaldu. Na niebie pojawiły się chmury, płaskie wrzeciona bieli i wiatru, na zmianę pogody Rita zasłoniła uszy obiema rękami. Zamknęła oczy. Czy to możliwe, że myśli mogą boleć?

– Znowu? – Alicja zawsze wiedziała, kiedy się zjawić.

– Nie martw się, jestem zahartowana. – Rita chciała się uśmiechnąć, ale wyszedł z tego grymas.

– Hartowanie nie zawsze hartuje, czasem zwyczajnie męczy ciało – zauważyła Alicja.

– Mądre słowa, ale przemyślę je jutro, zgoda?

Alicja nie odpowiedziała.

Rita ponownie zamknęła oczy, a kiedy je otworzyła – była sama. Nie zarejestrowała momentu, kiedy Alicja wstała i odeszła.

Podciągnęła nogi i skuliła się na siedzeniu. Tabletki przestały działać, w ostatnich dniach za dużo ich brała. Najmniejszy hałas był nie do zniesienia. Dotknęła czoła, zaraz jednak cofnęła rękę, przerażona. Po chwili przyłożyła ją tam znowu. Zacisnęła powieki: czaszka jej urosła?

Pomyślała: czy ludzie, którzy wariują, wiedzą, że wariują?

Po przerwie na lunch, która wypadła na dużym przygranicznym parkingu, wyposażonym w wygodne stoły i ławy – Rita poczuła się gorzej. Chwyciły ją gwałtowne torsje. Potem siedziała na podłodze w toalecie, przykładając ręcznik do czoła i karku, który Alicja raz po raz moczyła w zimnej wodzie.

Dziewczyna nie reagowała na pytania. Jęczała z bólu.

Kołysząc się w przód i w tył, powtarzała w kółko:

– Zabić go, zabić!

– Kogo, kochanie? – Alicja usiadła obok Rity na podłodze. Objęła ją ramieniem, usiłując nakłonić dziewczynę do rozluźnienia napiętych mięśni i oparcia się plecami o ścianę. Gdy w końcu to się udało, przyłożyła jej rękę do czoła. Było mokre i rozpalone.

– Tutaj, ten ból. – Rita ucisnęła palcami czaszkę. Mówiła przytomnie. – To kłujące światło w głowie jest z niewyspania.

– Ból zaraz minie – Alicja starała się mówić spokojnie, rzeczowo. – Pomasujemy kilka punktów, oczyścimy czakry.

Zaczęła nucić: „O mio babbino caro / Mi piace e bello, bello / Vo'andare in porta rossa / A comperar Vanello"...

Rita zasnęła na krótką chwilę. Ale kiedy się obudziła, było tak samo jak przedtem.

Kiedy godzinę później Lena zajrzała do nich po raz kolejny, Alicja powiedziała na głos to, co od jakiegoś czasu było oczywiste:

– Rita jest chora, potrzebuje lekarza.

Lena skinęła głową i bez słowa wyszła z toalety.

Wszyscy siedzieli już na swoich miejscach, gotowi do drogi. Tylko Lena i Staszek stali na zewnątrz, tłumacząc coś Helenie i dyrygentowi.

W końcu zawrócili razem do autokaru. Na znak Heleny kierowca wyciągnął spod siedzenia apteczkę i przez chwilę czegoś w niej szukał. Podał Staszkowi szklaną ampułkę, którą ten wziął bez słowa i pochylając się, żeby nie zahaczyć o linkę z suszącymi się ręcznikami, ruszył w stronę Rity. Po drodze cofnął się o kilka rzędów i bez pytania zabrał butelkę wody z siedzenia Marietty.

– Masz. – Podał Ricie ampułkę pyralginy, którą dla niej otworzył. – Popij wodą.

– Dzięki, Staszku. – Rita posłusznie wzięła lekarstwo i popiła gorzki specyfik wodą z butelki Marietty. – Strasznie mnie tam ciśnie. – Dotknęła skroni.

– Ale nie przejmujcie się, to przejdzie.

Oparła głowę o chłodną szybę.

Za oknem chmara wróbli poderwała się z ziemi i z szumem skrzydeł odleciała.

Kiedy w końcu wyjechali z parkingu, Hugo wychylił się ze swego miejsca.

– O co wam poszło? – spytał.

– O co? – Staszek aż sapnął ze złości. – Chcieliśmy Ritę odstawić do szpitala, ale szefostwo się nie zgodziło.

– Powiedzieli dlaczego?

– Nie mamy czasu. Nie zdążymy na festiwal.

Część V

„Dlaczegóż to wyrzekają się pszczoły snu, rozkoszy miodu, miłości i owego niezrównanego wywczasu, w jakim pędzi żywot brat ich, skrzydlaty motyl? Czyżby nie mogły żyć jak on?

[... ] Znamy ich celi wiemy, że podobny jest do naszego. Chcą żyć w potomkach swoich tak długo, jak trwać będzie sama ziemia".

Maurice Maeterlinck, Życie pszczół, s. 40.

Rozdział I

Słońce wstało o godzinie 7:17.

O tak wczesnej porze ziemia spała jeszcze w otulinie nocnych oparów. Jedynie łagodne szczyty górskie i wierzchołki drzew na wyższych stokach były widoczne. Okręty powietrzne w morzu chmur. Świt z wolna osuszał wilgoć, podczas gdy pierwsze promienie słońca przebijały gęste warstwy cieni. Zapowiadał się pogodny dzień, o czym na razie mógł się przekonać tylko Profesor, który przez całą noc nie zmrużył oka.

Reszta spała jeszcze w swoich celach.

Franciszek Górczyński z niecierpliwością doczekał świtu, a wtedy wymknął się na dwór, uważając, żeby po drodze nie narobić hałasu. Nie miał pojęcia, dokąd zajechali na nocleg. Było już dobrze po północy, gdy po długiej i żmudnej jeździe krętymi drogami, wciąż pod górę, nareszcie stanęli przed bramą tego domu, gdzieś w miejscu bez nazwy.

Gdzieś znaczy nigdzie. Wszędzie. Gdzieś w górach Schwarzwaldu, gdzieś w południowych Niemczech. Dom był drewniany, na kamiennej podmurówce, kryty gontem i tak obrośnięty bluszczem i dzikim winem, że kąty proste narożników ścian zatraciły ostrość. Przypominał brodatego starca, który przed wiekami usiadł strudzony w cieniu góry i tak już pozostał. Kobieta w szarej sukni i czarnej chuście na ramionach wręczyła im klucze do pokoi. Były skromnie wyposażone: wąskie żelazne łóżko, nocny stolik z lampką. Na drzwiach podwójny haczyk na ubrania, pod oknem pulpit z otwartą Biblią. Żarówka, najwyżej czterdziestka. Żadnych ozdób, nawet zasłon w oknach, tylko prosty krzyż na ścianie nad wezgłowiem. Niezbyt przytulnie, choć czysto. Bardziej klasztor niż hotel. Ale nikt nie pytał o szczegóły. Najważniejsze, że po wyjątkowo burzliwym dniu i trudach długiej podróży mogli odpocząć w ciszy i ciemności.

Profesor obszedł autokar dookoła. Zamknięty. Tego się obawiał: kierowca również nocował w pensjonacie.

Rozejrzał się bezradnie. Łatkę zabrał ze sobą do pokoju, ale Zachariasza musiał zostawić w autokarze. Wprawdzie zaopatrzył go w świeżą wodę i ziarno – Zachariasz nie był wybredny, sam wydziobywał słonecznik i siemię lniane z pełnoziarnistego chleba, a i okruszki chleba mu smakowały – po raz pierwszy jednak został na tyle godzin w zamknięciu, bez opieki.

Nie mógł postąpić inaczej. Bał się, że Helena albo dyrygent zauważą dziwacznie podziurkowane pudło i zaczną się dopytywać. Prawdę mówiąc, mimo starannego czyszczenia prowizorycznej klatki, w pobliżu miejsca Profesora pojawił się już wyrazisty zapach, typowy dla gołębnika. Taki wczesny ranek byłby odpowiednią porą, żeby Zachariasz odetchnął świeżym powietrzem i rozprostował skrzydła. Przy okazji można by mu wysprzątać legowisko i wyłożyć liśćmi orzecha włoskiego, który rósł przy bramie. A do ziarna dodać posiekanej mięty i pokrzywy Zachariasz nie dostawał ostatnio żadnych witamin.

Ale autokar był zamknięty.

Wokół, aż po horyzont, ciągnęły się góry, seledynowe od wiosennych traw, poznaczone ciemnozielonymi płatami lasów. W porannej ciszy jedynie ptaki przemykały ze świstem. Dom wraz z ogrodem, usytuowany na niewielkiej polanie w połowie górskiego stoku, ogradzał niski kamienny mur, z bramą Wjazdową od frontu i furtką na zapleczu, wychodzącą wprost do lasu.

Na trawniku przed domem kwitły stokrotki, koniczyny, rumianki i nostrzyki, płożył się rdest. Tutaj na południu wiosna była już w pełnym rozkwicie, ani śladu wczesnych krokusów i przebiśniegów czy łat śniegu w zacienionych kątach. Trawa nie była koszona, a kwiaty rosły swobodnie. Zupełnie „nie po niemiecku", pomyślał Profesor, któremu, podobnie jak całej reszcie świata, Niemcy, oprócz wojny, kojarzyły się głównie z porządkiem – w domu i zagrodzie.

Na prawo od bramy stała drewniana dzwonnica, zbudowana na podstawie kwadratu i zwężająca się ku górze, z prześwitem pod spadzistym dachem, w którym widoczne były dwa dzwony. Franciszek rozejrzał się w poszukiwaniu kaplicy. Była kawałek dalej, ukryta za kępą krzewów. W sadzie, na konarach kwitnących grusz, śliw i jabłoni zauważył liczne budki dla ptaków. To stąd te poranne ptasie ślizgi po niebie, które zaobserwował wcześniej.

Spojrzał na zegarek. Dochodziła siódma.

Przypomniało mu się, co powiedziała kobieta, wręczając klucze: nabożeństwo o siódmej trzydzieści, śniadanie o ósmej piętnaście.

Gwizdnął cicho na Łatkę, po czym ruszył w stronę bramy. Miał trzy kwadranse na spacer.

Nabożeństwo było krótkie. Bez księdza, bez kazania, z jednym czytaniem, śpiewane a capella. Proste, a tym samym zgodne z dawnymi zaleceniami Hildegardy z Bingen. Pasowało do tych gór i do tych kobiet w szarych sukniach. „Osten. de nobis / Domine, misericordiam tuam / Et salutare tuum da nobis / Domine exaudi orationem meam / Et clamor meus ad te veniat"...

W ciszy gór i wczesnej pory śpiew rozbrzmiewał z całą mocą, głosząc urodę rajskich ogrodów i Bożego stworzenia.

Lena przymknęła oczy.

Kiedy śpiewała, dźwięki spływały jej do krtani gdzieś spoza niej, z powietrza. Miały kształty Miękkie i naturalne, rozgałęzione niczym łodygi traw. Drżąc, otwierały się swobodnie na frazowanie, nie uwierały. Podczas prób Lena zwykle siadała za Alicją – alt za sopranem. Wolała jednak śpiewać wyższe partie niż swoje. Zwłaszcza po przejściu skali, gdy wchodziła w rejestry typowe dla sopranów, tony miały w sobie szczególną lekkość, a zarazem siłę. Wibrowały w głowie. Wtedy były jak woda. Przezroczyste jak szkło.

Gdyby Rita zjawiła się rano w kaplicy, a potem przyszła razem ze wszystkimi do refektarza na śniadanie, prawdopodobnie rozmowa przy stole potoczyłaby się mniej więcej tak:

– Straszna noc – jęknęłaby Marietta, wznosząc oczy do sufitu. – W klasztorze! Gdybym wiedziała, nigdy w życiu bym się na to nie zgodziła.

– Co ma klasztor do noclegu? – spytałby Sergiusz.

– Słyszałam, że w klasztorach latają nietoperze. A nietoperze piją ludzką krew i wkręcają się we włosy.

Sergiusz przyjrzałby się Marietcie z zainteresowaniem.

– Chyba pomyliłaś nietoperze z zakonnicami. Ale te tutaj nie noszą habitów. Są całkiem świeckie i wcale nie ciche i pokorne jak prawdziwe mniszki.

– Złego słowa nie powiem – Hugo westchnąłby z zadowolenia, dolewając sobie kawy z dzbanka. – Czysta pościel, łazienki z prysznicem. Nareszcie wygodnie, prywatnie. Tego nam było trzeba od początku.

– Świeckie czy nie, zakonnic też się boję. – Marietta rzadko kiedy dawała za wygraną. – Podobno nic nie mówią, bo mało jedzą. I te ich szare mundurki. Żywe trupy, brrr.

– Ale jednak żywe, w takim razie nie masz się czego bać. Zaczną straszyć dopiero potem. – Hugo chętnie przekomarzał się z Mariettą. Bawiło go, że dziewczyna nie rozumie dowcipów.

– Potem? To znaczy kiedy?

Helena była dumna, że dzięki jej kontaktom i znajomościom udało się tyle rzeczy załatwić. Jak na przykład ten postój w klasztorze, który tak niespodziewanie okazał się potrzebny, ponieważ nie dotarli do Francji na zaplanowany nocleg. Wystarczył jeden telefon, siostry nigdy nie robiły problemu.

Teraz powiedziałaby zapewne:

– Jesteśmy w Marienhofie, moi kochani. To Stift, a nie regularny zakon, z mniszkami, klauzurą i tak dalej. W takich miejscach od wieków mieszkały kobiety „bez opieki": panny nieletnie albo stare, wdowy i niedołężne staruszki, samotne matki z dziećmi. Tu nie ma ślubów ani welonów, tylko wspólnota. Bezpieczeństwo. W imię Boże, oczywiście, ale to się rozumie samo przez się.

– Jest pani świetnie poinformowana – zauważyłaby Marietta.

Podobne uwagi zwykle peszyły Helenę. Od początku podróży zauważyli, że nie ma ochoty za dużo opowiadać o sobie ani tym bardziej, skąd zna tylu różnych ludzi.

– Kiedyś bywało się tu i tam – ucięłaby krótko, enigmatycznie.

A czując na sobie ich wyczekujący wzrok, może dodałaby coś w rodzaju:

– Za czasów komuny lepiej nam się działo. Można było jeździć na Zachód, na wymiany.

– Wymiany czego? – Sergiusz był młody, nie zrozumiałby języka, jakim posługiwała się kobieta w wieku Heleny. Ona również nie rozumiała, że można nie rozumieć tak oczywistych rzeczy Poza tym nie lubiła być najstarsza w towarzystwie.

– Wasze pokolenie tego nie pamięta, ale spytajcie Profesora, naszego seniora, to wam powie. Dawniej sztuka była najlepszym środkiem, żeby się wyrwać z okowów. – Wyjaśnienie zabrzmiałoby ogólnikowo i górnolotnie, ale, zdaniem Heleny, było zgodne z ówczesną rzeczywistością. – Prawda, Franciszku?

Górczyński był z natury łagodnym człowiekiem, jednak nie na tyle naiwnym, żeby pewnych faktów z przeszłości nie widzieć obiektywnie.

– No cóż – mruknąłby, podsuwając kawałek sera warującemu pod stołem Łatce. – Kto mógł, ten jeździł. Ci, co siedzieli dalej od żłobu, klepali biedę, a o Zachodzie mogli sobie jedynie pomarzyć albo poczytać w książkach, bo często nawet telewizora nie mieli.

– Każdy mógł pojechać – zaperzyłaby się Helena. – Wystarczyło trochę się zakręcić, pogadać z tym lub owym, tu i tam.

– Dobrze to pani ujęła, madame. – W Profesorze zawsze brał w końcu górę spokój filozofa. – Ten i ów, tu i tam. Ja jednak wolałem być tu... – w tym momencie pewnie by się zająknął na myśl o miejscu, gdzie się właśnie znajdowali, z dala od kraju – ... to znaczy tam.

– Więc jednak mieliśmy wybór! – Dla podkreślenia swoich racji Helena lubiła czasem klasnąć w dłonie.

– Nawet nie trzeba było mieszkać w stolicy. W każdym mieście był komitet i ludzie, którzy chcieli pokazać światu nasz kraj od najlepszej strony.

– Tu akurat się zgadzam.

Pieczywo było świeże i chrupiące, a konfitura z moreli domowej roboty. Helena uwielbiała słodycze, smakołyki podane przez siostry mogły się okazać pokusą ponad jej siły.

– I jeszcze poproszę o cukier.

– Dziękuję, kochanie. – To do Roksany, która jak zwykle na pewno usiadła obok Sergiusza. – Ot, i tak, zaczęliśmy rozmowę od niemieckich klasztorów, a zeszliśmy na własną trudną przeszłość. No, czas ruszać – Helena czuła się odpowiedzialna za harmonogram podróży, a tu oprócz dwóch wieczorów koncertowych, które miała wliczone w plan, doszła sytuacja, której nie przewidziała, a zabrała im sporo czasu. – Mamy trzysta pięćdziesiąt kilometrów do przejechania. Przed nami Francja!

Kto wie, może ta rozmowa przy kawie i chrupiących bułeczkach z konfiturą domowej roboty wyglądałaby tak, a może zupełnie inaczej.

Jednakże Rita była w klinice we Fryburgu, dokąd zmuszeni byli zawrócić z granicy i gdzie przyjęto ją na oddział chirurgii onkologicznej. Diagnoza: guz w lewym płacie mózgu. Lekarze wspomnieli o szczęściu, guz nadawał się do operacji. Nie był to jedyny łut szczęścia, o jakim mogła mówić Rita. Dyrektorka biblioteki miejskiej w Reszlu była może zła, że Rita złożyła wymówienie i wyjechała, ale nie była złą kobietą. Powiedziała:

– Znam cię nie od dziś, wszystko robisz impulsywnie. Obiecaj mi, że przed wyjazdem wykupisz ubezpieczenie na zdrowie. Nigdy nic nie wiadomo.

W refektarzu zabrakło także Staszka, Hansa i Petera, do których niemej obecności wszyscy zdążyli się już przyzwyczaić. Staszek stwierdził, że Rita nie może zostać sama w obcym szpitalu. Ktoś musi ją odwiedzać.

– Bliźniacy mają tu nagraną robotę na budowie. Powiedzieli, że i dla mnie coś się znajdzie.

Bracia zabrali swoje tobołki i kostury, Staszek wziął plecak, skrzynkę z narzędziami i skrzypce, i poszli.

Nie było też męża Alicji i jego czarnej toyoty.

I zniknął Łukasz.

Dlatego wszyscy pozostali zjedli śniadanie w milczeniu.

Rozdział II

Zbliżał się czas odjazdu, luki bagażników były już pozamykane, kierowca grzał silnik. Profesor usiłował zagonić Łatkę do środka. Członkowie zespołu powoli sadowili się na swoich miejscach.

Alicja stała jeszcze przed wejściem do autokaru, jakby się nad czymś zastanawiała. W końcu szepnęła Marietcie, że zapomniała czegoś z pokoju. Niech na nią chwilę zaczekają. Następnie prędko obeszła dom i okrężną drogą zawróciła do kaplicy.

Po śmierci Marysi Alicja utraciła wiarę w Boga i sens rytuału. Po co to wszystko, skoro najgorliwsze modlitwy nie pomagały, a już na pewno przed niczym nie chroniły, ani przed śmiercią, ani przed rozpaczą. Od wielu miesięcy nie była w kościele. Nastrój tego miejsca pośród seledynowych gór poruszył ją, przeniknął do głębi. Alicja nagle zatęskniła za ciszą, jaka ogarnia człowieka jedynie w opuszczonym kościele, kiedy pusta nawa mówi nam nie tyle o nieobecności, ile o nieuchwytnej obecności.

Poprzedniego dnia, podczas postoju na parkingu, Edward podszedł do niej, żeby porozmawiać. Jednak Alicja nie miała czasu.

– Nie teraz, sam rozumiesz – powiedziała. – Rita jest bardzo chora, muszę się nią zająć.

Tak jakby Edward znał Ritę i dla niego było to równie oczywiste.

Potem, w szpitalu, gdzie wszyscy razem z Ritą czekali na wyniki badań i wstępną diagnozę, także mu się nie udało. A ona nawet nie zapytała, jak ją znalazł. Zresztą, czy miało to jakiekolwiek znaczenie? W jego głosie i spojrzeniu nie wyczuła gniewu, do którego miałby pełne prawo. Raczej niepewność, pytanie. Zapowiedź rozmowy. Ostatniej nocy doszła do wniosku, że ucieczka – nieważne, czy w tematy zastępcze, czy taka prawdziwa – to błąd, ślepa uliczka. Wyjechać? Zacząć od nowa? Życie jest jak poród. Jeśli coś ma się urodzić, musimy zebrać wszystkie siły i mocno przeć. Nigdzie nie napisano, że nie będzie boleć.

Niedobrze zrobiła, unikając rozmowy z Edwardem.

W kaplicy nie było nikogo. Melodia Vivaldiego sama wydobyła jej się z gardła. Zaczęła powoli, niemal szeptem, i już do końca tak śpiewała: raczej cicho, jakby mówiła sama do siebie.

Sposa son disprezzata wymaga nie lada kunsztu. Nie chodzi o urodę głosu, sposób frazowania, stopniowanie dynamiki, dobór barw, ściemnianie i rozjaśnianie, bo to oczywiste. Najważniejsza jest noblesse – szlachetność uczuć, spokojny dystans wobec cierpienia, które jest tej arii tematem zarówno w tekście, jak i w muzyce. Żadnej histerii, żadnych popisów technicznych.

Bycie razem jest złudą. To wybór. Miłość wymaga od nas wyjścia poza siebie, ale w rzeczywistości nic się nie zmienia: nadal jesteśmy odrębnymi istotami, które nigdy nie przeistoczą się w jedność, ponieważ tak się urodziły – osobno.

Edward ją zaskoczył, znikając wczorajszego wieczoru bez pożegnania. Mimo wszystko nie spodziewała się, że tak prędko zrezygnuje i wyjedzie. Zupełnie jak ja przed tygodniem, pomyślała.

Zamknęła oczy, jeszcze przez chwilę chłonąc wybrzmiewające tony arii i ciszę nieobecności. Następnie przeżegnała się i wstała z klęcznika. Wychodząc z kaplicy, w półmroku nie zauważyła mężczyzny siedzącego w ostatnim rzędzie, za filarem.

Z Marienhofu wyruszyli o wyznaczonej godzinie. Minąwszy znaki na Klosterkirche i Sankt Peter, skierowali się na południe. Do granicy nie było daleko, ale dłuższy czas jechali górską drogą bardzo wolno. Ruch był niewielki, jedynie pasące się leniwie rude krowy i stada owiec nadawały swoje niespieszne tempo przesuwającym się za oknem widokom.

De czasu musi upłynąć, byśmy mogli powiedzieć, że przyzwyczailiśmy się do miejsca, ludzi, warunków?

Poprzedniej nocy, w drodze, która upływała w znużonej ciszy i ciemności, puste miejsca w autokarze jeszcze im nie doskwierały. Za dużo się wydarzyło, zbyt szybko. Dopiero w świetle dnia nieobecność aż tylu osób naraz stała się w pełni widoczna. Fotele Rity i Staszka, bliźniaków i Łukasza nie były tak po prostu puste – ziały pustką. Nikt ich nie zajął, nikt nie przesiadł się bliżej. Na fotelu w rzędzie za Sergiuszem wciąż leżał polar Rity. Nie zapomniała o nim, tylko Alicja w ostatniej chwili niepostrzeżenie wyjęła go z torby. Polar był czerwony, a to w tej sytuacji nie był dobry kolor. Gdyby nie Alicja, która ją spakowała, Rita w ogóle nic by nie zabrała ze sobą do szpitala, a tak został tylko ten polar i kilka zmiętych chusteczek higienicznych.

Alicja wtuliła się w swój kąt, wyłożony kolorowymi chustami. Próbowała się skupić na chorobie Rity, na drodze, na medytacji i prawidłowym oddychaniu. Ale w głowie wciąż kołatała jej jedna myśl: za późno. Edward odjechał, a ona z nim nie porozmawiała.

Dla Leny w pożegnaniach nie było nic nowego, wiedziała, że to najtrudniejsza część koczowniczego życia. Żegnamy czas, który właśnie minął, wyjątkowy, bo zawsze w jakimś sensie inny, niż się tego spodziewaliśmy. Bo nie możemy go powtórzyć. I siebie także żegnamy – już nic w nas nigdy nie będzie takie samo. Człowiek osiadły nie zna tego uczucia, jemu dni płyną, zlewają się i zacierają, znaczone jedynie dorocznymi świętami. Ale kiedy się wędruje, droga każdego dnia jest nowa.

Nawet Marietta, zamiast, jak zwykle, pod pierwszym lepszym pretekstem przesiąść się do Alicji czy Roksany, pozostała w ostatnim rzędzie, raz po raz spoglądając na fotel Łukasza przed sobą. Od wypadku na parkingu, kiedy to jego laptop uległ zniszczeniu, czuła się w jakimś stopniu odpowiedzialna za jego depresyjny nastrój. Dlatego, ilekroć Łukasz zbyt długo siedział w jednej pozycji, zapatrzony w okno, zaczynała go zagadywać. W ogóle Marietta czuła się odpowiedzialna za tych wszystkich mężczyzn. Niby dorośli, a zachowują się jak mali chłopcy. Maestro podobno zjeździł kawał świata, a przynajmniej całą Europę, a zupełnie nie dba o siebie. Marietcie już nawet nie chodziło o to, że nie potrafi się ubrać, tylko o jego zdrowie. Wciąż krzywił się i sykał z bólu, masował żołądek i łykał jakieś tabletki przeciwbólowe, które, wiadomo, pomagają doraźnie, ale przecież nie leczą. Powinien pójść do gastrologa i potem regularnie zażywać lekarstwa. Nie palić, nie pić. No i nie denerwować się, przestrzegać diety.

Nie zajechali ponownie do Fryburga, Helena tak zadecydowała po naradzie z dyrygentem. Byli już mocno spóźnieni. Szanse na to, że zdążą do Pampeluny na otwarcie festiwalu malały z godziny na godzinę, dlatego nie odwiedzili Rity. Teraz mogli liczyć już tylko na kontakt telefoniczny ze Staszkiem, który żegnając się, spisał sobie numery wszystkich komórek. Ominęło ich również zwiedzanie miasta, z jego niezwykłym ratuszem przy malowniczym rynku, gotyckimi kościołami świętych Marcina i Michała, domami i pałacami z XVI i XVII wieku i brukowanymi uliczkami, wzdłuż których biegną kanaliki z wartką wodą, spływającą z górskich siklaw i strumieni.

W podróży niepisane prawa same się ustanawiają. Niepisanym prawem tego dnia było pozostać na swoim miejscu. Sergiusz przez moment się namyślał. Nie musiał pytać, wystarczył mu rzut oka na Roksanę, żeby wiedzieć, jak się czuje. Dlatego w końcu postanowił złamać prawo.

Wstając, mimochodem spojrzał przez okno.

– Są! Są! To na pewno oni – zawołał na widok czarnej toyoty, jadącej na sąsiednim pasie, równolegle z nimi.

I po chwili wahania:

– Ale nie jadą sami.

Łukasz nie wierzył w zbiegi okoliczności i szczęśliwe przypadki. Z tym większym zdumieniem odczytał SMS od Mai: „Nie wiem, gdzie jesteś, ale wiem, gdzie ja dziś będę. W Bazylei. Dlaczego? Samotny weekend może być wszędzie. Lecę wieczorem. Nie mam hotelu, znajdę coś na miejscu".

Dwukrotnie odczytał wiadomość. Bazylea? Basel – nazwę zauważył wcześniej na drogowskazach. Nie byli daleko. Odpisał: „O której lądujesz?". Ale Maya więcej się nie odezwała, pewnie była już w samolocie.

Potem wszystko potoczyło się błyskawicznie. Edward zgodził się bez wahania, nawet nie podszedł do Alicji, żeby ją zawiadomić. Stała z resztą grupy przed izbą przyjęć, akurat rozmawiali z lekarzem dyżurnym na temat Rity. Na lotnisko w Bazylei, dzięki służbowemu GPS-owi Edwarda, trafili jak po sznurku. Trochę musieli poczekać, samolot z Warszawy lądował dopiero półtorej godziny później. Dość czasu, żeby ochłonąć, napić się kawy, przygotować na spotkanie.

Łukasz stwierdził ze zdziwieniem, że jest gotowy do rozmowy z Mayą. O nich, ale przede wszystkim – o nim.

Teraz mógł jej już powiedzieć.

Od razu ją zobaczył. Szła przez płytę lotniska, wysoka, szczupła, krótko ostrzyżona i z prostą grzywką, w dżinsach i białym żeglarskim swetrze. Skórzaną torbę przewiesiła przez ramię, w ręce trzymała jakąś książkę.

Czekał za szybą.

Na jego widok przystanęła niepewnie. Zmarszczyła brwi, jakby coś jej się nie zgadzało.

– Łukasz! Ty tutaj?

Speszył się. Dawno się nie widzieli, a ostatnia rozmowa telefoniczna nie zakończyła się najlepiej. Nie wiedział, jak powinien się przywitać.

Odetchnął głęboko.

– Kocham cię – powiedział.

Maya milczała. W końcu, po długiej chwili, wyciągnęła przed siebie trzymaną w ręce książkę.

– Dlaczego mi od razu wtedy nie powiedziałeś? – spytała. – Przecież zrozumiałabym. Każdy by zrozumiał.

Rozdział III

Na szczęście Maya była w pracy, kiedy to się stało.

Szykując się do wyjścia z domu przed ósmą rano, obudziła go jak zwykle kawą i herbatą w dwóch fajansowych filiżankach.

Włączyła radio.

– Tylko znowu nie zaśnij – powiedziała. Nachyliła się nad nim, mówiąc to, i połaskotała za uchem. A może to było: nie zaśpij, ale nie miał pewności. – Pamiętasz, że przed zajęciami idziesz do dziekana? Nie powinieneś się spóźnić.

Jeszcze tylko pocałunek w czubek rozczochranej głowy, lekkie muśnięcie w przelocie. Jakbym był jej synem, a nie facetem, przemknęło mu przez myśl. I już jej nie było. I miało nie być do wieczora, w redakcji pracowało się od numeru do numeru, nie licząc godzin.

I tak już będzie co dzień, mruknął, przekręcając się na bok, do pozycji embrionalnej.

Radio dudniło niskimi tonami przeraźliwie głośno, jakby ich sypialnia była pudłem rezonansowym kontrabasu. Przewrócił się z powrotem na plecy. Co dzień, do końca życia. Tak będzie.

W końcu usiadł i opuścił nogi na podłogę. Dłuższy czas trwał tak, bosymi stopami wyczuwając drzazgi i nierówności chłodnych desek, z pochyloną głową. Zbierał energię, żeby wstać, umyć się, ubrać. Wyjść z domu.

Ale najpierw – zgasić radio.

Nagle drgnął. Coś przykuło jego uwagę. Przez chwilę nie potrafił sobie uzmysłowić, co się dzieje. Jest sam w ich mieszkaniu na Freta, więc skąd tutaj głos ojca?

– Pyta pani, czy dostawaliśmy rozkazy. Nazywaliśmy to raczej instrukcjami – mężczyzna w studio zaśmiał się w charakterystyczny sposób. Ojciec zawsze tak się śmiał, na jednej nucie, nie otwierając ust.

– Jakiego rodzaju instrukcje?

– Co do zakresu działań operacyjnych. Ale w tym przypadku – chrząknięcie – byliśmy kolegami z akademii. Oboje studiowaliśmy w klasie fortepianu.

– Pan wybaczy, może to zabrzmi trochę dziwnie: komu była potrzebna inwigilacja jakiejś młodej pianistki u progu kariery?

– Dobre pytanie – w głosie rozmówcy zabrzmiał podziw dla inteligencji dziennikarki. – Ta kariera artystyczna mogła się rozwinąć na międzynarodową skalę. Wszystko wskazywało, że ta młoda, obiecująca pianistka wypłynie na szerokie wody. Gdyby tylko chciała, pomoglibyśmy.

Łukasz siedział nieporuszony. Nie mogło być mowy o pomyłce, znał ten głos: mężczyzna, z którym rozmawiała dziennikarka w studiu warszawskiego radia, był jego ojcem.

– Czy dlatego ożenił się pan z Zofią K. ? Z powodów zawodowych?

– Zofia R. wtedy była jeszcze panną na wydaniu – znów znaczące chrząknięcie. – Nie, to znaczy, trochę tak.

– Trochę?

– Nikt mi nie kazał. Ale tak było... – sekunda namysłu – łatwiej.

– Łatwiej?

– Uwierzyła mi.

– W pańską miłość?

– Przyznaję, że zdążyłem się nią zainteresować również jako mężczyzna. Ale najważniejsze, że dzięki naszemu małżeństwu przestali się przy mnie kryć.

– Kto się krył? Z czym? – Sądząc po głosie, dziennikarka była młoda. Ta rozmowa wyraźnie wykraczała poza jej osobiste doświadczenie.

– Kto? Jej rodzina, znajomi. Wszyscy siedzieli po uszy w konspiracji.

– Przyzna pan, że brzmi to trochę...

– Nieprawdopodobnie? – W jego śmiechu pojawił się ton ironii. – Pani myśli, że to była fikcja. Ja też mógłbym tak pomyśleć, gdybym nie widział tego na własne oczy. Bibuła w szafie i pod obrusami, podziemna prasa w koszyku na robótki ręczne, dewizy w puszce z kawą, powielacz w piwnicy, za skrzynią z ziemniakami. W jej domu niemal wszystkie urządzenia służyły do czegoś innego, niż można się było spodziewać na podstawie instrukcji obsługi.

– Długo kwitło szczęście rodzinne? – Pytanie właściwie nie było potrzebne, na początku programu dziennikarka zapowiedziała spotkanie z byłym agentem, którego życie zawodowe splotło się z prywatnym, doprowadzając do tragedii. Jednak pytanie zadane teraz miało doprowadzić do kulminacyjnego punktu rozmowy.

– Niestety, niedługo... – wahanie. Nie przewidział wszystkiego? Sądził, że jest silniejszy? – To był wypadek.

– W pana zawodzie?! Co się stało?

– Nic. Mówiłem, że to był wypadek. Już wtedy chorowałem na astmę. Pewnego dnia poczułem duszności, żona podała mi z teczki inhalator i...

– I?

– Z opakowania wypadła notatka, wystarczająco ważna, by dać Zosi... mojej żonie do myślenia.

I by pewne fakty z przeszłości zaczęły jej się składać w całość.

– Jakiego rodzaju fakty?

– Różne zbiegi okoliczności, aresztowania jednych osób, relegacje z uczelni innych.

– Dopiero wtedy się zorientowała?

– Ufała mi, a ja byłem dobrym pracownikiem – w jego głosie zabrzmiała duma. Każdy fachowiec jest dumny z porządnie wykonanej roboty.

– Nie uważa pan, że jej decyzja... jej śmierć miała bezpośredni związek z odkryciem pańskiej działalności?

– Nie jestem odpowiedzialny za to samobójstwo – niemal krzyknął. – To nie ja! Zofia zawsze była rozchwiana emocjonalnie.

– Czyżby? Nie ma pan wyrzutów sumienia?

– Ja? Dlaczego?

– No... – krótkie wahanie, które o czymś mówiło, niezależnie od różnicy pokoleń. – Nadużył pan zaufania. To było oszustwo, nie sądzi pan?

– Oszustwo? Nadużycie? Byłem dobrym mężem i ojcem. Może nie do końca prawdomównym, ale takie były czasy. To nie moja wina!

– Hm, no tak... – dziennikarka zamilkła, ale zaraz zadała kolejne pytanie: – Dlaczego zgodził się pan na tę rozmowę?

– Ponieważ Polacy wciąż myślą dawnymi kategoriami: my i oni. A to nieprawda! Po obu stronach stali żywi ludzie, którzy mieli swoje racje. Dlatego napisałem tę książkę.

– Dlatego ją pan napisał? Dla Polaków?

Chwila ciszy. I potem:

– Widzi pani, zostało mi już niewiele życia. I wbrew temu, co się twierdzi, nie mam ochoty zabierać swojej tajemnicy do grobu. Wolę ją zostawić tutaj, w wersji, która według mnie jest prawdziwa. Stąd pomysł napisania tej książki.

– I co, znalazł już pan wydawcę?

Tamtego dnia Łukasz nie poszedł do akademii, zapomniał również o spotkaniu z dziekanem. Siedział na łóżku, w pidżamie, wpatrzony w odbiornik, słuchając, jak jego ojciec publicznie opowiada obcej kobiecie o sprawach, o których w domu przez tyle lat milczał.

Program dawno się skończył, w radiu nadawali jakąś muzykę, reklamy, wiadomości, ale on nic nie słyszał. W uszach wciąż mu brzmiał głos ojca: „To nie były rozkazy, raczej instrukcje. Nie jestem odpowiedzialny za jej śmierć".

Nagła myśl: syn agenta. Jestem synem agenta. Czy syn agenta także jest zdrajcą? Czy to się przenosi w genach?

Zerwał się i otworzył szeroko okno. Chłodne powietrze otrzeźwiło go. Przetarł twarz. Na Starym Mieście rozdzwoniły się dzwony na południe. Za kilka godzin Maya wróci z pracy. Co jej powie?

Bez namysłu ubrał się, zgarnął do torby trochę niezbędnych rzeczy, spakował karton książek, laptopa. Niewiele, ale więcej nie potrzebował. W ostatniej chwili zawrócił jeszcze na górę do mieszkania po klarnet, bo przyszło mu na myśl, że wszystko w jego życiu dzieje się z powodu muzyki.

Listu nie zostawił, nie wiedział, co miałby napisać. Pomyślał, że zadzwoni do Mai z drogi. Albo wyśle SMS.

Rozdział IV

Montpeyroux, czytaj: Monperu, leży w departamencie Puy-de-Dóme. W Owernii szczyty większości gór widocznych na horyzoncie to kratery wygasłych wulkanów, ale wierzchołek, do którego przywarło to kamienne miasteczko, pozostał obły i nietknięty, całkiem możliwe więc, że nie jest wulkanem.

Zbudowane z odmiany piaskowca o ciepłym, czerwonawym zabarwieniu, Montpeyroux mieni się w słońcu okruchami kwarcu i miki. W zaciszu murów obronnych, niczym w bezpiecznym gołębniku, którego ściany dobrze chronią od wiatrów i przeciągów, w kilkudziesięciu domach z kolorowymi okiennicami żyje dziś niewiele ponad trzystu mieszkańców. Zważywszy na powierzchnię nie przekraczającą czterech kilometrów kwadratowych, daje to zaskakująco wysoką średnią zaludnienia. Z wieży zamku rozciąga się widok na równinę Limagne i rzekę Allier, jedną z ostatnich dzikich, nieuregulowanych rzek, jeśli nie w Europie, to na pewno we Francji. Charakterystyczny luk żelaznego mostu wskazuje drogę do innego, równie cichego jak Montpeyroux, miasteczka Coudes, nad którym poprowadzono ruchliwą autostradę A75 w kierunku Issoire.

Xavier Chataigne mieszkał w domu na skarpie od strony południowej. Niewysoki, szczupły, o wyrazistych orzechowych oczach i ciemnych zrośniętych brwiach, o nienagannym obejściu i zawsze elegancko ubrany, był z natury otwarty i energiczny. Jako lekarz, wiele lat spędził w Afryce, pracując dla międzynarodowej organizacji humanitarnej. Czuł się tam potrzebny, nie tęsknił za Europą. Dopiero ten dom, odziedziczony po dziadkach, skusił go do powrotu. Z Kiesslingiem poznali się na szczycie innej owerniackiej góry, w miasteczku La Chaise-Dieu, podczas dorocznego festiwalu muzycznego, którego inicjatorem, w połowie lat siedemdziesiątych ubiegłego wieku, był francuski pianista, Georges Cziffra. Xavier z czasem został szefem biura festiwalu. Przez lata Kiessling poprowadził niejeden koncert podczas tej imprezy. Zaprzyjaźnili się z Xavierem. Obaj równie porywczy, o muzyce mogli dyskutować do białego rana, co też nierzadko im się zdarzało.

Umówili się, że Kiessling, który miał tego roku też poprowadzić kilka koncertów, zajrzy do Montpeyroux po drodze do Pampeluny, żeby omówić z Xavierem repertuar i harmonogram festiwalu.

– Przyjeżdżaj, grupa mi nie przeszkadza – wykrzykiwał w słuchawkę Xavier. – Jak się nie pomieścicie u mnie, to część może przenocować u sąsiadów.

Pamiętaj, parking jest za murami! A lubicie tam u was w Polsce potrawkę z królika?

Dom był cały z kamienia. Najstarsze fragmenty pochodziły z XV wieku, najnowsza część – z przestronną sypialnią i gabinetem gospodarza – została ukończona ubiegłej jesieni.

W starym skrzydle z obszernej sieni wchodziło się do salonu. Kominek, zajmujący niemal w całości jedną ze ścian, z rzeźbionym zwieńczeniem sięgającym pod sufit, miał tak duże palenisko, że można w nim było z powodzeniem upiec na rożnie całego prosiaka. Regały wypełniały książki, afrykańskie rzeźby, egzotyczne instrumenty muzyczne i fragmenty ceramiki, pochodzące z wykopalisk archeologicznych. Oprócz medycyny tropikalnej i muzyki pasją Xaviera była archeologia.

Wystroju salonu dopełniały ciężki dębowy stół na dwanaście osób, ustawiony pod oknem, wygodne fotele przed kominkiem i kanapa z kolorowymi poduchami w geometryczne wzory. Przed nią stał niski arabski stół z mosiężnym blatem, na którym czekała taca z kieliszkami i butelką calvadosu, a obok talerz z serami i miska brzoskwiń.

Kamiennej podłogi niemal nie było widać, zakrywały ją liczne dywany i chodniki, nałożone warstwami jedne na drugie.

Na prawo od sieni znajdowała się kuchnia. Dzięki dużym taflom okien i przeszklonym drzwiom na taras wpadało tu więcej światła – z tego powodu wydawało się, że jest bardziej przestronna niż salon. Podłoga z dużej cegły angobowanej, ułożonej w jodełkę, była nierówna, miejscami gładka, miejscami mocno wyżłobiona od chodzenia. Po obu stronach, pod pomalowanymi na błękitno ścianami, stały dwa identyczne dębowe kredensy. Żeliwny zlew zaopatrzony był w mosiężne krany. Nad piecem – tradycyjnym w wyglądzie, lecz w rzeczywistości nowoczesnym, z płytą indukcyjną na sześć garnków i szerokim piekarnikiem – umocowano okap.

Smuga zachodzącego słońca rozświetlała przekwitłe żółte tulipany w glinianym dzbanku na parapecie. Niedawno ktoś tu jadł. Wyplatane krzesło było odsunięte, przed nim na stole stal jeszcze talerz z kawałkiem chleba i nożem z resztkami sera. Obok otwarta butelka wina, szklanka z matowego szkła i zmięta płócienna serwetka. Książka, założona zakładką.

Xavier Chataigne, zagorzały stary kawaler, zwykle spożywając posiłki, jednocześnie czytał.

– Świetny calvados i doskonałe sery – powiedział Franciszek Górczyński.

Gospodarz spojrzał na niego z uznaniem. Profesor mówił po francusku z nienagannym akcentem, a dokładniej sans accent, bez akcentu, jak rodowity Francuz.

– Rzeczywiście, ciekawy ten calvados – uśmiechnął się. – Dobre normandzkie jabłka i jeszcze lepszy alembik. A ser? Proszę skosztować tego, to nasz lokalny Fourme d'Ambert, jak zawsze wyśmienity.

– Excellent – przyznał Profesor. – Wspaniały Xavier sięgnął po dojrzałą brzoskwinię i nożyk do obierania owoców.

– Przyjemności stołu. W dzisiejszych czasach to, zdaje się, jedyna odmiana piękna, o jakiej możemy wspomnieć, nie narażając się na zarzut o płytki i niemodny sentymentalizm. „W domu z kamienia / na powrót gospodarza / na mój powrót martwa natura czeka / cicha i nieruchoma / bochenek chleba, butelka wina / cięcie nożem słońca na skórce owocu"...

Stefan Kiessling gwizdnął cicho przez zęby.

– Nie wiedziałem, Xavier, że piszesz wiersze.

– To nie ja, tylko moja przyjaciółka. Dawne dzieje. Nasza rozmowa przypomniała mi, co Claire mówiła o poezji codzienności.

– Zwykle w tym kontekście myślimy o prozie – zauważył Profesor.

– Prawda? A jednak ona uważała inaczej.

Po kolacji oprócz gospodarza w salonie pozostali tylko Kiessling i Profesor. Marietta sprzątała w kuchni. Reszta zespołu gdzieś zniknęła. Poszli się przejść po miasteczku, a może położyli się wcześniej spać w pokojach na piętrze i na poddaszu. Jak przewidział Xavier, nie dla wszystkich starczyło miejsca i kilka osób rozlokowano po sąsiedzku.

– Moim zdaniem prawdziwa sztuka jest jak ten normandzki calvados – wrócił do przerwanego wątku Xavier. Sięgnął po butelkę i przechylił się przez stół, żeby dolać Profesorowi. Kiessling nakrył swój kieliszek otwartą dłonią; tego wieczoru i tak wypił za dużo. – To kwestia chemii. Bach nie był magikiem, po prostu trzymał się melodii języka i porządku gramatyki niemieckiej. Komponował w zgodzie z duchem miejsca.

Profesor pokiwał głową.

– Chciał pan powiedzieć, w zgodzie z Europą. Bo to jest nasz matecznik, w którym wszystko ma swoje ustalone miejsce, jak w plastrze miodu. Również duch. Wyobraźmy sobie, że Europa tak się nie nazywa. Żylibyśmy w zupełnie innym miejscu i sami też bylibyśmy inni. W naszym roju to ona jest królową.

– Myśli pan, że już sama zmiana nazwy by wystarczyła?

– Jestem o tym głęboko przekonany. Nazwa to podstawa, która wszystko scala. Porządek rzeczy. Wszystko inne jest kwestią kunsztu. Wiadomo, muzyka bywa mierna, a bywa mistrzowska, podobnie jak mowa i obyczaje. Różnica jest trudno uchwytna, ale zasadnicza.

Kiesslingowi przypomniała się Alicja Ganz. Rano nie zauważyła go w kaplicy, dlatego jej śpiew wypadł tak naturalnie. Był szczery, wykonany nie dla popisu, tylko dlatego, że miał coś wyrazić. Piękno to prawda uczuć. Nic nie porusza głębiej.

– W istocie spieramy się nie tyle o język, ile o prawdę – powiedział.

Xavier spojrzał na niego z przekorą.

– Tym sposobem zatoczyliśmy koło i powróciliśmy do piękna, które dziś już nie wyznacza kierunków.

– Na szczęście, prawdziwa muzyka jest poza wszelkimi kierunkami.

Marietta wytarła ręce. Schowała naczynia do kredensu, resztę – sztućce, kieliszki, garnki – zostawiła na stole. Nie wiedziała, gdzie jest ich miejsce, a nie chciała myszkować po cudzych szafach i szufladach. Od tylu dni nie była w żadnym prywatnym domu, że z przyjemnością pozmywała wszystko, łącznie z przypaloną patelnią i ciężkim żeliwnym rondlem, w którym Xavier podał wyśmienitą potrawkę z królika w białym winie, ze świeżym tymiankiem.

Nalała sobie resztkę kawy do kubka i opłukała dzbanek. Podeszła do otwartych drzwi. Ogród tonął w mroku, tylko gdzieniegdzie oświetlały go latarnie, umocowane na murze ogrodzenia i po obu stronach bramy wjazdowej. Poczuła ukłucie zazdrości. Było pięknie jak w filmie, a mieszkał tu zwykły człowiek, nie jakiś wielki aktor czy reżyser.

Dopiero gdy wzrok jej się przyzwyczaił, w ciemnym ogrodzie dostrzegła Kiesslinga. Stał pod kwitnącą lipą, zwrócony twarzą do skarpy, skąd za dnia widać było całą równinę, aż po pasmo gór na horyzoncie.

Marietta odstawiła pusty kubek na parapet i ruszyła przez trawnik, stąpając ostrożnie, żeby nie narobić hałasu, jak kotka polująca na wróbla.

Nie zauważył jej.

Przystanęła kilka kroków za nim i delikatnie pociągnęła nosem. Dla niej w intymnym zbliżeniu nie było nic ważniejszego. Na początku wyprawy zastanawiała się, jak wyglądałoby jej życie u boku Łukasza. Był nie tylko przystojny, ale też delikatny i wrażliwy. Codzienność z kimś takim miałaby w sobie więcej poezji niż z mężczyzną praktycznym. Ale z drugiej strony – Marietta wyczuwała, że za tą delikatnością czai się lęk, a ona wolała ludzi dynamicznych. Przez krótki czas myślała jeszcze, że pan Henryk nieźle pachnie, choć może, jak na jej gust, trochę za dziko, niemal zwierzęco: smarem do silnika i męskim potem.

Niedawno przeczytała w jakimś magazynie, że życie kobiety składa się z wewnętrznych cyklów, które mają silny wpływ na jej zdrowie i szczęście. Od tej pory zaczęła się zastanawiać, czy przypadkiem wszystkiego źle nie wykalkulowała. Bo skoro te cykle są siłą wyższą, której należy się poddać z zamkniętymi oczami, to może faktycznie jej ciało najlepiej wie, czego potrzebuje, i powinna się zdać na intuicję i dać ponieść biegowi wydarzeń. A ostatnio wydarzenia nabrały wyjątkowo szybkiego tempa. Nowe miejsca, nowi ludzie, ciągły ruch. Od początku tej podróży Marietta była tak naładowana emocjami, że nawet słońce i widoki za oknem pachniały, i to tak intensywnie, że czasem od tego wszystkiego dostawała zawrotów głowy.

Zmarszczyła nos i odchyliła się nieco w bok, żeby spojrzeć na Kiesslinga z profilu. Już miała coś powiedzieć, a może nawet objąć go ramionami w pasie, tak jak on to zrobił podczas tamtej próby, demonstrując, jak należy oddychać w trakcie śpiewu, gdy nagle kątem oka spostrzegła, że dyrygent z całych sił uciska splot słoneczny. Twarz wykrzywiał mu grymas bólu.

Wiał wieczorny wiatr, dość silny, ale niezbyt chłodny Noc była ciepła, wygwieżdżona.

Alicja dłuższą chwilę z uśmiechem przyglądała się manewrom Marietty. Potem zamknęła okno i zasłoniła muślinową firankę. Nie zapalając lampy, usiadła na brzegu łóżka.

Niekiedy zdarza się, że prawdy, które próbujemy poznać umysłem, niespodziewanie spadają na poziom serca i nagle czujemy je każdą cząsteczką swojego ciała. I już nie domyślamy się, nie przeczuwamy, po prostu wiemy. Jak niezależnie od siły i kierunku wiatru las nie zmienia struktury, tylko nadal pozostaje tym samym lasem, jak fale na morzu nie zakłócają esencji wody, gdyż są tą samą wodą, tak życie toczy się utartym trybem, niezależnie od naszej woli ani od tego, co o nim myślimy. Ono tego nie wie, po prostu się toczy.

Po prostu. Może tego właśnie nam brakuje? Ranimy siebie nawzajem, ponieważ się nie rozumiemy. Rano Alicja nie miała racji. My, ludzie, dawno przegraliśmy poczucie bliskości ze światem, nic jednak nie stoi na przeszkodzie, byśmy próbowali porozumieć się między sobą. W przeciwnym razie idea męża i żony jako jednego dala spełnia się wyłącznie w potomstwie, a wszystko poza tym pozostaje boleśnie rozdzielne. Nie oznacza to, że mamy zrezygnować z siebie. Chodzi o to, żeby usłyszeć nie tylko swój głos, o nic więcej. Jest to trudne, ale nie niemożliwe.

Zapaliła lampę i rozejrzała się po pokoju, w którym mieli spędzić tę noc. Ona i Edward. Tak. Bo Edward się odnalazł. Pojechał z Łukaszem na lotnisko do Bazylei po jego dziewczynę. Ma na imię Maya. Samolot przyleciał z opóźnieniem, dlatego noc przespali w jakimś motelu przy drodze.

Rozdział V

Profesor dawno zgasił światło, ale nie mógł zasnąć. Tym razem nie martwił się o Zachariasza. Przed kolacją Marietta wyprosiła klucz od pana Henryka i poszli razem do autokaru.

Ten wieczór, ta kolacja przy świecach, a potem rozmowa z Xavierem Chataigne'em poruszyły go do głębi. Francję widział zawsze oczyma wyobraźni bardzo wyraźnie; przez lata, w Ołowniku, matka nie mówiła o niczym innym. Dziwne, ale w tym obrazie nigdy nie uwzględniał siebie, zupełnie jakby nie wierzył, że kiedykolwiek tu dotrze. Najpierw w domu nie było nigdy dość pieniędzy na podróże, a potem gdy dzięki jego pracy było ich już na to stać, matka się rozchorowała – nie mógł jej zostawić samej. Tym większe poczuł wzruszenie w chwili, gdy zaczął mówić w języku dzieciństwa, i to nie dla ćwiczenia, tylko po to, by wziąć udział w żywej rozmowie.

Był we Francji! Przyglądał się sobie niczym aktorowi na scenie: jak idzie uliczkami Montpeyroux, wchodzi do tego domu, rozpakowuje plecak w pokoju, który miał dzielić z Sergiuszem. I potem – jak siada w ogrodzie pod wielką lipą, która tu, w środkowej Francji, była już w pełnym rozkwicie. Słońce wisiało nisko, kładąc długie cienie na trawie. Pszczoły tańczyły wokół drzewa, otumanione zapachem, ociężałe od nektaru; w głębi, za ogrodem warzywnym, dostrzegł pasiekę. Trzymając w ręku kieliszek z klarownym jak bursztyn Pinot de Charentes o smaku płynnego miodu, które do tej pory znał jedynie z opowieści, i ostrożnie odsuwając pszczoły, żeby się nie potopiły, powtarzał w oszołomieniu: Je suis la, maman. Enfin, je suis la!

Po kolacji, idąc do pokoju, spotkał na schodach Helenę.

W odurzeniu opowiedział jej wszystko, co wiedział o życiu pszczół. Czy madame ma świadomość, że to najbardziej intrygujące owady, jakie żyją na kuli ziemskiej? Bo weźmy choćby ich taniec, którego precyzyjna choreografia zależna jest od wędrówki słońca po niebie. Po powrocie do ula obładowane zbieraczki spacerują po woskowych plastrach, kreśląc przy tym eliptyczne figury, które, wraz z zapachem pyłków i nektarów, dokładnie informują inne pszczoły o miejscu, gdzie zbiory są najobfitsze. Osobna historia to nektar, z którego powstanie miód. Przerobienie jednej kropli trwa około dwudziestu minut, czy madame o tym wiedziała?

Nie, madame nie wiedziała.

Temat tak pochłonął Profesora, że z rozpędu zacytował wiersz księdza Twardowskiego, ten, który zaczyna się od słów: „Nie mów, że pszczoła umiera/powiedz: dokonuje dzieła / na śmierć nie ma już czasu / tak się pracować zawzięła".

Helena Rachoń słuchała przydługiego wykładu Górczyńskiego bez zniecierpliwienia. Przeciwnie, chętnie podjęła rozmowę.

– Ile Profesor ma lat? – spytała.

Prawdę mówiąc, zamiast o pszczołach, chciał z Heleną porozmawiać o czymś innym. Otóż nastąpiła pomyłka. Nie było w tym niczyjej winy, ot, czysty przypadek, podobieństwo nazw: Pampeluna to stolica hiszpańskiej Navarry i żeby tam dotrzeć, należało przekroczyć Pireneje. Tymczasem Franciszek miał do spełnienia synowski obowiązek w rodzinnym mieście Bibianne Clement – w Pamplonne, we francuskim departamencie Tarn. Jak wynikało z mapy, od celu dzieliło go już tylko dwieście sześćdziesiąt dziewięć kilometrów. Niewiele, zważywszy na odległość, jaką pokonali w ostatnich dniach, ale jednak wciąż daleko. Krótko mówiąc: tak, był we Francji, jednak jego szczęście byłoby kompletne, gdyby na cmentarzu w Pamplonne mógł złożyć w rodzinnym grobowcu urnę z prochami matki. Urnę, którą wiózł w plecaku.

W końcu nie zebrał się na odwagę i nie zapytał, którędy wiedzie trasa ich dalszej podróży na południe.

Lena spędziła noc samotnie nad rzeką.

Po kolacji wymknęła się niepostrzeżenie i schodząc drogą, którą wcześniej zauważyła ze szczytu wieży zamkowej, dotarła do Coudes.

Usiadła na moście, z nogami zwieszonymi ponad szumem rzeki, ukrytej w cieniu drzew i nocy. Nie czuła się samotna, raczej – daleka. Wszystko nagle się odsunęło albo ona straciła ostrość widzenia. Nie była pewna, co to oznaczało. Przestała czekać? Czy może wreszcie jej także, podobnie jak Julienowi, przestało zależeć na tym związku? W tym zawodzie – bo Lena tak traktowała swoje życie wędrownej aktorki – to częsty przypadek. Wszystko jest niewiadome, a najbardziej własne uczucia. Odsunięte na drugi plan, na czas grania na scenie innych postaci, na powierzchnię wypływają jedynie jako zwidy i omamy, krzywe zwierciadła i maski. I zaraz znikają.

Zresztą, może nie tyle pomyliła się co do Juliena, ile pospieszyła, traktując go zbyt poważnie. Wspólne zainteresowania czy plany niekoniecznie muszą prowadzić do trwałego związku. Co dalej? Nie ma pośpiechu, jeszcze zdąży się zastanowić. Do nowych spotkań, tak jak do nowych miejsc, trzeba się przygotować, otworzyć na swobodny przepływ zdarzeń. Inaczej się nie da. Według Leny na tym polegała wolność. Nie tylko wyboru, w ogóle – wolność.

W planach na najbliższe miesiące niewiele rzeczy wiedziała na pewno. Najpierw Pampeluna i festiwal. Potem powinna wrócić do Warszawy, ale to dopiero na obronę pracy magisterskiej. Termin ustaliła na październik, żeby nie tracić sezonu. A to oznaczało, że teraz wcale nie musiała wracać do Polski, zamiast tego mogła wysiąść gdzieś w drodze powrotnej z Hiszpanii. Gdzie? Na przykład, tutaj. Wieczorem Xavier zaproponował, żeby podczas sierpniowego festiwalu Lena popracowała jako asystentka reżysera. A ona odpowiedziała, że się zastanowi i da mu odpowiedź jeszcze przed wyjazdem.

Coudes ucichło, znieruchomiało jak te wulkany na horyzoncie. Lena spróbowała sobie wyobrazić uśpione za jej plecami miasto: domy z jasnego kamienia, ogrody, skwery i wąskie uliczki, układające się w długi szereg opustoszałych, nocnych kadrów. Miejscami, dzięki latarniom i oświetlonej wieży kościoła, zachowały jeszcze podział na światło i cień, lecz poza nimi zatraciły już niemal całkowicie kontur.

Tak wygląda miasto nocą. Znika, przestaje istnieć, ponieważ nie ma świadków.

Lena wzdrygnęła się. Zegar na wieży wybił godzinę drugą, potem trzecią. Od rzeki ciągnął wilgotny chłód. Mimo wszystko trudno jej było ukryć, nawet przed sobą, że takie siedzenie na moście byłoby przyjemniejsze, gdyby nie przyszła tu sama. W dzień łatwiej udawać, że tak jest dobrze, że jej na nikim nie zależy. Teraz już nie było to takie proste. Jak daleko sięgała noc, wszędzie – w Coudes, na górze w Montpeyroux i daleko stąd, w Ołowniku – spali ludzie. Starzy i młodzi, szczęśliwi i zrozpaczeni, zakochani i obojętni, zdrowi, chorzy, umierający, w tej jednej chwili połączeni wspólnotą snu.

Tylko jej tam nie było, w żadnym z tych domów.

A jutro nie będzie jej w Lyonie, dokąd chcieli się wybrać razem na otwarcie festiwalu teatrów ulicznych. Julien na pewno pojedzie. Może z kimś?

Lena kilka razy powtórzyła w myślach: „Może z kimś", sprawdzając, czy coś poczuje. Mimo wszystko, poczuła.

Była tak zamyślona, że nie zwróciła uwagi na kroki na moście. Hugo usiadł ciężko obok niej i zwiesił nogi nad czarną wodą. W ręku trzymał aparat fotograficzny.

– Zastanawiałem się właśnie, jak sfotografować takie uśpione miasto – powiedział.

RozdziałVI

Wyruszyli przed wschodem słońca, żeby nadrobić stracony czas. Na pożegnanie Xavier poczęstował ich kawą z ekspresu, mocną i czarną jak smoła, a i tak ledwie wsiedli do autokaru, wszyscy natychmiast znów zapadli w drzemkę. Wyglądało to tak, jakby pan Henryk jechał sam, bez pasażerów.

Silnik pracował równomiernie, radio grało, a raczej mruczało, nastawione tym razem tak cicho, że trudno było rozróżnić słowa i melodie. Dla oszczędności jechali bocznymi drogami, gdzie życie toczyło się jak zawsze, niezakłócane nieprzerwanym szumem pobliskiej autostrady.

Dzień był słoneczny, koło dziesiątej zrobiło się gorąco. Przydałaby się klimatyzacja, ale klimatyzacja nie działała. Do tej pory znajdowała się na ostatnim miejscu listy urządzeń popsutych lub stale psujących się, zaraz po telewizji pokładowej i WC. Teraz nagle przesunęła się na wysoką pozycję. Był dopiero wczesny ranek, a już trudno się oddychało.

– Co będzie dalej? – jęknęła Marietta, ściągając przez głowę turkusowy sweter, haftowany w motyle, i wycierając spocony kark. Obejrzała się na Profesora. Nie dość, że duchota, to jeszcze ten zapach gołębnika. Smród!

Nikt jednak nie podjął drażliwego wątku, zwłaszcza Profesor, który po dwóch nieprzespanych nocach nareszcie zasnął głęboko.

– Co ten gołąb tu robi?

– Je kukurydzę. Woli słonecznik i płatki owsiane, ale akurat się skończyły. Przydałaby się też nalewka z czosnku i cytryny, i witaminy z minerałami, żeby skrzydło lepiej się zrastało. Zachariasz jednak nie marudzi, mimo że warunki podróży...

Profesor nie dokończył. Obejrzał się za siebie.

Za nim, na szeroko rozstawionych nogach, stał Stefan Kiessling. Podpierając się jedną ręką pod bok, z uniesionymi brwiami, przyglądał się scenie, na którą natknął się, wracając z toalety.

Właściwie nie musiał pytać, scena mówiła sama za siebie: znajdowali się na stacji benzynowej, na drodze między Albi a Tuluzą, a Franciszek Górczyński czyścił właśnie podziurawiony karton. Obok niego gołąb z opadającym skrzydłem dziobał energicznie ziarno, rozsypane na kawałku gazety. Karton służył jako prowizoryczny gołębnik, to oczywiste. Natomiast sam gołąb był całkowicie nieprowizoryczny. Prawdziwy.

Profesor zaczerpnął powietrza. Jednocześnie wyprostował się i rozłożył ręce, jakby chciał zasłonić to, co w żaden sposób zasłonić się nie dało. Stojąca w pobliżu Lena chwyciła się za głowę, jakby chciała zawołać: Boże, co ten święty Franciszek wyprawia! Po co było tyle gadać? Przecież dyrygent wcale o to wszystko nie pytał. Chciał tylko wiedzieć, co ten gołąb robi. Gołąb skubał ziarno. Jadł.

Niestety, było już za późno.

– Czy to znaczy, że ten ptak... – Kiessling przez chwilę szukał odpowiedniego słowa. – Że ten ptak podróżuje razem z nami?

Franciszek Górczyński przygarbił się i schował głowę w ramiona, sam podobny teraz do przestraszonego ptaka.

– W zasadzie, tak – mruknął niewyraźnie.

– W zasadzie czy: tak?

Obaj jednocześnie spojrzeli na karton, , czysto uprzątnięty, ale z licznymi śladami po ptasich odchodach, i na gołębia, który nie zważając na nic, raz po raz systematycznie pochylał łebek, wydziobując ziarna z gazety. Przy każdym dziobnięciu gazeta wydawała szelest odwracanej strony.

Profesor przymknął oczy z rezygnacją.

– Tak – powtórzył głośniej.

– Zgodziliśmy się... Była zgoda na psa, nie na ptaka!

Rzeczywiście, Franciszek usłyszał to, czego się spodziewał. Ton głosu dyrygenta nie pozostawiał żadnych wątpliwości.

– Jeśli ten ptak ma ochotę, może sobie podróżować, dokąd chce, ale o własnych siłach! – ciągnął Kiessling, przy czym słowo „podróżować" wyskandował z wyraźnym przekąsem. – Nasz autokar to nie zoo.

Profesor próbował wytłumaczyć, jak się miała sprawa ze złamanym skrzydłem Zachariasza. Przy okazji wspomniał o hodowcy, którego spotkał w Bayreuth, bo wiadomo, hodowcy bywają różni i kierują się nie zawsze pięknymi pobudkami. A gdy i to nie pomogło, zauważył nieśmiało, że taki ptak nie zajmuje wiele miejsca, nie powinien nikomu przeszkadzać.

Ale dyrygent nie chciał o niczym słyszeć. Obrócił się na pięcie i ruszył w kierunku autokaru. On tu nie ma nic do powiedzenia, ale Helena...

Na pytanie Leny, co komu szkodzi jakiś chory ptak w kartonie, Kiessling zatrzymał się gwałtownie.

– Państwu może nie szkodzi, ale mnie tak! – krzyknął.

Krzyk i nagłe poruszenie spłoszyły Zachariasza. Gołąb poderwał się gwałtownie z ziemi. Bijąc nierówno skrzydłami, lotem koszącym przeleciał nisko nad trawnikiem, ominął ich autokar, budynek stacji benzynowej, dwie cysterny ogrodzone drucianą siatką, na której wisiała emaliowana tabliczka z napisem „Uwaga, niebezpieczeństwo". Następnie uniósł się wyżej nad przejeżdżającymi autami i skierował na łąkę po drugiej stronie szosy.

Profesor rzucił się za nim w pogoń. W ślad za nim biegli inni: Lena i Hugo, Sergiusz z Roksaną. Marietta.

Helena Rachoń przystanęła na skraju drogi. Była w butach na wysokim obcasie, nie mogła biec.

Łatka wyminął ją z radosnym ujadaniem.

Powietrze wydobywało mu się z płuc z astmatycznym świstem. Każdy kolejny oddech sprawiał ból, jakby miał być ostatnim. Mimo to Franciszek Górczyński biegł dalej, wielkimi krokami znacząc ślady na miękkiej trawie. Łodygi łopianów i ostów obijały mu się o łydki, niemal chłostały, szarpiąc za nogawki spodni; w nozdrzach czuł gorzki zapach piołunu. Raz zapadł się w krecią norę, to znów potknął o kamień tak mocno, że omal nie upadł. Zwichnął przy tym kostkę w lewej nodze, bo zarejestrował bolesne szarpnięcie, jednak nie przerwał biegu. Ze wzrokiem utkwionym w ciemny kształt, poruszający się na tle oślepiającej bieli pogodnego nieba, niezgrabnie, lecz uparcie piął się pod górę, chwytając za kępy traw, żeby nie stracić równowagi. Rozpędzona krew dławiła, uciskała gałki oczne, puls rozsadzał skronie. Nie miał siły biec i krzyczeć jednocześnie, ale w uszach wciąż rozbrzmiewał mu jego własny krzyk sprzed kilku minut: „Zachariaszu, poczekaj!".

W pewnej chwili stracił ptaka z oczu. Mimo niepewnego lotu z powodu złamanego skrzydła ptak był szybszy od człowieka. Pierwszy dotarł na górę – I zniknął.

Profesor resztką sił pokonał ostatnie metry. Był na szczycie. Dyszał ciężko, łapiąc powietrze szeroko otwartymi ustami. Nie mógł przełknąć, tak bardzo zaschło mu w gardle. Pochylił się, oparł dłonie na kolanach. Zaraz jednak wyprostował się znowu i odgarnął z czoła długie włosy, zlepione potem, zmierzwione od biegu. Nie mógł stracić ani sekundy Od nagłego wyprostu zakręciło mu się w głowie. Zachwiał się, omal nie upadł.

Rozejrzał się. Zachariasza nigdzie nie było.

Wokół aż po horyzont ciągnęła się łąka, poruszana powiewami ciepłego wiatru. Słyszał świergot skowronków, ale oślepiony słońcem, nie widział ich. Poza tym nie dochodził tu żaden dźwięk – ani szum silników z szosy, ani głosy ze stacji benzynowej. Łąka milczała, oszołomiona upałem, rozkołysana.

Dopiero po chwili zorientował się, że stoi w odległości kilkudziesięciu metrów od nowoczesnego wiatraka. Potężną kolumnę podstawy pomalowano w zielone pasy. U dołu znajdowały się drzwi, do których prowadziły trzy stopnie.

Obszedł wiatrak dookoła, tak jakby bawił się w chowanego i zaglądając w zakamarki, wołał: „Szukam cię, Zachariaszu". Ponownie znalazł się pod zielonymi drzwiami.

Wszedł po schodkach na niewielki pomost w nadziei, że może z tej wysokości więcej zobaczy.

Wiatrak pracował bezgłośnie nad jego głową, tnąc powietrze masywnymi ramionami. Z miejsca, gdzie stał, Franciszkowi wydawało się, że skrzydła kroją nie tylko niebo, lecz również białe strzępy chmur. Przemknęło mu przez myśl, że z takim olbrzymem nawet Don Kichot nie podjąłby walki, tak bardzo przerażający był to widok.

Zaraz jednak otrząsnął się z tych myśli, wrócił do rzeczywistości.

Zachariasz!

Zszedł ze stopni i ociężałym krokiem ruszył przed siebie. Po kilkunastu metrach zatrzymał się, niepewny, w którą stronę pójść. Zmrużył oczy. Osłoniwszy je ręką, zaczął uważnie skanować metr po metrze łąkę i niebo w poszukiwaniu jakiegoś śladu.

Nagle za plecami usłyszał nierówny łopot. Zachariasz przeleciał tuż nad nim i skierował się w stronę wiatraka.

Wystarczył ułamek sekundy, by zorientować się w sytuacji. Zdążył jeszcze krzyknąć: „Uważaj, Zachariaszu!", gdy ptak, porwany pędem powietrza, dostał się w pole działania śmigła. Wciągnęło go w swój wir, a następnie siłą odśrodkową wyrzuciło wysoko w powietrze. Gołąb zawisł nieruchomo, uczepiony nieba, a potem runął pionowo w dół. Upadł na trawę cicho i lekko.

Gdy pozostali do niego dobiegli, Profesor, spocony i ubrudzony ziemią, klęczał, tuląc Zachariasza do piersi.

– Przeklęta cywilizacja, która wynalazła ptasią zagładę – powtarzał urywanym głosem.

Sergiusz dotknął jego ramienia.

– Profesorze? – powiedział niepewnie.

Dotknięcie i głos Sergiusza wybudziły Górczyńskiego z transu.

Nie wstał z klęczek. Odetchnął głęboko i otarł twarz brudną ręką. Ułożył gołębia na kępie turzycy. Następnie gołymi rękami zaczął zrywać darń przed sobą. Łamiąc paznokcie, ryjąc i drapiąc zawzięcie, odgarniał grudy poprzerastanej korzeniami, twardej ziemi.

Kopał grób dla Zachariasza.

Stali wokół niego w milczeniu, wystraszeni, nie wiedząc, jak się zachować. Łatka rzucił się do pomocy, szczęśliwy, że jego pan wymyślił taką świetną zabawę.

Rozdział VII

Do prowincji Nawarra u podnóża Pirenejów wjechali późnym popołudniem. Wcześniej, w Salies-de-Bearn po raz ostatni zatankowali francuską benzynę; granicę przekroczyli w Puerta de Ibaneta.

Pejzaż zmienił się niepostrzeżenie. Fiołkowo-piaskowa paleta barw południowej Francji ustąpiła miejsca świeżej zieleni, która miękkimi fałdami spływała po górskich stokach w żyzne doliny. W bliższym planie góry były stosunkowo niskie i niezbyt strome, porośnięte wiecznie zieloną, mięsistą makią – twardolistnymi zaroślami, skarlałymi drzewami i gęstą masą wrzośców, skalniaków i ziół, gęsto przetykanych żółtymi plamami kwitnącego kolcolistu. Dopiero dalej na horyzoncie zaczynały się naprawdę wysokie Pireneje Atlantyckie, granitowe, poznaczone białymi jęzorami wiecznego śniegu.

Cienie późnego popołudnia wydłużyły się, potęgując nasycenie barw, wyostrzając linie konturów. Na drodze raz po raz pojawiały się traktory, maszyny rolnicze i samochody dostawcze, które wyprzedzali z mozołem niepewnego silnika, a często musieli zwalniać albo zatrzymywać się, aby przepuścić rowerzystę, stado owiec czy krów. Poboczem, kierując się na południowy zachód, wędrowali pielgrzymi, zmierzający do Santiago de Compostela. Mieszkańcy górskich miejscowości wystawiali dla nich przed domami kosze pełne owoców.

Wąska i kręta droga Calle de Nuestra Senora de Roncesvalles pięła się stromo pod górę wąwozem cienistego lasu. Tylko gdzieniegdzie, w prześwitach między bukami i modrzewiami, mogli zobaczyć, że wjeżdżają coraz wyżej i wyżej.

Pireneje w zachodzącym słońcu zachwyciły wszystkich. Wyciągnęli aparaty i telefony komórkowe. W doskonałych nastrojach dotarli na wysokość 1057 metrów nad poziomem morza, do przełęczy Roncesvalles, miejsca znanego z francuskiego eposu jako Roncevaux. To tutaj zginął rycerz Karola Wielkiego.

Od opuszczenia stacji benzynowej w okolicach Albi Profesor nie wykazywał zainteresowania ani chęci do rozmowy. Siedział na swoim miejscu osowiały, wyczerpany nadmiernym wysiłkiem i emocjami. Zrozpaczony, że tak po prostu przespał zjazd do Pamplonne, w departamencie Tarn. Niepocieszony, że utracił Zachariasza, który ponownie zerwał się do ucieczki, i tym razem nie udało się go zatrzymać.

Bo Zachariasz jednak nie umarł. Uderzony pędem powietrza, upadł na ziemię zemdlony, ale żył. Gdy Profesor podniósł go ostrożnie, żeby złożyć do wykopanego w twardej ziemi grobu, Zachariasz otworzył oczy. Może poczuł ciepło rąk Profesora i jego zapach – jeśli ptaki reagują na zapachy – a może omdlenie minęło. Początkowo nie mógł stanąć na nogach o własnych siłach ani rozprostować skrzydeł. Z głową wtuloną w pierś, tak że tworzył niemal regularną bryłkę szarobłękitnych piór, drżał na całym ciele jak w gorączce, i była to jedyna oznaka życia. Ale była.

Profesor wstał niezdarnie, trzymając gołębia w obu dłoniach, po umazanych ziemią policzkach ciekły mu łzy. Trochę kurzu i zaschniętych grudek gliny obsypało się z nogawek spodni. Łatka szarpał za sznurowadło, zachęcając pana do dalszej zabawy, jednak Profesor tego nie zauważył. Podobnie jak nie spostrzegł Heleny Rachoń, która właśnie się do nich zbliżała.

Gdy podeszła całkiem blisko, powiedziała:

– Teraz już nie zdążymy zawrócić do tej pańskiej Pamplonne, Franciszku. Ale mamy przed sobą jeszcze drogę powrotną. Wtedy pochowa pan matkę.

Podniósł na nią wzrok. W wyciągniętej ręce trzymała jego plecak, który w zamieszaniu zostawił na trawniku przed stacją benzynową.

Autokar zwolnił na zakręcie. Górczyński wyprostował się na fotelu i przyłożył rozpalone czoło do szyby. Nie potrafił zgadnąć, w jaki sposób Helena wszystkiego się domyśliła. Poprzedniego wieczoru nie zebrał się w końcu na odwagę. Bo zamiast rozmawiać o pszczołach, chciał poprosić Helenę o radę, a przy okazji wyjaśnić, w jaki sposób doszło do pomyłki: wszystko dlatego, że nazwy były podobne. A tak niewiele brakowało, by mógł zadośćuczynić ostatniemu życzeniu matki. Rzeczywiście, dwieście sześćdziesiąt dziewięć kilometrów to niewiele, zważywszy na odległość, jaką pokonali w ostatnich dniach, ale jednak wciąż daleko.

Rozdział VIII

Zaczął Hugo.

– Mam pytanie: kiedy awaria jest na tyle poważna, by zaprzestać dalszej jazdy?

Minęła długa chwila, nim ochłonęli, po tym jak autokar zachłysnął się, zawarczał, a następnie wypuścił kłąb dymu i z ciężkim sykiem przysiadł na poboczu drogi.

Minęła jeszcze dłuższa chwila, nim padło to pytanie.

Pytanie tylko na pozór było proste, a odpowiedź zależała nie tyle od sytuacji obiektywnej, ile od punktu widzenia. Pan Henryk wiedział swoje, to znaczy, że takim pojazdem nie powinni dalej jechać, nawet jeśli uda się go jakimś cudem uruchomić. Z kolei Helena Rachoń wiedziała to, co od początku było oczywiste: że jeśli nie będą jechać, to nie dojadą do celu na czas.

Siedziała na swoim miejscu nieporuszona. W końcu spytała bardzo cicho i bardzo powoli:

– Panie Henryku, czy możemy jechać dalej?

Pytanie Hugona Barasia było bardziej racjonalne.

Wskazywało, że należy zacząć od ustalenia rodzaju usterki, która stanowiła obiektywną przeszkodę w dalszej jeździe, o której z kolei wspomniała Helena.

Przyczyny mogły być różne. Awaria silnika nasuwała się jako najbardziej oczywisty wniosek, ponieważ to właśnie silnik zgasł i nie chciał się uruchomić ponownie. Lista usterek, które powinno się usunąć przy okazji, była dłuższa: wysoka temperatura silnika, niskie ciśnienie oleju, ciężko chodzące sprzęgło czy wreszcie wspomaganie kierownicy. Tego wymagał zdrowy rozsądek i troska o bezpieczeństwo pasażerów. Jeśli jednak o to chodzi, decyzję należało podjąć w poprzedni piątek, 23 kwietnia, przed wyjazdem z firmy przewozowej, która w ramach sponsoringu wypożyczyła im ten pojazd. Teraz, tydzień później, na przełęczy w Pirenejach, po przejechaniu setek kilometrów, nie było sensu do tego wracać. A już o takich drobiazgach jak obluzowany zderzak czy tłumik w ogóle nie było sensu wspominać.

Wewnątrz unieruchomionego autokaru panowała cisza. Jakby tym razem silnik zgasł nie tylko w maszynie, ale i w ludziach.

Ponieważ pan Henryk nie odpowiadał na zadane mu pytania, głos zabrała Marietta.

– Wygląda na to, że Pampeluna pozostanie niezdobyta – powiedziała.

Helena zerwała się jak oparzona.

– Proszę, już nic więcej nie mówcie! – krzyknęła.

– Dajcie mi pomyśleć.

Kierowca stał przed otwartą maską i raz po raz stukał kluczem francuskim w jakąś śrubę czy klemę, nachylając się, żeby w zapadającym zmroku lepiej widzieć.

Kiessling zapalił latarkę.

– Pan rozumie powagę sytuacji?! – spytał, kierując na tamtego rażący snop latarki. – Z powodu zamieszania ze szpitalem działamy w absolutnym niedoczasie. Festiwal rozpoczyna się jutro w południe, wchodzimy jako drugi zespół. A jeszcze musimy przejechać przez te cholerne góry – machnął ręką w stronę ciemniejących na horyzoncie zarysów. – Każda minuta jest na wagę złota.

Pan Henryk zacisnął powieki; latarka raziła jak goła żarówka podczas przesłuchania. Roztarł plamę smaru na policzku, a następnie wyszedł z kręgu światła i zbliżył się do dyrygenta, tak że omal nie zetknęli się głowami. W ręku wciąż trzymał klucz francuski.

– Przestań pan tak się wydzierać! Silnik to moja sprawa – wycedził przez zęby. – A pan w tym czasie niech lepiej zarządzi małą próbeczkę. Ludzie się ucieszą – dorzucił złośliwie.

Minęła godzina, podczas której kierowca miał wprawdzie spokój, ponieważ zespół ćwiczył na południowym stoku, oddalonym o kilkadziesiąt metrów od miejsca przymusowego postoju autokaru na skraju przełęczy, jednak silnika nie udało się uruchomić.

Pan Henryk nie krył pesymizmu.

– Nie chciałbym krakać, ale jeśli to pompa paliwowa, to jesteśmy...

– Co jesteśmy, co jesteśmy, panie Henryku? – Helena aż podskoczyła ze zdenerwowania.

– No, ugotowani. Bez części zamiennych nie poradzimy.

– Jest pan pewien?

– A pani nie?

Słońce zaszło o godzinie 21:09. Jedynie na zachodzie, ponad górami, jaśniała jeszcze ostatnia smuga światła, tym mocniej uświadamiając to, co i tak wszyscy wiedzieli: w promieniu wielu kilometrów nie było widać żadnych świateł, ani miasteczek, ani nawet pojedynczych domów. Nic, tylko góry, jak daleko sięgał wzrok, aż po horyzont.

Kolejno próbowali rozważyć możliwe warianty. Telefony komórkowe były bezużyteczne, na tym odludziu nie było zasięgu. Edward Ganz, który jechał wciąż w ślad za nimi, zaproponował, że uda się po pomoc. Jednak nawet w bardziej sprzyjających okolicznościach, gdyby mógł jechać górskimi serpentynami za dnia, i tak trudno było liczyć, że zdążą na czas.

W końcu panu Henrykowi udało się wezwać pomoc drogową przez CB Radio.

Powinna przybyć następnego dnia rano.

Pan Henryk miał więcej szczegółów do przekazania. Dzięki Panu Bogu i jego radiu udało się nawiązać kontakt, ale porozumiał się tylko dzięki innym kierowcom. Hiszpanie nie gadają po żadnemu, ani po angielsku, ani po niemiecku, ani po francusku. Tacy są, drą nosa, bo myślą, że jak mieszkają na swoim półwyspie, to wolno im mieć całą resztę świata za psi pazur. A, i jeszcze pieniądze. Trzeba będzie zapłacić.

Helena nie była w stanie dłużej tego słuchać. Wystarczyło to, czego właśnie się dowiedziała: że spóźnią się do Pampeluny. Krew pulsowała jej w skroniach, z przejęcia drżały jej ręce.

Zamknęła oczy.

Kiedy je otworzyła, ujrzała przed sobą cały zespół. Stali, zbici w ciasną gromadę, z pytaniem w oczach.

Rozdział IX

Nad Roncevaux zapadła noc.

Na horyzoncie, zaskakująco dalekim, u wylotu długiej kotliny wschodził wielki czerwony księżyc, lekko wystrzępiony na krawędzi po lewej stronie; pełnia wypadała dopiero za dwa dni.

Sergiusz wrócił z lasu z naręczem gałęzi.

– Tam jest tego więcej – wskazał za siebie. – Niech ktoś idzie, a ja zajmę się ogniskiem.

Znalazł się nie tylko chrust. Nieopodal kamiennego obelisku z zagadkową inskrypcją: „Roldan 778-1967", natknęli się na sąg drewna pociętego na równej długości pniaki, których kilka zabrali. Dziewczyny przyniosły suche trawy, papiery i stare gazety na podpałkę. Zdawali sobie sprawę, że nie wolno rozpalać ogniska w takim miejscu, ale ułożyli krąg z kamieni, uznali więc, że ostrożność została zachowana. Pan Henryk wyjął z kieszeni zapalniczkę i po chwili cienkie gałązki zasyczały, kurcząc się pod wpływem gorąca.

Kolacja była z rożna. Grzanki z pełnoziarnistego chleba, po upieczeniu smarowane serem topionym, do tego podpiekane plastry cebuli i cukinii, jabłek i pomidorów. Nawet sardynki z puszki – hiszpańskie były sporych rozmiarów, w puszce mieściły się dwie, najwyżej trzy – ułożone na ruszcie z kilku patyków, dały się podpiec. Herbatę zagotowali w małym campingowym rondelku, na maszynce spirytusowej pana Henryka.

Skupili się wokół ognia w milczeniu. Nie dojadą do Pampeluny na czas, spóźnią się. Festiwal potrwa kilka dni, jednak na inaugurację, ich pierwszy spektakl i paradę zespołów na ulicach miasta – nie zdążą. Tak naprawdę dopiero teraz, gdy stało się to fizycznie niemożliwe, zrozumieli, jak wiele tracą.

– Trudno, zaczną bez nas, ale przecież zdążymy się jeszcze zaprezentować. – Marietta za wszelką cenę starała się pocieszyć siebie i innych.

– Co tam festiwal! Wolę być tutaj – powiedziała Alicja, wrzucając do ogniska gałązkę, która wypadła poza kamienny krąg. – Tu jest dobrze, z wami.

Obejrzała się prędko na Edwarda.

Odkąd przed tygodniem Alicja tak niespodziewanie wyjechała z domu, tyle się wydarzyło. Każdy dzień ją zaskakiwał, poruszał. Każdy przynosił inną energię: gorzką jak piołun, mocną jak łyżka chrzanu, gęstą jak kropla świeżo tłoczonej oliwy. Albo tak jak ostatniej nocy – oszałamiającą.

Ogień sypnął iskrami. Jedna upadła na kamień u jej stóp. Żarzyła się przez chwilę, potem zgasła.

Edward poprawił koc, którym byli razem okryci.

– O czym myślisz? – spytał.

– O kim. Myślę o Ricie. Spójrz, co dziś rano znalazłam w mojej kosmetyczce – mówiąc to, Alicja sięgnęła do kieszeni.

– Chusteczki higieniczne?

– Nie, to.

Ze środka opakowania wyjęła złożoną kartkę, o nierównych brzegach. Rozprostowała ją i podała Edwardowi.

– Wygląda, jakby została wyrwana z jakiejś książki?

– Bo jest, ze Zbrodni i kary. Rita wciąż ją czytała, chociaż mówiłam jej...

Edward zbliżył kartkę do światła. Ostatnia strona powieści, na niej jeden z akapitów zaznaczony ołówkiem: „Jeszcze nie wiedział o tym, że przecie nowe życie nie dostanie mu się za darmo, że jeszcze drogo trzeba je będzie okupić, zapłacić za nie w przyszłości wielkim czynem"... [F. Dostojewski, Zbrodnia i kam, tłum. Czesław Jastrzębiec-Kozłowski, Warszawa 1956.]

Pierwsze dwa słowa Jeszcze nie" były przekreślone.

Alicja złożyła kartkę i schowała z powrotem między chusteczki, tam gdzie ukryła ją Rita.

– Wciąż podmieniała różne drobiazgi, części garderoby. Myśleliśmy, że Profesor chce nam dokuczyć, ale to była ona. I nie robiła tego dla żartu, tylko usiłowała coś powiedzieć. Nie nam – sobie.

Alicja zamilkła. Nagle odkryła, że przestała się bać. Bo w pustce, jaka powstała po śmierci ich dziecka, ona i Edward przestraszyli się siebie nawzajem. Tak było. Nie wiedzieli, że śmierć zabiera coś więcej niż tylko bliską osobę.

Z drugiej strony – podobno lęk jest nam potrzebny do przetrwania. Ostrzega, tak jak ból. Bez lęku niewiele rozumiemy, bez bólu zbyt łatwo zapominamy. Gdyby teraz ktoś zaproponował Alicji rejs łódką wiosłową przez Atlantyk, pomyślałaby, że jest to równie łatwe jak przejście na drugą stronę ulicy.

Zaczęli spontanicznie, podrzucając tematy starych piosenek i nowo poznanych utworów, jakie komu się przypomniały, nie czekając na wskazówki czy ruchy rąk dyrygenta. A on się nie wtrącał, nie pouczał, tylko dołączył do nich, spokojnie frazując dobrze postawionym, pełnym barytonem.

Łukasz zerknął w bok, jakby chciał się upewnić, że Maya siedzi koło niego, istnieje naprawdę. Dystans na kuli ziemskiej jest rzeczą względną, podobnie jak bliskość między dwojgiem ludzi. To nie tylko kwestia odległości, lecz również czasu. Jak mu to kiedyś powiedziała Lena? Czas jest złudny, niby utwierdza nas w rzeczywistości, ale skoro przeszłości już nie ma, przyszłości nie ma jeszcze, a teraźniejszość leży na ich styku, to znaczy, że jej także nie ma. Z tego powodu życie jest jedną wielką fikcją, i my też.

Jak się nad tym głębiej zastanowić, to właściwie dobrze się składa, że Ziemia jest okrągła. Dzięki temu człowiek zawsze prędzej czy później wraca do domu.

I do siebie. I oni z Mayą znów mogą być razem, na styku dwóch nieistniejących czasów.

Maya miała rację: Łukasz wcale nie musiał uciekać. Przeszłość ojca nie może go dosięgnąć, ponieważ nie jest jego przeszłością, należy do ojca.

Siedząc przy ognisku, Sergiusz nareszcie wymyślił, co powinien odpowiedzieć Roksanie: że koniec świata to nie przepowiednie Nostradamusa, o których w kółko opowiadała jego babcia, i nie przylądek Finisterre nad oceanem, gdzie tradycyjnie kończy się pielgrzymka do Santiago de Compostela. Dokąd i on postanowił dotrzeć, żeby coś Roksanie udowodnić. Koniec świata to oni osobno, i on bez niej.

Roksana oparła głowę na ramieniu Sergiusza. Pospieszyła się, mówiąc, że nie pójdzie z nim do Composteli, jak wszyscy ci pielgrzymi, których przez cały dzień mijali po drodze. Bo Sergiusz chciał iść od razu z Pampeluny, zamiast ze wszystkimi wracać do Polski. Próbował jej tłumaczyć, że nawet mapy nie potrzebują, ponieważ droga jest mapą, sama ich poprowadzi. A jeśli zbłądzą, to zapytają ludzi. Ale ona nie była przygotowana. Żeby coś zrobić, trzeba wiedzieć, jak to się robi, powiedziała.

To znaczy kilka godzin temu nie była jeszcze przygotowana. Wieczorem zajrzała do kamiennej kaplicy z romańskim portykiem. Potem stanęła na wzniesieniu, przed obeliskiem Rolanda. Wokół niej, aż po horyzont, linie szarozielonych szczytów, kotlin i przełęczy nakładały się na siebie i wskazywały dalekie kierunki. Stojąc tam, twarzą do tych gór i księżyca, Roksana wyobraziła sobie wszystkie drogi, szosy i autostrady, które przemierzyli w ostatnim tygodniu, żeby dotrzeć aż tutaj, w Pireneje. Pomyślała wtedy, że Sergiusz ma rację: wystarczy tylko iść cały czas przed siebie. Wszędzie są ludzie, których można spytać o drogę.

Lena leżała na wznak, wprost na ziemi, wpatrując się w wygwieżdżone niebo. Zanurzyła rękę w trawie, a wyczuwszy gęstą kępę jakiejś rośliny, zerwała gałązkę i roztarła listki między palcami. Wciągnęła woń w nozdrza: dziki tymianek. Tak pachniał dom Juliena. Tymiankiem i lawendą.

Ognisko dogasało. Smużki dymu raz po raz unosiły się w górę, gasząc iskry i dławiąc żar.

Było ciepło, bezwietrznie.

Miłość jest taką samą iluzją jak teatr.

Razem z Julienem zamierzali wyruszyć na poszukiwanie Shangri-La. Z biblioteki British Council w Warszawie Lena ukradła kiedyś egzemplarz powieści Lost Horizon Jamesa Hiltona, z 1933 roku. W książce buddyjski klasztor Shangri-La, synonim ziemskiego raju, wznosił się w mitycznej dolinie u stóp pasma gór Kun Lun. Żyjąc tam w izolacji od świata, ludzie zachowywali wieczną młodość, stawali się nieśmiertelni. Lena zrobiła już nawet listę miejsc, które pasowały do opisu z powieści Hiltona. Większość znajdowała się w Himalajach. Poszukiwania zamierzali rozpocząć od doliny Hunza w północnym Pakistanie, przy granicy z Tybetem.

Tymianek pachniał intensywnie. Gorzko.

Szkoda, że nie spotkają się w Lyonie. Ani nie pojadą do Pakistanu i Tybetu, tak jak planowali. W swoim kalendarzu, pod datą ich ostatniego spektaklu, a potem pożegnalnej nocy, w październiku ubiegłego roku, Lena zapisała ukraińską zagadkę: „Dziewczyno, jagodo, odgadnij: co rośnie bez korzenia, a co płonie bez płomienia? Co się wije wokół drzewa, a co suszy wokół serca? Co gra, a głos ma, i co płacze, lecz mu łez brak?".

Zima, którą spędziła w Węgajtach, wpatrując się w milczący telefon, przyniosła jej odpowiedź: kamień rośnie bez korzenia, słońce płonie bez płomienia, chmiel się wije wokół drzewa, miłość suszy wokół serca, skrzypki grają, bo głos mają, sokół bez łez łka, bo ich nie ma.

Czar komedii dell'arte kryje się w wolnej improwizacji. Powinna o tym pamiętać, nie tylko na scenie. Powinna również się zgodzić, że ta wolność dotyczy wszystkich i wszystkiego, także Juliena i ich miłości. Jego miłości do niej.

Rozdział X

Odkąd poprzedniej nocy w Montpeyroux Stefan Kiessling zasnął, czując dłoń Marietty na swoim obolałym żołądku, a jej pełne ciało obok swojego, świat przestał go uwierać. Do tej pory czuł nieustanny napór. Wciąż mu się wydawało, że wystarczy moment nieuwagi i ściany wokół niego runą, grzebiąc go pod gruzami nieudanego życia, niespłaconych długów, gorzkiego rozwodu i byle jakiej kariery. Może nie jest tak źle, pomyślał rano, pijąc napar z rumianku, który Marietta przyniosła mu do pokoju.

Nim wstał z łóżka, zapadł ponownie w chwilową drzemkę. Sen, nawet taki chwilowy, rządzi się innymi prawami. Zamiast się zastanawiać, jakby to było, Stefan po prostu objął Mariettę, tym razem nie po to, by zademonstrować ćwiczenie podczas próby. Pocałował ją, a ona go nie odtrąciła, i pachniała pomarańczami. Przeczesał palcami jej jasne włosy, które czasem sprytnie podpinała do góry przy pomocy szydełka.

Ocknął się na wspomnienie Bayreuth. Była wtedy naprawdę zła na niego, zresztą wszyscy byli na niego źli, nie tylko Marietta. On też miał powody do zdenerwowania. Dlatego stał tam, kompletnie zaskoczony, nie wiedząc, jak zareagować. Nim zdążył coś powiedzieć, zatrzymać ją, udobruchać, wyminęła go bez słowa i poszła z innymi do miasta. Trwało to ułamek sekundy, ale zdążył poczuć ciepło jej ciała, jej zapach.

Przysunął się bliżej do ognia, i do Marietty.

Helena rozgrzała się przy ognisku. Zdjęła z ramion wełniany szal; bransoletki na przegubie lewej ręki zabrzęczały, błysnęły złotem i miedzią.

Nie śpiewała ze wszystkimi. Czy to możliwe, że od poprzedniego wieczoru minęła zaledwie doba? Dwadzieścia cztery godziny temu, stojąc na schodach w domu Xaviera Chataigne'a i przysłuchując się zawiłym wywodom Franciszka na temat królestwa pszczół, którym ponoć rządzą niezłomne prawa gatunku, Helena po raz pierwszy w życiu pomyślała o starości i przemijaniu. O pragnieniu duszy.

Rzadko myślała o duszy, swojej czy w ogóle czyjejkolwiek. Była praktyczną osobą, napędzało ją raczej ciało, nie dusza. Poprzedniego wieczoru obserwowała Franciszka, gdy mówił. Długie siwe włosy, twarz pokryta neurasteniczną siatką pionowych zmarszczek. Był taki delikatny, niepewny. Całkiem możliwe, że nigdy nie spał z kobietą. Spróbowała to sobie wyobrazić, ale zaraz zrezygnowała. Wizja wydała jej się nie do zniesienia – obojętny dotyk pościeli, której nie zgniotło pożądanie, śmierć monotonnych nocy, pozbawionych ciepła drugiego ciała. Chłodna samotność. Bo samotność zawsze wydawała jej się dziwnie chłodna.

Czym jest pożądanie? Czy to po prostu biologia? Rozgrzana do białości chemiczna mieszanka, która niewiele ma wspólnego z emocjami serca, naszymi myślami i uczuciami? Pożądanie – czego? Jeszcze tak niedawno Helena odpowiedziałaby, że nie chodzi tu o nic innego, jak tylko o zaspokojenie własnego ciała poprzez zespolenie z drugim ciałem. I nagle wczoraj, w sieni tamtego kamiennego domu w Owernii, dziwna myśl: jak można pragnąć ciała, nie pragnąc duszy, skoro ciało bez duszy i dusza bez ciała nie istnieją?

Powstrzymała odruch, żeby dotknąć dłoni Franciszka. Nie miała w sobie nic z opiekunki i pocieszycielki strapionych, raczej żywiołowość, która garnęła się do sobie podobnych.

Zaskoczyła ją zmiana, jaką w sobie dostrzegła. Nawet więcej: przeraziła. Ludzie łączą się w pary, żeby mieć świadków swojego życia, a jej życie prawie już minęło. Bez świadka!

Pomyślała: niedługo będzie mi potrzebny ktoś taki jak Franciszek. Kto wie, może nawet już teraz?

Jednocześnie zauważyła, że słuchanie innych – słuchanie Franciszka – działa na nią kojąco. Wprawdzie nie wyglądał jej na człowieka, który dbał o pieniądze, a na pewno nie potrafił ich zarobić. Ale o to Helena postanowiła się nie martwić. Samotność ma też dobre strony – uczy zaradności.

Nim podejmie decyzję, będzie musiała to sobie jeszcze raz dokładnie przemyśleć. Ale już nie dziś. Jutro.

Jutro. Już tyle razy organizowała podobne wyprawy. Trasy koncertowe, festiwale. Znała się na tym jak mało kto, była ceniona w środowisku. I nieraz było tak, że artysta nie wyszedł na scenę, bo choroba, zaspy śnieżne czy opóźniony pociąg uniemożliwiły mu dojazd na czas. Takie rzeczy się zdarzają. A jak się zdarzą, wtedy znajduje się zastępcę. Lecz w teatrze amatorskim jest inaczej. Tutaj nie ma zastępców, ponieważ nikt nie występuje dla pieniędzy, tylko dlatego, że pragnie pokazać się na scenie ze swoją bezinteresowną miłością do sztuki. Tak jak ci ludzie, którzy siedzą teraz wokół ogniska. I z powodu awarii nie dojadą na spektakl. Włożyli wielki wysiłek, żeby nauczyć się swoich ról, zajęli się też przygotowaniem przedstawienia: zaprojektowali scenografię, uszyli kostiumy, wykonali rekwizyty. Podczas występów będą ustawiać światła i nagłośnienie, wprowadzać ludzi na widownię. Podnosić i opuszczać kurtynę. Potem jeszcze spakują bagaże i posprzątają po spektaklu. Mimo że nikt im nie płaci za występy, nigdy nie spóźnili się na próbę, zawsze chętni, zawsze gotowi.

A ona, Helena, ich zawiodła. Stali tam, zbici w ciasną gromadę wokół niej, z pytaniem w oczach, i nic nie mogła zrobić. Nie znalazła wyjścia z sytuacji i teraz muszą spędzić tę noc na górskiej przełęczy, zaczekać do rana na pomoc drogową.

Ścisnęła skronie.

Franciszek Górczyński odruchowo spojrzał w niebo, jakby spodziewał się tam ujrzeć przelatującego ptaka.

Niebo było gładkie, bez gwiazd. Zachariasz zniknął i już się więcej nie pojawił. Matka? Prochem jesteś i w proch się obrócisz. Wierzył, że poszła prosto do nieba. Pytanie tylko: gdzie jest to niebo, które wypełniają tłumy dobrych dusz, skoro to, na które właśnie spoglądał, ziało taką przenikliwą pustką. Słyszał kiedyś, że duchy naszych bliskich wcale nie są daleko, tylko siedzą obok nas, na ławkach, krzesłach i kanapach, by w razie potrzeby pocieszyć, potrzymać za rękę. Może to prawda, ale tutaj to puste niebo było tak blisko. Niespodziewanie przypomniał mu się śmiech matki. Miała dołki w policzkach, które unosiły się delikatnie, kiedy się śmiała z tym swoim francuskim wdziękiem, chociaż z biegiem lat robiła to coraz rzadziej.

Teraz na pewno roześmiałaby się w głos: „Gdzieś ty wylądował, mon Franęois? W Pirenejach! Sam! Kto by pomyślał, że stać cię na taką odwagę".

Przypomniał mu się fragment z Maeterlincka: „Nie dziwmy się pszczołom, iż dają się wziąć w zasadzkę. Wszakże my sami, wyposażeni mózgiem o tyle doskonalszym, my, trawiący tysiące lat na badaniu tejże natury, idziemy zawsze na lep, jaki nam ona zastawia... ".

I wszystko dla kropli miodu. Dzięki niej.

Profesor odchrząknął, hamując łzy, nie chciał płakać przy ludziach. Pocieszająca wydała mu się myśl, że skoro on z tej górskiej przełęczy lepiej widzi twarz, matki, to może ona lepiej go stąd słyszy.

Ponownie podniósł głowę, ale nad nim na gładkiej powierzchni nieba widniał tylko księżyc. Jakiś ptak przeciął złotą kulę i zniknął w ciemnościach, poruszając mocnymi skrzydłami powoli, majestatycznie. Był duży, zbyt duży jak na Zachariasza. Pewnie drapieżnik, który wyruszył na nocne łowy.

* * *

Przełęcz Roncevaux, noc 30 kwietnia /1 maja 2000

Nocą ziemia odpoczywa. Jeśli tak jest w istocie, to zasnął także i ten skrawek łąki w Pirenejach, na osławionej przełęczy Roncevaux, gdzie historia, a może mit, zostały spisane słowo w słowo krwią Rolanda i garstki jego rycerzy, którzy w imię wiary, w roku Pańskim 778, zginęli z rąk Saracenów, broniąc dostępu do chrześcijańskiej Europy. I gdyby nawet Rolanda nie zabili pogańscy Maurowie, jak chce legenda, tylko, zgodnie z kronikami, miejscowi Baskowie, którzy walczyli z armią Karola Wielkiego w obronie swojego kraju, to nikt nie byłby bardziej uprawniony niż mieszkańcy Europy do przekonania, iż pamięć bywa oporna na prawdę historyczną, zwłaszcza gdy ta jest mniej romantyczna od zmyślenia.

Las stał nieporuszony najmniejszym podmuchem.

Zasnęli wszyscy razem wokół dogasającego ogniska, przykryci ubraniami i rzeczami, które przynieśli z autokaru. Za nimi pozostała Europa, którą przejechali w osiem dni, pokonując dwa tysiące siedemset kilometrów. Do celu podróży pozostało im zaledwie czterdzieści dziewięć, gdy nagle ów cel gwałtownie się od nich oddalił. Tej nocy Pampeluna leżała nieosiągalnie daleko.

Gdzieś w dole, poza tymi górami, krwiobieg dróg i autostrad raz po raz wyłaniał się z mroku, rozjaśniany światłami reflektorów z rzadka przejeżdżających samochodów. W domach i hotelach spali ludzie, nieświadomi, że ich sen mógł rozbudzić czyjąś tęsknotę. Po Renie, Dunaju i Rodanie, tnąc dziobnicami wodę, z cichym szmerem płynęły barki. Morza napierały cierpliwie na brzegi lądu, zmywając ślady ludzkich stóp, kreśląc własne ślady.

W górach Harzu płonęły jeszcze ogniska na cześć świętej Walpurgii, patronki rolników, żeglarzy i zwierząt domowych. Walpurgia znała się na medycynie i czyniła cuda. Podobno potrafiła uzdrowić nieuleczalnie chorych i uciszyć wzburzone fale na morzu. Nie wiadomo jednak, czy słyszała o rycerzu Rolandzie, który walcząc w Pirenejach, zginął od miecza, zaledwie rok po jej śmierci.

Czarownice z Brócken wirowały w tańcu, wdeptując popiół w ziemię, zamiatając iskry falbanami spódnic i frędzlami chust. Tańcem odpędzały złe duchy. Wzywały dusze zmarłych. W dawnych czasach wiara i zabobon wciąż były jeszcze żywe i blisko siebie, czasem tak blisko, że trudno je było oddzielić, nawet wydając najżarliwszych wyznawców na pożarcie lwom.

Prawdziwej rewolucji dokonały dopiero płonące stosy. Ale to było znacznie później.

Podsycane suchym chrustem ogniska jaśniały w ciemnościach. Obserwowali je mieszkańcy okolicznych wsi i miasteczek, z odległości wielu kilometrów.

Wkrótce i one pogasną i noc odejdzie, oddając ziemię słońcu. Ale jeszcze nie teraz, dopiero za godzinę, dwie.

Samolot Air France krążył nad Okęciem. Z powodu strajku na lotnisku w Lyonie byli mocno spóźnieni i teraz musieli czekać na pozwolenie z wieży kontrolnej, by podejść do lądowania.

W ostatnim rzędzie, w fotelu pod oknem, siedział tylko jeden pasażer. Przespał cały lot, obudziło go dopiero uderzenie kół o płytę pasa startowego. Wyprostował się i wyjrzał przez okno, ale w ciemnościach dostrzegł tylko linie świateł naziemnych. W szybie mignęła mu jego własna twarz. Jasny, pociągły owal, ciemne oczy i kasztanowe dredy, związane w gruby węzeł na karku.

Czekając w przejściu na otwarcie drzwi, włączył komórkę, wpisał PIN. Przez chwilę stukał palcem wskazującym w pusty ekran, zastanawiał się. Przed wylotem napisał kilka SMS-ów, ale wszystkie skasował.

Może tak: „Leno, bez ciebie Lyon nie miał sensu. W ogóle nic nie ma sensu bez ciebie. Dlatego szukam cię w Polsce. Jesteś?".

Nie namyślając się dłużej, nacisnął komendę „Wyślij".

Świtało.

Poranny chłód ściął wilgoć nagromadzoną w powietrzu, osiadł rosą na ziołach i łodygach traw. Zrobiło się rześko, wręcz zimno.

W tej chwili rozległ się jakiś dźwięk.

Lena otworzyła oczy i zsunęła kaptur z głowy.

– Co to, telefon dzwoni? – spytała sennie.

Profesor przyłożył palec do ust. Dłuższy czas nasłuchiwał uważnie, po czym uśmiech rozjaśnił mu twarz.

Rozpoznał głos.

– To nie telefon – odpowiedział. – To Zachariasz. Odnalazł nas.