Gospodarka rynkowa – rodzaj gospodarki , w której decyzje dotyczące zakresu i sposobu produkcji podejmowane są przez podmioty gospodarcze (gospodarstwa domowe ,gospodarstwa rolne , przedsiębiorstwa , instytucje finansowe , rząd ), kierujące się własnym interesem i postępujące zgodnie z zasadami racjonalności gospodarowania . Jest ona przeciwieństwem gospodarki naturalnej. Istnieje pojęcie rynku który jest formą więzi między konsumentem i producentem. Powstała w XV wieku.

Dualizm gospodarczy - dwutorowy rozwój gospodarczy; w nowożytnej Europie polegał na powstaniu w krajach leżących na wschód od rzeki Łaby  gospodarki folwarczno-pańszczyźnianej (rolnictwo ekstensywne), a na zachód początków gospodarki kapitalistycznej (towarowo pieniężnej) (rolnictwo intensywne). Proces ten rozpoczął się w XVI wieku.

Przyczyny dualizmu gospodarczego:

-wielkie odkrycia geograficzne

-rozwój państw kolonialnych (głównie zachód)

-pierwsza w dziejach nowożytnej Europy rewolucja cen (inflacja), spowodowana napływem szlachetnych kruszców, a tym samym spadek realnej wartości pieniądza

-dążenia szlachty do zwiększenia swoich dochodów,

-postęp technologiczny zachodu

-Rezygnacja ze służby rycerskiej na rzecz wojsk zaciężnych.

Wielkie odkrycia geograficzne i ich konsekwencje - Hiszpania, Francja, Turcja później także Anglia. Wielkie odkrycia geograficzne przypadły na koniec XV i pocz. XVI w. W ślad za odkryciami szła penetracja odkrytych terenów i ich kolonizacja. Odkryte tereny od początku stały się przedmiotem rywalizacji, konfliktów, wojen. Walka o kolonie była jedną z przyczyn I wojny światowej.

Konsekwencje – Napływ rzadkich kruszców, surowców i produktów (tytoń, bawełna, kukurydza)

-Rewolucja cen: w Europie nastąpiło zjawisko inflacji, nastąpił wielki wzrost cen. Ceny wzrosły około 3,5 krotnie więc inflacja wyniosła 350%. Stało się tak z powodu napływu cennych kruszców z kolonii a przez to zmniejszyła się wartość pieniądza.

-Nowe szlaki handlowe

-Rozwój niewolnictwa

Początki kapitalizmu w Europie

Kapitalizm – System społeczno gospodarczy charakteryzujący się istnieniem własności prywatnej, wolnym obrotem towaru, usług oraz wolności przedsiębiorstw. Kapitalizm zrodził się na przełomie XV i XVI w. w Europie Zachodniej, głownie w Anglii i Francji. Potem w innych krajach Europy zachodniej.

Merkantylizm – Doktryna gospodarcza opierająca się na założeniach:

・ źródłem bogactwa pochodzącego z zagranicy jest rozwinięty eksport przewyższający import (dodatni bilans handlowy), kraj, który ma najwięcej bogactwa, wygrywa tę konkurencję, kruszec złoty i srebrny jest synonimem bogactwa.

Bulionizm – Wczesny etap Merkantylizmu. Założeniem bulionistów było gromadzenie jak największej ilości kruszców (złota i srebra) w kraju. Wierzyli że posiadanie tych kruszców przyspiesza rozwój handlu i zwiększa dochodu państwa

Akumulacja kapitału – zjawisko charakteryzujące procesy ekonomiczne zachodzące w Europie od XVI do I połowy XIX w. (wywłaszczenie chłopów z ziemi, gromadzenie kapitałów w handlu, eksploatacja bogactw kolonii zdobytych w wyniku odkryć geograficznych ).

Fizjokratyzm – System poglądów ekonomicznych powstały we Francji. Przedstawiciele tego systemu uważali że ziemia jest jedynym źródłem bogactwa, a rolnictwo sposobem jego pomnażania. Rzemieślnictwo, handel oraz przemysł były dla nich działalnością jałową. Porównywali gospodarkę do żywego organizmu.

I Rewolucja przemysłowa w Anglii (1760-1830) -proces zmian technologicznych, gospodarczych, społecznych i kulturalnych, który został zapoczątkowany w XVIII wieku w Anglii i Szkocji i związany był z przejściem od ekonomii opartej na rolnictwie i produkcji manufakturowej bądź rzemieślniczej do opierającej się głównie na mechanicznej produkcji (mechanizacja) fabrycznej na dużą skalę (przemysłową ). Rewolucję przeszło także społeczeństwo które zostało poddane procesowi industrializacji (z tradycyjnego na przemysłowe).

Przyczyny rewolucji

-Akumulacja kapitału

-wzrost liczby ludności (konsumentów)

-Korzystna sytuacja surowcowa (kolonie)

-stabilny ustrój polityczny

Skutki rewolucji

-kilkukrotny wzrost wydobycia węgla oraz ilości importowanej bawełny

-rozpoczęcie masowej produkcji

-powstanie nowych ośrodków przemysłowych

Industrializacja – Proces który charakteryzował się przejściem z ekonomii opartej na rolnictwie i rzemieślnictwie na ekonomię opierającą się na przemyśle, czyli masowej produkcji na dużą skalę. Przemysł zwiększał swą rolę w gospodarce kraju.

USA – w USA przemysł rozwinął sie szybko między innymi dzięki wysokim CŁOm importowym.

W 1869 wybudowano linię kolejową łączącą wschód z zachodem. Świadczyło to o rozwoju koleji.

Klasyczna ekonomia angielska – szkoła ekonomiczna która zakładała że praca jest głównym źródłem bogactwa. Regulatorem gospodarki jest wolny rynek, naturalnym środkiem selekcji jest konkurencja.

Liberalizm gospodarczy - system poglądów ekonomicznych i gospodarczych których fundamentem jest całkowita neutralność państwa i innych organizacji gospodarczych i politycznych wobec przebiegu procesów gospodarczych. Wywodzi się od fizjokraryzmu i klasycznej ekonomii angielskiej.

Liberalizm - Wolność osobista, wolność rynkowa, wolność przemysłowa.

Bimetalizm – dwu kruszcowy system monetarny zbudowany w oparciu o dwa metale szlachetne: srebro i złoto. Opierał się na ustalonej relacji srebra do złota. (16:1).

Co sprzyjało Handlu zagranicznemu: wolność żeglugi na rzekach; likwidacja przywilejów handlowych wolnych miast.

II rewolucja przemysłowa w Anglii - Proces zmian technologicznych i naukowych przypadający na lata 1873 (kryzys) - 1914 (I wojna światowa) któremu towarzyszyło powstanie wielu nowych rozwiązań technologicznych jak żarówka, samochód, telefon, silnik gazowy i spalinowy, dynamit, karabin maszynowy oraz wynalezienie energii elektrycznej.

kryzys gospodarczy z 1873 - gwałtowny spadek cen, którego źródłem był wzrost konkurencji międzynarodowej, zwłaszcza w produkcji rolniczej.

Protekcjonizm – polityka mająca na celu ochronę rynku krajowego przed konkurencją zagraniczną poprzez ograniczenie importu oraz pobudzanie i ułatwianie eksportu.(nakładanie ceł na towary importowane).

Oligopol - istnienie kilku ze sobą konkurującymi kolosów(dużych przedsiębiorstw), dążących do uzyskania pozycji monopolistycznej.

Monopolizacja - proces powstawania monopoli w wysoko rozwiniętej gospodarce kapitalistycznej, będący efektem koncentracji kapitału i produkcji.

Cele: minimalizacja ryzyka ekonomicznego, dyktowanie cen.

Skutki: brak konkurencji (monopol), zwiększenie i unowoczesnienie produkcji

Manufaktura - zakład produkcyjny, w którym obowiązuje podział pracy a praca jest wykonywana ręcznie.

System nakładczy - inaczej chałupnictwo. Forma organizacji pracy, która poprzedzała system manufaktur. Rzemieślnikom dostarczano narzędzia i surowce a odbierano gotowe produkty.

Koncentracja pozioma - Proces łączenia się przedsiębiorstw produkujących ten sam produkt.

Koncentracja pionowa - Proces łączenia się przedsiębiorstw produkujących różne dobra, które uzupełniają się w dalszej produkcji.

Różne postacie centralizacji kapitału -

• kartelu – umowa samodzielnych przedsiębiorstw jednej branży ustalająca rozmiary produkcji, wysokość cen zbytu towarów lub zakupu surowców,

• syndykatu – związek przedsiębiorstw zachowujących samodzielność prawną i wytwórczą, ale prowadzących zakup surowców i sprzedaż towarów za pośrednictwem wspólnego biura,

• trustu – pełne zjednoczenie przedsiębiorstw jednej gałęzi produkcji, których właściciele zostają jego udziałowcami,

• koncernu – grupa przedsiębiorstw, trustów, zachowuje samodzielność prawną, ale jest zależna finansowo od jednej i tej samej grupy kapitalistów (np. koncern „Fiata”).

Holdingi - spółki akcyjne, które skupiały akcje różnych przedsiębiorstw najczęściej ze sobą współpracującymi. Kierownictwo regulowało ceny i rozmiary produkcji, a także wielkość oraz kierunki inwestowania, zapewniając sobie pełną kontrole rynków.

Leseferyzm

Menczesteryzm

Bulionizm