W świecie
starożytnym zaćmienia Słońca wzbudzały strach i panikę, choć
kapłani i uczeni potrafili je dokładnie przewidzieć. Także w
późniejszych wiekach przedstawiano je jako karę boską i
ingerencję Opatrzności. Ludzie nie mieli pewności, czy Słońce
nie zginęło z nieba na zawsze. W wielu kulturach uważano, że
potwory pożerają Słońce lub źli bogowie próbują skraść je z
firmamentu. Podczas zaćmienia robiono więc wielki hałas, bito w
bębny i krzyczano aby odstraszyć złe moce. W ten sposób ludzie
czuli, że uczestniczą w walce światła i ciemności. W
dzisiejszych czasach zaćmienia nadal wywierają na nas wielkie
wrażenie. Chociaż zjawisko to jest dobrze wyjaśnione, to i tak
przeciętnym obserwatorom kojarzy się z apokalipsą.
Przyczyna
powstawania zaćmienia jest prosta. Kiedy dwa ciała niebieskie
(obserwowane z Ziemi) ustawią się dokładnie w jednej linii, można
obserwować zaćmienie, które występuje gdy oba ciała mają niemal
identyczne średnice kątowe. Jeśli średnice kątowe tych ciał są
różne, to mamy do czynienia z zakryciem (większy obiekt zakrywa
mniejszy) lub przejściem (mniejszy obiekt przesuwa się na tle
większego). Możemy obserwować zaćmienia Słońca lub
Księżyca.
Zaćmienie Księżyca występuje, gdy
Księżyc w pełni znajdzie się w pobliżu jednego z węzłów
księżycowych (jest to miejsce przecięcia ekliptyki z drogą, jaką
na niebie pokonuje Księżyc). Kiedy Księżyc znajduje się w nowiu,
dochodzi do zaćmienia Słońca. Zaćmienia mogą być całkowite lub
częściowe, a także obrączkowe. To ostatnie jest o tyle ciekawe,
że Księżyc nie zakrywa całkowicie tarczy Słońca i widzimy na
niebie ognistą koronę!
Już w starożytności
ludzie zauważyli, że zaćmienia powtarzają się w pewnych
przedziałach czasu i w podobnych okolicznościach. 18 lat i 10,3
(lub 11,3) dnia to okres nazywany saros. Odkrycie to pozwalało na
przewidywanie czasu przyszłych zaćmień. Wiele różnych saros
odbywa się jednocześnie.
Badaniem wpływu
konfiguracji planet na życie ludzi i dzieje świata zajmują się
astrologowie. Uważają oni, że ludzie urodzeni podczas zaćmienia
wyróżniać się będą spośród innych intensywnością
przeżywanych emocji. Mogą być to jednostki o charyzmatycznym i
zarazem niepokojącym charakterze. Do dziejów świata zaćmienia
według astrologów wnoszą napięcia i niepokoje społeczne, a w ich
czasie dochodzić może do początków zdarzeń, które wpływają na
zmianę biegu historii. Astrologowie uważają, że wpływ zaćmienia
widoczny jest po pewnym czasie od jego nastąpienia.
Zaćmień
Słońca nie lubią zwierzęta, które chętnie chowają się wtedy i
starają nie wydawać bez potrzeby dźwięków. Domowe zwierzęta są
bardzo zaniepokojone, ale może mieć na to wpływ lęk i ekscytacja
odczuwane przez ich właścicieli. Dawniej dbano, aby podobnie jak
ludzie nie były narażone na widok zaćmienia. Modlono się za nie i
święcono budynki gospodarskie.
Imponujące
obrączkowe zaćmienie Słońca, które można będzie zobaczyć w
Islandii i na północnych krańcach Szkocji, odbędzie się 31 maja
2003 roku. Będzie to niezwykłe zjawisko, ponieważ cień Księżyca
będzie przesuwał się ze wchodu na zachód, zamiast odwrotnie.
Będzie się tak działo, ponieważ cień Księżyca przechodzi w ten
dzień przed biegunem północnym, zanim padnie na powierzchnię
Ziemi. Do tego cień Księżyca pada pod wyjątkowo małym kątem,
zaćmienie będzie więc widoczne na bardzo dużym obszarze (pas
zaćmienia rozciąga się na 4900 km, co jest rekordem w XXI wieku).
Słońce będzie podczas zaćmienia widoczne w pierścieniu ognia.
Nasi przodkowie na pewno baliby się tak wyjątkowego zaćmienia.
Centralna linia cienia styka się z powierzchnią Ziemi o 4.01, choć
krawędź cienia pada na Ziemię już 15 min wcześniej (w Szkocji
czy na Wyspach Owczych).
Godziny obserwacji: Rejkiawik, Islandia
godz. 4.02, Inverness, Szkocja godz. 3.45, Warszawa godz. 5.24,
Kraków godz. 5.21, Gdańsk godz. 5.28, Wrocław godz. 5.24, Poznań
5,26, Szczecin godz. 5.29, Lublin 5.21.
W Polsce
częściowe zaćmienie Słońca zobaczymy dopiero 10 czerwca 2021
roku, obrączkowe 23 lipca 2093 roku, a całkowite 25 maja 2142 roku.
Należy pamiętać, aby nie patrzeć na zaćmienie gołym okiem!
Uszkodzenia wzroku wywołane patrzeniem na zaćmione Słońce mogą
prowadzić do ślepoty.