mgr farm. Barbara Wiśniowska, mgr farm. Jakub Szlęk
Medycyna
niekonwencjonalna i alternatywna cieszą się dużym zainteresowaniem
wśród pacjentów, zwłaszcza tych chorych przewlekle [4]. Szacuje
się, że terapie alternatywne stosuje od 4 do 79% osób dorosłych i
33 do 89% dzieci chorujących na astmę. Do najczęściej stosowanych
metod należą techniki oddechowe, ziołolecznictwo, homeopatia i
akupunktura.
Niezmiernie istotną kwestią, nie tylko w astmie,
jest stosowanie terapii bezpiecznej, skutecznej i efektywnej
kosztowo.
W powszechnym przekonaniu leki ziołowe są bezpieczne, ponieważ są „naturalne”. Niektóre preparaty ziołowe rejestrowane są jako suplementy diety, co oznacza, że przed dopuszczeniem do sprzedaży nie są poddawane tak szczegółowym badaniom, jak to ma miejsce w przypadku leków wydawanych z przepisu lekarza czy też preparatów OTC. Brak standardów czystości czy siły działania tych preparatów, może skutkować wystąpieniem efektów niepożądanych czy interakcji z lekami tradycyjnymi w związku z obecnością zanieczyszczeń lub różną zawartością substancji czynnej pomiędzy seriami. Ponadto substancje aktywne zawarte w preparatach ziołowych mogą dawać interakcje z lekami konwencjonalnymi poprzez wpływ na aktywność enzymów cytochromu P450 odpowiedzialnych za metabolizm leków. Zniesieniem lub nasileniem działania leków tradycyjnych może skutkować także stosowanie ziół o właściwościach immunomodulujących i przeciwzapalnych oraz oddziałujących na układ współczulny. Przykładowo Ephedra, jedno z najpopularniejszych ziół, stosowanych także w astmie i chorobach alergicznych ze względu na działanie rozszerzające oskrzela, przyjmowana łącznie z beta2-mimetykami może prowadzić do nasilenia ich działań niepożądanych na układ krążenia, może być przyczyną tachykardii i zawału serca, a także bezsenności, bólów głowy i w rzadkich przypadkach stymulować rozwój kamieni nerkowych. Ryzyko efektów niepożądanych i interakcji znacznie przewyższa korzyści związane ze stosowaniem Ephedry.
Kolejnym przykładem może być Echinacea. Jeżówka stosowana jest najczęściej jako środek immunostymulujący, przyjmowana również przez pacjentów w chorobach alergicznych, mimo że nie wykazano jakiegokolwiek działania w tym kierunku. Preparaty jeżówki przyjmowane podczas terapii tradycyjnymi lekami przeciwastmatycznymi mogą prowadzić do efektów hepatotoksycznych, możliwe jest także osłabienie działania glikokortykosteroidów. Ponadto jeżówka, należąca do rodziny Asteraceae, może powodować reakcje alergiczne i skutkować zaostrzeniem objawów astmy, atakiem astmy czy zagrażającymi życiu reakcjami anafilaktycznymi.
Stosowany m.in. w przypadku obniżonego nastroju dziurawiec prowadzi do interakcji poprzez aktywowanie jednego z izoenzymów cytochromu P450 CYP3A4, który jest zaangażowany w metabolizm wielu leków w tym glikokortykosteroidów i teofiliny. Interakcja prowadzi do zmniejszenia (lub zwiększenia) stężenia tych leków (sprzeczne dane z badań in vitro oraz in vivo), zmniejszenia ich działania, a w granicznym przypadku do zniesienia ich działania. Odwrotny skutek przynosi stosowanie preparatów z grejpfruta, którego składniki czynne hamują aktywność cytochromu P450. Więcej na temat interakcji ziół i składników mineralnych znajdą Państwo w tabeli opublikowanej w dziale "Materiały do pobrania" [Preparaty naturalne i suplementy diety mogące wpływać na przebieg astmy].
Bezpieczeństwo terapii astmy w kontekście stosowania metod medycyny alternatywnej i niekonwencjonalnej (CAM) może być uzależnione nie tylko od efektów działania czy interakcji ziół, substancji mineralnych i.in. W przeprowadzonym badania wpływu CAM na kontrolę astmy i ryzyko zjawiska non-adherence w stosunku do leków konwencjonalnych wykazano, że pozytywne przekonania co do terapii niekonwencjonalnych są ściśle związane z ryzykiem niestosowania się pacjentów do zaleceń lekarskich, gorszej współpracy z członkami zespołu medycznego oraz pogorszeniem kontroli astmy [1].
Leki roślinne są popularne w leczeniu astmy i wielu innych chorób. Ich stosowanie dyktowane jest głównie tradycją i przekonaniem o nieszkodliwości tego rodzaju preparatów. Mimo że rośliny w celach leczniczych używane były od niepamiętnych czasów, jak dotąd nie przeprowadzono badań klinicznych z grupą kontrolną oceniających ziołowe leki medycyny ludowej. Związane jest to z wysokimi kosztami takich badań oraz brakiem konieczności, wymogów ich przeprowadzenia dla uzyskania zgody na wprowadzenie preparatu do obrotu. Przeprowadzone i opublikowane badania zwykle charakteryzują się niską jakością metodyki, niekiedy nie wiadomo jaką formulację badano lub czy jest ona dostępna w sprzedaży [4]. Ponadto brak wyników jednoznacznie określających korzyści stosowania preparatów ziołowych i ich skuteczność. W niektórych przypadkach nie jest jasne czy obserwowany efekt związany jest z rzeczywistym działaniem składników badanej formulacji czy jest to wyłącznie efekt placebo. Co więcej istnieją badania wskazujące na związek leków ziołowych ze zwiększoną częstością hospitalizacji pacjentów z astmą [2]. Także skuteczność innych suplementów diety, jak witaminy i związki mineralne jest kontrowersyjna.
Nie przeprowadzano badań szeroko pojętej „opłacalności” niekonwencjonalnych metod leczenia astmy, jednak możliwość wystąpienia działań niepożądanych i interakcji, fakt, że metody te są rodzajem terapii dodatkowej, a nie alternatywnej oraz brak jednoznacznych dowodów skuteczności działania czy wpływu na jakość życia pacjentów pozwalają przypuszczać, że współczynnik koszt-efektywność dla terapii niekonwencjonalnych jest wysoki.
Podsumowując, pacjent podejmując decyzję czy zastosować leki ziołowe czy suplementy diety powinien znać zarówno możliwe korzyści jak i potencjalne zagrożenia z tym związane. Ich przedstawienie jest rolą farmaceuty prowadzącego opiekę farmaceutyczną, posiadającego dane na temat schorzeń pacjenta i stosowanych przez niego leków. Jedną z istotnych kwestii, którą trzeba uświadomić pacjentom jest to, że zioła nie mogą być stosowane w stanie astmatycznym. Ponadto pacjent powinien zdawać sobie sprawę, że leki ziołowe mogą być uzupełnieniem, a nie alternatywą konwencjonalnego leczenia i nigdy nie należy przerywać stosowania przepisanych przez lekarza preparatów.