PRAWO FINANSOWE

PUBLICZNE

SKRYPT

MATERIAŁY Z PODRĘCZNIKA

"Polskie Prawo Finansowe Finanse Publiczne" E. Chojna-Duch i „Polskie Prawo Podatkowe” J. Gołuchowskiego.

ORAZ WYKŁADÓW

SPIS TREŚCI

I. Finanse Publiczne …………………………………………… 3

II. Prawo Budżetowe ……………………………………………10

III. Budżet Unii Europejskiej .…………………………………22

IV. Dyscyplina Finansów Publicznych…………………….…24

V. Finanse jednostek samorządu terytorialnego ……….25

VI. Najwyższa Izba Kontroli ………………………...……….30

VII. Prawo Podatkowe ………………………..……………….33

VIII. Postępowanie Podatkowe ……………………..……….39

IX. Międzynarodowe Prawo Podatkowe ….…………..……48

X. Poszczególne Podatki ………………….………..…………51

XI. Zamówienia Publiczne ………………………..…………..59

XII. System Bankowy ……………………..…..………..….…..61

XIII. Prawo Dewizowe ……………………..…..………….…..70\

I. Finanse publiczne.

1. Finanse – zjawiska związane z gromadzeniem i wydatkowaniem środków pieniężnych, immanentnie związane z pieniądzem.

• Prawo finansowe jest dyscypliną prawa publicznego.

2. Finanse publiczne to:

1. Zjawiska związane z wydatkowaniem publicznych zasobów pieniężnych.

2. Publiczne zasoby pieniężne, operacje tymi zasobami oraz normy prawne je regulujące (gromadzenie i przepływ, wydatkowanie środków pieniężnych).

3. Wyraz stosunków społecznych i ekonomicznych powstających w trakcie nieustannych, dynamicznie ujętych procesów gromadzenia dochodów i przychodów oraz dokonywania wydatków i rozchodów na cele publiczne.

4. Obejmują procesy związane z gromadzeniem środków publicznych oraz ich rozdysponowaniem, a w szczególności:

   • pobieranie i gromadzenie dochodów.

   • wydatkowanie środków publicznych.

   • finansowanie deficytu.

   • zaciąganie zobowiązań angażujących środki publiczne.

   • zarządzanie długiem publicznym.

3. Finanse publiczne a finanse prywatne.

Finanse publiczne	Finanse prywatne
- równowaga finansów publicznych i przemieszczanie zasobów publicznych zdominowane przez interwencję państwa, wyznaczane przez władzę publiczną.	- równowaga finansów prywatnych i przemieszczanie zarobków prywatnych kształtowana głównie przez prawa gospodarki rynkowej.
- przynajmniej jeden z podmiotów w stosunkach finansowych jest podmiotem prawa publicznego (wyposażonym w atrybut władzy – państwo, województwo, powiat, gmina, zakłady publiczne).	- podmioty uczestniczące w stosunkach finansowych są podmiotami prawa prywatnego lub podmiotami z nimi zrównanymi (banki państwowe, spółki Skarbu Państwa).
- możliwość władczego, wiążącego kształtowania sytuacji prawnej jednego podmiotu (podporządkowanego) przez inny (nadrzędny), w celu zapewnienia dochodów władzy publ.	- równorzędny charakter stosunków prawnych.
- związane z realizacją interesu publicznego.	- zasadniczo związane z realizacją interesu prywatnego, indywidualnego (wyjątek - np. finanse fundacji lub niektórych stowarzyszeń).
- koncentracja zasobów publicznych.	- rozdrobnienie zasobów prywatnych, operacje nie mają wpływu na kształtowanie się równowagi finansowej państwa.
- wysoki stopień reglamentacji prawnej (dotyczące źródeł dochodów, sposobu wydatkowania środków pieniężnych oraz organizacji zasobów pieniężnych) - w postaci norm prawnych kształtujących instytucje finansowo- prawne jak i norm prawnych wynikających z planów finansowych.	- funkcjonują głównie w ramach uregulowań prawa prywatnego, niektóre ich aspekty w ogóle nie podlegają reglamentacji prawnej (np. sposoby rozliczeń pieniężnych pomiędzy nie-przedsiębiorcami).
- mogą mieć charakter scentralizowany (finanse państwa), jak i zdecentralizowany (finanse województwa, powiatów i gmin).	- zawsze charakter zdecentralizowany.

4. System finansowy – całokształt uporządkowanych wewnętrznie instytucji finansowo-prawnych, funkcjonujących w państwie i regulujących gospodarkę finansową określonej kategorii podmiotów działających na jego terytorium (system finansowy państwa, gminy, spółdzielni, spółki akcyjnej).

5. Polityka finansowa – świadoma i celowa działalność osób i instytucji polegająca na ustalaniu i realizacji określonych celów za pomocą środków finansowych. W polityce finansowej mamy więc do czynienia z ustalaniem celów jak i środków realizacji – jedne i drugie mają charakter finansowy.

6. Warunki prawidłowej polityki finansowej:

• cele muszą być możliwe do osiągnięcia.

• cele muszą być wzajemnie niesprzeczne.

• środki realizacji muszą być dostosowane do celów – pod względem merytorycznym
  i siły oddziaływania.

• cele i środki muszą być jasno określone i znane ich adresatom.

7. Zjawiska finansowe – nie mają charakteru jednorodnego. Jeżeli za kryterium przyjmiemy związek, jaki istnieje między ruchem pieniądza a ruchem wartości materialnych stanowiących ekwiwalent pieniądza – to z przedmiotowego punktu widzenia – wśród zjawisk finansowych można wyróżnić pieniężne przychody i wydatki:

1) pierwotne – takie, przy których ruchowi pieniądza towarzyszy jednoczesny i przeciwnie skierowany ruch wartości materialnych (np. przy kupnie-sprzedaży towarów).

2) wtórne (redystrybucyjne) – takie, przy których ruchowi pieniądza nie towarzyszy wzajemne świadczenie materialnego ekwiwalentu (np. daniny publiczne, dotacje budżetowe).

3) emisyjne (kredytowe) – związane z kreacją pieniądza, którego ruch następuje bez materialnego ekwiwalentu.

8. Instytucja finansowo-prawna – zespół norm prawnych, który realizuje określoną funkcję wobec finansów.

9. Gospodarka finansowa – ogół czynności uczestników stosunków finansowych, których treścią jest gromadzenie i wydatkowanie środków pieniężnych, jak również planowanie i organizacja posiadanych zasobów pieniężnych (np. tworzenie funduszy wewnętrznych wprowadzających samoograniczenia w działalności finansowej danego podmiotu).

10. Funkcje finansów publicznych:

a) fiskalna – funkcja podstawowa, dostarczanie podmiotom publicznym
(np. jednostkom samorządu terytorialnego), środków finansowych (dochodów) przeznaczonych na realizację celów publicznych (ich zadań).

b) redystrybucyjna (rozdzielcza, regulacyjna) – przenoszenie wartości z sfery produkcyjnej do nieprodukcyjnej, gromadzenie środków finansowych
przez określony fundusz (najczęściej budżetowy) i rozdzielanie (wypłacanie) ich określonym podmiotom ( na płaszczyźnie przedmiotowej).

c) stymulacyjna – oddziaływanie na stosunki społeczne, w szczególności gospodarcze, zachęcanie lub zniechęcanie do określonych rodzajów aktywności, za pomocą rozwiązań i ukierunkowania strumieni finansowych na zachowanie różnych podmiotów (oddziaływanie dzieli się na pozytywne i negatywne).

d) ewidencyjno-kontrolna (informacyjna) – wyciąganie pewnych wniosków o stanie finansów państwa dzięki rejestracji i analizie zjawisk finansowych, kontrola przebiegu procesów gospodarczych za pomocą analizy kształtowania się przepływów finansowych (badanie strony finansowej procesu gospodarczego).

11. Instytucje objęte systemem finansowym:

- Służące gromadzeniu przez pewną grupę środków pieniężnych (podatki, opłaty, cła)
– funkcja dwoista.

- Służące wykonywaniu środków pieniężnych przez państwo/gminę
(dotacje, wynagrodzenia, stypendia) – funkcja dwoista.

Np. państwo decyduje kto zyskuje (gromadzi) z jednej strony wydatek, z drugiej przepływ.

- Służące organizacji zasobów pieniężnych (formy organizacji zasobów), państwo/gmina (budżet/fundusze celowe), zespoły prawnie określonych zasad regulujących postępowanie ze środkami uzyskiwanymi przed dany podmiot ze źródeł jego przychodów oraz podejmowanie decyzji w sprawach dokonywania wydatków.

12. Środkami publicznymi są:

1) dochody publiczne:

a) daniny publiczne, do których zalicza się podatki oraz inne świadczenia pieniężne, których obowiązek ponoszenia na rzecz państwa, jednostek samorządu terytorialnego oraz innych jednostek zaliczanych do sektora finansów publicznych wynika z odrębnych ustaw.

b) pozostałe dochody uzyskiwane przez jednostki sektora finansów publicznych, do których zalicza się:

- opłaty.

- dochody z mienia, w szczególności z najmu oraz z dzierżawy
i innych umów o podobnym charakterze oraz dywidendy
od wniesionego kapitału.

- dochody ze sprzedaży majątku, rzeczy i praw.

- dochody ze świadczenia usług.

- spadki, zapisy i darowizny w postaci pieniężnej.

- inne dochody uzyskane na podstawie odrębnych przepisów, o ile są pobierane przez organy finansowe z dochodów publicznych
lub przed podległe albo nadzorowane przez te organy jednostki.

2) środki pochodzące z budżetu UE.

3) środki pochodzące ze źródeł zagranicznych, niepodlegające zwrotowi.

4) przychody budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego
oraz innych jednostek zaliczanych do sektora finansów publicznych pochodzące:

a) ze sprzedaży papierów wartościowych oraz z innych operacji finansowych.

b) z prywatyzacji majątku SP oraz majątku JST.

c) ze spłat pożyczek udzielonych ze środków publicznych.

d) z otrzymanych pożyczek i kredytów.

5) przychody jednostek zaliczanych do sektora finansów publicznych uzyskiwane
w związku z prowadzoną przez nie działalnością oraz pochodzące z innych źródeł.

13. Środki publiczne mogą być przeznaczane na:

1) wydatki publiczne.

2) rozchody budżetu państwa i budżetów JST.

14. Rozchodami publicznymi są:

1) spłaty otrzymanych pożyczek i kredytów.

2) wykup papierów wartościowych.

3) udzielone pożyczki.

4) płatności wynikające z odrębnych ustaw, których źródłem finansowania są przychody z prywatyzacji majątku SP oraz majątku JST.

5) pożyczki udzielane na finansowanie zadań realizowanych z udziałem środków pochodzących z budżetu UE.

15. Prawo finansowe:

- „dyscyplina pogranicza” o charakterze interdyscyplinarnym.

- przedmiot regulacji – gospodarka finansowa państwa (działalność finansowa).

16. Działy prawa finansowego:

- prawo budżetowe – „Ustawa o finansach publicznych”.

- prawo finansowe samorządu terytorialnego – „Ustawa o dochodach jednostek samorządu terytorialnego”.

- prawo podatkowe – „Ordynacja podatkowa”.

- prawo celne (prawo celne i podatkowe łącznie określane jest jako prawo daninowe).

- publiczne prawo bankowe.

- prawo dewizowe.

- międzynarodowe prawo finansowe – umowy międzynarodowe, normy dotyczące unikania podwójnego opodatkowania, normy Unii Europejskiej.

- prawo rynku finansowego – nadzór nad działalnością podmiotów rynku kapitałowego, finansowego.

17. Źródła prawa finansowego:

• konstytucja.

• prawo wspólnotowe, traktaty, prawo pierwotne Unii Europejskiej.

• ratyfikowane umowy międzynarodowe (wymagana zgoda sejmu i senatu w drodze ustawy).

• ustawy + dyrektywy Unii Europejskiej.

• akty wykonawcze (o charakterze powszechnie obowiązującym).

• prawo miejscowe.

18. Skarb Państwa (ustawa dotycząca Skarbu Państwa nie została uchwalona)

• państwo jako podmiot stosunków cywilnoprawnych oraz państwa jako podmiot uprawnień organizacyjnych wobec państwowych osób prawnych.

• złożona szczególna osoba prawna składająca się z wielu jednostek organizacyjnych, działających na różnych szczeblach zarządzania majątkiem państwowym.

• instytucja dysponująca majątkiem i prowadząca działalność finansową
  oraz gospodarczą, w szczególności polegającą na dokonywaniu wydatków
  i gromadzeniu dochodów.

• budżet – strumienie środków pieniężnych. ≠ Skarb Państwa – sfera skarbowa – mienie państwa.

19. Administracja finansów publicznych (znaczenie podmiotowe):

- zespół osób, organów i jednostek organizacyjnych, któremu powierza się wypełnianie zadań państwa lub samorządu terytorialnego w dziedzinie gromadzenia i wydatkowania publicznych środków pieniężnych
(kierowaniu lub wykonywaniu działalności finansowej).

- element w strukturze organów państwa i samorządu terytorialnego.

20. Organy zarządzające finansami publicznymi (Centrum Strategii Finansów Publicznych):

- programowanie finansów publicznych.

- projektowanie i tworzenie prawa finansowego.

- planowanie finansowe.

- organizacja i kierowanie wykonawstwem planowych zadań finansów.

- kontrola finansów.

21. Organy podatkowe:

- wykonują zadania państwa lub samorządu terytorialnego związane z konkretyzacją indywidualnych uprawnień i obowiązków prawno-finansowych podmiotów biernych stosunków prawno-finansowych.

- wydają indywidualne akty finansowe.

- tworzą resort finansowy.

22. Polityka finansowa – Rada Ministrów:

1) ds. budżetu państwa.

2) instytucji finansowych.

3) ds. finansów publicznych.

23. Formy realizacji zadań Ministra Finansów:

1) funkcje analityczne – wykonywanie analiz, ocen i składanie sprawozdań z funkcji finansów publicznych.

2) projektowanie polityki finansowej – inicjowanie i projektowanie polityki państwa
w zakresie finansów publicznych, współudział w kształtowaniu polityki społeczno-gospodarczej.

3) działanie planistyczne – opracowywanie projektu ustawy budżetowej oraz bilansu finansowego sektora publicznego i bilansu należności i zobowiązań Skarbu Państwa.

4) aktywność legislacyjna – opracowywanie rządowych projektów ustawy z dziedziny finansów publicznych oraz opiniowanie projektów ustaw i aktów wykonawczych
z tej dziedziny – przygotowywanych przez inne podmioty i wydawanie aktów wykonawczych z tej dziedziny.

5) zadania kontrolne i nadzorcze:

- organizacja aparatu skarbowego i kontroli skarbowej oraz sprawowanie
nad nimi nadzoru.

- sprawowanie nadzoru nad administracją celną i nadzoru właścicielskiego
nad bankami państwowymi oraz nadzoru dewizowego.

- organizacja systemu rachunkowości i sprawozdawczości finansowej
oraz dyscypliny finansów publicznych.

6) spełnienie roli organu podatkowego.

7) reprezentowanie Skarbu Państwa w sprawach nie zastrzeżonych dla innych organów.

24. Aparat Finansowy.

Wojewódzkie Kolegia Skarbowe

25. Sektor finansów publicznych:

1) organy władzy publicznej, organy administracji rządowej, organy kontroli państwowej
i ochrony prawa, sądy i trybunały, a także jednostki samorządu terytorialnego
i ich organy oraz związki.

2) jednostki budżetowe, zakłady budżetowe i gospodarstwa pomocnicze jednostek budżetowych.

3) fundusze celowe.

4) państwowe szkoły wyższe.

5) jednostki badawczo-rozwojowe.

6) samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej.

7) państwowe lub samorządowe instytucje kultury.

8) ZUS, KRUS i zarządzane przez nie fundusze.

9) NFZ.

10) PAN i tworzone przez nią jednostki organizacyjne.

11) państwowe lub samorządowe osoby prawne utworzone na podstawie odrębnych ustaw w celu wykonywania zadań publicznych, z wyłączeniem przedsiębiorstw, banków i spółek prawa handlowego.

II. Prawo budżetowe.

1. Budżet - szczegółowy plan finansowy zawierający zestawienia liczbowe przewidywanych dochodów i granic wydatków ustalonych na określony okres w przyszłości, posiadający określoną formę prawną.

- scentralizowane zasoby pieniężne państwa przeznaczone na pokrycie wydatków związanych z realizacją jego funkcji; plan działalności finansowej tj. podzielenia dochodów (dokonywania wydatków) państwa jako podmiotu władzy;
roczny plan dochodów i wydatków, przychodów i rozchodów organów władzy państwowej, kontroli i ochrony prawa, administracji rządowej.

- Budżet to 3 podstawowe elementy:

1) zasoby pieniężne państwa.

2) sporządzane plany dochodów i wydatków państwa.

3) nadawanie tym planom określonej formuły prawnej.

2. Geneza:

1) walka parlamentu – organ stanowiący – wydatkowanie/gromadzenie środków publicznych
(budżet jako element hamujący panującego - 1638r. „Bill of Rights”,
gdzie Minister Skarbu dostał prawo przedstawiania budżetu)

2) 1374r. pakt Koszycki

3) reformy XVIII w. – Komisja Skarbowa Koronna – wynikiem 5-cio krotny wzrost dochodów.

4) 1-szy polski budżet – 5 III 1788r. – roczne dochody (intraty) i wydatki (ekspensy):

- połowa wydatków na wojsko.

- nowatorski charakter.

- dwuetapowe planowanie:

a) konieczne (ordynaryjne).

b) ekstraordynaryjne.

3. Zasady budżetowe.

- postulaty nauki pod adresem ustawodawstwa i praktyki, dotyczące prawidłowej organizacji i funkcjonowania gospodarki budżetowej w celu optymalnej realizacji jej zadań.

- stosunek zasad budżetowych do prawa budżetowego i polityki budżetowej:

• Zasada budżetowa → postępowanie podmiotów.

• Zasada budżetowa → przepisy prawa.

• Przepisy prawa → praktyka budżetowa.

1) Zasada powszechności (zupełności):

- postulat, aby budżet obejmował wszystkie dochody i wydatki państwa
oraz by wszystkie jednostki sektora finansów publicznych wchodziły do budżetu państwa całością swoich dochodów i wydatków (w pełnych kwotach);
określa zakres budżetu w ujęciu podmiotowym.

- ograniczona w praktyce z uwagi na wymogi operatywności i efektywności działania - formami budżetowania netto w publicznej gospodarce budżetowej (zakłady budżetowe, środki specjalne, gospodarstwa pomocnicze, fundusze celowe)

2) Zasada jedności formalnej:

- postulat, aby jeden budżet ujmowany był w jeden całościowy akt prawny.

- w praktyce odstępstwa poprzez ustalanie kilku różnych budżetów
(budżety JST, załączniki do ustawy budżetowej).

- całościowa ocena rządu w dziedzinie finansów publicznych.

3) Zasada jedności materialnej (zasada przejrzystości finansów publicznych):

- postulat zorganizowania budżetu na zasadzie jednej puli środków, której całość dochodów przeznaczona jest na całość wydatków i unikanie łączenia – logicznego i finansowego – dochodów budżetowych z konkretnych źródeł z określonymi kierunkami wydatkowania.

a) ujęcie przedmiotowe budżetu:

• - umożliwia podział gromadzonych środków.

• - alternatywą są fundusze celowe.

b) zasada niefunduszowania, a alternatywą do niej – przeznaczenie konkretnych dochodów na konkretne wydatki = funduszowanie, tzn. środki pochodzące z określonych źródeł przeznaczone na określone cele (fundusze celowe, środki pochodzące ze źródeł zagranicznych) - zasada ogólna finansów publicznych.

4) Zasada szczegółowości (specjalizacji):

- postulat, aby budżet był uchwalany ze szczególnym podziałem dochodów
i wydatków, takie usystematyzowanie dochodów i wydatków, aby właściwiej wyrażały ocenę tej działalności przez parlament.

- w praktyce – narzędzie: klasyfikacja budżetowa – określone prawnie zasady podziały dochodów i wydatków budżetowych, system jednostek klasyfikacyjnych mających formę podziałek budżetowych.

- wyjątek to prowizorium budżetowe.

5) Zasada roczności:

- postulat roczności planowania budżetowego.

- „minusem” jest planowanie na okres roku.

- „plusem” ograniczenie władzy wykonawczej wobec władzy ustawodawczej.

- w praktyce ograniczono pełne i elastyczne wykonywanie budżetu i realizacji ekonomicznej funkcji budżetu, swobodę prowadzenia sprawnej polityki gospodarczej i społecznej.

6) Zasada równowagi:

- postulat takiego ukształtowania wydatków, aby nie przekraczały wysokości dochodów, tzn. aby nie występował deficyt budżetowy.

- w praktyce w klasycznej wersji w zaniku i zastępowana teorią systematycznego deficytu, teorią cyklicznego deficytu, teorią impasu.

7) Zasada jawności:

- postulat, aby budżet był ujawniony obywatelom w fazie planowania, uchwalania
i wykonywania oraz poddanie ograniczonej kontroli operacji finansowych objętych tajemnicą państwową (zasada ogólna finansów publicznych.)

8) Zasada przejrzystości:

- postulat uporządkowania dochodów i wydatków budżetowych w odpowiednim systemie podziałek dzięki stosowaniu klasyfikacji budżetowej.

- narzędzia – jednolite kryteria klasyfikacji, jasne i jednolite zasady rachunkowości
i sprawozdawczości budżetu oraz czytelne i logiczne zasady konstrukcji budżetu.

- zasada ogólna finansów publicznych.

4. Formy organizacyjne publicznej gospodarki finansowej.

5. Formy budżetowania

– sposób, metoda rozliczania się jednostek sektora finansów publicznych z właściwym dla tej jednostki budżetem (państwa, JST):

1) budżetowanie brutto
jednostka organizacyjna państwa lub samorządu terytorialnego wszystkie swoje dochody odprowadza do budżetu, a wszystkie wydatki takiej jednostki pokrywa budżet. Jednostki te nie funkcjonują w celu uzyskiwania dochodów.

2) budżetowanie netto
sposób rozliczania się z budżetem polegający na tym, że podmiot (jednostka organizacyjna) pokrywa ze swoich dochodów część lub całość wydatków
a rozlicza się z budżetem wynikiem swojej działalności – saldem.

a) netto proste
Podmiot pokrywa z własnych odchodów wydatki bieżące. Wydatki inwestycyjne pokrywane są z budżetu. Różnica między bieżącymi wydatkami a dochodami jest odprowadzana do budżetu w postaci jednej wpłaty. Niedobór powinien pokryć budżet – jedną wpłatą.
Netto proste – jedna operacja finansowa.

b) netto złożone
Podmiot pokrywa wszystkie swoje wydatki z uzyskanych przez siebie dochodów (bieżące i inwestycyjne). Rozliczają się z budżetem efektem swojej działalności, ale w postaci różnorodnych wpłat do budżetu
lub różnorodnych wypłat z budżetu.
Netto złożone – wiele operacji finansowych.

6. Specyfika porządku prawnego budżetu:

1) normy mają ściśle określonych wykonawców (nie są, tak jak inne, określone generalnie).

2) normy budżetowy tylko raz mogą być wykonywane → normy planowe.

3) dotyczy mocy wiążącej:

- dochody – nie mają charakteru normatywnego – jedynie prognozy.

- wydatki – maja charakter normatywny; z ustawy upoważnienie do dokonywania wydatków przez dysponentów w ramach limitu.

- JST mają prawo dochodzić subwencji ogólnej.

7. Procedura opracowywania budżetu państwa.

8. Fundusze celowe:

- formy organizacji publicznych zasobów pieniężnych (obok instytucji budżetu), związanie dochodów ze ściśle określonych źródeł z wydatkami na ściśle określone cele.

- alternatywa dla budżetu.

BUDŻET	FUNDUSZ
Urządzenie uniwersalne gromadzące dochody z różnych źródeł i umożliwiające wydatkowanie zgromadzonych zasobów na różne cele – bez względu na to, z jakich źródeł i w jakich proporcjach zasoby powstają.	Urządzenie wyspecjalizowane służące finansowaniu wąskiej grupy celów w oparciu o zasoby gromadzone z niewielkiej grupy źródeł.

- przesłanki zaliczenia do funduszy celowych na podstawie Art. 22 ustawy o finansach publicznych:

a) utworzenie w drodze ustawy przed dniem 1 I 1999r.

b) publiczny charakter dochodów i wydatków funduszu.

c) realizacja zadań państwa lub zadań JST.

9. Funkcje klasyfikacji budżetowej:

1) ujednolicona – zapewnia przejrzystość finansów publicznych.

2) prawna – służy temu, aby ustawodawca mógł sklasyfikować budżet np. stopień szczegółowości budżetu.

3) sprawozdawcza (analityczna) – dla prowadzenia pewnych analiz prawnych.

10. Procedura uchwalania budżetu państwa.

1) Pierwsze czytanie – musi się odbyć na posiedzeniu plenarnym Sejmu.
Obejmuje uzasadnienie projektu przez wnioskodawcę, którym jest MF.
Kończy się odesłaniem projektu do Komisji Finansów Publicznych, jednakże prace tych komisji sejmowych są szeroko zakrojone i odbywają się we wszystkich komisjach problemowych, a w ich pracach uczestniczą przedstawiciele Komisji FP, która gromadzi stanowiska poszczególnych komisji sejmowych zawierające wnioski, opinie
oraz propozycje poprawek wraz z uzasadnieniami. Na żądanie wnioskodawców dołącza się do stanowiska komisji propozycje odrzucone (jako zdanie odrębne).

Komisja FP oraz komisje rozpatrujące części budżetowe mogą występować
do właściwych komisji sejmowych o dodatkowe opinie, a także zwracać się
do nich z pytaniami w celu uzyskania informacji w sprawie poszczególnych części projektów lub sprawozdań.

2) Drugie czytanie – nie może w zasadzie odbyć się wcześniej niż 7 dnia od doręczenia posłom sprawozdania komisji.
Obok przedstawienia Sejmowi sprawozdania komisji z prac nad projektem przez posła-sprawozdawcę, czytanie to obejmuje debatę nad projektem oraz zgłaszanie poprawek
i wniosków. Jeżeli zgłaszane są propozycje poprawek Sejm może w celu ich rozpatrzenia odesłać projekt ponownie do komisji.

Komisja FP informuje Sejm także o nieuwzględnionych wnioskach poszczególnych komisji sejmowych.

3) Trzecie czytanie – projekt ustawy obejmuje przedstawienie przez posła-sprawozdawcę dodatkowego sprawozdania komisji (jeżeli projekt był tam skierowany) lub też poprawek i wniosków zgłoszonych w trakcie drugiego czytania. Głosowanie projektu (większością zwykła przy co najmniej połowie ogólnej liczby posłów) zamyka trzecie czytanie.

4) Senat - Marszałek Sejmu przesyła niezwłocznie Marszałkowi Senatu i Prezydentowi potwierdzony swoim podpisem tekst ustawy uchwalonej przez Sejm. W Senacie kierowana jest do komisji, które po rozpatrzeniu ustawy przygotowują projekt uchwały Senatu (w ciągu 20 dni od otrzymania ustawy budżetowej).

Komisje senackie po rozpatrzeniu poszczególnych części ustawy przekazują swoje opinie do Komisji Gospodarki Narodowej, która przygotowuje projekt uchwały Senatu, w której proponuje przyjęcie ustawy bez poprawek
lub wprowadzenie poprawek (nie może odrzucić w całości).

5) Zgłoszone propozycje Senatu Marszałek kieruje do Komisji FP, która przedstawia Sejmowi swoje sprawozdanie. Uchwałę Senatu proponującą poprawkę uważa się za przyjętą,
jeśli Sejm nie odrzuci jej bezwzględną większością głosów.

6) Przyjętą przez Sejm i Senat ustawę Marszalek Sejmu przedstawia Prezydentowi
do podpisu. Prezydent podpisuje w ciągu 7 dni ustawę budżetową, albo ustawę
o prowizorium budżetowym przedstawioną przez Marszałka Sejmu. Prezydent nie ma uprawnienia do zawetowania ustawy budżetowej. Przed podpisaniem ustawy budżetowej Prezydent może jednak zwrócić się do TK w sprawie zgodności ustawy z Konstytucją.
TK orzeka w tej sprawie nie później niż w ciągu 2 miesięcy od dnia złożenia wniosku
w Trybunale. Prezydent nie może odmówić podpisania ustawy budżetowej,
która TK uznał za zgodną z Konstytucją. Prezydent natomiast odmawia podpisania ustawy, którą TK uznał za niezgodną z Konstytucją. Po podpisaniu ustawy budżetowej Prezydent zarządza ogłoszenie w Dzienniku Ustaw RP.

11. Różnorodne podziały funduszy celowych wg kryterium:

1) statusu prawnego:

- fundusz celowy posiadający osobowość prawną, np. Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.

- fundusz celowy nie tworzący odrębnej struktury podmiotowej (forma organizacji zasobów pieniężnych zarządzana przez wskazany w ustawie organ państwa), np. FUS.

2) powiązania z budżetem:

- fundusze autonomiczne – brak możliwości transferu środków z budżetu
do funduszu bądź odwrotnie, odrębność finansowa (ale nie funkcjonalna),
np. NFOŚiGW.

- fundusze powiązane finansowo z budżetem – możliwość dotowania ich
z budżetu i przekazywania nadwyżek zasobów ponad potrzeby do budżetu,
np. FUS.

- fundusze wewnątrzbudżetowe – szczególna konstrukcja prawna samego budżetu, dopuszczalność finansowania jednego z celów jedynie w takich granicach, w jakich osiągane są wpływy z określonego źródła dochodów budżetu (brak odrębności funduszu z nazwą wskazanymi dysponentami zasobów itp.).

3) wewnętrznej konstrukcji:

- fundusze zcentralizowane – tracą jednolitą konstrukcję, a ich zasoby znajdują się najczęściej w dyspozycji określonego ministra, jako wykonawcy plany finansowego, np. Fundusz Pracy.

- fundusze zdecentralizowane – stanowią zespoły jednorodzajowych funduszy znajdujących się w dyspozycji np. poszczególnych wojewodów, bądź tworzą zespół składających się z funduszu centralnego i funduszy zarządzanych
przez np. wojewodów lub jednostki samorządu terytorialnego, np. NFOŚiGW.

12. Dług publiczny (regulacja długu publicznego wg Konstytucji):

- obowiązek ustawodawczy dla problematyki emisji papierów wartościowych
przez Skarb Państwa i zaciągania pożyczek oraz udzielenia gwarancji i poręczeń przez państwa. Dług → zobowiązanie wymagalne.

- bezwzględny zakaz zaciągania pożyczek lub udzielania gwarancji i poręczeń finansowych, w następstwie których państwowy dług publiczny przekroczy
3/5 wartości rocznego PKB. Udzielenie poręczeń/gwarancji → zobowiązanie niewymagalne – wymagalne dopiero w chwili obowiązku wypłaty z tytułu poręczenia.

- obowiązek ustawowy dla sposobu obliczenia wartości rocznego PKB
oraz państwowego długu publicznego.

- zakaz zwiększenia wydatków lub ograniczania dochodów planowanych przez Radę Ministrów, których skutkiem jest ustalenie przez Sejm większego deficytu budżetowego niż przewidziany w projekcie ustawy budżetowej.

- obowiązek inicjatywy ustawodawczej w zakresie ustawy o zaciąganiu długu publicznego oraz ustawy o udzielaniu gwarancji finansowych przez państwo wyłącznie dla Rady Ministrów.

- zakaz pokrywania deficytu budżetowego przez NBP.

13. Państwowy dług publiczny
nominalne (bez odsetek, oprocentowania) zadłużenie podmiotów sektora finansów publicznych ustalone po wyeliminowaniu przepływów finansowych pomiędzy podmiotami należącymi do tego sektora. Składa się z nast. elementów:

- dług Skarbu Państwa.

- dług sektora samorządowego.

- dług pozostałych podmiotów sektora finansów publicznych.

14. Dług publiczny = skumulowane deficyty budżetowe (związane z okresem rocznym).

↓ +

dotyczy okresu wieloletniego zróżnicowane zobowiązania zaciągnięte
przez podmioty sektora finansów publicznych

niedobór dochodów na wydatki – dzięki zaciąganiu długu publicznego możemy pokryć wydatki, jednak pożyczki, kredyty, skarbowe papiery wartościowe (przychody), trzeba będzie pokryć rozchodami w przyszłych latach budżetowych.

15. Saldo budżetowe:

Saldo budżetowe > 0 → nadwyżka budżetowa.

Saldo budżetowe < 0 → deficyt budżetowy (dziura budżetowa).

16. Deficyt budżetowy

– ujemna różnica między dochodami i wydatkami budżetu państwa bądź budżetów jednostek samorządu terytorialnego.

- niedobór środków finansowych – pokrywany zaciąganiem długu publicznego.

- formalna równowaga – wydatki pokrywane przychodami w skali roku (dług publiczny – NIE)

- dług publiczny ≠ deficyt budżetowy.

17. Deficyt sektora finansów publicznych:

- ujemna różnica między dochodami publicznymi powiększonymi o bezzwrotne środki pochodzące z budżetu Unii Europejskiej oraz ze źródeł zagranicznych,
a wydatkami publicznymi w danym okresie rozliczeniowym.

- ustala się po wyeliminowaniu przepływów finansowych pomiędzy podmiotami tego sektora.

dochody i wydatki ≠ przychody i rozchody

(operacje definitywne) (nie są ujmowane przy obliczaniu

wielkości deficytu

18. Źródła przychodów pokrywających deficyt budżetowy:

Źródło przychodów pokrywających deficyt budżetowy	Deficyt budżetu państwa	Deficyt budżetu JST
1) Sprzedaż papierów wartościowych	skarbowych	komunalnych
2) Kredyty zaciągane w bankach	krajowych i zagranicznych	krajowych i zagranicznych
3) Pożyczki	+	+
4) Prywatyzacja majątku	SP	JST
5) Nadwyżka budżetowa z lat ubiegłych	+	+
6) Wolne środki, jako nadwyżka środków pieniężnych na rachunku bieżącym JST, wynikające z kredytów i pożyczek z lat ubiegłych.	−	+

19. Skarbowy papier wartościowy – papier wartościowy, w którym SP stwierdza, że jest dłużnikiem właściciela takiego papieru i zobowiązuje się wobec niego do spełnienia określonego świadczenia, które może mieć charakter pieniężny (emitowane wyłącznie przez Ministra Finansów) lub niepieniężny (emitowane przez Ministra Skarbu Państwa), emitowane w granicach limitu zadłużenia określonego w ustawie budżetowej.

20. Bon skarbowy – krótkoterminowy papier wartościowy oferowany do sprzedaży w kraju na rynku pierwotnym z dyskontem (tj. poniżej wartości nominalnej) i wykupywanym według wartości nominalnej po upływie okresu, na jaki został wyemitowany, krótszym niż 1 rok (obrót pierwotny – między emitentem, a pierwszy nabywcą)

21. Obligacja skarbowa – długoterminowy papier wartościowy, oferowany do sprzedaży w kraju lub za granicą, oprocentowany w postaci dyskonta
lub odsetek; może być sprzedawany z dywidendom, według wartości nominalnej lub powyżej wartości nominalnej, a następnie wykupywana po upływie określonego terminu, nie krótszego niż rok.

22. Skarbowy papier oszczędnościowy – skarbowy papier wartościowy oferowany do sprzedaży wyłącznie krajowym osobom fizycznym, np. obligacje oszczędnościowe.

23. Euroobligacje – obligacje, których sprzedaż przeprowadzona jest poza państwem waluty jej denominacji i nie podlega regulacjom prawnym dotyczącym emisji papierów wartościowych, obowiązującym w państwie, na terenie którego jest sprzedawana.

24. Wykonywanie budżetu państwa.

- układ wykonawczy budżetu – ustawowe przekazanie uprawnień do bardziej szczegółowego podziału, dochodów i wydatków w budżecie już po jego uchwaleniu, według obowiązujących podziałek klasyfikacji budżetowej, nieuwzględnionych w ustawie budżetowej.

- dysponenci części budżetu w terminie 21 dni od ogłoszenia ustawy budżetowej zobowiązani są ustalić i przedstawić MF układ wykonawczy swoich części budżetu.

- układy wykonawcze sporządza się z podziałem na działy, rozdziały i paragrafy klasyfikacji budżetowej.

- dysponenci części budżetu zobowiązani są w terminie 21 dni od ogłoszenia ustawy budżetowej przekazać dysponentom niższych szczebli informacje o wysokości ostatecznych kwot dochodów i wydatków.

Dysponenci części budżetu (główni) (m.in. ministerstwa, urzędy centralne, urzędy wojewódzkie, urzędy naczelnych organów państwa niepodległe RM, sądy).

Dysponenci drugiego stopnia (państwowe jednostki budżetowe.
Bezpośrednio podległe dysponentom głównym).

Dysponenci trzeciego stopnia (państwowe jednostki budżetowe bezpośrednio podległe dysponentom drugiego stopnia albo głównym, dokonują wydatków ze środków z budżetu,
ale bez prawa ich przekazywania).

25. Zasady wykonywania budżetu państwa (zasady gospodarki finansowej):

- pełna realizacja następuje w terminach określonych przepisami i harmonogramem.

- ustalanie pobieranie i odprowadzanie dochodów budżetu państwa następuje na zasadach i w terminach wynikających z obowiązujących przepisów.

- dokonywanie wydatków następuje w granicach kwot określonych w planie finansowym, z uwzględnieniem prawidłowo dokonanych przeniesień i zgodnie
z planowanym przeznaczeniem, w sposób celowy i oszczędny.

- wydatki na współfinansowanie programów i projektów realizowanych ze środków ze źródeł zagranicznych, mogą być dokonywane po podpisaniu umów finansowych z dawcą środków, a dla projektów realizowanych ze środków pochodzących z Funduszu Spójności – od dnia otrzymania przez Komisję Europejską wniosku o dofinansowanie projektu spełniającego wymogi określone w odrębnych przepisach.

- zlecanie zadań powinno następować na zasadzie wyboru najkorzystniejszej oferty z uwzględnieniem przepisów o zamówieniach publicznych, a w odniesieniu
do podmiotów niedziałających w celu osiągnięcia zysku w trybie jawnego wyboru najkorzystniejszej oferty w rozumieniu przepisów o zamówieniach publicznych.

- wydatki nieprzewidziane, których obowiązkowe płatności wynikają z tytułów egzekucyjnych lub wyroków sądowych, mogą być dokonywane bez względu
na poziom środków finansowych zaplanowanych na ten cel; powinny one być zrefundowane w trybie przeniesień wydatków.

- przeniesienia wydatków w budżecie państwa mogą dokonywane na zasadzie i w zakresie określonych w ustawie o finansach publicznych.

- dotacje celowe przyznane JST na realizacje zadań z zakresu administracji rządowej oraz innych zadań zleconych ustawami, niewykorzystane w danym roku, podlegają zwrotowi do budżetu państwa w części, w jakiej zadanie nie zostało wykonane.

26. Blokowanie wydatków budżetu:

• przesłanki:

1. naruszenie zasad gospodarki finansowej.

2. niegospodarność.

3. opóźnienia w realizacji zadań.

4. nadmiar posiadanych środków.

• decyzję o blokowaniu planowanych wydatków budżetu państwa podejmują:

• MF w zakresie całego budżetu państwa, z wyłączeniem wydatków Kancelarii Sejmu, Senatu, Prezydenta itd.

• dysponenci części budżetowych – w zakresie ich części budżetu państwa.

W przypadku zagrożenia realizacji ustawy budżetowej może nastąpić blokowanie
na czas oznaczony planowanych wydatków budżetu państwa; blokowanie to oznacza okresowy lub obowiązujący do końca roku zakaz dysponowania częścią lub całością planowanych wydatków albo wstrzymanie przekazywania środków na realizację zadań finansowanych z budżetu państwa. Decyzję o blokowaniu wydatków podejmuje RM,
w drodze rozporządzenia, po uzyskaniu w tej sprawie pozytywnej opinii Komisji FP.

27. Zasady dokonywania przeniesień wydatków w budżecie:

1) nie są dozwolone przeniesienia wydatków, które powodują zwiększenie wydatków w jakimkolwiek rozdziale klasyfikacji wydatków ujętym w budżecie państwa
o więcej niż 5%.

2) w przypadku wprowadzenia stanu nadzwyczajnego RM może w drodze rozporządzenia dokonywać przeniesienia planowanych wydatków budżetowych między częściami i działami w celu realizacji zadań wynikających z przepisów dotyczących wprowadzenia tych stanów.

3) zmiany te nie mogą zwiększać planowanych wydatków na wynagrodzenia.

4) przesunięcia środków polegające na zmniejszeniu lub zwiększeniu wydatków majątkowych wymagają zgody MF.

5) dysponenci części budżetowych przysługuje prawo dokonywania przeniesień wydatków w ramach swojej części i określonego działu budżetu – zmian tych mogą dokonywać między rozdziałami i paragrafami klasyfikacji wydatków.

28. Kontrola parlamentarna wykonania budżetu:

1) NIK sporządza analizę wykonania budżetu i opinię w sprawie absolutorium
na podstawie sprawozdania z wykonania ustawy budżetowej oraz dokonywanych corocznie kontroli z wykonania budżetu.

2) Obowiązany jest przedstawić Sejmowej Komisji Finansów Publicznych i NIK informację o przebiegu wykonania budżetu państwa za I półrocze w terminie do 10 IX tego roku.

3) Po przeanalizowaniu sprawozdania z wykonania ustawy budżetowej, a także
po dokonaniu oceny wyników kontroli zrealizowanych w roku budżetowym Kolegium NIK w wyniku głosowania większością głosów, wydaje opinię w przedmiocie absolutorium.

4) MF przedstawia Sejmowi i NIK sprawozdanie z wykonania budżetu państwa
oraz sprawozdanie o dochodach i wydatkach dotyczących zadań z zakresu administracji rządowej zleconych oraz zbiorczą informacje o wykonaniu budżetu JST.
W terminie do 31 maja roku następującego po upływie roku budżetowego. Rada Ministrów składa wraz ze sprawozdaniem ocenę realizacji założeń makroekonomicznych oraz przebiegu prywatyzacji majątku SP.

5) Sejm zatwierdza sprawozdanie z wykonania ustawy budżetowej, a debata
nad sprawozdaniem jest zarazem debatą nad absolutorium dla RM za dany rok budżetowy.

29. Wykonanie budżetu.

1) Budżet państwa wykonuje rząd – Rada Ministrów sprawująca ogólny nadzór.

- rezerwa ogólna została ograniczona do 0,2% wydatków budżetu państwa.

- suma rezerw celowych nie może przekroczyć 5% wydatków.

2) Budżet JST wykonuje zarząd JST.

III. Budżet Unii Europejskiej.

1. Budżet Unii Europejskiej.

= Budżet Ogólny UE (geneza) – powstał w 1965r., w wyniku długotrwałych procesów integracyjnych z budżetów trzech wspólnot: budżetów EWWiS, budżetu EWG, budżetów Euratom.

- podstawowe źródło finansowania działalności UE, odzwierciedla prawie całokształt (ponad 95%) dochodów i wydatków dokonywanych przez UE.

- plan finansowy działalności Wspólnot Europejskich, obejmujący przewidziane dochody
i wydatki w okresie rocznym, opracowywany i wykonywany przez Komisję Europejską
i podległe jej podmioty, podlegający okresowej autoryzacji przez Radę i Parlament Europejski.

- forma organizacji publicznych zasobów pieniężnych.

- cechy obciążeń na rzecz budżetu:

1) powszechność → dotyczą wszystkich członków UE.

2) przymusowość.

3) bezzwrotność.

4) nieekwiwaletność (brak wzajemnego, bezpośredniego świadczenia).

2. Ponadpaństwowość budżetu ogólnego UE:

- wyposażony we własne źródła dochodów, które wcześniej były źródłami dochodów budżetów państw członkowskich.

- wydatki budżetowe dokonywane są na terenach wszystkich państw członkowskich Wspólnoty Europejskiej (niezależnie od władz państw członkowskich).

3. Charakter prawny budżetu UE – nieokreślony akt prawny

nie upoważnia do nakładania ciężarów podatkowych na konkretnych podatników
i wydatkowania środków budżetowych na określone cele (konieczne odpowiednie akty wykonawcze do budżetu: decyzje i dyrektywy).

4. Funkcje budżetu UE:

1) fiskalna – służy WE do gromadzenia środków pieniężnych w wysokości wystarczającej na pokrycie zaplanowanych wydatków.

2) redyskontowa – wtórny podział dochodów państwa WE; odbieranie części dochodów państwom członkowskim za pomocą obciążeń fiskalnych,
a następnie – wydatkowanie zgromadzonych środków zgodnie
z ustalonymi kierunkami na terenie państw członkowskich (2/3 środków alokowanych jest w rolnictwie i rozwoju regionalnym).

- państwa to płatnicy netto (więcej wpłacają do budżetu UE niż otrzymują) lub beneficjenci (więcej otrzymują niż wpłacają).

3) alokacyjna – optymalne przemieszczanie czynników produkcji z sektora prywatnego i sektora publicznego poszczególnych państw członkowskich WE
do sektora publicznego WE, a następnie ich podziale w ramach tego ostatniego.

- alokacja czynników produkcji dokonywana przez WE w obszarach, których optymalnej alokacji zasobów nie mogą dokonać ani mechanizmy rynkowe, ani państwa członkowskie.

4) stymulacyjna – oddziaływanie na określone zjawiska i procesy gospodarcze w skali mikroekonomicznej; oddziaływania na decyzje gospodarcze konkretnych przedsiębiorstw w zakresie kierunku i rodzaju działalności preferowanej przez WE za pomocą dotacji, pożyczek, inicjatywy wspólnotowej.

5) informacyjno-kontrolna – zakres i wielkość dochodów i wydatków budżetowych dostarcza informacji o zjawiskach społecznych
i ekonomicznych zachodzących na terenie WE.

-dostarczanie istotnych informacji na temat jakości pracy organów WE, odpowiedzialnych za budżet UE.

IV. Dyscyplina finansów publicznych.

1. Dyscyplina finansów publicznych – obowiązek przestrzegania zasad legalności
i gospodarności określonych przez prawo w toku publicznej gospodarki finansowej.

2. Zakres podmiotowy odpowiedzialności:

- osoby fizyczne należące do jednej z 2 kategorii:

1) pracownicy sektora finansów publicznych, którym powierzono pracę, związaną z gromadzeniem i wydatkowaniem środków publicznych i oznaczono związany z tym zakres ich obowiązków.

2) dysponenci środków publicznych w innym charakterze niż pracownicy sektora finansów publicznych.

3. Znamiona czynu – naruszenia dyscypliny finansów publicznych:

1) umyślne lub nieumyślne

2) działanie lub zaniechanie

3) odnoszące się do jednej z postaci zachować wymienionych w ustawie o finansach publicznych (art.138 – katalog zamknięty).

4. Kary za naruszenie dyscypliny finansów publicznych:

1) upomnienie.

2) nagana.

3) kara pieniężna (w wysokości od 1-miesięcznego do 3-miesięcznego wynagrodzenia).

4) zakaz pełnienia funkcji kierowniczych, związanych z dysponowaniem środkami publicznymi (na okres 1-5 lat).

5. Postępowanie w sprawach naruszenia dyscypliny finansów publicznych.

V. Finanse jednostek samorządu terytorialnego.

1. Dualizm administracji publicznej:

Administracja rządowa (państwowa).	Samorząd terytorialny.
- szczebel centralny (naczelne i centralne organy administracji rządowej).	- samorząd wojewódzki.
	- samorząd powiatowy.
- szczebel wojewódzki (wojewodowie).	- samorząd gminny.

2. Decentralizacja administracji publicznej – odpowiednie rozłożenie zadań
i kompetencji pomiędzy administracją rządową i samorządy terytorialne
lub ewentualnie inne instytucje samodzielnie prowadzące działalność
w zakresie administracji publicznej; przekazanie zadań i kompetencji
ze sfery administracji rządowej do odpowiedniego szczebla samorządu terytorialnego, a także – z danego szczebla samorządu do niżej usytuowanej jednostki samorządowej.

3. Decentralizacja a dekoncentracja.

centralizacja i decentralizacja	≠	koncentracja i dekoncentracja
w stosunkach pomiędzy państwem a samorządem terytorialnych (lub w ramach samorządu terytorialnego)		zadań lub kompetencji w sferze organizacji administracji; odnosi się do znaczenia i pozycji władz (organów) funkcjonujących w ramach danej jednej administracji

4. Finansowanie i nadzór nad realizacją zadań jst.

	Zadania własne:	Zadania zlecone:
Zadania samorządu terytorialnego	służące zaspokajaniu potrzeb wspólnoty samorządowej	zlecone do wykonania i bezpośredniego finansowania przez organy administracji rządowej
Finansowanie	zasadniczo z dochodów własnych oraz z subwencji ogólnej.	z dotacji celowych przekazywanych przez administrację rządową.
Nadzór nad realizacją	badanie w oparciu o kryterium legalności.	badanie w oparciu o kryterium legalności, celowości, rzetelności, gospodarności.

5. Finanse samorządu terytorialnego – całość stosunków społecznych związanych
z gromadzeniem dochodów i dokonywaniem wydatków
przez jednostki samorządu terytorialnego oraz ich związki
i stowarzyszenia.

6. System finansów samorządu terytorialnego – całokształt zasad, instytucji i procedur dotyczących gromadzenia i wydatkowania zasobów pieniężnych jednostek samorządu terytorialnego oraz ich związków
i stowarzyszeń, regulowany normami prawa finansowego
(prawo finansowe samorządu terytorialnego).

7. Konstytucyjne zasady dotyczące finansów samorządu terytorialnego:

- jednostkom tym zapewni się udział w dochodach publicznych odpowiednio
do powierzonych im zadań.

- dochodami jednostek samorządu terytorialnego są ich:

1) dochody własne.

2) subwencje ogólne.

3) dotacje celowe z budżetu państwa.

- źródła dochodów jednostek samorządowych są określone w ustawie.

- zmiany w zakresie zadań i kompetencji jednostek samorządu terytorialnego następują wraz z odpowiednimi zmianami w podziale dochodów publicznych.

- jednostki samorządu terytorialnego mają prawo ustalania wysokości podatków i opłat lokalnych w zakresie ustalonym w ustawie.

8. Finanse gmin.

9. Dochody własne gminy typu fiskalnego:

1

) podatki:

- rolny

- od nieruchomości dotyczące nieruchomości

- leśny

- od środków transportowych

- od posiadania psów

- od spadków i darowizn

- dochodowy od osób fizycznych (opłacony w formie karty podatkowej)

- od czynności cywilnoprawnych

2) opłaty:

- skarbowa

- targowa

- miejscowa

- administracyjna

- eksploatacyjna, w części określonej w ustawie – prawo geologiczne i górnicze

- inne opłaty pobierane na podstawie odrębnych przepisów

3) udziały w podatkach, stanowiących zasadniczo dochód budżetu państwa:

-39,34% wpływów z podatku dochodowego od osób fizycznych, zamieszkałych na terenie gminy

- 6,71% wpływów z podatku dochodowego od osób prawnych i jednostek organizacyjnych nie posiadających osobowości prawnej, posiadających siedzibę na terenie gminy.

11. Dochody własne gminy typu majątkowego:

- dochody z najmu bądź wydzierżawiania nieruchomości, lokali i przedmiotów majątkowych.

- dochody ze sprzedaży majątku gminy.

- odsetki od środków finansowych gminy gromadzonych na rachunkach bankowych.

- odsetki od pożyczek udzielanych przez gminy.

12. Inne dochody własne gminy:

- dochody uzyskiwane przez jednostki budżetowe gminy oraz wpłaty od zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych jednostek budżetowych gminy.

- wpływy z samoopodatkowania mieszkańców.

- spadki, zapisy, darowizny na rzecz gminy.

- 5% dochodów uzyskiwanych na rzecz budżetu państwa w związku z realizacją zadań z zakresu administracji rządowej oraz innych zadań zleconych ustawami.

13. Dochody zewnętrzne gmin.

1) subwencja ogólna – forma transferu środków finansowych z budżetu państwa do budżetu jednostki samorządu terytorialnego o charakterze ogólnym, bezzwrotnym, nieodpłatnym, bezwarunkowym, obiektywnie określonym w celu uzupełnienia dochodów własnych tych budżetów, o którego sposobie wykorzystywania decydują samodzielnie organy stanowiące tych jednostek.
Dzieli się na:

- wyrównawczą.

- równoważącą.

- oświatową.

2) dotacja celowa z budżetu państwa – forma wydatku budżetu państwa na rzecz jednostki samorządu terytorialnego, o ścisłym przeznaczeniu i wysokości na finansowanie/dofinansowanie konkretnego zadania budżetowego realizowanego przez te jednostki. W przeciwieństwie do subwencji ogólnej ma charakter warunkowy – środki są przyznawane pod warunkiem ich określonego wydatkowania:

- na zadania zlecone.

- na finansowanie/dofinansowanie niektórych zadań własnych.

- usuwanie bezpośrednich zagrożeń dla bezpieczeństwa i porządku publicznego, skutków powodzi i osuwisk ziemnych oraz skutków innych klęsk żywiołowych.

- realizację zadań wynikających z umów międzynarodowych.

3) środki finansowe pochodzące ze źródeł zagranicznych niepodlegające zwrotowi oraz środki pochodzące z budżetu UE.

- podlegają prezesowi Rady Ministrów, uregulowane ustawą z 1992r.

14. Budżet JST:

1) zarząd JST ma wyłączną kompetencję do:

- przygotowania projektu uchwały budżetowej.

- opracowania informacji o stanie mienia komunalnego.

2) co przedstawia do 15 listopada:

- Regionalnej Izbie Obrachunkowej (RIO) – jej opinię zarząd jest zobowiązany przedstawić, przed uchwaleniem budżetu, organowi stanowiącemu.

- organowi stanowiącemu – który uchwala budżet przed rozpoczęciem roku budżetowego, w szczególnie uzasadnionych przypadkach do 31 marca
(do tego czasu obowiązuje projekt uchwały).

3) Jeżeli do tego czasu nie uchwalono uchwały budżetowej, RIO do 30 kwietnia ustala budżet JST w zakresie obowiązkowych zadań własnych i zadań zleconych.

15. Kontrola finansowa JST (Regionalne Izby Obrachunkowe).

1) Funkcje RIO:

- opiniodawcza.

- orzecznicza.

- informacyjno-szkoleniowa.

- nadzorcza.

- kontrolna.

2) Kontrole RIO:

- kompleksowe.

- bieżące.

- problemowe.

- doraźne.

- sprawdzające.

3) Uchwały i zarządzenia JST są przekazywane przez organ zarządzający w ciągu 6 dni od ich podjęcia do RIO, która albo:

a) stwierdza ważność.

b) albo zostaje stwierdzona nieważność aktu w toku pustelnia jego podjęcia z naruszeniem prawa.

- następuje wstrzymanie wykonywania tych aktów z mocy prawa.
JST może wnieść skargę do NSA na decyzję RIO.

- gdy naruszenie prawa jest nieistotne, to kolegium RIO w uchwale wskazuje, że daną uchwałę podjęto z nieistotnym naruszeniem prawa.

- wszczęcie postępowania w sprawie nieważności może być połączone
ze wstrzymaniem wykonania uchwały bądź zarządzenia (nie stosuje się od uchwały lub zarządzenia o zaskarżeniu rozstrzygnięcia nadzorczego do sądu administracyjnego).

VI. Najwyższa Izba Kontroli (NIK).

1. Status NIK jako organu konstytucyjnego.

1) jest naczelnym organem kontroli państwowej.

2) niezależnym od władzy wykonawczej, co wyraża się np. w specjalnym trybie projektowania i wykonywania budżetu NIK.

3) podlega Sejmowi:

a) podległość personalna:

- prezes NIK jest powoływany przez Sejm za zgodą Senatu na 6 lat i może być ponownie powołany tylko raz.

- prezes NIK nie może być bez uprzedniej zgody Sejmu pociągnięty
do odpowiedzialności karnej ani pozbawiony wolności. Prezes NIK
nie może być zatrzymany lub aresztowany, z wyjątkiem ujęcia go
na gorącym uczynku przestępstwa i jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania;
o zatrzymaniu niezwłocznie powiadamia się Marszałka Sejmu,
który może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego
(immunitet formalny).

b) podległość funkcjonalna – obowiązek NIK przedkładania Sejmowi:

- analizy wykonania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej.

- opinii w przedmiocie absolutorium dla RM.

- informacji o wynikach kontroli, wnioski i wystąpienia, określone
w ustawie.

- corocznego sprawozdania ze swojej działalności.

c) podległość organizacyjna:

- NIK wykonuje swoje zadania na podstawie okresowych planów pracy, które przedkłada Sejmowi.

- statut NIK jest nadawany w drodze zarządzenia przez Marszałka Sejmu,
na wniosek Prezesa NIK.

- Marszałek Sejmu, na wniosek Prezesa NIK, określa w drodze zarządzenia, organizację, skład, tryb powoływania komisji dyscyplinarnych i rzeczników dyscyplinarnych oraz tryb postępowania dyscyplinarnego w NIK.

- Marszałek Sejmu, na wniosek prezesa NIK określi, w drodze zarządzenia, wymagane kwalifikacje, zasady wynagradzania oraz tabele stanowisk pracowników NIK.

2. Zakres kontroli.

1) NIK kontroluje działalność:

- organów administracji rządowej.

- NBP.

- państwowych osób prawnych i innych państwowych jednostek organizacyjnych.

- z punktu widzenia legalności, gospodarności, celowości i rzetelności.

2) NIK może kontrolować działalność:

- organów samorządu terytorialnego.

- komunalnych osób prawnych i innych komunalnych jednostek organizacyjnych.

- z punktu widzenia legalności, gospodarności i rzetelności.

3) NIK może kontrolować działalność:

- innych jednostek organizacyjnych i podmiotów gospodarczych w zakresie, w jakim wykorzystują one majątek lub środki państwowe lub komunalne oraz wywiązują się z zobowiązań finansowych na rzecz państwa.

- z punktu widzenia legalności i gospodarności.

4) NIK podejmuje kontrole:

- na zlecenie Sejmu lub jego organów.

- na wniosek Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej.

- na wniosek Prezesa Rady Ministrów.

- z własnej inicjatywy.

5) NIK wykonuje swoje działania na podstawie okresowych planów pracy,
które przedkłada Sejmowi, może też przeprowadzić kontrole doraźne.

3. Kryteria kontroli.

1) legalność – zgodność z przepisami prawa (kontrola praworządności działania organów).

2) gospodarność – racjonalne i oszczędne wydatkowanie środków publicznych, uzyskiwanie właściwej relacji ponoszonych nakładów
do osiągniętych efektów, wykorzystywanie możliwości zapobiegania lub ograniczania wysokości zaistniałych szkód.

3) celowość – badanie zgodności działalności jednostki kontrolowanej z celami określonym dla niej lub wykonywanej przez nią działalności,
a także adekwatność i odpowiedniość zastosowanych metod i środków dla osiągnięcia założonych celów oraz stopnia realizacji tychże celów.

4) rzetelność – sposób wypełniania przez jednostkę kontrolowaną nałożonych na nią obowiązków z należytą starannością, sumiennie i terminowo, przestrzeganie wewnętrznych reguł funkcjonowania danej jednostki oraz rzetelnego dokumentowania określonych działań i stanów faktycznych zgodnie z rzeczywistością, we właściwych formach
i w wymaganym terminie.

4. Kolegium NIK.

1) skład:

- Prezes NIK jako przewodniczący.

- Wiceprezesi.

- dyrektor generalny NIK.

- 14 członków kolegium (7 przedstawicieli nauk prawnych lub ekonomicznych oraz 7 dyrektorów jednostek organizacyjnych NIK lub doradców Prezesa NIK, spośród których Prezes NIK wyznacza sekretarza Kolegium).

2) kompetencje:

a) zatwierdzanie:

- analizy wykonania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej.

- sprawozdania z działalności NIK w roku ubiegłym.

b) uchwalanie:

- opinii w przedmiocie absolutorium dla Rady Ministrów.

- wniosków w sprawie rozpatrzenia przez Sejm określonych problemów związanych z działalnością organów wykonujących zadania publiczne.

- wystąpień zawierających wynikające z kontroli zarzuty, dotyczące działalności osób wchodzących w skład Rady Ministrów, kierujących urzędami centralnymi, Prezesa Narodowego Banku Polskiego.

- projektu statutu NIK.

- projektu budżetu NIK.

- okresowych planów pracy NIK.

c) opiniowanie:

- wniesionych przez Prezesa programów kontroli i informacji o wynikach szczególnie ważnych kontroli.

- innych spraw wniesionych przez Prezesa albo przedstawionych
przez co najmniej 1/3 członków Kolegium.

5. Zasady postępowania kontrolnego.

- niewładczy charakter kontroli (brak działań nadzorczych).

- kontradyktoryjność kontroli (prawo od udziału kontrolowanego w postępowaniu, prawo do wnoszenia zastrzeżeń do protokołu czy wystąpienia pokontrolnego).

- zasada prawdy obiektywnej (ustalanie stanu faktycznego na podstawie dowodów).

6. Wyniki kontroli:

- protokół.

- narada pokontrolna.

- wystąpienie pokontrolne.

VII. Prawo podatkowe.

1. Geneza.

- początki podatków – starożytny Egipt.

- początki podatków stałych – kwarta – płacona przez dzierżawców dóbr królewskich.

- 1798r. Anglia – pierwszy podatek dochodowy.

2. Prawo podatkowe – dział prawa finansowego.

- przedmiot regulacji prawa podatkowego – stosunki społeczne-prawne między państwem,
a podatnikiem, związane z nieekwiwalentnym przesuwaniem środków pieniężnych między tymi podmiotami.

- metoda regulacji – administracyjno-prawna.

- technika podatkowoprawna – jednostronny zestaw elementów konstrukcji podatków charakterystyczny dla wszystkich podatków.

- dzieli się na ogólne (odnoszące się do wszystkich podatków) i szczególne (dotyczące poszczególnych).

3. System prawa podatkowego – wzajemnie ze sobą powiązane normy, które regulują stosunki społeczne między państwem, a jednostką, związane z nieekwiwalentnym przesuwaniem środków pieniężnych między tymi podmiotami.

4. Cele opodatkowania:

- fiskalne – uzyskanie środków pieniężnych niezbędnych dla pokrycia potrzeb publicznych.

- gospodarcze – zwija skutków gospodarczych, jakie towarzyszą opodatkowaniu (celowe wykorzystanie podatków do oddziaływania na gospodarkę).

- społeczne – racjonalne dopasowanie interesów publicznych i interesów prywatnych.

5. Podatek – publicznoprawne, nieodpłatne, przymusowe oraz bezzwrotne świadczenie pieniężne na rzecz Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego, wynikające z ustawy podatkowej.

- nieekwiwaletność brak jakiegokolwiek świadczenia z drugiej strony

- nieodpłatność

- bezzwrotność środki z tytułu podatku wpływają do budżetu definitywnie

6. Elementy podatku.

1) podmiot podatku:

- podmiot czynny – czyli ten, na rzecz, którego pobiera się podatek - państwo, gmina (nie podmiot prywatny).

- podmiot bierny – czyli ten, który został zobowiązany do uiszczania podatku (płatnik, inkasent, podatnik).

2) przedmiot opodatkowania – stan faktyczny lub prawny, który łączy się z powstaniem obowiązku podatkowego (np. uzyskanie dochodu).

3) podstawa opodatkowania – jest to wartościowo lub ilościowo ujęty przedmiot opodatkowania np. dla obliczenia podatku od nieruchomości podstawą opodatkowania będzie, w przypadku gruntu, powierzchnia tego gruntu.

4) stawki podatkowe – jest to liczbowy stosunek pomiędzy podstawą opodatkowania, a wysokością podatku służący obliczeniu kwoty podatku.

5) zwolnienia podatkowe – jest to całkowite odstąpienie od pobrania podatku od danego podmiotu (zwolnienie podmiotowe) lub od danego przedmiotu (zwolnienie przedmiotowe).

6) warunki oraz tryb płatności podatku – są to określone przez ustawodawcę reguły dotyczące uiszczenia podatku w tym: termin, sposób, forma oraz miejsce zapłaty podatku.

7. Zasady podatkowe sformułowane przez TK:

1) zasada wyłączności ustawy w kształtowaniu obowiązków podatkowych
(przedmioty opodatkowania zwolnione od podatków nie wymagają regulacji ustawowej).

2) zasada powszechności opodatkowania
(podatki z zasady obciążają każdego).

3) zasada równości opodatkowania
(właściwe rozłożenie podatków, uwzględniające możliwość świadczenia przez dany podmiot; cel: „zrównanie” podmiotów po dokonaniu świadczenia).

4) warunki konstytucyjności przepisów wykonawczych:

- są wydane na podstawie wyraźnego i szczególnego upoważnienia ustawy.

- są wydane w granicach upoważnienia ustawy i celu jego wykonania.

- nie zmieniają przepisów ustawy, na podstawie której zostały wydane.

5) zasada zakazu retroaktywności prawa podatkowego.

6) zasada zaufania do państwa i stanowienia przezeń sprawa:

- jawność prawa.

- jasność prawa.

- pewność prawa.

- zasada praw słusznie nabytych [jeżeli uzyskujemy pewne prawa (np. ulgi), z którymi wiążemy pewne decyzje i działania (inwestycje), zazwyczaj prawo to powinno nam przysługiwać do czasu ukończenia tej inwestycji] nie ma charakteru bezwzględnego.

7) zasada sprawiedliwości podatkowej.

8) zakaz zmian podatków określonych na okres roku, w trakcie roku podatkowego (wprowadzona przez TK).

9) zasada zakazu zmiany prawa podatkowego w trybie przewidzianym dla ustawy budżetowej.

10) zasada zgodności z prawem (nie ma podatku bez prawa).

8. Nowelizacja ustawy o finansach publicznych:

a) likwidacja środków specjalnych – zastąpione 3 innymi formami:

1) gromadzenie środków na wyodrębnionych rachunkach i wydatkowania
przez jednostki budżetowe, środki te pochodzą ze ściśle określonych źródeł.

2) fundusze motywacyjne:

- na wyodrębnionych rachunkach.

- z przeznaczeniem na nagrody dla pracowników, żołnierzy
i funkcjonariuszy.

- pochodzą z przepadku rzeczy …

3) zakłady budżetowe (dodatkowe).

Wynikiem tych zmian są oszczędności dla budżetu w wysokości ok. 100 mln PLN.

b) powstanie nowych funduszy celowych - m.in. NFZ staje się funduszem w rozumieniu ustawy o finansach publicznych.

9. Klasyfikacja podatków wg kryterium:

1) przedmiotu opodatkowania, związane z ekonomicznym procesem powstania
i użytkowania dochodu:

- kształtowanie się dochodu (przychód), ustalenie dochodu (przychód minus koszty), zużycie dochodu (konsumpcja) – klasyfikacja
pod względem przedmiotu opodatkowania.

a) podatki przychodowe – od całości wpływów od prowadzonej działalności.

- opodatkowanie wstępnej fazy (nie uwzględnia kosztów uzyskania tych wpływów).

- np. podatek od gier, towarów i usług.

b) podatki dochodowe – od nadwyżki przychodów nad kosztami ich uzyskania.

- istotny jest wynik finansowy

- koszty uzyskania –pojęcie definiowane przez ustawodawcę:

- albo w formie listy – katalog zamknięty wydatków.

- katalog niezamknięty – ogólna definicja (w Polsce) – wydatki, które wykazują bezpośredni związek z uzyskaniem wpływu i prowadzeniem działalności gospodarczej.
W Polsce dodano też listę wyłączeń.

- są trudniejsze do poboru, ale sprawiedliwe.

c) podatki majątkowe – od posiadania majątku w całości lub jego składników (nabycia/zbycia), a także przyrostu majątkowego (spadku/darowizny).

d) podatki konsumpcyjne – od wydatków – stanowiące odpowiednio skonstruowaną „podatkową” część ceny; z prawnego punktu widzenia uiszczona przez sprzedawcę towaru lub importera, pod względem ekonomicznym
– obciążające nabywcę i konsumenta.

2) wymiar i pobór, przerzucalność świadczenia podatkowego, zdolność świadczenia.

przerzucalność = przeniesienie obowiązku podatkowego charakterystyczne dla podatków pośrednich; rodzaje:

a) w przód.

b) w tył.

Wyróżniamy podatki:

Podatki pośrednie	Podatki bezpośrednie
a) np. podatki konsumpcyjne, od towarów i usług	a) np. podatki dochodowe
b) możliwość przerzucenia ciężaru z podmiotu prawnego na podmiot ekonomiczny	b) ekonomiczny podmiot = podmiotowi prawnemu

3) podział wpływów z podatków między poszczególne budżety.

państwowe samorządowe

10. Organ podatkowy – podmiot normy wyposażony przez prawo podatkowe w kompetencje do ustalania zobowiązania podatkowego oraz jego wysokości, a także organu sprawujące kontrolę instancyjną nad tymi organami; organ związku publiczno-prawnego, którego funkcją jest wymierzanie i pobieranie podatków; reprezentant wierzyciela podatkowego.

O rgany podatkowe

państwowe	samorządowe
naczelnik urzędu skarbowego/celnego	wójt, burmistrz (prezydent miasta), starosta, marszałek województwa
dyrektor izby skarbowej/celnej	samorządowe kolegia odwoławcze
Minister Finansów

11. Podatnik – osoba fizyczna/prawna lub przedsiębiorca nie posiadający osobowości prawnej, podlegająca(y) na mocy ustaw podatkowych obowiązkowi podatkowemu;

- dłużnik podatkowy.

- to nie jest osoba płacąca podatek, ale może nią być.

- kategoria obiektywna.

- odpowiada całym swoim majątkiem za podatki wynikające z zobowiązań podatkowych. Jest to odpowiedzialność majątkowa i ma charakter osobisty.

- nie istnieje solidarna odpowiedzialność majątkowa podatnika i płatnika.

- decyzja o egzekucji zobowiązania z odpowiedzialności osoby trzeciej może być wszczęta dopiero wówczas, gdy egzekucja z majątku podatnika okazała się całkowicie lub częściowo bezskuteczna.

12. Płatnik – osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna nie mająca osobowości prawnej -podmiot obowiązany do obliczenia i pobrania
od podatnika podatku i wpłacenia go we właściwym terminie organowi podatkowemu na podstawie przepisów prawa podatkowego.

- najpopularniejsze – zakład pracy i bank.

- nie odpowiada za zobowiązanie, a jedynie za obliczenie, pobranie i wpłacenie całym swoim majątkiem.

- płatnik odpowiada całym swoim majątkiem za:

a) niedobranie podatku od podatnika lub pobranie podatku w wysokości niższej od należnej.

b) niewpłacenie w terminie podatków pobranych.

13. Inkasent – osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna nie mająca osobowości prawnej - podmiot obowiązany do pobrania od podatnika podatku i wpłacenia go we właściwym terminie do organu podatkowego.

- odpowiada całym swoim majątkiem za pobrane, a niewpłacone w terminie podatki.

14. Stawka podatkowa.

S tawka kwotowa Stawka procentowa

Stawka proporcjonalna (stała) Skala podatkowa

Progresywna Degresywna Regresywna

• stawka proporcjonalna – jej wielkość niezależna od podstawy opodatkowania.

• skala podatkowa:

1) progresywna – wzrost podstawy powoduje wzrost skali.

P

O

L

a) P – przyśpieszona – stawka rośnie szybciej niż podstawa.

b) O – opóźniona – stawka rośnie wolniej niż podstawa.

c) L – liniowa – stawka rośnie proporcjonalnie do podstawy.

2) regresywna – wzrost podstawy powoduje zmniejszenie skali.

3) degresywna – zmniejszenie podstawy powoduje zmniejszenie skali.

• W Polsce progresja opóźniona – 19, 30 i 40%.

15. Ulga a Zwolnienie.

Ulga	Zwolnienie
redukcja obciążenia podatkowego (zmniejszenie rozmiarów podatku).	definitywne, ostateczne odstąpienie (w całości) w stosunku do określonej kategorii podmiotów lub przedmiotów.
korekta podstawy opodatkowania, stawki podatkowej, kwoty podatku.	elementem konstrukcji podatku są kategorie podmiotów zwolnionych od podatku.

16. Pieniądz.

Pieniądz
Gotówkowy (banknoty i monety emitowane przez NBP)	Bezgotówkowy
jest prawnym środkiem płatniczym.	nie jest prawnym środkiem płatniczym.
zapłata ma charakter powierzchowny(?).	zapłata ma charakter obligacyjny.
zwolnienie zobowiązania z chwilą zapłaty.	zwolnienie zobowiązania z chwilą rozliczenia.
powszechność akceptacji.	konieczność istnienia dodatkowego porozumienia.
anonimowość stron.	brak anonimowości (wyjątek – pieniądz elektroniczny).

1) środki pieniężne – pieniądze (banknoty i monety) oraz jednostki pieniężne (rozrachunkowe) polskie i zagraniczne.

2) środek płatniczy – to środek, którym dokonujemy zapłaty.

3) środek zapłaty – to środek, przy pomocy którego dokonujemy zapłaty.

VIII. Postępowanie podatkowe.

1. Postępowanie podatkowe – ma na celu ustalenie istnienia i zakresu roszczeń pieniężnych państwa i samorządu terytorialnego
w stosunku do podmiotów, które znajdują się w sytuacji określonej przez prawo podatkowe – ma charakter instrumentalny w stosunku do prawa materialnego.

2. Sprawa podatkowa – podejmowane w postępowaniu podatkowym czynności organów podatkowych, stron i innych uczestników postępowania zmierzają do rozstrzygnięcia sprawy podatkowej (wymiaru podatku, zwolnienia z uiszczenia podatku, przyznania ulgi, umorzenia zaległości itd.).

Rozstrzygnięcie każdej sprawy podatkowej wymaga ustalenia dwóch stanów:

1) stanu prawnego (przepisy ogólne prawa podatkowego i poszczególne ustawy podatkowe).

2) stanu faktycznego.

3. Strona postępowania:

- podatnik, płatnik, inkasent lub ich następca prawny.

- osoba trzecia odpowiadająca za zaległości podatkowe podatnika, która ze względu na swój interes prawny żąda czynności organu podatkowego, do której czynności organu podatkowego się odnosi lub której interesu prawnego działanie organu podatkowego dotyczy.

- inny podmiot niż ww., jeżeli zgodnie z przepisami prawa podatkowego
przed powstaniem obowiązku podatkowego ciążą na nim szczególne obowiązki
lub zawierza on skorzystać z uprawnień wynikających z tego prawa.

4. Wszczęcie postępowania:

- z urzędu (data wszczęcia to dzień doręczenia stronie postanowienia o wszczęciu postępowania).

- na wniosek strony (datą wszczęcia jest dzień doręczenia żądania organowi podatkowemu lub dzień otrzymania przez niego żądania
w określonej formie.

5. Zawieszenie postępowania:

- śmierć strony.

- utrata przez stronę zdolności do czynności prawnych.

- rozstrzygnięcie zagadnienia wstępnego.

6. Postępowanie dowodowe:

- otwarty katalog środków dowodowych: jako dowód należy dopuścić wszystko,
co może przyczynić się do wyjaśnienia sprawy, a nie jest sprzeczne z prawem.

- szczególna moc dowodowa ksiąg podatkowych; rzetelność i nierzetelność ksiąg.

- zasada swobodnej oceny dowodów.

7. Zasady postępowania podatkowego:

1) zasada praworządności:

- organy podatkowe działają na podstawie przepisów prawa.

- w praktyce oznacza, że w procesie stosowania prawa rozstrzygnięcia organów podatkowych powinny zapadać w oparciu o przepisy Konstytucji, ustawy, ratyfikowanych umów międzynarodowych, rozporządzeń, aktów prawa miejscowego.

2) zasada zaufania do organów podatkowych:

- organy podatkowe zobowiązane są prowadzić postępowanie w sposób bezstronny, w szczególności powstrzymywać się od rozstrzygania jakichkolwiek wątpliwości na niekorzyść podatnika, czyli in dubio pro fisco.

- realizacja:

a) interpretacja prawa podatkowego.

b) wyłączenie pracownika organu podatkowego oraz organu podatkowego.

3) zasada udzielania informacji:

- postulat udzielania przez organy podatkowe „z urzędu” w postępowaniu podatkowym niezbędnych informacji i wyjaśnień o przepisach prawa podatkowego pozostających w związku z przedmiotem tego postępowania.

4) zasada prawdy obiektywnej:

- realizacja zasady prawdy materialnej (obiektywnej) sprowadza się
do podejmowania przez organy podatkowe wszelkich niezbędnych czynności
w celu dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego oraz załatwienia sprawy
w toku postępowania podatkowego.

5) zasada czynnego udziału strony w postępowaniu:

- organy podatkowe mają obowiązek zapewnić stronom czynny udział w każdym stadium postępowania, a przed wydaniem decyzji – umożliwić im wypowiedzenie się co do zebranych dowodów i materiałów oraz zgłoszonych żądań.

- nakaz wyznaczania stronie, przed wydaniem decyzji, 7-dniowego terminu
do wypowiedzenia się w sprawie zebranego materiału dowodowego,
wyjątki – w sytuacji gdy:

a) decyzja ma w całości uwzględnić wniosek strony.

b) sprawa dotyczy zabezpieczenia, zastawu skarbowego, umorzenia zaległości podatkowych z urzędu.

6) zasada przekonywania:

- organy podatkowe powinny wyjaśnić stronom zasadność przesłanek,
którymi kierują się przy załatwianiu sprawy, po to, aby jeśli to tylko możliwe strony zastosowały się do decyzji bez stosowania środków przymusu.

- przejaw → uzasadnienie decyzji podatkowej (faktyczne i prawne).

7) zasada szybkości i prostoty postępowania:

- organy podatkowe mają obowiązek prowadzenia postępowania w każdej sprawie bez zbędnej zwłoki, stosując molwie najprostsze środki prowadzące
do jej załatwienia. Natomiast sprawy, które nie wymagają zbierania dowodów, informacji lub wyjaśnień, powinny być załatwiane niezwłocznie.

- terminy załatwiania spraw:

a) niezwłocznie – sprawa nie wymagające przeprowadzenia postępowania wyjaśniającego.

b) w I instancji – sprawa powinna być załatwiona w ciągu miesiąca,
a 2 miesięcy od dnia wszczęcia postępowania w sprawach szczególnie skomplikowanych.

c) w postępowaniu odwoławczym – w ciągu 2 miesięcy od dnia otrzymania odwołania przez organ odwoławczy (niezałatwienie w tym terminie powoduje wstrzymanie decyzji z urzędu – z mocy prawa → nie biegną odsetki).
Natomiast generalnie wniesienie odwołania nie wstrzymuje wykonania decyzji.

8) zasada pisemności:

- sprawy podatkowe załatwiane są w formie pisemnej, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej.

9) zasada dwuinstancyjności:

- wyraża obowiązek organu II instancji ponownego merytorycznego rozpoznania i wydania orzeczenia w sprawie rozstrzygniętej już uprzednio przez organ I instancji.

- wyjątek – odwołania od decyzji wydanych w I instancji przez Ministra Finansów, dyrektora izby skarbowej, dyrektora izby celnej, SKO, rozpatruje ten sam organ.

- formy orzeczeń organów podatkowych:

a) decyzje – rozstrzygają sprawę co do istoty albo w inny sposób kończą postępowanie w sprawie.

b) postanowienia – dotyczą poszczególnych kwestii wynikających w toku postępowania.

- środki zaskarżenia decyzji/postanowień:

a) odwołanie – strona może wnieść odwołanie, co do zasady,
za pośrednictwem organu I instancji, od tej decyzji
w terminie 14 dni od dnia doręczenia decyzji.

- co do zasady – do rozpoznania odwołania – organ wyższego stopnia; wyjątek: odwołania od decyzji wydanych w I instancji przez MF, dyrektora izby skarbowej lub celnej, SKO.

- powinno zawierać zarzuty przeciw decyzji, określać istotę i zakres żądania oraz wskazywać dowody.

- powinno kwestionować decyzję od strony prawnej.

- wniesienie odwołania nie wstrzymuje wydania decyzji;
wyjątek:

- na prośbę strony – ważny interes społeczny.

- z urzędu – gdy w II instancji nie zostanie rozstrzygnięty w ciągu 2 miesięcy.

- organ odwoławczy nie może wydać decyzji na niekorzyść strony odwołującej, chyba że zaskarżona decyzja rażąco narusza prawo
lub interes publiczny.

b) zażalenie – dotyczące postanowienia, termin wniesienia wynosi 7 dni, strona może wnieść wówczas, gdy przepis ustawy wyraźnie na to zezwala.

- wniesienie go nie wstrzymuje wykonania postanowienia.

- jeżeli na postanowienie nie służy zażalenie, strona może je
zaskarżyć w odwołaniu od decyzji.

- wstrzymanie – nigdy z urzędu, tylko na wniosek strony.

10) zasada trwałości decyzji ostatecznych:

- decyzje, od których stronie nie przysługuje odwołanie mają charakter ostateczny (nie mogą być wzruszone w normalnym trybie).
Mają one atrybut trwałości, co oznacza iż mogę być wzruszone „w toku instancji” ale wyłącznie wówczas, gdy przewidują to przepisy ordynacji
lub ustaw podatkowych.

- warunek wzruszenia – dopiero po wypełnieniu normalnego trybu.

- atrybut decyzji ostatecznej mają decyzje:

a) wydane przez organ podatkowy II instancji.

b) wydane w toku postępowania jednoinstancyjnego.

c) decyzje organu I instancji, jeżeli strona uchybiła terminowi do wniesienia odwołania i terminu nie przywrócono.

- zasada niekonkurencyjności środków zaskarżenia.

- środki wzruszenia ostatecznej decyzji podatkowej:

a) wznowienie postępowania:

- umożliwia wyeliminowanie z obrotu prawnego ostatecznych decyzji obarczonych wadliwością ze względu na ujawnienie lub wystąpienie okoliczności faktycznych.

- dowody, na których oparto decyzję okazały się fałszywe.

- decyzja została wydana przez pracownika podlegającego wyłączeniu.

- strona nie z własnej winy nie brała udziału w postępowaniu.

b) stwierdzenie nieważności:

- jeżeli ostateczna decyzja podatkowa zawiera poważne wady merytoryczne, o charakterze materialnoprawnym.

- wydanie decyzji z rażącym naruszeniem prawa.

- skierowanie decyzji do osoby nie będącej stroną w sprawie.

- wydanie decyzji bez podstawy prawnej.

- wydanie decyzji z naruszeniem prawa o właściwości organów.

c) zmiana lub uchylenie decyzji ostatecznej:

- z urzędu lub na wniosek strony, może dokonać organ, który wydał decyzję jeżeli przemawia za tym interes publiczny lub ważny interes strony.

- dotyczy zarówno

1) decyzji, na mocy której strona nie nabyła prawa
– zgoda strony nie jest wymagana.

2) decyzji, na mocy której strona nabyła prawa
– zgoda strony jest wymagana.

d) wygaśnięcie decyzji:

- służy usunięciu z obrotu prawnego decyzji, które stały się zbędne
ze względu na zmianę w stanie prawnym, bezczynność adresatów tych decyzji albo inne okoliczności. Np. gdy:

1) decyzja stała się bezprzedmiotowa.

2) strona nie dopełniła przewidzianych w decyzji lub przepisach prawa podatkowego warunków uprawniających do skorzystania z ulgi czy zryczałtowanej formy opodatkowania.

11) zasada ograniczonej jawności postępowania podatkowego:

- postępowanie jest jawne tylko dla stron.

- postępowanie nie jest jawne dla osób trzecich (tajemnica skarbowa).

8. Podmioty odpowiedzialne za cudzą należność podatkową – to podmioty,
na których ciąży obowiązek uszczuplenia własnego majątku (dochodu) w celu zapłaty należności ciążącej na podmiocie, który zrealizował podatkowy stan faktyczny (podatniku).

9. Odpowiedzialność w miejsce podatnika:

- na osobie trzeciej spoczywa wyłączna odpowiedzialność za podatek podatnika.

- organ podatkowy nie może występować z roszczeniem do podatnika.

- tzw. następcy prawni podatnika – sukcesorzy uniwersalni, którzy występują
we wszystkie przewidziane w przepisach prawa podatkowego prawa i obowiązki przekształcającego się lub łączącego się podatnika albo zmarłego podatnika.

10. Odpowiedzialność obok podatnika:

-nie występuje całkowite przeniesie odpowiedzialności za długi podatkowe na osobę trzecią, podatnik jest nadal odpowiedzialny za swoje zobowiązania.

- organ podatkowy ma prawo wyboru dochodzenia należności od podatnika lub osoby trzeciej.

- członkowie rodziny, nabywca przedsiębiorstwa, wspólnik spółki cywilnej, członek zarządu spółki z.o.o. itd.

11. Odpowiedzialność osób trzecich - ma charakter subsydiarny, gdy egzekucja z majątku podatnika okazuje się w całości lub części bezskuteczna.

12. Obowiązek podatkowy – nieskonkretyzowana powinność (charakter ogólny i abstrakcyjny) przeniesienia przymusowego świadczenia pieniężnego w związku z zaistnieniem zdarzenia określonego w ustawie → np. osiąganie dochody, sprzedaż towarów i usług, przyjęcie spadku, posiadanie gospodarstwa rolnego, posiadanie psa (przedmioty opodatkowania).

13. Zobowiązanie podatkowe – wynikające z obowiązku podatkowego zobowiązanie podatnika do zapłacenia na rzecz Skarbu Państwa albo jednostki samorządu terytorialnego podatku w wysokości, w terminie oraz w miejscu określonym w przepisach prawa podatkowego.

- zobowiązanie podatkowe związane z doręczeniem decyzji nie powstaje, jeśli decyzja została doręczona po upływie 3 lat, licząc od końca roku kalendarzowego,
w którym powstał obowiązek podatkowy.

- termin ten ulega przedłużeniu do lat 5, gdy podatnik nie złożył deklaracji w terminie przewidzianym w przepisach prawa podatkowego oraz gdy podatnik nie ujawnił w złożonej deklaracji wszystkich danych niezbędnych do ustalenia wysokości zobowiązania podatkowego.

- zobowiązanie podatkowe przedawnia się z upływem lat 5 licząc od końca roku kalendarzowego, w którym upłynął termin płatności podatku.

- nie można wydać decyzji o odpowiedzialności podatkowej osoby trzeciej, jeżeli od końca roku kalendarzowego, w którym powstała zaległość podatkowa upłynęło 5 lat.

- przedawnienie zobowiązania wynikającego z decyzji o odpowiedzialności osoby trzeciej następuje po 3 latach od końca roku kalendarzowego, w którym została ona wydana.

14. Sposoby powstania zobowiązań podatkowych:

1) z mocy prawa
– z dniem zaistnienia zdarzenia, z którym ustawa podatkowa wiąże powstanie takiego zobowiązania.

2) poprzez wydanie i doręczenie decyzji podatkowej
– z dniem doręczenia decyzji organu podatkowego ustalającego wysokość tego zobowiązania (np. z dniem doręczenia decyzji wydanej przez wójta ustalającej wysokość podatku rolnego właściciela gospodarstwa rolnego).

- decyzja ustalająca wysokość – powoduje powstanie zobowiązania.

- decyzja określająca wysokość – potwierdza powstanie zobowiązania.

- większość zobowiązań powstaje z mocy prawa.

- w drodze doręczenia decyzji:

a) podatek od spadków i darowizn

b) podatek od nieruchomości

c) podatek rolny

d) podatek leśny

e) dochody z nieujawnionych źródeł (75%)

- w formie karty podatkowej.

15. Metody wygasania zobowiązań podatkowych
- kryterium podziału – zaspokojenie roszczeń wierzyciela podatkowego:

1) efektywne:

a) zapłata podatku:

- gotówkowa (moment wpłaty) lub bezgotówkowa (moment polecenia przelewu, dzień obciążenia rachunku podatnika).

- sposoby specjalne: papierami wartościowymi, znakami skarbowymi akcyzy, znakami opłaty skarbowej, lub urzędowymi blankietami wekslowymi.

b) pobranie podatku przez płatnika lub inkasenta.

c) potrącenie - warunki konieczne:

- wzajemny charakter wierzytelności podatnika wobec SP lub JST, może być cywilnoprawny lub administracyjno-prawny.

- bezsporny charakter wierzytelności podatnika – tj. na mocy wyroku sądowego, ugody lub potwierdzenia prawidłowego wykonania stosunku cywilnoprawnego.

- wymagalny charakter wierzytelności podatnika – gdy nadszedł już termin zapłaty.

- powstanie wierzytelności podatnika wobec SP lub JST.

d) przeniesienie własności rzeczy lub praw majątkowych w zamian za zaległości podatkowe (na mocy umowy ze starostą).

e) przejęcie własności nieruchomości lub prawa majątkowego w postępowaniu podatkowego.

f) zaliczenie nadpłaty na poczet zaległości podatkowych lub bieżących zobowiązań podatkowych lub zaliczenie zwrotu podatku.

Nadpłata:

- nadpłacony podatek.

- nienależnie zapłacony podatek.

- kwoty pobrane przez płatnika nienależnie lub w wysokości wyższej od należnej.

- świadczenie pieniężne płatnika lub inkasenta określone w decyzji organu podatkowego jako nienależne lub w wysokości wyższej od należnej.

- świadczenie pieniężne osoby trzeciej lub spadkobiercy określone w decyzji organu podatkowego jako należne lub w wysokości wyższej od należnej.

- odsetki za zwłokę zapłacone na podstawie uchylonej decyzji podatkowej.

- może być zwrócona, gdy nie mamy zaległości podatkowej lub istnieje zobowiązanie podatkowe, którego termin jeszcze nie upłynął.

- termin zwrotu nadpłaty – maksymalnie 3 miesiące, 30 dni w przypadku decyzji o błędzie.

2) nieefektywne:

a) umorzenie zaległości podatkowej (lub odsetek za zwłokę):

- na wniosek podatnika (także z urzędu) – gdy brak rokowań na wyegzekwowanie lub koszta > podatek.

- uznanie ważnego interesu podatnika.

- musi mieć charakter wyjątkowy.

- okoliczności – nie mogą być spowodowane przez podatnika – np. kryzys gospodarczy – muszą być ewidentnie zewnętrzne.

b) zaniechanie poboru podatku:

- może dokonać jedynie MF w drodze rozporządzenia w przypadkach uzasadnionych interesem podatnika lub ważnym interesem publicznym.

obowiązek podatkowy	→ zobowiązanie podatkowe	→ zaległość podatkowa
	↓	↓
	zaniechanie poboru	umorzenie zaległości

c) przedawnienie zobowiązań podatkowych:

- na skutek upływu czasu – 5 lat od upływu płatności – spełnienie po tym okresie może podlegać zwrotowi jako nadpłata.

16. Unikanie podatku:

- legalne.

- polega na redukcji, ograniczeniu obciążeń podatkowych przy pomocy metod
i środków dozwolonych przez prawo podatkowe.

17. Uchylanie się od opodatkowania:

- polega na podejmowaniu działań zakazanych przez prawo podatkowe
a prowadzących do minimalizacji obciążeń podatkowych lub do całkowitej ich eliminacji.

18. Spory o właściwość rozstrzyga:

- między naczelnikami urzędów skarbowych działających na obszarze właściwości miejscowej tego samego dyrektora izby skarbowej – dyrektor izby skarbowej.

- między naczelnikami urzędów skarbowych działających na obszarze właściwości miejscowych różnych dyrektorów izb skarbowych – minister właściwy do spraw finansów publicznych.

- między naczelnikami urzędów celnych działających na obszarze właściwości miejscowej tego samego dyrektora izby celnej – dyrektor tej izby celnej.

- między naczelnikami urzędów celnych działających na obszarze właściwości miejscowej różnych dyrektorów izb celnych – minister właściwy do spraw finansów publicznych.

- między wójtem (burmistrzem, prezydentem miasta), starostą albo marszałkiem województwa a naczelnikiem urzędu skarbowego lub naczelnikiem urzędu celnego
– sąd administracyjny.

- między wójtami (burmistrzami, prezydentami miast) i starostami – wspólne dla nich samorządowe kolegium odwoławcze, a w razie braku takiego kolegium
– sąd administracyjny.

- między marszałkami województw – sąd administracyjny.

- w pozostałych przypadkach - minister właściwy do spraw finansów publicznych.

19. Tajemnica skarbowa – do jej przestrzegania zobowiązani są:

- pracownicy urzędów skarbowych oraz izb skarbowych.

- funkcjonariusze celni i pracownicy urzędów skarbowych i celnych.

- wójtowie (burmistrze, prezydenci miast), starości, marszałkowie województwa
oraz pracownicy samorządowych służb finansowych.

- członkowie samorządowych kolegiów odwoławczych, a także pracownicy tych kolegiów.

- minister właściwy do spraw finansów publicznych oraz pracownicy ministerstwa.

- osoby, które na podstawie odrębnych przepisów odbywają praktykę zawodową
w Ministerstwie Finansów lub w organach podatkowych.

IX. Międzynarodowe prawo podatkowe.

1. Nieograniczony obowiązek podatkowy

– opiera się na zasadzie rezydencji (tj. miejsca zamieszkania). Opodatkowaniu podatkiem dochodowym w danym państwie podlegają wszelkie dochody uzyskiwane przez osoby mające w tym państwie rezydencję bez względu na miejsce położenia źródeł tych dochodów.

certyfikat rezydencji podatkowej – wydawany przez właściwe organy podatkowe w celu potwierdzenia, gdzie dana osoba płaci całościowe podatki tj. gdzie ma rezydencję.

2. Ograniczony obowiązek podatkowy:

- w Polsce np. co do cudzoziemców.

- opłaty na zasadzie źródła (która ma charakter uzupełniający do zasady rezydencji).

- opodatkowaniu podatkiem dochodowym w danym państwie podlegają wszelkie dochody osiągane na terytorium tego państwa bez względu na to, czy osiągają je osoby mające rezydencję w tym kraju czy nie.

3. Podwójne opodatkowanie:

- połączenie zasad rezydencji i źródła prowadzi do nieuchronnej kolizji przepisów podatkowych dwu lub większej ilości państwa w zakresie opodatkowania osób osiągających dochody z zagranicy.

- co do zasady występuje tylko w prawie międzynarodowym.

- w sensie prawnym:

a) polega na nałożeniu na tego samego podatnika od tego samego przedmiotu (dochodu, majątku) i za ten sam okres porównywalnego podatku przez dwa lub więcej państwa.

b) ma zawsze charakter międzynarodowy.

c) zjawisko negatywne.

- w sensie ekonomicznym:

a) sprowadza się do dwukrotnego obciążenia podatkiem tego samego przedmiotu (dochodu, majątku) ale u dwóch różnych podatników.

b) przykład: opodatkowanie zysku spółki a następnie dywidendy u udziałowców spółki.

c) zjawisko negatywne.

- umowy o unikaniu opodatkowania:

a) to najskuteczniejszy środek służący zapobieganiu podwójnego opodatkowania.

b) Polska zawarła ponad 70 takich dwustronnych umów międzynarodowych.

c) umowy te są wzorowane na Modelowej Konwencji w sprawie podatku
od dochodu i majątku w 1977 przez OECD.

d) mają moc wyższą niż krajowe ustawy podatkowe.

e) istotą umów jest ograniczenie stosowania wewnętrznego prawa podatkowego jednego z państw będących stroną danej umowy
– 1 z państw rezygnuje z prawa opodatkowania, a 2 je zatrzymuje.

- metody służące unikaniu podwójnego opodatkowania:

a) metoda zwolnienia (wyłączenia):

- stosowana jest do dochodu podlegającego opodatkowaniu – nie liczy się go do wymiaru podatku, dochodów nie łączy się w celu ich wspólnego opodatkowania.

- państwo rezydencji zwalnia z opodatkowania dochody osiągnięte przez podatnika w innym państwie (państwie źródła); następuje wyłączenie ich z podstawy opodatkowania.

- zwolnienie (wyłączenie) pełne – 100% - w Polsce nie stosowane.

- zwolnienie (wyłączenie) z progresją (w Polsce) – dochody wyłączone z opodatkowania są kumulowane z innymi dochodami w celu ustalenia stawki podatkowej.

b) metoda kredytu podatkowego (zaliczenia):

- w państwie rezydencji podatnika przy ustalaniu podstawy opodatkowania dochody podatnika pochodzące ze źródeł zagranicznych są łączone z jego dochodami krajowymi.

- od podatku obliczonego od łącznej sumy dochodów odlicza się jednak zapłacony przez podatnika w państwie obcym podatek od dochodów zagranicznych.

- zaliczenie pełne.

- zaliczenie zwykłe (proporcjonalne) – odliczenie nie może przekroczyć tej części podatku obliczonego przed dokonaniem odliczenia, które proporcjonalnie przypada a dochód uzyskany zagranicą (w państwie źródła).

4. Raje podatkowe (Tax Heavens):

1) istotą – całkowita eliminacja podatków lub ich nieznaczna wysokość.

2) to kraje przewidujące pewne preferencje podatkowe.

3) inne kryteria:

- stabilizacja gospodarcza i polityczna.

- brak restrykcji dewizowych (przesyłanie pieniędzy bez ingerencji państwa).

- pełna tajemnica bankowa.

- dogodny system prawny (np. możliwość negocjowania stawek podatkowych).

- nowoczesne środki łączności.

- możliwość zakupu nieruchomości.

4) definicja OECD:

- za oazę podatkową uznaje się jurysdykcję, która celowo kształtuje swoje prawo wbrew standardom obowiązującym w krajach członkowskich.

- świadomie reklamuje się jako miejsce, w którym nie płaci się podatków.

- różnicuje się sytuację podatkową rezydentów i nierezydentów.

5) rodzaje – klasyfikacja:

- I kategoria

– kraje, w których dochody, przyrost kapitału i majątku nie są opodatkowane (Kajmany, Bahrajn, Andora).

- II kategoria

– kraje, które pobierają podatek dochodowy jedynie wg zasada terytorialnych – tylko zasada rezydencji (Kostaryka, Panama, Hongkong, Haiti).

- III kategoria

– kraje o niskim opodatkowaniu (Isle of Man, Antyle Holenderskie).

- IV kategoria

– kraje, które gwarantują ułatwienia podatkowe (Gibraltar, Jamajka).

- V kategoria

– kraje stosujące przywilej holdingowy – zwolnienie z opodatkowania dywidend (Luxemburg).

6) regulacje antyrajowe:

- celem – ograniczenie skutków utraty dochodów budżetowych.

- szczególne zasady dokumentowania transakcji (pow. 20.000 Euro) dokonywanych
z podmiotami z rajów podatkowych.

- zasady opodatkowania podmiotów powiązanych.

- kraje stosujące szkodliwą konkurencję podatkową.

X. Poszczególne podatki.

1. Rodzaje podatków.

2. Opodatkowanie nieruchomości – podatek katastralny – reforma opodatkowania majątku.

1) obecnie funkcjonujący system opodatkowania nieruchomości:

- podatek rolny – ustawa o podatku rolnym.

- podatek leśny – ustawa o podatku leśnym.

- podatek od nieruchomości – ustawa o podatku i opłatach lokalnych.

2) to tzw. podatki samorządowe, mogą być wymierzone w 1 nakazie płatniczym.

3) ewidencja nieruchomości:

- ustawa – prawo geodezyjne i kartograficzne.

- podstawą planowania gospodarcze i przestrzennego wymiaru podatków
i świadczeń, oznaczenia nieruchomości w księgach wieczystych, statystyki publicznej i gospodarki nieruchomościami stanowią dane zawarte w Ewidencji Gruntów i Budynków (prowadzonej przez powiat).

3. Podatek rolny:

1) przedmiot – grunty sklasyfikowane w EGiB jako użytki rolne lub grunty zadrzewione
i zakrzewione na użytkach rolnych.

2) podatnikami są:

- właściciele gruntów.

- posiadacze samoistni gruntów.

- użytkownicy wieczyści gruntów.

- posiadacze gruntów, stanowiących własność SP lub JST (w ograniczonym zakresie).

3) podstawa opodatkowania:

- dla gruntów gospodarstw rolnych – liczba hektarów przeliczeniowych.

- dla pozostałych gruntów – liczba hektarów wynikających z EGiB.

4) jedyna forma opodatkowania dotycząca obecnie rolników (za wyjątkiem tzw. działów specjalnych produkcji rolnej – podlegającej podatkowi od osób fizycznych).

4. Podatek leśny:

1) przedmiot – grunty leśne sklasyfikowane w EGiB jako lasy; jeżeli las jest zajęty
na wykonywanie innej działalności niż działalność leśna – podlega podatkowi od nieruchomości.

2) podstawa opodatkowania – powierzchnia lasów w hektarach wynikająca z EGiB.

3) podatnikami są:

- właściciele lasów.

- posiadacze samoistni lasów.

- użytkownicy wieczyści lasów.

- posiadacze lasów, stanowiących własność SP lub JST.

5. Podatek od nieruchomości (stanowi zasadniczą część dochodów gminy):

1) przedmiot podatku:

- grunty.

- budynki lub ich części (lokale).

- budowle lub ich części związane z prowadzeniem działalności gospodarczej.

2) podstawa opodatkowania:

- dla gruntów – powierzchnia (na podstawie danych z ewidencji gruntów).

- dla budynków i ich części (lokali) – powierzchnia użytkowa.

- dla budowli – wartość ustalona dla potrzeb amortyzacji albo wartość rynkowa.

3) podatnicy – osoby fizyczne, osoby prawne lub jednostki organizacyjne w tym spółki nie posiadające osobowości prawnej, będące:

- właścicielami nieruchomości lub obiektów budowlanych.

- posiadaczami samoistnymi nieruchomości lub obiektów budowlanych.

- użytkownikami wieczystymi gruntów.

- posiadaczami nieruchomości lub ich części albo obiektów budowlanych lub ich części, stanowiących własność SP lub JST (w ograniczonym zakresie).

6. System opodatkowania nieruchomości:

- tworzą 3 podatki o bardzo zbliżonym przedmiocie, którym są szeroko pojęte nieruchomości.

- w założeniu podatek od nieruchomości jest podatkiem najszerszym, ponieważ obciąża grunty, budynki i budowle. Natomiast przedmiotem podatku rolnego i leśnego są jedynie grunty.

- do końca 2002r. użytki rolne nie spełniające normy obszarowej gospodarstwa rolnego (1 ha) obciążał podatek od nieruchomości – obecnie stanowią one przedmiot podatku rolnego.

7. Przyczyny reformy systemu opodatkowania nieruchomości:

- system ukształtowany historycznie – w latach 70-tych.

- rozczłonkowanie opodatkowania.

- niedostosowanie do systemu gospodarki rynkowej – wysokość podatku zależy
od powierzchni i przeznaczenia nieruchomości, nie zaś od jej wartości (ilościowa naturalna podstawa opodatkowania).

- niezachowanie zasady powszechności opodatkowania (duża liczba ulg i zwolnień podmiotowych i przedmiotowych).

- niska wydajność – podatki gminne.

- preferencje opodatkowania gruntów leśnych i rolnych.

- brak jednolitej i wiarygodności ewidencji, umożliwiającej wymiar podatków.

- odmienność od systemów opodatkowania krajów członkowskich UE,
gdzie dominuje kataster nieruchomości.

- system ten nie posiada „części ogólnej”.

- niejednolita konstrukcja podatków (przychodowo – majątkowa).

8. Podstawowe etapy wprowadzenia i podatku katastralnego
(liczonego od wartości nieruchomości):

- założenie nowoczesnego systemu ewidencyjnego inwentaryzującego nieruchomości pod względem fizycznym, ekonomicznym i prawnym.

- przeprowadzenie powszechnej transakcji nieruchomości.

- wprowadzenie podatku od wartości nieruchomości – ad valorem.

9. Podatek katastralny na świecie:

- podstawa naliczania podatku to wartość katastralna nieruchomości zbliżona
do wartości rynkowej.

- grunty podzielone na klasy (budowlane, zabudowane, rolne itp.) i sektory
(w miastach) – to decyduje o podstawie opodatkowania. Możliwe jest jednak stosowanie przez gminy dodatkowego mnożnika.

- szacuje się na świecie właściciele nieruchomości płacą podatek w wysokości 0,5-2% wartości nieruchomości (nie zawsze od 100% wartości, ale zwykle od 30-70%).

10. Kataster nieruchomości:

- metodyczne prowadzona publiczna ewidencja danych o wszystkich nieruchomościach na terytorium całego kraju.

- synonim rejestru nieruchomości.

- Zintegrowany System Informacji o Nieruchomościach (ZSIN) – trzy podsystemy (kataster od nieruchomości, nowa księga wieczysta, ewidencja podatkowa) oraz Integrująca Platforma Elektroniczna.

11. Podsystemy katastru nieruchomości:

- kataster fizyczny – zastąpi Ewidencję Budynków i Gruntów: dane o granicach nieruchomości, mapy plany i opisy, dane dotyczące przeznaczenia i użytkowania nieruchomości.

- kataster prawny – związany z ustaleniem stanu prawnego nieruchomości: dane
o właścicielu i prawach do nieruchomości.

- kataster fiskalny – system informatyczny gromadzący dane o zobowiązaniach podatkowych związanych z posiedzeniem nieruchomości – Ewidencja Podatkowa Nieruchomości.

12. Wartość katastralna nieruchomości:

- ustawa o gospodarce nieruchomości.

- rozporządzenie o powszechnej taksacji nieruchomości.

- wartość ustalona na podstawie oszacowania nieruchomości reprezentatywnych
dla poszczególnych rodzajów nieruchomości w danej gminie.

- wartość nieruchomości – ustalona z uwzględnieniem jej charakterystycznych cech (położenie, rodzaj budynku, wyposażenie w instalacje, dane techniczne, stopień zużycia – tabele i mapy taksacyjne) – zbliżone do cen rynkowych.

- wartość katastralna będzie zależna od lokalizacji (sfera podatkowa) powierzchni, cech indywidualnych.

- nie będzie wartością stałą (okresowość - co 5 lat – powszechnej taksacji).

13. Przewidywane efekty systemu katastralnego:

• wzmocnienie finansowe samorządów, odciążenie budżetowe państwa,

• urealnienie wysokości płaconych od nieruchomości podatków – racjonalizacja wykorzystania nieruchomości.

• poprawa zagospodarowania nieruchomości gruntowych – poprawa struktury urbanistycznej miast.

• szybszy rozwój rynku nieruchomości.

• publiczny dostęp do rejestru nieruchomości – rękojmia rzetelności informacji
  – bezpieczeństwo obrotu.

14. Podatek od spadków i darowizn.

1) przedmiot opodatkowania:

a) nabycie przez osoby fizyczne własności rzeczy znajdujących się na terytorium RP lub praw majątkowych wykonywanych na terytorium RP, tytułem:

- spadku.

- darowizny.

- zasiedzenia.

- nieodpłatnego zniesienia współwłasności.

- zachowku, jeżeli uprawniony nie uzyskał go w postaci uczynionej
przez spadkodawcę darowizny lub w postaci powołania do spadku
albo w postaci zapisu.

b) nabycie praw do wkładu oszczędnościowego na podstawie dyspozycji wkładcy na wypadek jego śmierci.

2) obowiązek podatkowy w podatku od spadków i darowizn ciąży na nabywcy własności rzeczy i praw majątkowych, a wypadku darowizny – solidarnie
na obdarowanym i darczyńcy.

3) podstawę opodatkowania – stanowi wartość nabytych rzeczy i praw majątkowych
po potrąceniu długów i ciężarów (tzw. czysta wartość), ustalona według stanu rzeczy i praw majątkowych
w dniu nabycia i cen rynkowych z dnia powstania obowiązku podatkowego.

4) grupy podatkowe wg kwoty zwolnionej od podatku:

a) I-sza – kwota wolna od podatku 9637 zł – małżonkowie, zstępni, wstępni, pasierbowie, zięciowie, synowie, rodzeństwo, ojczym, macocha, teściowie.

b) II-ga - 7276 zł – zstępni rodzeństwa, rodzeństwo rodziców, zstępni
i małżonkowie pasierbów, małżonkowie rodzeństwa, rodzeństwo małżonków, małżonkowie innych zstępnych.

c) III-cia – 4902 zł – pozostałe osoby.

5) kwota podatku – podatek oblicza się od nadwyżki podstawy opodatkowania
ponad kwotę wolną od podatku, według skal:

a) od nabywców z I-szej grupy podatkowej:

- do 10278 zł – 3%.

- od 10278 zł do 20556 zł – 308,30 zł i 5% od nadwyżki.

- od 20556 zł – 822,20 zł i 7% nadwyżki.

b) od nabywców z II-giej grupy podatkowej:

- do 10278 zł – 7%.

- od 10278 zł do 20556 zł – 719,50 zł i 9% nadwyżki.

- od 20556 zł – 1644,50 zł i 12% nadwyżki.

c) od nabywców z III-ciej grupy podatkowej:

- od 10278 zł – 12%/

- od 10278 zł do 20556 zł – 1233,40 zł i 16% nadwyżki.

- od 20556 zł – 2877,90 zł i 20% nadwyżki.

15. Podatek transportowy.

1) stanowi źródło dochodów własnych gminy.

2) opodatkowaniu podlegają:

- samochody ciężarowe (o określonej masie całkowitej).

- ciągniki siodłowe i balastowe przystosowane do używania łącznie z naczepą
lub przyczepą (o określonej masie całkowitej zespołu pojazdów) =TIRy.

- przyczepy i naczepy (o dopuszczalnej masie całkowitej łącznie z pojazdem silnikowym).

- autobusy.

3) podmiot opodatkowania – to osoby fizyczne i osoby prawne będące właścicielami środków transportu.

16. Podatek od posiadania psów.

1) źródło dochodów własnych gminy.

2) podatnikami są osoby fizyczne posiadające psy.

3) podatek nie może przekraczać 50,30 zł rocznie na jednego psa.

17. Podatki dochodowe i obrotowe – tabela porównawcza.

rodzaj podatku	podmiot opodatkowania	przedmiot opodatkowania	podstawa opodatkowania	stawka podatkowa	wyłączenia, zwolnienia, ulgi
podatki dochodowe
dochodowy od osób fizycznych (PIT)	- osoby fizyczne. - wspólnicy spółek nie posiadających osobowości prawnej (cywilna, prawna, komandytowa, partnerska, komandytowo-akcyjna).	- wszelkiego rodzaju dochody (z wyjątkiem wyłączonych na podstawie osobnych przepisów, ordynacji podatkowej i innych – np. przychód z działalności rolniczej).	- podstawę obliczenia podatku stanowi dochód po odliczeniu od niego kwot enumeratywnie wymienionych w ustawie.	- do 37.024 – 19% minus kwota zmniejszająca podatek 530 zł. - od 37.024 do 74.048 – 6.504 zł + 30% nadwyżki. - od 74.048 do 600.000 – 17.611 zł + 40% nadwyżki. - od 600.000 – 227.992 zł + 50% nadwyżki.	- zwolnienia przedmiotowe – enumeratywnie wymienione w ustawie. - odliczenia od podstawy opodatkowania np. odsetek od kredytu, darowizn na cele kultu religijnego.
dochodowy od osób prawnych (CIT)	- osoby prawne i spółki kapitałowe w organizacji. - jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej, z wyjątkiem spółek cywilnych, jawnych, komandytowych, komandytowo-akcyjnych oraz partnerskich.	- dochód bez względu na rodzaj źródeł przychodów, z jakich dochód został ten osiągnięty; w wypadku praw autorskich i praw pokrewnych oraz dywidend przedmiot opodatkowania jest przychód.	- dochód skorygowany o określone odliczenia np. darowizn na cele kulturalne (łącznie nie przekraczających 10% dochodu).	- stawka procentowa co do zasady wynosi 19% podstawy opodatkowania. - wyjątek to podatek od należności licencyjnych pobierany w formie ryczałtowej, wartość uzależniona od rodzaju przychodu wynosi 10% lub 20% tego przychodu.	- zwolnienia wymienione enumeratywnie w ustawie.
podatki obrotowe
od towarów i usług (VAT)	- podmioty – osoby fizyczne, osoby prawne, jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej prowadzące samodzielnie działalność gospodarczą, bez względu na cel lub rezultat takiej działalności.	- odpłatna dostawa towarów i odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju. - eksport towarów. - import towarów. - wewnątrzwspólnot. nabycie towarów za wynagrodzeniem. - wewnątrzwspólnot. dostawa towarów.	- co do zasady obrót – kwota należna z tytułu sprzedaży, pomniejszona o kwotę należnego podatku. Kwota należna obejmuje całość świadczenia należnego od nabywcy. Obrotem jest także otrzymana dotacja, subwencja i inna dopłata o podobnym charakterze związana z dostawą lub świadczeniem usług.	- stawka podstawowa to 22%. - dla eksportu towarów i wewnątrzwspólnot. dostaw towarów to 0%. - stawki obniżone to 3% i 7%.	- zwolnienie o charakterze przedmiotowym. - zwolnienia z tytułu importu. - zwolnienia dla wewnątrz-wspólnotowego nabycia.
akcyzowy	- osoby fizyczne, osoby prawne, jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej, które dokonują czynności podlegających opodatkowaniu.	- produkcja wyrobów akcyzowych zharmonizowanych. - wyprowadzenie wyrobów akcyzowych zharmonizowanych ze składu podatkowego. - sprzedaż wyrobów akcyzowych na terytorium kraju. - eksport i import wyrobów akcyzowych. - nabycie wewnątrzwspólnoto-we, dostawa wewnątrzwspólnotowa - zakup wyrobów akcyzowych jeżeli od tych wyrobów nie została zapłacona akcyza w należnej wysokości.	1) W przypadku wyrażenia w procencie podstawą opodatkowania jest wartość tych towarów wyrażona jako: - kwota należna z tytułu sprzedaży na terytorium kraju wyrobów akcyzowych pomniejszona o kwotę podatku od towarów i usług raz o kwotę akcyzy, należne od tych wyrobów. - kwota, jaką nabywca jest obowiązany zapłacić za wyroby akcyzowe, w przypadku nabycia wewnątrzwspólnotowego. - kwota należna z tytułu dostawy wyrobów akcyzowych na terytorium Państwa Członkowskiego w przypadku dostawy wewnątrzwspólnotowe. 2) w przypadku wyrażenia w kwocie na jednostkę wyrobu jest ilość wyrobów akcyzowych. 3) w przypadku wyrażenia w procencie maksymalnej ceny detalicznej jest cena detaliczna wyznaczona i wydrukowana na opakowaniu jednostkowym. 4) w przypadku wyrażenia w kwocie na jednostkę wyrobu i w procencie maksymalnej ceny detalicznej ilość wyrobów akcyzowych oraz cena detaliczna wydrukowana na opakowaniu jednostkowym. 5) w przypadku importu podstawą opodatkowania jest co do zasady, wartość celna wyrobów akcyzowych powiększona o należne cło.	Stawki podatkowe w podatku akcyzowym są: - procentowe. - kwotowe. - mieszane (procentowo-kwotowe). Mogą być wyrażone w: - procencie podstawy opodatkowania. - procencie maksymalnej ceny detalicznej. - kwocie na jednostkę wyrobu i procencie ceny detalicznej.	- zwolnienia przedmiotowe np. przywóz wyrobów akcyzowych przez podróżnych w bagażu osobistym w ramach przewidzianych limitów.
od gier losowych	- podmioty prowadzące działalność w zakresie gier i zakładów na podstawie udzielonego zezwolenia oraz podmioty urządzające gry i loterie stanowiące monopol państwa podlegają opodatkowaniu podatkiem od gier.	- prowadzenie gier losowych, zakładów wzajemnych, gier na automatach i gier na automatach o niskich wygranych.	- przychód uzyskiwany przez podmioty prowadzące działalność objętą zakresem przedmiotowym podatku.	- stawki proporcjonalne od 2% do 45% w zależności od rodzaju gry. - zryczałtowane kwoty podatku ustalone w przypadku gier na automatach; automatach o niskich wygranych.
od czynności cywilno-prawnych	- osoby fizyczne, osoby prawne, jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej będące stronami czynności cywilnoprawnych oraz spółki mające osobowość prawną w przypadku podwyższenia kapitału zakładowego (akcyjnego).	1) czynności cywilnoprawne: - umowy sprzedaży oraz zamiany rzeczy i praw majątkowych. - umowy pożyczki. - umowy dożywocia oraz ustanowienia odpłatnej renty. - umowy majątkowe małżeńskie. - ustanowienie hipoteki. - ustanowienie odpłatnego użytkowania. - umowy depozytu nieprawidłowego. - umowy spółki (akty założycielskie). 2) oraz orzeczenia i ugody zawarte przed sądem, o ile wywołują takie same skutki jak czynności cywilnoprawne objęte zakresem przedmiotowym ustawy.	Zróżnicowane, określone w ustawie np.: - przy umowie sprzedaży rzeczy ruchomych nabywanych do przerobu lub odsprzedaży – cena sprzedaży. - przy umowie darowizny – wartość długów i ciężarów albo zobowiązań przejętych przez obdarowanego. - przy umowie pożyczki i umowie depozytu nieprawidłowego – kwota lub wartości pożyczki albo depozytu.	- stawki proporcjonalne np. od umowy pożyczki oraz depozytu nieprawidłowego 2%. - kwoty podatku od określonych czynności cywilnoprawnych np. umowy majątkowej małżeńskiej 38 zł. - stawki zróżnicowane typu regresywnego.	- wyłączenia np. czynności cywilnoprawne w sprawach alimentacyjnych czy czynności cywilnoprawne z VAT. - zwolnienie podmiotowe np. jednostki budżetowe, SP. - zwolnienie przedmiotowe, np. sprzedaż bonów i obligacji skarb.

XI. Zamówienia publiczne.

1. Źródła prawa:

- prawo zamówień publicznych.

- akty wykonawcze.

- ustawa o finansach publicznych.

- kodeks cywilny.

- kodeks postępowania cywilnego.

- inne akty prawne.

2. Cele regulacji prawnej zamówień publicznych:

- zapewnienie wolnej i uczciwej konkurencji.

- racjonalne gospodarowanie pieniężnymi zasobami publicznymi.

- efektywne wydatkowanie środków publicznych.

- realizowanie określonych polityki finansowej państwa.

3. Prezes Urzędu Zamówień Publicznych:

- centralny organ administracji rządowej właściwy w sprawach zamówień publicznych; wydaje decyzje zatwierdzające niektóre przetargi.

- powoływany i nadzorowany przez Prezesa Rady Ministrów.

- organem opiniodawczo-doradczym Prezesa UZP jest Rada Zamówień Publicznych.

4. System zamówień publicznych:

- podstawowe zasady systemu zamówień publicznych maja służyć wyborowi najkorzystniejszej oferty.

- celem każdego postępowania jest zawarcie umowy o udzielenie zamówienia publicznego.

5. Najkorzystniejsza oferta:

- oferta, która przedstawia najkorzystniejszy bilans ceny i innych kryteriów odnoszących się do przedmiotu zamówienia publicznego.

lub

- oferta z najniższą ceną.

6. Zamawiający – osoba (fizyczna lub prawna) albo jednostka nieposiadająca osobowości prawnej zobowiązana stosować ustawę przy udzielaniu zamówienia publicznego, czyli organizująca proces udzielenia zamówienia w oparciu o szczególny reżim prawny wynikający z tej ustawy.

7. Komisja przetargowa – zespół pomocniczy kierownika organu zamawiającego, powoływany do oceny spełnienia przez wykonawców warunków udziału w postępowaniu o udzielenie zamówienia
oraz do badania i oceny ofert. Jeżeli wartość zamówienia przekracza 60.000 Euro. Kierownik organu zamawiającego ma obowiązek powołania komisji przetargowej.

• Wartość zamówienia, a zakres stosowania ustawy:

- przepisów ustawy nie stosuje się do zamówień i konkursów, których wartość nie przekracza wyrażonej w złotych równowartości kwoty 6.000 Euro.

- zamawiający nie może w celu uniknięcia stosowania – przepisów ustawy dzielić zamówienia na części lub zaniżać jego wartości.

8. Zasady prawa zamówień publicznych:

- zasady powszechności (podmiotowej – podmioty wymienione w ustawie
oraz przedmiotowe – w zasadzie w przetargu udział może wziąć każdy).

- zasady uczciwej konkurencji.

- zasada równego traktowania uczestników postępowania.

- zasada udzielania zamówień wyłącznie wykonawców wybranych zgodnie
z przepisami ustawy.

- zasada pisemności postępowania.

- przejrzystości i jawności postępowania.

- zasada prymatu przetargu nieograniczonego i ograniczonego.

9. Zamówienia publiczne:

- wszelkie odpłatne świadczenia umownie niepieniężne zamawiane przez jednostki sektora publicznego lub wyjątkowo przez inne podmioty w celu realizacji zadań publicznych.

- umowy odpłatne zamówienia między zamawiającym a wykonawcą, których przedmiotem są:

a) dostawy

b) usługi

c) roboty budowlane

10. Tryby udzielania zamówień publicznych:

- przetarg nieograniczony (oferty mogą składać wszyscy wykonawcy).

- przetarg ograniczony.

- negocjacje z ogłoszeniem. wynikają z dyrektyw UE

- negocjacje bez ogłoszenia.

- zamówienie z wolnej ręki.

- zapytanie o cenę.

- aukcja elektroniczna (dotyczy tylko dostaw).

11. Środki ochrony prawnej:

- przysługująca wykonawcom, a także innym osobom, jeżeli ich interes prawny
w uzyskaniu, zamówienie otrzymał lub może otrzymać uszczerbku w wyniku naruszenie przez zamawiającego przez zamawiającego przepisów ustawy.

Postępowanie protestacyjne Skarga sądowa

- kończy się wyrokiem zespołu arbitrów,

wyznaczonego przez prezesa UZP.

XII. System bankowy.

1. Narodowy Bank Centralny:

- jest bankiem centralnym Rzeczpospolitej Polskiej.

- posiada osobowość prawną i prawo używania pieczęci z godłem państwowym.

- nie podlega wpisowi do rejestru przedsiębiorców państwowych.

- ma siedzibę w Warszawie.

2. Pozycja NBP:

- NBP nie jest przedsiębiorstwem państwowym.

- nie można ogłosić upadłości NBP.

- NBP może być członkiem międzynarodowych instytucji finansowych i bankowych.

- NBP nie może być udziałowcem ani akcjonariuszem innych osób prawnych,
z wyjątkiem prowadzących działalność usługową wyłącznie na rzecz instytucji finansowych i SP.

- NBP prowadzi samodzielną gospodarkę finansową i nie jest dysponentem części budżetowej w budżecie państwa.

- do działalności NBP nie stosuje się przepisów ustawy Prawo Bankowe
→ z czego wynika, iż nie jest to bank państwowy w rozumieniu tej ustawy.

- NBP nie jest bankiem operacyjnym.

- NBP nie należy do sektora finansów publicznych.

- NBP nie jest ani urzędem/organem naczelnym czy centralnym ani klasycznym przedsiębiorcą.

- jest natomiast centralnym bankiem państwa, co powszechnie oznacza sytuację odrębną od innych banków oraz innych podmiotów prawnych.

- istotą działalności NBP jest niezależność od władzy wykonawczej i pełnienie funkcji centralnego banku państwa.

3. Podstawowy cel działania banku centralnego:

- Narodowy Bank Polski odpowiada za wartość polskiego pieniądza.

- Podstawowym celem działalności NBP jest utrzymanie stabilnego poziomu cen przy jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej Rządu, o ile nie ogranicza to podstawowego celu NBP.

4. Organy NBP:

1) Prezes – powoływany przez Sejm na wniosek prezydenta RP na 6-letnią kadencję. Jest odpowiedzialny za organizację i funkcjonowanie NBP. Ta sama osoba nie może być Prezesem NBP dłużej niż 2 kadencje.

- jest przełożonym wszystkich pracowników NBP.

- przewodniczy Radzie Polityki Pieniężnej, Zarządowi NBP, Komisji Nadzoru Bankowego.

- reprezentuje NBP na zewnątrz.

- odwoływany – tylko w wyjątkowych sytuacjach.

- jest jedynym organem NBP, wobec którego przewidziana jest odpowiedzialność prawna przed Trybunałem Stanu.

2) Rada Polityki Pieniężnej – w skład Rady wchodzą: Prezes NBP jako przewodniczący oraz 9 członków, powoływanych na 6 lat w równej liczbie przez prezydenta RP, Sejm i Senat.

- ustala coroczne założenia polityki pieniężnej.

- ustala wysokość stóp procentowych NBP.

- ustala stopy rezerwy obowiązkowej banków i wysokość jej oprocentowania.

- określa górne granice zobowiązań wynikające z zaciągania przez NBP pożyczek i kredytów w zagranicznych instytucjach bankowych i finansowych.

- zatwierdza plan finansowy NBP oraz sprawozdanie z działalności NBP.

- przyjmuje roczne sprawozdanie finansowe NBP.

- ustala zasady operacji otwartego rynku.

3) Zarząd – w jego skład wchodzą: Prezes NBP jako przewodniczący, oraz 6-8 członków w tym 2 wiceprezesów NBP, których powołuje Prezydent RP na 6 lat.

- kieruje działalnością NBP.

- realizuje zadania z zakresu polityki kursowej.

- nadzoruje operacje otwartego rynku.

- uchwala plan działalności i plan finansowy NBP.

- określa zasady gospodarowania funduszami NBP.

- sporządza bilans NBP oraz rachunek zysków i strat.

- opracowuje bilans obrotów płatniczych państwa z zagranicą.

- ustala zasady i tryb naliczania oraz utrzymywania rezerwy obowiązkowej.

5. Funkcje Banku Centralnego:

instytucja odpowiedzialna za funkcjonowanie całego systemu finansowego w kraju (podległość funkcjonalna banków komercyjnych bankowi centralnemu.

NBP

1) NBP jako Bank Państwa:

- NBP ustal założenia polityki pieniężnej.

- prowadzi obsługę bankową budżetu państwa.

- prowadzi rachunki bankowe rządu i centralnych instytucji państwowych.

- zajmuje się obsługą finansową długu państwowego (krajowego/zagranicznego).

- utrzymuje i zarządza rezerwami walutowymi (NBP realizuje funkcję centralnej bankowej instytucji dewizowej).

- prowadzi politykę kształtowania kursu walutowego.

- opracowuje statystykę pieniężną i bankową, bilansu płatniczego
i międzynarodowej promocji inwestycyjnej.

2) NBP jak Bank Emisyjny:

- NBP przysługuje wyłączne prawo emisji pieniądza.

- NBP przysługuje wyłączne prawo emitowania znaków pieniężnych (banknoty/monety).

- określa wielkość emisji oraz moment wprowadzenia pieniądza gotówkowego
do obiegu, organizuje obieg pieniężny i reguluje ilość pieniądza w obiegu.

3) NBP jako Bank państwa:

- organizuje system rozliczeń pieniężnych.

- jest bankiem rozliczeniowym banków komercyjnych i innych instytucji finansowych; prowadzi rozrachunki międzybankowe i aktywnie uczestniczy w międzynarodowym rynku pieniężnym.

- jest kredytodawcą ostatniej instancji (kredyt refinansowy).

- jest odpowiedzialny za stabilność i bezpieczeństwo całego systemu bankowego.

- sprawuje kontrolę nad działalnością banków, a w szczególności nad przestrzeganiem przez nie przepisów prawa bankowego.

6. Instrumenty oddziaływania NBP na banki komercyjne:

- strategia bezpośredniego celu inflacyjnego – jest prowadzone w Polsce od 1999r. w ramach tego celu RPP tak dostosowuje instrumenty polityki, by maksymalizować osiągnięcia tego celu. Od 2004r. ten cel inflacyjny kształtuje się na poziomie 2,5 % w skali roku.

- dzielą się na:

1) instrumenty administracyjne.

a) rezerwa obowiązkowa – środki pieniężne, które banki są zobowiązane utrzymywać na rachunkach w banku centralnym
w wysokości nie niższej niż określony odsetek (stopa rezerwy).

• funkcja fiskalna (quasi podatek) – zapewnia budżetowi źródło finansowania.

• funkcja stabilizacyjna, czynnika wpływającego na płynność sektora finansowego (dziś najważniejsza).

• funkcja gwarancyjna – „bufor bezpieczeństwa”.

• jest utrzymywana na rachunkach w NBP.

• rezerwa ma na celu łagodzenie wpływu bieżących zmian płynności sektora bankowego na stopy procentowe na rynku międzybankowym – służy również ograniczaniu nadpłynności banków.

• wysokość stopy rezerwy obowiązkowej ustala RPPP. Od 31 X 2003r. stopa rezerwy obowiązkowej wynosi 3,5% dla wszystkich rodzajów depozytów.

• od 30 IX 2003r. wszystkie banki pomniejszają naliczoną rezerwę obowiązkową o równowartość 500.000 Euro.

• środki rezerwy obowiązkowej od 1.05.2004r. są oprocentowane (0,8%).

b) pułapy (limity) kredytowe – ograniczenie wielkości środków pieniężnych oddawanych przez banki do dyspozycji kredytobiorców.

2) instrumenty rynkowe (dziś dominujące).

a) operacje otwartego rynku - (najważniejszy instrument polityki pieniężnej) transakcje dokonywane z inicjatywy banku centralnego z bankami komercyjnymi. Obejmują one warunkową i bezwarunkową sprzedaż / kupno papierów wartościowych lub dewiz,
a także emisje własnych papierów dłużnych banku centralnego.

Równoważą popyt i podaż środków utrzymywanych przez banki komercyjnego w banku centralnym. Dzięki temu bank centralny wpływa na poziom krótkoterminowych stóp procentowych na runku międzybankowym.

Przeprowadzane przez NBP polegają na emisji własnych papierów dłużnych (7 dniowych bonów pieniężnych), których minimalna wartość jest równa stopie referencyjnej wyznaczanej przez RPP.

Stopa referencyjna – górna granica oprocentowania krótkoterminowych operacji bankowych.

3) instrumenty mieszane.

a) operacje kredytowe:

• kredyt refinansowy – udzielany przez NBP bankom komercyjnym
  w celu uzupełnienia ich zasobów pieniężnych.

• kredyt lombardowy – odmiana kredytu refinansowego;.

1) NBP udziela bankom kredytu lombardowego pod zastaw skarbowych papierów wartościowych.

2) Kredyt ten umożliwia im pokrywanie krótkookresowych niedoborów płynności. Udzielany jest na następujących zasadach:

- zastawem są skarbowe papiery wartościowy,
a wysokość kredytu nie może przekroczyć 80% ich wartości nominalnej.

- termin spłaty kredytu przypada w następnym dniu operacyjnym po dniu jego udzielenia.

- warunkiem udzielenia kredytu jest uprzednia spłata wcześniej zaciągniętego kredytu.

• kredyt redyskontowy - wiąże się z redyskontowaniem weksli.

weksel – zobowiązanie do zapłaty po upływie określonego czasu.

b) operacje depozytowe:

rachunki lokat terminowych banków (deposit facility).

- Operacje kredytowo - depozytowe:

1) służą łagodzeniu wahań.

2) wpływają na wysokość stóp procentowych na rynku pieniężnym, których górną granicę stanowi oprocentowanie kredytu lombardowego, a dolną – oprocentowanie depozytu w NBP.

3) największe znaczenie ma kredyt lombardowy oraz lokaty terminowe banków w NBP (depozyt na koniec dnia).

7. Niezależność NBP:

- instytucjonalna (NBP nie jest organem państwa, organem administracji, itp.).

- personalna (kadencyjność organów, odwołanie – tylko w obiektywnych, nadzwyczajnych okolicznościach).

- finansowa (odłączenie NBP od budżetu, własna gospodarka finansowa, brak dotacji/subwencji).

- funkcjonalna (niezależność np. RPP od rządu, ministra finansów → niezależność
w sprawowaniu funkcji NBP)

8. Europejski System Banków Centralnych (zagadnienia ogólne):

- od 1.01.1999r. Europejski Bank Centralny (EBC) jest odpowiedzialny za prowadzenie polityki pieniężnej obszaru Euro – największej po USA gospodarki na świecie.

- obszar Euro powstał po tym, jak w styczniu 1999r. odpowiedzialność za politykę pieniężną została przeniesiona z krajowych banków centralnych 11 państw członkowskich UE na EBC. Jako 12-te państwo dołączyła 2 lata później Grecja.

- 12 państw członkowskich musiało (i nadal musi) spełniać kryteria konwergencji.
To samo dotyczy przyszłych członków obszary Europ. Kryteria te nakładają wymogi gospodarcze i prawne, od której jest uzależnione uczestnictwo w unii walutowej.

9. Podstawa prawna:

- podstawą prawną wspólnej polityki pieniężnej stanowi traktat ustanawiający WE oraz statut ESBC i EBC.

- Europejski System Banków Centralnych (ESBC) i Europejski Bank Centralny (EBC) powstały na mocy statutu z dniem 1 VI 1998r.

10. Europejski Bank Centralny:

- siedziba – budynek Eurotower we Frankfurcie nad Menem.

- EBC powstał jako rdzeń Eurosystemu i ESBC.

EBC

ESBC

NBC

np. NBP

- EBC i krajowe banki centralne wspólnie realizują powierzone im zadania.

- EBC posiada osobowość prawną jako instytucja publiczna w porozumieniu prawa międzynarodowego.

11. Europejski System Banków Centralnych:

ESBC tworzą EBC oraz krajowe banki centralne wszystkich państw członkowskich UE (25), niezależnie od przyjęcia tych państw do strefy Euro.

12. Eurosystem:

- składa się z EBC i krajowych banków centralnych tych państw, które przyjęły Euro.

- Eurosystemu i ESBC będą istnieć obok siebie tak długo, jak najmniej jedno z państw UE będzie pozostawać poza strefą Euro.

13. Obszar Euro:

- obszar Euro tworzą państwa UE, które przyjęły wspólną walutę – Euro.

- Euro stało się wspólną walutą 300 mln Europejczyków z dniem 1 I 1999r.

- banknoty i monety wprowadzono do obiegu po raz pierwszy 1 I 2002r. zastąpiły one waluty narodowe.

- obecnie banknoty i monety Euro są prawnym środkiem płatniczym w 12 z 25 państw członkowskich UE.

- kraje obszaru Euro: (Belgia, Niemcy, Grecja, Austria, Finlandia, Francja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Portugalia, Włochy, Luksemburg).

14. Zadania ESBC i Eurosystemu:

- określone w Traktacie Wspólnoty Europejskiej.

- TWE mówi o ESBC, a nie o Eurosystemie, ponieważ stworzono go przy założeniu,
że Euro przyjmą wszystkie państwa członkowskie WE.
Do tego czasu zadania te pełnić będzie Eurosystem.

15. Cele ESBC:

- główny cel – otrzymanie stabilności cen.

- bez uszczerbku dla stabilności cen, ESBC wspiera ogólne polityki gospodarcze
we Wspólnocie, mając na względzie przyczynianie się do osiągnięcia celów Wspólnoty (wysokiego poziomu zatrudnienia oraz osiągnięcia zrównoważonego
i bezinflacyjnego wzrostu).

- definiowanie i realizacja polityki pieniężnej obszaru Euro.

- przeprowadzanie operacji dewizowych.

- utrzymywanie oficjalnych rezerw dewizowych państw obszaru Euro i zarządzanie nimi („zarządzanie portfelem”).

- wspieranie sprawnego działania systemu płatniczego.

- EBC ma wyłączne prawo wydawania zgody na emisję banknotów na obszarze Euro (banknoty).

- monety – państwa członkowskie mogą emitować monety po otrzymaniu zgody EBC
co do wielkości emisji.

- działalność statystyczna – zbieranie informacji o systemie.

- stabilność finansowa i nadzór finansowy Eurosystemu prowadzenia polityki realizowanej przez właściwe władze odnoszącej się do nadzoru ostrożnościowego nad instytucjami kredytowymi oraz stabilności systemu finansowego
(stabilność ~ brak kryzysów).

- współpraca międzynarodowa i europejska: robocze kontakty EBC z odpowiednimi zewnętrznymi instytucjami i forami zarówno unijnymi jak i międzynarodowymi.

16. Niezależność EBC, ESBC, Eurosystemu:

- sprzyja zachowaniu stabilności cenowej.

- została określona w dokumentach ustanawiających porządek instytucjonalny wspólnej polityki pieniężnej w Traktacie o utworzeniu UE.

- rodzaje niezależności:

1) polityczna:

- niezależność od władzy wykonawczej i od władz UE, od władz państw członkowskich.

2) personalna:

- kadencyjność władz.

- niemożność (normalnego) odwołania.

3) finansowa:

- własne finanse, własny budżet, niezależność od budżetu UE.

4) funkcjonalna:

- odpowiednie instrumenty i kompetencji do realizacji zadań.

17. Organy Decyzyjne EBC:

1) Rada Prezesów (~ RPP):

a) 6 członków zarządu + prezesi wszystkich krajowych banków centralnych krajów obszaru Euro.

b) Jean Claude Trichet – prezes EBC od XI 2003r.

c) obowiązki Rady Prezesów:

- uchwalanie wytycznych i podejmowanie decyzji niezbędnych
do wykonywania zadań powierzonych Eurosystemowi.

- ustalanie polityki pieniężnej obszaru Euro (w tym decydowanie
w sprawach celów pieniężnych).

- ustala podstawowe stopy procentowe.

- ustala wielkość rezerw w Eurosystemie.

2) Zarząd:

- Prezes + Wiceprezes + 4 innych członków.

- działalność wykonawca wobec wytycznych Rady.

- kierowanie bieżącą działalnością EBC.

3) Rada Ogólna (organ tymczasowy – zniknie, gdy wszystkie państwa członkowskie wejdą strefy Euro):

- Prezes + wiceprezes + prezesi krajowych banków centralnych 25 członków UE.

- działanie doradcze.

- zbieranie informacji statystycznych.

- sporządzenie raportów rocznych EBC.

- ustalanie warunków zatrudnienia personelu.

18. Instrumenty polityki pieniężnej Eurosystemu:

- realizacja polityki pieniężnej w postaci praktycznego zastosowania konkretnych instrumentów pozostała w gestii narodowych banków centralnych.

- banki komercyjne uczestnicząc w operacjach z bankiem centralnym kontaktują się
w dalszym ciągu ze swoim bankiem narodowym.

- proces decyzyjny w zakresie polityki pieniężnej został zatem scentralizowany w EBC, podczas gdy funkcje wykonawcze są wciąż zdecentralizowane na poziomie NBC.

- w praktyce oznacza to, że jeżeli EBC prowadzi wspólną politykę pieniężną dla krajów strefy Euro, to narodowe banki centralne w tych krajach muszą mieć wypracowany jednolity system instrumentów, aby na jednolitych warunkach wprowadzać w życie postanowienia zarządu EBC.

- 3 podstawowe grupy instrumentów:

1) rezerwa obowiązkowa.

2) operacje otwartego rynku.

3) kredyt i depozyt na koniec dnia (standing facilities).

- w Eurosystemie decyzja w zakresie wszystkich operacji kredytowych i otwartego rynku zapadają w EBC.

19. Pojęcie banku w polskim systemie bakowym:

- osoba prawna.

- utworzona zgodnie z przepisami ustaw.

- działająca na podstawie zezwoleń (licencji).

1) na utworzenie banku.

2) na rozstrzygnięcie działalności.

- uprawniających do wykonywania czynności bankowych.

- obciążających ryzykiem środków powierzone pod jakimkolwiek tytułem zwrotnym.

20. Parabanki:

podmioty rynku finansowego, które nie będąc bankami wykonują na podstawie ustaw szczegółowych czynności bankowe sensu stricto → SKOK, kasy zapomogowo-pożyczkowe, instytucji pieniądze elektronicznego.

21. Instytucje kredytowe (credit institution):

przedsiębiorstwo, którego działalność polega na przyjmowaniu depozytów i innych zwrotnych funduszy od ludności i na udzielaniu kredytów na własny rachunek.

22. Klasyfikacja banków.

1) wg powierzonych zadań:

- centralny bank państwa (emisyjny).

- kredytowe i depozytowe (komercyjne).

- oszczędnościowe.

- inwestycyjne (rozwojowe).

- specjalistyczne (branżowe).

2) wg własności kapitału:

- banki państwowe.

- banki komunalne.

- banki spółdzielcze.

- banki prywatne (z kapitału prywatnego).

- banki zagraniczne.

- banki międzynarodowe.

- banki o kapitale mieszanym.

3) wg formy prawnej:

- banki państwowe.

- banki spółdzielcze (może założyć 10 osób fizycznych).

- banki – spółki akcyjne.

XIII. Prawo dewizowe.

1. Pojęcie rezydenta.

1) wg kryterium miejsca zamieszkania (dla osób fizycznych) lub siedziby
(dla pozostałych podmiotów)

a) rezydentami są:

- osoby fizyczne mające miejsce zamieszkania w kraju.

- osoby prawne mające siedzibę w kraju.

- inne podmioty mające siedzibę w kraju, posiadające zdolność zaciągania zobowiązań i nabywania praw we własnym imieniu.

- znajdujące się w kraju oddziały, przedstawicielstwa i przedsiębiorstwa utworzone przez nierezydentów.

b) nierezydentami są:

- osoby fizyczne mające miejsce zamieszkania za granicą.

- osoby prawne mające siedzibę za granicą.

- inne podmioty mające siedzibę za granicą, posiadające zdolność zaciągania zobowiązań i nabywania praw we własnym imieniu.

- znajdujące się za granicą oddziały, przedstawicielstwa i przedsiębiorstwa utworzone przez rezydentów.

2) wg kryterium statusu dyplomatycznego lub konsularnego:

a) rezydentami są:

- polskie przedstawicielstwa dyplomatyczne, urzędy konsularne i inne polskie przedstawicielstwa oraz misje specjalne korzystające
z immunitetów i przywilejów dyplomatycznych lub konsularnych.

b) nierezydentami są:

- obce przedstawicielstwa dyplomatyczne, urzędy konsularne i inne obce przedstawicielstwa oraz misje specjalne i organizacje międzynarodowe, korzystające z immunitetów i przywilejów dyplomatycznych
lub konsularnych.

3) nierezydentami z krajów trzecich: są osoby fizyczne, osoby prawne oraz inne podmioty, posiadające zdolność zaciągania zobowiązań i nabywania praw
we własnym imieniu, mające miejsce zamieszkania lub siedzibę w krajach trzecich; nierezydentami z krajów trzecich są również znajdujące się w tych krajach oddziały, przedstawicielstwa i przedsiębiorstwa utworzone przez rezydentów
lub nierezydentów z innych krajów.

2. Dewizy – papiery wartościowe i inne dokumenty pełniące funkcję środka płatniczego, wystawione w walutach obcych.

3 . Wartości dewizowe.

4. Waluty obce – znaki pieniężne (banknoty i monety) będące poza krajem prawnym środkiem płatniczym, a także wycofane z obiegu, lecz podlegające wymianie.

Na równi z walutami obcymi traktuje się wymieniane rozrachunkowe jednostki pieniężne stosowane w rozliczeniach międzynarodowych, w szczególności jednostkę rozliczeniową Międzynarodowego Funduszu Walutowego (SDR). Szczególnym rodzajem walut obcych są waluty wymieniane – waluty obce państwa spełniających wymaganie art. VIII statutu MFW.

5. Złoto dewizowe i platyna dewizowa – to złoto i platyna w postaci:

- nieprzerobionej oraz w postaci sztab.

- monet bitych po 1850r.

- półfabrykatów, z wyjątkiem stosowanych w technice dentystycznej.

- przedmiotów ze złota i platyny zazwyczaj niewytwarzane z tych kruszców.

6. Obrót dewizowy.

1) obrót dewizowy z zagranicą:

- zawarcie umowy lub dokonanie innej czynności prawnej, powodującej
lub mogącej powodować dokonywanie między rezydentem i nierezydentem rozliczeń pieniężnych lub przeniesienie między rezydentem i nierezydentem własności wartości dewizowych lub krajowych środków płatniczych,
a także wykonywanie takich umów lub czynności.

- zawarcie umowy lub dokonanie innej czynności prawnej, powodującej
lub mogącej powodować przeniesienie między rezydentami rzeczy lub prawa, których nabycie nastąpiło w obrocie dewizowym z zagranicą, a także wykonywanie takich umów.

- dokonywanie wywozu, przekazywanie oraz wysyłanie za granicę wartości dewizowych lub krajowych środków płatniczych, a także dokonywanie ich przywozu, przekazywanie oraz nadsyłanie ich do kraju.

2) obrotem wartościami dewizowymi w kraju – zawarcie umowy lub dokonanie innej czynności prawnej powodującej lub mogącej powodować dokonywanie w kraju między nierezydentami rozliczeń w walutach obcych albo przeniesienie w kraju między rezydentami lub między nierezydentami własności wartości dewizowych,
a także wykonywanie takich umów lub czynności.

7. Obowiązku dewizowe:

- związane z wywozem za granicę i przywozem do kraju wartości dewizowych
lub krajowych środków płatniczych.

- związane z wysyłaniem za granicę wartości dewizowych lub krajowych środków płatniczych.

- związane z przekazami pieniężnymi za granicę oraz rozliczeniami w kraju
z nierezydentami.

- dotyczące zgłaszania danych o obrocie dewizowym z zagranicą.

8. Działalność kantorowa – regulowana działalność gospodarcza polegająca na kupnie
i sprzedaży wartości dewizowych oraz pośrednictwie w ich kupnie i sprzedaży.

42