W co wierzÄ…
Madonna i Bono?
Gwiazdy popu
i rocka o religii
J A C E K SI E R A D Z A N
Francesco d Isa
104
W polskich mediach Madonna jest przedstawia- wpoić na siłę niepokornej Madonnie wartości chrze-
na jako skandalistka profanująca świętości religijne, ścijańskie, biły ją po głowie linijkami i próbowały
a Bono jako przedstawiciel tak zwanego rocka wymyć jej usta mydłem, a kiedy metoda nie poskutko-
chrześcijańskiego. W niniejszym artykule postaram wała, zakleić je taśmą (AM 25) [2]. Gdy którejś soboty
się pokazać, że ten obraz jest uproszczeniem. Obie poszła do kościoła, żeby się wyspowiadać, kościół
gwiazdy  popu i rocka  mają bowiem bardzo kry- był pusty, a w kruchcie jakaś para uprawiała seks na
tyczny stosunek do religii, zwłaszcza do rzymskiego stojąco (TM 30).
katolicyzmu. Oboje uznają katolickie wychowanie 11-letnia Madonna buntowała się przeciw rodzi-
za przekleństwo. Madonna porzuciła katolicyzm na nie i Kościołowi (AM 27). Sprzeczała się z ojcem, nie
rzecz żydowskiej kabały. Bono wprawdzie pozostał mogąc zrozumieć, dlaczego musi co tydzień chodzić
chrześcijaninem, ale jest to chrystianizm bezwyzna- do kościoła i spowiadać się, dlaczego nie może się
niowy, taki jaki wyznawała, przykładowo, Simone modlić w domu. Nastolatka Madonna rozumiała
Weil. Bono łączy utopijną wiarę w możliwość zbu- spowiedz
tak jak każdy przeciętny katolik: dostawała
dowania na ziemi królestwa bożego z radykalną odpuszczenie i mogła od nowa grzeszyć.
krytyką instytucji Kościoła katolickiego. Analiza Na msze często chodziła z przyjaciółką. Płaszcze
biografii obojga artystów prowadzi do zaskakujące- zakładały na gołe ciało, a w kościele wymieniały zna-
go wniosku, że Madonnie bliżej do chrześcijaństwa, czące spojrzenia, ledwo powstrzymując się od śmiechu
a z pewnością do katolicyzmu, niż Bono. (AM 33). Mając 14 lat, Madonna  nosiła obcisłe dżin-
Bono i Madonna wykorzystują religię jako środek sy, paliła papierosy, wyskubywała brwi i była na
do wyrażenia sprzeciwu wobec nieakceptowanego bieżąco z modą (AM 30).
świata. Bono, propagując niekościelne, ewangelicz- Jest bardzo krytyczna wobec katolicyzmu. Jej
ne chrześcijaństwo, chce się przyczynić do zbudo- zdaniem, szczególnie negatywną rolę pełni tu ka-
wania na ziemi królestwa mesjańskiego. Madonna, tolicki dogmat o grzechu pierworodnym, wpajający
oryginalnie reinterpretujÄ…c symbolikÄ™ katolickÄ… ludziom poczucie nieczystego sumienia. Zatrucie
poprzez swobodne łączenie jej ze spontaniczną sek- nieświadomości przez wychowanie katolickie jest
sualnością, domaga się poszerzenia granic wolności nie do usunięcia. Nawet jeśli katolik porzuca Kościół
w sferze kultury i życia społecznego. Walczy o prawa i jego dogmaty, to ma ogromne problemy z uwol-
gejów, lesbijek i rockmanów do swobodnego wyra- nieniem się od poczucia grzeszności. Madonna
żania swoich preferencji seksualnych i poglądów na uznaje to za chorobliwą i toksyczną cechę tej religii,
obyczajowość. Dobrym przykładem jej postawy jest tworzącą psychiczne kaleki:
zabawny wierszyk, którym podczas tournée Ambicja
Blondynki zachęcała swoich fanów do używania Jak się jest katolikiem, to jest się nim na wieki,
prezerwatyw: zawsze masz poczucie winy, obojętne, zgrzeszyłeś czy
nie. (& ) Czasami czuję się winna, nawet jeśli nie trzeba,
zawdzięczam to katolickiemu wychowaniu. W katoli-
Hey you
cyzmie rodzisz siÄ™ grzesznikiem i pozostajesz nim przez
Don t be silly
całe życie. Nie ma znaczenia, jak bardzo byś się starał
Put a rubber
uciec przed grzechem, on i tak przez cały czas jest w to-
On your willy (EM 40).
bie (TM 143).
Myślę, że Kościół naprawdę wpędził mnie w kło-
poty (screwed me up). Sprawił, że za wszelką cenę
Katolicki seksualizm Madonny
chciałam być lepsza niż inni. Bałam się przegrać. Przez
Kościół mam tyle różnych problemów, że pewnie nawet
Madonna Louise Veronica Ciccone (ur. 1958),
wszystkich sobie nie uświadamiam. Odczuwam na-
znana jako Madonna, jest nominalnie katoliczkÄ….
wet strach przed hipnozÄ…, w obawie przed tym, czego
W ósmym roku życia przystąpiła do pierwszej ko-
dowiedziałabym się o moim katolickim wychowaniu
munii. Przyjęła imię Weroniki. Jej biograf tłumaczy
(s. 31).
tę decyzję tym, że Weronika  sypiała z wieloma
mężczyznami (TM 29) [1]. Swojej córce nadała imię
Jej zdaniem, katolicyzm w praktyce nie działa,
Lourdes (ur. 1996) od miejsca, w którym grupa dzieci
jest kiepską religią (AM 251). To, jak mówi, religia dla
miała mieć wizję Maryi.
masochistów (TM 30), system, który beznadziejnie
Madonna pochodzi z katolickiej rodziny.
miesza z sobÄ… religiÄ™, rodzinÄ™, seks i poczucie winy
Zarówno matka, jak i babka Madonny były głębo-
(AM 26). Odrzucenie katolicyzmu to rezultat jej wła-
ko religijne (Ciccone i Leigh, 2008: 24, 26). Ojciec
snych przemyśleń i przeżyć. Poza tym, o czym wspo-
Madonny należy do Christian Family Movement,
mniano wyżej, złożyły się na to restrykcyjna postawa
ruchu głoszącego tolerancję między żydami a chrze-
hierarchii wobec kobiet i próba kontroli ich życia
ścijanami. Jego członkowie co roku wspólnie obcho-
seksualnego (EM 34). Madonna jest świadoma tego,
dzÄ… PaschÄ™ (s. 39).
że katolicyzm, tłumiąc seksualność, wzmacnia ją do
W dzieciństwie Madonna wierzyła w Boga, a tak-
niebotycznych rozmiarów. Dla niej samej swobodne
że w diabła, który siedzi schowany w piwnicy. Mając
łączenie religii z seksualnością nigdy nie stanowiło
10 lat, myślała o zostaniu zakonnicą (TM 31). Z po-
problemu. Co więcej, jest pewna, że kochanie się
mysłu tego jednak szybko się wycofała. Niechęć do
z kimś może być doświadczeniem duchowym, do-
katolicyzmu odczuła już w dzieciństwie. Przyczyniły
świadczeniem religijnym (cyt. w: Turner 1997: 190).
się do tego zakonnice oraz pewne wydarzenie, któ-
Odrzucenie instytucjonalnego chrześcijaństwa
rego była świadkiem w kościele. W szkole Świętego
nie oznacza dla niej negacji religii jako takiej. Choć
Andrzeja, do której uczęszczała, zakonnice, chcąc
105
deklaruje się jako agnostyczka, wierzy w reinkarnację koniec piosenki Madonna schodzi z krzyża i klęka
i praktykuje kabałę (EM 34, 147). W rozmowie ze swo- przed nim na znak czci, tak jak zrobiłaby to każda
im biografem Taraborellim przyznała, że się modli, pobożna katoliczka. Nie mówiono także, że Live To
zarówno wtedy, kiedy idzie jej dobrze, jak i wtedy, Tell jest apelem o pomoc dla 12 milionów dzieci,
kiedy ma kłopoty (TM 32). Praktykuje kabałę, jogę których rodzice zmarli na AIDS, oraz o zaprzestanie
i interesuje się hinduizmem (czytała między innymi wojny żydowsko-muzułmańskiej. W tym kontekście
Bhagawadgitę). Religia żydowska i hinduska znacząco przesłanie piosenki nie jest obrazoburcze: Madonna,
wpłynęły na powstanie piosenek z jej albumu Ray of utożsamiając się z Jezusem, okazuje się też wy-
Light (OB 235-236; TM 274). Piosenka Shanti Ashtangi znawczynią tegoż Jezusa. Identyfikuje się zarazem
jest hymnem na cześć Boga Wisznu. Zaczyna się od z milionami dzieci, których cierpienie  jak cierpienie
słów Czczę lotosowe stopy guru, które można znalez
ć Jezusa  jest niezawinione.
w wielu rytualnych tekstach hinduskich. Kabałę Tymczasem analitycy jej twórczości akcentują
traktuje bardzo poważnie. Może o tym świadczyć to, jedną stronę jej twórczości i widzą w niej wyłącznie
że do 2008 r. przeznaczyła na rzecz wspólnoty kaba- niszczycielkę tradycyjnych wartości. Przywołując
listycznej, w której praktykuje z mężem, łącznie 18 postać Madonny, V.J. Miller (2007: 141-142), profesor
milionów dolarów (Ciccone i inni, 2008: 28). teologii katolickiej Uniwersytetu w Georgetown,
Madonna ma własną wizję dziejów chrześcijań- pokazuje bezradność tradycyjnej religii w starciu
stwa. Uważa, że oficjalna historia Kościoła pomija z religią konsumpcyjną, w której wszystko, włącznie
niewygodne dla niego szczegóły. Na przykład na z przedmiotami kultu religijnego, staje się towarem.
długo przed Danem Brownem sugerowała, że Jezus D. Ponce, psychiatra z Uniwersytetu Hawajskiego,
i Maria Magdalena byli kochankami (TM 251). powiedział, że Madonna w dziwaczny sposób łączy
Dla Madonny najważniejsza jest swobodna z seks i religię w sposób, który ośmiesza duchowość
i niczym nieskrępowana ekspresja własnej osobo- (AM 127). Biograf Madonny, C. Anderson, uważa jed-
wości. Zarówno w życiu, jak i podczas występu na nak, że wykorzystując symbole katolickie, nie tylko
scenie przyjmuje wiele ról, swobodnie je z sobą budziła gniew, ale również prowokowała pytania na
łącząc. Krzyż jest dla niej takim samym elementem temat wpływu religii na nasze życie (AM 257).
stroju, jak paski czy klamerki. W poczÄ…tkach kariery Swoimi spontanicznymi wypowiedziami
w Nowym Jorku Madonna występowała w bluzkach Madonna nie pomaga ujrzeć głębszego wymiaru
z odsłoniętym pępkiem, nosiła kolczyki z krzyży- własnej twórczości. Powiedziała na przykład: Nigdy
kiem, a na szyi różaniec z krzyżykiem sięgającym jej nie chodzę do kościoła, no chyba tylko po to, żeby
kroku (AM 29; TM 79-80). Gdy podczas sesji zdjęcio- ukraść krucyfiks  to żart (EM 42). Wydaje się, że ak-
wej przebierała się i krzyżyk wpadł jej do dżinsów, centując seksualny charakter krucyfiksu i lalki Barbie,
powiedziała: Patrzcie, nawet Bóg chce wejść do moich stawia znak równości między nimi. Według niej:
majtek (AM 67). Mary Lambert, reżyserka kilku wi- Krucyfiksy są zmysłowe (sexy), bo jest na nich nagi męż-
deoklipów Madonny, powiedziała, iż nie sądzi, że czyzna (TM 29). Także lalki Barbie: Były sexy, kochały
Madonna robiła to, chcąc zaszokować publiczność, się bez przerwy (EM 16). Jezusa porównała do gwiaz-
lecz po to, by wyrazić swoją duchowość (TM 79). dy filmowej i nazwała swoim  ulubionym idolem .
Zdaniem Taraborelliego: Także ubierające się w czarne stroje zakonnice dla
niej sÄ… bardzo sexy (AM 25).
Image, który stworzyła Madonna, był narcystycz- Jan Paweł II był dla niej takim samym człowie-
ny, wulgarny i emanował seksem, wyrażał jej żądzę kiem, jak każdy inny. Kiedy prasa wydrukowała jej
sławy i rozgłosu. Ale jedno jest pewne  nie był sztucz- słowa: Jeśli papież chce mnie zobaczyć, może kupić bile-
ny ani udawany. Image Madonny był częścią jej  ja ty jak wszyscy, papież zabrał głos, nazwał jej koncerty
 komponowała swoje stroje, jak sama mówi, z tego, bluz
nierczymi i przyczynił się do odwołania dwóch
co znalazła w szafie, z przypadkowych ubrań, które występów (EM 139; AM 192). Na konferencji prasowej
kupowała w sklepach z używaną odzieżą  okazała się odpowiedziała konserwatywnym katolikom włoskim,
którym nie podobała się jej otwartość na sprawy sek-
także bardzo na czasie (TM 80).
su i religii, jaką demonstrowała podczas występów,
używając słów Jezusa: Jeśli macie pewność, że jestem
Madonna mogłaby odpowiedzieć na to, że
grzesznicÄ…, to niech ten, kto jest bez grzechu, rzuci pierw-
z wulgarnością jest podobnie jak z lubieżnością:
szy kamień (EM 139; Turner 1997: 191). Wysłanie przez
obie istnieją w umyśle tego, co widzi i osądza (EM
nią do papieża zaproszenia na seks-party uznano za
156). Pod powierzchniÄ… prowokacji Madonny kryje
prowokacjÄ™ (EM 11). Z powodu atmosfery skandalu
się jej współczująca natura. Z całą pewnością nie
towarzyszÄ…cej Madonnie burmistrz oraz proboszcz
posługuje się symboliką chrześcijańską tylko po
parafii katolickiej we włoskim Pacentro, miastecz-
to, by szokować publiczność. Przykładowo w pio-
ku, z którego pochodzą jej przodkowie, sprzeciwili
sence Live To Tell (1986), wykonywanej także pod-
siÄ™ postawieniu jej 4-metrowego posÄ…gu z brÄ…zu,
czas trasy w 2006 r., ukazuje się, wisząc na krzyżu
który mógłby się stać atrakcją turystyczną (AM 14).
z koroną cierniową na głowie na tle pokazu wideo
Madonna wzięła jednak w obronę Jana Pawła II, kiedy
z wersetem z Ewangelii Mateusza (25, 35). Ten frag-
irlandzka gwiazda rocka, Sinéad O Connor, podarÅ‚a
ment jej występu wzbudził protesty w Rosji, gdzie
jego zdjęcie na znak protestu przeciwko polityce
podczas jej występu w Moskwie grupa prawosław-
Kościoła w sprawach aborcji i antykoncepcji. Uznała,
nych Rosjan spaliła jej płyty i wizerunki. (Wiele lat
że ponieważ jego wizerunek ma duże znaczenie dla
wcześniej z podobnych przyczyn grupa katolickich
katolików, dlatego rockmanka powinna swój protest
studentów meksykańskich spaliła plakaty z jej wize-
wyrazić w inny sposób (EM 128).
runkiem). W mediach nie pokazano jednak, że pod
106
Madonna jest chyba najbardziej znienawidzoną Jestem członkami mojej matki.
przez klerykalną prawicę osobistością show-bizne- Jestem bezpłodna
su. Oskarża się ją o promowanie wśród młodzieży i mam wielu synów. (& )
buntowniczych zachowań, promiskuityzmu, mo- Jestem oblubienicą i oblubieńcem (& )
lestowania seksualnego, pornografii dziecięcej Jestem matką mego ojca i siostrą mojego męża
i kazirodztwa. T. Gitlin nazwał ją antychrystem
i on jest moim potomstwem (Robinson 1977:
prowadzącym młodych ludzi  poprzez narkotyki,
271-272).
zbrodnię i sodomię  wprost do piekła. Typowe jest
porównywanie jej do prostytutki (uczyniła to nawet
Madonna  podobnie jak bóstwa  łączy w so-
inna gwiazda muzyki, Joni Mitchell) (zob. opinie cyt.
bie sprzeczności (Anderson nazwał ją  gordyjskim
w: SWB 21-26).
węzłem sprzeczności ): córeczki ojca, która go nie
Madonna w jedyny w swoim rodzaju sposób
słucha i nieustannie wprawia w zakłopotanie, pilnej
pokazuje kusicielski charakter dziewictwa. Na
uczennicy i wiedz
my atakującej tradycyjne wartości,
jednym ze zdjęć w książce Sex pojawia się jako
klientki lumpeksów i wyroczni w sprawach mody,
uczennica szkoły katolickiej gwałcona przez dwóch
sadystki i feministki oraz zwolenniczki macierzyń-
skinheadów. Gdy na gali podczas rozdania nagród
stwa nastolatek, katoliczki i parodystki ceremonii
MTV w 1984 r. śpiewała Like a Virgin, ubrana w suk-
oraz symboli religijnych, buntowniczki przeciw
nię ślubną (ale do kolan) i welon, z widocznymi
systemowi, a zarazem majętnej kobiety umiejącej
podwiązkami i obwieszona biżuterią, czołgała się
zadbać o swoje interesy, propagatorki bezpiecznego
po podłodze, tak jakby chciała uwieść wszystkich
seksu, która w epoce AIDS uprawia seks z heteryka-
widzów (TM 86). Okładkę do płyty Like a Virgin
mi, gejami i biseksualistami (AM 256-257).
uznano za prowokującą, a Madonnę w ślubnej sukni
Podobnie jak boginie czczone jako dziewice
 za  narzeczonÄ… Szatana (EM 116). ÅšpiewajÄ…c Like
i matki (na przykład Hera czy Maryja), Madonna
a Virgin podczas występów w Japonii w 1990 r., spo-
po odbyciu pierwszego stosunku płciowego wciąż
wiadała się, częściowo rozebrana, siadała okrakiem na
czuła się dziewicą (TM 34). Występuje przeciw auto-
ołtarzu i wykonywała bardzo sugestywne gesty kadzi-
rytetom politycznym i religijnym, monopolizujÄ…cym
dłem, a potem ciskała krucyfiks na ziemię. Mówiła, że
nauczanie moralności, a zwłaszcza życia seksualne-
w ten sposób uwalnia się od katolickiego poczucia
go. Oskarża ich o manipulowanie umysłami innych.
winy z powodu seksu i masturbacji (AM 217).
Podczas śpiewania przez nią piosenki Papo, nie praw
Rettenmund uważa, że ona nigdy nie robi cze-
mi kazań (słowo  papa oznacza zarówno ojca, jak
goś tylko po to, żeby szokować, ale że zawsze wiąże
i papieża) na telebimach wyświetlano zdjęcia pre-
się z tym jakieś przesłanie (EM 163). Gdy przykłado-
zydenta Reagana i papieża Jana Pawła II (AM 70; TM
wo w sierpniu 2003 r., podczas wręczania Britney
117; EM 147).
Spears nagrody Grammy, Madonna włożyła jej język
Sama też jest oskarżana o silne skłonności do kon-
do ust, nie chodziło jej tylko o wywołanie wrażenia
trolowania i manipulowania innymi (EM 148). ZresztÄ…
(co jej się udało, gdyż zdjęcie tego pocałunku prze-
wcale siÄ™ z tym nie kryje. W filmie dokumentalnym
drukowały gazety i czasopisma na całym świecie).
W łóżku z Madonną (1991) mówi: Interesuje mnie mani-
Była to próba uczynienia z Britney swojej spadko-
pulowanie ludz
mi (AM 259). Choć sama pali papierosy,
bierczyni. Madonna wyraziła to słowami: Jestem
zabrania tego swoim współpracownikom (EM 168).
mamuśką-gwiazdą pop, a ona jest dzieckiem-gwiazdą
Jeden z krytyków nazwał ją współczesną Shirley
pop [3].
Temple, która traktuje swoich partnerów scenicznych
TraktujÄ…c swoje imiÄ™ jak symboliczny pseudo-
jak niewolników (s. 146). Sama chce być dla innych
nim, nawiązuje nie tylko do chrześcijańskiej Maryi,
autorytetem. Dwa zdania z jej książki Sex zyskały
ale przede wszystkim do pogańskich wielkich bogiń.
szczególny rozgłos: Nauczę was, jak rżnąć (fuck) i Moja
W ten sposób pokazuje, że religia i seksualność nie
wagina (pussy) jest świątynią nauczania (s. 158).
wykluczają się i że uniwersalistycznie rozumiana
Jako bogini Wielka Matka, a więc zarazem matka
wizja przekracza to, co w tradycyjnym chrześcijań-
i partnerka swojego boskiego syna, swego rodzaju
stwie jest niemożliwe do pogodzenia. Jak starożytna
biała biseksualna Chrystuska, śpiewając Like a Prayer,
bogini Wielka Matka była zarazem dziewicą, matką
tańczyła w skąpej bieliz
nie w kościele w otoczeniu
i prostytutką, tak Madonna łączy dziewiczość z wy-
płonących krzyży, całowała się z czarnoskórym
uzdaniem, liryzm z prowokacją, a świętość ze swo-
świętym (a może nawet Chrystusem), ożywiała po-
bodnie eksponowaną seksualnością. To znakomicie
sąg czarnego mężczyzny, pokazywała stygmaty na
wpisuje się w ducha epoki ponowoczesnej, w której
dłoniach i symulowała uprawianie z nim seksu na
granice majÄ… charakter liminalny. W 1991 r. w MTV
ołtarzu [4]. W fachowym czasopiśmie muzycznym
powiedziała: Jestem waszą matką-bratem-siostrą-ko-
 Billboard pojawiła się reklama tej piosenki ze
chanką-córką-ciotunią-wujkiem-babcią-dziadkiem-
zdjęciem Madonny z gołym brzuchem i podpisem:
dzieciątkiem-Jezus (EM 120). Nie sposób nie dostrzec
Wiedz
nas na pokuszenie (AM 203). Teledysk z tÄ…
tu analogii do odkrytego w Nag Hammadi tekstu
piosenką wywołał wielki skandal. Stanowisko Jana
gnostyckiego Piorun, doskonały umysł:
Pawła II sprawiło, że piosenki Madonny w ogóle
przestano nadawać we włoskim radiu, a koncern
Jestem pierwszÄ… i ostatniÄ….
Pepsi wycofał tę piosenkę z reklamy swoich pro-
Jestem darzona czciÄ… i pogardÄ….
duktów. Oburzona krytycznymi opiniami na temat
Jestem dziwką i świętą.
teledysku Madonna porównała chrześcijańskich
Jestem żoną i dziewicą.
krytyków, którzy protestowali przeciw jego emisji,
Jestem [matką] i [moją własną] córką.
do nazistów (TM 149; AM 197-200).
107
Odpowiedzią Madonny na katolicyzm jest  ma- kościelną subkulturę (SW 14). Bono jest zdecydowa-
donnaizm (EM 34), własny, niepowtarzalny styl, nym przeciwnikiem tego, co Neil McCormick nazwał
który doczekał się naśladowców, a nawet wyznaw- emocjonalnym faszyzmem zorganizowanej religii
ców i wyznawczyń, którzy zapoczątkowali modę na (CU 23).
wannabes (od wanna be Madonna,  chcę być taka Zdaniem Bono, księdzem  podobnie jak poli-
jak Madonna ) (TM 79-80). Dla wielu swoich zwolen- tykiem czy policjantem  zostaje siÄ™ albo z najlep-
ników Madonna jest boginią. Autor artykułu za- szych, albo z najgorszych pobudek: służyć innym albo
mieszczonego w czasopiśmie  Machina zapewnia, nadużywać władzy (BB 109). Nie szczędzi krytyki
że Madonna jest boska, a redakcja zilustrowała jego pod adresem chrześcijaństwa: Religia potrafi być
tezę okładką przedstawiającą królową pop ubraną wrogiem Boga. (& ) Mój przyjaciel Gavin Friday mówi,
w szaty częstochowskiej Maryi. Pewien włoski arty- że katolicyzm to glam rock religii (BB 215). Glam rock
sta namalował jej portret jako Maryi z Dzieciątkiem to cukierkowaty pop-rock, popularny w pierwszej
Jezus (reprodukcja [w:] EM 140). połowie lat 70., grany przez takich wykonawców, jak
W 1992 r. powiedziała: Każdy ma swojego własne- Gary Glitter, Sweet, Slade czy Mud, tani, efekciarski
go Boga (EM 76). Swoje credo wyraziła w piosence i nastawiony na lansowanie popularnych, łatwo
Survival: wpadajÄ…cych w ucho melodii.
Podobnie jak Madonna, Bono i inni członkowie
Nigdy nie będę aniołem U2 krytykują kościelną politykę dotyczącą antykon-
Nigdy nie będę świętą (& ) cepcji, motywowaną ignorancją, a podczas epidemii
Oto moja historia AIDS tożsamą z przyzwalaniem na zabójstwo (BB
215). Pod koniec lat 70. U2 poparli grupy optujÄ…ce za
Żadnego ryzyka żadnej chwały.
kontrolÄ… urodzin, w tym Irlandzkie Stowarzyszenie
Planowania Rodziny. Zapłacili 500 funtów grzywny,
na którą sąd skazał Stowarzyszenie. Podczas ich
Bono przeciwko emocjonalnemu faszy-
koncertów sprzedawano prezerwatywy o nazwie
zmowi zorganizowanej religii
Achtung Baby (Wall 2005: 228-229).
Bono jest ponownie nawróconym chrześcijani-
Choć V. Cogan nazwała Bono (ur. 1960) świeckim
nem. Podobnie jak Eliade uważa, że społeczeństwo
świętym, to idea świętości wydaje mu się śmieszna
jest religijne, a świat współczesny  ponownie za-
(CU 136, 140). Matka Bono była protestantką, ojciec
czarowany:
to katolik, który porzucił religię, prawdopodobnie
pod wpływem ujawnienia skandali pedofilskich
instynkt religijny objawia siÄ™ jako hazard, czytanie
w Kościele irlandzkim (BB 36). Sam Bono nie uwa-
horoskopów, joga. Jest wszędzie. Niby mamy społe-
ża się ani za katolika, ani za protestanta. Zdaniem
czeństwo świeckie, ale patrzę dookoła i wszyscy są
pastora S. Stockmana, autora biografii U2: Uparcie
religijni. SÄ… zabobonni, modlÄ… siÄ™, kiedy podejrzewajÄ…,
powtarzał, że pogardza religią, ale mocno wierzy
że mają raka. Duchowość mieszka tuż pod powierzch-
w Chrystusa. Dla Bono (oraz innych członków U2,
niÄ… (BB 137).
Edge a i L. Mullena) Bóg [jest] potężniejszy niż Kościół
lub granice wytyczone przez religiÄ™ (SW 69). Bono
Jeszcze przed śmiercią matki interesował się
wyraz
nie rozdziela duchowe chrześcijaństwo, nasta-
Bractwem z Plymouth, jez
dził na obozy organizo-
wione na przemianę umysłu w życiu codziennym,
wane przez YMCA. W 1982 r. wraz z katolikiem Larry
od obłudnego chrześcijaństwa hierarchii i tele-
Mullenem i protestantem Edgem wstąpił do chary-
ewangelistów, nastawionego na socjotechnikę,
zmatycznej grupy Shalom Christianity. Bono i Edge
dominację kleru w życiu publicznym i bogacenie
ochrzcili siÄ™ przez zanurzenie w morzu (Wall 2005:
się. Amerykańskich teleewangelistów, którzy każą
42-43; BB 134). Tylko majÄ…cy protestanckie korzenie
swoim wyznawcom przykładać ręce do telewizorów
basista Adam Clayton pozostał ateistą. Jednak Bono
w nadziei na wyleczenie, porównał do przekupniów,
powiedział, że z całego zespołu to właśnie on jest teraz
których Jezus wyrzucił ze świątyni. Według niego ci
najbardziej skupiony na duchowości (BB 75).
religijni oszuści to szaleńcy (BB 180-181).
W końcu członkowie U2 wystąpili ze wspólnoty
Shalom i  jak pisał Stockman  nigdy już nie nawią-
Jestem chrześcijaninem, ale czasami czuję się
zali zdrowych relacji z Kościołem. Przestali chodzić na
bardzo oddalony od chrześcijaństwa. Jezus Chrystus,
msze, a jeśli nawet pojawili się w kościele, to zaczy-
w którego wierzę, był człowiekiem przewracającym
nali budzić większe zainteresowanie niż sama msza:
stoły w świątyni i wyrzucającym z niej kupców, czyli
Bono powiedział, że jeśli nawet mógłby i chciałby regu-
takich dzisiejszych telewizyjnych ewangelistów. (& )
larnie chodzić do kościoła, to kościół ten stałby się naj-
Kiedy oglądam kanały telewizyjne religijnej prawicy
większym kościołem w Dublinie  nie z powodu Boga,
i widzę tych hochsztaplerów, sprzedawców wężowego
ale z powodu jego (Bono) tam obecności (SW 65).
jadu, którzy proszą was nie o 20 czy 50, ale 100 dola-
Wiele piosenek napisanych przez Bono powstało
rów w imię Jezusa Chrystusa, to chce mi się wymioto-
z inspiracji Biblią (CU 106-110). Jak mówił: Odbieram
wać (SW 71).
Stary Testament bardziej jako film akcji: krew, pościgi
samochodowe, ucieczki, dużo efektów specjalnych,
Równie krytyczny jest wobec Kościoła katolic-
rozstÄ…pienie siÄ™ morza, masowe morderstwo, cudzo-
kiego. W książce o duchowej podróży Bono więcej
łóstwo. Dzieci Boga wpadają w amok, są krnąbrne
miejsca zajmuje krytyka Kościoła katolickiego niż
(BB 214). Początkowo, po wydaniu w 1981 r. płyty
cytaty z Ewangelii. Stockman pisał: członkowie ze-
October, Bono i inni członkowie U2 cytowali Biblię
społu U2 nie mieli zamiaru dać się wciągnąć w żadną
108
i przyznawali się do chrześcijaństwa. Póz
niej, gdy chrześcijaństwa (łaska darmo dana), ale także w kon-
z tego powodu zaczęto ich uważać za prawicowych tekście buddyjskim, jako wyzwalające wyjście poza
fundamentalistów, zaczęli występować w mediach prawo przyczyny i skutku. Inspiracją dla Bono nie
przeciwko nim i teleewangelistom (SW 72). zawsze więc jest chrześcijaństwo czy Biblia, ale także
Już same tytuły utworów U2 często nawiązują buddyzm i nauczanie Dalajlamy.
do chrześcijaństwa, przykładowo God Part 2 (bę- Jak mistrzowie dzen powtarzają, że ich rolą
dący polemiką z piosenką God Johna Lennona) [5], jest uwolnienie ucznia od ich wpływu, tak Bono
Sanctify Yourself, If God Will Send His Angels czy I Still stwierdził, że czasami najlepszy wpływ, jaki możesz
Haven t Find What I m Looking For. Większość linijek na kogoś wywrzeć, to starać się powstrzymać przed
tekstu utworu U2 A Celebration zaczyna się od słowa jakimkolwiek oddziaływaniem (BB 64). Bono jest
Wierzę w& , które Bono powtarza  niczym mantrę przeciwnikiem kultowości. Dlatego nie sposób sobie
(Wall 2005: 98). Tekst piosenki jest wyraz
nie ironicz- wyobrazić powstania  bonoizmu na podobieństwo
ny. Najpierw Bono śpiewa: Wierzę w trzecią wojnę  madonnaizmu .
światową / Wierzę w bombę atomową, a póz
niej: Z punktu widzenia Kościoła rzymskiego Bono
Wierzę w dzwony w Kościele Chrystusa. Piosenka ta to jest heretykiem, gdyż wierzy w nadejście królestwa
także polemika z Bogiem Lennona, w której więk- bożego na ziemi, a nie w zbawienie w niebie. Pogląd
szość linijek zaczyna się od słów Nie wierzę w& ten został potępiony już w początkach chrześcijań-
Bono ma tradycyjne wyobrażenie Boga. Dla nie- stwa, po pojawieniu się zwolenników Montanusa.
go  Bóg jest miłością (i jeśli odpowiadam na tę mi- Nie oczekuję, że po śmierci czeka mnie bajkowe życie
łość, pozwalając jej zmienić siebie, to moja religia. Dla w niebie. (& ) Pragnę tego wszystkiego i pragnę tego
mnie rzeczy zaczynają się komplikować, kiedy staram teraz. Nieba na ziemi  właśnie teraz (SW 49). Według
się żyć tą miłością), a także miarą ludzkiej niewiedzy Bono:
(Nie masz pojęcia, co się dzieje za tymi okularami, ale
mogę cię zapewnić, że Bóg wie) (BB 65, 214). raj jest na ziemi. Tak się modlę. Chrystus modlił się
Bono wyraz
nie oddziela Boga doświadczenia słowami:  Przyjdz
Królestwo Twoje, bądz
wola Twoja,
religijnego od Boga zinstytucjonalizowanego jako w niebie, tak i na ziemi . Oto gdzie dla mnie jest
i zdogmatyzowanego, który jest jego karykaturą, niebo. Powinniśmy zacząć teraz sprowadzać niebo na
narkotykiem na użytek mas. Zwykli wierni odnaj- ziemię (BB 269).
dujÄ… pocieszenie w masowych zgromadzeniach,
pogańskim entuzjazmie, okrzykach, biciu braw, S. Stockman wychwala wiarę Bono w nadejście
wymachiwaniu flagami itp., co doskonale oddają Królestwa na początku XXI wieku (SW 107). V. Cogan
słowa o emocjonalnym faszyzmie zorganizowanej nie uważa tego poglądu za utopijny, gdyż Bono nie
religii. W piosence Last Night on Earth śpiewał: po- oczekuje biernie na jego realizację, tylko stara się
szukiwałem spirytualizmu, ale odnalazłem spirytus; konkretnymi działaniami (akcjami protestacyjnymi
poszukiwałem duszy, ale znalazłem swój styl; chciałem przeciw niesprawiedliwości, apelami do polityków
spotkać się z Bogiem, ale zamiast tego sprzedano mi itp.) przybliżyć jego realizację (CU 138-139).
religię (SW 150) [6]. W piosence If God Will Send His Społeczno-religijny radykalizm Bono zbliża go
Angels (Jeśli Bóg ześle swoich aniołów) Bono śpiewa: do chrześcijańskich millenarystów oraz niektórych
Potem umieścili Jezusa w show-biznesie / Teraz trudno jezuitów. Dla Bono wiara w Jezusa Chrystusa, która
się przedrzeć przez drzwi (SW 150). nie jest powiązana ze sprawiedliwością społeczną,
Bono uważa się za chrześcijanina, ale XIV w której nie chodzi o biednych, jest niczym (SW 57).
Dalajlamę cytuje częściej niż Biblię. W rozmowach Identyczne podejście do spraw biedy mieli jezuici za
z M. Assayasem dwukrotnie zacytował jego słowa: rządów generała zakonu P. Arrupe. Z powodu róż-
Jeśli chcesz medytować o życiu, zacznij od śmierci (BB nicy zdań w tej kwestii Jan Paweł II doprowadził do
25, 324), a tylko raz zdanie z Biblii hebrajskiej (s. 338). jego odwołania ze stanowiska. W ostatnich latach
W książce Stockmana nie ma cytatów z Dalajlamy, jezuici znacznie się zradykalizowali. Jeden z nich,
ale jest ona napisana z pozycji chrześcijańskich. Higinio Pi, powiedział nawet: Naszym celem nie jest
Bono często odwołuje się też do indyjskiego prawa nauczanie religii, wyrażamy swoją wiarę, walcząc
karmy: NaprawdÄ™ wierzÄ™, że wyszliÅ›my z królestwa z niesprawiedliwoÅ›ciÄ… (cyt. [w:] Rodríguez 2008: 29).
karmy i zmierzamy do królestwa łaski. Według Bono: Z pewnością Bono bez wahania podpisałby się pod
tym zdaniem.
Bono traktuje muzykę jak oręż walki o sprawie-
rdzeń wszystkich religii stanowi idea karmy. (& ) to,
dliwość społeczną. Na przykład piosenka Silver and
co dajesz, wraca do ciebie: oko za oko, zÄ…b za zÄ…b, albo
Gold jest oskarżeniem wobec nadużywania chrze-
w fizyce (& ) każda akcja napotyka reakcję (& ) Dla
ścijańskiej wiary dla usprawiedliwiania okrucieństw
mnie jest jasne, że w centrum wszechświata znajduje
wobec czarnej większości w Afryce Południowej oraz
siÄ™ karma. (& ) A jednak pojawia siÄ™ idea zwana Å‚askÄ…,
innych uciemiężonych na całym świecie (SW 96).
żeby zniweczyć całe to gadanie o  zbieraniu tego, co się
W piosence Please wzywa: Powstańcie z klęczek.
zasiało . A
aska przeczy rozumowi i logice (BB 217-218).
Komentując te słowa, Stockman pisał, że wzywa on
Kościół, aby wyszedł ze spotkań modlitewnych na brud
Bono zwierzył się, że to pod wpływem słów
dnia codziennego i doświadczył bólu towarzyszącego
Dalajlamy zaczął pisać piosenki o śmierci, a nie  jak
niesieniu Królestwa (SW 59). Stockman nie zauważył,
inne gwiazdy rocka  o seksie i narkotykach (BB 25).
że słowa te nawiązują do słynnego, rewolucyjnego
Tytułowa Grace (jak wynika z tekstu, jest to imię
wezwania Boba Marleya, który w piosence Get Up,
dziewczyny, ale słowo to znaczy też  łaska ) podró-
Stand Up śpiewał: Don t give up, stand up and fight.
żuje poza karmą. Można to rozumieć w kontekście
109
Bono i inni członkowie U2 stawiają się w opo- budzą kontrowersje. Były wśród nich fragmenty
zycji wobec świata, w którym dominują wartości filmu L. Riefenstahl, przygotowanego na igrzyska
konsumpcyjne, uosabiane przez rockmanów ćpają- w Berlinie w 1936 r., oraz wizerunki dyktatorów
cych, pijących na umór, prowadzących swobodne (w tym Ceausescu) (CU 190). Co mają sobie pomy-
życie seksualne i niezainteresowanych problemami śleć fani U2, kiedy podczas koncertów widzą napis
współczesnego świata. Uważają, że to ich wiara, a nie Wszystko, co wiesz, to nieprawda, a za chwilę inny,
rock n rollowy styl życia stanowiła prawdziwy bunt. całkiem przeciwny: Wszystkiemu wierz, a także: Ciesz
W wywiadzie dla  Rolling Stone w 1983 r. Bono się powierzchownością, Uwierz (ale w co, można by
powiedział: Bunt zaczyna się w domu, w twoim sercu, zapytać), Oglądaj więcej telewizji itp. (SW 124-125).
wyraża się poprzez twoją odmowę pójścia na kompro- Bono ma w sobie coś z trickstera. Niby głosi war-
mis ze swoimi przekonaniami i wartościami (SW 22). tości chrześcijańskie, ale podczas nagrywania tele-
Niektóre teksty i zachowanie Bono na scenie dysku do płyty Achtung Baby powiedział do kamery:
mogą budzić kontrowersje prostolinijnych chrze- Nauczyłem się kłamać (SW 177). Uważa, że artyści to
ścijan. W piosence If God Will Send His Angels śpiewa oszuści (BB 224), utalentowani kłamcy i kłamstwem
przykładowo, że oczy siostry Jezusa są bąblem (?!) zarabiają na życie (s. 48). Bono chce przemiany świa-
(Jesus sister s eyes are a blister). W Wake Up Dead Man, ta, a zarazem w piosence Rejoice (1981) zwierza siÄ™
innej piosence z albumu Pop, znajdujemy słowa: ze swoich wątpliwości: Nie zmienię świata, ale mogę
Jezusie, Jezusie, pomóż mi / Jestem sam w tym świecie zmienić świat we mnie.
/ A popieprzony (fucked up) świat też jest sam. Z jego wypowiedzi wynika też, że stawia on znak
Gdy przez pewien czas na scenie przybierał równości między nazizmem, komunizmem, zorgani-
postać McPhisto (Mefistofelesa) i przebierał się za zowanymi religiami (głównie katolicyzmem) a Unią
diabła z rogami na głowie, symbolizującego ne- Europejską. Jego zdaniem, wszystkie one są do
gatywne gwiazdorstwo rockowe uosabiane przez niczego, bo wprowadzają chaos w ludzkie umysły
Elvisa Presleya, pewna Walijka, którą zaprosił do (CU 190). Tutaj można zapytać: czy koncerty U2 mają
wspólnego tańca na scenie, spytała go, jak będąc być odtrutką na ten chaos czy tylko są kolejną porcją
wierzący, może przebierać się za diabła. W odpowie- chaosu?
dzi Bono odwołał się do The Screwtape Letters (Listów Madonna stworzyła coś, co nazwano  madon-
krętacza) C.S. Lewisa, w których parodiowanie diabła naizmem , własny styl, a może religię, skoro znalazła
uznaje się za sposób na odpędzenie go (SW 129- gorliwych naśladowców, a nawet wyznawców, któ-
132). V. Cogan, odwołując się do znaczenia symbolu rzy przedstawiają ją jako chrześcijańską Maryję. Jest
lustra w postmodernizmie, w którym jaz
ń oglądana też promotorką nowych trendów w życiu społecz-
w lustrze rozpada się i okazuje parodią samej siebie, nym. Jej zachowanie jest szokujące dla ludzi, którzy
uznała McPhisto za upadłą gwiazdę rocka w skórze nie znają ani jej samej, ani motywacji, jakie stoją za
upadłego anioła (CU 192). jej czynami. Sama Madonna za szokującą uważa
Skłonności do parodiowania chrześcijaństwa niewiedzę (EM 164). Tak mógłby powiedzieć każdy,
pojawiły się u Bono w wieku 16 lat. Wzorując się na kto praktykuje jakąś religię, której istotą jest gnoza:
występach kabaretu Monty Pythona, wraz z Edgem indyjską bądz
żydowską. W końcu wszystko sprowa-
do 18 roku życia dawali w lecie (!) koncerty z oka- dza się do tego, czy coś wiemy czy czegoś nie wiemy
zji Bożego Narodzenia, które nazywali Jingle Balls  do gnozy, nie do wiary. To gnoza rozwiewa iluzje,
(Dzwońcie, jaja). W ten sposób parodiował kolędę wiara tylko je powiększa. Oboje, Madonna i Bono,
Jingle Bells (Dzwońcie, dzwony). Podczas występów stawiają ważne pytania i zachęcają do przyjrzenia
Bono przyjmował postać Głupca (The Fool) (BB 70- się życiu każdego z nas, życiu, które, ostatecznie,
71, 125). w znaczącym stopniu, sami kształtujemy.
Wiara Bono jest  zarówno w teorii, jak i praktyce
 kiepskiej jakości. Cóż z tego, że na przykład w pio-
sence Yahweh wymienia imię żydowskiego boga Przypisy:
11 razy, skoro takie skandowanie imienia boga (poza
[1] Po skrócie podaję strony cytowanego tekstu. Wykaz
tym, że z punktu widzenia ortodoksji żydowskiej jest
skrótów i bibliografia znajdują się na końcu artykułu.
bluz
niercze) nic nie znaczy. ZwÄ…tpienie w istnienie
[2] Gwoli ścisłości trzeba dodać, że książka Andersona nie
Boga widać w piosence Hallelujah, gdzie śpiewa:
była autoryzowana przez Madonnę, a niektóre wypowie-
może jest jakiś Bóg w górze (maybe there s a God abo-
dzi, włożone przez autora w usta jej znajomych, były póz
-
ve, podkr. J.S.). W 2001 r. Bono zaprowadził dzienni-
niej przez nich dementowane (por. EM 8).
karza Seana O Hogana na dach Milion Dolar Hotel
[3] Podpis pod zdjęciem dokumentującym to wydarzenie
i przywołał słowa Edge a sprzed 13 lat, z którym stał [w:] OB, obok s. 286. Por. Warn 2008: 2.
wtedy na tym samym dachu, mówiąc: Jeśli masz wia- [4] Szczegółową analizę tego niełatwego w odbiorze
teledysku zaprezentował R.B. Scott. Autor sugerował, że
rę i naprawdę wierzysz, że możesz to zrobić, to zrobisz
wÄ…tek religijny jest w nim mniej istotny od wÄ…tku antyrasi-
to. Jednak ani Edge w 1988, ani Bono w 2001 nie
stowskiego (Images of Race & Religion in Madonna s Video
skoczyli z dachu. Zdawali sobie sprawę, że ich wiara
Like a Prayer: Prayer & Praise, [w:] Schwichtenberg 1993,
nie wytrzymałaby takiej próby (SW 169).
s. 57-77, zwł. s. 64-74).
Bono być może nie jest świadom tego, że kon-
[5] Dla Johna Lennona Bóg był miarą bólu. Jak śpiewał
certy U2 mają charakter misterium, a więc zawierają
w piosence God: God is a concept by which we measure our
religijny wymiar. Nie jest to jednak wymiar chrześci- pain.
[6] Tych słów nie ma w pierwotnej wersji tekstu na płycie
jański, mimo tekstów odwołujących się do Biblii, lecz
Pop. Po raz pierwszy Bono zaśpiewał je podczas koncertu,
pogański. Na ogromnych telebimach są wyświetla-
który odbył się 12 III 1997 r. w stolicy Meksyku.
ne fragmenty filmów oraz napisy. Niektóre z nich
110
Skróty bibliograficzne: Bibliografia:
Ciccone C., Leigh W., Life with My Sister Madonna. London
AM  C. Andersen, Madonna: Królowa skandali, Warszawa
2008.
1997.
Miller V.J. ,Religia w świecie konsumpcji: Chrześcijańska wiara
BB  Bono o Bono: rozmawiał Michka Assayas, Kraków 2007.
i praktyka w kulturze konsumpcyjnej, Warszawa 2007.
CU  V. Cogan, U2: An Irish Phenomenon, Wilton 2006.
Robinson J.M., (red.), The Nag Hammadi Library in English.
EM  M. Rettenmund, Encyclopedia Madonnica, New York
Leiden 1977.
1995.
Rodríguez J., Å»oÅ‚nierze papieża,  Forum , 2008 nr 1, 28-35.
OB  L. O Brien, Madonna: Like an Icon, London 2007.
Schwichtenberg C. (red.), The Madonna Connection:
SW  S. Stockman, Walk On: Duchowa podróż U2, A
omianki
Representational Politics, Subcultural Identities, and Cultural
2006.
Theory, Boulder 1993.
SWB  L. Schulze, A.B. White, J.D. Brown,  A Sacred Monster
Turner S., Głód niebios: Rock & roll w poszukiwaniu zbawie-
in Her Prime : Audience Construction of Madonna as Low-
nia. Kraków 1997.
Other [w:] Schwichtenberg (1993) 15-37.
Wall M., Bono: Święty i grzeszny, Poznań 2005.
TM  J.B. Taraborelli, Madonna: Biografia intymna,
Warn S. (2008). VMA s Madonna-Britney-Christina Kiss:
Warszawa 2002.
Progress or Publicity Blunt, http://www.afterellen.com/ar-
chive/ellen/TV/vmakiss.html (15.04.2008).
fot. Piotr bARTos
111