FIZJOLOGIA STRESU
 UCIEKAJ ALBO WALCZ
STRES CZA
OWIEKA PIERWOTNEGO
Strategia  uciekaj albo walcz to przez
miliony lat jedyna alternatywa w sytuacji
zagrożenia.
2
óðRozszerzone z
renice, żeby wpuścić do oka jak
najwięcej światła. Jeszcze parę tysięcy lat temu
największe zagrożenie występowało w nocy.
óðGwaÅ‚towne pocenie siÄ™ peÅ‚ni rolÄ™ smaru
zmniejszajÄ…cego tarcie; utrudnia pochwycenie,
ułatwia wyrwanie się.
óðPodskórne naczynia krwionoÅ›ne kurczÄ… siÄ™
by ograniczyć ewentualne krwawienie (zimne
dłonie).
3
STRES CZA
OWIEKA PIERWOTNEGO
A INSTYNKT STADNY
óðStadny żywot czÅ‚owieka pierwotnego nie byÅ‚
spowodowany wyłącznie jego relatywną słabością
fizycznÄ….
óðWażnym elementem decydujÄ…cym o zbieraniu siÄ™
ludzi w grupy była możliwość wydłużenia
czasu relaksacji po stresie. Jeśli w jaskini było
30 par dorosłych osobników, a wartę w nocy
pełnili tylko mężczyz
ni, to każdy z nich po
ekstremalnie stresującej nocy na warcie miał dwa
tygodnie odpoczynku na regeneracjÄ™ organizmu.
4
HANS SELYE  BADACZ ZJAWISKA STRESU
óðPojÄ™cie stresu
wprowadził Hans
Selye, który poświęcił
50 lat życia badaniu
tego zjawiska.
óð Selye (1907-1982)
opublikował ponad
1400 artykułów i był
10 razy nominowany
do Nagrody Nobla.
5
STRES WG HANSA SELYE
óð Stres to nieswoista (niespecyficzna)
reakcja mobilizująca pracę całego aparatu
fizjologicznego i psychicznego człowieka w
odpowiedzi na silny bodziec fizyczny lub
psychiczny (stresor)
6
STRES W UJ
CIU MEDYCZNYM
WG WALTERA CANNOTA
óðStresem jest każde zaburzenie
homeostazy organizmu spowodowane
czynnikiem fizycznym lub psychologicznym.
7
FENOMENOLOGICZNO-POZNAWCZE
UJ
CIE WG LAZARUSA I FOLKMAN
óðStresem jest dynamiczna relacja miÄ™dzy
osobą a otoczeniem, która oceniana jest przez
osobę jako obciążająca lub przekraczająca jej
zasoby i zagrażająca jej dobrostanowi.
8
STRES A CHOROBY
óðSelye, jako pierwszy postawiÅ‚ hipotezÄ™, że
z
ródłem szeregu chorób somatycznych jest stres.
óð Choroby miaÅ‚y być skutkiem niezdolnoÅ›ci
człowieka do radzenia sobie ze stresem.
óðZjawisko to nazwaÅ‚ mianem niewydolnoÅ›ci tzw.
syndromu ogólnej adaptacji (GAS - general
adaptation syndrome )
9
CZY REAKCJA STRESOWA JEST
RZECZYWIÅšCIE REAKCJ
NIESPECYFICZN
?
óðRodzaj i warunki dziaÅ‚ania stresora mogÄ…
determinować specyficzny rodzaj odpowiedzi
óðW 1971 r. John Mason wysunÄ…Å‚ hipotezÄ™ o
nadrzędności czynników psychogennych
(stan emocji, zdolność kontrolowania
reakcji stresowej) nad intensywnością i
czasem działania stresora.
óðZmiany biochemiczne w czasie stresu nie sÄ… tylko
wynikiem działania stresora ale również zjawisk
10
psychogennych wywołanych jego działaniem
RODZAJE STRESORÓW
óðFizyczne
óðSocjalne
óðPsychologiczne
11
STRESORY FIZYCZNE
S
TO WSZELKIEGO RODZAJU CZYNNIKI ÅšRODOWISKOWE
(FIZYCZNE, CHEMICZNE LUB BIOLOGICZNE) DZIAA
AJ
CE NA
ORGANIZM W EKSTREMALNYM NAT
ŻENIU.
óðPrzykÅ‚ady:
ð Urazy
ð Substancje chemiczne
ð NagÅ‚e zmiany temperatury
ð Wysoka temperatura
ð Niska temperatura
ð Promieniowanie
ð HaÅ‚as
ð WysiÅ‚ek fizyczny
12
ð Mikroorganizmy chorobotwórcze
STRESORY SOCJALNE
S
TO CZYNNIKI INDUKOWANE ZEWN
TRZNIE I
WYNIKAJ
CE Z INTERAKCJI CZA
OWIEKA I OTOCZENIA
( WYPADKI LOSOWE )
óðAwans zawodowy
óðÅšmierć bliskiej osoby
óðCeremonia Å›lubna
óðRozwód
óðUroczystoÅ›ci rodzinne
óðUtrata domu
óðÅšwiÄ™ta religijne
óðUtrata pracy
óðPrzebywanie w tÅ‚oku
óðPrzebywanie w
samotności
óðBankructwo
13
STRESORY PSYCHOLOGICZNE
S
TO WSZELKIEGO TYPU STANY EMOCJI
óðLÄ™k
óðRadość
óðZÅ‚ość
óðMiÅ‚ość
óðFrustracja
óðSzczęście
óðSmutek
óðNienawiść
óðPoczucie winy
óðStrach
óðZazdrość
14
CZASOWE WA
AÅšCIWOÅšCI STRESU:
óðstres ostry (krótkotrwaÅ‚y)
óðstres przewlekÅ‚y (stresory dziaÅ‚ajÄ… przez dÅ‚uższy
czas)
15
KLASYFIKACJA STRESU
óðEUSTRES óðDISTRES
Stres pozytywny, Stres negatywny,
krótkotrwały (ostry), dający uczucie
toniczny, niezbyt przeciążenia,
silny, niezbędny do chroniczny
utrzymania (przewlekły),
prawidłowego przynoszący
działania wielu negatywne
mechanizmów konsekwencje
fizjologicznych zdrowotne
16
STRESOR POWODUJE UWALNIANIE:
wazopresyny
lipoprotein
oksytocyny
melanotropiny
peptydu
adrenokortykotropiny
naczyniowoaktywnego
endorfiny
adrenaliny
tyreotropiny
noradrenaliny
somatotropiny
dopaminy
folikulotropiny
Substancji P
prolaktyny
enkefalin
neurofizyny
somatomedyny
amin katecholowych
cholecystokininy
glikokortykoidów
neuropeptydów
ZMIANY W UKA
ADZIE HORMONALNYM
Bodz
ce stresowe sÄ… odpowiedzialne za wzrost
poziomu hormonów w układzie
podwzgórzowo-przysadkowo-
nadnerczowym
19
WPA
YW STRESU NA WYDZIELANIE HORMONÓW,
NEUROMODULATORÓW I NEUROPRZEKAy
NIKÓW
STRES
receptory kora mózgu
rdzeń układ rąbkowy
kręgowy
podwzgórze
(CRH, TRH, LH-RH)
przysadka
zakończenia rdzeń nadnerczy kora nadnerczy
­ðNA, A, enkefaliny,
współczulne
­ðsterydy korowo-nadnerczowe
­ðLPH, MSH, ACTH,
B-endorfina
ADH, VIP, Å»ðLH, FSH
jajnik, jÄ…dro
­ð NA, substancja P,
GIH, VIP, CCK
Å»ðestrogeny, androgeny, ­ðÅ»ðoxytocyna
progesteron, testosteron
­ðÅ»ðTSH
gruczoł tarczowy
­ðÅ»ð T3, T4
EFEKTY REAKCJI STRESOWEJ
Pobudzenie funkcji adaptacyjno  obronnych
" Wzrost pojemności minutowej serca
" Wzrost wentylacji płuc
" Redystrybucja krwi z jamy brzusznej do OUN i mięśni
" Pobudzenie układów odpowiedzialnych za koncentrację
uwagi
" Zwiększenie glukoneogenezy, lipolizy
" Pobudzenie funkcji metabolicznych celem zachowania
homeostazy
EFEKTY REAKCJI STRESOWEJ
Hamowanie funkcji zbędnych
" Zahamowanie podwzgórzowych ośrodków pokarmowych
i seksualnych
" Zahamowanie łaknienia, wchłaniania i perystaltyki p.
pokarmowego
" Zmniejszenie ukrwienia jamy brzusznej
" Zahamowanie owulacji, spermatogenezy
" immunosupresja
FAZY REAKCJI STRESOWEJ
(GAS- GENERAL ADAPTATION SYNDROME -
ZESPÓA
OGÓLNEGO PRZYSTOSOWANIA)
GAS jest istotÄ… stresu w koncepcji Selye'go.
Reakcja stresu rozwija siÄ™ poprzez 3 stadia:
óðreakcji alarmowej
óðodpornoÅ›ci
óðwyczerpania.
23
STADIUM REAKCJI ALARMOWEJ
óðStadium reakcji alarmowej: mobilizacja
obronnych sił organizmu.
óðW tym stadium wyodrÄ™bnia siÄ™ 2 fazy:
(a) fazÄ™ szoku, obejmujÄ…cÄ… poczÄ…tkowy
bezpośredni wpływ czynnika szkodliwego na
organizm, charakteryzujÄ…cÄ… siÄ™ wystÄ…pieniem
pierwszych sygnałów pobudzenia organizmu do
obrony np. spadek ciśnienia krwi bądz

wskaz
ników uszkodzenia organizmu,
(b) fazę przeciwdziałania szokowi, obejmującą
reakcje obronne, którym towarzyszą zmiany w
funkcjach fizjologicznych np. wzrost ciśnienia
24
krwi, podwyższenie temperatury ciała).
STADIUM ODPORNOÅšCI
óðStadium odpornoÅ›ci - to stadium wzglÄ™dnej
adaptacji (habituacji, przystosowania), kiedy
organizm względnie dobrze znosi czynniki
szkodliwe działające już jakiś czas, a słabiej
toleruje inne bodz
ce, które uprzednio były
nieszkodliwe.
25
STADIUM WYCZERPANIA
óðStadium wyczerpania pojawia siÄ™ wtedy, gdy
czynniki szkodliwe działają zbyt intensywnie
bÄ…dz
zbyt długo, a uogólnione pobudzenie
organizmu nie służy już zwalczaniu stresora lecz
charakteryzuje się utratą zdolności obronnych,
czego wskaz
nikiem jest rozregulowanie funkcji
fizjologicznych.
óðW stadium wyczerpania mogÄ… pojawić siÄ™
względnie trwałe reakcje patologiczne, które przy
dalszym działaniu stresora mogłyby prowadzić do
śmierci.
26
ZUŻYCIE ZAPASÓW ENERGII
ZM
CZENIE
ZAA
AMANIE HOMEOSTAZY
27
ŚMIERĆ
STADIUM STRESU PRZEWLEKA
EGO
óðPojawia siÄ™ na skutek niezdolnoÅ›ci ustroju do
reagowania na czynniki stresowe odczynami
przystosowawczymi i niesie ze sobą możliwość
wystąpienia wielu chorób psychosomatycznych:
ð Predyspozycje do wystÄ…pienia nowotworów
ð Choroby ukÅ‚adu pokarmowego (wrzody żoÅ‚Ä…dka)
ð Zaburzenia w ukÅ‚adzie krążenia
ð Depresja
ð Stany lÄ™kowe i inne zaburzenia psychiczne
28
ODPOWIEDy
NA STRES
POCZ
TEK
STRESU
WZRASTAJ
CA
ODPORNOŚĆ
USTABILIZOWANA
ODPORNOŚĆ
MALEJ
CA
ODPORNOŚĆ
FAZA FAZA FAZA
ALARMOWA OPORNOÅšCI WYCZERPANIA
29
STRES
KONTROLOWANY NIEKONTROLOWANY
BRAK NEGATYWNYCH
ZJAWISKO  WYUCZONEJ
NAST
PSTW DLA
ZDROWIA
BEZRADNOÅšCI U
ZWIERZ
T
DEPRESJA U LUDZI !!! 30
31
 Balon za mało napompowany jest podobnie bezużyteczny, jak ten który pękł.
Wolfgang Beier
OPTYMALNY POZIOM STRESU
óð Pewien optymalny poziom stresu jest niezbÄ™dny dla
efektywnego funkcjonowania człowieka.
óð Zbyt niski poziom stresu powoduje spadek motywacji,
apatiÄ™ i znudzenie.
óð Zbyt wysoki-napiÄ™cie , trudnoÅ›ci z koncentracjÄ…, lÄ™k i zamÄ™t
w głowie, fizyczne zmęczenie, zwolnienie refleksu.
32
COPING
óðRadzenie sobie ze stresem (coping) to
poznawcze i behawioralne wysiłki skierowane na
opanowanie, zredukowanie lub tolerowanie
zewnętrznych lub wewnętrznych żądań.
33
FUNKCJE COPINGU
Instrumentalna
Regulacji emocji
(zadaniowa)
óðZorientowana na
óðObniżanie napiÄ™cia
problem i sposób jego
rozwiÄ…zania
óðA
agodzenie
negatywnych stanów
óðZmierzajÄ…ca do
emocjonalnych
poprawy relacji
podmiotu z
otoczeniem
34
STRATEGIE OBRONY PRZED
STRESEM
PASYWNA AKTYWNA
35
"Całkowita wolność od stresu to śmierć". Hans Selye
STRATEGIA PASYWNA
(PODPORZ
DKOWANIE SI
)
óðNiezużycie reakcji stresowej
óðPrzejÅ›cie stresu ostrego w przewlekÅ‚y
óðPrzedÅ‚użenie stanu pobudzenia
óðPrzedÅ‚użenie czasu trwania reakcji
óðPrzedÅ‚użenia hamowania funkcji ukÅ‚adów i
narządów niepotrzebnych do aktualnej obrony
óðNegatywne nastÄ™pstwa dla zdrowia
óðDominuje pobudzenie korowo-nadnerczowe
(glikokortykoidy)
36
STRATEGIA AKTYWNA
(WALKA LUB UCIECZKA)
óðKrótki czas zużycia reakcji stresowej
óðOstra forma stresu
óðKrótki czas hamowania funkcji ukÅ‚adów i
narządów niepotrzebnych w stresie
óðMinimalne skutki zdrowotne
óðDominuje pobudzenie rdzeniowe-nadnerczowe
37
(adrenalina)
ALTERNATYWNA KONCEPCJA STRESU
WG HOLMESA & RAHE A
óðW roku 1967, dwaj psychiatrzy z Washington
University w Seattle, tj. Thomas Holmes oraz Richard
Rahe ogłosili alternatywną koncepcję stresu, bazującą
na pojęciu stresora.
óðHolmes i Rahe opracowali skalÄ™ 43 wydarzeÅ„
życiowych według tego, jak wielkiego przystosowania
wymaga każde wydarzenie.
óðBadacze badali wzglÄ™dnÄ… siÅ‚Ä™ dziaÅ‚ania sytuacji
stresujÄ…cych, przypisujÄ…c bodz
cowi odpowiedniÄ…
wartość umowną jednostek stresu w skali od 0 do 100.
óðW ten sposób powstaÅ‚ popularny kwestionariusz Social
Readjustment Rating Scale (SRRS).
38
óðKwestionariusz (SRRS) aplikowano ludziom
przywiezionym na ostry dyżur oraz osobom
towarzyszącym. Okazało się, że osoby chore
doświadczyły znacznie więcej stresujących
wydarzeń w przeciągu roku poprzedzającego
chorobę, niż osoby towarzyszące.
óðUdowodniono wówczas statystyczny zwiÄ…zek
pomiędzy stresorami a chorobą.
39
Liczba punktów określająca
Zdarzenie
obciążenie
Śmierć współmałżonka 100
Rozwód 73
Åšlub 50
Utrata pracy 47
Pogodzenie siÄ™ ze
45
współmałżonkiem
Reorganizacja przedsiębiorstwa 39
Zmiana pracy 36
Zmiana godzin lub warunków
20
pracy
Urlop 13
Święta 12
40
INTERPRETACJA SKALI HOLMES A
Z badań Holmesa i Rahe'a wynika interesująca zależność
statystyczna pomiędzy stresorami, a prawdopodobieństwem
zapadnięcia na poważną chorobę:
óð 150 199 jednostek stresu = 37% szansa choroby w ciÄ…gu
kolejnych 2 lat
óð 200 299 jednostek stresu = 51% szansa choroby w ciÄ…gu
kolejnych 2 lat
óð ponad 300 jednostek stresu = 79% szansa choroby w ciÄ…gu
kolejnych 2 lat
41
SPOSOBY RADZENIA SOBIE ZE STRESEM
1. Kontrolowanie reakcji stresowej
(tłumienie jej wielkości poprzez skracanie czasu
trwania; kontrolowanie stresora)
1. Zapobieganie stresowi przewlekłemu
(zużycie reakcji stresowej (aktywność fizyczna);
habituowanie siÄ™ do stresora)
1. Przetwarzanie distresu w eustres
(rozpoznawanie realności zagrożenia)
42
NIE MA SYTUACJI STRESOWYCH 
S
TYLKO STRESOWE REAKCJE !!!
43