Fogra:
Adler Alfred (1870-1937), psychiatra i psycholog austriacki. W latach 1902-1911
jeden z uczniów i współpracowników S. Freuda, 1920-1925 kierownik kliniki
psychiatrycznej w Wiedniu, 1926-1937 lekarz oraz wykładowca uniwersytetów w USA
i Wielkiej Brytanii. Jako jeden z pierwszych zerwał z poglądami i szkołą
mistrza (m.in. odrzucił jego koncepcję libido). Przyjął istnienie
podświadomości, nie akceptował jednak wiodącej roli popędu płciowego i
kompleksu Edypa.
Twórca kierunku zwanego psychologią indywidualną. Podkreślał rolę dążenia "do
mocy" jako formy kompensacji kompleksu niższości, który powstaje we wczesnym
dzieciństwie na podłożu słabości dziecka w stosunku do dorosłych, oraz
znaczenie tego dążenia w rozwoju osobowości, a także w patogenezie nerwic i
psychoz. Dziecięce poczucie małej wartości stanowi zdaniem Adlera "jądro
wszelkich zaburzeń w duszy", z którego człowiek nieświadomie projektuje "plan
życia".
Wychowanie, którego celem jest rozwijanie w dziecku uczuć społecznych, powinno
integrować jednostkę ze środowiskiem, by mogła funkcjonować opierając się na
obowiązujących w nim wartościach, kompensując tym samym kompleks niższości
poczuciem wspólnoty. Teoria Adlera wywarła wpływ na psychoterapię i pedagogikę.
Autor licznych prac, m.in.: Praxis und Theorie der Individual Psychologie
(1918), Znajomość człowieka (1927, wydanie polskie 1934, 1948), Psychologia
indywidualna w wychowaniu (1920, wydanie polskie 1934, 1946), Sens życia (1932,
wydanie polskie 1938, 1986).
PWN:
ADLER ALFRED, 1870
1937, austr. psychiatra i psycholog; prof. Uniw. Columbia;
pocz. zwolennik S. Freuda, stworzył odrębny kierunek zw. psychologią
indywidualną; wg A. człowiek tworzy indywidualny plan życiowy, którego
podstawową cechą jest rekompensowanie poczucia małej wartości poprzez dążenie
do przewagi i mocy nad innymi; gł. prace: Praxis und Theorie der
Individualpsychologie, Sens życia.
PWN:
KOMPLEKS NIŻSZOŚCI, poczucie małej wartości doświadczane przez jednostkę w
związku z jej brakami realnymi lub urojonymi, wywołujące, często w sposób
nieuświadamiany, dążenie do ich kompensacji; jedno z pojęć psychologii
indywidualnej A. Adlera.

Kompleks niższości, przeżywanie poczucia mniejszej wartości samego siebie w
stosunku do innych członków grupy odniesienia (np. traktowanie siebie jako
słabszego, mniej zdolnego itp.). Kompleks niższości pojawia się najczęściej w
okresie dzieciństwa na skutek przeżywania przez dziecko poczucia małej wartości
wobec dorosłych.
Kompensacją kompleksu niższości jest dążenie do przewagi nad innymi,
podporządkowania sobie otoczenia, podkreślania znaczenia własnej osoby.
Kompleks niższości może być pogłębiony przez działanie różnych czynników
pogarszających ocenę samego siebie, np. zły stan zdrowia, ułomności fizyczne,
negatywną ocenę otoczenia społecznego itp. Pojęcie kompleksu niższości zajmuje
szczególne miejsce w psychologii indywidualnej A. Adlera.
Samoocena, system ustosunkowań do samego siebie, szczególnie do własnych
możliwości, a także do innych elementów własnego charakteru. Poziom samooceny
subiektywnej wynika zarówno z emocjonalnego, jak i poznawczego stosunku do
samego siebie i może zawierać się w szerokiej skali ocen - od akceptujących
("pewność siebie"), aż do negujących własną osobę ("poczucie niższości").
Samowiedza, wiedza o sobie samym, w tym ocena siebie - dodatnia lub ujemna.
Kształtuje się głównie w kontaktach z ludźmi, pod wpływem ich różnych ocen.
Charakter,
1) potocznie - cecha (lub ich zespół) odróżniająca przedmiot lub zjawisko od
innych;
2) w psychologii - ogół względnie trwałych cech psychicznych, zwłaszcza
moralnych, właściwych danemu człowiekowi, a przejawiających się w jego
postępowaniu z ludźmi.
Rozróżnia się zwykle dwie warstwy cech charakteru: temperament - jako podbudowę
- i charakter właściwy (moralny) - jako nadbudowę. Charakter właściwy stanowią
przede wszystkim właściwości woli jako ukształtowanego w ciągu życia układu
motywów i napędów do działania.
PodstawÄ™ charakteru moralnego stanowiÄ… - temperament i cechy woli. Na nim
osadzone są cechy pochodne takie jak: nawyki moralne, zasady postępowania,
postawy w stosunku do ludzi.
W przenośni charakter oznacza dodatnią cechę człowieka, np. silną wolę.
Temperament (z Å‚aciny temperamentum
umiar), zespół pewnych, względnie stałych
cech osobowości, charakterystycznych dla danej jednostki, przejawiających się w
jej zachowaniu, procesach psychicznych zwłaszcza zaś emocjonalnych.
Cechy te to m.in.: impulsywność, towarzyskość, aktywność, wytrwałość,
ruchliwość. W znaczeniu potocznym temperament określa się jako usposobienie
człowieka np. charakteryzuje się go jako żywego, krewkiego, łagodnego, czasami
się też mówi, że ktoś ma np. temperament muzyczny, artystyczny.
Najwcześniejszego i najbardziej znanego podziału temperamentu dokonał
Hipokrates (V w. p.n.e.), wyróżnił on 4 jego typy:
1) sangwinik
człowiek o żywym i zmiennym usposobieniu,
2) melancholik
mało uczuciowy i mało aktywny,
3) choleryk
pobudliwy i mało wytrwały w działaniu,
4) flegmatyk
mało pobudliwy, lecz wytrwały i konsekwentny w działaniu.
Popularność tej typologii przetrwała do dziś, choć jej interpretacja uległa w
ciągu wieków zmianom.
HasÅ‚o opracowano na podstawie “SÅ‚ownika Encyklopedycznego Edukacja Obywatelska"
Wydawnictwa Europa. Autorzy: Roman Smolski, Marek Smolski, Elżbieta Helena
Stadtmüller. ISBN 83-85336-31-1. Rok wydania 1999.