BEZPIECZEC
STWO PRACY 6/2007
dr inż. WOJCIECH DOMAŃSKI
doc. dr hab. ZBIGNIEW MAKLES
Centralny Instytut Ochrony Pracy
Minimalne wymagania
 Państwowy Instytut Badawczy
dotyczące bezpieczeństwa
przy pracach zagrożonych
atmosferą wybuchową
atmosferą
Palne substancje chemiczne tworzą z powietrzem
mieszaniny wybuchowe. Do zainicjowania wybuchu
są niezbędne trzy elementy (składowe): paliwo, z
ródło
zapłonu i utleniacz. Utleniaczem w powietrzu jest
tlen. W artykule przedstawiono zasady identyfikacji
zagrożenia wybuchem, klasyfikacje stref wybucho-
wych, klasyfikacje z
ródeł zapłonu, kryteria klasyfi-
kacji urządzeń pracujących w środowisku atmosfery
wybuchowej oraz zasady postępowania przy ocenie
jest przygotowanie  dokumentu zabezpie-
ryzyka na stanowiskach, na których może wystąpić
EKSPLOZJA
czenia przed wybuchem . Dokument ten
atmosfera wybuchowa.
powinien zawierać:
Minimal requirements concerning safety for
 informacje o identyfikacji atmosfer
workers potentially at risk from explosive
atmosphere
wybuchowych i ocenę ryzyka wystąpienia
Flammable chemical substances mixed with air produce
wybuchu
explosive mixtures. Three elements are essential to initiate an
explosion: fuel, ignition sources and an oxidant.
 informacje o podjętych odpowiednich
This paper discusses the principles of identifying an explosion
hazard, classification of explosion zones, classification of środkach zapobiegających wystąpieniu za-
ignition sources, criteria for classifying equipment in explosive
grożeń wybuchem, sporządzone w formie
atmosphere environments, and procedures when estimating
risk at workstations with potentially explosive atmospheres.
zestawienia
Rys. 1. Czynniki prowadzące do eksplozji
 wykaz miejsc pracy zagrożonych wy-
Fig. 1. Factors leading to an explosion
buchem wraz z ich klasyfikacją
 deklarację, że stanowiska pracy i narzę-
dzia pracy, a także urządzenia zabezpieczają-
dostarczającego energię inicjującą wybuch.
Wstęp
ce i alarmujące, są zaprojektowane, używane
Tak więc, zagrożenie wybuchem występuje
Palne substancje i preparaty chemiczne
i konserwowane z uwzględnieniem zasad
wszędzie tam, gdzie następuje jednoczesny
mogą występować w środowisku pracy
bezpieczeństwa.
kontakt trzech elementów, tj. utleniacza,
w postaci gazów, par, mgieł, pyłów, włókien,
substancji palnej oraz z
ródła energii (rys. 1.). Dokument zabezpieczenia przed wybu-
które w sprzyjających warunkach wytwarzają
chem powinien być sporządzony przed
z powietrzem mieszaniny palne i wybuchowe.
dopuszczeniem stanowiska pracy do eks-
Dokument zabezpieczenia
Według danych statystycznych, w zakładach
ploatacji. Zawarte w tym dokumencie
przed wybuchem
przemysłowych na całym świecie każdego dnia
informacje powinny być w sposób przej-
dochodzi do wybuchów. Eksplozja atmosfery
Minimalne wymagania dotyczące ogra-
rzysty i zrozumiały przekazane pracow-
wybuchowej prowadzi do poważnych strat
niczenia ryzyka zawodowego spowodowa-
nikom zatrudnionym na stanowiskach
materialnych, a nawet do ofiar wśród ludzi.
nego możliwością występowania atmosfery
pracy zagrożonych wybuchem.
Wybuch rozproszonej substancji che-
wybuchowej określone są w rozporządzeniu
Dokument zabezpieczenia przed wy-
micznej w powietrzu jest gwałtowną reakcją
ministra pracy i polityki socjalnej w sprawie
buchem powinien być weryfikowany,
jej spalania w całej objętości atmosfery
minimalnych wymagań dotyczących bez-
jeżeli na stanowisku pracy wprowadzono
wybuchowej. Warunkiem takiej reakcji
pieczeństwa i higieny pracy pracowników
istotne zmiany w wyposażeniu w sprzęt
jest obecność w powietrzu substancji pal-
zatrudnionych na stanowiskach pracy,
lub narzędzia, w organizacji pracy oraz
nej o stężeniu co najmniej równym dolnej
na których może wystąpić atmosfera wy-
granicy wybuchowości* oraz z
ródła zapłonu w technologii. Przy sporządzaniu do-
buchowa [1].
kumentu mogą być wykorzystane inne
Bardzo ważnym działaniem mającym
*
Dolna granica wybuchowości  wartość stężenia skład-
na celu podniesienie bezpieczeństwa pra- dokumenty dotyczące oceny ryzyka, za-
nika palnego w mieszaninie z powietrzem lub tlenem,
cowników na stanowiskach pracy, gdzie rządzania środowiskowego, zarządzania
powyżej której pod wpływem bodz
ca energetycznego
może nastąpić wybuch. może wystąpić atmosfera wybuchowa jakością i zarządzania bhp.
7
BEZPIECZEC
STWO PRACY 6/2007
Zidentyfikowane miejsca występowania (21.). Są to zazwyczaj miejsca w aparaturze,
Identyfikacja
atmosfery wybuchowej należy zakwalifi- urządzeniach, podzespołach itp. zagrożo-
atmosfer wybuchowych
kować do odpowiedniej strefy zagrożenia nych uszkodzeniem (wykonanych ze szkła,
Pierwszym krokiem przy sporządzaniu
wybuchem. Klasyfikację należy przeprowa- porcelany, tworzyw sztucznych itp.). Strefa
dokumentu zabezpieczenia przed wybu-
dzić z uwzględnieniem podziału na strefy 22. może być w miejscach gromadzenia
chem jest rozpoznanie zagrożeń, tj. z
ródeł
zagrożone wybuchem, zgodnie z normą się pyłu, który w sprzyjających warunkach,
emisji substancji palnych oraz miejsc zagro-
np. podmuchu powietrza, może tworzyć
PN-EN 1127-1:2001 [2]. Według tej normy
żonych obecnością atmosfery wybuchowej.
z powietrzem mieszaninę wybuchową.
przewidziane są trzy strefy dla gazów i par
W tym celu należy przeprowadzić przegląd
Zgodnie z wymaganiami ustawodawcy
oraz trzy strefy dla pyłów. Definicje stref
surowców, półproduktów i wyrobów sto-
dokument  poza wyznaczeniem stref
zagrożonych wybuchem przedstawiono
sownych oraz produkowanych w przedsię-
 powinien zawierać informacje o rodzaju
w tabeli 1.
biorstwie. Należy również zebrać informacje
substancji palnej tworzącej z powietrzem
Warunki odpowiadające strefom 0 lub
o stosowanych procesach technologicznych
mieszaninę wybuchową. Obok wyzna-
20. zasadniczo mogą wystąpić wewnątrz
i urządzeniach.
czenia stref wymagane jest wyznaczenia
zbiorników, reaktorów, pojemników, rurocią-
Zebrane informacje należy poddać oce-
prawdopodobieństwa ich występowania.
gów itp. Strefy 0 lub 20. występują zazwy-
nie i przeprowadzić ich analizę, zwracając
Jest to zadanie dość trudne, wymaga wie-
czaj w czasie ciągłej emisji substancji palnej
uwagę na:
dzy eksperckiej, a pewnymi wskazówkami
lub wówczas, kiedy wydajność wentylacji
 właściwości pożarowo-wybuchowe
mogą być definicje stref. Niektórzy eksperci
jest bardzo mała, a emisja w normalnych
surowców, półproduktów i finalnych wy-
przyjmują, że strefa 0 (20.) utrzymuje się
warunkach pracy występuje okresowo lub
robów
dłużej niż 1000 godzin w roku (powyżej
okazjonalnie, ale w odpowiednio dużej ilości
 obszary technologii szczególnie nie-
11% nieprzerwanego czasu pracy). Strefa
substancji wybuchowej. Strefa 1. (21.) może
bezpieczne, grożące  jeżeli istnieją pewne
1. (21.) utrzymuje się dłużej niż 10 godzin,
występować w bezpośrednim otoczeniu
odstępstwa od zaprojektowanych para-
ale krócej niż 1000 godzin w roku, a strefa
strefy 0 (20.). Są to zazwyczaj przestrzenie
metrów  pożarem lub wybuchem; należy
2. (22.) pojawia się i utrzymuje do 10 godzin
w pobliżu miejsc zasilania surowcem urzą-
ocenić margines bezpieczeństwa, np. jak
w roku.
dzeń, napełniania lub opróżniania opako-
duży może być przyrost temperatury nie po-
Strefa 0 lub 20. w warunkach produkcji
wań. Strefa 1. może występować również
wodujący awarii
ciągłej i magazynowania może utrzymywać
w bezpośrednim otoczeniu uszczelnień, po-
 krytyczne parametry procesu techno-
się zdecydowanie dłużej, na co wskazuje
łączeń (pompy, kołnierze, zawory, dławice).
logicznego
definicja strefy. Przy szacowaniu prawdopo-
Strefa 21. może pojawić się w przestrzeniach
 słabe punkty aparatury, tj. miejsca, gdzie
dobieństwa obecności strefy 1. lub 21. należy
otaczających warstwy zalegającego pyłu,
mogą wystąpić nieszczelności, elementy
wziąć pod uwagę stan techniczny urządzeń,
szczególnie podatne na uszkodzenie zarów- które w czasie normalnych typowych proce-
sposób prowadzenia procesu, częstotliwość
sów technologicznych mogą tworzyć palną
no w wyniku procesu technologicznego, jak
załączeń urządzeń, połączeń kołnierzowych
i czynników zewnętrznych mieszaninę pyłowo-powietrzną.
itp. Im większa jest ilość potencjalnych z
ródeł
 sposób transportu i przeładunku su- Strefa 2. (22.) może obejmować prze-
emisji, tym większa możliwość obecności
rowców. strzenie otaczające strefę 0 (20.) lub strefę 1.
strefy 1. lub 21. Strefa 2. (22.) pojawia się
Tabela 1
w warunkach odbiegających od normalnych
KLASYFIKACJA STREF ZAGROŻONYCH WYBUCHEM WEDŁUG PN-EN-1127-1:2001 [2]
warunków pracy urządzenia. W ocenie
Classification of hazardous explosion zones according to PN-EN-1127-1:2001 [2]
prawdopodobieństwa zaistnienia takiej stre-
fy mogą być odnotowane awarie urządzenia
Substancja w mieszaninie Strefa
Atmosfera wybuchowa
związane z uwolnieniem substancji palnej
z powietrzem zagrożenia
lub wybuchowej. Przy określaniu prawdo-
miejsce, w którym atmosfera wybuchowa występuje
podobieństwa należy wziąć pod uwagę
strefa 0
ciągle, utrzymuje się przez długi czas lub często
stan techniczny urządzenia, obecność takich
miejsce, w którym atmosfera wybuchowa występuje
elementów, jak manometry rurkowe, punkty
strefa 1.
okresowo podczas normalnego działania
Gazy, ciecze i ich pary
poboru próbek czy połączenia elastyczne.
miejsce, w którym atmosfera wybuchowa nie
występuje podczas normalnej pracy, jeżeli jednak
strefa 2.
y
ródła zapłonu
wystąpi, to utrzymuje się przez krótki czas
Kolejnym krokiem jest identyfikacja
miejsce, w którym atmosfera wybuchowa występuje
strefa 20.
ciągle, utrzymuje się przez długi czas lub często z
ródeł zapłonu. Mieszanina substancji palnej
z powietrzem może wybuchnąć w wyniku
miejsce, w którym atmosfera wybuchowa może
działania czynników zewnętrznych, które
strefa 21.
wystąpić okresowo podczas normalnej pracy
Palne pyły
są w stanie dostarczyć odpowiednią ilość
miejsce, w którym atmosfera wybuchowa nie
energii do zapoczątkowania reakcji prowa-
występuje podczas normalnej pracy, jeżeli jednak
strefa 22.
dzącej do wybuchu. Ze względu na sposób
wystąpi, to utrzymuje się przez krótki czas
doprowadzania i wyzwalania energii, z
ródła
8
BEZPIECZEC
STWO PRACY 6/2007
zapłonu można zakwalifikować do jednego tej kategorii muszą zapewniać wymagany Zależność między kategoriami i strefami
z następujących rodzajów z
ródeł: poziom zabezpieczenia nawet w przypadku niebezpiecznymi przedstawiono w tabeli 2.
 gorące powierzchnie sporadycznie występującej awarii urządzenia Trzecim składnikiem atmosfery wybu-
 płomienie (palące się cząstki i gazy) i charakteryzują się takimi środkami zabez- chowej jest utleniacz. Stałym utleniaczem
 iskry pochodzenia mechanicznego pieczenia, że w przypadku uszkodzenia
obecnym w powietrzu jest tlen. W warun-
 urządzenia elektryczne jednego ze środków zabezpieczających,
kach naturalnych czynnik ten jest rozważany
 prądy błądzące i katodowa ochrona przynajmniej drugi, niezależny środek za- podczas analizy tworzenia się atmosfer wy-
przed korozją pewni wymagany poziom zabezpieczenia
buchowych. W procesach technologicznych,
 elektryczność statyczna (wyładowania lub wymagany poziom bezpieczeństwa bę-
w których stosowane są utleniacze, należy
snopiaste, stożkowe, z obłoku pyłu) dzie zapewniony w przypadku wystąpienia
rozważyć czy ich obecność wpływa na stan
 uderzenia pioruna dwóch niezależnych od siebie uszkodzeń
atmosfery wybuchowej. Na przykład czysty
 fale elektromagnetyczne o częstotliwo-  kategoria 2. obejmuje urządzenia
tlen z nieszczelnej instalacji może spowodo-
ści radiowej (104�3x1012 Hz) zaprojektowane tak, aby mogły funkcjo-
wać lokalny wzrost tego pierwiastka w po-
 fale elektromagnetyczne o częstotliwo- nować zgodnie z parametrami ruchowymi
wietrzu, co prowadzi do obniżenia wartości
ści (3x1011�3x1015 Hz) ustalonymi przez producenta i zapewniać
dolnej granicy wybuchowości.
 promieniowanie jonizujące wysoki poziom zabezpieczenia; urządzenia
 ultradz
więki tej kategorii są przeznaczone do użycia
Ocena ryzyka
 sprężenia adiabatyczne i fale uderze- w miejscach, gdzie jest prawdopodobne
W polskich przepisach dotyczących bez-
niowe pojawienie się atmosfer wybuchowych;
pieczeństwa i higieny pracy pojęcie ryzyka
 reakcje egzotermiczne, włącznie z sa- środki zabezpieczenia dotyczące urządzeń
zostało wprowadzone do Kodeksu pracy
mozapaleniem się pyłów [2]. tej kategorii zapewniają wymagany poziom
w 1991 r. (art. 226 Kp.) [3]. Przez ryzyko
W celu identyfikacji z
ródeł zapłonu należy zabezpieczenia nawet w przypadku częstych
zawodowe rozumie się prawdopodobień-
dokonać przeglądu stanowisk pracy, na któ- zakłóceń lub uszkodzeń urządzeń, które
stwo wystąpienia niepożądanych zdarzeń
rych może wystąpić atmosfera wybuchowa. zawsze należy brać pod uwagę
związanych z wykonywaną pracą, powo-
Przeglądem należy również objąć sąsiednie  kategoria 3. obejmuje urządzenia za-
dujących straty, w szczególności wystąpienia
stanowiska pracy w celu identyfikacji z
ródeł projektowane tak, aby mogły funkcjonować
u pracowników niekorzystnych skutków
energii, które w razie niekontrolowanej emisji zgodnie z parametrami ruchowymi ustalony-
zdrowotnych w wyniku zagrożeń zawodo-
czynników palnych i wybuchowych mogłyby mi przez producenta i zapewniać normalny
wych występujących w środowisku pracy lub
być z
ródłem energii zdolnej do doprowa- poziom zabezpieczenia; urządzenia tej kate-
sposobu wykonywania pracy [4].
dzenia do zapalenia i eksplozji atmosfery gorii są przeznaczone do użycia w miejscach,
W środowisku pracy, gdzie mogą być
wybuchowej. Należy dokonać przeglądu gdzie nie przewiduje się pojawienia atmosfer
obecne palne i wybuchowe substancje che-
instalacji chroniącej przed wyładowaniami wybuchowych, a o ile one rzeczywiście
miczne istnieje zagrożenie występowania
atmosferycznymi, analizy możliwości wy- wystąpią, to sytuacje zachodzą z bardzo
stępowania prądów błądzących na obszarze małym prawdopodobieństwem lub w ciągu atmosfer wybuchowych. Ich potencjalna
wyznaczonych stref, jak również zbadać, krótkiego czasu. Urządzenia tej kategorii za- obecność jest zagrożeniem dla zdrowia i ży-
czy w pobliżu zakładu nie występują z
ródła pewniają wymagany poziom zabezpieczenia cia pracowników. Stąd rodzi się konieczność
fal o częstotliwości radiowej. podczas normalnego działania. oceny ryzyka zawodowego spowodowanego
Prawdopodobieństwo wyzwolenia do-
Tabela 2
statecznej energii zapłonu zależy od stanu
ZALEŻNOŚĆ POMIĘDZY KATEGORIAMI ZABEZPIECZEŃ I STREFAMI ZAGROŻENIA WYBUCHEM
technicznego urządzeń mogących być z
ró- Relationship between categories of protection and hazardous explosion zones
dłem takiego zapłonu, czasu pracy i częstotli-
Zastosowania
Zastosowanie
wości ich włączania i wyłączania. Urządzenia
Kategoria Stosowane również
w strefie
pracujące w strefach zagrożonych wybu- zabezpieczenia w atmosferze wybuchowej w strefie
zagrożenia
zagrożenia
chem muszą spełniać kryteria wyznaczone
1. mieszanina gaz/powietrze 0 1. i 2.
w normie PN-EN 1127-1: 2001 [2]. Urządzenia
lub mieszanina para/powietrze
przeznaczone do pracy w atmosferach wy-
lub mieszanina mgła/powietrze
buchowych są zakwalifikowane do jednej
1. mieszanina pył/powietrze 20. 21. i 22.
z trzech kategorii:
2. mieszanina gaz/powietrze 1. 2.
 kategoria 1. obejmuje urządzenia
lub mieszanina para/powietrze
zaprojektowane tak, aby mogły funkcjo-
lub mieszanina mgła/powietrze
nować zgodnie z parametrami ruchowymi
2. mieszanina pył/powietrze 21. 22.
ustalonymi przez producenta i zapewniać
bardzo wysoki poziom zabezpieczenia;
3. mieszanina gaz/powietrze 2. 
lub mieszanina para/powietrze
urządzenia tej kategorii są przeznaczone
lub mieszanina mgła/powietrze
do użycia w miejscach, gdzie atmosfery
wybuchowe są obecne stale, przez długie
3. mieszanina pył/powietrze 22. 
okresy lub występują często; urządzenia
9
BEZPIECZEC
STWO PRACY 6/2007
fizyczne i palne. Podczas tych działań należy
określić temperatury  wrzenia, topienia,
sublimacji, samozapłonu i zapłonu. Są w tym
pomocne wszelkiego rodzaju klasyfikacje,
lotność grup palności itp.
Określenie prawdopodobieństwa wystę-
powania atmosfery wybuchowej to następ-
ny krok. W tym celu należy określić rodzaj
czynnika palnego i sposób rozproszenia
w powietrzu, a więc czy są to gazy, pary, mgły,
pyły. Następnie ustalić ich stężenia i porównać
z dolną granicą wybuchowości (DGW) oraz
z górną granicą wybuchowości (GGW)**.
Należy również określić objętość atmosfery
wybuchowej oraz sprawdzić i ocenić możli-
wość generowania atmosfery wybuchowej
w wyniku reakcji chemicznych i procesów
biologicznych. Przy szacowaniu prawdopodo-
bieństwa należy również określić jego wartość
podczas uruchamiania, zatrzymywania, kon-
serwacji i awarii instalacji i urządzeń.
Trzeba także przeprowadzić identyfikację
z
ródeł zapłonu oraz ich efektywność, tj.
czy emitowana energia jest w stanie zaini-
cjować eksplozję atmosfery wybuchowej.
Również w stosunku do z
ródeł zapłonu
należy rozpatrzyć warunki normalnej pracy,
jak również to, czy zachodzi możliwość
pojawienia się z
ródeł zapłonu w warunkach
uruchamiania, zatrzymywania, konserwacji
i awarii instalacji i urządzeń. Zaleca się, aby
z
ródła zapłonu klasyfikować stosownie
do prawdopodobieństwa ich pojawienia
się (I  z
ródło zapłonu, które może wystę-
pować stale lub często, II  z
ródło zapłonu,
które może występować rzadko, III  z
ródło
zapłonu, które może występować wyjąt-
kowo). W sytuacji, kiedy nie jest możliwe
oszacowanie prawdopodobieństwa, należy
przyjąć, że z
ródło jest obecne stale.
Rys. 2. Etapy oceny ryzyka zawodowego
Na podstawie zebranych informacji
Fig.2. Stages of estimating occupational risk
należy przeprowadzić analizę możliwego
możliwością występowania atmosfery cowników narażonych, z uwzględnieniem
zagrożenia życia i zdrowia pracowników
wybuchowej. Proces oceny ryzyka za- liczby pracowników na poszczególnych
oraz skutków materialnych i ekologicznych.
wodowego na stanowiskach pracy, gdzie zmianach i czasu ich przebywania w strefach
Wskazać możliwe skutki działania płomieni,
może wystąpić atmosfera wybuchowa zagrożenia. Przeglądem należy objąć stano- promieniowania cieplnego, ciśnienia, rozrzu-
jest procesem wieloetapowym. Działania wiska pracy sąsiadujące ze stanowiskiem za- tu odłamków, niebezpiecznego uwolnienia
mające na celu doprowadzić do oceny ryzyka grożonym atmosferą wybuchową, a w razie substancji chemicznych itp.
zawodowego muszą być przeprowadzone potrzeby przeglądem należy objąć również Przy ocenie ryzyka należy określić:
z należytą starannością, z zachowaniem sąsiednie pomieszczenia. W czasie przeglądu  skalę częstości zaistnienia wybuchu
ogólnych zasad postępowania (rys. 2.) należy zwrócić uwagę na ewentualne z
ródła  skalę skutków wybuchu
i obejmują one określone działania [5]. zapłonu oraz zebrać informacje o środkach  poziomy ryzyka.
Postępowanie związane z oceną ryzyka ochrony indywidualnej stosowanych przez Mając takie skale i poziomy, można
rozpoczyna zebranie niezbędnych informacji personel narażony na niebezpieczeństwo opracować matrycę zdarzeń i prawdopo-
o stanowisku pracy. W tym celu należy doko- wybuchu atmosfery wybuchowej. dobieństwa ich zaistnienia. Przykład takiej
matrycy przedstawia tabela 3. [6].
nać przeglądu stanowisk pracy, zebrać infor- Kolejnym krokiem jest rozpoznanie
macje o technologii, wentylacji, jej wydajności i poprawna klasyfikacja właściwości palnych
**
Górna granica wybuchowości  wartość stężenia
i dostępności oraz zbadać drogi ewakuacyjne, i wybuchowych substancji chemicznych wy-
składnika palnego w mieszaninie z powietrzem lub
ich oznakowanie i funkcjonalność. Należy stępujących w środowisku pracy. W tym celu
tlenem, poniżej której pod wpływem bodz
ca energe-
zapoznać się z organizacją pracy, liczbą pra- należy poznać ich właściwości chemiczne, tycznego może nastąpić wybuch.
10
BEZPIECZEC
STWO PRACY 6/2007
Tabela 3
MATRYCA RYZYKA
Matrix of risk
Duże Katastrofalne
Skutki Małe Średnie
poważne urazy ofiary śmiertelne,
Częstotliwość straty materialne urazy i straty materialne
i straty materialne poważne straty materialne
Raz na 1000 lat akceptowalne akceptowalne akceptowalne dopuszczalne
Raz na 100 lat akceptowalne akceptowalne dopuszczalne tolerowane
Raz na 30 lat akceptowalne dopuszczalne tolerowane nieakceptowalne
Raz na 5 lat dopuszczalne tolerowane nieakceptowalne nieakceptowalne
Raz na rok tolerowane nieakceptowalne nieakceptowalne nieakceptowalne
Częściej niż raz na rok nieakceptowalne nieakceptowalne nieakceptowalne nieakceptowalne
O wynikach oceny ryzyka zawodowego  zastępowanie i unikanie substancji mo-
Podsumowanie
należy poinformować pracowników, którzy gących tworzyć z powietrzem mieszaniny
Ze społecznego punktu widzenia dzia-
pracują na stanowiskach pracy, gdzie może wybuchowe
łania podjęte w celu eliminacji lub zmniej-
wystąpić atmosfera wybuchowa. Ważnym ele-  zastąpienie jednokrotnego dozowania
szenia zagrożenia atmosferą wybuchową
mentem oceny ryzyka na takich stanowiskach substancji palnych i wybuchowych wielo-
powinny prowadzić do całkowitej eliminacji
jest odpowiedz
na pytanie, czy na ocenianych krotnym dozowaniem
ryzyka eksplozji. Jest to stan doskona-
stanowiskach pracy należy podjąć działania  utrzymywanie możliwie niskich tem-
łości, który w warunkach rzeczywistych
korygujące lub zapobiegawcze. Działania peratur procesu
wymaga poważnych nakładów finan-
takie bezwzględnie należy podjąć wówczas,  inertyzację, tj. wprowadzenie do mie-
sowych i ze względów ekonomicznych
kiedy oceniane ryzyko jest nieakceptowalne. szaniny powietrza z substancją palną gazów
jest nieosiągalny. Dlatego też wskazane
Na stanowiskach pracy, gdzie ryzyko jest nie- obojętnych, pary wodnej, obojętnych sub-
jest stosowanie się do zasady ALARA (As
akceptowalne należy wstrzymać wszelką dzia- stancji w postaci proszków
Low As Reasonably Achievable), tj. za-
łalność do czasu osiągnięcia niższego poziomu  hermetyzację procesów
grożenie atmosferą wybuchową powinno
ryzyka. W takiej sytuacji podejmuje się działania  zmniejszenie lub eliminację emisji
zmierzające do natychmiastowej doraz
nej  stosowanie skutecznej i wydajnej wen- być tak małe, jak to jest technologicznie
poprawy warunków pracy. Kolejnym działa- tylacji. i ekonomicznie uzasadnione (osiągalne)
niem jest podjęcie planowych działań zmie- Na stanowiskach zagrożonych występo- i akceptowalne społecznie.
rzających do poprawy stanu bezpieczeństwa waniem mieszanin powietrzno-pyłowych
PIŚMIENNICTWO
na zagrożonym stanowisku pracy. Działaniami należy unikać powierzchni, na których może
[1] Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej
korygującymi i zapobiegawczymi powinno gromadzić się pył. Powierzchnie powinny
z dnia 29 maja 2003 r. w sprawie minimalnych wymagań
się objąć również stanowiska pracy o ryzyku być gładkie, nachylone i malowane na kon-
dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy pracowni-
ocenionym jako dopuszczalne i tolerowane. trastowe kolory.  Martwe przestrzenie
ków zatrudnionych na stanowiskach pracy, na których
W tym celu należy zrealizować plan działań i struktury przestrzenne powinny być ograni- może wystąpić atmosfera wybuchowa. DzU z 2006 r.
nr 107, poz. 1004; zm. DzU z 2006 r. nr 121, poz. 836
poprawy warunków pracy. Przy sporządzaniu czone do minimum. Wszystkie powierzchnie,
[2] PN-EN 1127-1:2001 Zapobieganie wybuchowi i ochro-
planu należy kierować się zasadami: na których może się gromadzić pył, powinny
na przed wybuchem
 unikać atmosfer wybuchowych, to jest dą- być dostępne i łatwe do oczyszczenia.
[3] Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r.  Kodeks pracy.
żyć do takiej zmiany stężenia substancji palnej W razie niemożności uniknięcia atmos-
T. jedn. DzU z 1998 r. nr 21 poz. 94 ze zm.
tak, aby wyjść poza granice wybuchowości fery wybuchowej i z
ródeł zapłonu należy
[4] Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej
lub obniżyć stężenie tlenu poniżej granicz- podjąć działania zmierzające do minimalizacji
z dnia 26 września 1997 r. w sprawie przepisów bezpie-
czeństwa i higieny pracy. DzU nr 129, poz. 844
nego stężenia skutków eksplozji. Takimi działaniami są:
[5] Ocena ryzyka zawodowego. 1. Podstawy metodycz-
 unikać z
ródeł zapłonu,  projektowanie urządzeń odpornych
ne. Red. W. M. Zawieska, CIOP Warszawa 2001
,
a jeśli jest to niemożliwe, na wybuch i obciążenie wybuchem
[6] A. Rydzyński, R. Żuczek Praktyczne aspekty two-
 ograniczyć skutki wybuchu do dopusz-  projektowanie i stosowanie urządzeń
rzenia dokumentu zabezpieczenia przed wybuchem.
czalnego, akceptowalnego poziomu. tłumiących wybuch
 Przegląd Pożarniczy 11/2005, 21-22
Atmosferę wybuchową można wyelimi-  zapobieganie rozprzestrzenianiu się
[7] R. Małolepszy Zapobieganie wybuchowi i ochrona
nować przez: płomienia i wybuchowi [7]. przed wybuchem (część II).  Pożarnik 3/2004, 9-13
11