Eksploatacja statków latających
Lotniska i sprzęt lotniskowo-hangarowy
1
© SÅ‚awomir Tkaczuk, WAT 2010
Lotniska, infrastruktura i sprzęt lotniskowo-hangarowy
Ruch lotniczy, to pojęcie obejmujące ruch wszystkich statków powietrznych wykonujących loty lub poruszających się
na polu manewrowym lotniska.
Loty wykonywane są w przestrzeni powietrznej, która organizacyjnie dla warunków Polski została podzielona na:
" przestrzeń powietrzną operacyjną (podległą głównie ministrowi obrony narodowej);
" przestrzeń powietrzną kontrolowaną (podległą ministrowi transportu).
Przestrzeń powietrzna operacyjna dzieli się na:
" przestrzeń lotów koordynowanych - w której loty podlegają koordynacji;
" przestrzeń lotów swobodnych sięgającą do 400 m nad powierzchnią ziemi, w której cywilne statki powietrzne mogą
wykonywać loty wg VFR z prędkością do 300 km/h i loty te nie podlegają koordynacji przed ich rozpoczęciem.
Przestrzeń powietrzna kontrolowana, to przestrzeń specjalnie wydzielona o określonych wymiarach, w której to
zapewniona jest kontrola ruchu lotniczego (ruch lotniczy kontrolowany).
W skład przestrzeni powietrznych kontrolowanych (CTA  CONTROL AREA) wchodzą:
" drogi lotnicze ("korytarze") (AWY -AIRWAYS);
" rejony kontrolowane lotnisk (TMA -TERMINAL CONTROL AREA);
" strefy kontrolowane lotnisk (CTR -CONTROL ZONE).
Wszystkie rodzaje przestrzeni powietrznych terytorialnie tworzą określone rejony informacji powietrznej (FIR - FLIGHT
INFORMATION REGION).
Nazwą FIR-u jest zawsze nazwa miasta pełniącego główne funkcje w FIR (a nie nazwa państwa).
Niekiedy na terytorium danego państwa organizowanych jest kilka FIR-ów - zależy to od lokalnych uwarunkowań i
potrzeb ruchu lotniczego.
W przypadku Polski zorganizowany jest jeden rejon informacji FIR- Warszawa, który obejmuje przestrzeń nad
terytorium Polski oraz część przestrzeni nad Morzem Bałtyckim . FIR WARSZAWA jest podzielony na dolną i górną
przestrzeń powietrzną. Dolna przestrzeń powietrzna sięga od wysokości 0 m do poziomu lotu 245 (7450 m) włącznie.
Górna przestrzeń powietrzna sięga od poziomu lotu 245do poziomu lotu 465 (14 000 m). Służba radarowa z
wykorzystaniem radarów pełniona jest w całym obszarze FIR WARSZAWA na i powyżej poziomu lotu 180.
2
3
4
Lotniska, infrastruktura i sprzęt lotniskowo-hangarowy
W wydzielonych przestrzeniach CTA pełnią dyżury następujące organy kontroli:
- służba kontroli ruchu lotniczego (ATC -AIR TRAFFIC CONTROL);
- służba alarmowa (ALS -ALERTING SERVICE);
-służba informacji powietrznej (FIS -FUGHT INFORMATlON SERVICE).
Służba kontroli ruchu lotniczego (ATC) dzieli się na:
- służbę kontroli obszaru (AC C -AREA CONTROL CENTRE);
- służbę kontroli zbliżania (APP -APPROACH CONTROL SERVICE);
-służbę kontroli lotniska (TWR -AERODROME CONTROL TOWER).
Lotniskiem (aerodrome) nazywamy określony obszar na lądzie lub wodzie (wraz z budynkami, instalacjami i wyposażeniem)
przeznaczony w całości lub części do przylotów, odlotów i ruchu naziemnego statków powietrznych  (niezmieniana od 1950 r.
definicja ICAO).
Lotnisko komunikacyjne, zwane też portem lotniczym (airport), można podzielić na dwie części: pole manewrowe i obszar
dworcowy.
Pole manewrowe (manouevring area) jest częścią lotniska przeznaczoną do wykonywania startów i lądowań statków
powietrznych i naziemnego ruchu tych statków, związanego ze startami i lądowaniami. Pole manewrowe nie obejmuje płyt
lotniskowych.
PÅ‚yty lotniskowe, budynki, hangary, parkingi samochodowe tworzÄ… obszar dworcowy .
5
Ilustracja podstawowych definicji: 1- zabezpieczenie końca drogi startowej, 2-
główna droga startowa, 3- zabudowa dworcowa, 4- płyta lotniskowa, 5- pas drogi
startowej, 6- droga kołowania, 7- pomocnicza droga startowa.
6
Lotniska, infrastruktura i sprzęt lotniskowo-hangarowy
Pas drogi startowej (runway strip) jest obszarem obejmującym drogę startową i zabezpieczenie przerwanego startu (jeśli jest
przewidziane). Pas drogi startowej zmniejsza niebezpieczeństwo awarii (uszkodzenia) samolotu w przypadku, gdyby zjechał on z
drogi startowej i zabezpiecza przelatujÄ…cy podczas startu lub lÄ…dowania nad tym pasem samolot.
Drogą startową (runway) nazywamy prostokątną powierzchnię na lotnisku lądowym przystosowaną do lądowań i startów
samolotów. Definicja ta ma również zastosowanie do lotnisk bez nawierzchni sztucznej, np. sportowych. (drogę startową często
oznacza się tradycyjnym skrótem DS.).
Próg drogi startowej (runway threshold) to początek części drogi startowej odpowiedniej do lądowania. Próg znajduje się zwykle
na początku drogi startowej, lecz może być także próg przesunięty.
Droga kołowania (taxiway) to droga na lotnisku lądowym służąca do kołowania samolotów i zapewniająca połączenie pomiędzy
poszczególnymi obszarami lotniska.
Zabezpieczenie przerwanego startu (stopway) jest prostokątną powierzchnią na ziemi za końcem - będącego do dyspozycji -
rozbiegu (zwykle jest to koniec drogi startowej), odpowiednio przygotowaną, na której samolot może się zatrzymać w przypadku
przerwanego startu.
Zabezpieczenie końca drogi startowej (RESA - runway end safety area) jest to obszar symetryczny do przedłużenia osi drogi
startowej i przyległy do końca pasa drogi startowej, przeznaczony głównie do zmniejszenia ryzyka uszkodzenia samolotu w
przypadku, gdy samolot przyziemi za wcześnie lub przekroczy koniec drogi startowej przy rozbiegu.
7
Klasyfikacja portów lotniczych (lotnisk)
Kod referencyjny ICAO
8
Wyróżnia się pięć typowych kategorii statków powietrznych w oparciu o prędkość Vat na progu pasa - równą 1,3 prędkości
przeciągnięcia w konfiguracji do lądowania z maksymalnym poświadczonym ciężarem do lądowania.
Kategoria A - mniej niż 169 km/h (91 kt) prędkości przyrządowej (IAS).
Kategoria B -169 km/h (91 kt) lub więcej, lecz mniej niż 224 km/h (121 kt) prędkości przyrządowej (IAS).
Kategoria C -224 km/h (121 kt) lub więcej, lecz mniej niż 261 km/h (141 kt) prędkości przyrządowej (IAS).
Kategoria D -261 km/h (141 kt) lub więcej, lecz mniej niż 307 km/h (166 kt) prędkości przyrządowej (IAS).
Kategoria E -307 km/h (166 kt) lub więcej, lecz mniej niż 391 km/h (211 kt) prędkości przyrządowej (IAS).
9
10
11
12
Lotniska, infrastruktura i sprzęt lotniskowo-hangarowy
Sygnały podawane statkom powietrznym kołującym na płytę
lotniskowÄ… lub stanowisko postojowe (opuszczajÄ…cym je)
Sygnalista (popularnie zwany  marszałkiem od angielskiego  marshaller )
sygnały dla kołującego samolotu może podawać za pomocą tarcz
sygnalizacyjnych, pałeczek świetlnych, latarek elektrycznych lub samych rąk.
Za prawidłowość podawanych sygnałów odpowiada sygnalista, a za
prawidłowość wykonania manewru statku powietrznego jego dowódca
(kapitan) .
13
14
15
16
17
18
19
20
Lotniska, infrastruktura i sprzęt lotniskowo-hangarowy
Rozróżnia się drogi startowe nieprzyrządowe i drogi startowe przyrządowe.
Drogi startowe nieprzyrządowe (non instrument runways), wyposażone we wzrokowe pomoce nawigacyjne,
umożliwiają wykonanie podejścia do lądowania w dobrych warunkach widzialności, tj. z widocznością ziemi.
Drogi startowe przyrządowe (instrument runways), przeznaczone są dla samolotów korzystających przy podejściu do
lądowania - dodatkowo obok pomocy wzrokowych - także z pomocy niewzrokowych.
Drogi te dzieli się na następujące typy:
" drogi startowe z podejściem nieprecyzyjnym (non precision approach runways) wyposażone w pomoce wzrokowe i
niewzrokowe, zapewniajÄ…ce co najmniej utrzymanie kierunku przy podchodzeniu do lÄ…dowania;
" drogi startowe z podejściem precyzyjnym kategorii I (precision approach runways), wyposażone w ILS (Instrument
Landing System) i w pomoce wzrokowe, umożliwiające przeprowadzenie podejścia (utrzymanie kierunku i ścieżki
schodzenia) do wysokości decyzji 60 m i przy zasięgu widzialności drogi startowej rzędu 800 m;
" drogi startowe z podejściem precyzyjnym kategorii II, wyposażone w ILS i pomoce wzrokowe umożliwiające
podejście do wysokości decyzji 30 m przy zasięgu widzialności drogi startowej rzędu 400 m;
" drogi startowe z podejściem precyzyjnym kategorii III, wyposażone w ILS prowadzący samolot do i wzdłuż
powierzchni drogi startowej oraz przeznaczone do: operacji przy zasięgu widzialności drogi startowej rzędu 200m (nie
stosuje się żadnej decyzji) z wykorzystaniem pomocy wzrokowych w końcowej fazie lądowania; - operacji przy zasięgu
widzialności drogi startowej rzędu 50 m (również nie stosuje się żadnej wysokości decyzji) z wykorzystaniem pomocy
wzrokowych do kołowania; - operacji bez zaufania do środków wzrokowych, tj. bez korzystania z nich przy lądowaniu
lub kołowaniu.
System ILS
Płaszczyzny kierunku i ścieżki schodzenia : 1- płaszczyzna kierunku, 2-płaszczyzna ścieżki schodzenia.
System ILS
Lotniska, infrastruktura i sprzęt lotniskowo-hangarowy
ILS (Instrument Landing System) - system lądowania według wskazań przyrządów jest obecnie powszechnie
stosowany i jest radiowym prowadzeniem samolotu w końcowej fazie podejścia. ILS obejmuje radiolatarnie naziemne i
odbiorniki oraz wskaz
niki na pokładach samolotów.
Naziemne urządzenia systemu ILS są następujące:
" radiolatarnia kierunkowa (nadajnik sygnału kierunku) -lokalizator, zapewniający naprowadzenie samolotu na
płaszczyznę pionową, przechodzącą przez przedłużenie osi drogi startowej sygnałami sterowania bocznego;
" radiolatarnia ścieżki schodzenia (nadajnik sygnału ścieżki schodzenia), zapewniająca sygnały sterowania w
płaszczyz
nie pionowej i umożliwiająca zachowanie odpowiedniej wysokości samolotu przy podchodzeniu do lądowania;
" dwie lub trzy radiolatarnie znakujące (markery) umożliwiające punktowe sprawdzenie pozycji samolotu.
System MLS
System MLS
Pomoce wzrokowe
Pomoce wzrokowe (naziemne)  wymienione w klasyfikacji typów dróg startowych - można podzielić na:
- bierne,
-czynne.
Pomoce bierne  malowane oznakowania (markings) są stosowane na drogach startowych, drogach kołowania i
płytach lotniskowych. Pomoce czynne to wszelkiego rodzaju światła .
Na drodze startowej wyróżnia się następujące znaki:
- znak tożsamości, określający kierunek geograficzny DS,
- znaki osi DS,
- znaki progów DS,
- znaki przedproża DS,
- znaki stałej odległości,
- znaki strefy przyziemienia,
-znaki krawędzi DS.
-Znaki drogi startowej powinny być białe.
Pomoce wzrokowe
Znaki na drodze startowej i kołowania: 1-
znak przedproża, 2- znaki progu, 3- znaki
tożsamości progu, 4- znaki strefy
przyziemienia, 5- znaki osi DS, 6- znak
krawędzi DS, 7- znak stałej odległości, 8-
znak osi kołowania, 9- znaki miejsca
oczekiwania przed wjazdem na przyrzÄ…dowÄ…
DS. z podejściem precyzyjnym kat.II, 10-
znak krawędzi drogi kołowania.
Lotniska, infrastruktura i sprzęt lotniskowo-hangarowy
W stosunku do wszystkich wymienionych znaków zostały sformułowane szczegółowe wymagania dotyczące
rozmiarów, odstępów pomiędzy znakami, odległości i liczby poszczególnych znaków. Wymagania te są uzależnione od
typu drogi startowej i wielkości lotniska.
Lotnisko powinno być również wyposażone w przyrządy wskazujące i urządzenia sygnalizacyjne wchodzące w skład
wzrokowych pomocy nawigacyjnych. ZaliczajÄ… siÄ™ do nich:
- wskaz
nik kierunku wiatru (wind direction indicator),
- wskaz
nik kierunku lÄ…dowania (landing direction indicator),
- reflektor sygnałowy (signaling lamp),
-sygnały naziemne i pole sygnałowe (signal panels and signal area).
Światła zastępują w nocy i w warunkach ograniczonej widzialności znaki namalowane na nawierzchniach. Są to na
drodze startowej światła osi, krawędzi, strefy przyziemienia i progu oraz światła na osi drogi kołowania.
Światła są również wykorzystywane jako pomoc do lądowania tworząc tzw. świetlne systemy podejścia: uproszczony
świetlny system podejścia i świetlne systemy podejścia precyzyjnego.
 Lotniska, infrastruktura i sprzęt lotniskowo-hangarowy
Rozróżnia się świetlny system podejścia precyzyjnego kat. I
(precision approach category I lighting system) i świetlny system
podejścia precyzyjnego kat. II i III. Systemy są związane z
odpowiednimi kategoriami dróg startowych.
W świetlnym systemie podejścia precyzyjnego kategorii II i III,
oprócz rzędu świateł usytuowanych na przedłużeniu osi DS na
długości 900 m, są dwie linie świateł podłużnych rozciągających
się na odległość 270 m i dwie linie świateł poprzecznych, jedna 
150m i druga  300 m od progu DS.