Wybrane elementy wiedzy o
kompozycji i analizie dzieła sztuki
KOMPOZYCJA
Kompozycja to sposób ułożenia na
płaszczyz
nie obrazu elementów formalnych,
Celem kompozycji jest osiągnięcie zamierzonego
tworzących dzieło tak, by organizowały one
efektu plastycznego poprzez umiejętne dobranie
pewną całość.
kolorów, kształtów, proporcji, faktur i położenia
·ð ksztaÅ‚t pola obrazowego / format
przedstawianych elementów, czasem na drodze
obrazu (kompozycja zewnętrzna)
porządkowania podobnych do siebie składników, a
·ð prostokÄ…t / kwadrat / koÅ‚o / romb
kiedy indziej poprzez zestawianie ich na zasadzie
·ð poziom / pion
kontrastu.
·ð podziaÅ‚y kompozycyjne
W kompozycji wykorzystuje się też często pewne
wprowadzajÄ…ce ograniczenia w
konstrukcje znane z geometrii takie jak symetria czy
obrębie kompozycji i porządkujące
złoty podział.
jÄ…
Schemat kompozycyjny stały
Odpowiednie operowanie tymi narzędziami daje
układ elementów kompozycyjnych
efekt w postaci różnych nastrojów, uczuć, przeżyć
charakterystyczny dla danego kierunku,
jakich może doświadczyć odbiorca - można uzyskać
epoki, itp. W zależności od charakteru
na przykład zarówno odczucie statyczności, porządku,
schematu możemy wyróżnić takie układy
równowagi, harmonii, jak i dynamiki, chaosu czy
kompozycyjne jak:
nierównowagi.
Kompozycja otwarta / zamknięta
Kompozycja otwarta  rodzaj kompozycji,
polegający na pozostawieniu odbiorcy dzieła sztuki pola do interpretacji. Jest to układ specyficznej relacji
między elementami kompozycji, poruszający wyobraz
niÄ™, sugerujÄ…cy coÅ›, co jest poza nim. Kompozycja
taka zmusza odbiorcę do dopełniania, inicjując indywidualny proces współtworzenia. Przekracza tym
samym ramy tradycyjnej, pełnej, zamkniętej formy.
Kompozycja zamknięta  to taka, w której wszystkie elementy tworzą jasny, przejrzysty, skończony i
logiczny układ.
Zwarta / luz
na
Kompozycja luz
na to taka w której elementy są rozrzucone względem siebie, zwykle cechuje się
brakiem rygoru.
Kompozycja zwarta to taka w której elementy są relatywnie blisko siebie.
Dynamiczna / statyczna
Kompozycja dynamiczna to taka, w której elementy wydają się być w ruchu (zmianie), występuje w niej
przewaga elementów ukośnych, ponieważ w plastyce elementy te postrzegane są jako ruchome.
Kompozycja statyczna to taka, która sprawia wrażenie spokoju, ładu , w której występują elementy nie
wykazujące ruchu. Będzie to kompozycja, w której dominują elementy pionowe i poziome.
Diagonalna (skośna / przekątna)
 kompozycja oparta na przewadze skosów z ograniczeniem zaznaczenia kompozycyjnego pionów i
poziomów, akcentowana np. kolorem, światłocieniem. Jest jednym z elementów typowych m.in. dla
malarstwa barokowego
Horyzontalna
 rozbudowanie kompozycji wszerz, wydobycie kierunków poziomych, którym podporządkowane są osie
i kierunki pionowe, często z zastosowaniem izokefalizmu  układu przedstawionych postaci z
umieszczeniem głów w jednej lini, np. bizantyjskie mozaiki
Wertykalna
 rozbudowanie kompozycji w kierunku pionowym, przeciwieństwo kompozycji koryzontalnej
Figura piramidalna
 kompozycja oparta na trójkącie / piramidzie, w którym zamknięta jest kompozycjnie główna grupa
figur, częsta w malarstwie włoskim
dojrzałego renesansu, np. Madonny
Perspektywa  określenie stosowane w
Rafaela
architekturze, malarstwie, fotografii i innych sztukach
wizualnych oznaczające sposób oddania
Przy analizie / opisie kompozycji
trójwymiarowych obiektów i przestrzeni na
można również dostrzec i uwzględnić
płaszczyz
nie.
takie jej cechy i składniki jak:
Istnieje kilka rodzajów perspektywy:
linearna (zbieżna, geometryczna),  technika
plan
umożliwiająca przedstawianie rzeczywistości na płaskiej
powierzchni tak, aby sprawiała wrażenie głębi.
·ð - czy kompozycja jest
PodstawowÄ… jej zasadÄ… jest pozorne zmniejszanie siÄ™
jednoplanowa / wieloplanowa
wielkości przedmiotu w miarę oddalania od widza oraz
·ð - czy plany sÄ… wyodrÄ™bnione
pozorna zbieżność ku horyzontowi wszystkich linii
·ð - czy zastosowano perspektywÄ™
biegnących od oka widza do przedmiotu. Rozróżnia się
linearnÄ… / powietrznÄ…
także perspektywy linearne: czołową, boczną, ukośną,
·ð - czy jest to kompozycja
żabią (punkt widzenia położony nisko) i ptasią (punkt
strefowa (pasowa) / układ
widzenia położony wysoko).
kulisowy
Perspektywa barwna (malarska), -sposób oddania
przestrzeni na płaszczyz
nie poprzez wykorzystanie
perspektywa
właściwości barw. Perspektywa ta wykorzystuje
zjawisko optyczne, które polega na złudzeniu, że pewne
 określenie stosowane w
kolory zdają się być bliżej lub dalej od obserwatora,
architekturze, malarstwie, fotografii i
choć w rzeczywistości są tak samo oddalone. Kolory
innych sztukach wizualnych
zimne wydają się oddalać, a ciepłe zbliżać.
oznaczające sposób oddania
trójwymiarowych obiektów i
Perspektywa kulisowa,  sposób oddawania głębi
przestrzeni na płaszczyz
nie
obrazu, odkryty już w prehistorii (ok. 20-15 tys. lat
Istnieje kilka rodzajów perspektywy:
p.n.e.). Polega na tym, że elementy dalsze są częściowo
linearna (zbieżna, geometryczna), 
zasłonięte przez elementy bliższe.
technika umożliwiająca przedstawianie
rzeczywistości na płaskiej powierzchni Perspektywa powietrzna, - technika malarska, która
tak, aby sprawiała wrażenie głębi. służy zwiększeniu iluzji głębi. Przestrzeń wpływa na
Podstawową jej zasadą jest pozorne odbiór tonów i kolorów. W miarę oddalania się w
zmniejszanie się wielkości przedmiotu kierunku horyzontu zwiększa się warstwa powietrza
w miarę oddalania od widza oraz między obiektem a obserwującym. Wraz ze
pozorna zbieżność ku horyzontowi zwiększaniem się odległości tony i barwy bledną i stają
wszystkich linii biegnących od oka się jaśniejsze, bardziej niebieskawe, a kształty
widza do przedmiotu. Rozróżnia się przedmiotów stają się mniej wyraz
ne, jakby zamglone.
także perspektywy linearne: czołową,
odwrócona,  sposób oddania trójwymiarowych
boczną, ukośną, żabią (punkt widzenia
przedmiotów na płaszczyz
nie, polegający na tym, że
położony nisko) i ptasią (punkt
punkt zbiegu linii perspektywicznych znajduje siÄ™ przed
widzenia położony wysoko).
płaszczyzną obrazu, a nie, jak w perspektywie linearnej,
Perspektywa barwna
za niÄ…. Przedstawione obiekty rozszerzajÄ… siÄ™ w miarÄ™
(malarska),
ich oddalenia od obserwatora. Perspektywa odwrócona
-sposób oddania przestrzeni na
stosowana jest m.in. w pisaniu ikon.
płaszczyz
nie poprzez wykorzystanie
właściwości barw. Perspektywa ta
perspektywa krzywoliniowa (poprawna) - jest formÄ…
wykorzystuje zjawisko optyczne, które
odwzorowania przestrzeni na płaszczyz
nie stosowanÄ…
polega na złudzeniu, że pewne kolory
do przedstawienia obiektów trójwymiarowych w dwóch
zdają się być bliżej lub dalej od
wymiarach, linie w rzeczywistości proste wydają się być
obserwatora, choć w rzeczywistości są
wtedy krzywe.
tak samo oddalone. Kolory zimne
wydają się oddalać, a ciepłe zbliżać.
Perspektywa kulisowa,
 sposób oddawania głębi obrazu, odkryty już w prehistorii (ok. 20-15 tys. lat p.n.e.). Polega na tym, że
elementy dalsze są częściowo zasłonięte przez elementy bliższe.
Perspektywa powietrzna,
- technika malarska, która służy zwiększeniu iluzji głębi. Przestrzeń wpływa na odbiór tonów i kolorów.
W miarę oddalania się w kierunku horyzontu zwiększa się warstwa powietrza między obiektem a
obserwującym. Wraz ze zwiększaniem się odległości tony i barwy bledną i stają się jaśniejsze, bardziej
niebieskawe, a kształty przedmiotów stają się mniej wyraz
ne, jakby zamglone.
Perspektywa odwrócona,
 sposób oddania trójwymiarowych przedmiotów na płaszczyz
nie, polegający na tym, że punkt zbiegu
linii perspektywicznych znajduje się przed płaszczyzną obrazu, a nie, jak w perspektywie linearnej, za nią.
Przedstawione obiekty rozszerzają się w miarę ich oddalenia od obserwatora. Perspektywa odwrócona
stosowana jest m.in. w pisaniu ikon.
Perspektywa krzywoliniowa (poprawna)
- jest formą odwzorowania przestrzeni na płaszczyz
nie stosowaną do przedstawienia obiektów
trójwymiarowych w dwóch wymiarach, linie w rzeczywistości proste wydają się być wtedy krzywe.
centrum lub dominanta kompozycyjna
- czy posiada wyraz
ne centrum i co je stanowi
- czy centrum kompozycyjne jest zarazem środkiem geometrycznym czy jest tożsame z centrum
treściowym (np. Ostatnia Wieczerza Leodarda da Vinci)
- kompozycja podkreśla / uwydatnia / uwypukla treść i tematykę
- czy kompozycja posiada dominantÄ™ i co jÄ… stanowi
horyzont
- wyraz
nie zaznaczony / nieokreślony
- obniżony / podwyższony
- równowaga pionów i poziomów
ruch
- dośrodkowy / odśrodkowy
- wielokierunkowy
- napięcia kierunkowe sugerujące
ÅšWIATA
OCIEC

Światłocień jest to rozłożenie i wzajemne przenikanie się świateł i cieni stosowane w rysunku,
malarstwie i grafice w celu wydobycia efektu trójwymiarowości. Rysunek światłocieniowy to taki, w
którym uwzględniono jedynie różnice tonalne wynikające z oświetlenia przedmiotu, a nie wzięto pod
uwagę różnic walorowych.
- z
ródło światła  widoczne na obrazie / nieokreślone, padające spoza obrazu
- naturalne / sztuczne (także określone / nieokreślone)
- światło rozproszone (równomiernie rozłożone) / punktowe, kierowane na pewne partie  np.
wydobywajÄ…ce motyw dominujÄ…cy
- najjaśniejszy punkt / najciemniejszy punkt
- wyraziste / mało znaczące (powodujące ostre kontrasty lub nie)
- modelujące formy głęboko (ostro) / modelujące pobieżnie, lekko podkreślając formę
- kierunek padania światła podkreślony formą (np. duktem pędzla, fakturą) / niezależny kierunek
- refleksy świetlne (bliki)
- modelunek światłocieniowy  silny / miękki
- światło nadające głębi / płaszczyznowe
pojęcia
- nokturn (pejzaż malowany porą wieczorną lub o zmierzchu)
- luminizm, ew. maniera tenebrosa (zainteresowanie światłocieniem było szczególnie charakterstyczne
dla epoki hellenizmu i epoki baroku, stąd przy obrazach barokowych korzystamy z podobnych pojęć)
KOLORYSTYKA
Kolor czasami zamiennie nazywny barwą to jedna z podstawowych jakości zmysłowych odbieranych
przez siatkówkę oka. Kolory dzieli się na trzy podstawowe grupy:
1. chromatyczne (zasadnicze, pochodne)
2. achromatyczne (obojętne)
3. ziemne
W kolorystycznym opisie podajemy:
gama kolorystyczna
- szeroka (barwy chłodne i ciepłe) / wąska (tylko chłodne lub tylko ciepłe), jeśli występuje przewaga
którejś z gam kolorystycznych, należy określić, czy przeważają barwy chłodne, czy ciepłe
- barwy dz
więczne / stonowane (delikatne, wysublimowane)
- barwy czyste (tylko podstawowe i pochodne) / złamane (barwami dopełniającymi)
określenie dominanty kolorystycznej (jakie barwy dominują?)
- nazwanie barw (dobrze posługiwać się językiem plastyków lub różnicować przez porównywanie z
naturą, np. zieleń wiosenna, chromowa, groszkowa, czerwień malinowa, siena, umbra)
kontrasty
- walorowe / temperaturowe / dopełnieniowe / brak
plany barwne
- czy są zróżnicowane według tradycyjnych reguł perspektywy malarskiej  bliżej ciepłe tony, dalej
chłodniejsze, a na trzecim planie najchodniejsze
pojęcia
- kolor lokalny (w świetle i cieniu jest ta sama barwa, która ulega tylko ściemnieniu lub rozjaśnieniu)
- autonomia kolorystyczna światła i cienia (cienie i światła mają własny kolor)
- dywizjonizm (zasada estetyczna polegajÄ…ca na wprowadzaniu do obrazu barw w czystej postaci, nie
mieszanych na palecie, które dopiero w oku widza zlewają się w pożądany ton, np. w obrazach
impresjonistów, Paula Signac a, Seurat a
- prymat gry barwnej nad czynnikami budowy obrazy
ÅšRODKI EKSPRESJI I WYRAZ DZIEA
A
Punkt ten można rozumieć dwojako. Z jednej
strony należy napisać, czym obraz przemawia
do widza, czyli jakie są podstawowe środki
Walor  w malarstwie jasność barwy, natężenie
wyrazu artystycznego, no. obrazy Rubensa
światła względem cienia (ilość jasności i
przemawiajÄ… znakomitÄ… kolorystykÄ…,
ciemności), jaka zawarta jest w tonie
dynamizmem ujęcia, a Van Gogha ostrymi
kolorystycznym.
zestawieniami kolorystycznymi, wyrazistym
Walor wiąże się z poczuciem ciężaru koloru,
duktem pędzla, bogatą fakturą.
ponieważ barwy i odcienie jasne są lekkie i ulotne, a
Każde dzieło ma właściwe artyście (a często
ciemne sprawiają wrażenie ciężkości i masywności.
stylowi i epoce, w której powstało) środki
Odpowiednie rozłożenie walorowe organizuje
ekspresji. W punkcie tym trzeba właśnie
kompozycjÄ™ kolorystycznÄ…. W kompozycji
dowieść, jakie cechy identyfikują to dzieło,
malarskiej światło może być rozłożone
ale bez podawania nazwy stylu. Wykorzystać
równomiernie w całej kompozycji, ale może też
można podane poniżej pojęcia, ale uwaga! 
stanowić ostre kontrasty o zabarwieniu
tylko te, które charakteryzują to dzieło. Może
emocjonalnym. Siła waloru zależy od barwy
zaistnieć sytuacja, w której wykorzystuje się
przedmiotów w naturze, a także od kierunku ich
do identyfikacji pojęcia wcześniej
oświetlenia
wykorzystane, np. w przypadku dzieł
Caravaggia w rubryce  światłocień pojawia
się informacja, że występują ostre kontrasty
światłocieniowe, a w rubryce  środki ekspresji , że ostre kontrasty światłocieniowe są najważniejszym
środkiem wyrazu w dziełach tego artysty
- plama barwna
- linia (kontur)
- światło
- faktura (dukt pędzla)
- studyjny rysunek wypełniony kolorem
- iluzja rzeczywistości / brak
- określona barwa
- prymat koloru nad innymi środkami budowy obrazu
- sposób podkreślenia formu
- idealizm / realizm przedstawienia
Z drugiej strony ekspresja dzieła jest to pewien dramatyzm przedstawienia, oddany za pomocą gestów,
mimiki twarzy, dynamicznego układu postaci, itd.
OPIS POSTACI
- jednofiguralna / wielofiguralna
- postaci wyodrębnione / silnie zarysowane / słabo zarysowane
- postaci statyczne / dynamiczne
- ruch jednokierunkowy / wielokierunkowy
- abstrakcja (nieprzedstawiajÄ…ca)