Nowa planeta?

Za pomocà Kosmicznego Teleskopu
Hubble’a sfotografowano obiekt o masie
dwa-, trzy razy wi´kszej ni˝ masa Jowisza,

znajdujàcy si´ w pobli˝u
uk∏adu podwójnego
m∏odych gwiazd
odleg∏ych od nas
o 450 lat Êwietlnych.
Prawdopodobnie jest
to pierwsze zdj´cie
planety spoza Uk∏adu
S∏onecznego. Zrobi∏a
je Susan Terebey,
astronom z Kalifornii.
Pomi´dzy planetà
a gwiazdami rozciàga
si´ Êwiecàca smuga.
˚ycie na tej planecie
raczej nie istnieje,
poniewa˝ temperatura
na powierzchni wynosi

kilka tysi´cy kelwinów. Odkrycie to mo˝e
jednak zmieniç nasze wyobra˝enia
o formowaniu si´ planet.

Wymar∏y tak szybko

W koƒcu permu wygin´∏o ponad 85%
wszystkich gatunków oceanicznych
i 70% rodzajów kr´gowców làdowych.
Wyniki przedstawione 15 maja w Science
pokazujà, ˝e nastàpi∏o to szybko – w ciàgu
niespe∏na miliona lat. Douglas H. Erwin
wraz ze wspó∏pracownikami z National
Museum of Natural History zbadali 172 próbki
z ró˝nych warstw popio∏u wulkanicznego
z trzech miejsc w po∏udniowych Chinach
i z jednego w Teksasie. Próbki by∏y ∏atwe
do datowania, poniewa˝ zawiera∏y cyrkon.
Podczas formowania si´ tego minera∏u
w jego sieç krystalicznà wbudowuje si´ uran,
który z up∏ywem czasu si´ rozpada, tworzàc
o∏ów i wskazujàc tym samym na wiek cyrkonu.
Erwin odkry∏, ˝e wi´kszoÊç gatunków znikn´∏a
pomi´dzy 252.3 a 251.4 mln lat temu.
Choç nadal nie jest znana przyczyna ich
wymarcia, tempo wyklucza wczeÊniejszà
hipotez´, ˝e przyczynà by∏o przemieszczenie
si´ p∏yt tektonicznych [patrz: Douglas H. Erwin,
„Najwi´ksze z wielkich wymieraƒ”;
Âwiat Nauki, wrzesieƒ 1996].

Neurologia gier Nintendo

Gry wideo igrajà z naszym mózgiem.
Paul M. Grasby z Hammersmith Hospital
w Londynie wraz ze wspó∏pracownikami
podawali oÊmiu m´˝czyznom ochotnikom
lek o nazwie Raclopride, który wià˝e si´
z receptorami neurotransmitera dopaminy.
By∏ on znakowany tak, ˝e wykazywa∏
niewielkà radioaktywnoÊç. Nast´pnie
za pomocà pozytonowej tomografii emisyjnej
(PET) naukowcy monitorowali aktywnoÊç
mózgu, w czasie gdy badani grali lub te˝
wpatrywali si´ w pusty ekran. Podczas
gry wiàzanie Raclopride wzros∏o w prà˝kowiu,
co dowodzi, ˝e w tym obszarze mózgu
zwi´kszy∏o si´ wydzielanie dopaminy.
Co wi´cej, wzrost by∏ tak du˝y jak
obserwowany u osób, którym wstrzykni´to
amfetamin´ lub pobudzajàcy Ritalin.

Nauka zapewne nigdy nie zdo∏a okre-

Êliç, kto ma racj´ w tym sporze. „Docie-
ramy do granic tego, co kiedykolwiek
da si´ zbadaç” – mówi Ellis. I nie doty-
czy to jedynie kosmologii. „JeÊli nauka
XX wieku uczy nas czegoÊ, to w∏aÊnie
uÊwiadamia istnienie obszarów niepo-
znawalnych metodami naukowymi, za-
rezerwowanych dla wierzeƒ religijnych
– twierdzi Mitchell P. Marcus, dziekan
Wydzia∏u Informatyki w University of
Pennsylvania. – Wiemy na pewno, ˝e
w matematyce i w teorii informacji
istniejà prawdy, których nie umiemy
odnaleêç.”

„Niemo˝noÊç okreÊlenia przez na-

uk´ podstaw znaczeƒ, celów, wartoÊci
i etyki jest dowodem koniecznoÊci re-
ligii” – mówi Sandage. Dowód to wy-
starczajàco mocny, by pod koniec ˝y-
cia porzuci∏ on ateizm. Ellis, który
równie˝ si´ nawróci∏, kiedy jego pozy-
cja naukowa by∏a ju˝ ugruntowana,
wskazuje na inne tajemnice, które nie
dadzà si´ rozwiàzaç jedynie za pomo-
cà logiki: „Powód istnienia Wszech-
Êwiata, samo istnienie praw fizyki jako
takich i natur´ tych, które obowiàzujà
w przyrodzie, nauka przyjmuje za pew-
niki, a wi´c nie mogà byç przez nià
badane.”

„Religia jest niezwykle wa˝na w po-

szukiwaniu odpowiedzi na te pytania”
– konkluduje Sandage. Ale co to dok∏ad-

nie oznacza? JeÊli zmusiç naukowców
do wyjawienia szczegó∏ów ich wiary,
okazuje si´, ˝e wi´kszoÊç z nich przy-
j´∏a par´ fundamentalnych zasad wy-
tworzonych przez tradycj´ religijnà i po-
min´∏a ca∏à reszt´. „Kiedy zaczynasz
rozmow´ o dogmatach, wi´kszoÊç na-
ukowców si´ wycofuje” – zauwa˝a
Henry S. Thompson z University of
Edinburgh.

RzeczywiÊcie, dla Ellisa „religia jest

takim samym przedsi´wzi´ciem opar-
tym na doÊwiadczeniu jak nauka: ka˝-
da doktryna to model, który powinien
zostaç przetestowany, a ˝aden dowód
nie jest mo˝liwy”. Sandage, jak wielu
innych fizyków teoretyków, wyznaje:
„Jestem platonistà.” Wierzy, ˝e jedynà
realnoÊcià sà podstawowe równania fi-
zyki i ˝e „widzimy jedynie cienie na
Êcianie”. Natomiast Pauline M. Rudd,
biochemik z University of Oxford, za-
uwa˝a: „Mam doÊwiadczenia, których
nie da si´ wyraziç w ˝adnym innym j´-
zyku oprócz j´zyka religii. Nie jest wa˝-
ne, czy mity zawierajà prawd´ histo-
rycznà, czy te˝ nie.”

Wydaje si´, ˝e tylko co do dwóch

spraw wszyscy wierzàcy naukowcy sà
zgodni: ˝e Bóg istnieje i ˝e – jak stwier-
dzi∏ niegdyÊ Albert Einstein – „nauka
bez religii jest u∏omna, religia zaÊ bez
nauki – Êlepa”.

W. Wayt Gibbs

12 Â

WIAT

N

AUKI

Paêdziernik 1998

W SKRÓCIE

Ciàg dalszy na stronie 13

Wielka zagadka

NajjaÊniejszy b∏ysk,

jaki kiedykolwiek widziano,

ujawni∏ istnienie

egzotycznego cia∏a niebieskiego

R

zadko si´ zdarza, by wiadomoÊci
o odkryciu astronomicznym z
pierwszych stron gazet nie towa-

rzyszy∏a zapowiedê obalenia dotych-
czas istniejàcych teorii. B∏yski gamma
sà jednym z niewielu zjawisk, o których
mo˝na by∏o to w∏aÊnie powiedzieç.
Przez d∏ugi czas uwa˝ano, ˝e – obser-
wowane w zakresie promieniowania
gamma i akurat w odpowiednim mo-
mencie – na pozór losowe rozb∏yski roz-
Êwietlajàce ca∏e niebo pochodzà z naszej
Galaktyki. Ta teoria zacz´∏a si´ jednak
waliç w roku 1991, kiedy Compton Gam-
ma Ray Observatory wykry∏, ˝e owe b∏y-
ski pojawiajà si´ na ca∏ym niebie, a nie
tylko w p∏aszczyênie Drogi Mlecznej.
Inna hipoteza, zgodnie z którà pocho-
dzà one z otoczenia Galaktyki, upad∏a
w zesz∏ym roku, kiedy zmierzona po

raz pierwszy odleg∏oÊç do b∏ysku okaza-
∏a si´ zbyt du˝a. DziÊ, choç astronomo-
wie zgadzajà si´, ˝e b∏yski gamma to
pewnego rodzaju megaeksplozje w od-
leg∏ych galaktykach, ciàgle jeszcze znaj-
dujà si´ one na liÊcie najwi´kszych zaga-
dek kosmicznych.

Minionej wiosny astronomowie po-

dali odleg∏oÊci do dwóch nowych b∏y-
sków, co na pierwszy rzut oka wyklu-
czy∏o nieliczne z mo˝liwych jeszcze
wyjaÊnieƒ tych zjawisk. Z obserwacji
Shrinivasa R. Kulkarniego i S. Geor-
ge’a Djorgovskiego z California Institu-
te of Technology wynika∏o, ˝e pierwszy
z b∏ysków, wykryty 14 grudnia ub. r.
przez satelit´ Beppo-SAX, zdarzy∏ si´
w galaktyce odleg∏ej o 12 mld lat Êwietl-
nych. A skoro widaç go by∏o z tak da-
leka, musia∏ byç jaÊniejszy ni˝ jakikol-
wiek obiekt dotàd zarejestrowany.

Podczas gdy astronomowie próbowa-

li oswoiç si´ z tymi nieoczekiwanymi
dystansami i jasnoÊciami, 25 kwietnia
zarejestrowano kolejny b∏ysk – tym
razem jednak prawie 100 razy bli˝szy
i 100 tys. razy s∏abszy ni˝ grudniowy.
Co dziwniejsze, nie nastàpi∏a po nim
poÊwiata promieniowania o mniejszej

ASTRONOMIA

NASA i SUSAN

TEREBEY

Extrasolar Research Corporation