Nationalsozialistische Deutsche Arbeiterpartei, Narodowosocjalistyczna Niemiecka
Partia Robotników założona została 5 stycznia 1919 roku jako lokalna partia bawarska
o nacjonalistycznej ideologii. Nazwa NSDAP została użyta po raz pierwszy w kwietniu
1920, wcześniej istniała pod nazwą DAP (Deutsche Arbeiterspartei). Partia została
zdelegalizowana w 1923 po nieudanej próbie przejęcia przez Hitlera władzy w Bawarii
podczas tzw. puczu monachijskiego. Po wyjściu Hitlera z więzienia w 1924 partia
została odbudowana najpierw jako partia nielegalna, a potem w 1925, po zmianach
statutu, jako legalna partia startująca na równych prawach w wyborach do
Reichstagu.
W 1926 roku partia liczyła ok. 27 tys. członków i w ciągu 7 lat, do przejęcia władzy
przez Hitlera, jej liczebność wzrosła do 750 tys.; w okresie tym NSDAP opanowała
rządy lokalne, zwłaszcza na płd. kraju, oraz Reichstag . W 1933 roku była drugą, po

SPD, partią w niemieckim parlamencie. Po
objęciu przez A. Hitlera urzędu kanclerza i
wprowadzeniu zakazu działalności innych
partii, NSDAP uzyskała monopol polityczny. W
1934 roku zamordowano działaczy
reprezentujących odmienną od Hitlera linię
polityczną (Noc długich noży). Wykorzystując
niezadowolenie społeczne wywołane
powojennym kryzysem gospodarczym,

uzyskała poparcie drobnomieszczaństwa, drobnej burżuazji, weteranów wojennych,
urzędników i zrujnowanych chłopów, później także kapitalistów i junkrów.
Przez pierwsze 3 lata rządów Hitlera partia ta formalnie współrządziła z Unią
Chrześcijańską. W 1934 roku na skutek zakulisowych działań Hitlera Unia została
rozbita. Część jej działaczy przeszła do NSDAP, a część przesiadła się na ławy

opozycji. Spowodowało to kryzys rządowy,
gdyż rząd utracił większość parlamentarną. Na
skutek celowego podpalenia budynku
Reichstagu i kampanii propagandowej
oskarżającej o podpalenie Partię
Komunistyczną Hitlerowi udało się
przeforsować w Parlamencie ustawę o
delegalizacji Partii Komunistycznej, dzięki
czemu rząd Hitlera z powrotem uzyskał

większość. 15 września 1935 r. na zjeździe partii w Norymberdze uchwalono „ustawy
rasowe” na mocy których, Żydzi pozbawieni zostali obywatelstwa Rzeszy, własności
prywatnej i ochrony prawnej.
Wedle „ustawy o ochronie krwi” zabraniano zawierania małżeństw między
„Aryjczykami” a „nie-Aryjczykami” Zabroniono im wywieszania flag i pracy w urzędach
państwowych oraz służby w wojsku. Ustawy definiowały kogo uważać za Żyda i stały

1

się podstawą prawną do polityki antyżydowskiej. Ograniczenia prawne dotyczyły

również Cyganów i ludzi rasy czarnej. 3 lata później
zorganizowano masową akcję pogromu Żydów tzw. „noc
kryształową”. Niszczono żydowskie mieszkania i sklepy.
W latach 1935-1936 roku NSDAP przegłosowała wiele
ustaw, które zmieniły Niemcy z kraju demokracji
parlamentarnej w kraj totalitarnie rządzony przez jedną
partię, po czym w 1936 roku odbyły się przedterminowe
wybory do Reichstagu, w których mogły startować
wyłącznie partie nie zdelegalizowane przez te ustawy, a
więc samo NSDAP, satelicką partię chłopską i resztki
Unii Chrześcijańskiej, również praktycznie
podporządkowane NSDAP. Po wyborach tych NSDAP

przejęła praktycznie całą władzę i Niemcy stały się klasycznym państwem
monopartyjnym. W 1944 roku partia liczyła 8,5 mln członków. Po klęsce III Rzeszy
partia została uznana w procesie norymberskim za organizację zbrodniczą i
rozwiązana.

2