WiadomoÊci i opinie

6 Â

WIAT

N

AUKI

Lipiec 2000

W

e wrzeÊniu równolegle z
ekscytujàcym widowi-
skiem – igrzyskami olim-
pijskimi w Sydney – od-

b´dzie si´ inna walka, tak zagmatwana,
˝e przeci´tny widz b´dzie mia∏ praw-
dopodobnie du˝e trudnoÊci ze zrozu-
mieniem jej regu∏, nie mówiàc ju˝ o
emocjonowaniu si´ wynikami. Nieste-
ty, w tej walce przegra uczciwe sporto-
we wspó∏zawodnictwo.

Stosowanie Êrodków zwi´kszajàcych

wydolnoÊç organizmu od dawna rzuca
cieƒ na sport. Ta z∏a atmosfera pog∏´bia
si´ w ostatnich latach w zwiàzku z coraz
wi´kszà liczbà dowodów na wzrastajà-
ce zainteresowanie zawodników dwo-
ma stosunkowo nowymi preparatami
dopingujàcymi, a mianowicie erytropo-
etynà (EPO) i ludzkim hormonem wzro-
stu (hGH – human growth hormone).
Podobnie jak setki innych substancji,
formalnie zabronionych przez Mi´dzy-
narodowy Komitet Olimpijski (MKOl),
te dwa preparaty sà skuteczne i wzgl´d-
nie ∏atwo dost´pne. W odró˝nieniu jed-
nak od pozosta∏ych ani EPO, ani hGH
nie da si´ wykryç metodami stosowa-
nymi obecnie przez w∏adze sportowe
do zwalczania dopingu.

Korzystajàc ze sporadycznych dotacji

MKOl oraz funduszy z innych êróde∏,
badacze w kilku krajach od paru lat po-
szukujà goràczkowo skutecznych te-
stów na obecnoÊç tych dwóch Êrodków.
Niektórzy z nich twierdzà jednak, ˝e
choç znajdujà si´ blisko celu, prawdo-
podobnie nie przygotujà testów na olim-
piad´ w Sydney. Co gorsza, naukowcy
z trzech oÊrodków bioràcych udzia∏ w
tych badaniach wyrazili niezale˝nie ten
sam poglàd. Mówili, ˝e testy mog∏yby
byç gotowe na igrzyska olimpijskie, ale
przeszkadza w tym odwlekanie decy-
zji i niestety, brak dobrej woli na naj-
wy˝szych szczeblach MKOl.

Nie majàc do dyspozycji rzetelnych

testów, w∏adze nie mogà nawet stwier-
dziç, w jakim stopniu nadu˝ywane sà
te dwa Êrodki. Skàpe dane wskazujà na
niepokojàco du˝e ich rozpowszechnie-
nie, przynajmniej jeÊli chodzi o pewne
dyscypliny sportu lub niektóre zespo-
∏y. Jak stwierdzi∏ proszàcy o anonimo-
woÊç by∏y wysoki urz´dnik Komitetu

Olimpijskiego Stanów Zjednoczonych
(USOC – U.S. Olympic Committee),
„gdyby to by∏a koszykówka, przegrali-
byÊmy mniej wi´cej 98 do 2”.

EPO jest naturalnym hormonem wy-

st´pujàcym w organizmie. Podana do
krwi zwi´ksza liczb´ czerwonych krwi-
nek i dzi´ki temu ch´tnie stosujà jà za-
wodnicy sportów wytrzyma∏oÊciowych.
Sportowcy zainteresowali si´ nià pod
koniec lat osiemdziesiàtych, gdy wpro-
wadzono na rynek jej syntetycznà wer-
sj´ stosowanà w leczeniu niektórych cho-
rób nerek. Dok∏adne badania przepro-
wadzone w Szwecji i Australii wykaza-
∏y, ˝e EPO mo˝e zwi´kszyç wydolnoÊç
sportowca startujàcego w konkurencjach
wytrzyma∏oÊciowych o 7–10%.

Tour de France, najbardziej presti˝o-

wy wyÊcig kolarski na Êwiecie, zosta∏
w 1998 roku zdezorganizowany po zna-
lezieniu przez kontrolerów tego leku
w autokarach dru˝yn, baga˝nikach sa-
mochodów i pokojach hotelowych za-
wodników. Dochodzenie wykaza∏o, ˝e

kolarska elita stosowa∏a EPO powszech-
nie. Uwa˝a si´, ˝e podawanie tego Êrod-
ka by∏o powodem oko∏o 20 zgonów eu-
ropejskich kolarzy od 1987 roku.
Jakkolwiek nie znaleziono niepodwa-
˝alnego dowodu, ˝e EPO by∏a bezpo-
Êrednià przyczynà Êmierci, niektórzy
specjaliÊci od dopingu uwa˝ajà, ˝e krew
tych zawodników uleg∏a w wyniku nad-
u˝ycia erytropoetyny nadmiernemu za-
g´szczeniu. Twierdzà równie˝, ˝e po-
mimo tego skandalu i tragedii EPO jest
wcià˝ nagminnie stosowana przez ko-
larzy, biegaczy na d∏ugich dystansach
(tak˝e narciarskich) oraz p∏ywaków.

W odró˝nieniu od EPO hGH dzia∏a

podobnie jak steroidy anaboliczne –
zwi´ksza mas´ mi´Êniowà. Jednak jego
stosowanie mo˝e byç równie szeroko
rozpowszechnione. Niektórzy zawod-
nicy nazwali olimpiad´ w Atlancie w
1996 roku „igrzyskami hGH”. Mniej
wi´cej w tym samym czasie pewna ∏o-
tewska firma robi∏a Êwietne interesy,
pozyskujàc ten hormon z ludzkich

M E D Y C Y N A S P O R T O W A

_

K O N T R O L A A N T Y D O P I N G O W A

Na koksie po z∏oto

Decyzje MKOl frustrujà naukowców opracowujàcych testy wykrywajàce
w organizmach sportowców preparaty zwi´kszajàce wydolnoÊç

AFERA KOLARSKA

: Po skonfiskowaniu preparatu zawierajàcego EPO podczas

Tour de France w 1998 roku policja w Reims zatrzyma∏a cz∏onka duƒskiej

dru˝yny TVM w celu wykonania testów i przes∏uchania. W afer´ dopingowà

zamieszanych by∏o 7 zespo∏ów. TVM wycofa∏ si´, pozosta∏e zdyskwalifikowano.

FRANCIS DEMANGE

Gamma Liaison Network

WiadomoÊci i opinie

Â

WIAT

N

AUKI

Lipiec 2000 7

zw∏ok i sprzedajàc sportowcom. Na po-
czàtku 1998 roku chiƒska p∏ywaczka,
która przyby∏a na zawody w Perth, zo-
sta∏a zatrzymana na lotnisku, gdy˝ zna-
leziono przy niej 13 ampu∏ek hGH
ukrytych w termosie. Gunnar Her-
mansson, szef wydzia∏u ds. narkotyków
Krajowego Wywiadu Kryminalnego
Szwecji, oÊwiadczy∏ natomiast, ˝e 10 lu-
tego br. policja w Oslo aresztowa∏a
dwóch Litwinów usi∏ujàcych przemy-
ciç 3 tys. ampu∏ek czarnorynko-
wego hGH. IloÊç ta odpowiada∏a
dwumiesi´cznemu zapotrzebowa-
niu oko∏o stu zawodników.

Badaczom nie uda∏o si´ dotych-

czas opracowaç niezawodnych te-
stów na EPO i hGH z kilku powo-
dów. Najwa˝niejszym jest fakt, ˝e
obie te substancje normalnie wy-
st´pujà w organizmie jako natural-
ne hormony polipeptydowe. W
wi´kszoÊci badaƒ skupiano si´ za-
tem na opracowaniu tzw. testu
wskaênikowego, w którym wyjàt-
kowa kombinacja ró˝nych marke-
rów (znaczników) biologicznych
wskazywa∏aby na podanie prepa-
ratu hormonu. Polega∏oby to na
przetworzeniu wielu parametrów
fizjologicznych, na przyk∏ad licz-
by krwinek czerwonych czy prze-
ci´tnych wieku i rozmiarów komó-
rek, na dane cyfrowe. W razie
przekroczenia krytycznego pozio-
mu zespo∏u takich danych w∏adze
sportowe mog∏yby z du˝ym praw-
dopodobieƒstwem orzec, ˝e za-
wodnik bra∏ zakazany preparat.

Najwa˝niejsze prace badaw-

cze nad stworzeniem testu na
hGH, prowadzone w londyƒskim
St. Thomas’s Hospital, ostatnio zawie-
szono z powodu braku pieni´dzy. Jak
stwierdzi∏ kierownik projektu Peter H.
Sönksen, jego zespó∏ zaprezentowa∏ pod
koniec 1998 roku test, który da∏ dobre
wyniki u zdrowych sportowców rasy
bia∏ej. Potrzebne by∏y jednak fundusze
na przeprowadzenie prób klinicznych,
które potwierdzi∏yby skutecznoÊç testu
równie˝ u sportowców pochodzàcych
z Azji i Afryki, kobiet stosujàcych pigu∏-
ki antykoncepcyjne i sportowców leczo-
nych z powodu urazów mi´Êni. „Przy-
bli˝one koszty wynios∏yby 5 mln
dolarów – powiedzia∏ Sönksen, ale –
MKOl zdecydowa∏, ˝e nie b´dzie dalej
finansowa∏ prac nad testem.”

Decyzja ta zaskakuje, je˝eli rozwa˝y

si´ jà w po∏àczeniu z innymi, podj´ty-
mi ostatnio przez te organizacj´ dzia∏a-
niami. Jakkolwiek MKOl najwidoczniej
nie móg∏ wyasygnowaç 5 mln, które po-
zwoli∏yby zakoƒczyç prace nad testem
hGH, to na poczàtku 1999 roku obieca∏

wydaç w ciàgu dwóch lat 25 mln dola-
rów na zorganizowanie nowej biurokra-
tycznej struktury –- World Anti-Doping
Agency (Âwiatowej Agencji Antydopin-
gowej). Ksià˝´ Alexandre de Merode,
Belg, prezes Komisji Medycznej MKOl
nadzorujàcej dzia∏alnoÊç antydopingo-
wà, mimo wielokrotnych próÊb odmó-
wi∏ uzasadnienia powodów tych decy-
zji bud˝etowych na ∏amach Scientific
American.

Sönksen twierdzi, ˝e powiadomi∏

MKOl o potrzebie przeprowadzenia ob-
szernych i intensywnych prób klinicz-
nych, aby test by∏ gotowy na olimpia-
d´ w Sydney wystarczajàco wczeÊnie.
Utrzymuje te˝, jakoby „ksià˝´ de Mero-
de zosta∏ uprzedzony ju˝ w sierpniu 1998
roku, ˝e próby takie si´ rozpocznà”.

MKOl wcià˝ finansuje badania nad

EPO i obieca∏ przekazaç 1.25 mln dola-
rów naukowcom opracowujàcym ten
test. Wiodàcy zespó∏ zajmujàcy si´ tà te-
matykà wchodzi w sk∏ad mi´dzynaro-
dowego konsorcjum afiliowanego przy
Australian Sports Drug Testing Labo-
ratory (Australijskim Laboratorium Ba-
daƒ Antydopingowych w Sporcie) z sie-
dzibà w Pymble, przedmieÊciu Sydney.
Prace takie prowadzone sà równie˝,
choç na mniejszà skal´, w laboratorium
kontroli leków w University of Califor-
nia w Los Angeles. Proszàcy o anoni-
mowoÊç, lecz dobrze zorientowany
urz´dnik USOC stwierdzi∏, ˝e zakoƒ-

czenie prac nad testem przed olimpiadà
w Sydney jest nierealne. Jeden z badaczy
z australijskiego oÊrodka potwierdza,
˝e szanse ukoƒczenia testu na te igrzy-
ska sà nik∏e, i dodaje: „GdybyÊmy do-
stali pieniàdze wówczas, gdy o nie pro-
siliÊmy, nadzieje na powodzenie by∏yby
znacznie wi´ksze.”

Wspó∏pracownicy de Merode’a – by-

∏ego kolarza wyczynowego – mówià,
˝e ksià˝´ wie, ile by∏o ofiar stosowania

EPO w jego ulubionym sporcie.
Niektórzy specjaliÊci przypusz-
czajà jednak, ˝e MKOl ociàga∏ si´
z przyznaniem wi´kszych fun-
duszy na opracowanie testów
wskaênikowych, poniewa˝ wy-
krywajà one Êrodki dopingujàce
poÊrednio. Uzyskane dzi´ki nim
wyniki mogà byç zatem ∏atwo
zakwestionowane z prawnego
punktu widzenia przez zawod-
ników ukaranych za stosowanie
dopingu. „Mo˝liwoÊç taka pra-
wie nie istnieje, je˝eli dysponu-
je si´ testem bezpoÊrednim” –
wyjaÊnia David Joyner, prezes
komisji medycyny sportowej i
wiceprezes komisji antydopingo-
wej USOC.

Paryskie laboratorium antydo-

pingowe MKOl opracowuje taki
w∏aÊnie test. Potrwa to jednak kil-
ka lat, a naukowcy mówià, ˝e test
wykryje EPO obcego pochodze-
nia tylko wówczas, gdy zostanie
u˝yty nie póêniej ni˝ 3 dni po
wstrzykni´ciu tego Êrodka. EPO
podaje si´ zazwyczaj 1–3 razy ty-
godniowo w ciàgu miesiàca
przed startem, wi´c bezpoÊredni
test b´dzie prawdopodobnie sto-

sowany przede wszystkim do wyryw-
kowych badaƒ sportowców przed za-
wodami.

Choç test bezpoÊredni by∏by zna-

komitym dope∏nieniem testu poÊred-
niego, w∏adze sportowe zgadzajà si´ co
do tego, ˝e nawet on sam jest znacznie
lepszy ni˝ ˝aden. A niezale˝nie od afer
dopingowych, przykra jest Êwiado-
moÊç, ˝e na kolejnych igrzyskach olim-
pijskich sportowcy b´dà prawdopodob-
nie u˝ywaç dwóch rozpowszechnio-
nych i silnych Êrodków zwi´kszajàcych
wydolnoÊç organizmu. „To oczywiste,
˝e powinniÊmy mieç testy wykrywa-
jàce hGH i EPO – mówi Don H. Catlin,
dyrektor laboratorium UCLA. – W
sporcie sà pieniàdze na wspieranie pro-
jektów badawczo-rozwojowych za-
pewniajàcych uczciwe wspó∏zawod-
nictwo. Je˝eli chcemy, aby sport po-
zosta∏ taki, jakim go znamy, musimy za
to zap∏aciç.”

Glenn Zorpette

KONTROLA ANTYDOPINGOWA

w Olympic

Analytical Laboratory w UCLA, najwi´kszym

tego typu laboratorium w USA.

REED HUTCHINSON

University of California w

Los Angeles