WYKAZ CHRONOLOGICZNY PAPIE Y

Wykaz papie y pokrywa si z oficjaln list opublikowan w Annuario Pontificio 1984, imiona
antypapie y zosta y podane w nawiasach kwadratowych, wspomnienia liturgiczne
wg. Calendarium Romanum generale 1970 niniejszy s ownik zosta opracowany w oparciu
o Breviarium Fidei — wybór doktrynalnych wypowiedzi Ko cio a, Pozna 1989; K. Dopiera a,
Ksi ga papie y, Pozna 1996; R. Fischer-Wollpert, Leksykon papie y, Kraków 1996.

w. Piotr (od Wniebowst pienia Pa skiego, ok. 30 do ok. 67 r.)

w. Piotr, pierwotnie Szymon by pierwszym z po ród Aposto ów, Jezus nada mu nowe

imi w j zyku aramejskim Kephas oznacza ska . Jezus Chrystus wyznaczy Piotra na g ow
Ko cio a (

Mt 16, 18-19

). Z woli Zbawiciela otrzyma polecenie opiekowania si wspólnot

wierz cych (

J 21, 15-17

). Piotr przewodniczy zgromadzeniu Aposto ów przyjmuj cych do

swego zgromadzenia Macieja (

Dz Ap 1, 15-26

), obja nia sens Zes ania Ducha w. (

Dz Ap 2,

14-40

), wyst powa publicznie w obronie Ko cio a (

Dz Ap 5, 27-32

), posiada moc czynienia

cudów (

Dz Ap 9, 34

;

9, 40

) Odwiedza Ko cio y na terenie Palestyny i Azji Mniejszej. w.

Piotr uwi ziony przez Heroda Agrypp w r. 43, w cudowny sposób zosta uwolniony aby
nast pnie uczestniczy w tzw. Soborze Jerozolimskim (

Dz Ap 15, 29

), który rozstrzygn

kwesti przynale no ci pogan do Ko cio a. Ostatnie lata swego ycia sp dzi w Rzymie gdzie
napisa swoje dwa listy w czone do ksi g Nowego Testamentu i poniós

mier m cze sk ok.

r. 67. Grób w. Piotra znajduje si w Rzymie pod konfesj w bazylice w. Piotra, w liturgii
Ko ció czci w. Piotra 29 czerwca.

w. Linus (67?-76/79?)

Pierwszy po Apostole Piotrze biskup Rzymu, szczegó y jego ycia nie s znane, Liber

pontificalis stwierdza jego mier m cze sk . Wspomnienie liturgiczne 23 wrze nia, zniesione.

w. Kletus (Anakletus) (76/80?-90/88?)

Prawdopodobnie by grekiem, tradycja przypisuje jemu wzniesienie nagrobka w. Piotra.

Kletus zgin

mierci m cze sk w dwunastym roku panowania cesarza Domicjana.

Wspomnienie liturgiczne 26 kwietnia, zniesione.

w. Klemens I (92/88?-101/97?)

Klemens Rzymski, wi ty, papie od 88 r.; Ojciec Ko cio a; autor Listu do Koryntian —

najstarszego zachowanego dokumentu papieskiego, z którego wynika, i Ko ció rzymski mia
prawo interwencji w ycie innych gmin chrze cija skich, oraz od pocz tku w Ko ciele
uznawano prymat nastepcy w. Piotra. Wspomnienie liturgiczne, 23 listopada.

2

w. Ewaryst (101/97?-105?)

Wed ug w. Ireneusza i Katalogu liberia skiego Ewaryst mia by nast pc Klemensa I,

wed ug Liber pontificalis by zhellenizowanym ydem z Antiochii. Poniós

mier m cze sk

po kilkunastu latach pontyfikatu. Wspomnienie liturgiczne, 26 pa dziernika, zniesione.

w. Aleksander I (105/107?-115/116?)

Wiadomo ci o Aleksandrze I s niepewne. Stare spisy papie y podaj ró

liczb lat jego

pontyfikatu. Przypisuje si mu wprowadzenie do kanonu mszy w. tekstu Qui pridie quam
pateretur… (On to w dzie przed m

…). Prawdopodobnie mier Aleksandra I nast pi a w

czasach panowania cesarza rzymskiego Trajana (53 r.) Tradycja chrze cija ska utrzymuje, e
zmar jako m czennik. Pochowano go przy Via Nomentana, le cej na pó nocny wschód od
Rzymu. Wspomnienie liturgiczne, 3 maja, zniesione.

w. Ksystus (Sykstus) I (115/116?-125?)

Za jego pontyfikatu rozgorza y spory mi dzy chrze cijanami pochodzenia azjatyckiego a

rzymianami (judeochrze cijanami) o dat obchodzenia wi t Wielkanocy. zako czone zgod
na wzajemn tolerancj . Wydaje si ma o prawdopodobne, by Sykstus I by m czennikiem.
Zmar w Rzymie. Podanie, e pochowano go w pobli u grobu Piotra, nie jest potwierdzone.
Wspomnienie liturgiczne, 6 kwietnia, zniesione.

w. Telesfor (125?-136?)

Liber pontificalis podaje, e Telesfor by pustelnikiem. Ireneusz z Lyonu, wymienia go

jako pierwszego biskupa Rzymu. Przypisuje si mu wprowadzenie piewu Gloria w czasie
nocnej mszy w. w wi to Bo ego Narodzenia. Tradycja zachowana w Ko ciele i autorzy
staro ytni (Ireneusz i Euzebiusz) podaj wiadomo o m cze skiej mierci Telesfora w
Rzymie. Przypada ona na okres panowania cesarza Hadriana. Wspomnienie liturgiczne, 5
stycznia, zniesione.

w. Hyginus (136?-140?)

Wiadomo ci dotycz ce jego pontyfikatu s rozbie ne. O Hyginie wiadomo tylko, e przed

wyborem na papie a zajmowa si filozofi . Za jego pontyfikatu z Syrii do Rzymu przyby
Cerdon, który g osi gnostycyzm. W tych samych latach w Rzymie dzia

tak e Walentyn,

pochodz cy z Aleksandrii, który da pocz tek szko om gnostykim walentynian na Wschodzie i
Zachodzie. Hygin mia pono przebywa w wi zieniu rzymskim i tam umrze . Wspomnienie
liturgiczne, 11 stycznia, zniesione.

w. Pius I (140?-155?)

Niektóre katalogi papie y wymieniaj Piusa I jako nast pc Aniceta. Kanon Muratoriego

podaje, e Pius I by bratem Hermasa (I/II w.), autora dzie a Pasterz, zbie nego z doktryn
esse sk i posiadaj cego charakter apokalipsy. Na podstawie tego dzie a mo na wnioskowa ,

e papie pochodzi z Akwilei, z rodziny plebejskiej. Pius I przeciwstawi si dualizmowi

gnostyków, z których najwybitniejszy w owym czasie by Walentyn. Pawdopodobnie
przewodniczy w r. 144 w Rzymie synodowi prezbiterów, który wykluczy z Ko cio a

3

Marcjona. Za czasów Piusa I Rzym sta si centrum wiata chrze cija skiego. Zaliczany jest do
grona m czenników. Wspomnienie liturgiczne, 11 czerwca, zniesione.

w. Anicetus (155?-166?)

Urodzi si w Emesie. Zwalcza pogl dy gnostyków g oszone przez zwolenników

Walentyna. Przyj Polikarpa, biskupa Smyrny, który przebywa w Rzymie z misj
ujednolicenia obchodów wi t Wielkanocy w Ko ciele wschodnim i zachodnim. Przypisywane
Anicetowi autorstwo listu De electione et ordinatione archiepiscopi skierowanego do
biskupów Galii jest obecnie poddawane w w tpliwo . Tradycja wspomina go jako troskliwego
rz dc Ko cio a. Liber pontificalis twierdzi, e zabroni duchownym noszenia d ugich w osów.
Prawdopodobnie zgin

mierci m cze sk w Rzymie podczas prze ladowa chrze cijan za

panowania cesarza Marka Aureliusza. Wspomnienie liturgiczne, 17 kwietnia, zniesione.

w. Soter (166?-174/175?)

Urodzi si w Fundii (Kampania). Za jego pontyfikatu na nowo wybuch spór mi dzy

Ko cio em wschodnim i zachodnim o dzie obchodzenia wi t Wielkanocy. Wiadomo, e
napisa listy do Ko cio a korynckiego. Soter zmar w Rzymie, ale miejsce jego pogrzebania nie
jest znane. Wspomnienie liturgiczne, 22 kwietnia, zniesione.

w. Eleuteriusz (174/175?-189?)

Urodzi si w Nikopolis (Epir). Za pontyfikatu Aniceta zosta diakonem. Nie ma zgodno ci

co do lat sprawowania przez niego rz dów w Ko ciele. Niektórzy autorzy datuj jego
wyniesienie na urz d papieski na siedemnasty rok panowania cesarza Marka Aureliusza, czyli
177, a dat jego mierci przesuwaj nawet do roku 192. Wi kszo

róde zgodnie stwierdza,

e jego pontyfikat to okres pokoju dla chrze cijan. Eleuter odrzuci rozpowszechniony pogl d o
ywno ci nieczystej. Badania archeologiczne nie potwierdzi y podania o pochowaniu zmar ego

w Rzymie Eleutera na wzgórzu watyka skim w pobli u grobu w. Piotra. Wspomnienie
liturgiczne, 26 lub 27 maja, zniesione.

w. Wiktor I (189-196/199?)

Pochodzi z cesarsko-rzymskiej Afryki Prokonsularnej. Wi kszo

róde stwierdza, e aby

przeciwstawi si przyjmowaniu elementów kultury greckiej i orientalnej, w Rzymie za czasów
Wiktora I coraz cz ciej stosowano w liturgii j zyk aci ski, który wypiera u ywan uprzednio
grek . Papie d

do ujednolicenia daty obchodzenia wi t wielkanocnych wed ug zwyczaju

przyj tego w Rzymie. By rozstrzygn

t kwesti , Wiktor I zwo

synody, które w wi kszo ci

popar y jego opini . Wiktor I w 196 r. ekskomunikowa Teodota, adopcjanist . Wiktor I by
pierwszym papie em, który mia kontakt z dworem cesarskim. Wiktor I zmar w Rzymie.
Podobno by pochowany obok Piotra na Watykanie. Wspomnienie liturgiczne, 28 lipca,
zniesione.

w. Zefiryn (198/199?-217)

Okres pontyfikatu Zefiryna charakteryzowa si nat eniem prze ladowa chrze cijan

zarówno w Rzymie, jak i na prowincji. W trakcie pontyfikatu Zefiryna przybyli do Rzymu
zwolennicy Teodota z Bizancjum — adopcjani ci. Zefiryn tolerowa nauki sabelianów
(monarchianów) i patripasjonistów, przeciwstawiaj c je pogl dom g oszonym przez

4

montanistów. Takie post powanie wywo

o ostr krytyk biskupów, a szczególnie Hipolita,

pó niejszego antypapie a. Spór monarchia ski trwa do ko ca III wieku. Za pontyfikatu
Zefiryna nasili y si w chrze cija stwie pogl dy apokaliptyczne. Zefiryn zmar w Rzymie i by
pochowany w katakumbach, nazwanych pó niej katakumbami Kaliksta. Wspomnienie
liturgiczne, 26 sierpnia, zniesione.

w. Kalikst I (217/218?-222/223?)

By niewolnikiem bogatego dygnitarza przebywaj cego na dworze cesarskim. Zajmowa

si operacjami bankowymi. Oskar ony o malwersacje, by skazany na prac w kopalniach
Sardynii. Za wstawiennictwem chrze cijanki Marcji, metresy cesarza Kommodusa, zwolniony
z kopalni, przebywa w Antium, otrzymuj c pieni dze na swoje utrzymanie od papie a Wiktora
I. Za pontyfikatu Zefiryna by diakonem i opiekunem cmentarza (katakumb), nazwanego
pó niej jego imieniem. Po mierci Zefiryna wi kszo chrze cijan w Rzymie wybra a na
papie a Kaliksta. Imi Kaliksta I jako m czennika jest wspomniane w najstarszym
martyrologium Ko cio a rzymskiego pochodz cym z IV wieku. Prawdopodobnie poniós

mier m cze sk podczas zaburze w Trastevere. Wspomnienie liturgiczne, 14 pa dziernika.

w. Hipolit, (217-235)

Grek, wychowany w kulturze greckiej, po przybyciu do Rzymu by kap anem w czasach

papie a Wiktora I. Studiowa pisma Ireneusza z Lyonu i apologetów. W okresie pontytikatu
Zefiryna prezbiter Ko cio a rzymskiego. Wyst powa wówczas zdecydowanie przeciwko nauce
o Trójcy wi tej, g oszonej przez bp. Sabeliusza z Libii i Kleomenesa, jak równie przeciwko
pogl dom adopcjanistów przyby ych z Bizancjum. Po mierci Zefiryna wi kszo gminy
chrze cija skiej opowiedzia a si za Kalikstem I, a mniejszo uzna a Hipolita za biskupa
Rzymu. W ten sposób w historii Ko cio a Hipolit uznawany jest za pierwszego antypapie em.
Hipolit nie akceptowa dekretów Kaliksta I. Ta pierwsza schizma trwa a tak e za pontyfikatów
papie y Urbana I i Poncjana. Gdy w marcu 235 cesarzem zosta Maksymin, aresztowa
przywódców Ko cio a. Hipolit i Poncjan zostali deportowani na Sardyni , któr wówczas
nazywano wysp

mierci. Tam te wkrótce ich zam czono. Hipolit by pisarzem

chrze cija skim. Pozostawi po sobie wiele dzie , m.in. Kata pason haireseon elenchos
(Odparcie wszelkich herezji, po 222). Wspomnienie liturgiczne, w Ko ciele wschodnim 30
czerwca.

w. Urban I (222?-230)

Pontyfikat Urbana I, syna Poncjanusa, przypad na rz dy cesarza Aleksandra Sewera (208-

235), który na ogó by przychylny chrze cijanom. Urban I rz dzi Ko cio em w czasie, gdy
cz

gminy rzymskiej opowiedzia a si za antypapie em Hipolitem. Jemu to Urban I

powierzy obliczenie daty Paschy. Za jego pontyfikatu powoli zacz y zanika pogl dy
adopcjanistów i montanistów. Pono papie przywiód do religii chrze cija skiej Cecyli
(patronka muzyki). Po jej m cze skiej mierci dom Cecylii zamieni na ko ció . Urban I mia
ponie

mier m cze sk w Rzymie przez ci cie. Prawdopodobnie pochowany w

katakumbach Kaliksta. Wspomnienie liturgiczne, 25 maja, zniesione.

w. Poncjan (VII/VIII.230-28.IX.235)

Pontyfikat Poncjana, pochodz cego z rodu rzymskiego Calpurnia, przypad na czas

schizmy zwi zanej z wyborem Hipolita po mierci papie a Zefiryna. Wprowadzi do liturgii

5

piew psalmów, Confiteor oraz Dominus vobiscum. Synod rzymski pod jego przewodnictwem

potwierdzi ekskomunik Orygenesa. W r. 235 Poncjan zosta przez cesarza Maksymina
zes any wraz z duchownymi i antypapie em Hipolitem na Sardyni , gdzie zrezygnowa z
godno ci papieskiej. Tam zmar w skutek tortur zmar . Wspomnienie liturgiczne, 13 sierpnia,
zniesione.

w. Anterus (21/22?.XI.235-3.I.236)

Anterus rz dzi Ko cio em zaledwie kilka tygodni. Obecnie podwa a si wiadomo

podan przez Liber pontificalis, e poleci on zbiera akta m cze stwa chrze cijan i
przechowywa je w ko cio ach. Podanie o jego m cze skiej mierci w Rzymie w czasie
prze ladowa chrze cijan za rz dów cesarza Maksymina nie jest potwierdzone, nie wspominaj
o tym najstarsze zapisy. Anterus by pierwszym papie em, który pochowanym w kryptach
papieskich w katakumbach Kaliksta, gdzie odnaleziono obszerne fragmenty jego nagrobnych
inskrypcji w j zyku greckim. Wspomnienie liturgiczne, 3 stycznia, zniesione.

w. Fabian (10.I.236-20.I.250)

Jego pontyfikat by wolny od prze ladowa chrze cijan, których zaniechali nast pcy

cesarza Maksymina. Fabian podzieli miasto na 7 okr gów (diakonii). W ka dym z nich
umie ci diakona, którego w pracy mieli wspiera subdiakoni i sze ciu pomocników. Fabian
zatwierdzi postanowienie synodu afryka skiego i nie odpowiada na listy Orygenesa
szukaj cego sposobów zdj cia z siebie ekskomuniki potwierdzonej za Poncjana. Sprowadzi z
Sardynii cia a zmar ych m czenników papie a Poncjana i antypapie a Hpolita, i pogrzeba je
ze czci w Rzymie. Fabian poniós

mier m cze sk w Rzymie za rz dów cesarza Decjusza.

Wspomnienie liturgiczne, 20 stycznia, zniesione.

w. Korneliusz (III.251-VI/IX?253)

[Nowacjan 251]

Ze wzgl du na prze ladowania za czasów cesarza Decjusza dopiero w rok po mierci

Fabiana wybrany na papie a. Mniejszo gminy og osi a w tym czasie papie em Nowacjana.
Korneliusz by zes any przez cesarza Trebonaniusa Gallusa do Centumcellae, gdzie zmar . Jego
cia o przewieziono do Rzymu i pochowano w katakumbach Kaliksta. Wspomnienie liturgiczne,
16 wrze nia.

w. Lucjusz I (25/26?.VII.253-5.III.254)

[Nowacjan, 251]

Podzieli los swego poprzednika Korneliusza — w trakcie prze ladowa chrze cijan by

wygnany do Centumcellae przez cesarza Trebonaniusa Gallusa. Cesarz Walerian pozwoli mu
wróci do Rzymu. Otrzyma wówczas list od Cypriana, biskupa Kartaginy, s awi cy go jako
gorliwego wyznawc i sugeruj cy, e jego powrót do Rzymu jest pocz tkiem drogi

cze stwa. Lucjusz prowadzi bardzo liberaln polityk w stosunku do odst pców od wiary.

Zarówno Cyprian, jak i Liber pontificalis stwierdzaj jego m cze sk

mier w Rzymie,

Lucjusz by pochowany w katakumbach Kaliksta. Wspomnienie liturgiczne, 5 marca,
zniesione.

w. Stefan I (12/18?.V.254-2.VIII.257)

Pochodzi z rzymskiego rodu Julia. Jego krótkie panowanie by o zak ócane sporami

doktrynalnymi ze zwolennikami antypapie a Nowacjana. Poniewa biskupi zebrani na

6

synodach w Kartaginie nie zgadzali si ze Stefanem I, ten zagrozi im ekskomunik . Spraw
nowacjan zako czono na synodzie w Arles. Stefan I by pierwszym biskupem Rzymu, który w
sporach powo ywa si na autorytet Piotra i wynikaj cy z tego prymat stolicy chrze cija stwa.
Zmar w Rzymie i pochowany by w katakumbach Kaliksta. Wspomnienie liturgiczne, 2
sierpnia, zniesione.

w. Sykstus II (30?.VIII.257-6.VIII.258)

By synem greckiego filozofa, pochodzi z Aten. Jego pontyfikat przypad na pierwsz faz

prze ladowa chrze cijan przez cesarza Waleriana. Papie popar stanowisko swoich
poprzedników w sprawie powtórnego chrztu heretyków. Próbowa w ten sposób odnowi
przyjazne stosunki z Cyprianem, którego pogl dy tak gwa townie zwalcza jego poprzednik.
Sykstusa II pojmano wraz z czterema diakonami — Januarym, Wincentym, Magnusem i
Stefanem — w trakcie odprawiania mszy w. na cmentarzu Praetextatus i ci ty. Sykstus II by
pochowany w w katakumbach Kaliksta. Sto lat pó niej papie Damazy I u

epitafium, w

którym opisa jego m cze sk

mier . Imi Sykstusa II jako m czennika znajduje si w

kanonie mszy w. Wspomnienie liturgiczne, 7 sierpnia.

w. Dionizy (22.VII.259/260?-27/26?.XII.268)

Jego pochodzenie nie jest znane. Dionizy z powodu prze ladowa chrze cijan zosta

wybrany na papie a dopiero w rok (dwa?) po mierci Sykstusa II. Zwalcza tryteizm i
subordynacjonizm. W 260 r. zwo

synod w Rzymie w celu zbadania t j sprawy. Z synodu

wys

dwa listy pot piaj ce b dne doktryny. Do papie a Dionizego wys ano list z synodu w

Antiochii (268). Wymieniono go na pierwszym miejscu w ród biskupów gmin chrze cija skich
i poinformowano o pot pieniu Paw a z Samosaty, biskupa Antiochii, za jego nauk . Papie
udzieli wsparcia duchowego i materialnego mieszka com Cezarei Kapadockiej zniszczonej
przez Scytów, przeznaczaj c du e sumy pieni ne na wykup chrze cijan z niewoli.

w. Feliks (5/3?.I.269-30.XII.274)

Wyst powa przeciw subordynacjanizmowi. Usankcjonowa zwyczaj odprawiania mszy

w. na grobach m czenników i wymieniania ich imion w kanonie. Prawdopodobnie nie by

czennikiem, grób jego znajduje si w Katakumbach Kaliksta. Wspomnienie liturgiczne, 30

grudnia, zniesione.

w. Eutychian (4/3?.I.275-7/8?.XII.283)

Nie zachowa y si

adne wiarygodne ród a o jego pontyfikacie. Nie by m czennikiem i

by pochowany w katakumbach Kaliksta, gdzie zachowa si o fragment jego epitafium.
Wspomnienie liturgiczne, 7 grudnia, zniesione.

w. Kaius (17/16?.XII.283-22.IV.295/296?)

Wed ug Liber pontificalis by krewnym cesarza Dioklecjana. W 257 r. uwi ziony wraz z

pó niejszymi papie ami Sykstusem II i Dionizym. W czasie jego pontyfikatu nie mia y miejsce
prze ladowania chrze cijan. Wspomnienie liturgiczne, 22 kwietnia, zniesione.

7

w. Marcelin ( w. Marceli I?) (30.VI.295/296?-16.I.309/308?)

Za jego pontyfikatu odby si w 300-303 r. Synod w Elwirze (Hiszpania). W czwartym

stuleciu obwiniono go o to, e podczas prze ladowania odst pi od Ko cio a i wyda ksi gi

wi te prze ladowcom; to z

liwe pomówienie wysun li donaty ci, ale ju

w. Augustyn je

odrzuci . Ko ció wspomina Marcelina w liturgii 2 czerwca. Zaburzenia wywo ane
prze ladowaniem chrze cijan za Dioklecjana sprawi y, e sedewakancja po mierci Marcelina
trwa a niemal cztery lata. ród a historyczne s tak sk pe, e trudno powiedzie co pewnego

o osobie, b

o dzia alno ci tego papie a i czy nie jest to ta sama posta co Marceli I.

Wed ug Liber pontificalis w maju 307 papie em zosta wybrany Marceli I, mia on by zes any
przez cesarza Maksencjusza; zmar na wygnaniu. Jego grób znajduje si w Katakumbach
Pryscylii. Wspomnienie liturgiczne,16 stycznia, zniesione.

w. Euzebiusz (18.IV.309/310?-17.VIII.309/310?)

Euzebiusz zmar po krótkim sprawowaniu swego urz du (308/309-310) na wygnaniu, na

Sycylii. Zw oki jego pochowano w Katakumbach Kaliksta.

w. Miltiades (Melchiades) (2.VII.310/311?-11.I.314)

Na okres jego pontyfikatu przypadaj decyduj ce wydarzenia, które zapoez tkowa y now

er w dziejach Ko cio a: zwyci stwo Konstantyna przy Mo cie Milwijskim (312), które
po

o kres prze ladowaniu Ko cio a, oraz edykt mediola ski (313), który uznawa

równouprawnienie chrze cijan, g osi wolno religii i przywraca dobra ko cielne. W sporze z
donatystami cesarz rozstrzygn , e wraz z trzema biskupami galijskimi równie biskup Rzymu
mia prawo podejmowa decyzje. Militiades opowiedzia si przeciwko donatystom podczas
synodu w pa dzierniku 313, w którym uczestniczy o 15 biskupów z Italii. Synod odby si w
Lateranie, który cesarz w podzi ce za zwyci stwo nad cesarzem Maksencjuszem podarowa
papie owi. Tam Milcjades poleci zbudowa ko ció ku wspomina Zbawiciela, baptysterium
oraz rezydencj papiesk jest to dzisiejsza bazylika latera ska. Za pontyfikatu tego papie a
mia miejsce w 312 r. I Synod w Kartaginie oraz w 313 r. Synod Rzymski.

w. Sylwester I (31.I.314-31.XII.385)

Sylwester by ca kowicie zdominowany przez cesarza Konstantyna. W obradach synodu w

Arles (314), gdzie toczy si spór na temat herezji donatystów, mimo zaproszenia go przez
cesarza nie wzi udzia u; podobnie nie uczestniczy w I Soborze Nicejskim w sprawie Ariusza,
gdzie reprezentowali go legaci. Czy w ten sposób chcia zaprotestowa przeciwko zwo ywaniu
synodów przez cesarza, trudno orzec; w ka dym razie pó niej aden biskup rzymski nie wzi
udzia u w obradach synodu, który zwo

cesarz. Sylwester kontynuowa budow ko cio a na

Lateranie i kaza zbudowa bazylik

w. Piotra w Rzymie. Wspomnienie liturgiczne, 31

grudnia, (prawdopodobnie dzie jego mierci w roku 335).

w. Marek (18.I.-7.X.336)

Na temat jego pontyfikatu, trwaj cego prawdopodobnie od 18 stycznia do 7 pa dziernika

336, trudno co konkretnego powiedzie z powodu braku dokumentów.

8

w. Juliusz I (6.II.337-12.IV.352)

By przeciwnikiem arianizmu, odby z pocz tkiem 341 roku synod w Rzymie, w którym

wzi o udzia 50 biskupów z Zachodu. Za jego pontyfikatu odby si w r. 343-344 Synod w
Sardyce, oraz ok. 350 Synod w Gangra (Azja Mniejsza). W sporze z biskupami aria skimi
papie odwo ywa si do rzymskiej tradycji i do pierwsze stwa biskupa rzymskiego. Arianie
ob

yli Juliusza kl tw , natomiast pozostali biskupi poparli zaj te przez niego stanowisko.

Wspomnienie liturgiczne, 12 kwietnia, zniesione.

Liberiusz (17.V.352-24.IX.366)

[Feliks II, 355-365]

By przeciwnikiem arianizmu, dlatego na dwu synodach kaza zatwierdzi pot pienie

Atanazego i da zgody na orzeczenia, które w sposób istotny ró ni y si od tych, jakie
zapad y na Soborze w Nicei. Z tego powodu zosta zes any przez cesarza do Tracji. W Rzymie
poleci Konstancjusz wybra antypapie a Feliksa II (355-365). Feliks by konsekrowany w 355
i przyj arian ponownie do Ko cio a. Poniewa jednak lud pozosta wierny zdetronizowanemu
Liberiuszowi, ten ostatni móg w 358 powróci do Rzymu. Cesarz planowa wspólne rz dy
Liberiusza i Feliksa, lecz w 358 Feliksa wyp dzono z miasta. Niektóre spisy papie y z okresu
po roku 500 wymieniaj go jako papie a prawowitego. Na zes aniu opór Liberiusza zosta w
ko cu z amany; podpisa tam o wiadczenie, które by o jednoznacznie skierowane przeciwko
Niceanum. Tym okupi u cesarza swój powrót do Rzymu, ale fakt ten mocno os abi presti
rzymskiego Ko cio a. Gmina rzymska wprawdzie wyp dzi a w roku 358 antypapie a Feliksa z
miasta, ale roz am w gminie pozosta . Pami o Liberiuszu w Rzymie jest ywa dzi ki budowli
nazwanej jego imieniem: „Basilica Liberiana”, czyli ko ció Santa Maria Maggiore.

w. Damazy (1.X.366-11.XII.384)

[Ursyn, 366-367]

Po mierci papie a Liberiusza 1 pa dziernika 366 dokonano podwójnego wyboru:

mniejszo wybra a Ursyna, któremu jedynie z trudem zdo

si przeciwstawi wybrany przez

wi kszo Damazy I; dosz o do krwawych star zako czonych pora

Ursyna. Podczas

synodu rzymskiego w roku 371 Damazy wypowiedzia si za wolnym wyborem papie a, co
cesarz potwierdzi , poza tym cesarz zaakceptowa najwy sz s downicz kompetencj biskupa
Rzymu nad wszystkimi metropolitami Zachodu i kompetencj Rzymu we wszystkich
kwestiach wiary i moralno ci. Damazy zabiega o cis wi z Ko cio em wschodnim, co te
osi gn dzi ki poparciu trzech wielkich wi tych: Bazylego z Cezarei, Grzegorza z Nazjanzu i
Grzegorza z Nyssy. Cesarz Gracjan na Zachodzie wraz z wschodniorzymskim cesarzem
Teodozjuszem wydali 28 lutego 380 roku edykt, który wszystkich poddanych pa stwa
zobowi zywa do katolickiej ortodoksji. Wiara Ko cio a katolickiego podniesiona zosta a do
rangi prawa pa stwowego. Za jego pontyfikatu odby si w r. 381 (V.-30.VII) I Sobór w
Konstantynopolu, II Powszechny, który zako czy spory aria skie na Wschodzie, oraz w r. 382
Synod Rzymski. Damazy zleci

w. Hieronimowi dokonanie wiarygodnego przek adu Biblii na

zyk aci ski; dzie o to nazwano „Wulgat ”, i wyda

Dekret o kanonie Pisma w.

Wspomnienie liturgiczne, 11 grudnia.

9

w. Syrycjusz (XII.384/12.I.385?-26.XI.399)

Wybrany na papie a w grudniu 384 roku. Znany jest jedynie z powodu swoich pism.

Wydane przez niego pisma wiadcz o innym stylu ni ten, jaki cechowa pisma papieskie
wcze niejszego okresu: ju nie pisa jak brat, napominaj co, lecz zobowi zywa i

da ,

podkre laj c przy tym sw „powa

odpowiedzialno za wszystkich”, za ca y Ko ció .

Postanowienia rzymskiego biskupa mia y mie takie samo znaczenie jak uchwa y soborów
powszechnych. Owe pisma papieskie dotyczy y przede wszystkim dyscypliny ko cielnej. W
roku 390 po wi ci w Rzymie bazylik

w. Paw a za Murami.

w. Anastazy I (27.XI.399-402/19.XII.401?)

Zosta wybrany na papie a 27 listopada 399 i kontynuowa walk z donatystami. Za jego

pontyfikatu odby si w r. 400 I Synod w Toledo, w r. 401 III Synod w Kartaginie oraz w r. 402
II Synod w Toledo.

w. Innocenty I (21/22?.XII.402/401?-12.III.417)

Przyjmuje si , e by synem poprzednika, Anastazego I, po którego mierci 21 grudnia 402

wybrany zosta na papie a. W sporze o patriarchat, jak równie podczas ca ego okresu
sprawowania swego urz du zabiega o umocnienie idei prymatu, wypowiadaj c si jasno na
temat znaczenia, jakie posiadaj s owa o Piotrze u

Mt 16, 18

. Naprawi krzywd wyrz dzon

wyp dzonemu z siedziby patriarszej w Konstantynopolu Janowi Chryzostomowi, ostro karc c
jego g ównego wroga, patriarch Teofila z Antiochii. Uwa

si za ostateczn instancj w

rozstrzyganiu tego typu spraw. Najwa niejszym z jego dokumentów jest List do Wiktrycjusza
bpa z Rouen (Galia) oraz List do Exuperiusza bpa Tuluzy (Galia). Za jego pontyfikatu mia
miejsce w r. 416 Synod w Kartaginie. W sporze z herezj Pelagiusza opowiedzia si papie po
stronie w. Augustyna. Wspomnienie liturgiczne, 28 lipca, zniesione.

w. Zozym (18.III.417-26.XII.418)

Popar Pelagiusza, który, chc c broni prawowierno ci swej nauki, zwróci si do niego,

ten za da si przekona i przywróci go do wspólnoty ko cielnej, domagaj c si , aby równie
biskupi afryka scy (wbrew w. Augustynowi) przyj li Pelagiusza z powrotem do wspólnoty
ko cielnej. W odpowiedzi na to Augustyn zwo

w 418 do Kartaginy synod, na którym

sformu owano przeciwko Pelagiuszowi 9 tez przekazanych nast pnie Zozymowi. Ten po
zapoznaniu si z nimi zatwierdzi je i zrewidowa sw opini o Pelagiuszu. Równie w innych
kwestiach zachowa si Zozym bardzo niezr cznie: pewien kap an z pó nocnej Afryki, ze
wzgl du na nieobyczajne ycie zawieszony przez swego biskup, zwróci si do Zozyma, który,
chc c dowie , i jest ostateczn instancj apelacji, bez uprzedniego sprawdzenia faktycznego
stanu rzeczy za da rehabilitacji tego kap ana. I cho biskup uleg

yczeniu papie a, to jednak

generalny synod biskupów afryka skich w roku 418 zakaza powtórnie odwo ywania si
duchownych do „jakiejkolwiek instancji zamorskiej”.

10

w. Bonifacy I (29.XII.418-4.IX.422)

Na papie a zosta wybrany przez rzymskich kap anów 28 grudnia 418. Diakoni Rzymu

jednak ju poprzedniego dnia wybrali antypapie a Eulaliusza, (27 grudnia 418). Dla
rozstrzygni cia wa no ci wyboru obu papie y cesarz zwo

do Rawenny synod, na który

Eulaliusz jednak nie przyby ; przeciwnie, wyprawi si do Rzymu, by zaj Lateran si . W
roku 419 zosta wyp dzony z Rzymu. 3 kwietnia 419 cesarz opowiedzia si po stronie
Bonifacego; tak wi c Eulaliusza uwa a si za antypapie a. Wed ug Liber Pontificalis Eulaliusz
umar oko o 423 roku jako biskup w Kampanii. Na yczenie Bonifacego og osi cesarz prawo,
wed ug którego przy niezgodnym wyborze papie a aden z wybranych nie mo e zosta
papie em, trzeba natomiast przeprowadzi nowe wybory. Prawa tego jednak nigdy nie
zastosowano w praktyce. Papie d

do tego, aby — inaczej ni na Wschodzie — Ko ció

rzymski uchroni si przed silnym wp ywem cesarza Bizancjum. Najwa niejszym z wydanych
przez Bonifacego I dokumentów jest List do Rufusa bpa Tessalii

w. Celestyn I (10.IX.422-27.VII.432)

W czasach jego poprzednika Zozyma toczy si spór z biskupami Afryki; chodzi o o prawo

apelacji do papie a. Za Celestyna I spór w tej kwestii toczy si dalej; obie przeciwstawne
opinie wydawa y si nie do pogodzenia. Spór ten wygas po wtargni ciu do Afryki Pó nocnej
Wandalów. Celestyn ostro wyst powa przeciwko pelagianizmowi i wspiera

w. Augustyna w

jego walce z semipelagianizmem. Najwa niejszym z jego dokumentów jest Indiculus z ok. 431
r. Za rz dów Celestyna obradowa III Sobór Powszechny w Efezie 431 (22.VI.-IX), który
pot pi nestorianizm i nada Maryi tytu Bogarodzicy.

w. Sykstus III (31.VII.432-19/18?.VIII.440)

Za jego pontyfikatu trwa y spory zarówno z arianami, semiarianami, jak i z pelagianami

oraz semipelagianami. Z listów papie a wynika, e uwa

si za powo anego do piastowania

Urz du Piotrowego i za stró a tradycji Piotrowej w Rzymie, za obro

prawdziwej wiary. W

Rzymie rozwin papie wielk aktywno budowlan ; ko ció S. Maria Maggiore zawdzi cza
mu wystrój mozaikowy.

w. Leon I Wielki (29.IX.440-10.XI.461)

pisarz aci ski i Doktor Ko cio a, by jednym z najwi kszych papie y staro ytno ci.

Rz dzi w okresie w drówki ludów (440-460). Po

wielkie zas ugi dla organizacji Ko cio a

oraz dla formowania doktryny (orzeczenia Soboru Chalcedo skiego 451 r.). Jako pisarz
pozostawi po sobie mowy i listy, z których szczególnie wa ny jest list dogmatyczny do
Flawiana. Pisma Leona Wielkiego to: dziewi

dziesi t sze Mów (Sermones), które Leon

wyg osi w wi ta Pa skie, w rocznic w asnej ordynacji, w dni postu albo w dni, w które
zbierano ja mu

; Mowy s kazaniami pasyjnymi. W swych mowach cz sto podejmuje

ówczesne sporne problemy teologiczne, zw aszcza chrystologiczne. Zbiór listów Leona,
licz cy sto siedemdziesi t trzy pozycje, obejmuje oko o dwudziestu listów nieautentycznych i
trzydzie ci listów adresowanych do samego papie a. W zasadzie s to dokumenty prawno-
ko cielne, albo listy, które ingeruj w nierozstrzygni te jeszcze kwestie teologiczne i
koncyliarne. Z po ród wydanych przez niego dokumentów wymieni nale y: List do Flawiana
patr. Konstantynopola (449), List do Teodora bpa we Frejus (Galia) (452), List do Rusticusa
bpa Narbony (Galia) (458), List do bpów Kampanii (Italia) (459). Po mierci 10 listopada 461

11

zosta jako pierwszy papie pochowany w Bazylice w. Piotra. Benedykt XIV podniós go w
1754 do godno ci doktora Ko cio a. Wspomnienie liturgiczne, 10 listopada.

w. Hilary (19.XI.461-29.II.468)

Za Leona I zosta rzymskim archidiakonem. Jak jego poprzednik, i on podkre li po swoim

wyborze (19 listopada 461) prymat rzymskiego biskupa. By zdecydowanym przeciwnikiem
arianizmu. Dla Rzymu, który obdzieli bogatymi darowiznami i dzie ami sztuki, jego
pontyfikat by siedmioletnim okresem pokoju.

w. Symplicjusz (3.III.468-10.III.483)

Podczas jego pontyfikatu dosz o ponownie do sporów z Ko cio em wschodnim:

wschodniorzymski cesarz pot pi uchwa y Soboru Chalcedo skiego i znowu zacz sprzyja
monofizytyzmowi, upatruj c w tym mo liwo rozszerzenia swej w adzy politycznej.
Symplicjusz wprawdzie protestowa przeciwko tym cesarskim dekretom, jednak bez skutku.
Równie nast pca cesarza trzyma si linii swego poprzednika: w roku 482 zleci patriarsze
Konstantynopola opracowanie formu y wiary, która jako edykt religijny obowi zywa mia a w
ca ym pa stwie; nie uwzgl dnia a jednak istotnych punktów Soboru Chalcedo skiego. Dlatego
katolicy nie przyj li tej formu y wiary; odrzucili j równie monofizyci, poniewa uwa ali, e
nie idzie do daleko. Papie jednak odmawia zaakceptowania tej formu y nawet wtedy, kiedy
cesarz przeci gn na sw stron trzech ówczesnych patriarchów Wschodu. Za jego pontyfikatu
odby si w r. 473 synod w Arles i w Lyonie.

w. Feliks III (13.III.483-1.III.492)

Przed wyborem i konsekracj Feliks by

onaty; pono Grzegorz Wielki by jego

prawnukiem. Feliks zosta wybrany na papie a 13 marca 483. By to czas w drówki ludów. Z
wewn trznoko cielnego punktu widzenia by to pontyfikat zdominowany przez spór o
patriarchaty. Feliks ekskomunikowa patriarch Konstantynopola, na co ten równie
odpowiedzia ekskomunik . Tak dosz o do pierwszej wielkiej schizmy mi dzy Wschodem i
Zachodem, zako czonej dopiero w roku 519. Podj te na Wschodzie próby usuni cia schizmy
spe

y na niczym z powodu odrzucenia przez papie a monofizytyzmu.

w. Gelazy I (1.III.492-21.XI.496)

By jednym z najwybitniejszych papie y V wieku. Ju za czasów swoich poprzedników

mia powa ny udzia w kierowaniu Ko cio em. W li cie do cesarza Bizancjum w roku 494
sformu owa klasyczn doktryn o dwu w adzach, która przez ca e redniowiecze mia a wielki
wp yw na my l zachodni . By zdecydowanym przeciwnikiem pelagianizmu i anga owa si
powa nie na rzecz idei prymatu. Nie jest autorem zbioru praw nazwanego jego imieniem, tzw.
Dekretu Gelazego, ani tzw. Sakramentarza Gelazego.

Anastazy II (24.XI.496-17/19?.XI.498)

Zabiega o pojednanie z Bizancjum, dlatego nies usznie zarzucono mu, e jest

zwolennikiem monofizytyzmu. Na czas jego rz dów przypada chrzest króla Franków
Chlodwiga, w wi to Bo ego Narodzenia w Reims. Wyda w r. 498 List do bpów Galii.

12

w. Symmach (22.XI.498-19.VII.514)

[Lorenzo 498, 501-505]

Po mierci Anastazego II wrogo nastawiona do Bizancjum wi kszo wybra a na papie a

diakona Symmacha (22 listopada 498). Mniejszo za , która zalicza a si do zwolenników
Anastazego, wybra a antypapie a Wawrzy ca. Wawrzyniec dopiero w 506 usun si na rozkaz
Teodoryka. Reszt swych dni sp dzi w surowej samotno ci w posiad

ci wiejskiej.

Symmachowi z kolei zarzucano, e jest schizmatykiem. Mimo to spór toczy si dalej: lud
opowiada si za Symmachem, jednak cz

kleru by a mu przeciwna. Te spory doprowadzi y

do powstania tzw. „Symmachia skich fa szerstw”, zbioru nieautentycznych dokumentów z
czasów wcze niejszych. Liber Pontificalis informuje, e Symmach ostro wyst powa
przeciwko manichejczykom. Za jego pontyfikatu w roku 506 odby si Synod w Agde (Galia)
tzw. Synodus Agathonensis.

w. Hormizdas (20.VII.514-6.VIII.523)

Od roku 482 istnia a schizma mi dzy Ko cio em Wschodu i Zachodu: powodem by a

herezja monofizytyzmu, której Bizancjum broni o, a któr Rzym odrzuca . Hormizdas na

yczenie wschodniorzymskiego cesarza Justyna przes

mu przez siebie u

on formu

wiary, ca kowicie zbie

z uchwa Soboru w Chalcedonie i pot piaj

wszystkie odst pstwa

od tej nauki. Cesarz zatwierdzi t formu wiary; uzna on, e w Rzymie w sposób
nienaruszony przechowywana jest wiara apostolska, a tak e zaakceptowa prymat biskupa
rzymskiego. Tym samym zako czy a si schizma. Zbli enie do Bizancjum wzbudzi o
podejrzenia króla Wizygotów Teodoryka, który odt d sta si wrogiem papie a. Nie mia o to
jeszcze adnych bezpo rednich skutków dla samego Hormizdasa; ucierpie z tego powodu mia
dopiero jego nast pca Jan I.

w. Jan I (13.VIII.523-18.V.528)

Po jego wyborze na papie a, Teodoryk król Wizygotów, zmusi go do udania si do

Konstantynopola. Papie mia si w Konstantynopolu wstawi si za arianami, którzy w
pa stwie wschodniorzymskim byli ob

eni zakazem (sam Teodoryk by arianinem). Poniewa

podró papieska do Konstantynopola nie da a po danego rezultatu, Teodoryk poleci papie a
zdetronizowa . Jan I zmar , wkrótce po powrocie z Konstantynopola, w Rawennie.

w. Feliks IV (12.VII.526-22.IX.530)

Jako pose papieski, Feliks przyczyni si do zako czenia schizmy mi dzy Wschodem i

Zachodem (519). Po mierci Jana I zosta 12 lipca 526 na rozkaz króla wizygockiego
Teodoryka Wielkiego wybrany na papie a, poniewa mia opini cz owieka sprzyjaj cego
Wizygotom. W trosce o to, by po jego mierci nie wybuch y nowe niepokoje, zaleci papie
jeszcze przed sw

mierci , aby na jego nast pc wybrano Bonifacego II. Na czas pontyfikatu

Feliksa przypada utworzenie przez Benedykta z Nursji opactwa benedykty skiego na Monte
Cassino (528), oraz w r. 529 II Synod w Orange (Galia), tzw. Synodus Arausicana, o asce.

13

Bonifacy II (22.IX.530-17.X.532)

[Dioskur, 530]

By urodzonym w Rzymie Gotem. Obj urz d papie a 22 wrze nia 530. Jego poprzednik

Feliks IV jeszcze przed sw

mierci wyznaczy go na papie a. Wrogie Gotom stronnictwo

ród rzymskiego kleru wybra o antypapie a Dioskura; ten jednak zmar ju 14 pa dziernika

530. Papie Bonifacy II na zmar ego ju przeciwnika na

ekskomunik . W r. 531 wyda

List do w. Cezarego z Arles, zatwierdzaj cy synod w Orange.

Jan II (2.I.523-V.535)

By pierwszym papie em, który zmieni swoje imi , poniewa imi poga skiego boga

(Merkury), które nosi od urodzenia, nie bardzo przysta o papie owi. Wybrany zosta na
papie a przy poparciu senatu rzymskiego i króla Ostrogotów przeciwka symonii przy wyborze
papie a. Za jego pontyfikatu odby si w r. 533 II Synod w Orleanie (Galia). Wyda te w r.
534 List do Senatu w Konstantynopolu. Jedna z formu wiary uznawana przez papie a
nasuwa a podejrzenie o sprzyjanie monofizytyzmowi.

w. Agapit I (13.V.535-22.IV.536)

By archidiakonem u Jana II. Wybrany zosta na papie a 13 maja 535. Z polecenia króla

Ostrogotów podró owa do Bizancjum, aby zapobiec podbiciu Italii przez cesarstwo
wschodniorzymskie. Ale jego polityczna misja zako czy a si niepowodzeniem. W aspekcie
ko cielnym jednak uda o mu si w Bizancjum przeciwstawi monofizytyzmowi.

w. Sylweriusz (1/8?.VI.536-11.XI.537)

By synem papie a Hormizdasa. Wst pi na tron papieski 8 czerwca 536. Do obwo ania go

papie em dosz o w wyniku nacisku króla Gotów, wbrew woli kleru rzymskiego, który dopiero
potem uzna Sylweriusza za papie a. W grudniu 536 zaj Rzym wschodniorzymski dowódca
Belizariusz; aby unikn pl drowania i zniszcze , papie bez walki otworzy bramy miasta.
Kiedy Goci ponownie zacz li oblega miasto, zosta 11 marca 537 postawiony przed s dem
jako „zdrajca i przyjaciel Gotów”, uznany za zdetronizowanego i zes any na wysp Ponza. Tam
11 listopada 537 z

deklaracj o rezygnacji z urz du papieskiego i zmar miesi c pó niej, 2

grudnia 537.

Wigiliusz (29.III/11.XI?.537-7.VI.555)

Wigiliusz w obliczu sporów teologicznych okaza si chwiejny: prawdopodobnie

potajemnie z

obietnic , e w razie wyboru zaakceptuje monofizytyzm. Wzbrania si ,

cho przebywa wówczas w Konstantynopolu, wzi osobi cie udzia w zwo anym przez
cesarza w roku 533 Soborze Powszechnym i nie pozwoli si te na nim reprezentowa .
Ulegaj c naciskowi cesarza, sobór ów ekskomunikowa papie a. Upokorzony ponownymi
szykanami Wigiliusz uzna ostatecznie sobór ten za V Sobór Powszechny
Konstantynopolita ski, w wyniku czego zdj ta zosta a z niego ekskomunika. Wolno mu by o
powróci do Rzymu, lecz zmar w drodze powrotnej w Syrakuzach. Jego pontyfikat nale y do
najbardziej przygn biaj cych w dziejach Ko cio a: papiestwo popad o w niegodn zale no
od cesarstwa bizanty skiego.

14

Pelagiusz I (16.IV.556-3/4?.III.561)

Przed swoim wyborem by przez d

szy czas legatem papie a w Bizancjum. Na papie a

wybrano go 16 kwietnia 556 pod wp ywem wschodniorzymskiego cesarza, który wywar
nacisk na kardyna ów. Pelagiusz pomimo, e wielokrotnie podkre la sw prawowierno
(zachwian w zwi zku z uznaniem V Soboru Powszechnego w Konstantynopolu w roku 553),
to jednak spotka si w Rzymie z niewielkim uznaniem. Równie nie uznawano papie a w
Afryce, Galii i po udniowej Italii. Pocz wszy od tego papie a ka dy nowo wybrany
zobowi zany by przed wy wi ceniem uzyska zgod cesarza w Konstantynopolu;
spowodowa o to, e papiestwo znalaz o si ca kowicie w sterze wp ywów cesarza
wschodniorzymskiego; papie by niejako jedynie „patriarch Zachodu” i w ten sposób
zaszeregowany do Ko cio a Wschodu.

Jan III (17.VII.561-13.VII.574)

Cesarz Bizancjum sprawowa w tamtej epoce niemal nieograniczon w adz nad

Ko cio em; nikt bez jego zezwolenia nie móg zosta papie em i cesarze uwa ali Rzym za
jeden z patriarchatów. Wybrany 17 lipca 561, papie musia d ugo czeka na zgod cesarza.
Dopiero po czterech miesi cach móg zosta konsekrowany. Nad jego pontyfikatem zaci

y

powa ne polityczne przewroty: w roku 568 wtargn li do Italii nadci gaj cy z pó nocy, jeszcze
poga scy Longobardowie i utrwalili swoje panowanie. Rzym znalaz si w wielkiej opresji,
zw aszcza e ze strony Bizancjum nie mo na by o oczekiwa

adnej pomocy. Za jego

pontyfikatu odby si w r. 563 i 572 Synod w Braga (Portugalia) przeciw pryscylianistom. Jan
III zmar 13 lipca 574.

Benedykt I (2.VI.575-30.VII.579)

Ma o wiemy na jego temat. Longobardowie przedarli si a pod Rzym; „zmar on po ród

tych wszystkich utrapie ” relacjonuje Liber Pontificalis.

Pelagiusz II (26.XI.579-7.II.590)

Gdy Longobardowie oblegali Rzym, 26 listopada 579, obrano papie a i konsekrowano bez

zgody Konstantynopola. Poniewa zaj ty by prowadzeniem wojny z Persami i nie móg
udzieli

adnej pomocy przeciwko najazdowi Longobardów, zwróci si Pelagiusz jako

pierwszy papie do Franków, jednak jeszcze bez rezultatu. Za jego pontyfikatu odby si w r.
585 II Synod w Macon (Galia) oraz w r. 589 III Synod w Toledo. Pelagiusz zmar na d um ,
której epidemia wybuch a po wielkiej powodzi po wylaniu Tybru w Rzymie. Jego pontyfikat
cechuje zwrot ku Germanom.

w. Grzegorz I Wielki (30.IX.590-12.III.604)

pisarz aci ski, Doktor Ko cio a i mnich benedykty ski, obj urz d papie a 30 IX 590, w

szczególnie trudnych czasach - w okresie najazdów barbarzy skich. Odegra wielk rol w

yciu Ko cio a jako organizator ycia religijnego (g . liturgii) oraz jako pisarz. Szczególne

znaczenie maj jego homilie, dzie a egzegetyczne, listy, dialogi oraz s awna Ksi ga regu y
pasterskiej. Zachowa o si osiemset pi dziesi t cztery jego Listy, Ksi ga regu y pasterskiej
(Liber regulae pastoralis), komentarz do Ksi gi Hioba czyli Moralia (Moralia in Iob),
Komentarz do Pie ni nad Pie niami, Komentarz do I Ksi gi Królewskiej, Homilie na temat
niedzielnych perykop, Dialogi o yciu i cudach ojców italskich (Dialogi de vita et miraculis

15

patrum Italicorum), przypisywany Sakramentarz Gregoria ski (Sacramentarium Gregorianum)
oraz Antyfonarz gregoria ski (Antiphonarium Missae). Grzegorz Wielki w znacznym stopniu
oddzia

na ycie religijne epoki (i nast pnych stuleci komentarz Grzegorza do Ewangelii

Janowej, który sta si podstawowym podr cznikiem teologii moralnej wczesnego

redniowiecza (ksi ga ma nazw „Moralia”). Jego cztery ksi gi, „Dialogi”, by y ludow

legend o wi tych, która wykaza mia a si religii i zach ci do ycia religijnego. Wreszcie
jego zaanga owanie si na rzecz klasztorów wi tego Benedykta z Nursji uczyni y go niejako
drugim ojcem zachodnioeuropejskiego monastycyzmu. W liturgii nada rzymskiemu msza owi
form obowi zuj

po dzisiejsze czasy. Wszystko to usprawiedliwia jego przydomek

„Wielki”. Wspomnienie liturgiczne 3 wrze nia.

Sabinian (13.IX.604-22.II.606)

Przed wyborem by legatem papie a w Bizancjum. Na papie a zosta wybrany 13 grudnia

604. O jego pontyfikacie ma o wiadomo. Wed ug tradycji mia g oduj cym mieszka com
Rzymu sprzedawa zbo e po paskarskich cenach. Sabinian.

Bonifacy III (19.II-12.XI.607)

Wybrany 23 grudnia 606, ale pocz tkowo nie zatwierdzony przez cesarza Bizancjum, móg

by konsekrowany dopiero 19 lutego 607. Synod pod jego przewodnictwem postanowi , e za

ycia papie a nie wolno pertraktowa na temat jego nast pstwa; wybór papie a powinien si

zacz trzeciego dnia po mierci poprzednika i nie mo e by niczym ograniczany.

w. Bonifacy IV (25.III.608-8.V.615)

By papie em od 25 sierpnia 608 do 8 maja 615. Od cesarza otrzyma w darze rzymski

Panteon, który zamieni w wi tyni ku wspomina Maryi. Wprowadzi

wi to Wszystkich

wi tych do Ko cio a wschodniego.

w. Deusdedit I (Adeodat) (19.X.615-8.XI.618)

Nazywano go te Adeodotem I. W VII wieku nast powa o wielu papie y, o których

pontyfikacie rzadko mo na zdoby jakie szczególnie istotne informacje. Deusdedit obj urz d
papie a 19 pa dziernika 615. By szanowany za agodno i dobro .

Bonifacy V (23.XII.619-25.X.625)

Do godno ci papieskiej wyniesiony zosta 23 grudnia 619. Ówczesny arcybiskup Rawenny

chcia oderwa terytorium, na którym zosta przez cesarza Bizancjum wyznaczony jego
przedstawicielem, i utworzy samodzieln jednostk terytorialn . Próba ta jednak si nie
powiod a.

Honoriusz I (27.X.625-12.X.638)

Imi tego papie a odgrywa wielk rol w sporach o papiestwo i o nieomylno papiesk a

po wiek XIX (tzw. problem Honoriusza). By uczniem Grzegorza Wielkiego, na papie a zosta
wybrany 27 pa dziernika 625. Patriarcha Konstantynopola czyni starania, aby znowu pogodzi
monofizytów z Ko cio em, popad jednak przy tym w inn herezj monenergizm lub tzw.
monoteletyzm, z którym Honoriusz w listach do patriarchy si zgadza . VI Sobór Powszechny
w Konstantynopolu w 681 pot pi te nauki jako heretyckie i ob

ich zwolenników

16

ekskomunik ; cesarz Bizancjum zaleci nauk t swym podw adnym jako powszechnie
obowi zuj

. W ekskomunice soboru wyra nie by równie wymieniony Honoriusz.

Pó niejszy nast pca Honoriusza, Leon II, zarzuci zrazu Honoriuszowi, e sprzeniewierzy si
nauce apostolskiej; pó niej jednak z agodzi swój s d: papie jedynie przez sw niedba

nie

do wcze nie wygasi p omie herezji. Honoriusz by roztropnym rz dc Ko cio a, wyró ni
si wzorowym zarz dzaniem i po ytkowaniem maj tku ko cielnego oraz zainicjowaniem
chrystianizacji Anglii. Za jego pontyfikatu odby si w r. 634 638 VI Synod w Toledo, wa ne

te jego dwa listy do Sergiusza patr. Konstantynopolskiego.

Seweryn (28.V-2.VIII.640)

Wybrany na papie a 12 pa dziernika 638, móg by konsekrowany dopiero 28 maja 640,

poniewa cesarz Bizancjum oci ga si z zatwierdzeniem wyboru. Wkrótce po wyborze
zbuntowa y si stacjonuj ce w Rzymie wojska, poniewa nie otrzyma y

du, i zarekwirowa y

skarbiec Ko cio a.

Jan IV (24.XII.640-12.X.642)

Wybrany 24 grudnia 640 na papie a, zwo

w roku 641 w Rzymie synod przeciwko

monoteletyzmowi i wy

w li cie do wschodniorzymskiego cesarza nieporozumienia,

których ofiar pad jego poprzednik Honoriusz I.

Teodor I (24.XI.642-14.V.649)

Natychmiast po wst pieniu na tron papieski, 24 listopada 642, rozpocz walk z

monoteletyzmem i pot pi patriarchów Konstantynopola, którzy opowiadali si za t nauk .
Cesarz przychyli si do pro by papie a, eby wycofa swoj sprzyjaj

monoteletyzmowi

formu wiary. A jednak wszystko to nie przynios o konkretnego rezultatu: w Italii pojawi y si
tymczasem tendencje do stworzenia pa stwa niezale nego od wschodniego Rzymu, pa stwa,
które wyst powa oby przeciwko monoteletom. Teodor zmar 14 maja 649 roku, podczas
przygotowa do synodu, który mia si zebra w pa dzierniku 649.

w. Marcin I (5?.VII.649-17.VI.653, zm. 16.IX.655)

Wybrany w lipcu 649 na papie a, zosta konsekrowany bez zezwolenia cesarza Bizancjum.

Zarówno to, jak równie odbycie (w pa dzierniku 649) synodu zwo anego w Lateranie jeszcze
przez jego poprzednika, na którym pot piony zosta monoteletyzm, usposobi o do niego wrogo
cesarza. Przed s dem zarzucono mu sprzysi enie przeciwko cesarzowi i skazano na mier .
Kar

mierci zamieniono nieco pó niej na do ywotni deportacj , któr (od 654) odbywa w

Chersonezie na Krymie. Tam po nieludzkim traktowaniu zmar 16 wrze nia 655. Tymczasem
podczas pobytu Marcina na wygnaniu w Rzymie wybrano nowego papie a: Eugeniusza I.
Marcin cierpia przede wszystkim jak potwierdzaj to jego listy z niewoli z powodu gorzkiego
rozczarowania swymi dawnymi przyjació mi w Rzymie. Jest czczony jako m czennik; tak na
Zachodzie, jak i na Wschodzie wspomnienie liturgiczne,13 kwietnia.

17

w. Eugeniusz I (10.VIII.654-2/3?.VI.657)

Jeszcze za ycia poprzednika Marcina I pod naciskiem cesarza zosta wybrany na papie a

przez kler. Zabiega o pokój mi dzy Rzymem i Bizancjum, mia jednak przeciwko sobie
duchowie stwo i lud miasta Rzymu, zmar przed deportacj

ladem poprzednika do Bizancjum.

Wspomnienie liturgiczne, 2 czerwca, zniesione.

w. Witalin (30.VII.657-27.I.672)

Na tron Piotrowy wst pi 30 lipca 657. Aby uporz dkowa zak ócone podówczas stosunki

z Bizancjum, wys

zaraz po elekcji do Konstantynopola pos ów z informacj o swym

wyborze na papie a. D

do pokoju z Bizancjum z pomini ciem wszystkich teologicznych

kwestii spornych. Cesarz Konstans II przyby z Bizancjum do Rzymu, odby uroczysty wjazd
do miasta i zrabowa wiele zabytkowych skarbów kultury. Oddzieli te Rawenn od
zachodniego Ko cio a i uczyni samodzieln prowincj ko cieln , która podlega mia a
pa stwu wschodniorzymskiemu. W ten sposób mimo woli przyspieszy odwrócenie si Rzymu
od pa stwa wschodniorzymskiego i zbli enie do Zachodu.

Adeodat II (11.IV.672-17/16?.VI.676)

Pierwotnie by mnichem benedykty skim. Jako papie rz dzi od 1 1 kwietnia 672 do 17

czerwca 676. Zwalcza monoteletyzm. Za jego pontyfikatu mia miejsce w r. 675 XI Synod w
Toledo.

Donus (Domnus) (2.XI.676-11.IV.678)

Obj urz d papie a 2 listopada 676. Równie podczas jego pontyfikatu trwa a schizma

mi dzy Rzymem a Bizancjum.

w. Agaton (27.VI.678-10.I.681)

Wywodzi si z Sycylii, z pochodzenia za by Grekiem. Jako papie sprawowa rz dy od

22 (27?) czerwca 678 do 10 stycznia 681. Od cesarza w Bizancjum otrzyma list z pro

o

przywrócenie ko cielnej jedno ci mi dzy Wschodem i Zachodem. Temu celowi mia s
Sobór Powszechny w Konstantynopolu 680/681. Na nim pot piono monofizytyzm i
przywrócono jedno wiary na podstawach Soboru Powszechnego w Chalcedonie. Sobór w
Konstantynopolu z rado ci przyj list dogmatyczny papie a; Rzym znowu sta si ostoj
wiary.

w. Leon II (17.VIII.682-3.VII.683)

Wybrany na papie a w grudniu 681, móg by konsekrowany dopiero 17 sierpnia 682,

poniewa cesarz Bizancjum zwleka z zatwierdzeniem jego wyboru. Wraz z zatwierdzeniem
uchwa III Soboru Konstantynopolita skiego z roku 681 pot pi Leon tak e swego poprzednika
Honoriusza I, który by uwa any za wspó winnego powstania monoteletyzmu (i problem
Honoriusza).

18

w. Benedykt II (26.VI.684-8.V.685)

Na papie a wybrany zosta 22 lipca 683. Poniewa cesarz Konstantynopola zastrzeg sobie

prawo zatwierdzania wyboru, z konsekracj czekano niemal ca y rok (26 czerwca 684).
Benedykt d

do tego, aby uchwa y Soboru Powszechnego z Konstantynopola (680/681)

przyj tak e Zachód, zw aszcza Hiszpania.

Jan V (23.XII.685-2.VIII.686)

By pierwszym w szeregu nowych papie y ze Wschodu, co mia o znaczenie dla stosunków

mi dzy Ko cio em wschodnim i zachodnim.

Konon (21.X.686-21.IX.687)

[Teodor 687, Paschalis 687]

Zosta wybrany do godno ci papie a przez lud rzymski i stra e obywatelskie. Ju w czasie

wyboru by chorowity i stary. Tak wi c rz dzi jedynie nieca y rok i zmar 21 wrze nia 687.

Po mierci papie a Konona (687) Paschalis przekupi arcybiskupa Rawenny, chc c, by

uznano go za prawowitego papie a. W Rzymie tymczasem zostali wybrani Teodor, który
zdo

si jednak utrzyma tylko przez krótki czas i w ko cu podporz dkowa si Sergiuszowi.

Poniewa Paschalis nie zap aci obiecanej sumy arcybiskupowi Rawenny, ten opowiedzia si
po stronie Sergiusza I. Teodor podporz dkowa si , Paschalisa za trzeba by o do tego zmusi :
zmar po pi cioletnim areszcie oko o roku 692.

w. Sergiusz I (15.XII.687-8.IX.701)

Podczas jego pontyfikatu wybuch ponowny spór z Bizancjum; cesarz bizanty ski na

synodzie w 692 podj uchwa y skierowane przeciwko Ko cio owi Zachodu: biskupa Rzymu
okre la si w nich jedynie jako „patriarch Zachodu”, który cesarskie dekrety musi uznawa za
obowi zuj ce tak e dla „barbarzy ców Zachodu”. Papie sprzeciwi si temu. W efekcie cesarz
zamierza go aresztowa , ale lud Rzymu powsta w obronie swego papie a i wyp dzi z miasta
wys

ca cesarskiego. Rzym sta si wi c miastem papieskim, które odt d nie chcia o uznawa

cesarzy Bizancjum. Do liturgii roku ko cielnego wprowadzi Sergiusz kilka wi t maryjnych,
jak równie

wi to Podniesienia Krzy a.

Jan VI (30.X.701-11.I.705)

Z powodu nie atwych stosunków z Bizancjum wprawdzie uda o mu si unikn otwartego

roz amu, ale tylko rzymska stra obywatelska uchroni a go od aresztowania przez wys anników
„wschodniego Rzymu”. Dzi ki okupowi nak oni Longobardów do tego, by odst pili od
pl drowania kraju.

Jan VII (1.III.705-18.X.707)

Ze strachu przed cesarzem Bizancjum, uleg , kiedy cesarz wyda wrogie Rzymowi dekrety:

papie a nazwano w nich jedynie „patriarch Zachodu” i zmuszano go do tego, by uzna owe,
obowi zuj ce w „Rzymie wschodnim” dekrety za wi

ce tak e dla „barbarzy ców Zachodu”.

Papie wprawdzie ich nie uzna , ale odes

je z powrotem nie podpisane, co zosta o

zinterpretowane jako jego zgoda. W Rzymie uchodzi za wielkiego protektora budownictwa
sakralnego.

19

Syzyniusz (15.I.-4.II.708)

Urz d pe ni jedynie przez 20 dni, od 15 stycznia do 4 lutego 708.

Konstantyn I (25.III.708-9.IV.715)

Cesarz Justynian II zmusi go do z

enia wizyty w Bizancjum. Dla zachowania pokoju

papie zamierza uzna dekrety cesarza, wed ug których biskup Rzymu by jedynie „patriarch
Zachodu”. Nowy cesarz chcia zmusi papie a do uznania monoteletyzmu i do wyparcia si
uchwa Soboru Konstantynopolita skiego (681). Poniewa papie si wzbrania , mia by
aresztowany, jednak uratowa go lud rzymski, wys annika Rzymu wschodniego za po
krwawych starciach przep dzono z miasta. T walk zako czy a mier cesarza, a jego
nast pca powróci do prawowitej wiary. Papie móg zako czy pontyfikat w spokoju.

w. Grzegorz II (19.VII.715-11.II.731)

Urodzony oko o 669 w Rzymie, za Sergiusza I zatrudniony jako bibliotekarz, papie em

zosta 19 maja 715. Zleci Bonifacemu zadanie chrystianizacji Germanów (719) i konsekrowa
go na biskupa w roku 722. Wschodniorzymski cesarz rozpisa w tym czasie uci liwy podatek,
przeciwko czemu wyst pili rzymianie, zw aszcza i cesarz nie zapewnia miastu obrony. Ok. r.
726/730 wyda list do cesarza Leona III w sprawie kultu obrazów. Wysy aj c Bonifacego do
Germanów zwolni go papie z przysi gi, któr biskupi italscy zobowi zani byli sk ada
podczas konsekracji swemu metropolicie; w ten sposób podkre lony zosta zwi zek Ko cio a
niemieckiego z Rzymem. Jednocze nie wr czy Grzegorz Bonifacemu list elazny do w adcy
Franków Karola M ota, w którym podkre lono dobry stosunek Rzymu do Germanów. Grzegorz
II By jednym z najwybitniejszych papie y VIII stulecia. Wspomnienie liturgiczne, 12 lutego,
zniesione.

w. Grzegorz III (18.III.731-28/29?.XI.741)

Mimo e zabiega o uznanie swego wyboru przez cesarza Konstantynopola, jednocze nie

na

wysokie podatki na posiad

ci bizantyjskie w Italii, tak e równa o si to niemal

ca kowitej ich konfiskacie. Wówczas cesarz wy czy Sycyli , po udniow Itali i Grecj ze
zwi zku z rzymskim patriarchatem i podporz dkowa Konstantynopolowi. Ów spór mi dzy
Konstantynopolem a Rzymem wykorzystali Longobardowie, by wtargn

w g b Italii. Karol

ot nie pospieszy z pomoc , o któr papie zwróci si do Franków, poniewa walczy

wówczas wraz z Longobardami przeciwko wdzieraj cym si do po udniowej Francji Arabom.
Mimo to wi Ko cio a Germanii z Rzymem zacie nia a si , konsekwentna reforma i
reorganizacja franko skiego Ko cio a wzmocni a presti i wp ywy Rzymu na tych terytoriach.

w. Zachariasz (10/3?.XII.741-15.III.752)

By ostatnim Grekiem na tronie papieskim, sprzyja cesarzowi bizanty skiemu. By

ostatnim papie em, który zawiadomi go o wyborze i oczekiwa cesarskiego zatwierdzenia.
Czu si bezbronny wobec Longobardów i dlatego by zwolennikiem zacie nienia wi zów z
Frankami. Osobi cie stan przed królem Longobardów i po mudnych pertraktacjach osi gn
zwrot terenów wchodz cych w sk ad Patrymonium Piotra, zawar uk ad o zawieszeniu broni na
dwadzie cia lat, a tak e wycofa si Z Rawenny.

20

Stefan II (17-25.III.752)

Kap an rzymski, zosta wybrany na papie a 22 marca 752. Jednak ju po czterech dniach,

jeszcze przed konsekracj , zmar . Ze wzgl du na krótki okres tego pontyfikatu redniowieczne
spisy papie y nie uwzgl dnia y go.

Stefan III (26.III.752-26.IV.757)

Prze

najwi ksze zagro enie Rzymu ze strony Longobardciw, którzy w pa dzierniku 752

za dali uznania swej zwierzchno ci i zap acenia przez papie a wysokiej kontrybucji.
Wschodniorzymski cesarz nie móg i nie chcia odpowiedzie na papieskie wo anie o pomoc.
Wówczas Stefan zawar porozumienie z królem franków Pepinem, zobowi zuj ce ich do
ochrony przed Longobardami. Stefan koronowa uroczy cie Pepina, ten za obieca

e

wszystkie tereny, które zostan zdobyte, daruje „ wi temu Piotrowi”. Ten akt darowizny sta
si podstaw pó niejszego pa stwa ko cielnego.

w. Pawe I (29.V.757-28.VI.767)

[Konstantyn, 767-769, Filip, 768]

Poniewa rozdarcie mi dzy Ko cio em Wschodu i Zachodu, równie na skutek sporu o

cze obrazów, coraz bardziej si pog bia o, Pawe I nie zawiadomi cesarza
wschodniorzymskiego o swoim wyborze. Powiadomi natomiast o tym takcie króla Franków,
ale i to nie uwolni o go od gro cego niebezpiecze stwa: Longobardowie nacierali znowu,
Frankowie za zwi zani byli ci kimi walkami w kraju. Mimo wszystko przymierze z
Frankami pozwoli o przezwyci

trudno ci. Pawe I zmar 28 czerwca 767 i pochowany

zosta zrazu u wi tego Paw a za Murami, ale wkrótce przeniesiono jego doczesne szcz tki do
Bazyliki w. Piotra.

Po mierci Paw a I dosz o do podwójnego wyboru: Konstantyna II i Filipa. Jednak obaj,

cy igraszk rodów arystokratycznych Rzymu, nie utrzymali si d ugo. 7 sierpnia 768

stosuj c normaln procedur wybrano i dwa dni pó niej konsekrowano Stefana IV.

Stefan IV (7.VIII.768-24.I.772)

By kontynuatorem frankofilskiej polityki swoich poprzedników. Po mierci króla Pepina

rz dy po nim przej li jego synowie Karol I (Wielki) i Karloman, mi dzy którymi dochodzi o
do coraz ostrzejszych konfliktów. Papie by przeciwny sprzymierzaniu si Karola z
Longobardami (Karol poj za on córk króla Longobardów) w obawie przed ich dalsz
ekspansj . Dlatego zrazu nawi za kontakt z Karlomanem, lecz pó niej zmieni stanowisko:
Longobardowie z

yli mu wiele powa nych obietnic (których jednak nie dotrzymali).

Hadrian I (9.II.772-25.XII.795)

Hadrian, pochodzi z rzymskiego arystokratycznego rodu Colonnów, trzyma jednak z

Frankami, których prosi o pomoc, gdy Longobardowie 772/773 wyruszyli przeciwko
Rzymowi. Karol Wielki wówczas zapobieg niebezpiecze stwu. Podczas pielgrzymki do
Rzymu przyj ty zosta przez papie a z ca ym ceremonia em; na Wielkanoc 774 i uroczy cie
potwierdzi darowizn Pepina. W 781 nama ci Hadrian czteroletniego syna Karola, Pepina, na
króla Longobardów, m odszy za syn Ludwik (pó niejszy Ludwik Pobo ny) zosta
namaszczony jako król Akwitanii. Podczas kolejnego pobytu Karola w Rzymie ostatecznie
ustalono granice pa stwa ko cielnego. Rz dy Hadriana w Ko ciele cechowa y starania o

21

przywrócenie jedno ci ze Wschodem (unia, spór o cze obrazów). Udzia papie a b

dwu

jego osobistych przedstawicieli w VII Soborze Powszechnym w Nicei (787) oraz papieskie
zatwierdzenie uchwa tego soboru ponownie zjednoczy y Wschód z Zachodem.

w. Leon III (27.XII.795-12.VI.816)

Jego poprzednik, Hadrian I umocni przymierze mi dzy Rzymem a Frankami. Arystokracja

rzymska nie by a jednak z tego powodu zadowolona, w wyniku czego dosz o do rozruchów. W
tej sytuacji Leon schroni si u Karola Wielkiego w Paderborn. Na Bo e Narodzenie 800 roku
ukoronowa Leon Karola Wielkiego na cesarza. Zaraz po wi tach Bo ego Narodzenia Karol
odby s d nad przeciwnikami Leona; jako winni zbrodni przeciwko majestatowi i pod egacze
do rozruchów skazani zostali na mier , jednak na pro

Leona u askawieni i jedynie zes ani

na wygnanie. Za jego pontyfikatu odby si w r. 797 Synod w Friuli (k. Wenecji) oraz w r. 809
Synod w Akwizgranie. Wspomnienie liturgiczne 12 czerwca, zniesione.

Stefan V (22.VI.816-24.I.817)

W wst pi na tron papieski bez stara o zgod Franków. Natychmiast po wyborze wyruszy

jednak do Reims do Ludwika I Pobo nego i konsekrowa go na cesarza, uprzednio polecaj c
rzymianom z

przysi

na wierno cesarzowi.

w. Paschalis I (25.I.817-11.II.824)

Paschalis by opatem klasztoru w. Stefana, na papie a zosta wybrany przy poparciu

cesarza Ludwika Pobo nego. W 823 ukoronowa Paschalis na cesarza syna Ludwika, Lotara.
Wspomnienie liturgiczne 14 maja, zniesione.

Eugeniusz II (II/V.824-VIII.827)

Wybrany zosta na papie a przy poparciu cesarza Lotara I. Uzna w ten sposób

zwierzchno niemieckiego cesarza Lotara I. Papie i cesarz zawarli tzw. Constitutio Romana,
nadaj ce immunitet urz dnikom cesarskim i papieskim. Cesarz uzna wolne wybory papie a,
wymaga jednak, aby wybrany przed konsekracj sk ada cesarskiemu pos owi przysi

na

wierno . Synod rzymski z 826 zaakceptowa te prawa.

Walentyn (VIII-IX.827)

By rzymskim archidiakonem, wybrany na papie a w 827, rz dzi zaledwie kilka tygodni

(od sierpnia do wrze nia).

Grzegorz IV (IX?.827-I.844)

[Jan, 844]

Na papie a zosta wybrany w pa dzierniku 827, ale nie pozwoli si konsekrowa , zanim

pos owie niemieckiego cesarza nie potwierdzili jego wyboru, w ko cu zdoby przewag nad
swoim konkurentem Janem, którego kaza uwi zi . Przyczyni si do chrystianizacji
europejskiej Pó nocy. Za jego pontyfikatu w Ko ciele wschodnim zako czy si po 115 latach
spór o cze obrazów. Grzegorzowi przypisuje si wprowadzenie dnia Wszystkich wi tych w
dniu 1 listopada.

22

Sergiusz II (I.844-27.I.847)

By pi tym papie em z rodu Colonnów. Wst pi na tron papieski w styczniu 844 bez
enia przysi gi na wierno cesarzowi, szybko przeprowadzaj c sw kandydatur przeciwko

antypapie owi Janowi, nad którym zdoby przewag . Za jego pontyfikatu cesarz Lotar I
(Karolingowie) wyda rozporz dzenie, e w przysz

ci wybór papie a dokonywany b dzie

jedynie za zgod i w obecno ci pos ów cesarskich. Pó roku przed mierci Sergiusza
wyl dowali w Ostii Saraceni, przedarli si do Rzymu i spustoszyli zarówno Bazylik

w.

Piotra, jak i bazylik

w. Paw a za Murami.

w. Leon IV (10.IV.847-17.VII.855)

Poniewa Saraceni przedarli si nad Tybr i spl drowali bazylik

w. Paw a za Murami.

Dlatego postanowiono nie czeka na cesarsk zgod przed wyborem na papie a benedyktyna
Leona. Jednym z jego pierwszych przedsi wzi na tym urz dzie by o ufortyfikowanie Rzymu.
W ko cu uda o mu si w bitwie morskiej pod Osti w 849 zada Saracenom decyduj cy cios.
Leon ukoronowa w 850 na cesarza Ludwika II, syna Lotara I. W 853 podporz dkowa sobie
Rawenn . Do konfliktu dosz o równie z arcybiskupem Reims, który jako metropolita d

do

rozbudowy swego prawa zwierzchno ci. Te spory wokó roszcze Rzymu do prymatu by y
powodem powstania tzw. Pseudoizydoria skich fa szerstw. Za jego pontyfikatu odby si w r.
848 Synod w Moguncji, 853 Synod w Kierzy-sur-Oise (Francja) — Conc. C arisacium oraz
855 Synod w Valence (Francja).

Benedykt III (VII.855-17.IV.858)

[Anastazy, 855-880]

Kilka po jego wyborze wybrano antypapie a Anastazego III, który si zaj Lateran i

poleci uwi zi Benedykta. Po dwu dniach Anastazy zosta jednak przez sympatyzuj cy z
prawowitym papie em lud rzymski usuni ty.

w. Miko aj I (24.IV.858-13.XI.867)

By jednym z najwybitniejszych papie y wczesnego redniowiecza. Wyst powa w obronie

praw danych od Boga papiestwu i domaga si dla papie a najwy szej w adzy nauczycielskiej i
przywódczej, której wszyscy mieli by poddani. Miko aj odwo ywa si do tzw.
Pseudoizydoria skich fa szerstw. Najbardziej obci

a okres jego rz dów ingerencja w

sprawy Bizancjum. Tam w roku 858 usuni ty zosta patriarcha Ignacy; jego nast pc zosta
Focjusz. Miko aj nie wiedzia , e w rzeczywisto ci Ignacy ust pi dobrowolnie i e Focjusz
wybrany zosta zgodnie z prawem i poza tym nawet powiadomi papie a o swoim wyborze.
Zwiedziony jednak przez przeciwników Focjusza papie wbrew decyzji legatów
ekskomunikowa Focjusza i przywróci prawa Ignacemu (863). Kiedy cesarz w ostrym tonie
decyzj t odrzuci , powo

si Miko aj (865) równie ostro na prawo prymatu Rzymu. Cesarz

zwo

do Konstantynopola synod (867), który Miko aj uniewa ni i ob

ekskomunik .

Wiadomo ta jednak dotar a do Konstantynopola dopiero bezpo rednio po mierci papie a. W
efekcie pontyfikat ten mo na podsumowa nast puj co: pog bi si roz am mi dzy Wschodem
i Zachodem, a wysuni tych przez Miko aja pozosta ych roszcze jego nast pcom nie uda o si
utrzyma .

23

Hadrian II (14.XII.867-14.XII.872)

Urodzony w 792 w Rzymie, ju w obu poprzednich wyborach by brany w rachub jako

kandydat na papie a. Zosta nim 14 grudnia 867. Na VIII Powszechnym Soborze w
Konstantynopolu (869/870) dosz o na krótki czas do pojednania z Ko cio em Wschodu, który
pot pi schizm Focjusza. W pracy misyjnej w Bu garii zezwoli Cyrylowi i Metodemu, na

ywanie j zyka s owia skiego w liturgii.

Jan VIII (14.XII.872-16.XII.882)

By d ugoletnim archidiakonem rzymskiego Ko cio a, na papie a za wybrany zosta 14

grudnia 872. Równie za jego pontyfikatu nie ustawa y napi cia mi dzy Ko cio em wschodnim
i zachodnim. Podczas chrystianizacji Bu garii wstawi si Jan VIII za aposto em S owian
Metodym, zgadzaj c si na u ywanie j zyka rodzimego przy sprawowaniu liturgii. Za jedno z

ównych zada pontyfikatu uwa

Jan obron przed Saracenami, którzy osiedlili si na

Sycylii. Na skutek s abo ci pa stwa Karolingów sam zmuszony zosta przej dowództwo nad
flot cesarsk i pokona Saracenów, nie doprowadzaj c wszak e do ca kowitego ich upadku.
Jan zosta otruty przez jednego z krewnych, a nast pnie dobity m otem. Jan VIII jest
pierwszym z (o miu) redniowiecznych papie y, którzy zostali zamordowani.

Marynus I (Marcin II) (16.XII.882-15.V.884)

Przed wyborem na papie a by legatem Hadriana II na VIII Powszechnym Soborze w

Konstantynopolu (869). Po zamordowaniu Jana VIII jeszcze tego samego dnia, 16 grudnia 882,
wybrano go na papie a. Mylnie uto samiano Marynusa z Marcinem II, papie o takim imieniu
nigdy nie istnia ( redniowieczne katalogi papie y mylnie uwa

y Marynusa I za Marcina II).

w. Hadrian III (17.V.884-IX.885)

By mnichem benedykty skim, obj urz d papie a 15 maja 884. Zmar podczas wyprawy

do Francji w pobli u Modeny.

Stefan VI (IX.885-14.IX.891)

Obj urz d papie a w 885, bez uzgodnienia z Karolem Grubym, ostatnim z Karolingów.

Papie daremnie szuka u niego ochrony przeciwko Saracenom; w rezultacie zwróci si o
pomoc do ksi cia Spoleto, najpot niejszego ksi cia Italii.

Formosus (6.X.891-4.IV.896)

Wcze niej jako biskup Porto zas

si w chrystianizacji Bu garów. Jan VIII

zdegradowa go z przyczyn politycznych i osobistych, wymuszaj c na nim przysi

, e w

przysz

ci

b dzie jako cz owiek wiecki. Papie Marynus I uwolni go jednak od tej

przysi gi, umieszczaj c go ponownie na stolicy biskupiej w Porto. 6 pa dziernika 891 zosta
wybrany na papie a. Hrabiowie Spoleto, których obdarzy tytu em ksi

cym, wkrótce zdobyli

tak wielkie wp ywy polityczne, e papie zmuszony by zwróci si o pomoc do króla Arnulfa
z Karyntii. Po zaj ciu przez niego Rzymu papie nama ci go na cesarza (896). Nast pca
Formozusa, Stefan VI w styczniu 897 poleci wyj

jego zw oki z grobu, i wrzuci do Tybru.

Pó niej odszukano je jednak i uroczy cie pochowano u wi tego Piotra. Ten synod zwyk o si

24

nazywa „synodem trupim”. Papie Teodor II ju w tym samym roku uniewa ni uchwa y tego
synodu.

Bonifacy VI (IV.896)

Wybrany zosta na papie a 11 kwietnia 896. Ze wzgl du na niegodny tryb ycia zosta

uprzednio przez Jana VIII suspendowany. Niektórzy uwa ali ów wybór, wymuszony przez
uzbrojony lud rzymski, za niewa ny; mimo to zalicza si Bonifacego w poczet papie y. Zmar
on ju w dwa tygodnie po wyborze, 26 kwietnia 896; by mo e zosta otruty w wyniku spisku.

Stefan VII (V.896-VIII.897)

Na tron papieski wst pi w maju 896 dzi ki poparciu ksi cia Spoleto, a zas yn w

ciwie

tylko dzi ki haniebnemu czynowi: poleci bowiem swego poprzednika Formozusa, z powodów
politycznych wydoby z grobu i odby (w czerwcu 897) tzw. synod trupi, który uzna
wszystkie wi cenia i urz dowe czynno ci Formozusa za niewa ne. Po czym papie kaza
obci zmar emu palce u prawej r ki, którymi udziela b ogos awie stwa, i zw oki wrzuci do
Tybru. Ten post pek wywo

tak wielkie przera enie w ród ludu, e powsta on przeciwko

papie owi i wtr ci go do wi zienia, gdzie w sierpniu 897 zosta uduszony.

Roman (VIII-IX.897)

By prawdopodobnie bratem papie a Marynusa I; wst pi na tron papieski po gwa townej

mierci papie a Stefana VI w sierpniu 897. Rz dy sprawowa jednak tylko cztery miesi ce. Nie

ma bli szych wiadomo ci o jego yciu i mierci.

Teodor II (XII.897)

Wst pi na tron papieski w grudniu 897, ale zmar ju po trzech tygodniach. Uniewa ni

uchwa y tzw. synodu trupiego (Stefan VI), a odnalezione zw oki papie a Formozusa nakaza
pochowa z nale ytym szacunkiem.

Jan IX (I.898-I.900)

Po mierci Teodora II pozbawiony skrupu ów hrabia Sergiusz z Tusculum (pó niejszy

Sergiusz III) usi owa wynie na tron papieski opata benedykty skiego Jana z Tivoli. Do
wyboru i konsekracji Jana IX dosz o w styczniu 898. Równie ten papie zrehabilitowa na
synodach w Rzymie i Rawennie znies awionego i po mierci zbezczeszczonego z przyczyn
politycznych Formozusa. Aby zapewni wolny wybór papie a, postanowiono, aby papie a za
zgod ludu wybierali biskupi i kap ani Rzymu, po czym mia a si odbywa konsekracja w
obecno ci pos ów cesarskich. Ale postanowie tych nigdy praktycznie nie wprowadzono w

ycie.

Benedykt IV (I/II?.900-VII.903)

By papie em od stycznia 900 do lipca 903. Miasto Rzym rozdziera y walki rodów

arystokratycznych. Benedykt ukoronowa na króla Ludwika III.

25

Leon V (VII-IX.903)

[Krzysztof, 903-904]

Wybrany na papie a w lipcu 903, zosta zmuszony przez swego kapelana nadwornego,

który sam chcia zosta papie em, do ust pienia: zarzucono mu, e nie ma do si , aby rz dzi
Ko cio em. Leon uleg , ale ów nadworny kapelan, pó niejszy Krzysztof, nie zostawi mu nawet
czasu na ust pienie. Uwi zi go i w miesi c pó niej kaza w wi zieniu otru . Tak oto zmar
Leon we wrze niu 903 po zaledwie trzymiesi cznych rz dach.

W miesi c po obj ciu urz du przez swego poprzednika Leona V, Krzysztof zmusi go do

ust pienia z urz du papieskiego, wtr ci do wi zienia i kaza zamordowa . Tymczasem w
pa dzierniku sam osiad na tronie papieskim. Lecz ju w styczniu do cign go ten sam los, co
poprzednika: zosta zdetronizowany i zamkni ty w klasztorze, gdzie zmar .

Sergiusz III (29.I.904-14.IV.911)

Podczas pontyfikatu Teodora II zwolennicy zmar ego papie a Stefana VI (897) wysun li

jako kandydata na papie a Sergiusza, który potem (po zabójstwie poprzednika) zosta
Sergiuszem III. Na papie a wybrano go 29 stycznia 904. Sergiusz uzna wszystkie wi cenia,
których udzieli Formozus, za niewa ne i pozbawi stanowisk jego zwolenników. Odbudowa
zburzon podczas trz sienia ziemi bazylik Latera sk . Jego pontyfikat zapocz tkowa
nieszcz sn wi

stolicy papieskiej z rzymskim rodem hrabiów Tusculum. Ale na okres tego

pontyfikatu przypada te (910) powstanie klasztoru w Cluny, z którego wychodzi y powa ne
impulsy dla ruchu reformatorskiego w Ko ciele.

Anastazy III (IV.911-VI.913)

By papie em od kwietnia 911 do czerwca 913, nie zachowa y si o nim dokumenty.

Landon (VII.913-II.914)

Syn longobardzkiego hrabiego, obj urz d papie a w lipcu 913, zmar za ju w lutym

914. Jak jego poprzednik Anastazy III, by ca kowicie uzale niony od rzymskiej arystokracji.

Jan X (III.914-V.928)

Jan z Tossignano, arcybiskup Rawenny, obj urz d papie a w marcu 914. Uda o mu si

pozyska sprzymierze ców przeciwko Saracenom; równie osobi cie bra udzia w walkach
(915) przeciwko nim. Daremne by y jego wysi ki zmierzaj ce do wydobycia si spod kurateli
rzymskiej arystokracji. Na jego oczach zamordowany zosta jego brat, on sam zosta w ko cu
wtr cony do wi zienia i tam zamordowany w maju 928. Jan mianowa pi cioletniego ch opca
arcybiskupem Reims; w pó niejszych czasach równie

wieccy ksi

ta starali si czyni to

samo, aby zapewni sobie mo liwo korzystania z prebend. Wydaje si , e w ostatnich latach

ycia papie powa niej zacz si troszczy o Ko ció .

Leon VI (V-XII.928)

Leon VI rz dzi krótko, zaledwie pó roku, od maja do grudnia 928. By bezsilnym

narz dziem w r kach rzymskiej arystokracji.

26

Stefan VIII (XII.928-II.931)

Bez wp ywu i znaczenia rz dzi od grudnia 928 do lutego 931 jako bezwolne narz dzie w

ku stronnictwa rzymskiej arystokratki Marozji (Tuskula czycy), która w 931 wynios a swego

syna, jako Jana XI, na tron papieski. Stefan zmar w lutym 931 w wi zieniu, gdzie
prawdopodobnie zosta uduszony.

Jan XI (II/III.931-XII.935)

Rzymska arystokratka Marozja, sprawuj ca w adz dyktatorsk nad miastem (to z jej

polecenia zamordowany zosta Jan X), jeszcze bardziej umocni a swe wp ywy przez osadzenie
na tronie papieskim w marcu 931 swego syna Aleksandra, który przyj imi Jana XI. Lecz
przeciwko matce wyst pi jej syn z pierwszego ma

stwa, Alberyk. Na jego rozkaz

uwi ziono papie a, który w ko cu, jak jego matka, zosta zamordowany.

Leon VII (3.I.936-13.VII.939)

Mnich benedykty ski 3 stycznia 936 zosta wybrany na papie a z pomoc króla Alberyka z

rodu Tusculum, który w ada pa stwem ko cielnym, i jako papie nadal pozosta od tego rodu
zale ny. Mimo wszystko anga owa si bardzo w reform kluniack ; z Cluny przyby nawet do
Rzymu opat Odo, aby z papie em przygotowywa religijn odnow .

Stefan IX (XII.939-X.942)

Obj urz d papie a 14 lipca 939 i pozosta nim do pa dziernika 942. By papie em bez

znaczenia i wp ywów.

Marynus II (Marcin III) (30.X.942-V.946)

Mylnie nazywany jest te Marcinem III. Rz dzi od 30 pa dziernika 942 do maja 946.

Jednak o jego yciu i sprawowaniu urz du historia nie przekaza a niczego godnego uwagi.

Agapit II (10.V.946-XII.955)

Kiedy w adz w Rzymie sprawowa a Marozja; polecono wtr ci do wi zienia i

prawdopodobnie otru Jana X. Jej syn obj urz d papie a w 931 roku jako Jan XI. Jego brat
Alberyk wyp dzi matk i uwi zi papie a. Po mierci Marynusa II Alberyk, osobi cie
cz owiek pobo ny, mianowa 10 maja 946 papie em Agapita II. By to jako papie cz owiek
godny, cho znajdowa si niemal ca kowicie pod wp ywem Alberyka. Papie ten sprzyja
reformie klasztornej wywodz cej si z Cluny. Alberyk przed mierci (954) wymóg na
rzymianach obietnic , e po mierci Agapita wybior na papie a jego podówczas 16-letniego
syna Jana XII.

Jan XII (16.XII.955-4.XII.963, zm. 14.V.964)

Zaledwie osiemnastoletni, wst pi na tron papieski 16 grudnia 955. I poprosi

niemiecekiego króla Ottona I o pomoc przeciwko wp ywom rzymskich rodów
arystokratycznych. Otton zagwarantowa pa stwu ko cielnemu niezale no i 2 lutego 962
ukoronowany zosta na cesarza. Nast pnie na skutek zdrady cesarza na synodzie w Rzymie 6
listopada 963 Jan ze wzgl du na swe liczne przest pstwa zosta skazany i zdetronizowany;
wyrok uzasadniono morderstwem, symoni , z amaniem przysi gi i nieobyczajno ci . Na
miejsce Jana wybrano cz owieka wieckiego: Leona VIII, który jednego dnia otrzyma

27

wszystkie wi cenia. Kiedy Otton opu ci Rzym, Jan znowu powróci , Leon za zmuszony by
ucieka . Z kolei Jan zwo

synod, który uzna synod detronizuj cy go (963) za niewa ny i

ekskomunikowa Leona.

Leon VIII (6/4?.XII.963-1.III.965)

By cz owiekiem wieckim kiedy wybrany obj urz d papie a po detronizacji Jana XIII.

Zdetronizowany Jan zainicjowa jednak rozruchy przeciwko Leonowi, który schroni si u
cesarza. Jan za zwo

w 964 synod, który uzna jego detronizacj za niewa

. Po mierci

Jana, który zmar wkrótce po tych wydarzeniach, wybrano w Rzymie papie a Benedykta V w
964. Ten jednak zosta przez cesarza zdetronizowany i wygnany. Odt d pe ni ten urz d Leon.

Benedykt V (22.V.964) z

ony z urz du 23.VI. 964, ponownie obrany

1.III.965.VII,966)

Po mierci Jana XII wybrany zosta na papie a 22 maja 964 wbrew woli cesarza Ottona,

który najecha Rzym i zaj miasto. 23 czerwca 964 papie ten zosta przez Ottona
zdetronizowany, zdegradowany do rangi diakona i zes any na wygnanie do Hamburga, gdzie
zmar 4 lipca 966 roku.

Jan XIII (1.X.965-6.IX.972)

Wybrany na papie a przy poparciu arystokracji rzymskiej i cesarza Ottona I. Papie ten

wprowadzi w Rzymie surow dyscyplin , co w grudniu 965 doprowadzi o do wybuchu
nieudanego buntu przeciwko niemu i w rezultacie do jego uwi zienia. Na synodzie w
Rawennie w roku 967 uzyska od Ottona egzarchat Rawenny. Przy tej okazji erygowano te
arcybiskupstwo w Magdeburgu (968). Pierwszego arcybiskupa Magdeburga, Adalberta,
wy wi ci papie osobi cie. Na Bo e Narodzenie 967 ukoronowa Jan syna Ottona, Ottona II
na wspó cesarza. Pontyfikat tego papie a nabra wielkiego znaczenia dzi ki otwarciu si na
ruch reformatorski z Cluny i dzi ki pomocy, jakiej papie udziela pracy misyjnej w ród

owian.

Benedykt VI (19.I.973-VI.974)

[Bonifacy VII, 974, 984-985]

W porozumieniu z niemieckim cesarzem Ottonem I wybrany na papie a w grudniu 972 i

konsekrowany 19 stycznia 973. Po mierci Ottona wrogie Niemcom stronnictwo podnios o
bunt, osadzi o papie a w Zamku w. Anio a i uzna o zo za zdetronizowanego. W lecie 974 na
polecenie nast pcy antypapie a Bonifacego VII, zosta uduszony.

W miejsce wyp dzonego z Rzymu Benedykta VI z pomoc Klescencjuszy w czerwcu 974

wyniesiony zosta do godno ci papieskiej jako Boni acy VII kardyna diakon Franco. Poleci
Benedykta wtr ci do wi zienia i otru . Kiedy na Rzym wyruszy cesarz Otton II. Boni acy
uciek ze skarbem Stolicy Piotrowej do Konstantynopolu. Na wie o mierci cesarza powróci
do Rzymu, aby nadal sprawowa urz d. Od razu kaza uwi zi w Jana XIV, który zmar otruty.
Bonifacy zosta zamordowany rok pó niej, w lipcu 985. ci gn na siebie nienawi
wszystkich, jego zw oki wleczono przez ulice miasta i porzucono na rynku.

28

Benedykt VII (X.974-10.VII.983)

Benedykt VII, biskup Sutri, pochodzatcy z rodu hrabiów Tusculum. By zwolennikiem

reform Ko cio a w duchu Cluny, ws awi si jedynie uznaniem na jednym z synodów
Bonifacego VII za zdetronizowanego i zwalczaniem symonii.

Jan XIV (XII.983-20.VIII.984)

Popierany przez Ottona II by zwolennikiem reform, jednak po mierci Ottona II w roku

984 z Konstantynopola powróci do Rzymu dawniejszy antypapie Bonifacy VII, przej przy
pomocy antycesarsko nastawionej arystokracji (Krescencjusze) ponownie w adz i kaza
uwi zi Jana który zmar otruty 20 sierpnia 984. Lecz równie Bonifiacy nie utrzyma si

ugo, ju w 985 r. Zdetronizowano go i zamordowano.

Jan XV (VIII.985-III.996)

Papie em zosta dzi ki poparciu Krescencjuszy w sierpniu 985, co uzale ni o go

ca kowicie od tego stronnictwa. Lud rzymski znienawidzi go za jego chciwo i nepotyzm. Z
powodu konfliktów z szlacht rzymsk opu ci miasto, poprosi o pomoc Ottona III i zaprosi
go do Rzymu, by koronowa na cesarza. Otton wyruszy w drog , lecz zanim dotar do Rzymu,
papie ju nie

; zmar w marcu 996.

Grzegorz V (3.V.996-18.II.999)

[Jan XVI, 997-998]

Poparty przez Ottona III, w dniu wyboru mia 24 lata; Wybór odby si 3 maja 996, a ju w

tym samym roku Grzegorz ukoronowa Ottona IlI na cesarza. Kiedy cesarz upu ci Rzym,
dosz o do przewrotu, podczas którego przy poparciu Bizancjum antypapie em zosta Jan XVI.
Grzegorz musia ratowa si ucieczk . Na pro

Grzegorza przyby do Rzymu Otton, z kolei

Jan, cho podda si cesarzowi, musia ucieka , zosta jednak uj ty i okaleczony. Grzegorz V
jako pierwszy papie wyda interdykt: ob

ca Francj kl tw ko cieln , poniewa król

Robert II bez papieskiej dyspensy o eni si z krewn . W ostatnim okresie pontyfikatu
po wi ci si papie reformie Ko cio a w duchu Cluny.

Podczas nieobecno ci Grzegorza V w Rzymie Jan Filagatos z Kalabrii pozwoli si

obwo

przez Krescencjuszy, w maju 997, papie em Janem XVI. Kiedy nadci gn Otton III

w roku 998, uciek , ale zosta uj ty. Grzegorz kaza go okaleczy i w ród wyzwisk (odwrotnie
osadzonego na o le) w óczy po ulicach miasta. W ko cu deportowano Jana do klasztoru,
gdzie pono

jeszcze kilka lat.

Sylwester II (2.IV.999-12.V.1003)

Gerbert z Aurillac, biskup Rawenny, by pierwszym Francuzem na tronie papieskim i

cz owiekiem niezwykle wykszta conym: astronomem i filozofem, znawc nauk
przyrodniczych, poet i matematykiem, po studiach u arabskich uczonych w Hiszpanii. Na
papie a wybrano go 2 kwietnia 999. W drugie tysi clecie wprowadzi Ko ció cz owiek godny
tego urz du. Szczególne znaczenie mia pontyfikat Sylwestra dla misji we wschodniej Europie:
o Polsk i W gry zabiega Ko ció Wschodu, jednak dzi ki cesarzowi niemieckiemu oba te
kraje znalaz y si w orbicie wp ywów Zachodu. Na W grzech ustanowi papie
arcybiskupstwo w Ostrzyhomiu (Esztergom); ksi ciu w gierskiemu Vajkowi, który od chrztu
nosi imi Stefan, przes

papie koron królewsk . W ostatnich miesi cach pontyfikatu

29

po wi ca si Sylwester coraz bardziej wewn trznej reformie Ko cio a. W lutym 1001 musia
ucieka z Rzymu przed rozruchami, pó niej jednak powróci .

Jan XVII (VI-XII.1003)

Wyniesiony na tron papieski (w czerwcu 1003) przez Krescencjuszy, rz dzi tylko pó

roku. Zmar w listopadzie lub grudniu tego samego roku. Od tego papie a zaczyna si mylne
liczenie prawowicie wybranych papie y Janów: poniewa Jan XVI (antypapie ) te znalaz si
w spisie papie y, kolejny nazwa si Janem XVII.

Jan XVIII (I.1004-7.VII.1009)

Wybrany papie em przy poparciu stronnictwa Krescencjszy Jan Fasanus z Rzymu.

Zatwierdzi biskupstwo w Merseburgu (1004) i utworzone przez Henryka II biskupstwo w
Bambergu (1007).

Sergiusz IV (31.VII.1009-12.V.1012)

Jego pontyfikat znajdowa si ca kowicie pod wp ywem stronnictwa Krescencjuszy,

arystokratycznego rodu w adaj cego podówczas Rzymem. Z jego pontyfikatu historia nie
przekaza a niczego szczególnego poza apelem do podj cia wyprawy krzy owej, który jednak
pozosta bez echa.

Benedykt VIII (18.V.1012-9.IV.1024)

[Grzegorz, 1012]

Po mierci Sergiusza IV przez stronnictwo Krescencjuszy w maju 1012 wybrany zosta na

papie a Grzegorz VI. Cesarz Henryk II opowiedzia si jednak za Benedyktem VIII. Wywodzi
si on z rodu hrabiów Tusculum, który przej w adz w Rzymie po rodzie Krescencjuszy.
Benedykt obj urz d papie a w maju 1012. Krescencjusze jednak wysun li jako
kontrkandydata Grzegorza VI i przeprowadzili jego wybór. Zmuszony zosta do ucieczki na
dwór niemieckiego cesarza Henryka II, cesarz opowiedzia si jednak po stronie Benedykta,
który ukoronowa Henryka II w 1014 w Rzymie. W 1020 Benedykt przyby na zaproszenie
Henryka do Niemiec, aby w Bambergu, biskupstwie ufundowanym przez cesarza, obchodzi
Wielkanoc, po czym uda si na grób wi tego Boniiacego do Fuldy. W 1022 na synodzie w
Pawii ostro pot piono symoni i ma

stwa ksi

y; w synodzie tym brali udzia zarówno

papie , jak i cesarz. Obaj zmarli tego samego 1024 roku: papie 9 kwietnia, Henryk za 13
lipca.

Jan XIX (IV/V.1024-1032)

Roman, hrabia Tusculum, by bratem papie a Benedykta VIII. Podobnie jak Benedykt, i on

by w chwili swego wyboru cz owiekiem wieckim. Szczególne zgorszenie wywo ywa

daniami wysokich sum pieni nych za udzielanie godno ci ko cielnych. Ukoronowa

nast pc Henryka II, Konrada II na cesarza, od tego czasu cesarze zacz li przypisywa sobie
coraz wi ksze prawa do wp ywania na decyzje papieskie.

30

Benedykt IX (1032-1044, trzy razy-obrany i trzy razy z

ony z urz du: 1044,

1045, 1047; zm. 17.VII.1048)

Jako papie wykonywa jedynie polecenia niemieckiego cesarza Konrada II. Rzymianie

gardzili nim zw aszcza za jego rozwi

i wyst pno . St d kilkakrotnie musia opuszcza

Rzym. Kiedy w 1044 ponownie zmuszony by ucieka , antypapie em wybrano Sylwestra III,
który jednak zosta ponownie przez Benedykta usuni ty. W 1045 Benedykt odsprzeda za
tysi c funtów srebra godno papiesk Janowi Gracjanowi (którego by ojcem chrzestnym); Jan
Gracjan wst pi na tron papieski jako Grzegorz VI. Tak wi c w tym samym czasie rz dzili w
Rzymie a trzej papie e: jeden u wietego Piotra, drugi w S. Maria Maggiore, trzeci za na
Luteranie. Na wniosek cesarza Henryka III w 1046 wszyscy trzej zostali pozbawieni urz du
papieskiego. Sylwester móg pozosta w Rzymie. Grzegorz zosta deportowany do Kolonii, a
nowo wybrany papie Klemens II zmar ju 9 pa dziernika 1047 roku. Po jego mierci
papie em zosta ponownie Benedykt IX, ale 16 lipca 1048 zosta ostatecznie zmuszony uda
si na wygnanie. Zmar w roku 1055.

Sylwester III (20.I-10.II.1045)

Biskup Jan z Sabiny, zosta obwo any papie em 20 stycznia 1045 na skutek buntu

stronnictwa Krescencjuszy przeciwko Benedyktowi IX. Jednak ju po paru tygodniach (w
lutym/marcu 1045) zosta wyp dzony z miasta i obj z powrotem swe dawne biskupstwo,
gdzie zmar w 1046.

Grzegorz VI (5.V.1045-20.XII.1046)

Jan Gracjan Pierleone, kupi godno papiesk od Benedykta IX, swego ojca chrzestnego,

za znaczn sum . Synod w Sutri zwo any przez cesarza Henryka IIII 20 grudnia 1046 pot pi
symoni , jakiej dopu ci si Grzegorz, który zosta zdetronizowany. Grzegorza zes ano do
Kolonii, dok d towarzyszy mu mnich Hildebrand. Zmar w Kolonii prawdopodobnie w roku
1047.

Klemens II (25.XII.1046-9.X.1047)

Hrabia Suitger z Morsleben, pochodzi z Saksonii; od 1040 by biskupem Bambergu.

Pierwszy z pi ciu nast puj cych po sobie niemieckich papie y. Zosta wybrany na papie a na
polecenie Henryka III, którego te koronowa na cesarza. Papie ten zaanga owa si w
zwalczanie symonii i w popieranie reform kluniackich.

Damazy II (17.VII-9.VIII.1048)

Biskup Poppo, z Brixen, obj urz d papie a 17 lipca 1048. Podczas gdy w Rzymie

panowa antypapie Benedykt IX, do konsekracji Damazego dosz o dopiero po wyp dzeniu
Benedykta.

w. Leon IX (12.II.1049-19.IV.1054)

Bruno, hrabia Egisheim-Dagssburg. By krewnym cesarza Henryka III. Na stolic papiesk

powo any zosta na Sejmie Rzeszy w Wormacji w 1048. Popiera reform z Cluny. Bra udzia
w synodach we Francji, Italii i Niemczech (m.in. w Moguncji). Leon zabiega tak e o
uregulowanie stosunków z Ko cio em wschodnim, tymczasem za jego pontyfikatu dosz o w

31

1054 r. do tzw. Schizmy wschodniej. Wkrótce po mierci Leona zacz to go czci jako

wi tego. Wspomnienie liturgiczne,19 kwietnia, zniesione.

Wiktor II (16.IV.1055-28.VII.1057)

Gebhard z Hirschbergu, biskup Eichstatt, kanclerz cesarza Henryka III. Wiktor rz dzi

Ko cio em w duchu swego poprzednika Leona IX, czyli ko cielnej odnowy. Kiedy w 1056
przebywa w Niemczech, sta si

wiadkiem zgonu Henryka III, który powierzy papieskiej

opiece swego niepe noletniego syna, Henryka IV. Wiktor przyj wi c na jaki czas urz d
regenta pa stwa i zapewni m odemu królowi dziedzictwo.

Stefan X (3.VIII.1057-29.III.1058)

[Benedykt X, 1058-1059]

Fryderyk, ksi

Lotaryngii, opat Monte Cassino i kardyna . Do wybuchu wielkiej schizmy

(1054) by papieskim pos em w Konstantynopolu. Stefan realizowa polityk swych
poprzedników oraz zabiega o wolno Ko cio a i jego wi ksz niezale no od cesarstwa.
Symoni , czyli nabywanie urz dów ko cielnych przez ludzi wieckich za pieni dze, okre li on
jako herezj . Papie zmar w czasie podró y, 29 marca 1058, we Florencji, gdzie zosta
pochowany.

Jan z Velletri. Na papie a jako Benedykt X wybrany zosta dzi ki zabiegom rodziny, lecz

kardyna owie sprzyjaj cy reformie nie uznali go. Oni te pod wp ywem mnicha Hildebranda,
pó niejszego Grzegorza VII, wybrali Miko aja II, którego zatwierdzi król niemiecki Henryk
IV. Moc or a Miko aj zmusi Benedykta do opuszczenia Stolicy Piotrowej. Na synodzie w
1059 w Sutri uznano Benedykta za zdetronizowanego i ob

ono go kl tw . Zmar w roku

1072 w klasztorze.

Miko aj II (6.XII.1058-27.VII.1061)

Gerhard z Burgundii, biskup Florencji, typowany by przez Hildebranda na kandydata do

tronu papieskiego, jednak rzymskie stronnictwo arystokratyczne Tuskula czyków po mierci
Stefana IX obra o papie em swego kandydata, biskupa Velletri, Benedykta X. Natomiast
Miko aja II wybrali kardyna owie 6 grudnia 1058 w Sienie, ten za zwo

w styczniu 1059 w

Sutri synod, który og osi wybór Benedykta X za niewa ny. Miko aj II d

c do ko cielnej

odnowy wyda surowe dekrety przeciwko i symonii i da od kap anów, by yli w celibacie.
Uchwali te dekret w sprawie wyboru papie a, w ten sposób, e kolegium kardynalskie uros o
do rangi w

ciwego gremium wyborczego. D

te do zawarcia pokoju z Normanami w

po udniowej Italii. To jednak narusza o prawa cesarskie w Italii i doprowadzi o w ko cu do
zwo ania synodu w Wormacji w roku 1061, na którym niemieccy biskupi orzekli, i
sprawowanie urz du przez papie a jest niewa ne i nie obowi zuj ce. Miko aj zmar 19 lub 27
lipca 1061.

Aleksander II (1.X.1061-21.IV.1073)

[Honoriusz II, 1061-1072]

Anselm da Baggio, biskup Lukki, wst pi na tron papieski 1 pa dziernika 1061. Król

niemiecki Henryk IV (Sasi), który nie uzna tego wyboru, obwo

papie em Honoriusza II, ale

w ko cu opowiedzia si po stronie Aleksandra.

Biskup Cadalusa z Pandy, urodzony oko o 1010, ju jako dziecko by cz onkiem kapitu y

w rodzinnym mie cie, stolic biskupi Parmy za obj w roku 1045. Na papie a jako
Honoriusza II wybrano go 28 pa dziernika 1061. Dwukrotnie próbowa zdoby Rzym si ,

32

jednak obie próby si nie powiod y; tak wi c nigdy nie dosz o do jego intronizacji. Wreszcie w
1064 r. dwór cesarski uzna za prawowitego papie a Aleksandra II. Honoriusz pozbawiony
wszelkich wp ywów zmar w roku 1072.

w. Grzegorz VII (22.IV.1073-25.V.1085)

[Klemens II, 1080, 1084-1100]

Hildebrand, wi ty, ok. 1020-1085, papie od 1073; zwolennik reformy Ko cio a i prymatu

adzy ko cielnej nad wieck ; walczy z niemieckim cesarzem Henrykiem IV (tzw. walka o

inwestytur ), zmuszaj c go do ukorzenia si w Kanossie. Na synodach w Lateranie w latach
1074 i 1075 potwierdzi wcze niej og oszone dekrety: przeciw symonii i o celibacie
duchownych. W podobny sposób zwalcza Grzegorz inwestytur

wieck , domaga si

wolno ci dla Ko cio a i niezale no ci od pa stwa. Twierdz c, e papie ma prawo usuwa z
tronu cesarza doprowadzi do tzw. Konfliktu w Kanossie w 1076 r. Wywo

o to konflikt, który

doprowadzi ostatecznie do wyboru antypapie a. Grzegorz VII zmar na wygnaniu. W roku
1606 Pawe V kanonizowa Grzegorza, którego Ko ció wspomina w liturgii 25 maja.

Wibert z Rawenny, urodzony oko o 1025 w Parmie, wybrany papie em jako Klemens III.

W sporze o inwestytur by po stronie niemieckich cesarzy i dlatego poró ni si z Grzegorzem
VII. Z inicjatywy cesarza Henryka IV zosta na synodzie w Brixen 25 czerwca 1080 wybrany
antypapie em. W roku 1084 ponowiono jego wybór w Rzymie; tym razem g os na niego
odda o wi cej kardyna ów. Na Wielkanoc 1084 ukoronowa Henryka na cesarza. Po mierci
Grzegorza VII (1085) zyska Klemens równie w Italii wi kszy wp yw. Na jednym z synodów
rzymskich pot pi symoni . W 1098 zmuszony by uciec do Lombardii gdzie zmar 8 wrze nia
1100 roku.

. Wiktor III (24.V.1086-16.IX.1087)

Po mierci Grzegorza VII w maju 1085 sytuacja w Rzymie by a bardzo z

ona; rz dzi tu

jeszcze antypapie Klemens III. Ca y rok toczy y si pertraktacje na temat wyboru nowego
papie a. Wszyscy przez Grzegorza na

u mierci proponowani kandydaci zostali odrzuceni.

Dopiero 24 maja 1086 uda o si wybra na papie a opata Dezyderiusza z Monte Cassino jako
Wiktora III. Zosta wybrany w Rzymie, jednak ju po czterech dniach musia opu ci miasto z
powodu wywo anej przez Normanów rebelii i powróci do swego opactwa. Dopiero w maju
1087 zosta intronizowany w Bazylice w. Piotra. Jego krótki pontyfikat przebiega pod
znakiem walki z antypapie em, który na synodzie w Benewencie ob

ony zosta kl tw .

Wiktor zmar 16 wrze nia 1087 i zosta pochowany w Monte Cassino.

. Urban II (12.III.1088-29.VII.1099)

Odo, kardyna Ostii. Przed wyborem by mnichem i opatem w Cluny. Kiedy zosta

wybrany, rz dzi jeszcze antypapie Klemens III, a poniewa miasto znajdowa o si w r kach
antypapie a, musia pocz tkowo rezydowa na wyspie Tiberinie; w dodatku za Klemensem
opowiada a si wi kszo kardyna ów. W roku 1089 odby synod, na którym Urbana
ekskomunikowano. W roku 1090 Urban zdo

zaj miasto Rzym, jednak pod presj cesarza

Henryka IV uciek z Rzymu i schroni si u ksi cia Normanów. W roku 1093 syn Henryka,
Konrad, zerwa z ojcem i ukoronowany zosta na króla Italii. W tym samym roku móg
powróci do Rzymu Urban. W 1094 uda si on do Francji. W 1095 za na synodzie w
Piacenzie odnowiono ekskomunik antypapie a, wypowiada si przeciwko inwestyturze

wieckiej. Na synodzie w Clermont w 1095 og osi I krucjat .

33

Paschalis II (13.VIII.1099-21.I.1118)

[Teodoryk, 1100; Albert, 1102; Sylwester

IV, 1105-1111]

Rafiner, kardyna i mnich kluniacki. Wybrany papie em jako Paschalis II. Usi owa

rozwi za kwesti antypapie y i ich nast pców, walczy równie bez skutku z inwestytur ,
przeciwko cesarzowi Henrykowi IV i Henrykowi V. Paschalis zmuszony by wielokrotnie
ucieka z Rzymu. Paschalis domaga si od cesarza rezygnacji z inwestytury wieckiej.

W roku 1100 zosta nast pc antypapie a Klemensa III Teodoryk, wysuni ty w czasie

sporu o inwestytur przez trakcj cesarsk ; zdo

si utrzyma przez dwa lata, dopóki nie

zosta uwi ziony przez Paschalisa II; w wi zieniu umar .

Albert z Silvia Candida zosta wysuni ty w okresie sporu o inwestytur przeciw

Paschalisowi II. Sprawowa swój urz d jedynie od lutego do marca 1102.

Maginulf, zosta obrany jako Sylwester IV nast pc papie y Teodoryka i Alberta uznanych

za antypapie y i uwi zionych przez Paschalisa II. W kilka dni po obwo aniu i po gwa townych
walkach zmuszony by ucieka z Rzymu. Ze swych roszcze zrezygnowa jednak ostatecznie
dopiero w roku 1111.

Gelazy II (24.I.1118-28.I.1119)

[Grzegorz VIII, 1118-1121]

Jan z Gaety, wybrany papie em jako Gelazy II. By mnichem na Monte Cassino i jako

kardyna d ugoletnim kierownikiem kancelarii papieskiej. Wybrany potajemnie, i natychmiast
uwi ziony z nie znanych powodów. Wkrótce jednak uwolniony i intronizowany. Cesarz
Henryk V, poleci uniewa ni wybór Gelazego i osadzi na tronie Grzegorza VIII. Gelazy
uciek w 1118 przed cesarzem do Gaety, gdzie 10 marca otrzyma

wi cenia kap

skie i

konsekrowany zosta na biskupa. Kiedy Henryk opu ci Rzym, znowu powróci do miasta.
Uprzednio rzuci kl tw na cesarza i antypapie a, jednak zosta zmuszony do ucieczki, zmar w
Cluny, gdzie te zosta pochowany.

Maurycy, arcybiskup Bragi w Hiszpanii, zosta wybrany przy poparciu Henryka V na

papie a jako Grzegorz VIII, wyrzek si go jednak w styczniu 1118. Zosta uznany przez
Kaliksta II za zdetronizowanego i zlinczowany przez t um w r. 1121.

Kalikst II (2.II.1119-13.XII.1124)

Gwidon z Burgundii, arcybiskup Vienne. W sporze o inwestytur wyst powa przeciwko

niemieckiemu cesarzowi Henrykowi V, zawar jednak w ko cu konkordat wormacki, który
spór ten zako czy . Za jego pontyfikatu odby si w r. 1123 (18.III-6.IV) I Sobór Latera ski,
IX Powszechny a tak e w r. 1121 Synod w Soissons (Francja).

Honoriusz II (15.XII.1124-13.11.1130)

[Celestyn II, 1124]

Teobald, wybrany po mierci Kaliksta II przez mniejszo kardyna ów jako Celestyn II,

zosta napadni ty i zmuszony do z

enia urz du ju nast pnego dnia, czyli 16 grudnia 1124.

Celestyna zaliczono w rezultacie do antypapie y.

Lamberto dei Fagnani biskup Ostii, wybrany papie em jako Honoriusz II. Zas

si jako

pose papieski podczas pertraktacji w sprawie konkordatu wormackiego. Po rezygnacji
Celestyna II przez lud wyniesiony na tron papieski. Czas jego rz dów charakteryzowa si
silnymi napi ciami z Normanami. W uk adzie zawartym w Benewencie papie zmuszony by
odda Normanom w lenno Apuli (1128), co by o równoznaczne z ca kowit pora

papie a.

34

W sprawach wewn trznoko cielnych uda o si Honoriuszowi doj do ugody z Rawenn , gdzie
od dawna opowiadano si za antypapie em Grzegorzem VIII. Honoriusz zatwierdzi w roku
1126 zakon premonstratensów. Zmar 13 lutego 1130 w Rzymie.

Innocenty II (14.II.1130-24.IX.1143)

Grzegorz Papareschi, wybrany po mierci Honoriusza II (14 lutego 1130) przez kanclerza

niemieckiego i jego frakcj . Zaledwie par godzin pó niej wi kszo kardyna ów wybra a na
papie a Piotra Pierleone, który przyj imi Anakleta II. W ci gu zaledwie kilku godzin
wybrano wi c dwu papie y, st d schizma, która utrzyma a si przez wiele lat. Innocenty
zarówno osobi cie, jak i w swych roszczeniach do tronu papieskiego zaakceptowany zosta we
Francji, zw aszcza przez Bernarda z Clairvaux. Równie uznawali go biskupi hiszpa scy i król
angielski. Na X Soborze Powszechnym na Lateranie w roku 1 139 dosz o do zako czenia tej
schizmy: ekskomunikowany zosta Anaklet. Innocenty zmar podczas rozruchów w Rzymie, 24
wrze nia 1143.

[Anaklet II, 1130-1138]

Petrus Pierleone; wywodzi si z pierwotnie ydowskiej rodziny rzymskiej i by mnichem

w Cluny. Po mierci Honoriusza II mniejszo w kolegium kardynalskim wybra a w
najwi kszym po piechu Innocentego II, wi kszo za 14 lutego 1130 Piotra Pierleone. Po
ucieczce Innocentego do Francji, w Rzymie umocni si Anaklet II. Chrze cija stwo by o
podzielone, poniewa nie by o wiadomo, kto jest prawowitym papie em. Dlatego w niektórych
spisach papie y Anaklet figuruje jako antypapie , w innych za jako papie prawowity.
Anaklet wprawdzie mia swego nast pc : Wiktora IV, ale wraz ze mierci Anakleta, 25
stycznia 1138, schizma w zasadzie dobieg a ko ca.

[Wiktor IV, 1138]

Grzegorz Conti, nast pca Anakleta II. Papie em og oszono go w marcu 1138, jednak ju

29 maja tego samego roku, za rad Bernarda z Clairvaux, uzna on za prawowitego papie a
Innocentego II.

Celestyn II (26.IX.1143-8.III.1144)

Guido di Castello wybrany na papie a 26 wrze nia 1143. Zmar pó roku pó niej, 8 marca I

144.

Lucjusz II (12.III.1144-15.II.1145)

Gherardo de Caccianemici. Za pontyfikatu Innocentego II by wielokrotnie legatem

papie a w Niemczech. Przed wyborem na papie a (12 marca 1144) by kanclerzem kurii.
Usi owa zawrze pokój z Normanami. W sporach wewn trznych poprosi o pomoc
niemieckiego króla Konrada III. Ale zanim ten zd

zareagowa papie poniós

mier

podczas walk o Kapitol 15 lutego 1145 roku.

35

. Eugeniusz III (15.II.1145-8.VII.1153)

Bernard Aganelli de Montemago, opat cystersów, ucze

wi tego Bernarda z Clairvaux.

Natychmiast po wyborze spotka si ze sprzeciwem arystokracji rzymskiej pod
przewodnictwem Arnolda z Brescii. Musia wielokrotnie opuszcza miasto. Uda si do
Francji, gdzie dzia

na rzecz og oszonej przez siebie w 1145, a proponowanej przez Bernarda

z Clairvaux wyprawy krzy owej. Niepowodzenie tej wyprawy wywo

o fal oburzenia

przeciwko Eugeniuszowi i Bernardowi z Clairvaux. Eugeniusz zaanga owa si w reform
Ko cio a; ponadto odby wiele podró y. Pod ochron cesarza Fryderyka I Barbarossy w roku
1152 powróci do Rzymu. W uk adzie w Konstancji z 1153 Barbarossa obieca przywróci

ad

w pa stwie ko cielnym, w podzi ce za co papie zamierza ukoronowa go na cesarza.
Eugeniusz zmar jednak, zanim cesarz przyby do Rzymu, 8 lipca 1153, beatyfikowany przez
Piusa IX w 1872 r., wspomnienie liturgiczne 2 czerwca, zniesione

Anastazy IV (12.VII.1153-3.XII.1154)

Konrad, kardyna Sabiny, kiedy go wybierano, by ju w bardzo podesz ym wieku i rz dzi

Ko cio em zaledwie 18 miesi cy do 3 grudnia 1154.

Hadrian IV (4.XII.1154-1.IX.1159)

Miko aj Breakspear, pochodzi z Anglii, wcze niej by opatem kanoników regularnych, k.

Awinionu. Papie Eugeniusz III zabra go z sob do Rzymu i mianowa arcybiskupem Ostii. W
Rzymie stara si przywróci

ad po niepokojach wywo anych przez Arnolda z Brescii. Ob

miasto interdyktem. W 1155 ukoronowa Fryderyka I Barbaross na cesarza; obaj jednak z
powodu rozruchów musieli opu ci miasto. Walczy z katarami i waldensami. Pod koniec
rz dów Hadriana dosz o do sporu z Fryderykiem Barbaross , który podbi Mediolan i nad tym
terytorium pa stwa ko cielnego rozci gn zwierzchno cesarsk . Hadrian, nim jeszcze zd
ekskomunikowa cesarza, zmar 1 wrze nia 1159 w Anagni. Po mierci Hadriana dosz o do
schizmy, która trwa a niemal 20 lat.

Aleksander III (7.IX.1159-30.VIII.1181)

Roland Bandinelli z Sieny, by od 1153 kardyna em, od 1156 za kanclerzem kurii. Po

mierci Hadriana IV wi kszo wybra a na papie a, przyjazne za cesarzowi frakcje wybra y

tego samego dnia papie em Wiktora IV, który sprawowa swój urz d do 1164 i znalaz
nast pców w Paschalisie III, Kalik cie III, Innocentym III. Aleksander III tylko z najwi kszym
trudem móg sprawowa swój urz d. Aleksander III zwo

w 1179 XI Sobór Powszechny na

Lateranie, który ustali , e do wyboru papie a w przysz

ci wymagana b dzie wi kszo dwu

trzecich kardyna ów. Poza tym sobór ten pot pi nauki waldensów, albigensów i katarów. Na
pontyfikat Aleksandra przypada kanonizacja angielskiego m czennika Tomasza Becketa
(1173). Aleksandra III zalicza si do najwybitniejszych papie y redniowiecza; zmar 30
sierpnia 1181.

36

[Wiktor IV, 1159-1164]

Zosta wybrany przeciwko Aleksandrowi III i utrzyma si od 7 wrze nia 1159 do 20

kwietnia 1164. Podczas wyboru g osy na niego odda y Niemcy, Burgundia i po udniowa Italia.
Wiktor wykl Aleksandra, Aleksander za Wiktora. W jesieni 1160 opowiedzieli si za
Aleksandrem królowie Francji i Anglii, jak i biskupi i mnisi zachodniej Europy. Cluny

osowa o za Wiktorem, cystersi za Aleksandrem. Równie

mier Wiktora 20 kwietnia 1164

nie przynios a rozwi zania w tej sprawie.

[Paschalis, 1164-1168]

Guidon z Cremy, wybrany papie em przy poparciu Fryderyka I Barbarossy. Chocia

znalaz tylko nielicznych zwolenników zarówno po ród dawniejszych sprzymierze ców
Wiktora IV, jak i po ród niemieckich biskupów, to jednak cieszy si poparciem cesarza, który
po raz drugi ukoronowany zosta na cesarza. Paschalis, który pod wp ywem Barbarossy
otworzy w roku 1165 proces kanonizacyjny Karola Wielkiego, zmar 30 wrze nia 1168.

[Kalikst III, 1168-1178]

Jan, opat Strumy, zosta wybrany 20 listopada 1168 przeciwko Aleksandrowi III. Kiedy w

1178 cesarz Fryderyk I Barbarossa odmówi jemu poparcia, Kalikst podda si papie owi
Aleksandrowi III (29 sierpnia 1178).

[Innocenty III, 1170-1180]

Lando z Sezzo, kaza si wybra na papie a jako nast pca Wiktora IV i Kaliksta III.

Wkrótce po wyborze, w styczniu 1180, dosta si w r ce Aleksandra III, który skaza go na
do ywotnie uwi zienie w klasztorze.

Lucjusz III (1.IX.1181-25.XI.1185)

Ubaldo Allucingoli, mnich cysterski, by od 1141 kardyna em, a od 1159 biskupem Ostii.

Zosta wybrany na 1 wrze nia 1181, ale nie móg by konsekrowany z powodu niepokojów,
których inicjatorem by Arnold z Brescii. Zmuszony by na sta e osi

w Velletri i nigdy ju

nie wróci do Rzymu. Zmar 25 listopada 1185 w Weronie podczas przygotowa do og oszonej
przez siebie wyprawy krzy owej.

Urban III (25.XI.1185-19/20.X.1187)

Umberto Crivelli, arcybiskup Mediolanu. Z powodu trwaj cych w Rzymie niepokojów

podczas ca ego okresu swych rz dów nigdy nie pojawi si w tym mie cie. Zalicza si do
przeciwników Fryderyka I Barbarossy i czyni wszystko, aby wyprze Hohenstaufów z Italii.
W efekcie Henryk VI najecha i podbi pa stwo ko cielne. Równie biskupi niemieccy
opowiedzieli si po stronie cesarza. W tej sytuacji papie zmuszony by zabiega o pokój, który
te za po rednictwem jego legatów zosta zawarty. Zanim jednak wiadomo ta dotar a do
Urbana, zmar on 20 pa dziernika 1187 w Ferrarze.

37

Grzegorz VIII (21.XI-17.XII.1187)

Albertus de Morra. Za pontyfikatu Aleksandra III powierzano mu wa ne misje poselskie

(np. do Anglii), od 1178 by kanclerzem rzymskiego Ko cio a, a od 21 pa dziernika 1187
papie em. Jego pontyfikat trwa zaledwie dwa miesi ce, a o ywia a go idea wypraw
krzy owych, zw aszcza e 2 pa dziernika 1187 pad a Jerozolima. Nie zaakceptowany przez
rzymian, nie móg rezydowa w tym mie cie. Dlatego

w Pizie, gdzie zmar 17 grudnia

1187.

Klemens III (19.XII.1187-III.1191)

Pawe Scolari, od 1179 biskup Palestriny, wybrany na papie a jako cz owiek kompromisu

mi dzy cesarzem a Ko cio em. Po dziesi cioleciach niepokojów móg papie znowu
rezydowa i rz dzi w Rzymie; usta y walki mi dzy rzymskimi rodami arystokratycznymi a
senatem. Klemens w

wiele wysi ku w zorganizowanie trzeciej wyprawy krzy owej, lecz

ju nie do

jej niepowodze . Do liturgii wprowadzi Klemens podniesienie hostii i kielicha

podczas Przemienienia.

Celestyn III (30.III.1191-8.I.1198)

Giacinto Boboni-Orsini, 1100-1198. Nast pnego dnia po swojej konsekracji koronowa

Henryka VI na cesarza, jednak stosunki mi dzy nimi pogorszy y si , poniewa Henryk ro ci
sobie prawo do niektórych terytoriów pa stwa ko cielnego. Kolejna wyprawa krzy owa pod
patronatem Henryka VI pocz tkowo odnosi a sukcesy, lecz przerwa a j jego mier w 1197,
kilka miesi cy pó niej za , 8 stycznia 1198, zmar Celestyn. W ostatnich miesi cach
pontyfikatu wielokrotnie ze wzgl du na podesz y wiek zamierza z

urz d papieski.

Wewn trznoko cielne znaczenie tego papie a polega na tym, e o rodkiem wszystkich
prawnych decyzji uczyni Kuri .

Innocenty III (8.I.1198-16.VII.1216)

Innocenty III (1160-1216), papie em zosta obrany w 1198 r., by kontynuatorem polityki

Grzegorza VII i rzecznikiem uniwersalizmu papieskiego wyra aj cego si d eniem do
odnowy Ko cio a. Zmierza do umocnienia hierarchicznej organizacji Ko cio a i jego
zwierzchno ci nad w adz

wieck . Zwalcza katarów i albigensów, by realizatorem krucjaty

przeciwko albigensom (1209). Zwo

Sobór Powszechny w 1215 r. zwany IV Latera skim,

który by najwi kszym zgromadzeniem ko cielnym w redniowieczu. Papie zamierza za
pomoc soboru nada impuls powszechnej reformie Ko cio a, wzmocni wiar i obyczaje, jak
równie zapewni pokój. Na nowo sformu owano nauk Ko cio a o sakramentach, podkre lono
wag g oszenia wiary i pracy duszpasterskiej biskupów, orzekaj c zarazem, e odt d
obowi zkiem wiernych jest przyst powanie do spowiedzi i komunii w. w okresie
wielkanocnym. Po soborze Innocenty wszelkimi si ami stara si o taktyczne wprowadzenie
jego uchwa w ycie. Dzi ki wydanemu zbiorowi dekretaliów, stworzy podstawy prawa
procesowego inkwizycji. Popiera ruch mendykantów, zatwierdzaj c zakon franciszkanów.
Ingerowa w spór o tron cesarski, doprowadzaj c do wyboru Fryderyka II (1112), który
zobowi za si do ochrony papie a potwierdzaj c tym samym istnienie Pa stwa Ko cielnego.

38

Honoriusz III (18.VII.1216-18.III.1227)

Cencio Savelli, 1150-1227. Natychmiast po wyborze za da od Fryderyka II aby podj

wypraw krzy ow uchwalon przez IV Sobór Latera ski w roku 1215, jedna wyprawa nie
powiod a si . Honoriusz zatwierdzi zakony franciszkanów, dominikanów i karmelitów.

Grzegorz IX (19.III.1227-22.VII)

Hugo z Segni, 1170-1241, bratanek Innocentego III, od 1206 biskup Ostii. By siln

osobowo ci i wiadomym bojownikiem o prawa Ko cio a.

czy a go bliska przyja

ze w.

Franciszkiem z Asy u, którego kanonizowa w dwa lata po mierci, jak równie

w. Antoniego

Padewskiego oraz w. Dominika. Ujednolici prawo ko cielne, które obowi zywa o a do 1918
roku. Wda si w spór z cesarzem Fryderykiem II. W czasie jego pontyfikatu krzy owcy
opanowali Jerozolim .

Celestyn IV (25.X-10.XI.1241)

Gaufrid Castiglione, bratanek Urbana III, wybrany pod presj konfliktu z cesarzem

Fryderykiem II. Zmar jednak ju siedemnastego dnia po wyborze, jeszcze przed przyj ciem

wi ce biskupich.

Innocenty IV (25.VI.1243-7.XII.1245)

Sinibalda Fieschi, wybrany zosta po dwuletniej sedewakancji, zaakceptowany przez

cesarza Fryderyka II, wkrótce usi owa zapewni sobie nieazle no . Na skutek konfliktu z
cesarzem Innocenty uda si przez Genu do Lyonu, sk d kierowa Ko cio em a do mierci
Fryderyka. W r. 1244 zwo

XIII Sobór Powszechny w Lyonie (28.VI-17.VII) w sprawie

cesarza Fryderyka II. W r. 1254 wyda list do legata Eudesa z Chateauroux, bpa Tusculum. Za
jego pontyfikatu w r. 1244 krzy owcy utracili Jerozolim . Innocenty nak oni króla Francji,
Ludwika IX wi tego, do wyprawy krzy owej (1248), która jednak zako czy a si
niepowodzeniem.

Aleksander IV (12.XII.1254-25.V.1261)

Rainaldo hrabia Segni, od 1231 biskup Ostii, bratanek Grzegorza IX i krewny Innocentego

III, By papie em bardzo niesamodzielnym i uleg ym, w skutek czego du

cz

pa stwa

ko cielnego przej li Hohenstaufowie. Ze wzgl du na ustawiczne starcia mi dzy rodami
arystokratycznymi Rzymu przewa nie rezydowa w Anagni i Viterbo, gdzie te umar 25 maja
1261.

Urban IV (29.VIII.1261-2.X.1264)

Jacques Pantaleon z Troyes, od 1255 patriarcha Jerozolimy, rezyduj c pocz tkowo w

Viterbo, a potem w Orvieto, nigdy nie przebywa w Rzymie. Zwróci si do Bizancjum o
pomoc dla zagro onego aci skiego cesarstwa na Wschodzie. W tej sytuacji cesarz Bizancjum,
Micha VIII, zaoferowa papie owi uni ; uzna on prymat jurysdykcyjny papie a, opowiedzia
si za wyznaniem wiary Soboru Nicejskiego i zaakceptowa siedem sakramentów. Na
przysz ym soborze miano omówi sprawy jeszcze otwarte; wszystko wskazywa o na to, e unia
wreszcie si powiedzie ale 2 pa dziernika 1264 w Perugii Urban zmar . W zakresie

39

wewn trznoko cielnym Urban wprowadzi

wi to Bo ego Cia a (1264); opracowanie liturgii

tego wi ta powierzy Tomaszowi z Akwinu.

Klemens IV (5.II.1265-29.XI.1268)

Gnido Fulcodiego z Prowansji, duchownym zosta dopiero po mierci ony, nast pnie w

1257 biskupem Le Puy, w 1259 arcybiskupem Narbonne, w 1261 kardyna em. Na papie a
zosta wybrany 5 lutego 1265 w Perugii. Wspó pracowa z Francj przeciwko Niemcom. Na
dworze tego papie a przez dwa lata przebywa Tomasz z Akwinu. Klemens kanonizowa
Jadwig ,

sk . Po jego mierci sedewakancja trwa a trzy lata.

. Grzegorz X (1.IX.1271-10.I.1276)

Teobalda Viscontiego, archidiakon Leodium, 1210-1276, w czasie wyboru znajdowa si ,

Ziemi wi tej. Zwo

Sobór Powszechny, który mia obradowa Lyonie w r. 1274.

Przedmiotem obrad by y: reforma Ko cio a, unia ze Wschodem i pomoc dla Ziemi wi tej. Na
soborze zawarto uni , która zako czy a istniej

od 1054 r. schizm , lecz by a to unia

nietrwa a. Grzegorza w roku 1713 beatyfikowa Klemens XI. Wspomnienie liturgiczne, 10
stycznia.

. Innocenty V (21.I-22.VI.1276)

Piotr z Tarantasia, urodzony w Sabaudii, z zakonu dominikanów, naucza w Uniwersytecie

Paryskim i by prowincja em zakonu we Francji. W 1222 zosta arcybiskupem Lyonu, a w rok
pó niej biskupem Ostii. S awne by y jego naukowe publikacje. Innocenty wiód

ycie pobo ne,

zgodne z ówczesnymi surowymi obyczajami swego zakonu.

Hadrian V (11.VII-18.VIII.1276)

Ottobono Fieschi. By bratankiem Innocentego IV i papie em zosta ju w bardzo

podesz ym wieku. Znajduj c si pod ca kowitym wp ywem Karola z Anjou, ob

suspens

natychmiast po wyborze dekret o wyborze papie a Grzegorza X, po czym osiad w Viterbo,
gdzie ju 18 sierpnia 1276 zmar i tam zosta pochowany. Zmar przed otrzymaniem wi ce
kap

skich i biskupich i przed intronizacj .

Jan XXI (B.IX.1276-20.V.1277)

(Nie ma papie a o imieniu Jan XX: w katalogu papie y omy kowo przed Janem XV

umieszczono kolejnego papie a o tym samym imieniu. Kiedy pomy

zauwa ono, papie om

XI i XII wieku pozostawiono ich oznaczenie)

Piotr Juliani, biskup Tuskulum, 1210-1277. By wybitnym teologiem i filozofem; od 1242

do 1252 studiowa w Sienie medycyn . W roku 1273 zosta arcybiskupem Bragi i kardyna em.
Obok filozoficznych zachowa o si te sporo jego prac z zakresu medycyny. Za jego
pontyfikatu zako czono pertraktacje w sprawie unii z Grekami. Zmar w Viterbo na skutek
zawalenia si pa acu.

40

Miko aj III (25.IX.1277-22.VIII.1280)

Giovanni Gaetano Orsini, jego wyborowi sprzeciwia si Karol z Anjou. Miko aj III

przeciwstawia si Karolowi z Anjou, walcz c o wolno i niezale no Ko cio a, co zreszt w
ko cu osi gn . W dziedzinie wewn trznoko cielnej by protektorem zakonów franciszkanów i
dominikanów. Papie ten poleci zbudowa w Ogrody Watyka skie, poza tym odrestaurowa
Lateran i Bazylik

w. Piotra.

Marcin IV (22.II.1281-28.III.1285)

Simon de Brion z Angers, zosta wybrany 22 lutego 1281 podczas bardzo burzliwego

konklawe w Viterbo. Od 1260 r. by wielkim stra nikiem piecz ci i kanclerzem króla
francuskiego Ludwika IX. W 1261 zosta kardyna em i przez wiele lat by legatem papieskim
na dworze francuskim. Przez ca y pontyfikat pozostawa bezwolnym narz dziem w r kach
francuskich królów. Marcin IV zrezygnowa z planów zawarcia unii z Ko cio em wschodnim,
co wi cej, w jesieni 1281 ob

cesarza Micha a VIII ekskomunik jako protektora herezji i

zwolennika schizmy. Marcin IV, który nigdy nie rezydowa w Rzymie, lecz ca y czas w
Orvieto, zmar w Perugii.

Honoriusz IV (2.IV.1285-3.IV.1287)

Giacomo Savelli, wnuk brata Honoriusza III, zosta wybrany na papie a 2 kwietnia 1285 w

Perugii, Urodzony w 1210 w Rzymie od 1261 by kardyna em. Kiedy obj urz d papie a by
niemal zupe nie sparali owany.

Miko aj IV (22.II.1288-4.IV.1292)

Girolamo Masei z Ascoli, franciszkanin. W roku 1272 zosta mianowany prowincja em

zakonu w Dalmacji, pó niej za legatem papie a w Bizancjum. W 1274 zosta genera em
zakonu, w 1278 kardyna em, w 1281 biskupem Palestriny. Z natury by cz owiekiem
skromnym i ust pliwym. Podczas jego pontyfikatu chrze cijanie utracili swoje ostatnie
placówki w Palestynie i Syrii. Miko aja nazwano wielkim papie em misyjnym: na jego
polecenie zw aszcza franciszkanie oddawali si pracy misyjnej w Albanii, Serbii, Bo ni i
Armenii. Franciszkanin Jall z Montecorrino dotar z listami papie a a do Chin.

w. Celestyn V (S.VIII-13.XII.1294)

Pietro del Murrone, benedyktyn,

jako eremita, tworz c wspólnot pustelnicz , która

pó niej w czona zosta a do zakonu benedyktynów. Mia ju 80 lat, kiedy po dwuletniej
sedewakancji, obj urz d papie a. By cz owiekiem nader pobo nym, ale nieudolnym w
kierowaniu Ko cio em. Trudno ci i niepowodzenia sk oni y papie a do ust pienia z urz du. Po
konsultacji z kardyna ami, którzy krok ten uznali za zgodny z prawem, wyda 10 grudnia 1294
bull o swej abdykacji i 13 grudnia odczyta formu zrzeczenia si urz du. Celestyna
osadzono w areszcie, gdzie przebywa a do mierci 19 maja 1296. W roku 1313 Klemens V
kanonizowa Celestyna. Wspomnienie liturgiczne 7 kwietnia, zniesione.

41

Bonifacy VIII (24.XII.1294-11.X.1303)

Benedykt Gaetani, ur. 1230 w Anagni, wcze nie wst pi na s

papiesk . W 1281 zosta

kardyna em-diakonem, w 1291 otrzyma

wi cenia kap

skie i zosta kardyna em-

prezbiterem. Swego poprzednika, Celestyna V, namówi do abdykacji, po czym 24 grudnia
1294 sam zosta wybrany na papie a. Jego pontyfikat sta si punktem zwrotnym w historii
papiestwa. W bulli „Clericis laicos” nazwa

wieckich wrogami kleru. W roku 1302 wyda

bull „Unam sanctam”, w której urz d papie a stawia ponad wszelk w adz

wieck .

(Doktryna o dwu w adzach). Og osi rok 1300 Rokiem Jubileuszowym. W r. 1303 zosta przez
opozycj uwi ziony w Anagni, po trzech dniach uwolniony przez t um powróci do Rzymu.

. Benedykt XI (22.X.1303-7.VII.1304)

Miko aj Boccasini, ur. w 1240 w Treviso, 1296 genera zakonu dominikanów, od 1298

kardyna , a od 1300 kardyna -biskup Ostii, zosta 22 pa dziernika 1303 przez kardyna ów
jednog

nie wybrany na papie a. Lecz ju na pocz tku roku 1304 papie opu ci Rzym,

poniewa ród arystokratyczny Colonnów wywo ywa niepokoje, i przeniós si do Perugii,
gdzie 7 lipca 1304, zaledwie po o miomiesi cznym okresie rz dów zmar . Benedykt usi owa
zaleczy rany, które Ko cio owi zada jego poprzednik Bonifacy VIII. W roku 1736 Benedykt
XI zosta beatyfikowany.Wspomnienie liturgiczne 7 lipca, zniesione.

Klemens V (5.VI.1305-20.IV.1314)

Bertrand de Got, arcybiskup Bordeaux. Wybrany zosta przy poparciu Francji. Wybór ten

mia dla Ko cio a najpowa niejsze nast pstwa: tzw. niewol awinio sk papie y i wielk
zachodni schizm . Papie by niemal bezwolnym narz dziem w r ku króla francuskiego. Pod
koniec czerwca, po przyj ciu wyboru, Klemens intronizowa si w Lyonie. Pod naciskiem
króla Francji w r. 1309 obra za sw siedzib Awinion; równie jego sze ciu nast pców
pozosta o w tym mie cie. Dzi ki kolejnym nominacjom kardynalskim Francuzi uzyskali
wyra

przewag w kolegium kardyna ów. Nacisk króla na papie a wyst pi tak e w zwi zku

z postulatem kasaty zakonu templariuszy, których maj tek król francuski pragn przej na

asno . W pa dzierniku 1311 zebra si w Vienne sobór, zwo any g ównie w celu

rozwi zania zakonu templariuszy. Na soborze tym podj to te dyskuj na temat reformy
Ko cio a, cho w tej sprawie uchwalono tylko nieliczne dekrety.

Jan XXII (7.VIII.1316-4.XII.1334)

[Miko aj V, 1328-1330]

Jacques Duese, kardyna -biskup Ostii. Od 1300 dzia

jako biskup Frejus, w 1310 zosta

biskupem Awinionu, a w 1312 kardyna em. Mimo podesz ego wieku by jednym z
najwybitniejszych papie y okresu niewoli awinio skiej. Jego postaw

yciow cechowa a

prostota, by cz owiekiem gruntownej wiedzy teologicznej i prawnej. Koronacja papie a
odby a si w Lyonie. Chocia rezydowa w Awinionie wielokrotnie wyra

pragnienie

powrotu do Rzymu. Na skutek sporów dynastycznych, pomi dzy Ludwikiem IV i ksi ciem
Fryderykiem z Austrii. Ludwik og osi papie a za zdetronizowanego i poleci wybra jako
antypapie a Miko aja V, który wszak e po dwóch latach uzna zwierzchno Jana, aczkolwiek
ten trzyma Miko aja a do mierci w areszcie. Kanonizowa Tomasza z Akwinu w 1323 r. i
pot pi w 1329 r. Mistrza Eckharta. Jego pontyfikat charakteryzowa si powa nym
nepotyzmem oraz symoni .

42

Pietro Rainalducci, franciszkanin, wybrany z inicjatywy Ludwika IV Bawarskiego, przez

lud rzymski przeciwko Janowi XXII jako Miko aj V. Poniewa by cz owiekiem ma o
znacz cym, Ludwik za by za s aby, eby zdecydowanie przeciwstawi si Janowi, Miko aj
sprawowa swój urz d jedynie przez dwa lata, dopóki 25 sierpnia 1330 nie uzna zwierzchno ci
papie a w Awinionie. Zmar 16 pa dziernika 1333.

Benedykt XII (20.XII.1334-25.IV.1342)

Jacdues Fournier, ur. Ok. 1285, cysters, od 1326 biskup Mirepoix, a od 1327 kardyna .

Jako teologiczny rzeczoznawca odegra znaczn rol za panowania swoich poprzedników.
Wkrótce po swoim wyborze og osi zamiar powrotu z Awinionu do Rzymu, ale ju w
pierwszych miesi cach rz dów zacz budow papieskiego pa acu w Awinionie, którego
konstrukcja przypomina warowni . Równie on jak i jego poprzednicy nie móg si uwolni
spod wp ywów króla francuskiego. St d spory z Niemcami. W zakresie
wewn trznoko cielnym stara si dalej prowadzi reform Kurii i Ko cio a. Chcia odnowi
zakony oraz upro ci podatki i daniny sk adane papiestwu. Benedykta zalicza si do grona
papie y reformatorów, czemu sprzyja tak e prosty i przekonuj cy sposób ycia, jaki
prowadzi . Zmar w Awinionie, gdzie te zosta pochowany.

Klemens VI (7.V.1342-6.XII.1352)

Pierre Roger de Beaufort, ur. w 1292, by jak jego poprzednik Benedykt XII Francuzem z

Po udnia. Jako benedyktyn by opatem w Fecamp, potem biskupem w Arras, arcybiskupem w
Sens, wreszcie w Rouen i od 1338 kardyna em. Na papie a wybrany zosta 7 maja 1342. Jako
by y doradca francuskich królów, we wszystkim ulega

yczeniom króla. Kuria w Awinionie

przypomina a wówczas bardziej dwór wiecki ni urz d papieski. Dla celów reprezentacyjnych
sprzeda spor cz

papieskich dzie sztuki. W 1350 poleci obchodzi uroczy cie Rok wi ty

w Rzymie. Do kolegium powo

25 kardyna ów, spo ród których tylko czterech nie by o

Francuzami; do kolegium kardynalskiego nale

o te czterech jego krewnych, a w ród nich

pó niejszy papie Grzegorz XI. Klemens zmar w Awinionie.

Innocenty VI (18.XII.1352-12.IX.1362)

Etienne Aubert, jego francuski poprzednik mianowa go kardyna em w 1342; pó niej

zosta kardyna em-biskupem Ostii. Zaraz po obj ciu papieskiego urz du zacz reformowa
Kuri , Ale na owe reformatorskie zabiegi hamuj cy wp yw mia nepotyzm papie a. Z powodu
niewoli awinio skiej sytuacja papie a by a wówczas bardzo skomplikowana. Nie móg z
powodu niepewnej sytuacji w pa stwie ko cielnym urzeczywistni planu uroczystego wjazdu
do Rzymu. Og oszona wówczas w 1356 przez niemieckich ksi

t tzw. Z ota Bulla ustala a, e

wyboru króla dokonuj elektorzy bez wspó udzia u i akceptacji papie a. Innocenty zmar w
Awinionie.

. Urban V (28.IX.1362-19.XII.1370)

Guillaume de Grimoard, ur. w 1309 r. w Langwedocji, od 1361 opat klasztoru w. Wiktora

w Marsylii, zosta wybrany na papie a 28 wrze nia 1362. By cz owiekiem du ej wiedzy i
surowych obyczajów, i preferowa prostot obyczajów na dworze papieskim. Urban 30
kwietnia 1367 opu ci w ko cu Awinion i 16 pa dziernika wkroczy do Rzymu przy sprzeciwie
dworu francuskiego. W Rzymie poczyni wielkie starania o renowacj rzymskich ko cio ów,
zw aszcza ko cio a na Lateranie i Bazyliki w. Piotra. Nie zdo

jednak przezwyci

43

trudno ci w samym pa stwie ko cielnym i dlatego w jesieni 1370 wbrew pro bom w. Brygidy
i w. Katarzyny z Sieny wróici do Awinionu, zmar zaledwie par tygodni po powrocie.
Wspomnienie liturgiczne zniesione

Grzegorz XI (30.XII.1370-26/27.III.1378)

Pierre Roger de Beaufort, ur. 1329 w Limoges, by bratankiem Klemensa VI, przeze

mianowanym kardyna em-diakonem. Na usilne pro by w. Brygidy szwedzkiej, a zw aszcza

w. Katarzyny z Sieny, w 1376 r. mimo silnego sprzeciwu króla francuskiego opu ci wraz z 13

kardyna ami Awinion i uroczy cie wkroczy do Rzymu. W styczniu 1377 zako czy o si te
przenoszenie do Rzymu Kurii. Grzegorz XI by ostatnim papie em francuskim.

Urban VI (8.IV.1378-15.X.1389)

Bartolomeo Prignano, arcybiskup Barii, z Neapolu. Wybrany pod presj spisku

antyfrancuskiego. Kiedy po up ywie pewnego czasu dosz o do nieporozumie mi dzy
papie em a kardyna ami francuskimi, którzy o wiadczyli, e wybór papie a by niewa ny: e
odby si on pod naciskiem t umu. Za zgod papie a kardyna owie ci opu cili Rzym i udali si
do Anagni, dok d uprzednio przeniesiono Kuri ; tam kontynuowano obrady, ustalaj c, e
papie albo musi by wybrany na nowo, albo z

urz d. Wreszcie 20 wrze nia 1378

wybrano jako antypapie a Klemensa VII. Poniewa jednak nie wytoczono przeciwko
Urbanowi adnego post powania s dowego, on za trwa przy legalno ci swego wyboru,
dosz o do schizmy. Trudno ju z ca pewno ci stwierdzi , który papie by prawowitym
papie em. W ka dym Klemens VII uda si do Awinionu, gdzie utworzy now Kuri , tzw.
wielka schizma zachodnia sta a si faktem. Niektóre kraje uznawa y Urbana, inne Klemensa, a
jeszcze inne by y niezdecydowane. Urban ekskomunikowa Klemensa i jego zwolenników, i
odwrotnie, to samo uczyni Klemens w stosunku do Urbana i jego zwolenników.

[Klemens VII, 1378-1394]

Robert z Genewy, ur. 1342, biskup Cambrai od 1368 i od 1371 kardyna . Jego wybór

zapocz tkowa wielk schizm zachodni , która trwa a 52 lata i mia a a siedmiu antypapie y.
Klemens ponownie przeniós sw rezydencj do Awinionu. Niektóre kraje opowiada y si za
nim, inne za Urbanem VI. Obaj nie chcieli si zgodzi na przerwanie schizmy, cho domagano
si tego usilnie ze wszystkich stron. Zmar w Awinionie.

Bonifacy IX (2.XI.1389-1.X.1404)

Pietro Tomacelli z Neapolu, urodzony oko o 1350, zosta w roku 1385 kardyna em-

prezbiterem. W czasie wielkiej schizmy zachodniej by ju w tym czasie jeden papie Klemens
VII, wybrany jako antypapie . Bonifacy IX zosta wybrany na papie a 2 listopada 1389 w
Rzymie. Uda o si przywróci w adz papiesk w Rzymie i w pa stwie ko cielnym, ale nie
uda o si zako czy schizmy. Z jego polecenia odrestaurowano w Rzymie Zamek w. Anio a, a
tak e ufortyfikowano tereny wokó Watykanu i Kapitolu. Pontyfikat Bonifacego
charakteryzowa si zarówno bezgranicznym nepotyzmem, jak i brakiem gotowo ci do
zlikwidowania schizmy. Pertraktacje w tej sprawie z nast pc antypapie a Klemensa VII,
Benedyktem XIII, Bonifacy odrzuci i nie przyj równie propozycji tego ostatniego, by
spotka si osobi cie.

44

Innocenty VII (17.X.1404-6.XI.1406)

Cosma de Migliorati, ur. 1336 w Neapolu, arcybiskup Bolonii, od 1389 kardyna -prezbiter.

Przed swoim wyborem musia przyrzec, e b dzie d

do zjednoczenia Ko cio a. Po wyborze

odrzuci jednak propozycje zjednoczenia, które wysun Benedykt XIII. Na skutek niepokojów
w Rzymie papie zmuszony by uciec do Viterbo, a do Rzymu powróci dopiero w roku 1406.
Innocenty zas

si jako reorganizator rzymskiego uniwersytetu.

Grzegorz XII (30.XI.1406-4.VII.1415)

Angelo Correra z Wenecji, zosta wybrany wbrew pro bom Benedykta XIII aby nie

wybiera nowego papie a co pozwoli oby zako czy schizm . Po wyborze o wiadczy , e jest
gotowy ust pi , je li Benedykt uczyni to samo i powiadomi o tym wszystkich w adców

wieckich. Jednak planowane spotkanie obu papie y nie dosz o do skutku, co sta o si

przeszkod w drodze do zjednoczenia. Kardyna owie z obu obozów uzgodnili w czerwcu 1408
zwo anie soboru powszechnego, który mia si zebra w lutym 1409. Uzgodniono, e miejscem
obrad soboru b dzie Piza. G ównym zadaniem soboru by a rozprawa z Grzegorzem XII i
Benedyktem XIII. Obu papie y ponownie wezwano do stawienia si przed zgromadzeniem
soborowym i 5 czerwca 1409 zdetronizowano jako notorycznych schizmatyków i heretyków.
26 czerwca 1409 wybrano nowego papie a Aleksandra V. Poniewa obaj papie e nie
zamierzali ust pi , by o wi c w tym czasie a trzech papie y. Dopiero na Soborze w
Konstancji, 4 lipca 1418, Grzegorz zrezygnowa z urz du papieskiego. Zmar 18 pa dziernika
1417, w Recanati, jako kardyna -biskup Porto i legat papieski.

[Benedykt XIII, 1394-1423]

Pedro de Luna, Hiszpan, ur. 1328, od 1375 kardyna , by cz owiekiem wykszta conym i

znawc prawa. Na konklawe zobowi za si , e b dzie dzia

na rzecz zjednoczenia Ko cio a i

sam ust pi, je li kardyna owie uznaj to za konieczne dla przywrócenia jedno ci. Jednak po
wyborze zmieni stanowisko. We Francji tzw. Sobór Paryski uzale ni rozwi zanie tej kwestii
od abdykacji obu papie y, ale kiedy król francuski za da od Benedykta ust pienia, ten
odmówi . W tej sytuacji zwróci si Benedykt z pro

do zgromadzonych w Rzymie

kardyna ów, ci wraz ze zwolennikami Grzegorza domagali si zwo ania Soboru Powszechnego
w Pizie. Ten e sobór uzna w roku 1409 obu papie y za schizmatyków i heretyków, poniewa
wykroczyli przeciwko artyku owi wiary o jednym Ko ciele. Dlatego wybrano nowego papie a
Aleksandra V. Odt d funkcj papie a pe ni o jednocze nie a trzech papie y. Tak e Sobór w
Konstancji uzna Benedykta 26 lipca 1417 za zdetronizowanego, jednak ten obstawa przy
swym roszczeniu.

[Aleksander V, 1409-1410]

Piotr Philargi z Candii, franciszkanin, jeden z najznakomitszych uczonych swych czasów,

od 1402 arcybiskup Mediolanu, od 1405 kardyna , na papie a zosta wybrany 26 czerwca 1409.
Po jego wyborze jednocze nie by o trzech papie y: Grzegorz XII, Benedykt XIII i Aleksander
V. Wbrew postanowieniom Soboru w Pizie aden z papie y nie zamierza abdykowa ,
wybrano wi c trzeciego Aleksandra V. Wi kszo chrze cijan opowiedzia a si za
Aleksandrem, lecz mimo to nie móg rozpocz

reformy Ko cio a. Aleksander zmar 3 maja

1410 w Bolonii, gdzie od jesieni 1409 rezydowa i gdzie te zosta pochowany.

45

[Jan XXIII, 1410-1415]

Baldassare Cossa, ur. ok. 1360 w Neapolu, by pocz tkowo marynarzem i

nierzem, w

Rzymie, dok d przyby za pontyfikatu Bonifacego IX, uzyska godno kardynalsk w 1402 r.,
w chwili jego wyboru na papie a rz dzi o ju dwóch papie y: Benedykt XIII w Awinionie i
Grzegorz XII w Rzymie. Na soborze w Konstancji w 1414 r. wniesiono wniosek o jego
detronizacj . Papie , którego tymczasem uj to we Fryburgu i przewieziono do Radolfzell,

w tej sytuacji deklaracj , e podporz dkuje si soborowi i abdykowa 29 maja 1415. Jan

zmar 22 grudnia 1419 we Florencji jako kardyna -biskup Tusculum.

[Marcin V 11.XI.1417-20.II.1431]

Oddo Colonna, ur. 1368 r. w Rzymie, wybrany zosta na papie a po dwuletniej

sedewakancji i zosta powszechnie uznany, co zako czy o 40 letni schizm zachodni .
Wcze niej jako kardyna bra czynny udzia w przygotowaniach do Soboru w Pizie; wraz z
Janem XXIII przyby na Sobór w Konstancji i towarzyszy mu tak e podczas jego ucieczki.
Wraz z wyborem na papie a przej kierownictwo Soborem Konstancja skim. Zamykaj c 22
kwietnia 1418 Sobór Konstancja ski Marcin V wyda dekret o zakazie apelacji przeciwko
papie owi do soboru, co by o równoznaczne z odrzuceniem uchwa y Soboru w Konstancji o
zwierzchnictwie soboru nad papie em. Do Rzymu przyby dopiero po ponad dwu latach
(1420). W sprawach wewn trznoko cielnych zabiega reform Ko cio a. Historycy nazywaj
go „trzecim twórc pa stwa ko cielnego”.

Eugeniusz IV (3.III.1431-23.II.1447)

Gabriel Condulmer, bratanek Grzegorza XII, ur. ok. 1383 w Wenecji, wst pi do zakonu

augustianów, zosta w 1407 biskupem Sieny, a w 1408 kardyna em-prezbiterem. By
cz owiekiem o wielkich zdolno ciach i mia zaledwie 48 lat, kiedy obj urz d papie a. Ju w
dzie po wyborze zatwierdzi , mianowanego przez poprzednika, Marcina V, przewodnicz cego
Soboru w Bazylei, który to sobór otwarty zosta w lipcu 1431. Ale ju w listopadzie rozwi za
papie ów sobór i zwo

nowy sobór do Bolonii, gdzie mia si zebra po 18 miesi cach. Do

otwartego roz amu z papie em dosz o w kwestii ponownego zjednoczenia z Ko cio em
Wschodu w r. 1437. Natomiast w Bazylei Sobór og osi 16 maja 1439, e papie podlega
soborowi, e nie ma prawa ani rozwi zywa , ani przenosi soboru i e jest heretykiem
sprzeciwiaj cym si tym prawdom, które stanowi katolicki depozyt wiary. Pod tym naporem
papie zgodzi si na ust pstwa. Eugeniusz IV przyczyni si do zawarcia unii z Grekami.
Obci

a go natomiast jego chwiejne stanowisko wobec koncyliaryzmu.

[Feliks V, 1439-1449]

Amadeusz hrabia Sabaudii, zosta wybrany papie em w trakcie sporów wokó

koncyliaryzmu po uprzednim uznaniu przez sobór w Bazylei za zdetronizowanego Eugeniusza
IV. Wp yw tego antypapie a by znikomy i mala coraz bardziej; w ko cu wróci on do
Genewy. Ust pi w 1449 po mierci Eugeniusza IV w lutym 1447; w zamian za to otrzyma
do ywotni emerytur i najwy sz rang w kolegium kardynalskim. Zmar w Genewie 7
listopada 1451. By ostatnim antypapie em w historii papiestwa.

46

Miko aj V (6.III.1447-24/25.III.1455)

Tommaso Parentucelli, syn lekarza, ur. 1397, biskup Bolonii, dzia

w 1446 legat w

Niemczech. Dopiero na krótko przed wyborem zosta mianowany kardyna em. Miko aj by
cz owiekiem kompromisu: d

do zawarcia pokoju z wszystkimi mocarstwami Europy. W

1448 zawar z Fryderykiem III tzw. konkordat wiede ski. W r. 1449 uda o mu si nak oni
antypapie a Feliksa V do ust pienia; Sobór w Bazylei, uzna za papie a Miko aja, po czym 25
kwietnia 1449 si rozwi za . Tym samym zako czy a si schizma. W roku 1450 zorganizowa
obchody Roku wi tego. Na ostatnie lata ycia papie a przypada utrata Konstantynopola, który
w roku 1453 zdobyli Turcy. W Rzymie zapocz tkowa tzw. z oty wiek nauki, utworzy
Bibliotek Watyka sk , by autorem pomys u renesansowej przebudowy Watykanu i Bazyliki

w. Piotra, nie troszczy si o nepotów, lecz

dla Ko cio a. Zmar 25 marca 1455 po ci

kiej

i d ugiej chorobie.

Kalikst III (8.IV.1455-6.VIII.1458)

Alfonso de Borgia, ur. 1378 w Walencji, wcze niej by prawnikiem. Dzia aj c na zlecenie

króla Aragonu Alfonsa V, nak oni antypapie a Klemensa VIII do ust pienia; w podzi ce za to
otrzyma arcybiskupstwo Walencji. W 1444 zosta kardyna em, a 8 kwietnia 1455 wybrano go
na papie a. Dominuj

ide jego pontyfikatu by a wyprawa krzy owa w celu wyzwolenia

Konstantynopola, chocia mia pewne sukcesy, np. takie jak wyzwolenie Belgradu i wycofanie
si Turków (22 lipca 1456), to jednak nie uda o mu si nak oni do wspó dzia ania pa stw
Europy, które mia y rozbie ne interesy narodowe. W dniu mierci papie a, 6 sierpnia 1458,
dosz o w Rzymie do powstania przeciwko jego nepotom. Niezale nie jednak od owego
nepotyzmu kierowa si Kalikst wielkim umi owaniem Ko cio a i stara si go ochroni przed
gro cym najazdem tureckim.

Pius II (19.VIII.1458-14.VIII.1464)

Enea Silvio de Piccolomini, ur. w 1405 k. Sieny, s awny jako poeta, bra udzia jako

sekretarz kardyna a Domenico Capranica w obradach Soboru w Bazylei i od 1439 na s

bie u

Feliksa V, którego Sobór Bazylejski po detronizacji Eugeniusza IV wybra na antypapie a. Od
1442 dzia

na rzecz uznania Eugeniusza. W 1445 przyj

wi cenia kap

skie. W 1447

zosta biskupem Triestu, w 1449 ponadto Sieny, w 1456 za kardyna em. Po przyj ciu wi ce
kap

skich porzuci dawny styl ycia, prezentuj c si jako kap an i biskup. Wybrany

papie em 19 sierpnia 1458 po bardzo burzliwym konklawe. W jego programie zawarta jest
deklaracja o walce przeciw Turkom i o reformie Ko cio a, co uwa

za swoje g ówne zadanie.

Pius II w r. 1460 pot pi koncyliaryzm. Znacz ce by y starania papie a o reform ; zamierza
odnowi Ko ció i Kuri , jednak sam uleg nepotyzmowi, mianuj c licznych krewnych
kardyna ami. Zmar w Ankonie, ale pochowano go w Rzymie.

Pawe II (30.VIII.1464-26.VII.1471)

Pietra Barbo, ur. w 1418 w Wenecji, bratanek Eugeniusza IV, ju w wieku 22 lat by

kardyna em-diakonem. Przed wyborem zmuszony by podpisa deklaracj w której zobowi za
si do dalszego prowadzenia wojny z Turkami, zwo ania w ci gu trzech lat soboru i
ograniczenia liczby kardyna ów. Popad w konflikt z humanistami, których Pius II ci gn do
Rzymu, po zamkni ciu Akademii Rzymskiej. Z tej racji nazwali go „barbarzy

” oraz

wrogiem sztuki i nauki. Nie przedsi wzi

adnych kroków w sprawie zwo ania soboru, a jego

47

apel o zorganizowanie wyprawy krzy owej nie spotka si z adnym odd wi kiem. Za jego
pontyfikatu Turcy podbili Albani i w 1470 zaj li Negroponte (Eube ), ostatni punkt oporu
Wenecji na Wschodzie. Nie rozpocz wszy reformy Ko cio a zmar 26 lipca 1471.

Sykstus IV (9.VIII.1472-12.VIII.1484)

Francesco delia Rovere, ur. w 1414 k. Sawony, franciszkanin, profesor studium zakonnego,

minister generalny tego zakonu od 1464 i kardyna od 1467. Papie em zosta 9 sierpnia 1471,
jego nepotyzm i intrygi uwik

y papie a w spory z w oskimi w adcami. Og osi rok 1475

Rokiem wi tym, w którym znowu wielu pielgrzymów nawiedzi o Rzym; by propagatorem
kultu Maryi i troszczy si o zakony ebracze. Przekszta ci Rzym w stolic renesansu,
funduj c m.in. Kaplic Syksty sk . Pozostawi swojemu nast pcy trudne do ud wigni cia
dziedzictwo z powodu rozrzutnej polityki finansowej.

Innocenty VIII (29.VIII.1484-25.VII.1492)

Giovanni Battista Cibo, ur. w 1432 w Genui, w wieku 35 lat zosta biskupem Sawony, po

pi ciu latach biskupem Molfetty, a w 1473 kardyna em-prezbiterem. Jego wybór na papie a
ska ony by symoni , zw aszcza e zawdzi cza ów wybór kardynatowi Giuliano della Rovere,
bratankowi Sykstusa IV, który potem nadal mia decyduj cy wp yw na rz dy papie a. W
sprawie Turków postawa papie a by a niekonsekwentna, nawi za stosunki z
Konstantynopolem.

Aleksander VI (11.VIII.1492-18.VIII.1503)

Rodrigo Borgia, ur. ok. 1430 w Walencji, by bratankiem Kaliksta III, który w 1455, w

wieku 25 lat, mianowa go kardyna em-diakonem i biskupem Walencji. Od 1456 by
podkanclerzem Ko cio a. Na papie a wybrano go 10 sierpnia 1492. Wspó cze ni chwalili jego
dyplomatyczn zr czno i ujmuj cy sposób bycia. Z powodu trybu ycia, jaki prowadzi ,
uwa a si go za jedn z najbardziej niegodnych postaci w historii papiestwa. W latach od 1462
urodzi o mu si kilkoro dzieci: najbardziej znane spo ród nich to Cezar i Lukrecja; po wyborze
zosta y przez papie a odpowiednio zabezpieczone materialnie. Trybu ycia Aleksander nie
zmieni nawet wtedy, gdy w roku 1468 otrzyma

wi cenia kap

skie. Jego polityczne

znaczenie objawi o si w tym, e w sporze mi dzy Hiszpani a Portugali o nowo odkryte
kolonie wytoczy respektowan przez oba mocarstwa lini demarkacyjn , ustalaj

prawa

asno ci obu.

Pius III (22.IX-18.X.1503)

Francesco Todeschini Piccolomini, bratanek Piusa II, ur. w 1439 k. Sieny, zosta w 1460

arcybiskupem Sieny i kardyna em. Pius III by zdeklarowanym wrogiem symonii i jawnym
przeciwnikiem Aleksandra VI. Mia dobr wol przeprowadzenia reformy Ko cio a, zmar po
26 dniach pontyfikatu.

Juliusz II (31.X.1503-21.II.1513)

Giuliano della Rovere, ur. w 1443, bratanek Sykstusa IV, franciszkanin, zdoby gruntowne

wykszta cenie i zosta przez wuja w roku 1471 wyniesiony do godno ci kardynalskiej. Juliusz,
cz owiek wielkiej si y ducha i cia a, by jednym z najpot niejszych papie y renesansu, jednak
bardziej jako m stanu ni kap an. Za g ówne zadanie pontyfikatu uwa

wzmocnienie pot gi

48

pa stwa ko cielnego; problemów wewn trznoko cielnych nie dostrzega . Podczas jego
pontyfikatu tworzyli: Bramante (plany nowej konstrukcji Bazyliki Piotrowej), Micha Anio
(plafon w Kaplicy Syksty skiej) i Rafael (freski w Watykanie). Nieporozumienia papie a z
królem francuskim spowodowa y inicjatyw zwo ania soboru w który zwo

na 19 kwietnia

1512 w Rzymie. V Sobór Latera ski by ostatni papiesk prób przeprowadzenia reformy w
Ko ciele przed reformacj . Juliusz II og osi w 1504 dekret o zakazie symonii podczas wyboru
papie a W kwietniu 1506 po

kamie w gielny pod now Bazylik

w. Piotra.

Leon X (11.III.1513-1.XII.1521)

Giovanni de Medici, ur. w 1475, ju w wieku 17 lat mianowany kardyna em, by

cz owiekiem bardzo wykszta conym, wielkim mi

nikiem sztuki i kobiet. Podró uj c po

Niemczech, Francji i Niderlandach, zetkn si z wieloma wybitnymi osobisto ciami swoich
czasów. Na konklawe trzeba go by o zanie , poniewa by niedysponowany. Kontynuowa
polityk swego poprzednika Juliusza II, skierowan przeciwko Francji. Za Leona obrady V
Soboru Latera skiego toczy y si dalej, jednak papie nie spe ni nadziei w sprawach
ko cielnej reformy, które w nim jako przeciwniku Aleksandra VI pok adano. Sytuacj w
Rzymie i kolegium kardynalskim dobrze ilustruje sprzysi enie, które zainicjowa przeciwko
papie owi kardyna Alfonso Petrucci; jego celem by o otrucie papie a. Petrucci zosta stracony,
a jego zwolennicy pozbawieni wszelkich urz dów. Podczas pontyfikatu tego papie a Luter
wyst pi przeciwko odpustom, 15 czerwca 1520 Leon bull w której pot piono Lutra.

Hadrian VI (9.I.1522-14.IX.1523)

Adrian Boyers, ur. w 1459 w Utrechcie, jako wychowawca i doradca Karola V kierowa

c jednocze nie biskupem Tortosy sprawami rz dowymi w Hiszpanii. W 1517 zosta

kardyna em. Ju na pierwszym konsystorzu za g ówne zagadnienie uzna obok zjednoczenia
chrze cija stwa obron przeciwko zagro eniu tureckiemu, któremu s

mia o przymierze

adców chrze cija skich: szczególnie zagro ony by Belgrad. Jego starania nie przynios y

jednak adnych wyników. Postulowana przez papie a reforma Ko cio a i Kurii napotka a
jednak na trudno ci. Poza tym nie mia w Kurii odpowiednich wspó pracowników. Program
reformy po jego mierci zosta zepchni ty na margines. Roz am religijny w Niemczech
rozszerza si . Hadrian by ostatnim niew oskim papie em w czasach nowo ytnych.

Klemens VII (19.XI.1523-25.IX.1534)

Giulia de Medici, ur. w 1478 we Florencji, by podkanclerzem swego kuzyna, papie a

Leona X. Na pierwszym konsystorzu po wyborze wymieni jako najpilniejsze zadania:
rozstrzygni cie spraw spornych z Lutrem, pokój mi dzy chrze cija skimi w adcami i usuni cie
zagro enia ze strony Turków. Klemens sprzeciwia zwo aniu soboru powszechnego w obawie

e na nowo od yje koncyliaryzm. Aby zapobiec niebezpiecze stwu tureckiemu, zabiega o

zawarcie przymierza mi dzy europejskimi w adcami jednak bez rezultatu. W ten sposób dosz o
do wielkiej ekspansji Turków na W grzech. Tymczasem wojska cesarskie poci gn y na
Rzym, gdzie spodziewano si wielkiego upu. 6 maja 1527 dotar y do Rzymu i tam
pozbawione dowództwa wojsko rozpocz o pl drowanie(Sacco di Roma). Papie zosta wzi ty
do niewoli i uwolniony dopiero po przyrzeczeniu powa nych ust pstw i sum pieni nych.
Dopiero w 1529 dosz o do zawarcia pokoju mi dzy papie em i cesarzem, kiedy Karol V, 26
lutego 1530, zosta koronowany przez papie a na cesarza.

49

Pawe III (13.X.1534-10.XI.1549)

Alessandro Farnese, ur. w 1468 w Rzymie, zosta wyniesiony do godno ci kardynalskiej

(1493) przez Aleksandra VI. wi cenia kap

skie przyj dopiero w 1519. Od 1524 by

kardyna em-biskupem Ostii i dziekanem kolegium kardynalskiego. 13 pa dziernika 1534 zosta
wybrany na papie a, przyjmuj c imi Paw a III. W 1536 zwo

sobór najpierw do Mantui, w

1537 za do Vicenzy, lecz z powodów politycznych nie doszed on do skutku i rozpocz si
dopiero w 1542 w Trydencie. W celu zwalczania post puj cego roz amu religijnego
zreorganizowa (1542) inkwizycj , powo uj c centralny urz d rzymski z sze cioma
kardyna ami, który pó niej nazwany zosta „ wi tym Oficjum”, a którego zadaniem by o
dbanie o czysto wiary w ca ym Ko ciele. Kiedy 10 listopada 1549 Pawe III umiera ,
przygotowany by grunt pod reform Ko cio a.

Juliusz III (7.II.1550-23.III.1555)

Giovanni Maria del Monte, ur. w 1487 w Rzymie, przyby jako kamerling na dwór Juliusza

II. W 1511 zosta biskupem Siponto, a w 1536 kardyna em. Jako legat papieski otworzy w
1545 Sobór Trydencki. Papie ten podobnie jak jego poprzednik by raczej cz owiekiem o
usposobieniu wieckim i sk onnym do nepotyzmu, cho jednocze nie by protektorem reformy
Ko cio a. 14 listopada 1550 wyda bull , na mocy której sobór z powrotem przeniesiono do
Trydentu. Juliusz zapocz tkowa te reform Kurii, ale jej nie doko czy .

Marceli II (9.IV-1.V.1555)

Marcello Cervini, ur. w 1501, w 1539 mianowany kardyna em, by od roku 1543

papieskim legatem na Sobcir Trydencki. By cz owiekiem uczonym i wra liwym na sztuki
pi kne. W 1548 zosta prefektem Biblioteki Watyka skiej. Spodziewano si po nim reformy
Ko cio a, bo posiada odpowiednie przygotowanie i kwalifikacje do jej przeprowadzenia.
Jednak zmar ju po 21 dniach piastowania urz du papieskiego.

Pawe IV (23.V.1555-18.VIII.1559)

Gianpietro Caraffa, ur. w 1476, by biskupem Chieti, arcybiskupem Brindisi i Neapolu i

przez jaki czas nuncjuszem w Hiszpanii. W roku 1524 utworzy razem z wi tym Kajetanem z
Thiene zakon teatynów i by pierwszym prze

onym tego zakonu. W 1536 zosta kardyna em

i przewodnicz cym inkwizycji. Jako kardyna -biskup Ostii (od 1553) by dziekanem kolegium
kardynalskiego. Kiedy obj urz d papie a, mia ju 80 lat; jego wybór wielu, którzy chcieli

reformie, powita o z rado ci . Obci

jednak swój pontyfikat tak niezwyk

surowo ci i tak wyra nym nepotyzmem, e kiedy umar , dosz o do powstania ludowego
przeciwko papiestwu. Surowy by te w wydawaniu inkwizycyjnych wyroków, które nie
oszcz dza y nawet najbardziej zas

onych osobisto ci, w roku 1559 og osi Indeks Ksi g

Zakazanych.

Pius IV (25.XII.1559-9.XII.1565)

Giovanni Angelo de Medici, ur. w 1499 w Mediolanie, od 1545 arcybiskup Raguzy, a od

1549 kardyna . Pius IV wprawdzie sam nie nale

do stronnictwa zwolenników reformy

Ko cio a, lecz kontynuowa dzie o reformy przez swego siostrze ca Karola Boromeusza.
Dlatego nada dalszy bieg obradom Soboru Trydenckiego, który ponownie zosta otwarty 18
stycznia 1562 roku. Sesja ko cowa odby a si 3 i 4 grudnia 1563; 26 stycznia 1564 zatwierdzi

50

Pius dekrety soborowe. Realizacj niektórych nie za atwionych spraw (jak u

enie nowego

msza u i brewiarza oraz wydanie katechizmu powszechnego) sobór powierzy papie owi. Do
13 listopada Pius spisa wszystkie dogmatyczne tezy soboru, tak zwane Trydenckie Wyznanie
Wiary, które mia o moc obowi zuj

biskupów i kap anów.

w. Pius V (7.I.1566-1.V.1572)

Michael Ghislieri, ur. w 1504, dominikanin, równie jako papie

zakonnej prostocie.

Swój wybór zawdzi cza przede wszystkim wi temu Karolowi Boromeuszowi. Stara si
wprowadzi w ycie postanowienia Soboru Trydenckiego. W 1566 og osi Katechizm Rzymski,
w 1568 nowy brewiarz, a w 1570 nowy msza . Wyst powa przeciwko heretykom i g osicielom

dnych nauk, ekskomunikowa królow angielsk El biet I, uznaj c j za zdetronizowan ,

co wywo

o gwa towne prze ladowanie katolików w Anglii (by to ostatni akt detronizacji

monarchy przez papie a). Szczególnie zas

si zwyci stwem z Turkami 7 pa dziernika

1571 w bitwie morskiej pod Lepanto w Zatoce Korynckiej. W dowód wdzi czno ci za to
zwyci stwo wprowadzi papie w Ko ciele wi to Matki Boskiej Ró

cowej. Kanonizowany

w roku 1712. Wspomnienie liturgiczne, 30 kwietnia.

Grzegorz XIII (13.V.1572-10.IV.1585)

Ugo Boncompagni, ur. w 1502, w 1558 zosta biskupem Vieste, w 1565 kardyna em; by

legatem papieskim w Hiszpanii. 13 maja 1572 wst pi na tron papieski. Konsekwentnie
kontynuowa odnow Ko cio a i rozbudowywa papieskie nuncjatury jako o rodki s

ce

ko cielnej reformie. Poniewa utworzenie zaleconych przez Sobór w Trydencie seminiariów w
Niemczech natrafia o na wielkie trudno ci, przeto w trosce o przyrost powo

kap

skich

wspiera Grzegorz istniej ce w Rzymie Kolegia. Zas

si tak e reform kalendarza.

Sykstus V (24.IV.1585-27.VIII.1590)

Felice Peretti, ur. w 1521, franciszkanin, w roku 1566 zosta genera em tego zakonu, z

kolei biskupem S. Agata de' Goti, a w 1570 kardyna em. Ju pierwsze dni pontyfikatu
pokaza y, e Sykstus jest wybitn osobowo ci . Najwi kszym jego osi gni ciem jest reforma
rzymskiej Kurii. Utworzy 15 wyodr bnionych resortów, tzw. kongregacji, Ta reforma, która
przetrwa a a do Piusa X, sta a si jednym z najwa niejszych elementów ko cielnej odnowy.
Papie zreformowa te samo kolegium kardynalskie: ustali , e kardyna ów b dzie 70: 6
kardyna ów-biskupów, 50 kardyna ów-prezbiterów i 14 kardyna ów-diakonów; to ustalenie
przetrwa o do roku 1958. Zarz dzi regularne wizyty biskupów w Rzymie, co umo liwi o
osobiste kontakty lokalnych zwierzchników ko cielnych z papie em. W Rzymie poleci
uko czy budow kopu y Bazyliki w. Piotra.

Urban VII (15-27.IX.1590)

Giambattista Castagna, ur. w 1521 w Rzymie. By nuncjuszem w Madrycie i kardyna em,

cz owiekiem dobrotliwym i pobo nym, lecz zmar ju w 12 dniu po wyborze.

Grzegorz XIV (5.XII.1590-17.X.1591)

Niccolo Sfondrati, ur. 1535 jako syn senatora Mediolanu i pó niejszego kardyna a

Francesco Sfondratiego; ca e ycie by chorowity. Przyjaciel wi tego Karola Boromeusza i

wi tego Filipa Neri, wiód

ycie ascetyczne tak e jako biskup Cremony, którym zosta w

51

1560, czy jako kardyna od 1583. Wspó cze ni uwa ali go za wi tego. Politycznie
niedo wiadczony, powierzy interesy pa stwa bratankowi Paolo Camillo Sfondratiemu,
którego mianowa kardyna em i sekretarzem stanu. Wewn trz Ko cio a kontynuowa dzie o
reformy Soboru Trydenckiego zw aszcza przez regularne wizyty biskupów w Stolicy
Apostolskiej. Podczas jego pontyfikatu wyposa ono kopu Bazyliki w. Piotra w latarni .

Innocenty IX (29.X-30.XII.1591)

Giovanni Antonio Facchinetti, ur. w 1519 w Bolonii, w 1560 zosta biskupem Nicastro, a

w 1583 kardyna em-prezbiterem. Wybrany na papie a w bardzo podesz ym wieku bra udzia
jeszcze w pracach Soboru Trydenckiego. By przyja nie usposobiony do ludzi i godny
szacunku, zmar ju po dwu miesi cach pontyfikatu.

Klemens VIII (30.I.1592-3.III.1605)

Ippolito Aldobrandini, ur. w 1536, cieszy si s aw wybitnego jurysty. Chocia by

cz owiekiem pobo nym, nieobce mu by y tak e nepotyzm i rozrzutno . Og osi Rok
Jubileuszowy 1600, który sprowadzi do Rzymu milion pielgrzymów. Kontynuowa dzie o
reform w Ko ciele.

Leon XI (1-27.IV.1605)

Alessandro Ottaviano de Medici, spokrewniony z Leonem X, ur. w 1535 we Florencji: by

przyjacielem wi tego Filipa Neri. W 1573 zosta biskupem Pistoi, a w 1574 arcybiskupem
Florencji. Pok adano w nim wielkie nadzieje w zwi zku z reform Ko cio a. Jednak zmar 26
dnia po wyborzego.

Pawe V (16.V.1601-28.I.1621)

Camillo Borghese, ur. w 1552 w Rzymie, zosta w 1597 biskupem Jesi, w 1603 za

kardyna em i inkwizytorem. Jego pontyfikat zdominowa y w g ównej mierze wa nie z
Republik Weneck , któr papie ob

interdyktem i odpowiedzialnych za to ekskomunik .

W gruncie rzeczy by to spór o stosunek mi dzy w adz

wieck i ko cieln . Dopiero w 1607

zawarto pokój: papie cofn interdykt i kl tw . W wojnie trzydziestoletniej wspiera Lig
Katolick . W zakresie wewn trznoko cielnym du e znaczenie mia o zaanga owanie papie a w
prace misyjne na ca ym wiecie. W Rzymie doprowadzi do ko ca budow Bazyliki w. Piotra.

Grzegorz XV (9.II.1621-8.VII.1623)

Alessandro Ludovisi, ur. w 1554 w Bolonii, od 1612 arcybiskup, od 1616 kardyna . Na

papie a wybrany w podesz ym wieku, przeniós wieksz cz

swych prerogatyw na bratanka

Ludovico Ludovisiego, który maj c zaledwie 25 lat zosta wyniesiony do godno ci
kardynalskiej. I cho pontyfikat Grzegorza trwa tylko dwa lata, to jednak pozostawi wyra ne

lady w Ko ciele: np. utworzy tzw. Kongregacj Rozkrzewiania Wiary, która koordynowa

przez trzy stulecia prac misyjn i kontrreformacyjn . Szczególnie popiera jezuitów. W 1622
kanonizowa zrówno ich za

yciela. Ignacego Loyol , Franciszka Ksawerego, Teres z Awili i

Filipa Nereusza.

52

Urban VIII (6.VIII.1623-29.VII.1644)

Maffeo Barherini, ur. 1568, mi

nik sztuki i protektor nauk. W dziedzinie polityki

wewn trznej Ko cio a jego d ugie rz dy bogate s w szereg donios ych faktów: poprawa ksi g
liturgicznych; reforma urz dów i kurii ko cielnych; reforma kalendarza liturgicznego. Z osob
tego papie a wi e si powstanie bardzo wielu monumentalnych gmachów w Rzymie. Na
panowanie Urbana VIII przypada te proces przeciwko Galileuszowi. W polityce zewn trznej
zachowywa pow ci gliwo , w wojnie trzydziestoletniej zachowa neutralno . W ostatnich
latach ycia podejmowa wielkie starania o przywrócenie pokoju w Europie.

Innocenty X (15.IX.1644-7.I.1655)

Giambattista Pamfili, ur. w 1574 roku w Rzymie, by przez d ugi czas nuncjuszem w

Hiszpanii, a od 1627 piastowa godno kardyna a-prezbitera. S abowity i stary papie by
ca kowicie pod wp ywem swej szwagierki, która dzi ki niemu bezwstydnie si wzbogaca a.
Donios ym wydarzeniem tego pontyfikatu jest zawarcie tzw. pokoju westfalskiego w 1648,
który zako czy wojn trzydziestoletni . Od Innocentego X kierowanie papiesk polityk
powierzono kardyna owi sekretarzowi stanu, co z ama o wp ywy i w adz kardyna ów-
nepotów. W 1653 ingerowa w spór o jansenizm.

Aleksander VII (7.IV.1655-22.V.1667)

Fabio Chigi, ur. w 1599 w Sienie, wst pi w 1628 na s

dyplomatyczn Ko cio a i by

od 1639 nuncjuszem w Kolonii. Na jego pontyfikacie zaci

y stosunki z Francj : m ody król

Ludwik XIV d

w duchu gallikanizmu do odzyskania ró nych praw w obr bie Ko cio a (np.

prawa nominacji biskupów). Nie powiod y si te starania papie a, aby zwo

Lig Katolick

przeciwko Turkom. Turcy, którzy zagra ali ju Wiedniowi, zostali wprawdzie pokonani w
1664 przez wojska francuskie, jednak nie zostali ca kowicie wyparci. W zakresie
wewn trznoko cielnym sprzyja nepotyzmowi, aczkolwiek w mniejszym stopniu ni jego
poprzednicy. Wielki by wk ad Aleksandra w budownictwo sakralne Rzymu; m.in. powierzy
Berniniemu budow konfesji i kolumnady w Bazylice w. Piotra.

Klemens IX (20.VI.1667-9.XII.1669)

Giulio Rospigliosi, ur. w 1600 w Pistoi, przez dziewi

lat by nuncjuszem w Hiszpanii, a

od 1657 kardyna em sekretarzem stanu. Wyró ni si jako po rednik podczas rokowa
pokojowych mi dzy Francj i Hiszpani i w w sporze z jansenizmem, doprowadzaj c do tzw.
pokoju klementy skiego. Sam

bardzo skromnie; codziennie us ugiwa ubogim w

Watykanie.

Klemens X (29.IV.1670-22.VII.1676)

Emilio Altieri, ur. w 1590 w Rzymie, by przez d ugie lata nuncjuszem w Polsce. W

praktyce rz dy Ko cio em sprawowa jego adoptowany bratanek, kardyna Paluzzo Paluzzi
Altieri. Zas

si na rzecz odwrócenia od Europy zagro enia tureckiego. Z finansow

pomoc papie a uda o si pó niejszemu królowi polskiemu Janowi III Sobieskiemu pokona
Turków w 1673 pod Chocimiem. Na papieskie nominacje kardyna ów silny wp yw wywiera a
Francja.

53

. Innocenty XI (21.IX.1676-12.VIII.1689)

Benedetto Odeschalchi, ur. w 1611 w Como. Od 1645 by kardyna em. Uwa a si go za

jednego z najbardziej godnych papie y tych czasów. Hojny dla ubogich, surowy za wobec
siebie i oszcz dny, by zagorza ym przeciwnikiem symonii i nepotyzmu. Sprzeciwia si
absolutyzmowi francuskiego króla Ludwika XIV (gallikanizm). Innocenty protestowa te
przeciwko prze ladowaniu hugenotów przez Ludwika, pot pia molinizm, wielkimi sumami
pieni nymi wspiera walk przeciwko Turkom. Uda o mu si doprowadzi do przymierza
Austrii z Polsk , co przyczyni o si do zwyci stwa nad Turkami w 1683 pod Wiedniem i
ostatecznie odsun o zagro enie tureckie od Zachodu. Innocentego XI, rzymianie od razu
czcili jako wi tego, ale dopiero Pius XII beatyfikowa go w 1956. Wspomnienie liturgiczne
zniesione.

Aleksander VIII (6.X.1689-1.II.1691)

Pietro Ottoboni, ur. 1610 w Wenecji, od 1654 biskup Brescii. Ze wzgl du na podesz y

wiek chcia zabezpieczy materialnie krewnych; ten nepotyzm okry cieniem jego pontyfikat.
Aleksander pot pi 31 zasad jansenizmu, o asce i wolno ci woli, a tak e stosunek soboru do
papie a, gallikanizm jak i próby ograniczenia papieskiej nieomylno ci.

Innocenty XII (12.VII.1691-27.IX.1700)

Antonio Pignatelli, ur. w 1615 w po udniowych W oszech, by nuncjuszem we Florencji, w

Warszawie i Wiedniu. W 1681 zosta arcybiskupem Neapolu i kardyna em. By godnym
papie em, który w 1692 wyda dekret o zakazie nepotyzmu. Jego reformy dotyczy y
duchowie stwa wieckiego i zakonnego, zlikwidowa wiele kosztownych urz dów
watyka skich. Uda o mu si za agodzi spór z Francj (gallikanizm), poniewa królowi
francuskiemu potrzebne by o poparcie papie a w sprawie dziedzictwa tronu hiszpa skiego.
Podobnie jak poprzednik i imiennik Innocenty XI, opowiedzia si przeciwko jansenizmowi.
Bardzo zas

si dla chrystianizacji Ameryki Po udniowej i rodkowej. Le

y mu te na

sercu misje w Abisynii. By nazywany „ojcem ubogich”, poniewa by g boko pobo nym
papie em i dobrym administratorem Ko cio a.

Klemens XI (23.XI.1700-19.III.1721)

Giovanni Francesco Albani, ur. w 1649 w Urbino; poprzednicy uwa ali go za jednego z

najbardziej wp ywowych kardyna ów. Jego ingerencja w wojn o dziedzictwo tronu
hiszpa skiego zako czy a si jednak niepowodzeniem. Po zako czeniu tej wojny (1715) papie
ponownie zacz zabiega o przymierze przeciwko Turkom. Dzi ki powa nemu wsparciu
papie a zacz a si wojna przeciwko Turkom, zako czona 5 sierpnia 1716 zwyci stwem
ksi cia Eugeniusza Sabaudzkiego, pod Peterwardein. Klemens wyst pi przeciwko
jansenistom, doprowadzi do zburzenia w 1709 r. klasztoru Port Royal we Francji. W bulli
„Unigenitus” pot pi papie 101 tez jansenisty Quesnela. Bull z 19 marca 1715 pot pi tzw.
„ryty chi skie”. Klemens wprawdzie prowadzi nieskazitelny tryb ycia, ale jego
niezdecydowanie i nieroztropno przynios y papiestwu powa ne szkody.

54

Innocenty XIII (8.V.1721-7.III.1724)

Michelangelo Conti, ur. w 1655 w pobli u Palestriny, w 1706 zosta kardyna em. Dzi ki

dyplomatycznym zdolno ciom uda o mu si polepszy stosunki mi dzy pa stwami
europejskimi.

Benedykt XIII (29.V.1724-21.II.1730)

Pietro Francesco Orsini, ur. 1649 w Bari, dominikanin, od 1672 kardyna , od 1686

arcybiskup Benewentu. Jako papie wola

skromnie i dlatego wzbrania si zamieszka w

okaza ych budowlach papieskich;

w celi klasztornej. Postanowi przyj imi Benedykta

XIV, przeciwko czemu protestowali jednak rzymianie, poniewa nie uznawali antypapie a
Benedykta XIII. Tak oto w spisie papie y pojawi o si dwukrotnie imi Benedykta XIII.
Benedykt stara si bardzo o umocnienie dyscypliny i odnow

ycia ko cielnego. Podczas jego

pontyfikatu odby o si kilka kanonizacji: Alojzego Gonzagi, Jana Nepomucena, Stanis awa
Kostki (13 grudnia 1726) i Jana od Krzy a. Papie nie wykazywa zainteresowania wielk
polityk , z braku do wiadczenia w tej dziedzinie. Fatalne w skutkach okaza o si obdarzenie
zaufaniem cz owieka zupe nie niegodnego, Niccolo Cosci , którego po wyborze na papie a
sprowadzi z Benewentu do Rzymu, mianuj c arcybiskupem i kardyna em. Ten ca kowicie
zaw adn finansami Watykanu i bezwstydnie wyzyskiwa poddanych pa stwa ko cielnego,
daj c si przekupywa obcym pa stwom.

Klemens XII (12.VII.1730-6.II.1740)

Lorenzo Corsini, ur. w 1652, zosta ksi dzem dopiero w 1685, w 1691 mianowano go

nuncjuszem w Wiedniu, a w 1706 kardyna em. Ju w czasie wyboru by cz owiekiem
schorowanym, w dwa lata za po obj ciu urz du papieskiego straci wzrok. Wielki wp yw na
rz dy Ko cio em wywiera jego bratanek, kardyna Nerio Corsini. Papie zdoby sobie wielkie
uznanie jako protektor sztuki i nauki. Ci

ar d ugów Watykanu wzrasta , nieporz dków w

administracji papie nie zlikwidowa , jego ko cielnopolityczne decyzje by y nieudane. W 1738
wyda bull pot piaj

wolnomularstwo.

Benedykt XIV (17.VIII.1740-3.V.1758)

Prospero Lambertini, ur. w 1676 w Bolonii, od 1727 arcybiskup Ankony, od 1728

kardyna , a od 1731 arcybiskup Bolonii. Konklawe, które dokona o?jego wyboru, by o
najd

szym w nowo ytnej historii papiestwa; trwa o sze miesi cy. Obok dzia alno ci

arcybiskupiej mia jeszcze czas na pisanie obszernych dzie teologicznych na temat procesów
kanonizacyjnych i beatyfikacyjnych i synodów diecezjalnych; dzie a te przez d ugi czas mia y
dla Ko cio a znaczenie fundamentalne. Za jego pontyfikatu zawarto porozumienia z wielu
pa stwami: m.in. uzna Fryderyka II jako króla Prus. W 1744 pot pi te tzw. ryty malabarskie
w Indiach. Za jego pontyfikatu narasta a powa nie wrogo wobec zakonu jezuitów;
przeciwnicy starali si wszelkimi rodkami doprowadzi do jego rozwi zania. Benedykt
wyst pi przeciwko jezuitom w Portugalii, gdzie zwalcza ich gwa townie minister Pombal.
Dekret w tej sprawie mia dla jezuitów bardzo powa ne nast pstwa. Benedykt zapocz tkowa
reform Indeksu Ksi g Zakazanych i procedury zamieszczania dzie na indeksie.

55

Klemens XIII (6.VII.1758-2.II.1769)

Carlo Rezzonico, ur. w 1693 w Wenecji, w 1737 zosta kardyna em i biskupem Padwy,

gdzie z wielkim powodzeniem dzia

jako duszpasterz. Jego pontyfikat ca kowicie

zdominowa a sprawa jezuitów. Do z

onego w styczniu 1769 wniosku pa stw katolickich o

rozwi zanie zakonu papie ustosunkowa si negatywnie; nie chcia w tak wa nej kwestii
rozstrzyga sam, lecz do jej zbadania powo

komisj kardyna ów. Na dzie przed zebraniem

si komisji papie zmar . Za Klemensa XIII toczy y si powa ne dyskusje nad organizacj
Ko cio a. W zakresie ko cielno-politycznym za pontyfikatu tego papie a ujawni a si
bezsilno papiestwa. W dzieje ko cielnej pobo no ci wpisa si Klemens udzieleniem zgody
na obchodzenie wi ta Serca Jezusa (1765).

Klemens XIV (19.V.1769-22.IX.1774)

Lorenzo Ganganelli, ur. w 1705 k. Rimini, franciszkanin, zosta w 1740 rektorem tzw.

Kolegium Bonawentury tego zakonu w Rzymie, w 1759 kardyna em. 22 lipca 1769 katolickie
mocarstwa ponowi y wniosek o rozwi zanie zakonu jezuitów. Klemens uleg z obawy przed
Francj i Hiszpani . Zakon ten rozwi zano na podstawie brewe wydanego 21 lipca 1773.
Pontyfikat Klemensa XIV charakteryzowa si s abo ci i uleg

ci wobec dworów

europejskich. Osobi cie by cz owiekiem pobo nym i teologicznie wykszta conym ale jego
pontyfikat nie wyszed Ko cio owi na dobre.

Pius VI (15.II.1775-29.VIII.1799)

Giovanni Angelo Braschi, ur. w 1717 w Cesenie, studiowa prawo, a w 1758 przyj

wi cenia kap

skie. W 1766 na polecenie papie a obj zarz d nad skarbcem papieskim i

uporz dkowa nadwer one finanse pa stwa ko cielnego. W 1773 zosta kardyna em. Jego
pontyfikat charakteryzowa si wielkimi trudno ciami, wynikaj cymi z ideologii o wiecenia a
nast pnie rewolucji francuskiej. Najgorsze skutki przynios a rewolucja z 1789 dla papie a
osobi cie i dla Ko cio a francuskiego, którego ca y maj tek ko cielny zosta zaw aszczony
przez pa stwo. Pa stwo wprowadzi o swoje prawa si , wraz z urz dowym kultem wolno ci i
równo ci z bóstwem rozumu. Wydawa o si , e Ko ció Francji zosta zniszczony. W 1796
wojska francuskie zaj y pa stwo ko cielne; ponadto zmuszono papie a, by wyp aci
kontrybucj i wyda warto ciowe r kopisy i dzie a sztuki. 15 lutego 1798 ustanowiono w
Rzymie republik , papie a uznano za zdetronizowanego, Poniewa papie wzbrania si
opu ci Rzym, przeniesiono go przemoc najpierw do Sieny, a potem, 1 lipca, do Florencji.
Wreszcie w 1799 chorego papie a, który uprzednio wyrazi pragnienie, eby umrze w
Rzymie, przetransportowano na noszach przez Alpy do Francji, zrazu do Grenoble, a nast pnie
do Valence, gdzie zmar .

Pius VII (14.III.1800-20.VIII.1823)

Luigi Barnaba Chiarmonti, ur. w 1742, benedyktyn. Pius VI mianowa go biskupem Tivoli

(1782) i Izoli (1785). W 1785 zosta kardyna em. Kiedy Pius VI zmar we francuskiej niewoli,
papiestwo, jak si zdawa o, dobieg o swego kresu, pot ga Napoleona wzrasta a. Wybory
papie a odby y si w klasztorze benedykty skim S. Giorgio pod ochron austriack . We
Francji dosz o tymczasem do zmian. Napoleon 15 lipca 1801 roku zawar konkordat z Francj ,
dyktuj c surowe warunki, równie w Italii ingerowa w prawa Ko cio a. Kiedy papie si na to
nie zgodzi , cesarz 2 lutego 1808 zaj Rzym, 6 wrze nia za otoczy wojskiem siedzib

56

papie a. 10 czerwca 1809 Pius odpowiedzia na to og oszeniem bulli ekskomunikuj cej
cesarza. W rezultacie z 5 na 6 lipca uwi ziono papie a a nast pnie wywieziono z Rzymu i
uwi ziono do r. 1814. Uchwa Kongresu Wiede skiego z 9 czerwca 1815 zwrócono
papie owi pa stwo ko cielne. Pius VII reaktywowa te skasowany przez Klemensa XIV w
1773 zakon jezuitów. Dzia alno Piusa VI po pozornym upadku papiestwa przyczyni a si
znacznie do odrodzenia papiestwa.

Leon XII (28.IX.1823-10.II.1829)

Annibale della Genga, ur. w 1760, by nuncjuszem w Niemczech i Francji, od 1816

kardyna i biskup Sinigaglii, od 1818 biskup Spoleto, a od 1820 kardyna wikariusz Rzymu.
Ingerowa w sprawy Ko cio a w Niemczech. W 1825 zarz dzi uroczyste obchody Roku

wi tego, których w 1800 nie mo na by o zorganizowa . Rzym znowu sta si religijnym

centrum wiata. Zleci te rozbudow Biblioteki Watyka skiej oraz odbudow spalonej za
Piusa VI bazyliki w. Paw a za Murami. Troszczy si równie bardzo o prac misyjn na

wiecie. Leon XII By cz owiekiem wzorowej pobo no ci i prowadzi bardzo prosty tryb ycia.

Jego dzia alno (z powodu sporów politycznych) w Italii znalaz a niewielkie uznanie, tym
wi ksze jednak w Ko ciele ca ego wiata.

Pius VIII (31.III.1829-30.X.1830)

Saverio Castiglioni, ur. w 1761, w 1800 zosta biskupem Montalto, w 1816 kardyna em, od

1821 by biskupem Frascati. W krótkim okresie sprawowania urz du troszczy si bardzo,
wobec istni

cej religijnej oboj tno ci, o pog bienie wiary.

Grzegorz XVI (2.II.1831-1.VI.1846)

Bartolomeo Cappellari, ur. w 1765 w Belluno, wst pi jako m ody cz owiek do zakonu

kamedu ów. W 1805 zosta opatem tego zakonu w rzymskim klasztorze, w 1825 kardyna em, a
w 1826 prefektem Kongregacji Rozkrzewiania Wiary. U zarania jego pontyfikatu w ró nych

oskich miastach wybuch y rozruchy. Ju w roku 1821 mocarstwa europejskie wysuwa y

rozmaite propozycje reformy pa stwa ko cielnego. Dyskutowanej wówczas sprawy
zjednoczenia W och papie nie podj . Energicznie natomiast zajmowa si stanem Ko cio a w

wiecie, w encyklice z 1832 apelowa do biskupów ca ego wiata o utrzymanie cis ej wi zi z

centrum Ko cio a, Stolic Piotrow . Grzegorza XVI uwa a si go za pobo nego, m drego,
wykszta conego cz owieka, który energicznie anga owa si na rzecz umocnienia pozycji
papiestwa w Ko ciele. Za jego pontyfikatu narasta ruch rewolucyjny zarówno na terenie
pa stwa ko cielnego, jak i ca ej Italii.

. Pius IX (16.VI.1846-7.II.1878)

Giovanni Mastai-Ferretti. Urodzi si 13 maja 1792 w Senigalii, w 1819 przyj

wi cenia

kap

skie, w 1827 zosta arcybiskupem Spoleto, w 1832 Imoli, w 1840 za kardyna em. W

roku 1848 rewolucjoni ci dali, aby papie wypowiedzia wojn Austrii, i oblegali w tym celu
Kwiryna . 24 listopada 1848 papie zmuszony by uciec z Rzymu do Gaety, kiedy 9 lutego
1849 proklamowano w Rzymie republik . 12 kwietnia 1850 papie , wspierany wojskami
francuskimi, wróci do Rzymu. W 1860 wojska Zjednoczonego Królestwa W oskiego zdoby y
wi ksz cz

pa stwa ko cielnego Pius odmówi pój cia na kompromisy, dlatego po zaj ciu

Rzymu (1870) rz d w oski jednostronnie „uregulowa ” stosunki z Ko cio em. Odt d a do
1929 r. papie e uwa ali si za „wi niów Watykanu”. Pius IX w listopadzie 1854 uroczy cie

57

og osi dogmat o niepokalanym pocz ciu NMP. W 1864 og osi encyklik , do której do czony
zosta „Syllabus” g ównych b dów nauk epoki: panteizmu, naturalizmu, racjonalizmu,
indyferentyzmu, socjalizmu i komunizmu, jak równie fa szywych nauk w sprawie
chrze cija skiego ma

stwa i chrze cija skiej etyki. Najwa niejszym

wewn trznoko cielnym wydarzeniem tego pontyfikatu by I Sobór Watyka ski. Oficjalnie
zwo any, 29 czerwca 1868. Sobór przyj 13 lipca 1870 dogmat o nieomylno ci papie a. 19
lipca 1870 wybuch a wojna niemiecko-francuska, 20 wrze nia 1870 wojska w oskie zaj y
Rzym, co by o równoznaczne z likwidacj pa stwa ko cielnego. Dla Ko cio a wiatowego
pontyfikat Piusa IX mia wielkie znaczenie: w Anglii reaktywowano katolick hierarchi ; w
Niderlandach odnowi papie hierarchi zburzon w okresie reformacji. W Ameryce
katolicyzm rozwija si bardzo ywo; tam te powstawa y coraz to nowe prowincje ko cielne i
biskupstwa. Papie bardzo mocno wspiera te prac misyjn w wiecie. Uda o si zawrze
konkordaty z Rosj (1847), Hiszpani (1851), Austri (1855), Portugali (1857) i z kilkoma
pa stwami rodkowoameryka skimi. Pius IX pot pi tak e w encyklice z 5 lutego 1875
polityk niemieck wobec Ko cio a. aden papie XIX stulecia nie znalaz tak silnego poparcia
u katolików na ca ym wiecie. W szerokich kr gach Ko cio a czczono go jako „papie a

czennika”, który by gotowy pod

drog krzy a.Beatyfikowany przez Jana Paw a II w

2000.

Leon XIII (20.II.1878-20.VII.1903)

Giacomo Vincenzo Pecci, ur. w 1810 w pobli u Anagni, dzia

jako nuncjusz w Brukseli

(od 1843) oraz jako biskup Perugii (od 1846). W 1853 zosta kardyna em. Wybrany papie em
20 lutego 1878 r. W pierwszej encyklice z 21 kwietnia 1878 za jedno z najwa niejszych zada
pontyfikatu uzna rozwi zanie problemu Kulturkampfu w Niemczech. Na stosunkach Ko cio a
z Francj zaci

y ustawy antyko cielne, zabiegi Leona XIII o pojednanie z rz dem

francuskim sko czy y si niepowodzeniem. We W oszech na prze omie 1870/1871 w wyniku
zjednoczenia W och pa stwo ko cielne uleg o likwidacji, papie — jak jego poprzednik —
jako „wi zie Watykanu” (przez kilka dziesi cioleci papie e nie opuszczali Watykanu i nie
odbywali d

szych podró y). W zakresie wewn trznoko cielnym Leon XIII realizowa dzie o

reformy zapocz tkowane przez Sobór Watyka ski I. W encyklikach zajmowa stanowisko
wobec ró nych kwestii teologicznych: i tak zaleci studium w. Tomasza z Akwinu, w 1902
utworzy Papiesk Komisj Biblijn . W encyklice „Rerum novarum” (1891), stara si zaj
postaw po rednicz

mi dzy pracodawcami i warstw robotnicz . Za wa ne zadanie

pontyfikatu uwa

ponowne zjednoczenie chrze cijan podzielonych w wierze; w 1896

opublikowa encyklik „Satis cognitum” po wi con jedno ci Ko cio a. Zmar 20 lipca 1903 w
wieku 93 lat, zd

jeszcze par miesi cy wcze niej obchodzi 25-lecie pontyfikatu. Leona

zalicza si do najbardziej wp ywowych papie y XIX stulecia.

w. Pius X (4.VIII.1903-20.VIII.1914)

Giuseppe Sarto, ur. 2 czerwca 1835, syn listonosza, po okresie pe nienia funkcji wikarego i

proboszcza zosta kanonikiem w Treviso, w 1884 biskupem Mantui, a w 1893 patriarch
Wenecji i kardyna em. Tu by protektorem reformy diecezji, której chcia s

jako

duszpasterz. Obrany papie em 4 sierpnia 1903. Równie jako papie owi zale

o mu na

odnowie wewn trznej Ko cio a, co uwa

za swoje g ówne zadanie: „Wszystko odnowi w

Chrystusie” — by o jego dewiz . Wielostronne reformy rozpocz od muzyki ko cielnej i
zredagowania kodeksu prawa kanonicznego. Dekretem z 20 grudnia 1905 zaleci postulowane

58

ju przez Sobór Trydencki, cz ste, a nawet codzienne przyjmowanie Komunii w.; 8 sierpnia
zaleci przyjmowanie pierwszej Komunii w. przez dzieci w bardzo m odym wieku. W 1911
zreformowa brewiarz. — W 1904 roku zakaza pod kar ekskomuniki wszelkiej ingerencji
czynników politycznych w wybory papie a. W 1908 zreformowa Kuri . Zapocz tkowa w r.
1909, wydawanie „Acta Apostolicae Sedis”, uregulowa obowi zki biskupów wobec Stolicy
Apostolskiej. Zreorganizowa s downictwo ko cielne tzw. Rot Rzymsk . 7 maja 1909
utworzy Instytut Biblijny w Rzymie, w celu prowadzenia studiów biblijnych; w 1907
zapocz tkowa rewizj Wulgaty. Wyda nowy katechizm. W czasie pontyfikatu Piusa X
niektórzy post powi teolodzy nauczali w duchu protestanckim g osz c, e dogmaty wiary
Ko cio a s zmiennymi symbolami religijnej prawdy, które nale y dostosowywa i poddawa
krytyce. Pius X pot pi ich koncepcj (modernizm) w dekrecie z 3 lipca 1907 i w encyklice
„Pascendi” z 8 wrze nia 1907. W przededniu wybuchu pierwszej wojny wiatowej: 2 sierpnia
1914 Pius X wezwa

wiat do pokoju i do modlitwy za pokój. Pius X zmar w nocy 20 sierpnia

1914. W 1954 kanonizowany przez Piusa XII. Wspomnienie liturgiczne, 21 sierpnia.

Benedykt XV (3.IX.1914-22.I.1922)

Giacomo della Chiesa, ur. 21 listopada 1854 w Genui, od 1878 kap an, od 1882 w

papieskiej s

bie dyplomatycznej, od 1907 arcybiskup Bolonii, od 1914 kardyna . 3 wrze nia

1914 wybrany na papie a jako nast pca Piusa X. Na czas jego pontyfikatu przypada pierwsza
wojna wiatowa i rewolucja bolszewicka. Podejmowa starania o przywrócenie pokoju, m.in. w
li cie do Wilhelma II z 1917 r. oraz w odezwie do rz dów pa stw prowadz cych wojn . W
1917 oddelegowa kardyna a Eugenio Pacelli, pó niejszego Piusa XII, jako nuncjusza do
Monachium. W 1917 opublikowa Codex Juris Canonici. W ostatnich miesi cach ycia
usi owa przyczyni si do z agodzenia kl ski g odu w Rosji.

Pius XI (6.II.1922-10.II.1939)

Achille Ratti, ur. 31 maja 1857 w Desio pod Monz , profesor mediola skiego seminarium

duchownego, w 1907 zosta prefektem Ambrozja skiej, w 1914 za Watyka skiej Biblioteki.
W 1918 mianowany wizytatorem apostolskim w Polsce, a w 1919 nuncjuszem. W 1921 zosta
arcybiskupem Mediolanu i kardyna em, wybrany na papie a podczas konklawe 6 lutego 1922,
przyjmuj c imi Piusa XI. Zamierza dzia

na rzecz pokoju mi dzy narodami. Temu celowi

podporz dkowa te Rok wi ty, który obchodzono w 1925, jak równie ustanowi w 1925

wi to Chrystusa Króla. Od czasów pontyfikatu Piusa XI mo na mówi , o rozwoju nauki o

apostolstwie ludzi wieckich. Pierwsze wypowiedzi papieskie na temat Akcji Katolickiej
znalaz y si w encyklice Piusa XI z 1922 r. Ubi arcano Dei. Akcja Katolicka, wed ug zamys u
Piusa XI, mia a si sta narz dziem moralnego odrodzenia ca ego spo ecze stwa. Pius XI
rozumia , e obecno Ko cio a w zmieniaj cej si rzeczywisto ci uzale niona jest w g ównej
mierze od tego, na ile za zmianami tymi b dzie nad

. Podj te zagadnienie rodziny i

wychowania w encyklice „Casti connubi” z 1930 r. oraz w r. 1931 nawi za do kwestii
spo ecznej w encyklice „Quadragesimo anno”, w 1926 r. o pracy misyjnej na wiecie, w 1935 o
kap

stwie. W 1937 r. pot pi komunizm w „Divini Redemptoris” i w „Mit brennender Sorge”

narodowy socjalizm. W 1937 powo

Papiesk Akademi Nauk. Wyst powa przeciwko

ekumenizmowi w encyklice „Mortalium animos” z 1928 r. Pius XI przeprowadzi 500
beatyfikacji i 33 kanonizacje, m.in. Teresy od Dzieci tka Jezus, Piotra Kanizjusza, Jana Bosco,
Alberta Wielkiego, proboszcza z Ars, angielskich m czenników Tomasza Morusa i Johna
Fishera. Jego pontyfikat zapocz tkowa — po za amaniu spowodowanym wojn

wiatow —

59

seri konkordatów, m.in. w 1924 z Bawari , w 1929 z Prusami, w 1932 z Badeni , w 1933 z
Niemcami. Szczególne znaczenie mia o rozwi zanie kwestii pa stwa watyka skiego w
zawartych 11 lutego 1929 tzw. uk adach latera skich z Mussolinim. W Niemczech po doj ciu
do w adzy Hitlera rozpocz si okres prze ladowania Ko cio a — mimo zawartego 10
wrze nia 1933 r. konkordatu z Rzesz Niemieck . Za pontyfikatu Piusa XI Ko ció doznawa
prze ladowa tak e w Rosji, Meksyku i Hiszpanii.

Pius XII (2.III.1939-9.X.1958)

Eugenio Pacelli, ur. 2 marca 1876 w Rzymie; od 1901 pracowa w papieskim sekretariacie

stanu. W 1917 zosta nuncjuszem w Monachium, a w 1920 nuncjuszem w Berlinie, wybrany
papie em 2 marca 1939, jako dotychczasowy kardyna sekretarz stanu. Jego has em
przewodnim jako papie a by o: „Pokój jest dzie em sprawiedliwo ci”. Ju wkrótce po
koronacji 12 marca 1939 r. og osi , e jego g ównym zadaniem jest ratowanie zagro onego
pokoju. 5 maja skierowa list do Hitlera, w którym wskaza jako g ówny cel zachowanie
pokoju, równie jego pro ba wyra ona wobec Mussoliniego, aby wstawi si u Hitlera za
utrzymaniem pokoju, nie odnios a skutku. 24 sierpnia 1939 skierowa energiczny apel do
narodów o pokój 1 wrze nia 1939 roku wybuch a druga wojna wiatowa. Równie podczas
wojny nawo ywa wci

od nowa o pokój, nakre laj c jego trwa e prawne i religijne zasady;

temu celowi s

y zw aszcza jego przemówienia na Bo e Narodzenie. Pius zabiega o to, by

uchroni Rzym przed atakami lotnictwa i frontem. Udzieli azylu ponad 5000 ydów (wi cej
nie móg ich pomie ci ). Planowa te protest publiczny wobec rz du Rzeszy przeciwko
prze ladowaniu ydów, ale kiedy zrozumia , e rz dowe rodki odwetu mog yby wskutek tego
jeszcze pogorszy ich sytuacj , odst pi od tego zamiaru — z czego mu po wojnie uczyniono
zarzut. Papie stara si w miar swoich mo liwo ci organizowa pomoc humanitarn dla ofiar
wojny. Na czasy pontyfikatu Piusa XII (1939-1958) przypada jeden z najtrudniejszych dla
Ko cio a okresów, by y to bowiem lata II wojny wiatowej, a nast pnie leczenia jej skutków:
podzia u na wrogie obozy rozdzielone „ elazn kurtyn ”, okres zimnej wojny, na którym
stalinizm wycisn tak fatalne pi tno, co szczególnie silnie da o o sobie zna w sytuacji
Ko cio a w krajach Europy rodkowej. Nawi zuj c bardzo cz sto do encykliki Rerum
novarum, Pius. XII wskazywa na prawo naturalne oraz na wynikaj ce z niego prawa osoby
ludzkiej. W Or dziu radiowym w Wigili Bo ego Narodzenia 1941 roku odwo ywa si do
objawionego przez Boga naturalnego porz dku, który winien by podstaw „nowego
porz dku”. Wyeliminowane by musz wszelkie kroki zmierzaj ce do zagarni cia róde
ekonomicznych i dóbr materialnych „wspólnego u ytku”. Twierdzi , e w

ciwe rozwi zanie

tej kwestii mo e mie decyduj ce znaczenie dla „ekonomii wiata”. Z gorzkiego
do wiadczenia ustrojów dyktatorskich, niekontrolowalnych przez obywateli, papie
wyprowadza wniosek, e okoliczno ciom czasów obecnych najlepiej odpowiada prawdziwa i
zdrowa demokracja. W zgie ku wojny papie dostrzega , i pokój bez takich gwarancji to

ród o nowych konfliktów, które zrodz , dysproporcje w posiadaniu. Nie by o kwestii natury

dogmatycznej czy etycznej, wobec której papie nie zaj by stanowiska. Niew tpliwie
najwa niejsza by a encyklika „Mystici corporis” (1943) o ko ciele, podobnie wa na by a
encyklika biblijna „Divino aftlante Spiritu” (1943) oraz „Mediator Dei” (1947) po wi cona
liturgii. W encyklice „Humani generis” (1950) wyst powa przeciwko b dom, które
fa szowa y nauk Ko cio a. Punktem szczytowym tego pontyfikatu by o og oszenie 1 listopada
1950 podczas Roku wi tego dogmatu o Wniebowzi ciu Maryi. W 1954 podczas Roku
Maryjnego Pius XII ustanowi

wi to Maryi Królowej. Równie po wi ci encyklik czci

60

Serca Jezusowego (1956). Cho nie og osi

adnej encykliki spo ecznej, to jednak w zajmowa

stanowisko wobec kwestii spo ecznych. Pius XII przeprowadzi 33 kanonizacje. Ko ció
podczas jego pontyfikatu dozna licznych prze ladowa , m.in. w Chinach i ZSRR.

. Jan XXIII (28.X.1958-3.VI.1963)

Angelo Giuseppe Roncalli, ur. 25 listopada 1881 w Sotto il Monte w biednej i

wielodzietnej rodzinie, zdoby sobie prawo do studiów dzi ki swym uzdolnieniom. Uko czy je
w Rzymie doktoratem z teologii; 10 sierpnia tego samego 1904 roku zosta w Rzymie
wy wi cony na kap ana. Biskup jego rodzimej diecezji Bergamo powo

go na swego

sekretarza i zleci mu ponadto wyk ady w seminarium duchownym z zakresu historii Ko cio a,
patrologii i apologetyki. Podczas pierwszej wojny wiatowej by pocz tkowo sanitariuszem,
potem kapelanem wojskowym. W 1921 zosta powo any do pracy w Kongregacji
Rozkrzewiania Wiary w Rzymie, wyk adaj c jednocze nie patrologi w seminarium rzymskim:
w 1925 mianowany przez Pius XI wizytatorem apostolskim w Bu garii i konsekrowany na
biskupa. Po dziewi cioletniej dzia alno ci w Sofii zosta delegatem na Grecj i Turcj ,
najpierw w Stambule, a od 1937 w Atenach. 23 grudnia 1944 mianowany przez Piusa XII
nuncjuszem we Francji, gdzie dotychczasowy nuncjusz i biskupi kolaborowali z marsza kiem
Petainem, w zwi zku z czym nowy rz d francuski domaga si dymisji 33 biskupów
francuskich. Roncallemu uda o si temu zapobiec i z agodzi napi cia we Francji. Od 1951 by
sta ym obserwatorem papie a przy UNESCO w Pary u. 12 stycznia 1953 zosta arcybiskupem
(patriarch ) Wenecji i kardyna em. Wybrany papie em zosta 28 pa dziernika 1958 by mo e
w zamierzeniu kardyna ów jako „papie przej ciowy” w wieku 77. Jednak jego pontyfikat
otworzy przed Ko cio em nowe i wa ne drogi w przysz

. Na pocz tku papieskiego

us ugiwania wyznaczy sobie trzy zadania: odbycie synodu dla miasta Rzymu, poprzez który
zamierza nada nowe impulsy duszpasterstwu i yciu w wierze; drugim zadaniem by o
zreformowanie kodeksu prawa kanonicznego. (Prace nad nim rozpocz y si wkrótce po
obj ciu przez niego urz du i zako czy y si podpisaniem

Kodeksu Prawa Kanonicznego

w

1983 przez Jana Paw a II; trzecim zadaniem by o zwo anie II Powszechnego Soboru
Watyka skiego. W zwi zku z tym papie wyja ni cel tego zgromadzenia: Ko ció winien si
dostosowa do wymogów epoki; 14 czerwca u

z kolei, po raz pierwszy, s owa

„aggiornamento”, „udzisiejszenie Ko cio a”. Papie Jan XXIII 25 grudnia 1961 zwo

sobór

na rok 1962, a jego rozpocz cie wyznaczy na 11 pa dziernika 1962. Pierwsza sesja trwa a do 8
grudnia 1962, drugiej sesji ju nie do

. Pierwsza encyklika Jana XXIII „Ad Petri Cathedram”

by a jego encyklik inauguracyjn na urz dzie (29 czerwca 1959); zawiera oficjaln zapowied
soboru. Dla upami tnienia setnej rocznicy mierci Jana Vianney, proboszcza z Ars, napisa
drug encyklik , która by a po wi cona trosce o stan kap

ski (1 sierpnia 1959). 26 wrze nia

1959 ukaza a si encyklika po wi cona modlitwie ró

cowej. Czwarta encyklika zajmuje si

problemem pracy misyjnej (29 listopada 1959). Podkre la si w niej szczególnie niezb dno
posiadania rodzimej hierarchii i znaczenie ludzi wieckich w pracy misyjnej. Z powa nym
rezonansem spotka a si encyklika spo eczna

„Mater et Magistra”

(15 maja 1961). Szósta

encyklika — z okazji 1500. rocznicy mierci papie a Leona Wielkiego — po wi cona jest
jedno ci Ko cio a. 1 czerwca 1962 ukaza a si encyklika, której tematem by a pokuta. Ostatnia
encyklika papie a,

„Pacem in terris”

(11 kwietnia 1963), na temat pokoju w ród wszystkich

narodów, w wolno ci i sprawiedliwo ci, wywar a wielki wp yw. Papie sam raczej by
zakotwiczony w tradycji: po tej linii id jego wskazania w kwestii interpretacji Biblii, jego
obstawanie przy acinie jako w

ciwym j zyku studiów teologicznych i sprzeciw wobec

61

francuskich ksi y robotników. Równie pobo no i g boka religijno papie a
charakteryzowa y si tradycjonalizmem, tak jak wiadcz o tym zarówno jego „Dziennik
duchowy”, jak i jego „Duchowy testament”. Tym g boko religijnym nastawieniem

te

papie przez ostatnie miesi ce, kiedy ju zdawa sobie spraw z nieuleczalnej choroby, na któr
cierpia . Na pocz tku roku 1963 pogorszy si jego stan zdrowia. W drugi dzie Zielonych

wi t, 3 czerwca 1963, papie umar . Okre lenia, jakie mu nadano: „Jan Dobry, Dobry Papie

Jan”, wyra aj nie tylko istot jego charakteru i dzia ania, ale i sympati , jak si cieszy ze
strony wszystkich. Jako „papie soborowy” rozpocz swym pontyfikatem nowy rozdzia w
dziejach papiestwa. Beatyfikowany przez Jana Paw a II w 2000 r.

Pawe VI (21.VI.1963-VIII.1978)

Giovanni Battista Montini, ur. 28 wrze nia 1897 w pobli u Brescii, w 1920 otrzyma

wi cenia kap

skie i po dalszych studiach wst pi do s

by dyplomatycznej Stolicy wi tej.

W 1923 pracowa w nuncjaturze w Warszawie, w 1924 przeszed do pracy w sekretariacie
stanu. Do roku 1933 pe ni ponadto funkcje duchowego asystenta przy Unii Studentów
Katolickich W och. W 1937 zosta Montini substytutem (podsekretarzem stanu), przez co sta
si jednym z najbli szych wspó pracowników Piusa XII. W 1944 obj urz d do spraw
wewn trznoko cielnych w sekretariacie stanu. 1 lutego 1954 zosta arcybiskupem Mediolanu.
Tam po wi ci si reformie duszpasterstwa w duchu czasu, liturgicznej odnowie i kontaktom z
mo liwie najszerszymi warstwami spo ecze stwa. Na pierwszym konsystorzu Jana XXIII
zosta mianowany kardyna em. Jako arcybiskup i kardyna bra udzia w pierwszej sesji II
Soboru Watyka skiego. Wybrany papie em 21 czerwca 1963. Bezpo rednio po wyborze
wyznaczy otwarcie drugiej sesji soboru na 29 pa dziernika 1963; kontynuacj soboru uzna
bowiem za najwa niejsze zadanie pontyfikatu. 14 wrze nia 1964 otwar trzeci sesj soboru,
która sta a si jego punktem szczytowym: uchwalono Dogmatyczn Konstytucj o Ko ciele.
Poza trosk o sobór po wi ci si równie papie reformie Kurii, któr zamierza
umi dzynarodowi . 7 grudnia 1965 odby a si ostatnia sesja, a nazajutrz, 8 grudnia, uroczyste
zamkni cie obrad soborowych. Wkrótce po soborze utworzono komisje posoborowe. Wielkie
znaczenie mia y poszczególne decyzje Paw a VI wprowadzaj ce postanowienia Soboru
Watyka skiego II oraz encykliki:

„Ecclesiam suam”

z 6 sierpnia 1964 o Ko ciele;

„Mysterium

fidei”

z 3 wrze nia 1965 o Eucharystii; „Sacerdotalis coelibatus” z 24 czerwca 1967 o celibacie

kap

skim;

„Humanae vitae”

z 25 lipca 1968 o ma

stwie, mi

ci ma

skiej i regulacji

urodzin;

„Populorum progressio”

z 26 marca 1967 o rozwoju i post pie. Do wa nych

wypowiedzi w ramach magisterium papieskiego zalicza si te „Credo”, og oszone 30 czerwca
1968. Wielk wag przyk ada Pawe do nominacji kardynalskich: w 1969 liczba kardyna ów
wzros a do 136, chodzi o o podkre lenie uniwersalno ci Ko cio a i uczynienie kolegium
kardynalskiego bardziej owocnym. W 1964 utworzy Sekretariat dla Religii
Niechrze cija skich, w 1969 dla Niewierz cych. Papie spotka si w roku 1964 w Jerozolimie
i w 1967 w Konstantynopolu z ekumenicznym patriarch Athenagorasem I. 7 grudnia 1965
uroczy cie zniesiono wielk ekskomunik rzucon na Ko ció prawos awny w roku 1054. Sta o
si widoczne, e Pawe VI w dialogu upatrywa powa ny krok na drodze ku zjednoczeniu
chrze cijan Jako pierwszy papie podj podró e do rozmaitych cz ci wiata: w 1964 do
Ziemi wi tej, na Kongresy Eucharystyczne w Bombaju (1964) i w Bogocie (1968), w 1967 do
Fatimy w Portugalii, w 1969 do Genewy i w tym samym roku do Afryki. W 1965 wyst pi na
Zgromadzeniu Ogólnym ONZ w Nowym. Pod koniec 1970 roku odwiedzi Daleki Wschód.

62

Jan Pawe I (26.III.1978-28.IX.1978)

Albino Luciani, ur. 17 pa dziernika 1912 w Canale d'Agordo w prowincji Belluno,

pochodzi z bardzo ubogiej rodziny. W 1935 otrzyma

wi cenia kap

skie, a po dwuletnim

okresie duszpasterzowania zosta wyk adowc i prorektorem seminarium duchownego Belluno,
w 1958 biskupem Vittorio Veneto i w 1969 arcybiskupem (patriarch ) Wenecji, w 1973 za
kardyna em. Papie em zosta wybrany 26 sierpnia 1978, przyj imi obu swych
poprzedników, Jana XXIII i Paw a VI. Wybór takiego imienia mia by jego programem:
zamierza podj

podstawowe tematy obu swych poprzedników. Zmar na atak serca po 33-

dniowym pontyfikacie, 28 wrze nia 1978, i zosta pochowany w krypcie Bazyliki w. Piotra.

Jan Pawe II (16.X.1978, feliciter regnans)

Karol Wojty a, ur. 18 maja 1920 w Wadowicach, kardyna -arcybiskup Krakowa, wybrany

papie em 16 pa dziernika 1978.

Zasadnicza cz

niniejszej publikacji dotyczy osoby i nauczania Jana Paw a II i obejmuje:

nauczanie Jana Paw a II — dokumenty, kalendarium Karola Wojty y, bibliografi Karola
Wojty y, kalendarium Jana Paw a II, bibliografi Jana Paw a II, komentarze do nauczania Jana
Paw a II i jego poszczególnych dokumentów, kronik Pielgrzymek do Polski.