WYKAZ CHRONOLOGICZNY PAPIEŻY
Wykaz papieży pokrywa się z oficjalną listą opublikowaną w Annuario Pontificio 1984, imiona antypapieży zostały podane w nawiasach kwadratowych, wspomnienia liturgiczne wg. Calendarium Romanum generale 1970 niniejszy słownik został opracowany w oparciu o Breviarium Fidei — wybór doktrynalnych wypowiedzi Kościoła, Poznań 1989; K. Dopierała, Księga papieży, Poznań 1996; R. Fischer-Wollpert, Leksykon papieży, Kraków 1996.
Św. Piotr (od Wniebowstąpienia Pańskiego, ok. 30 do ok. 67 r.)
Św. Piotr, pierwotnie Szymon był pierwszym z pośród Apostołów, Jezus nadał mu nowe imię w języku aramejskim Kephas oznacza skałę. Jezus Chrystus wyznaczył Piotra na głowę Kościoła (Mt 16, 18-19). Z woli Zbawiciela otrzymał polecenie opiekowania się wspólnotą wierzących (J 21, 15-17). Piotr przewodniczył zgromadzeniu Apostołów przyjmujących do swego zgromadzenia Macieja (Dz Ap 1, 15-26), objaśniał sens Zesłania Ducha św. (Dz Ap 2, 14-40), występował publicznie w obronie Kościoła (Dz Ap 5, 27-32), posiadał moc czynienia cudów (Dz Ap 9, 34; 9, 40) Odwiedzał Kościoły na terenie Palestyny i Azji Mniejszej. Św. Piotr uwięziony przez Heroda Agryppę w r. 43, w cudowny sposób został uwolniony aby następnie uczestniczyć w tzw. Soborze Jerozolimskim (Dz Ap 15, 29), który rozstrzygnął kwestię przynależności pogan do Kościoła. Ostatnie lata swego życia spędził w Rzymie gdzie napisał swoje dwa listy włączone do ksiąg Nowego Testamentu i poniósł śmierć męczeńską ok. r. 67. Grób św. Piotra znajduje się w Rzymie pod konfesją w bazylice św. Piotra, w liturgii Kościół czci św. Piotra 29 czerwca.
Św. Linus (67?-76/79?)
Pierwszy po Apostole Piotrze biskup Rzymu, szczegóły jego życia nie są znane, Liber pontificalis stwierdza jego śmierć męczeńską. Wspomnienie liturgiczne 23 września, zniesione.
Św. Kletus (Anakletus) (76/80?-90/88?)
Prawdopodobnie był grekiem, tradycja przypisuje jemu wzniesienie nagrobka św. Piotra. Kletus zginął śmiercią męczeńską w dwunastym roku panowania cesarza Domicjana. Wspomnienie liturgiczne 26 kwietnia, zniesione.
Św. Klemens I (92/88?-101/97?)
Klemens Rzymski, święty, papież od 88 r.; Ojciec Kościoła; autor Listu do Koryntian — najstarszego zachowanego dokumentu papieskiego, z którego wynika, iż Kościół rzymski miał prawo interwencji w życie innych gmin chrześcijańskich, oraz od początku w Kościele uznawano prymat nastepcy św. Piotra. Wspomnienie liturgiczne, 23 listopada.
Św. Ewaryst (101/97?-105?)
Według św. Ireneusza i Katalogu liberiańskiego Ewaryst miał być następcą Klemensa I, według Liber pontificalis był zhellenizowanym żydem z Antiochii. Poniósł śmierć męczeńską po kilkunastu latach pontyfikatu. Wspomnienie liturgiczne, 26 października, zniesione.
Św. Aleksander I (105/107?-115/116?)
Wiadomości o Aleksandrze I są niepewne. Stare spisy papieży podają różną liczbę lat jego pontyfikatu. Przypisuje się mu wprowadzenie do kanonu mszy św. tekstu Qui pridie quam pateretur… (On to w dzień przed męką…). Prawdopodobnie śmierć Aleksandra I nastąpiła w czasach panowania cesarza rzymskiego Trajana (53 r.) Tradycja chrześcijańska utrzymuje, że zmarł jako męczennik. Pochowano go przy Via Nomentana, leżącej na północny wschód od Rzymu. Wspomnienie liturgiczne, 3 maja, zniesione.
Św. Ksystus (Sykstus) I (115/116?-125?)
Za jego pontyfikatu rozgorzały spory między chrześcijanami pochodzenia azjatyckiego a rzymianami (judeochrześcijanami) o datę obchodzenia świąt Wielkanocy. zakończone zgodą na wzajemną tolerancję. Wydaje się mało prawdopodobne, by Sykstus I był męczennikiem. Zmarł w Rzymie. Podanie, że pochowano go w pobliżu grobu Piotra, nie jest potwierdzone. Wspomnienie liturgiczne, 6 kwietnia, zniesione.
Św. Telesfor (125?-136?)
Liber pontificalis podaje, że Telesfor był pustelnikiem. Ireneusz z Lyonu, wymienia go jako pierwszego biskupa Rzymu. Przypisuje się mu wprowadzenie śpiewu Gloria w czasie nocnej mszy św. w święto Bożego Narodzenia. Tradycja zachowana w Kościele i autorzy starożytni (Ireneusz i Euzebiusz) podają wiadomość o męczeńskiej śmierci Telesfora w Rzymie. Przypada ona na okres panowania cesarza Hadriana. Wspomnienie liturgiczne, 5 stycznia, zniesione.
Św. Hyginus (136?-140?)
Wiadomości dotyczące jego pontyfikatu są rozbieżne. O Hyginie wiadomo tylko, że przed wyborem na papieża zajmował się filozofią. Za jego pontyfikatu z Syrii do Rzymu przybył Cerdon, który głosił gnostycyzm. W tych samych latach w Rzymie działał także Walentyn, pochodzący z Aleksandrii, który dał początek szkołom gnostykim walentynian na Wschodzie i Zachodzie. Hygin miał ponoć przebywać w więzieniu rzymskim i tam umrzeć. Wspomnienie liturgiczne, 11 stycznia, zniesione.
Św. Pius I (140?-155?)
Niektóre katalogi papieży wymieniają Piusa I jako następcę Aniceta. Kanon Muratoriego podaje, że Pius I był bratem Hermasa (I/II w.), autora dzieła Pasterz, zbieżnego z doktryną esseńską i posiadającego charakter apokalipsy. Na podstawie tego dzieła można wnioskować, że papież pochodził z Akwilei, z rodziny plebejskiej. Pius I przeciwstawił się dualizmowi gnostyków, z których najwybitniejszy w owym czasie był Walentyn. Pawdopodobnie przewodniczył w r. 144 w Rzymie synodowi prezbiterów, który wykluczył z Kościoła Marcjona. Za czasów Piusa I Rzym stał się centrum świata chrześcijańskiego. Zaliczany jest do grona męczenników. Wspomnienie liturgiczne, 11 czerwca, zniesione.
Św. Anicetus (155?-166?)
Urodził się w Emesie. Zwalczał poglądy gnostyków głoszone przez zwolenników Walentyna. Przyjął Polikarpa, biskupa Smyrny, który przebywał w Rzymie z misją ujednolicenia obchodów świąt Wielkanocy w Kościele wschodnim i zachodnim. Przypisywane Anicetowi autorstwo listu De electione et ordinatione archiepiscopi skierowanego do biskupów Galii jest obecnie poddawane w wątpliwość. Tradycja wspomina go jako troskliwego rządcę Kościoła. Liber pontificalis twierdzi, że zabronił duchownym noszenia długich włosów. Prawdopodobnie zginął śmiercią męczeńską w Rzymie podczas prześladowań chrześcijan za panowania cesarza Marka Aureliusza. Wspomnienie liturgiczne, 17 kwietnia, zniesione.
Św. Soter (166?-174/175?)
Urodził się w Fundii (Kampania). Za jego pontyfikatu na nowo wybuchł spór między Kościołem wschodnim i zachodnim o dzień obchodzenia świąt Wielkanocy. Wiadomo, że napisał listy do Kościoła korynckiego. Soter zmarł w Rzymie, ale miejsce jego pogrzebania nie jest znane. Wspomnienie liturgiczne, 22 kwietnia, zniesione.
Św. Eleuteriusz (174/175?-189?)
Urodził się w Nikopolis (Epir). Za pontyfikatu Aniceta został diakonem. Nie ma zgodności co do lat sprawowania przez niego rządów w Kościele. Niektórzy autorzy datują jego wyniesienie na urząd papieski na siedemnasty rok panowania cesarza Marka Aureliusza, czyli 177, a datę jego śmierci przesuwają nawet do roku 192. Większość źródeł zgodnie stwierdza, że jego pontyfikat to okres pokoju dla chrześcijan. Eleuter odrzucił rozpowszechniony pogląd o żywności nieczystej. Badania archeologiczne nie potwierdziły podania o pochowaniu zmarłego w Rzymie Eleutera na wzgórzu watykańskim w pobliżu grobu św. Piotra. Wspomnienie liturgiczne, 26 lub 27 maja, zniesione.
Św. Wiktor I (189-196/199?)
Pochodził z cesarsko-rzymskiej Afryki Prokonsularnej. Większość źródeł stwierdza, że aby przeciwstawić się przyjmowaniu elementów kultury greckiej i orientalnej, w Rzymie za czasów Wiktora I coraz częściej stosowano w liturgii język łaciński, który wypierał używaną uprzednio grekę. Papież dążył do ujednolicenia daty obchodzenia świąt wielkanocnych według zwyczaju przyjętego w Rzymie. By rozstrzygnąć tę kwestię, Wiktor I zwołał synody, które w większości poparły jego opinię. Wiktor I w 196 r. ekskomunikował Teodota, adopcjanistę. Wiktor I był pierwszym papieżem, który miał kontakt z dworem cesarskim. Wiktor I zmarł w Rzymie. Podobno był pochowany obok Piotra na Watykanie. Wspomnienie liturgiczne, 28 lipca, zniesione.
Św. Zefiryn (198/199?-217)
Okres pontyfikatu Zefiryna charakteryzował się natężeniem prześladowań chrześcijan zarówno w Rzymie, jak i na prowincji. W trakcie pontyfikatu Zefiryna przybyli do Rzymu zwolennicy Teodota z Bizancjum — adopcjaniści. Zefiryn tolerował nauki sabelianów (monarchianów) i patripasjonistów, przeciwstawiając je poglądom głoszonym przez montanistów. Takie postępowanie wywołało ostrą krytykę biskupów, a szczególnie Hipolita, późniejszego antypapieża. Spór monarchiański trwał do końca III wieku. Za pontyfikatu Zefiryna nasiliły się w chrześcijaństwie poglądy apokaliptyczne. Zefiryn zmarł w Rzymie i był pochowany w katakumbach, nazwanych później katakumbami Kaliksta. Wspomnienie liturgiczne, 26 sierpnia, zniesione.
Św. Kalikst I (217/218?-222/223?)
Był niewolnikiem bogatego dygnitarza przebywającego na dworze cesarskim. Zajmował się operacjami bankowymi. Oskarżony o malwersacje, był skazany na pracę w kopalniach Sardynii. Za wstawiennictwem chrześcijanki Marcji, metresy cesarza Kommodusa, zwolniony z kopalni, przebywał w Antium, otrzymując pieniądze na swoje utrzymanie od papieża Wiktora I. Za pontyfikatu Zefiryna był diakonem i opiekunem cmentarza (katakumb), nazwanego później jego imieniem. Po śmierci Zefiryna większość chrześcijan w Rzymie wybrała na papieża Kaliksta. Imię Kaliksta I jako męczennika jest wspomniane w najstarszym martyrologium Kościoła rzymskiego pochodzącym z IV wieku. Prawdopodobnie poniósł śmierć męczeńską podczas zaburzeń w Trastevere. Wspomnienie liturgiczne, 14 października.
Św. Hipolit, (217-235)
Grek, wychowany w kulturze greckiej, po przybyciu do Rzymu był kapłanem w czasach papieża Wiktora I. Studiował pisma Ireneusza z Lyonu i apologetów. W okresie pontytikatu Zefiryna prezbiter Kościoła rzymskiego. Występował wówczas zdecydowanie przeciwko nauce o Trójcy Świętej, głoszonej przez bp. Sabeliusza z Libii i Kleomenesa, jak również przeciwko poglądom adopcjanistów przybyłych z Bizancjum. Po śmierci Zefiryna większość gminy chrześcijańskiej opowiedziała się za Kalikstem I, a mniejszość uznała Hipolita za biskupa Rzymu. W ten sposób w historii Kościoła Hipolit uznawany jest za pierwszego antypapieżem. Hipolit nie akceptował dekretów Kaliksta I. Ta pierwsza schizma trwała także za pontyfikatów papieży Urbana I i Poncjana. Gdy w marcu 235 cesarzem został Maksymin, aresztował przywódców Kościoła. Hipolit i Poncjan zostali deportowani na Sardynię, którą wówczas nazywano wyspą śmierci. Tam też wkrótce ich zamęczono. Hipolit był pisarzem chrześcijańskim. Pozostawił po sobie wiele dzieł, m.in. Kata pason haireseon elenchos (Odparcie wszelkich herezji, po 222). Wspomnienie liturgiczne, w Kościele wschodnim 30 czerwca.
Św. Urban I (222?-230)
Pontyfikat Urbana I, syna Poncjanusa, przypadł na rządy cesarza Aleksandra Sewera (208-235), który na ogół był przychylny chrześcijanom. Urban I rządził Kościołem w czasie, gdy część gminy rzymskiej opowiedziała się za antypapieżem Hipolitem. Jemu to Urban I powierzył obliczenie daty Paschy. Za jego pontyfikatu powoli zaczęły zanikać poglądy adopcjanistów i montanistów. Ponoć papież przywiódł do religii chrześcijańskiej Cecylię (patronka muzyki). Po jej męczeńskiej śmierci dom Cecylii zamienił na kościół. Urban I miał ponieść śmierć męczeńską w Rzymie przez ścięcie. Prawdopodobnie pochowany w katakumbach Kaliksta. Wspomnienie liturgiczne, 25 maja, zniesione.
Św. Poncjan (VII/VIII.230-28.IX.235)
Pontyfikat Poncjana, pochodzącego z rodu rzymskiego Calpurnia, przypadł na czas schizmy związanej z wyborem Hipolita po śmierci papieża Zefiryna. Wprowadził do liturgii śpiew psalmów, Confiteor oraz Dominus vobiscum. Synod rzymski pod jego przewodnictwem potwierdził ekskomunikę Orygenesa. W r. 235 Poncjan został przez cesarza Maksymina zesłany wraz z duchownymi i antypapieżem Hipolitem na Sardynię, gdzie zrezygnował z godności papieskiej. Tam zmarł w skutek tortur zmarł. Wspomnienie liturgiczne, 13 sierpnia, zniesione.
Św. Anterus (21/22?.XI.235-3.I.236)
Anterus rządził Kościołem zaledwie kilka tygodni. Obecnie podważa się wiadomość podaną przez Liber pontificalis, że polecił on zbierać akta męczeństwa chrześcijan i przechowywać je w kościołach. Podanie o jego męczeńskiej śmierci w Rzymie w czasie prześladowań chrześcijan za rządów cesarza Maksymina nie jest potwierdzone, nie wspominają o tym najstarsze zapisy. Anterus był pierwszym papieżem, który pochowanym w kryptach papieskich w katakumbach Kaliksta, gdzie odnaleziono obszerne fragmenty jego nagrobnych inskrypcji w języku greckim. Wspomnienie liturgiczne, 3 stycznia, zniesione.
Św. Fabian (10.I.236-20.I.250)
Jego pontyfikat był wolny od prześladowań chrześcijan, których zaniechali następcy cesarza Maksymina. Fabian podzielił miasto na 7 okręgów (diakonii). W każdym z nich umieścił diakona, którego w pracy mieli wspierać subdiakoni i sześciu pomocników. Fabian zatwierdził postanowienie synodu afrykańskiego i nie odpowiadał na listy Orygenesa szukającego sposobów zdjęcia z siebie ekskomuniki potwierdzonej za Poncjana. Sprowadził z Sardynii ciała zmarłych męczenników papieża Poncjana i antypapieża Hpolita, i pogrzebał je ze czcią w Rzymie. Fabian poniósł śmierć męczeńską w Rzymie za rządów cesarza Decjusza. Wspomnienie liturgiczne, 20 stycznia, zniesione.
Św. Korneliusz (III.251-VI/IX?253) [Nowacjan 251]
Ze względu na prześladowania za czasów cesarza Decjusza dopiero w rok po śmierci Fabiana wybrany na papieża. Mniejszość gminy ogłosiła w tym czasie papieżem Nowacjana. Korneliusz był zesłany przez cesarza Trebonaniusa Gallusa do Centumcellae, gdzie zmarł. Jego ciało przewieziono do Rzymu i pochowano w katakumbach Kaliksta. Wspomnienie liturgiczne, 16 września.
Św. Lucjusz I (25/26?.VII.253-5.III.254) [Nowacjan, 251]
Podzielił los swego poprzednika Korneliusza — w trakcie prześladowań chrześcijan był wygnany do Centumcellae przez cesarza Trebonaniusa Gallusa. Cesarz Walerian pozwolił mu wrócić do Rzymu. Otrzymał wówczas list od Cypriana, biskupa Kartaginy, sławiący go jako gorliwego wyznawcę i sugerujący, że jego powrót do Rzymu jest początkiem drogi męczeństwa. Lucjusz prowadził bardzo liberalną politykę w stosunku do odstępców od wiary. Zarówno Cyprian, jak i Liber pontificalis stwierdzają jego męczeńską śmierć w Rzymie, Lucjusz był pochowany w katakumbach Kaliksta. Wspomnienie liturgiczne, 5 marca, zniesione.
Św. Stefan I (12/18?.V.254-2.VIII.257)
Pochodził z rzymskiego rodu Julia. Jego krótkie panowanie było zakłócane sporami doktrynalnymi ze zwolennikami antypapieża Nowacjana. Ponieważ biskupi zebrani na synodach w Kartaginie nie zgadzali się ze Stefanem I, ten zagroził im ekskomuniką. Sprawę nowacjan zakończono na synodzie w Arles. Stefan I był pierwszym biskupem Rzymu, który w sporach powoływał się na autorytet Piotra i wynikający z tego prymat stolicy chrześcijaństwa. Zmarł w Rzymie i pochowany był w katakumbach Kaliksta. Wspomnienie liturgiczne, 2 sierpnia, zniesione.
Św. Sykstus II (30?.VIII.257-6.VIII.258)
Był synem greckiego filozofa, pochodził z Aten. Jego pontyfikat przypadł na pierwszą fazę prześladowań chrześcijan przez cesarza Waleriana. Papież poparł stanowisko swoich poprzedników w sprawie powtórnego chrztu heretyków. Próbował w ten sposób odnowić przyjazne stosunki z Cyprianem, którego poglądy tak gwałtownie zwalczał jego poprzednik. Sykstusa II pojmano wraz z czterema diakonami — Januarym, Wincentym, Magnusem i Stefanem — w trakcie odprawiania mszy św. na cmentarzu Praetextatus i ścięty. Sykstus II był pochowany w w katakumbach Kaliksta. Sto lat później papież Damazy I ułożył epitafium, w którym opisał jego męczeńską śmierć. Imię Sykstusa II jako męczennika znajduje się w kanonie mszy św. Wspomnienie liturgiczne, 7 sierpnia.
Św. Dionizy (22.VII.259/260?-27/26?.XII.268)
Jego pochodzenie nie jest znane. Dionizy z powodu prześladowań chrześcijan został wybrany na papieża dopiero w rok (dwa?) po śmierci Sykstusa II. Zwalczał tryteizm i subordynacjonizm. W 260 r. zwołał synod w Rzymie w celu zbadania tęj sprawy. Z synodu wysłał dwa listy potępiające błędne doktryny. Do papieża Dionizego wysłano list z synodu w Antiochii (268). Wymieniono go na pierwszym miejscu wśród biskupów gmin chrześcijańskich i poinformowano o potępieniu Pawła z Samosaty, biskupa Antiochii, za jego naukę. Papież udzielił wsparcia duchowego i materialnego mieszkańcom Cezarei Kapadockiej zniszczonej przez Scytów, przeznaczając duże sumy pieniężne na wykup chrześcijan z niewoli.
Św. Feliks (5/3?.I.269-30.XII.274)
Występował przeciw subordynacjanizmowi. Usankcjonował zwyczaj odprawiania mszy św. na grobach męczenników i wymieniania ich imion w kanonie. Prawdopodobnie nie był męczennikiem, grób jego znajduje się w Katakumbach Kaliksta. Wspomnienie liturgiczne, 30 grudnia, zniesione.
Św. Eutychian (4/3?.I.275-7/8?.XII.283)
Nie zachowały się żadne wiarygodne źródła o jego pontyfikacie. Nie był męczennikiem i był pochowany w katakumbach Kaliksta, gdzie zachował się o fragment jego epitafium. Wspomnienie liturgiczne, 7 grudnia, zniesione.
Św. Kaius (17/16?.XII.283-22.IV.295/296?)
Według Liber pontificalis był krewnym cesarza Dioklecjana. W 257 r. uwięziony wraz z późniejszymi papieżami Sykstusem II i Dionizym. W czasie jego pontyfikatu nie miały miejsce prześladowania chrześcijan. Wspomnienie liturgiczne, 22 kwietnia, zniesione.
Św. Marcelin (św. Marceli I?) (30.VI.295/296?-16.I.309/308?)
Za jego pontyfikatu odbył się w 300-303 r. Synod w Elwirze (Hiszpania). W czwartym stuleciu obwiniono go o to, że podczas prześladowania odstąpił od Kościoła i wydał księgi święte prześladowcom; to złośliwe pomówienie wysunęli donatyści, ale już św. Augustyn je odrzucił. Kościół wspomina Marcelina w liturgii 2 czerwca. Zaburzenia wywołane prześladowaniem chrześcijan za Dioklecjana sprawiły, że sedewakancja po śmierci Marcelina trwała niemal cztery lata. Źródła historyczne są tak skąpe, że trudno powiedzieć coś pewnego bądź o osobie, bądź o działalności tego papieża i czy nie jest to ta sama postać co Marceli I. Według Liber pontificalis w maju 307 papieżem został wybrany Marceli I, miał on być zesłany przez cesarza Maksencjusza; zmarł na wygnaniu. Jego grób znajduje się w Katakumbach Pryscylii. Wspomnienie liturgiczne,16 stycznia, zniesione.
Św. Euzebiusz (18.IV.309/310?-17.VIII.309/310?)
Euzebiusz zmarł po krótkim sprawowaniu swego urzędu (308/309-310) na wygnaniu, na Sycylii. Zwłoki jego pochowano w Katakumbach Kaliksta.
Św. Miltiades (Melchiades) (2.VII.310/311?-11.I.314)
Na okres jego pontyfikatu przypadają decydujące wydarzenia, które zapoezątkowały nową erę w dziejach Kościoła: zwycięstwo Konstantyna przy Moście Milwijskim (312), które położyło kres prześladowaniu Kościoła, oraz edykt mediolański (313), który uznawał równouprawnienie chrześcijan, głosił wolność religii i przywracał dobra kościelne. W sporze z donatystami cesarz rozstrzygnął, że wraz z trzema biskupami galijskimi również biskup Rzymu miał prawo podejmować decyzje. Militiades opowiedział się przeciwko donatystom podczas synodu w październiku 313, w którym uczestniczyło 15 biskupów z Italii. Synod odbył się w Lateranie, który cesarz w podzięce za zwycięstwo nad cesarzem Maksencjuszem podarował papieżowi. Tam Milcjades polecił zbudować kościół ku wspomina Zbawiciela, baptysterium oraz rezydencję papieską jest to dzisiejsza bazylika laterańska. Za pontyfikatu tego papieża miał miejsce w 312 r. I Synod w Kartaginie oraz w 313 r. Synod Rzymski.
Św. Sylwester I (31.I.314-31.XII.385)
Sylwester był całkowicie zdominowany przez cesarza Konstantyna. W obradach synodu w Arles (314), gdzie toczył się spór na temat herezji donatystów, mimo zaproszenia go przez cesarza nie wziął udziału; podobnie nie uczestniczył w I Soborze Nicejskim w sprawie Ariusza, gdzie reprezentowali go legaci. Czy w ten sposób chciał zaprotestować przeciwko zwoływaniu synodów przez cesarza, trudno orzec; w każdym razie później żaden biskup rzymski nie wziął udziału w obradach synodu, który zwołał cesarz. Sylwester kontynuował budowę kościoła na Lateranie i kazał zbudować bazylikę św. Piotra w Rzymie. Wspomnienie liturgiczne, 31 grudnia, (prawdopodobnie dzień jego śmierci w roku 335).
Św. Marek (18.I.-7.X.336)
Na temat jego pontyfikatu, trwającego prawdopodobnie od 18 stycznia do 7 października 336, trudno coś konkretnego powiedzieć z powodu braku dokumentów.
Św. Juliusz I (6.II.337-12.IV.352)
Był przeciwnikiem arianizmu, odbył z początkiem 341 roku synod w Rzymie, w którym wzięło udział 50 biskupów z Zachodu. Za jego pontyfikatu odbył się w r. 343-344 Synod w Sardyce, oraz ok. 350 Synod w Gangra (Azja Mniejsza). W sporze z biskupami ariańskimi papież odwoływał się do rzymskiej tradycji i do pierwszeństwa biskupa rzymskiego. Arianie obłożyli Juliusza klątwą, natomiast pozostali biskupi poparli zajęte przez niego stanowisko. Wspomnienie liturgiczne, 12 kwietnia, zniesione.
Liberiusz (17.V.352-24.IX.366) [Feliks II, 355-365]
Był przeciwnikiem arianizmu, dlatego na dwu synodach kazał zatwierdzić potępienie Atanazego i żądał zgody na orzeczenia, które w sposób istotny różniły się od tych, jakie zapadły na Soborze w Nicei. Z tego powodu został zesłany przez cesarza do Tracji. W Rzymie polecił Konstancjusz wybrać antypapieża Feliksa II (355-365). Feliks był konsekrowany w 355 i przyjął arian ponownie do Kościoła. Ponieważ jednak lud pozostał wierny zdetronizowanemu Liberiuszowi, ten ostatni mógł w 358 powrócić do Rzymu. Cesarz planował wspólne rządy Liberiusza i Feliksa, lecz w 358 Feliksa wypędzono z miasta. Niektóre spisy papieży z okresu po roku 500 wymieniają go jako papieża prawowitego. Na zesłaniu opór Liberiusza został w końcu złamany; podpisał tam oświadczenie, które było jednoznacznie skierowane przeciwko Niceanum. Tym okupił u cesarza swój powrót do Rzymu, ale fakt ten mocno osłabił prestiż rzymskiego Kościoła. Gmina rzymska wprawdzie wypędziła w roku 358 antypapieża Feliksa z miasta, ale rozłam w gminie pozostał. Pamięć o Liberiuszu w Rzymie jest żywa dzięki budowli nazwanej jego imieniem: „Basilica Liberiana”, czyli kościół Santa Maria Maggiore.
Św. Damazy (1.X.366-11.XII.384) [Ursyn, 366-367]
Po śmierci papieża Liberiusza 1 października 366 dokonano podwójnego wyboru: mniejszość wybrała Ursyna, któremu jedynie z trudem zdołał się przeciwstawić wybrany przez większość Damazy I; doszło do krwawych starć zakończonych porażką Ursyna. Podczas synodu rzymskiego w roku 371 Damazy wypowiedział się za wolnym wyborem papieża, co cesarz potwierdził, poza tym cesarz zaakceptował najwyższą sądowniczą kompetencję biskupa Rzymu nad wszystkimi metropolitami Zachodu i kompetencję Rzymu we wszystkich kwestiach wiary i moralności. Damazy zabiegał o ścisłą więź z Kościołem wschodnim, co też osiągnął dzięki poparciu trzech wielkich świętych: Bazylego z Cezarei, Grzegorza z Nazjanzu i Grzegorza z Nyssy. Cesarz Gracjan na Zachodzie wraz z wschodniorzymskim cesarzem Teodozjuszem wydali 28 lutego 380 roku edykt, który wszystkich poddanych państwa zobowiązywał do katolickiej ortodoksji. Wiara Kościoła katolickiego podniesiona została do rangi prawa państwowego. Za jego pontyfikatu odbył się w r. 381 (V.-30.VII) I Sobór w Konstantynopolu, II Powszechny, który zakończył spory ariańskie na Wschodzie, oraz w r. 382 Synod Rzymski. Damazy zlecił św. Hieronimowi dokonanie wiarygodnego przekładu Biblii na język łaciński; dzieło to nazwano „Wulgatą”, i wydał Dekret o kanonie Pisma św. Wspomnienie liturgiczne, 11 grudnia.
Św. Syrycjusz (XII.384/12.I.385?-26.XI.399)
Wybrany na papieża w grudniu 384 roku. Znany jest jedynie z powodu swoich pism. Wydane przez niego pisma świadczą o innym stylu niż ten, jaki cechował pisma papieskie wcześniejszego okresu: już nie pisał jak brat, napominająco, lecz zobowiązywał i żądał, podkreślając przy tym swą „poważną odpowiedzialność za wszystkich”, za cały Kościół. Postanowienia rzymskiego biskupa miały mieć takie samo znaczenie jak uchwały soborów powszechnych. Owe pisma papieskie dotyczyły przede wszystkim dyscypliny kościelnej. W roku 390 poświęcił w Rzymie bazylikę św. Pawła za Murami.
Św. Anastazy I (27.XI.399-402/19.XII.401?)
Został wybrany na papieża 27 listopada 399 i kontynuował walkę z donatystami. Za jego pontyfikatu odbył się w r. 400 I Synod w Toledo, w r. 401 III Synod w Kartaginie oraz w r. 402 II Synod w Toledo.
Św. Innocenty I (21/22?.XII.402/401?-12.III.417)
Przyjmuje się, że był synem poprzednika, Anastazego I, po którego śmierci 21 grudnia 402 wybrany został na papieża. W sporze o patriarchat, jak również podczas całego okresu sprawowania swego urzędu zabiegał o umocnienie idei prymatu, wypowiadając się jasno na temat znaczenia, jakie posiadają słowa o Piotrze u Mt 16, 18. Naprawił krzywdę wyrządzoną wypędzonemu z siedziby patriarszej w Konstantynopolu Janowi Chryzostomowi, ostro karcąc jego głównego wroga, patriarchę Teofila z Antiochii. Uważał się za ostateczną instancję w rozstrzyganiu tego typu spraw. Najważniejszym z jego dokumentów jest List do Wiktrycjusza bpa z Rouen (Galia) oraz List do Exuperiusza bpa Tuluzy (Galia). Za jego pontyfikatu miał miejsce w r. 416 Synod w Kartaginie. W sporze z herezją Pelagiusza opowiedział się papież po stronie św. Augustyna. Wspomnienie liturgiczne, 28 lipca, zniesione.
Św. Zozym (18.III.417-26.XII.418)
Poparł Pelagiusza, który, chcąc bronić prawowierności swej nauki, zwrócił się do niego, ten zaś dał się przekonać i przywrócił go do wspólnoty kościelnej, domagając się, aby również biskupi afrykańscy (wbrew św. Augustynowi) przyjęli Pelagiusza z powrotem do wspólnoty kościelnej. W odpowiedzi na to Augustyn zwołał w 418 do Kartaginy synod, na którym sformułowano przeciwko Pelagiuszowi 9 tez przekazanych następnie Zozymowi. Ten po zapoznaniu się z nimi zatwierdził je i zrewidował swą opinię o Pelagiuszu. Również w innych kwestiach zachował się Zozym bardzo niezręcznie: pewien kapłan z północnej Afryki, ze względu na nieobyczajne życie zawieszony przez swego biskup, zwrócił się do Zozyma, który, chcąc dowieść, iż jest ostateczną instancją apelacji, bez uprzedniego sprawdzenia faktycznego stanu rzeczy zażądał rehabilitacji tego kapłana. I choć biskup uległ życzeniu papieża, to jednak generalny synod biskupów afrykańskich w roku 418 zakazał powtórnie odwoływania się duchownych do „jakiejkolwiek instancji zamorskiej”.
Św. Bonifacy I (29.XII.418-4.IX.422)
Na papieża został wybrany przez rzymskich kapłanów 28 grudnia 418. Diakoni Rzymu jednak już poprzedniego dnia wybrali antypapieża Eulaliusza, (27 grudnia 418). Dla rozstrzygnięcia ważności wyboru obu papieży cesarz zwołał do Rawenny synod, na który Eulaliusz jednak nie przybył; przeciwnie, wyprawił się do Rzymu, by zająć Lateran siłą. W roku 419 został wypędzony z Rzymu. 3 kwietnia 419 cesarz opowiedział się po stronie Bonifacego; tak więc Eulaliusza uważa się za antypapieża. Według Liber Pontificalis Eulaliusz umarł około 423 roku jako biskup w Kampanii. Na życzenie Bonifacego ogłosił cesarz prawo, według którego przy niezgodnym wyborze papieża żaden z wybranych nie może zostać papieżem, trzeba natomiast przeprowadzić nowe wybory. Prawa tego jednak nigdy nie zastosowano w praktyce. Papież dążył do tego, aby — inaczej niż na Wschodzie — Kościół rzymski uchronił się przed silnym wpływem cesarza Bizancjum. Najważniejszym z wydanych przez Bonifacego I dokumentów jest List do Rufusa bpa Tessalii
Św. Celestyn I (10.IX.422-27.VII.432)
W czasach jego poprzednika Zozyma toczył się spór z biskupami Afryki; chodziło o prawo apelacji do papieża. Za Celestyna I spór w tej kwestii toczył się dalej; obie przeciwstawne opinie wydawały się nie do pogodzenia. Spór ten wygasł po wtargnięciu do Afryki Północnej Wandalów. Celestyn ostro występował przeciwko pelagianizmowi i wspierał św. Augustyna w jego walce z semipelagianizmem. Najważniejszym z jego dokumentów jest Indiculus z ok. 431 r. Za rządów Celestyna obradował III Sobór Powszechny w Efezie 431 (22.VI.-IX), który potępił nestorianizm i nadał Maryi tytuł Bogarodzicy.
Św. Sykstus III (31.VII.432-19/18?.VIII.440)
Za jego pontyfikatu trwały spory zarówno z arianami, semiarianami, jak i z pelagianami oraz semipelagianami. Z listów papieża wynika, że uważał się za powołanego do piastowania Urzędu Piotrowego i za stróża tradycji Piotrowej w Rzymie, za obrońcę prawdziwej wiary. W Rzymie rozwinął papież wielką aktywność budowlaną; kościół S. Maria Maggiore zawdzięcza mu wystrój mozaikowy.
Św. Leon I Wielki (29.IX.440-10.XI.461)
pisarz łaciński i Doktor Kościoła, był jednym z największych papieży starożytności. Rządził w okresie wędrówki ludów (440-460). Położył wielkie zasługi dla organizacji Kościoła oraz dla formowania doktryny (orzeczenia Soboru Chalcedońskiego 451 r.). Jako pisarz pozostawił po sobie mowy i listy, z których szczególnie ważny jest list dogmatyczny do Flawiana. Pisma Leona Wielkiego to: dziewięćdziesiąt sześć Mów (Sermones), które Leon wygłosił w święta Pańskie, w rocznicę własnej ordynacji, w dni postu albo w dni, w które zbierano jałmużnę; Mowy są kazaniami pasyjnymi. W swych mowach często podejmuje ówczesne sporne problemy teologiczne, zwłaszcza chrystologiczne. Zbiór listów Leona, liczący sto siedemdziesiąt trzy pozycje, obejmuje około dwudziestu listów nieautentycznych i trzydzieści listów adresowanych do samego papieża. W zasadzie są to dokumenty prawno-kościelne, albo listy, które ingerują w nierozstrzygnięte jeszcze kwestie teologiczne i koncyliarne. Z pośród wydanych przez niego dokumentów wymienić należy: List do Flawiana patr. Konstantynopola (449), List do Teodora bpa we Frejus (Galia) (452), List do Rusticusa bpa Narbony (Galia) (458), List do bpów Kampanii (Italia) (459). Po śmierci 10 listopada 461 został jako pierwszy papież pochowany w Bazylice św. Piotra. Benedykt XIV podniósł go w 1754 do godności doktora Kościoła. Wspomnienie liturgiczne, 10 listopada.
Św. Hilary (19.XI.461-29.II.468)
Za Leona I został rzymskim archidiakonem. Jak jego poprzednik, i on podkreślił po swoim wyborze (19 listopada 461) prymat rzymskiego biskupa. Był zdecydowanym przeciwnikiem arianizmu. Dla Rzymu, który obdzielił bogatymi darowiznami i dziełami sztuki, jego pontyfikat był siedmioletnim okresem pokoju.
Św. Symplicjusz (3.III.468-10.III.483)
Podczas jego pontyfikatu doszło ponownie do sporów z Kościołem wschodnim: wschodniorzymski cesarz potępił uchwały Soboru Chalcedońskiego i znowu zaczął sprzyjać monofizytyzmowi, upatrując w tym możliwość rozszerzenia swej władzy politycznej. Symplicjusz wprawdzie protestował przeciwko tym cesarskim dekretom, jednak bez skutku. Również następca cesarza trzymał się linii swego poprzednika: w roku 482 zlecił patriarsze Konstantynopola opracowanie formuły wiary, która jako edykt religijny obowiązywać miała w całym państwie; nie uwzględniała jednak istotnych punktów Soboru Chalcedońskiego. Dlatego katolicy nie przyjęli tej formuły wiary; odrzucili ją również monofizyci, ponieważ uważali, że nie idzie dość daleko. Papież jednak odmawiał zaakceptowania tej formuły nawet wtedy, kiedy cesarz przeciągnął na swą stronę trzech ówczesnych patriarchów Wschodu. Za jego pontyfikatu odbył się w r. 473 synod w Arles i w Lyonie.
Św. Feliks III (13.III.483-1.III.492)
Przed wyborem i konsekracją Feliks był żonaty; ponoć Grzegorz Wielki był jego prawnukiem. Feliks został wybrany na papieża 13 marca 483. Był to czas wędrówki ludów. Z wewnętrznokościelnego punktu widzenia był to pontyfikat zdominowany przez spór o patriarchaty. Feliks ekskomunikował patriarchę Konstantynopola, na co ten również odpowiedział ekskomuniką. Tak doszło do pierwszej wielkiej schizmy między Wschodem i Zachodem, zakończonej dopiero w roku 519. Podjęte na Wschodzie próby usunięcia schizmy spełzły na niczym z powodu odrzucenia przez papieża monofizytyzmu.
Św. Gelazy I (1.III.492-21.XI.496)
Był jednym z najwybitniejszych papieży V wieku. Już za czasów swoich poprzedników miał poważny udział w kierowaniu Kościołem. W liście do cesarza Bizancjum w roku 494 sformułował klasyczną doktrynę o dwu władzach, która przez całe średniowiecze miała wielki wpływ na myśl zachodnią. Był zdecydowanym przeciwnikiem pelagianizmu i angażował się poważnie na rzecz idei prymatu. Nie jest autorem zbioru praw nazwanego jego imieniem, tzw. Dekretu Gelazego, ani tzw. Sakramentarza Gelazego.
Anastazy II (24.XI.496-17/19?.XI.498)
Zabiegał o pojednanie z Bizancjum, dlatego niesłusznie zarzucono mu, że jest zwolennikiem monofizytyzmu. Na czas jego rządów przypada chrzest króla Franków Chlodwiga, w święto Bożego Narodzenia w Reims. Wydał w r. 498 List do bpów Galii.
Św. Symmach (22.XI.498-19.VII.514) [Lorenzo 498, 501-505]
Po śmierci Anastazego II wrogo nastawiona do Bizancjum większość wybrała na papieża diakona Symmacha (22 listopada 498). Mniejszość zaś, która zaliczała się do zwolenników Anastazego, wybrała antypapieża Wawrzyńca. Wawrzyniec dopiero w 506 usunął się na rozkaz Teodoryka. Resztę swych dni spędził w surowej samotności w posiadłości wiejskiej. Symmachowi z kolei zarzucano, że jest schizmatykiem. Mimo to spór toczył się dalej: lud opowiadał się za Symmachem, jednak część kleru była mu przeciwna. Te spory doprowadziły do powstania tzw. „Symmachiańskich fałszerstw”, zbioru nieautentycznych dokumentów z czasów wcześniejszych. Liber Pontificalis informuje, że Symmach ostro występował przeciwko manichejczykom. Za jego pontyfikatu w roku 506 odbył się Synod w Agde (Galia) tzw. Synodus Agathonensis.
Św. Hormizdas (20.VII.514-6.VIII.523)
Od roku 482 istniała schizma między Kościołem Wschodu i Zachodu: powodem była herezja monofizytyzmu, której Bizancjum broniło, a którą Rzym odrzucał. Hormizdas na życzenie wschodniorzymskiego cesarza Justyna przesłał mu przez siebie ułożoną formułę wiary, całkowicie zbieżną z uchwałą Soboru w Chalcedonie i potępiającą wszystkie odstępstwa od tej nauki. Cesarz zatwierdził tę formułę wiary; uznał on, że w Rzymie w sposób nienaruszony przechowywana jest wiara apostolska, a także zaakceptował prymat biskupa rzymskiego. Tym samym zakończyła się schizma. Zbliżenie do Bizancjum wzbudziło podejrzenia króla Wizygotów Teodoryka, który odtąd stał się wrogiem papieża. Nie miało to jeszcze żadnych bezpośrednich skutków dla samego Hormizdasa; ucierpieć z tego powodu miał dopiero jego następca Jan I.
Św. Jan I (13.VIII.523-18.V.528)
Po jego wyborze na papieża, Teodoryk król Wizygotów, zmusił go do udania się do Konstantynopola. Papież miał się w Konstantynopolu wstawić się za arianami, którzy w państwie wschodniorzymskim byli obłożeni zakazem (sam Teodoryk był arianinem). Ponieważ podróż papieska do Konstantynopola nie dała pożądanego rezultatu, Teodoryk polecił papieża zdetronizować. Jan I zmarł, wkrótce po powrocie z Konstantynopola, w Rawennie.
Św. Feliks IV (12.VII.526-22.IX.530)
Jako poseł papieski, Feliks przyczynił się do zakończenia schizmy między Wschodem i Zachodem (519). Po śmierci Jana I został 12 lipca 526 na rozkaz króla wizygockiego Teodoryka Wielkiego wybrany na papieża, ponieważ miał opinię człowieka sprzyjającego Wizygotom. W trosce o to, by po jego śmierci nie wybuchły nowe niepokoje, zalecił papież jeszcze przed swą śmiercią, aby na jego następcę wybrano Bonifacego II. Na czas pontyfikatu Feliksa przypada utworzenie przez Benedykta z Nursji opactwa benedyktyńskiego na Monte Cassino (528), oraz w r. 529 II Synod w Orange (Galia), tzw. Synodus Arausicana, o Łasce.
Bonifacy II (22.IX.530-17.X.532) [Dioskur, 530]
Był urodzonym w Rzymie Gotem. Objął urząd papieża 22 września 530. Jego poprzednik Feliks IV jeszcze przed swą śmiercią wyznaczył go na papieża. Wrogie Gotom stronnictwo wśród rzymskiego kleru wybrało antypapieża Dioskura; ten jednak zmarł już 14 października 530. Papież Bonifacy II na zmarłego już przeciwnika nałożył ekskomunikę. W r. 531 wydał List do św. Cezarego z Arles, zatwierdzający synod w Orange.
Jan II (2.I.523-V.535)
Był pierwszym papieżem, który zmienił swoje imię, ponieważ imię pogańskiego boga (Merkury), które nosił od urodzenia, nie bardzo przystało papieżowi. Wybrany został na papieża przy poparciu senatu rzymskiego i króla Ostrogotów przeciwka symonii przy wyborze papieża. Za jego pontyfikatu odbył się w r. 533 II Synod w Orleanie (Galia). Wydał też w r. 534 List do Senatu w Konstantynopolu. Jedna z formuł wiary uznawana przez papieża nasuwała podejrzenie o sprzyjanie monofizytyzmowi.
Św. Agapit I (13.V.535-22.IV.536)
Był archidiakonem u Jana II. Wybrany został na papieża 13 maja 535. Z polecenia króla Ostrogotów podróżował do Bizancjum, aby zapobiec podbiciu Italii przez cesarstwo wschodniorzymskie. Ale jego polityczna misja zakończyła się niepowodzeniem. W aspekcie kościelnym jednak udało mu się w Bizancjum przeciwstawić monofizytyzmowi.
Św. Sylweriusz (1/8?.VI.536-11.XI.537)
Był synem papieża Hormizdasa. Wstąpił na tron papieski 8 czerwca 536. Do obwołania go papieżem doszło w wyniku nacisku króla Gotów, wbrew woli kleru rzymskiego, który dopiero potem uznał Sylweriusza za papieża. W grudniu 536 zajął Rzym wschodniorzymski dowódca Belizariusz; aby uniknąć plądrowania i zniszczeń, papież bez walki otworzył bramy miasta. Kiedy Goci ponownie zaczęli oblegać miasto, został 11 marca 537 postawiony przed sądem jako „zdrajca i przyjaciel Gotów”, uznany za zdetronizowanego i zesłany na wyspę Ponza. Tam 11 listopada 537 złożył deklarację o rezygnacji z urzędu papieskiego i zmarł miesiąc później, 2 grudnia 537.
Wigiliusz (29.III/11.XI?.537-7.VI.555)
Wigiliusz w obliczu sporów teologicznych okazał się chwiejny: prawdopodobnie potajemnie złożył obietnicę, że w razie wyboru zaakceptuje monofizytyzm. Wzbraniał się, choć przebywał wówczas w Konstantynopolu, wziąć osobiście udział w zwołanym przez cesarza w roku 533 Soborze Powszechnym i nie pozwolił się też na nim reprezentować. Ulegając naciskowi cesarza, sobór ów ekskomunikował papieża. Upokorzony ponownymi szykanami Wigiliusz uznał ostatecznie sobór ten za V Sobór Powszechny Konstantynopolitański, w wyniku czego zdjęta została z niego ekskomunika. Wolno mu było powrócić do Rzymu, lecz zmarł w drodze powrotnej w Syrakuzach. Jego pontyfikat należy do najbardziej przygnębiających w dziejach Kościoła: papiestwo popadło w niegodną zależność od cesarstwa bizantyńskiego.
Pelagiusz I (16.IV.556-3/4?.III.561)
Przed swoim wyborem był przez dłuższy czas legatem papieża w Bizancjum. Na papieża wybrano go 16 kwietnia 556 pod wpływem wschodniorzymskiego cesarza, który wywarł nacisk na kardynałów. Pelagiusz pomimo, że wielokrotnie podkreślał swą prawowierność (zachwianą w związku z uznaniem V Soboru Powszechnego w Konstantynopolu w roku 553), to jednak spotkał się w Rzymie z niewielkim uznaniem. Również nie uznawano papieża w Afryce, Galii i południowej Italii. Począwszy od tego papieża każdy nowo wybrany zobowiązany był przed wyświęceniem uzyskać zgodę cesarza w Konstantynopolu; spowodowało to, że papiestwo znalazło się całkowicie w sterze wpływów cesarza wschodniorzymskiego; papież był niejako jedynie „patriarchą Zachodu” i w ten sposób zaszeregowany do Kościoła Wschodu.
Jan III (17.VII.561-13.VII.574)
Cesarz Bizancjum sprawował w tamtej epoce niemal nieograniczoną władzę nad Kościołem; nikt bez jego zezwolenia nie mógł zostać papieżem i cesarze uważali Rzym za jeden z patriarchatów. Wybrany 17 lipca 561, papież musiał długo czekać na zgodę cesarza. Dopiero po czterech miesiącach mógł zostać konsekrowany. Nad jego pontyfikatem zaciążyły poważne polityczne przewroty: w roku 568 wtargnęli do Italii nadciągający z północy, jeszcze pogańscy Longobardowie i utrwalili swoje panowanie. Rzym znalazł się w wielkiej opresji, zwłaszcza że ze strony Bizancjum nie można było oczekiwać żadnej pomocy. Za jego pontyfikatu odbył się w r. 563 i 572 Synod w Braga (Portugalia) przeciw pryscylianistom. Jan III zmarł 13 lipca 574.
Benedykt I (2.VI.575-30.VII.579)
Mało wiemy na jego temat. Longobardowie przedarli się aż pod Rzym; „zmarł on pośród tych wszystkich utrapień” relacjonuje Liber Pontificalis.
Pelagiusz II (26.XI.579-7.II.590)
Gdy Longobardowie oblegali Rzym, 26 listopada 579, obrano papieża i konsekrowano bez zgody Konstantynopola. Ponieważ zajęty był prowadzeniem wojny z Persami i nie mógł udzielić żadnej pomocy przeciwko najazdowi Longobardów, zwrócił się Pelagiusz jako pierwszy papież do Franków, jednak jeszcze bez rezultatu. Za jego pontyfikatu odbył się w r. 585 II Synod w Macon (Galia) oraz w r. 589 III Synod w Toledo. Pelagiusz zmarł na dżumę, której epidemia wybuchła po wielkiej powodzi po wylaniu Tybru w Rzymie. Jego pontyfikat cechuje zwrot ku Germanom.
Św. Grzegorz I Wielki (30.IX.590-12.III.604)
pisarz łaciński, Doktor Kościoła i mnich benedyktyński, objął urząd papieża 30 IX 590, w szczególnie trudnych czasach - w okresie najazdów barbarzyńskich. Odegrał wielką rolę w życiu Kościoła jako organizator życia religijnego (gł. liturgii) oraz jako pisarz. Szczególne znaczenie mają jego homilie, dzieła egzegetyczne, listy, dialogi oraz sławna Księga reguły pasterskiej. Zachowało się osiemset pięćdziesiąt cztery jego Listy, Księga reguły pasterskiej (Liber regulae pastoralis), komentarz do Księgi Hioba czyli Moralia (Moralia in Iob), Komentarz do Pieśni nad Pieśniami, Komentarz do I Księgi Królewskiej, Homilie na temat niedzielnych perykop, Dialogi o życiu i cudach ojców italskich (Dialogi de vita et miraculis patrum Italicorum), przypisywany Sakramentarz Gregoriański (Sacramentarium Gregorianum) oraz Antyfonarz gregoriański (Antiphonarium Missae). Grzegorz Wielki w znacznym stopniu oddziałał na życie religijne epoki (i następnych stuleci komentarz Grzegorza do Ewangelii Janowej, który stał się podstawowym podręcznikiem teologii moralnej wczesnego średniowiecza (księga ma nazwę „Moralia”). Jego cztery księgi, „Dialogi”, były ludową legendą o świętych, która wykazać miała siłę religii i zachęcić do życia religijnego. Wreszcie jego zaangażowanie się na rzecz klasztorów świętego Benedykta z Nursji uczyniły go niejako drugim ojcem zachodnioeuropejskiego monastycyzmu. W liturgii nadał rzymskiemu mszałowi formę obowiązującą po dzisiejsze czasy. Wszystko to usprawiedliwia jego przydomek „Wielki”. Wspomnienie liturgiczne 3 września.
Sabinian (13.IX.604-22.II.606)
Przed wyborem był legatem papieża w Bizancjum. Na papieża został wybrany 13 grudnia 604. O jego pontyfikacie mało wiadomo. Według tradycji miał głodującym mieszkańcom Rzymu sprzedawać zboże po paskarskich cenach. Sabinian.
Bonifacy III (19.II-12.XI.607)
Wybrany 23 grudnia 606, ale początkowo nie zatwierdzony przez cesarza Bizancjum, mógł być konsekrowany dopiero 19 lutego 607. Synod pod jego przewodnictwem postanowił, że za życia papieża nie wolno pertraktować na temat jego następstwa; wybór papieża powinien się zacząć trzeciego dnia po śmierci poprzednika i nie może być niczym ograniczany.
Św. Bonifacy IV (25.III.608-8.V.615)
Był papieżem od 25 sierpnia 608 do 8 maja 615. Od cesarza otrzymał w darze rzymski Panteon, który zamienił w świątynię ku wspomina Maryi. Wprowadził święto Wszystkich Świętych do Kościoła wschodniego.
Św. Deusdedit I (Adeodat) (19.X.615-8.XI.618)
Nazywano go też Adeodotem I. W VII wieku następowało wielu papieży, o których pontyfikacie rzadko można zdobyć jakieś szczególnie istotne informacje. Deusdedit objął urząd papieża 19 października 615. Był szanowany za łagodność i dobroć.
Bonifacy V (23.XII.619-25.X.625)
Do godności papieskiej wyniesiony został 23 grudnia 619. Ówczesny arcybiskup Rawenny chciał oderwać terytorium, na którym został przez cesarza Bizancjum wyznaczony jego przedstawicielem, i utworzyć samodzielną jednostkę terytorialną. Próba ta jednak się nie powiodła.
Honoriusz I (27.X.625-12.X.638)
Imię tego papieża odgrywa wielką rolę w sporach o papiestwo i o nieomylność papieską aż po wiek XIX (tzw. problem Honoriusza). Był uczniem Grzegorza Wielkiego, na papieża został wybrany 27 października 625. Patriarcha Konstantynopola czynił starania, aby znowu pogodzić monofizytów z Kościołem, popadł jednak przy tym w inną herezję monenergizm lub tzw. monoteletyzm, z którym Honoriusz w listach do patriarchy się zgadzał. VI Sobór Powszechny w Konstantynopolu w 681 potępił te nauki jako heretyckie i obłożył ich zwolenników ekskomuniką; cesarz Bizancjum zalecił naukę tę swym podwładnym jako powszechnie obowiązującą. W ekskomunice soboru wyraźnie był również wymieniony Honoriusz. Późniejszy następca Honoriusza, Leon II, zarzucił zrazu Honoriuszowi, że sprzeniewierzył się nauce apostolskiej; później jednak złagodził swój sąd: papież jedynie przez swą niedbałość nie dość wcześnie wygasił płomień herezji. Honoriusz był roztropnym rządcą Kościoła, wyróżnił się wzorowym zarządzaniem i pożytkowaniem majątku kościelnego oraz zainicjowaniem chrystianizacji Anglii. Za jego pontyfikatu odbył się w r. 634 638 VI Synod w Toledo, ważne są też jego dwa listy do Sergiusza patr. Konstantynopolskiego.
Seweryn (28.V-2.VIII.640)
Wybrany na papieża 12 października 638, mógł być konsekrowany dopiero 28 maja 640, ponieważ cesarz Bizancjum ociągał się z zatwierdzeniem wyboru. Wkrótce po wyborze zbuntowały się stacjonujące w Rzymie wojska, ponieważ nie otrzymały żołdu, i zarekwirowały skarbiec Kościoła.
Jan IV (24.XII.640-12.X.642)
Wybrany 24 grudnia 640 na papieża, zwołał w roku 641 w Rzymie synod przeciwko monoteletyzmowi i wyłożył w liście do wschodniorzymskiego cesarza nieporozumienia, których ofiarą padł jego poprzednik Honoriusz I.
Teodor I (24.XI.642-14.V.649)
Natychmiast po wstąpieniu na tron papieski, 24 listopada 642, rozpoczął walkę z monoteletyzmem i potępił patriarchów Konstantynopola, którzy opowiadali się za tą nauką. Cesarz przychylił się do prośby papieża, żeby wycofać swoją sprzyjającą monoteletyzmowi formułę wiary. A jednak wszystko to nie przyniosło konkretnego rezultatu: w Italii pojawiły się tymczasem tendencje do stworzenia państwa niezależnego od wschodniego Rzymu, państwa, które występowałoby przeciwko monoteletom. Teodor zmarł 14 maja 649 roku, podczas przygotowań do synodu, który miał się zebrać w październiku 649.
Św. Marcin I (5?.VII.649-17.VI.653, zm. 16.IX.655)
Wybrany w lipcu 649 na papieża, został konsekrowany bez zezwolenia cesarza Bizancjum. Zarówno to, jak również odbycie (w październiku 649) synodu zwołanego w Lateranie jeszcze przez jego poprzednika, na którym potępiony został monoteletyzm, usposobiło do niego wrogo cesarza. Przed sądem zarzucono mu sprzysiężenie przeciwko cesarzowi i skazano na śmierć. Karę śmierci zamieniono nieco później na dożywotnią deportację, którą (od 654) odbywał w Chersonezie na Krymie. Tam po nieludzkim traktowaniu zmarł 16 września 655. Tymczasem podczas pobytu Marcina na wygnaniu w Rzymie wybrano nowego papieża: Eugeniusza I. Marcin cierpiał przede wszystkim jak potwierdzają to jego listy z niewoli z powodu gorzkiego rozczarowania swymi dawnymi przyjaciółmi w Rzymie. Jest czczony jako męczennik; tak na Zachodzie, jak i na Wschodzie wspomnienie liturgiczne,13 kwietnia.
Św. Eugeniusz I (10.VIII.654-2/3?.VI.657)
Jeszcze za życia poprzednika Marcina I pod naciskiem cesarza został wybrany na papieża przez kler. Zabiegał o pokój między Rzymem i Bizancjum, miał jednak przeciwko sobie duchowieństwo i lud miasta Rzymu, zmarł przed deportacją śladem poprzednika do Bizancjum. Wspomnienie liturgiczne, 2 czerwca, zniesione.
Św. Witalin (30.VII.657-27.I.672)
Na tron Piotrowy wstąpił 30 lipca 657. Aby uporządkować zakłócone podówczas stosunki z Bizancjum, wysłał zaraz po elekcji do Konstantynopola posłów z informacją o swym wyborze na papieża. Dążył do pokoju z Bizancjum z pominięciem wszystkich teologicznych kwestii spornych. Cesarz Konstans II przybył z Bizancjum do Rzymu, odbył uroczysty wjazd do miasta i zrabował wiele zabytkowych skarbów kultury. Oddzielił też Rawennę od zachodniego Kościoła i uczynił samodzielną prowincją kościelną, która podlegać miała państwu wschodniorzymskiemu. W ten sposób mimo woli przyspieszył odwrócenie się Rzymu od państwa wschodniorzymskiego i zbliżenie do Zachodu.
Adeodat II (11.IV.672-17/16?.VI.676)
Pierwotnie był mnichem benedyktyńskim. Jako papież rządził od 1 1 kwietnia 672 do 17 czerwca 676. Zwalczał monoteletyzm. Za jego pontyfikatu miał miejsce w r. 675 XI Synod w Toledo.
Donus (Domnus) (2.XI.676-11.IV.678)
Objął urząd papieża 2 listopada 676. Również podczas jego pontyfikatu trwała schizma między Rzymem a Bizancjum.
Św. Agaton (27.VI.678-10.I.681)
Wywodził się z Sycylii, z pochodzenia zaś był Grekiem. Jako papież sprawował rządy od 22 (27?) czerwca 678 do 10 stycznia 681. Od cesarza w Bizancjum otrzymał list z prośbą o przywrócenie kościelnej jedności między Wschodem i Zachodem. Temu celowi miał służyć Sobór Powszechny w Konstantynopolu 680/681. Na nim potępiono monofizytyzm i przywrócono jedność wiary na podstawach Soboru Powszechnego w Chalcedonie. Sobór w Konstantynopolu z radością przyjął list dogmatyczny papieża; Rzym znowu stał się ostoją wiary.
Św. Leon II (17.VIII.682-3.VII.683)
Wybrany na papieża w grudniu 681, mógł być konsekrowany dopiero 17 sierpnia 682, ponieważ cesarz Bizancjum zwlekał z zatwierdzeniem jego wyboru. Wraz z zatwierdzeniem uchwał III Soboru Konstantynopolitańskiego z roku 681 potępił Leon także swego poprzednika Honoriusza I, który był uważany za współwinnego powstania monoteletyzmu (i problem Honoriusza).
Św. Benedykt II (26.VI.684-8.V.685)
Na papieża wybrany został 22 lipca 683. Ponieważ cesarz Konstantynopola zastrzegł sobie prawo zatwierdzania wyboru, z konsekracją czekano niemal cały rok (26 czerwca 684). Benedykt dążył do tego, aby uchwały Soboru Powszechnego z Konstantynopola (680/681) przyjął także Zachód, zwłaszcza Hiszpania.
Jan V (23.XII.685-2.VIII.686)
Był pierwszym w szeregu nowych papieży ze Wschodu, co miało znaczenie dla stosunków między Kościołem wschodnim i zachodnim.
Konon (21.X.686-21.IX.687) [Teodor 687, Paschalis 687]
Został wybrany do godności papieża przez lud rzymski i straże obywatelskie. Już w czasie wyboru był chorowity i stary. Tak więc rządził jedynie niecały rok i zmarł 21 września 687.
Po śmierci papieża Konona (687) Paschalis przekupił arcybiskupa Rawenny, chcąc, by uznano go za prawowitego papieża. W Rzymie tymczasem zostali wybrani Teodor, który zdołał się jednak utrzymać tylko przez krótki czas i w końcu podporządkował się Sergiuszowi. Ponieważ Paschalis nie zapłacił obiecanej sumy arcybiskupowi Rawenny, ten opowiedział się po stronie Sergiusza I. Teodor podporządkował się, Paschalisa zaś trzeba było do tego zmusić: zmarł po pięcioletnim areszcie około roku 692.
Św. Sergiusz I (15.XII.687-8.IX.701)
Podczas jego pontyfikatu wybuchł ponowny spór z Bizancjum; cesarz bizantyński na synodzie w 692 podjął uchwały skierowane przeciwko Kościołowi Zachodu: biskupa Rzymu określa się w nich jedynie jako „patriarchę Zachodu”, który cesarskie dekrety musi uznawać za obowiązujące także dla „barbarzyńców Zachodu”. Papież sprzeciwił się temu. W efekcie cesarz zamierzał go aresztować, ale lud Rzymu powstał w obronie swego papieża i wypędził z miasta wysłańca cesarskiego. Rzym stał się więc miastem papieskim, które odtąd nie chciało uznawać cesarzy Bizancjum. Do liturgii roku kościelnego wprowadził Sergiusz kilka świąt maryjnych, jak również święto Podniesienia Krzyża.
Jan VI (30.X.701-11.I.705)
Z powodu niełatwych stosunków z Bizancjum wprawdzie udało mu się uniknąć otwartego rozłamu, ale tylko rzymska straż obywatelska uchroniła go od aresztowania przez wysłanników „wschodniego Rzymu”. Dzięki okupowi nakłonił Longobardów do tego, by odstąpili od plądrowania kraju.
Jan VII (1.III.705-18.X.707)
Ze strachu przed cesarzem Bizancjum, uległ, kiedy cesarz wydał wrogie Rzymowi dekrety: papieża nazwano w nich jedynie „patriarchą Zachodu” i zmuszano go do tego, by uznał owe, obowiązujące w „Rzymie wschodnim” dekrety za wiążące także dla „barbarzyńców Zachodu”. Papież wprawdzie ich nie uznał, ale odesłał je z powrotem nie podpisane, co zostało zinterpretowane jako jego zgoda. W Rzymie uchodził za wielkiego protektora budownictwa sakralnego.
Syzyniusz (15.I.-4.II.708)
Urząd pełnił jedynie przez 20 dni, od 15 stycznia do 4 lutego 708.
Konstantyn I (25.III.708-9.IV.715)
Cesarz Justynian II zmusił go do złożenia wizyty w Bizancjum. Dla zachowania pokoju papież zamierzał uznać dekrety cesarza, według których biskup Rzymu był jedynie „patriarchą Zachodu”. Nowy cesarz chciał zmusić papieża do uznania monoteletyzmu i do wyparcia się uchwał Soboru Konstantynopolitańskiego (681). Ponieważ papież się wzbraniał, miał być aresztowany, jednak uratował go lud rzymski, wysłannika Rzymu wschodniego zaś po krwawych starciach przepędzono z miasta. Tę walkę zakończyła śmierć cesarza, a jego następca powrócił do prawowitej wiary. Papież mógł zakończyć pontyfikat w spokoju.
Św. Grzegorz II (19.VII.715-11.II.731)
Urodzony około 669 w Rzymie, za Sergiusza I zatrudniony jako bibliotekarz, papieżem został 19 maja 715. Zlecił Bonifacemu zadanie chrystianizacji Germanów (719) i konsekrował go na biskupa w roku 722. Wschodniorzymski cesarz rozpisał w tym czasie uciążliwy podatek, przeciwko czemu wystąpili rzymianie, zwłaszcza iż cesarz nie zapewniał miastu obrony. Ok. r. 726/730 wydał list do cesarza Leona III w sprawie kultu obrazów. Wysyłając Bonifacego do Germanów zwolnił go papież z przysięgi, którą biskupi italscy zobowiązani byli składać podczas konsekracji swemu metropolicie; w ten sposób podkreślony został związek Kościoła niemieckiego z Rzymem. Jednocześnie wręczył Grzegorz Bonifacemu list żelazny do władcy Franków Karola Młota, w którym podkreślono dobry stosunek Rzymu do Germanów. Grzegorz II Był jednym z najwybitniejszych papieży VIII stulecia. Wspomnienie liturgiczne, 12 lutego, zniesione.
Św. Grzegorz III (18.III.731-28/29?.XI.741)
Mimo że zabiegał o uznanie swego wyboru przez cesarza Konstantynopola, jednocześnie nałożył wysokie podatki na posiadłości bizantyjskie w Italii, tak że równało się to niemal całkowitej ich konfiskacie. Wówczas cesarz wyłączył Sycylię, południową Italię i Grecję ze związku z rzymskim patriarchatem i podporządkował Konstantynopolowi. Ów spór między Konstantynopolem a Rzymem wykorzystali Longobardowie, by wtargnąć w głąb Italii. Karol Młot nie pospieszył z pomocą, o którą papież zwrócił się do Franków, ponieważ walczył wówczas wraz z Longobardami przeciwko wdzierającym się do południowej Francji Arabom. Mimo to więź Kościoła Germanii z Rzymem zacieśniała się, konsekwentna reforma i reorganizacja frankońskiego Kościoła wzmocniła prestiż i wpływy Rzymu na tych terytoriach.
Św. Zachariasz (10/3?.XII.741-15.III.752)
Był ostatnim Grekiem na tronie papieskim, sprzyjał cesarzowi bizantyńskiemu. Był ostatnim papieżem, który zawiadomił go o wyborze i oczekiwał cesarskiego zatwierdzenia. Czuł się bezbronny wobec Longobardów i dlatego był zwolennikiem zacieśnienia więzów z Frankami. Osobiście stanął przed królem Longobardów i po żmudnych pertraktacjach osiągnął zwrot terenów wchodzących w skład Patrymonium Piotra, zawarł układ o zawieszeniu broni na dwadzieścia lat, a także wycofał się Z Rawenny.
Stefan II (17-25.III.752)
Kapłan rzymski, został wybrany na papieża 22 marca 752. Jednak już po czterech dniach, jeszcze przed konsekracją, zmarł. Ze względu na krótki okres tego pontyfikatu średniowieczne spisy papieży nie uwzględniały go.
Stefan III (26.III.752-26.IV.757)
Przeżył największe zagrożenie Rzymu ze strony Longobardciw, którzy w październiku 752 zażądali uznania swej zwierzchności i zapłacenia przez papieża wysokiej kontrybucji. Wschodniorzymski cesarz nie mógł i nie chciał odpowiedzieć na papieskie wołanie o pomoc. Wówczas Stefan zawarł porozumienie z królem franków Pepinem, zobowiązujące ich do ochrony przed Longobardami. Stefan koronował uroczyście Pepina, ten zaś obiecał że wszystkie tereny, które zostaną zdobyte, daruje „świętemu Piotrowi”. Ten akt darowizny stał się podstawą późniejszego państwa kościelnego.
Św. Paweł I (29.V.757-28.VI.767) [Konstantyn, 767-769, Filip, 768]
Ponieważ rozdarcie między Kościołem Wschodu i Zachodu, również na skutek sporu o cześć obrazów, coraz bardziej się pogłębiało, Paweł I nie zawiadomił cesarza wschodniorzymskiego o swoim wyborze. Powiadomił natomiast o tym takcie króla Franków, ale i to nie uwolniło go od grożącego niebezpieczeństwa: Longobardowie nacierali znowu, Frankowie zaś związani byli ciężkimi walkami w kraju. Mimo wszystko przymierze z Frankami pozwoliło przezwyciężyć trudności. Paweł I zmarł 28 czerwca 767 i pochowany został zrazu u Świętego Pawła za Murami, ale wkrótce przeniesiono jego doczesne szczątki do Bazyliki św. Piotra.
Po śmierci Pawła I doszło do podwójnego wyboru: Konstantyna II i Filipa. Jednak obaj, będący igraszką rodów arystokratycznych Rzymu, nie utrzymali się długo. 7 sierpnia 768 stosując normalną procedurę wybrano i dwa dni później konsekrowano Stefana IV.
Stefan IV (7.VIII.768-24.I.772)
Był kontynuatorem frankofilskiej polityki swoich poprzedników. Po śmierci króla Pepina rządy po nim przejęli jego synowie Karol I (Wielki) i Karloman, między którymi dochodziło do coraz ostrzejszych konfliktów. Papież był przeciwny sprzymierzaniu się Karola z Longobardami (Karol pojął za żonę córkę króla Longobardów) w obawie przed ich dalszą ekspansją. Dlatego zrazu nawiązał kontakt z Karlomanem, lecz później zmienił stanowisko: Longobardowie złożyli mu wiele poważnych obietnic (których jednak nie dotrzymali).
Hadrian I (9.II.772-25.XII.795)
Hadrian, pochodził z rzymskiego arystokratycznego rodu Colonnów, trzymał jednak z Frankami, których prosił o pomoc, gdy Longobardowie 772/773 wyruszyli przeciwko Rzymowi. Karol Wielki wówczas zapobiegł niebezpieczeństwu. Podczas pielgrzymki do Rzymu przyjęty został przez papieża z całym ceremoniałem; na Wielkanoc 774 i uroczyście potwierdził darowiznę Pepina. W 781 namaścił Hadrian czteroletniego syna Karola, Pepina, na króla Longobardów, młodszy zaś syn Ludwik (późniejszy Ludwik Pobożny) został namaszczony jako król Akwitanii. Podczas kolejnego pobytu Karola w Rzymie ostatecznie ustalono granice państwa kościelnego. Rządy Hadriana w Kościele cechowały starania o przywrócenie jedności ze Wschodem (unia, spór o cześć obrazów). Udział papieża bądź dwu jego osobistych przedstawicieli w VII Soborze Powszechnym w Nicei (787) oraz papieskie zatwierdzenie uchwał tego soboru ponownie zjednoczyły Wschód z Zachodem.
Św. Leon III (27.XII.795-12.VI.816)
Jego poprzednik, Hadrian I umocnił przymierze między Rzymem a Frankami. Arystokracja rzymska nie była jednak z tego powodu zadowolona, w wyniku czego doszło do rozruchów. W tej sytuacji Leon schronił się u Karola Wielkiego w Paderborn. Na Boże Narodzenie 800 roku ukoronował Leon Karola Wielkiego na cesarza. Zaraz po świętach Bożego Narodzenia Karol odbył sąd nad przeciwnikami Leona; jako winni zbrodni przeciwko majestatowi i podżegacze do rozruchów skazani zostali na śmierć, jednak na prośbę Leona ułaskawieni i jedynie zesłani na wygnanie. Za jego pontyfikatu odbył się w r. 797 Synod w Friuli (k. Wenecji) oraz w r. 809 Synod w Akwizgranie. Wspomnienie liturgiczne 12 czerwca, zniesione.
Stefan V (22.VI.816-24.I.817)
W wstąpił na tron papieski bez starań o zgodę Franków. Natychmiast po wyborze wyruszył jednak do Reims do Ludwika I Pobożnego i konsekrował go na cesarza, uprzednio polecając rzymianom złożyć przysięgę na wierność cesarzowi.
Św. Paschalis I (25.I.817-11.II.824)
Paschalis był opatem klasztoru św. Stefana, na papieża został wybrany przy poparciu cesarza Ludwika Pobożnego. W 823 ukoronował Paschalis na cesarza syna Ludwika, Lotara. Wspomnienie liturgiczne 14 maja, zniesione.
Eugeniusz II (II/V.824-VIII.827)
Wybrany został na papieża przy poparciu cesarza Lotara I. Uznał w ten sposób zwierzchność niemieckiego cesarza Lotara I. Papież i cesarz zawarli tzw. Constitutio Romana, nadające immunitet urzędnikom cesarskim i papieskim. Cesarz uznał wolne wybory papieża, wymagał jednak, aby wybrany przed konsekracją składał cesarskiemu posłowi przysięgę na wierność. Synod rzymski z 826 zaakceptował te prawa.
Walentyn (VIII-IX.827)
Był rzymskim archidiakonem, wybrany na papieża w 827, rządził zaledwie kilka tygodni (od sierpnia do września).
Grzegorz IV (IX?.827-I.844) [Jan, 844]
Na papieża został wybrany w październiku 827, ale nie pozwolił się konsekrować, zanim posłowie niemieckiego cesarza nie potwierdzili jego wyboru, w końcu zdobył przewagę nad swoim konkurentem Janem, którego kazał uwięzić. Przyczynił się do chrystianizacji europejskiej Północy. Za jego pontyfikatu w Kościele wschodnim zakończył się po 115 latach spór o cześć obrazów. Grzegorzowi przypisuje się wprowadzenie dnia Wszystkich Świętych w dniu 1 listopada.
Sergiusz II (I.844-27.I.847)
Był piątym papieżem z rodu Colonnów. Wstąpił na tron papieski w styczniu 844 bez złożenia przysięgi na wierność cesarzowi, szybko przeprowadzając swą kandydaturę przeciwko antypapieżowi Janowi, nad którym zdobył przewagę. Za jego pontyfikatu cesarz Lotar I (Karolingowie) wydał rozporządzenie, że w przyszłości wybór papieża dokonywany będzie jedynie za zgodą i w obecności posłów cesarskich. Pół roku przed śmiercią Sergiusza wylądowali w Ostii Saraceni, przedarli się do Rzymu i spustoszyli zarówno Bazylikę św. Piotra, jak i bazylikę św. Pawła za Murami.
Św. Leon IV (10.IV.847-17.VII.855)
Ponieważ Saraceni przedarli się nad Tybr i splądrowali bazylikę św. Pawła za Murami. Dlatego postanowiono nie czekać na cesarską zgodę przed wyborem na papieża benedyktyna Leona. Jednym z jego pierwszych przedsięwzięć na tym urzędzie było ufortyfikowanie Rzymu. W końcu udało mu się w bitwie morskiej pod Ostią w 849 zadać Saracenom decydujący cios. Leon ukoronował w 850 na cesarza Ludwika II, syna Lotara I. W 853 podporządkował sobie Rawennę. Do konfliktu doszło również z arcybiskupem Reims, który jako metropolita dążył do rozbudowy swego prawa zwierzchności. Te spory wokół roszczeń Rzymu do prymatu były powodem powstania tzw. Pseudoizydoriańskich fałszerstw. Za jego pontyfikatu odbył się w r. 848 Synod w Moguncji, 853 Synod w Kierzy-sur-Oise (Francja) — Conc. C arisacium oraz 855 Synod w Valence (Francja).
Benedykt III (VII.855-17.IV.858) [Anastazy, 855-880]
Kilka po jego wyborze wybrano antypapieża Anastazego III, który siłą zajął Lateran i polecił uwięzić Benedykta. Po dwu dniach Anastazy został jednak przez sympatyzujący z prawowitym papieżem lud rzymski usunięty.
Św. Mikołaj I (24.IV.858-13.XI.867)
Był jednym z najwybitniejszych papieży wczesnego średniowiecza. Występował w obronie praw danych od Boga papiestwu i domagał się dla papieża najwyższej władzy nauczycielskiej i przywódczej, której wszyscy mieli być poddani. Mikołaj odwoływał się do tzw. Pseudoizydoriańskich fałszerstw. Najbardziej obciążyła okres jego rządów ingerencja w sprawy Bizancjum. Tam w roku 858 usunięty został patriarcha Ignacy; jego następcą został Focjusz. Mikołaj nie wiedział, że w rzeczywistości Ignacy ustąpił dobrowolnie i że Focjusz wybrany został zgodnie z prawem i poza tym nawet powiadomił papieża o swoim wyborze. Zwiedziony jednak przez przeciwników Focjusza papież wbrew decyzji legatów ekskomunikował Focjusza i przywrócił prawa Ignacemu (863). Kiedy cesarz w ostrym tonie decyzję tę odrzucił, powołał się Mikołaj (865) równie ostro na prawo prymatu Rzymu. Cesarz zwołał do Konstantynopola synod (867), który Mikołaj unieważnił i obłożył ekskomuniką. Wiadomość ta jednak dotarła do Konstantynopola dopiero bezpośrednio po śmierci papieża. W efekcie pontyfikat ten można podsumować następująco: pogłębił się rozłam między Wschodem i Zachodem, a wysuniętych przez Mikołaja pozostałych roszczeń jego następcom nie udało się utrzymać.
Hadrian II (14.XII.867-14.XII.872)
Urodzony w 792 w Rzymie, już w obu poprzednich wyborach był brany w rachubę jako kandydat na papieża. Został nim 14 grudnia 867. Na VIII Powszechnym Soborze w Konstantynopolu (869/870) doszło na krótki czas do pojednania z Kościołem Wschodu, który potępił schizmę Focjusza. W pracy misyjnej w Bułgarii zezwolił Cyrylowi i Metodemu, na używanie języka słowiańskiego w liturgii.
Jan VIII (14.XII.872-16.XII.882)
Był długoletnim archidiakonem rzymskiego Kościoła, na papieża zaś wybrany został 14 grudnia 872. Również za jego pontyfikatu nie ustawały napięcia między Kościołem wschodnim i zachodnim. Podczas chrystianizacji Bułgarii wstawił się Jan VIII za apostołem Słowian Metodym, zgadzając się na używanie języka rodzimego przy sprawowaniu liturgii. Za jedno z głównych zadań pontyfikatu uważał Jan obronę przed Saracenami, którzy osiedlili się na Sycylii. Na skutek słabości państwa Karolingów sam zmuszony został przejąć dowództwo nad flotą cesarską i pokonał Saracenów, nie doprowadzając wszakże do całkowitego ich upadku. Jan został otruty przez jednego z krewnych, a następnie dobity młotem. Jan VIII jest pierwszym z (ośmiu) średniowiecznych papieży, którzy zostali zamordowani.
Marynus I (Marcin II) (16.XII.882-15.V.884)
Przed wyborem na papieża był legatem Hadriana II na VIII Powszechnym Soborze w Konstantynopolu (869). Po zamordowaniu Jana VIII jeszcze tego samego dnia, 16 grudnia 882, wybrano go na papieża. Mylnie utożsamiano Marynusa z Marcinem II, papież o takim imieniu nigdy nie istniał (średniowieczne katalogi papieży mylnie uważały Marynusa I za Marcina II).
Św. Hadrian III (17.V.884-IX.885)
Był mnichem benedyktyńskim, objął urząd papieża 15 maja 884. Zmarł podczas wyprawy do Francji w pobliżu Modeny.
Stefan VI (IX.885-14.IX.891)
Objął urząd papieża w 885, bez uzgodnienia z Karolem Grubym, ostatnim z Karolingów. Papież daremnie szukał u niego ochrony przeciwko Saracenom; w rezultacie zwrócił się o pomoc do księcia Spoleto, najpotężniejszego księcia Italii.
Formosus (6.X.891-4.IV.896)
Wcześniej jako biskup Porto zasłużył się w chrystianizacji Bułgarów. Jan VIII zdegradował go z przyczyn politycznych i osobistych, wymuszając na nim przysięgę, że w przyszłości żył będzie jako człowiek świecki. Papież Marynus I uwolnił go jednak od tej przysięgi, umieszczając go ponownie na stolicy biskupiej w Porto. 6 października 891 został wybrany na papieża. Hrabiowie Spoleto, których obdarzył tytułem książęcym, wkrótce zdobyli tak wielkie wpływy polityczne, że papież zmuszony był zwrócić się o pomoc do króla Arnulfa z Karyntii. Po zajęciu przez niego Rzymu papież namaścił go na cesarza (896). Następca Formozusa, Stefan VI w styczniu 897 polecił wyjąć jego zwłoki z grobu, i wrzucić do Tybru. Później odszukano je jednak i uroczyście pochowano u Świętego Piotra. Ten synod zwykło się nazywać „synodem trupim”. Papież Teodor II już w tym samym roku unieważnił uchwały tego synodu.
Bonifacy VI (IV.896)
Wybrany został na papieża 11 kwietnia 896. Ze względu na niegodny tryb życia został uprzednio przez Jana VIII suspendowany. Niektórzy uważali ów wybór, wymuszony przez uzbrojony lud rzymski, za nieważny; mimo to zalicza się Bonifacego w poczet papieży. Zmarł on już w dwa tygodnie po wyborze, 26 kwietnia 896; być może został otruty w wyniku spisku.
Stefan VII (V.896-VIII.897)
Na tron papieski wstąpił w maju 896 dzięki poparciu księcia Spoleto, a zasłynął właściwie tylko dzięki haniebnemu czynowi: polecił bowiem swego poprzednika Formozusa, z powodów politycznych wydobyć z grobu i odbyć (w czerwcu 897) tzw. synod trupi, który uznał wszystkie święcenia i urzędowe czynności Formozusa za nieważne. Po czym papież kazał obciąć zmarłemu palce u prawej ręki, którymi udzielał błogosławieństwa, i zwłoki wrzucić do Tybru. Ten postępek wywołał tak wielkie przeraźenie wśród ludu, że powstał on przeciwko papieżowi i wtrącił go do więzienia, gdzie w sierpniu 897 został uduszony.
Roman (VIII-IX.897)
Był prawdopodobnie bratem papieża Marynusa I; wstąpił na tron papieski po gwałtownej śmierci papieża Stefana VI w sierpniu 897. Rządy sprawował jednak tylko cztery miesiące. Nie ma bliższych wiadomości o jego życiu i śmierci.
Teodor II (XII.897)
Wstąpił na tron papieski w grudniu 897, ale zmarł już po trzech tygodniach. Unieważnił uchwały tzw. synodu trupiego (Stefan VI), a odnalezione zwłoki papieża Formozusa nakazał pochować z należytym szacunkiem.
Jan IX (I.898-I.900)
Po śmierci Teodora II pozbawiony skrupułów hrabia Sergiusz z Tusculum (późniejszy Sergiusz III) usiłował wynieść na tron papieski opata benedyktyńskiego Jana z Tivoli. Do wyboru i konsekracji Jana IX doszło w styczniu 898. Również ten papież zrehabilitował na synodach w Rzymie i Rawennie zniesławionego i po śmierci zbezczeszczonego z przyczyn politycznych Formozusa. Aby zapewnić wolny wybór papieża, postanowiono, aby papieża za zgodą ludu wybierali biskupi i kapłani Rzymu, po czym miała się odbywać konsekracja w obecności posłów cesarskich. Ale postanowień tych nigdy praktycznie nie wprowadzono w życie.
Benedykt IV (I/II?.900-VII.903)
Był papieżem od stycznia 900 do lipca 903. Miasto Rzym rozdzierały walki rodów arystokratycznych. Benedykt ukoronował na króla Ludwika III.
Leon V (VII-IX.903) [Krzysztof, 903-904]
Wybrany na papieża w lipcu 903, został zmuszony przez swego kapelana nadwornego, który sam chciał zostać papieżem, do ustąpienia: zarzucono mu, że nie ma dość sił, aby rządzić Kościołem. Leon uległ, ale ów nadworny kapelan, późniejszy Krzysztof, nie zostawił mu nawet czasu na ustąpienie. Uwięził go i w miesiąc później kazał w więzieniu otruć. Tak oto zmarł Leon we wrześniu 903 po zaledwie trzymiesięcznych rządach.
W miesiąc po objęciu urzędu przez swego poprzednika Leona V, Krzysztof zmusił go do ustąpienia z urzędu papieskiego, wtrącił do więzienia i kazał zamordować. Tymczasem w październiku sam osiadł na tronie papieskim. Lecz już w styczniu doścignął go ten sam los, co poprzednika: został zdetronizowany i zamknięty w klasztorze, gdzie zmarł.
Sergiusz III (29.I.904-14.IV.911)
Podczas pontyfikatu Teodora II zwolennicy zmarłego papieża Stefana VI (897) wysunęli jako kandydata na papieża Sergiusza, który potem (po zabójstwie poprzednika) został Sergiuszem III. Na papieża wybrano go 29 stycznia 904. Sergiusz uznał wszystkie święcenia, których udzielił Formozus, za nieważne i pozbawił stanowisk jego zwolenników. Odbudował zburzoną podczas trzęsienia ziemi bazylikę Laterańską. Jego pontyfikat zapoczątkował nieszczęsną więź stolicy papieskiej z rzymskim rodem hrabiów Tusculum. Ale na okres tego pontyfikatu przypada też (910) powstanie klasztoru w Cluny, z którego wychodziły poważne impulsy dla ruchu reformatorskiego w Kościele.
Anastazy III (IV.911-VI.913)
Był papieżem od kwietnia 911 do czerwca 913, nie zachowały się o nim dokumenty.
Landon (VII.913-II.914)
Syn longobardzkiego hrabiego, objął urząd papieża w lipcu 913, zmarł zaś już w lutym 914. Jak jego poprzednik Anastazy III, był całkowicie uzależniony od rzymskiej arystokracji.
Jan X (III.914-V.928)
Jan z Tossignano, arcybiskup Rawenny, objął urząd papieża w marcu 914. Udało mu się pozyskać sprzymierzeńców przeciwko Saracenom; również osobiście brał udział w walkach (915) przeciwko nim. Daremne były jego wysiłki zmierzające do wydobycia się spod kurateli rzymskiej arystokracji. Na jego oczach zamordowany został jego brat, on sam został w końcu wtrącony do więzienia i tam zamordowany w maju 928. Jan mianował pięcioletniego chłopca arcybiskupem Reims; w późniejszych czasach również świeccy książęta starali się czynić to samo, aby zapewnić sobie możliwość korzystania z prebend. Wydaje się, że w ostatnich latach życia papież poważniej zaczął się troszczyć o Kościół.
Leon VI (V-XII.928)
Leon VI rządził krótko, zaledwie pół roku, od maja do grudnia 928. Był bezsilnym narzędziem w rękach rzymskiej arystokracji.
Stefan VIII (XII.928-II.931)
Bez wpływu i znaczenia rządził od grudnia 928 do lutego 931 jako bezwolne narzędzie w ręku stronnictwa rzymskiej arystokratki Marozji (Tuskulańczycy), która w 931 wyniosła swego syna, jako Jana XI, na tron papieski. Stefan zmarł w lutym 931 w więzieniu, gdzie prawdopodobnie został uduszony.
Jan XI (II/III.931-XII.935)
Rzymska arystokratka Marozja, sprawująca władzę dyktatorską nad miastem (to z jej polecenia zamordowany został Jan X), jeszcze bardziej umocniła swe wpływy przez osadzenie na tronie papieskim w marcu 931 swego syna Aleksandra, który przyjął imię Jana XI. Lecz przeciwko matce wystąpił jej syn z pierwszego małżeństwa, Alberyk. Na jego rozkaz uwięziono papieża, który w końcu, jak jego matka, został zamordowany.
Leon VII (3.I.936-13.VII.939)
Mnich benedyktyński 3 stycznia 936 został wybrany na papieża z pomocą króla Alberyka z rodu Tusculum, który władał państwem kościelnym, i jako papież nadal pozostał od tego rodu zależny. Mimo wszystko angażował się bardzo w reformę kluniacką; z Cluny przybył nawet do Rzymu opat Odo, aby z papieżem przygotowywać religijną odnowę.
Stefan IX (XII.939-X.942)
Objął urząd papieża 14 lipca 939 i pozostał nim do października 942. Był papieżem bez znaczenia i wpływów.
Marynus II (Marcin III) (30.X.942-V.946)
Mylnie nazywany jest też Marcinem III. Rządził od 30 października 942 do maja 946. Jednak o jego życiu i sprawowaniu urzędu historia nie przekazała niczego godnego uwagi.
Agapit II (10.V.946-XII.955)
Kiedy władzę w Rzymie sprawowała Marozja; polecono wtrącić do więzienia i prawdopodobnie otruć Jana X. Jej syn objął urząd papieża w 931 roku jako Jan XI. Jego brat Alberyk wypędził matkę i uwięził papieża. Po śmierci Marynusa II Alberyk, osobiście człowiek pobożny, mianował 10 maja 946 papieżem Agapita II. Był to jako papież człowiek godny, choć znajdował się niemal całkowicie pod wpływem Alberyka. Papież ten sprzyjał reformie klasztornej wywodzącej się z Cluny. Alberyk przed śmiercią (954) wymógł na rzymianach obietnicę, że po śmierci Agapita wybiorą na papieża jego podówczas 16-letniego syna Jana XII.
Jan XII (16.XII.955-4.XII.963, zm. 14.V.964)
Zaledwie osiemnastoletni, wstąpił na tron papieski 16 grudnia 955. I poprosił niemiecekiego króla Ottona I o pomoc przeciwko wpływom rzymskich rodów arystokratycznych. Otton zagwarantował państwu kościelnemu niezależność i 2 lutego 962 ukoronowany został na cesarza. Następnie na skutek zdrady cesarza na synodzie w Rzymie 6 listopada 963 Jan ze względu na swe liczne przestępstwa został skazany i zdetronizowany; wyrok uzasadniono morderstwem, symonią, złamaniem przysięgi i nieobyczajnością. Na miejsce Jana wybrano człowieka świeckiego: Leona VIII, który jednego dnia otrzymał wszystkie święcenia. Kiedy Otton opuścił Rzym, Jan znowu powrócił, Leon zaś zmuszony był uciekać. Z kolei Jan zwołał synod, który uznał synod detronizujący go (963) za nieważny i ekskomunikował Leona.
Leon VIII (6/4?.XII.963-1.III.965)
Był człowiekiem świeckim kiedy wybrany objął urząd papieża po detronizacji Jana XIII. Zdetronizowany Jan zainicjował jednak rozruchy przeciwko Leonowi, który schronił się u cesarza. Jan zaś zwołał w 964 synod, który uznał jego detronizację za nieważną. Po śmierci Jana, który zmarł wkrótce po tych wydarzeniach, wybrano w Rzymie papieża Benedykta V w 964. Ten jednak został przez cesarza zdetronizowany i wygnany. Odtąd pełnił ten urząd Leon.
Benedykt V (22.V.964) złożony z urzędu 23.VI. 964, ponownie obrany 1.III.965.VII,966)
Po śmierci Jana XII wybrany został na papieża 22 maja 964 wbrew woli cesarza Ottona, który najechał Rzym i zajął miasto. 23 czerwca 964 papież ten został przez Ottona zdetronizowany, zdegradowany do rangi diakona i zesłany na wygnanie do Hamburga, gdzie zmarł 4 lipca 966 roku.
Jan XIII (1.X.965-6.IX.972)
Wybrany na papieża przy poparciu arystokracji rzymskiej i cesarza Ottona I. Papież ten wprowadził w Rzymie surową dyscyplinę, co w grudniu 965 doprowadziło do wybuchu nieudanego buntu przeciwko niemu i w rezultacie do jego uwięzienia. Na synodzie w Rawennie w roku 967 uzyskał od Ottona egzarchat Rawenny. Przy tej okazji erygowano też arcybiskupstwo w Magdeburgu (968). Pierwszego arcybiskupa Magdeburga, Adalberta, wyświęcił papież osobiście. Na Boże Narodzenie 967 ukoronował Jan syna Ottona, Ottona II na współcesarza. Pontyfikat tego papieża nabrał wielkiego znaczenia dzięki otwarciu się na ruch reformatorski z Cluny i dzięki pomocy, jakiej papież udzielał pracy misyjnej wśród Słowian.
Benedykt VI (19.I.973-VI.974) [Bonifacy VII, 974, 984-985]
W porozumieniu z niemieckim cesarzem Ottonem I wybrany na papieża w grudniu 972 i konsekrowany 19 stycznia 973. Po śmierci Ottona wrogie Niemcom stronnictwo podniosło bunt, osadziło papieża w Zamku św. Anioła i uznało zo za zdetronizowanego. W lecie 974 na polecenie następcy antypapieża Bonifacego VII, został uduszony.
W miejsce wypędzonego z Rzymu Benedykta VI z pomocą Klescencjuszy w czerwcu 974 wyniesiony został do godności papieskiej jako Boniłacy VII kardynałdiakon Franco. Polecił Benedykta wtrącić do więzienia i otruć. Kiedy na Rzym wyruszył cesarz Otton II. Boniłacy uciekł ze skarbem Stolicy Piotrowej do Konstantynopolu. Na wieść o śmierci cesarza powrócił do Rzymu, aby nadal sprawować urząd. Od razu kazał uwięzić w Jana XIV, który zmarł otruty. Bonifacy został zamordowany rok później, w lipcu 985. Ściągnął na siebie nienawiść wszystkich, jego zwłoki wleczono przez ulice miasta i porzucono na rynku.
Benedykt VII (X.974-10.VII.983)
Benedykt VII, biskup Sutri, pochodzatcy z rodu hrabiów Tusculum. Był zwolennikiem reform Kościoła w duchu Cluny, wsławił się jedynie uznaniem na jednym z synodów Bonifacego VII za zdetronizowanego i zwalczaniem symonii.
Jan XIV (XII.983-20.VIII.984)
Popierany przez Ottona II był zwolennikiem reform, jednak po śmierci Ottona II w roku 984 z Konstantynopola powrócił do Rzymu dawniejszy antypapież Bonifacy VII, przejął przy pomocy antycesarsko nastawionej arystokracji (Krescencjusze) ponownie władzę i kazał uwięzić Jana który zmarł otruty 20 sierpnia 984. Lecz również Bonifiacy nie utrzymał się długo, już w 985 r. Zdetronizowano go i zamordowano.
Jan XV (VIII.985-III.996)
Papieżem został dzięki poparciu Krescencjuszy w sierpniu 985, co uzależniło go całkowicie od tego stronnictwa. Lud rzymski znienawidził go za jego chciwość i nepotyzm. Z powodu konfliktów z szlachtą rzymską opuścił miasto, poprosił o pomoc Ottona III i zaprosił go do Rzymu, by koronować na cesarza. Otton wyruszył w drogę, lecz zanim dotarł do Rzymu, papież już nie żył; zmarł w marcu 996.
Grzegorz V (3.V.996-18.II.999) [Jan XVI, 997-998]
Poparty przez Ottona III, w dniu wyboru miał 24 lata; Wybór odbył się 3 maja 996, a już w tym samym roku Grzegorz ukoronował Ottona IlI na cesarza. Kiedy cesarz upuścił Rzym, doszło do przewrotu, podczas którego przy poparciu Bizancjum antypapieżem został Jan XVI. Grzegorz musiał ratować się ucieczką. Na prośbę Grzegorza przybył do Rzymu Otton, z kolei Jan, choć poddał się cesarzowi, musiał uciekać, został jednak ujęty i okaleczony. Grzegorz V jako pierwszy papież wydał interdykt: obłożył całą Francję klątwą kościelną, ponieważ król Robert II bez papieskiej dyspensy ożenił się z krewną. W ostatnim okresie pontyfikatu poświęcił się papież reformie Kościoła w duchu Cluny.
Podczas nieobecności Grzegorza V w Rzymie Jan Filagatos z Kalabrii pozwolił się obwołać przez Krescencjuszy, w maju 997, papieżem Janem XVI. Kiedy nadciągnął Otton III w roku 998, uciekł, ale został ujęty. Grzegorz kazał go okaleczyć i wśród wyzwisk (odwrotnie osadzonego na ośle) włóczyć po ulicach miasta. W końcu deportowano Jana do klasztoru, gdzie ponoć żył jeszcze kilka lat.
Sylwester II (2.IV.999-12.V.1003)
Gerbert z Aurillac, biskup Rawenny, był pierwszym Francuzem na tronie papieskim i człowiekiem niezwykle wykształconym: astronomem i filozofem, znawcą nauk przyrodniczych, poetą i matematykiem, po studiach u arabskich uczonych w Hiszpanii. Na papieża wybrano go 2 kwietnia 999. W drugie tysiąclecie wprowadził Kościół człowiek godny tego urzędu. Szczególne znaczenie miał pontyfikat Sylwestra dla misji we wschodniej Europie: o Polskę i Węgry zabiegał Kościół Wschodu, jednak dzięki cesarzowi niemieckiemu oba te kraje znalazły się w orbicie wpływów Zachodu. Na Węgrzech ustanowił papież arcybiskupstwo w Ostrzyhomiu (Esztergom); księciu węgierskiemu Vajkowi, który od chrztu nosił imię Stefan, przesłał papież koronę królewską. W ostatnich miesiącach pontyfikatu poświęcał się Sylwester coraz bardziej wewnętrznej reformie Kościoła. W lutym 1001 musiał uciekać z Rzymu przed rozruchami, później jednak powrócił.
Jan XVII (VI-XII.1003)
Wyniesiony na tron papieski (w czerwcu 1003) przez Krescencjuszy, rządził tylko pół roku. Zmarł w listopadzie lub grudniu tego samego roku. Od tego papieża zaczyna się mylne liczenie prawowicie wybranych papieży Janów: ponieważ Jan XVI (antypapież) też znalazł się w spisie papieży, kolejny nazwał się Janem XVII.
Jan XVIII (I.1004-7.VII.1009)
Wybrany papieżem przy poparciu stronnictwa Krescencjszy Jan Fasanus z Rzymu. Zatwierdził biskupstwo w Merseburgu (1004) i utworzone przez Henryka II biskupstwo w Bambergu (1007).
Sergiusz IV (31.VII.1009-12.V.1012)
Jego pontyfikat znajdował się całkowicie pod wpływem stronnictwa Krescencjuszy, arystokratycznego rodu władającego podówczas Rzymem. Z jego pontyfikatu historia nie przekazała niczego szczególnego poza apelem do podjęcia wyprawy krzyżowej, który jednak pozostał bez echa.
Benedykt VIII (18.V.1012-9.IV.1024) [Grzegorz, 1012]
Po śmierci Sergiusza IV przez stronnictwo Krescencjuszy w maju 1012 wybrany został na papieża Grzegorz VI. Cesarz Henryk II opowiedział się jednak za Benedyktem VIII. Wywodził się on z rodu hrabiów Tusculum, który przejął władzę w Rzymie po rodzie Krescencjuszy. Benedykt objął urząd papieża w maju 1012. Krescencjusze jednak wysunęli jako kontrkandydata Grzegorza VI i przeprowadzili jego wybór. Zmuszony został do ucieczki na dwór niemieckiego cesarza Henryka II, cesarz opowiedział się jednak po stronie Benedykta, który ukoronował Henryka II w 1014 w Rzymie. W 1020 Benedykt przybył na zaproszenie Henryka do Niemiec, aby w Bambergu, biskupstwie ufundowanym przez cesarza, obchodzić Wielkanoc, po czym udał się na grób świętego Boniiacego do Fuldy. W 1022 na synodzie w Pawii ostro potępiono symonię i małżeństwa księży; w synodzie tym brali udział zarówno papież, jak i cesarz. Obaj zmarli tego samego 1024 roku: papież 9 kwietnia, Henryk zaś 13 lipca.
Jan XIX (IV/V.1024-1032)
Roman, hrabia Tusculum, był bratem papieża Benedykta VIII. Podobnie jak Benedykt, i on był w chwili swego wyboru człowiekiem świeckim. Szczególne zgorszenie wywoływał żądaniami wysokich sum pieniężnych za udzielanie godności kościelnych. Ukoronował następcę Henryka II, Konrada II na cesarza, od tego czasu cesarze zaczęli przypisywać sobie coraz większe prawa do wpływania na decyzje papieskie.
Benedykt IX (1032-1044, trzy razy-obrany i trzy razy złożony z urzędu: 1044, 1045, 1047; zm. 17.VII.1048)
Jako papież wykonywał jedynie polecenia niemieckiego cesarza Konrada II. Rzymianie gardzili nim zwłaszcza za jego rozwiązłość i występność. Stąd kilkakrotnie musiał opuszczać Rzym. Kiedy w 1044 ponownie zmuszony był uciekać, antypapieżem wybrano Sylwestra III, który jednak został ponownie przez Benedykta usunięty. W 1045 Benedykt odsprzedał za tysiąc funtów srebra godność papieską Janowi Gracjanowi (którego był ojcem chrzestnym); Jan Gracjan wstąpił na tron papieski jako Grzegorz VI. Tak więc w tym samym czasie rządzili w Rzymie aż trzej papieże: jeden u Świetego Piotra, drugi w S. Maria Maggiore, trzeci zaś na Luteranie. Na wniosek cesarza Henryka III w 1046 wszyscy trzej zostali pozbawieni urzędu papieskiego. Sylwester mógł pozostać w Rzymie. Grzegorz został deportowany do Kolonii, a nowo wybrany papież Klemens II zmarł już 9 października 1047 roku. Po jego śmierci papieżem został ponownie Benedykt IX, ale 16 lipca 1048 został ostatecznie zmuszony udać się na wygnanie. Zmarł w roku 1055.
Sylwester III (20.I-10.II.1045)
Biskup Jan z Sabiny, został obwołany papieżem 20 stycznia 1045 na skutek buntu stronnictwa Krescencjuszy przeciwko Benedyktowi IX. Jednak już po paru tygodniach (w lutym/marcu 1045) został wypędzony z miasta i objął z powrotem swe dawne biskupstwo, gdzie zmarł w 1046.
Grzegorz VI (5.V.1045-20.XII.1046)
Jan Gracjan Pierleone, kupił godność papieską od Benedykta IX, swego ojca chrzestnego, za znaczną sumę. Synod w Sutri zwołany przez cesarza Henryka IIII 20 grudnia 1046 potępił symonię, jakiej dopuścił się Grzegorz, który został zdetronizowany. Grzegorza zesłano do Kolonii, dokąd towarzyszył mu mnich Hildebrand. Zmarł w Kolonii prawdopodobnie w roku 1047.
Klemens II (25.XII.1046-9.X.1047)
Hrabia Suitger z Morsleben, pochodził z Saksonii; od 1040 był biskupem Bambergu. Pierwszy z pięciu następujących po sobie niemieckich papieży. Został wybrany na papieża na polecenie Henryka III, którego też koronował na cesarza. Papież ten zaangażował się w zwalczanie symonii i w popieranie reform kluniackich.
Damazy II (17.VII-9.VIII.1048)
Biskup Poppo, z Brixen, objął urząd papieża 17 lipca 1048. Podczas gdy w Rzymie panował antypapież Benedykt IX, do konsekracji Damazego doszło dopiero po wypędzeniu Benedykta.
Św. Leon IX (12.II.1049-19.IV.1054)
Bruno, hrabia Egisheim-Dagssburg. Był krewnym cesarza Henryka III. Na stolicę papieską powołany został na Sejmie Rzeszy w Wormacji w 1048. Popierał reformę z Cluny. Brał udział w synodach we Francji, Italii i Niemczech (m.in. w Moguncji). Leon zabiegał także o uregulowanie stosunków z Kościołem wschodnim, tymczasem za jego pontyfikatu doszło w 1054 r. do tzw. Schizmy wschodniej. Wkrótce po śmierci Leona zaczęto go czcić jako świętego. Wspomnienie liturgiczne,19 kwietnia, zniesione.
Wiktor II (16.IV.1055-28.VII.1057)
Gebhard z Hirschbergu, biskup Eichstatt, kanclerz cesarza Henryka III. Wiktor rządził Kościołem w duchu swego poprzednika Leona IX, czyli kościelnej odnowy. Kiedy w 1056 przebywał w Niemczech, stał się świadkiem zgonu Henryka III, który powierzył papieskiej opiece swego niepełnoletniego syna, Henryka IV. Wiktor przyjął więc na jakiś czas urząd regenta państwa i zapewnił młodemu królowi dziedzictwo.
Stefan X (3.VIII.1057-29.III.1058) [Benedykt X, 1058-1059]
Fryderyk, książę Lotaryngii, opat Monte Cassino i kardynał. Do wybuchu wielkiej schizmy (1054) był papieskim posłem w Konstantynopolu. Stefan realizował politykę swych poprzedników oraz zabiegał o wolność Kościoła i jego większą niezależność od cesarstwa. Symonię, czyli nabywanie urzędów kościelnych przez ludzi świeckich za pieniądze, określił on jako herezję. Papież zmarł w czasie podróży, 29 marca 1058, we Florencji, gdzie został pochowany.
Jan z Velletri. Na papieża jako Benedykt X wybrany został dzięki zabiegom rodziny, lecz kardynałowie sprzyjający reformie nie uznali go. Oni też pod wpływem mnicha Hildebranda, późniejszego Grzegorza VII, wybrali Mikołaja II, którego zatwierdził król niemiecki Henryk IV. Mocą oręża Mikołaj zmusił Benedykta do opuszczenia Stolicy Piotrowej. Na synodzie w 1059 w Sutri uznano Benedykta za zdetronizowanego i obłożono go klątwą. Zmarł w roku 1072 w klasztorze.
Mikołaj II (6.XII.1058-27.VII.1061)
Gerhard z Burgundii, biskup Florencji, typowany był przez Hildebranda na kandydata do tronu papieskiego, jednak rzymskie stronnictwo arystokratyczne Tuskulańczyków po śmierci Stefana IX obrało papieżem swego kandydata, biskupa Velletri, Benedykta X. Natomiast Mikołaja II wybrali kardynałowie 6 grudnia 1058 w Sienie, ten zaś zwołał w styczniu 1059 w Sutri synod, który ogłosił wybór Benedykta X za nieważny. Mikołaj II dążąc do kościelnej odnowy wydał surowe dekrety przeciwko i symonii i żądał od kapłanów, by żyli w celibacie. Uchwalił też dekret w sprawie wyboru papieża, w ten sposób, że kolegium kardynalskie urosło do rangi właściwego gremium wyborczego. Dążył też do zawarcia pokoju z Normanami w południowej Italii. To jednak naruszało prawa cesarskie w Italii i doprowadziło w końcu do zwołania synodu w Wormacji w roku 1061, na którym niemieccy biskupi orzekli, iż sprawowanie urzędu przez papieża jest nieważne i nie obowiązujące. Mikołaj zmarł 19 lub 27 lipca 1061.
Aleksander II (1.X.1061-21.IV.1073) [Honoriusz II, 1061-1072]
Anselm da Baggio, biskup Lukki, wstąpił na tron papieski 1 października 1061. Król niemiecki Henryk IV (Sasi), który nie uznał tego wyboru, obwołał papieżem Honoriusza II, ale w końcu opowiedział się po stronie Aleksandra.
Biskup Cadalusa z Pandy, urodzony około 1010, już jako dziecko był członkiem kapituły w rodzinnym mieście, stolicę biskupią Parmy zaś objął w roku 1045. Na papieża jako Honoriusza II wybrano go 28 października 1061. Dwukrotnie próbował zdobyć Rzym siłą, jednak obie próby się nie powiodły; tak więc nigdy nie doszło do jego intronizacji. Wreszcie w 1064 r. dwór cesarski uznał za prawowitego papieża Aleksandra II. Honoriusz pozbawiony wszelkich wpływów zmarł w roku 1072.
Św. Grzegorz VII (22.IV.1073-25.V.1085) [Klemens II, 1080, 1084-1100]
Hildebrand, święty, ok. 1020-1085, papież od 1073; zwolennik reformy Kościoła i prymatu władzy kościelnej nad świecką; walczył z niemieckim cesarzem Henrykiem IV (tzw. walka o inwestyturę), zmuszając go do ukorzenia się w Kanossie. Na synodach w Lateranie w latach 1074 i 1075 potwierdził wcześniej ogłoszone dekrety: przeciw symonii i o celibacie duchownych. W podobny sposób zwalczał Grzegorz inwestyturę świecką, domagał się wolności dla Kościoła i niezależności od państwa. Twierdząc, że papież ma prawo usuwać z tronu cesarza doprowadził do tzw. Konfliktu w Kanossie w 1076 r. Wywołało to konflikt, który doprowadził ostatecznie do wyboru antypapieża. Grzegorz VII zmarł na wygnaniu. W roku 1606 Paweł V kanonizował Grzegorza, którego Kościół wspomina w liturgii 25 maja.
Wibert z Rawenny, urodzony około 1025 w Parmie, wybrany papieżem jako Klemens III. W sporze o inwestyturę był po stronie niemieckich cesarzy i dlatego poróżnił się z Grzegorzem VII. Z inicjatywy cesarza Henryka IV został na synodzie w Brixen 25 czerwca 1080 wybrany antypapieżem. W roku 1084 ponowiono jego wybór w Rzymie; tym razem głos na niego oddało więcej kardynałów. Na Wielkanoc 1084 ukoronował Henryka na cesarza. Po śmierci Grzegorza VII (1085) zyskał Klemens również w Italii większy wpływ. Na jednym z synodów rzymskich potępił symonię. W 1098 zmuszony był uciec do Lombardii gdzie zmarł 8 września 1100 roku.
Bł. Wiktor III (24.V.1086-16.IX.1087)
Po śmierci Grzegorza VII w maju 1085 sytuacja w Rzymie była bardzo złożona; rządził tu jeszcze antypapież Klemens III. Cały rok toczyły się pertraktacje na temat wyboru nowego papieża. Wszyscy przez Grzegorza na łożu śmierci proponowani kandydaci zostali odrzuceni. Dopiero 24 maja 1086 udało się wybrać na papieża opata Dezyderiusza z Monte Cassino jako Wiktora III. Został wybrany w Rzymie, jednak już po czterech dniach musiał opuścić miasto z powodu wywołanej przez Normanów rebelii i powrócić do swego opactwa. Dopiero w maju 1087 został intronizowany w Bazylice św. Piotra. Jego krótki pontyfikat przebiegał pod znakiem walki z antypapieżem, który na synodzie w Benewencie obłożony został klątwą. Wiktor zmarł 16 września 1087 i został pochowany w Monte Cassino.
Bł. Urban II (12.III.1088-29.VII.1099)
Odo, kardynał Ostii. Przed wyborem był mnichem i opatem w Cluny. Kiedy został wybrany, rządził jeszcze antypapież Klemens III, a ponieważ miasto znajdowało się w rękach antypapieża, musiał początkowo rezydować na wyspie Tiberinie; w dodatku za Klemensem opowiadała się większość kardynałów. W roku 1089 odbył synod, na którym Urbana ekskomunikowano. W roku 1090 Urban zdołał zająć miasto Rzym, jednak pod presją cesarza Henryka IV uciekł z Rzymu i schronił się u księcia Normanów. W roku 1093 syn Henryka, Konrad, zerwał z ojcem i ukoronowany został na króla Italii. W tym samym roku mógł powrócić do Rzymu Urban. W 1094 udał się on do Francji. W 1095 zaś na synodzie w Piacenzie odnowiono ekskomunikę antypapieża, wypowiadał się przeciwko inwestyturze świeckiej. Na synodzie w Clermont w 1095 ogłosił I krucjatę.
Paschalis II (13.VIII.1099-21.I.1118) [Teodoryk, 1100; Albert, 1102; Sylwester IV, 1105-1111]
Rafiner, kardynał i mnich kluniacki. Wybrany papieżem jako Paschalis II. Usiłował rozwiązać kwestię antypapieży i ich następców, walczył również bez skutku z inwestyturą, przeciwko cesarzowi Henrykowi IV i Henrykowi V. Paschalis zmuszony był wielokrotnie uciekać z Rzymu. Paschalis domagał się od cesarza rezygnacji z inwestytury świeckiej.
W roku 1100 został następcą antypapieża Klemensa III Teodoryk, wysunięty w czasie sporu o inwestyturę przez trakcję cesarską; zdołał się utrzymać przez dwa lata, dopóki nie został uwięziony przez Paschalisa II; w więzieniu umarł.
Albert z Silvia Candida został wysunięty w okresie sporu o inwestyturę przeciw Paschalisowi II. Sprawował swój urząd jedynie od lutego do marca 1102.
Maginulf, został obrany jako Sylwester IV następcą papieży Teodoryka i Alberta uznanych za antypapieży i uwięzionych przez Paschalisa II. W kilka dni po obwołaniu i po gwałtownych walkach zmuszony był uciekać z Rzymu. Ze swych roszczeń zrezygnował jednak ostatecznie dopiero w roku 1111.
Gelazy II (24.I.1118-28.I.1119) [Grzegorz VIII, 1118-1121]
Jan z Gaety, wybrany papieżem jako Gelazy II. Był mnichem na Monte Cassino i jako kardynał długoletnim kierownikiem kancelarii papieskiej. Wybrany potajemnie, i natychmiast uwięziony z nie znanych powodów. Wkrótce jednak uwolniony i intronizowany. Cesarz Henryk V, polecił unieważnić wybór Gelazego i osadzić na tronie Grzegorza VIII. Gelazy uciekł w 1118 przed cesarzem do Gaety, gdzie 10 marca otrzymał święcenia kapłańskie i konsekrowany został na biskupa. Kiedy Henryk opuścił Rzym, znowu powrócił do miasta. Uprzednio rzucił klątwę na cesarza i antypapieża, jednak został zmuszony do ucieczki, zmarł w Cluny, gdzie też został pochowany.
Maurycy, arcybiskup Bragi w Hiszpanii, został wybrany przy poparciu Henryka V na papieża jako Grzegorz VIII, wyrzekł się go jednak w styczniu 1118. Został uznany przez Kaliksta II za zdetronizowanego i zlinczowany przez tłum w r. 1121.
Kalikst II (2.II.1119-13.XII.1124)
Gwidon z Burgundii, arcybiskup Vienne. W sporze o inwestyturę występował przeciwko niemieckiemu cesarzowi Henrykowi V, zawarł jednak w końcu konkordat wormacki, który spór ten zakończył. Za jego pontyfikatu odbył się w r. 1123 (18.III-6.IV) I Sobór Laterański, IX Powszechny a także w r. 1121 Synod w Soissons (Francja).
Honoriusz II (15.XII.1124-13.11.1130) [Celestyn II, 1124]
Teobald, wybrany po śmierci Kaliksta II przez mniejszość kardynałów jako Celestyn II, został napadnięty i zmuszony do złożenia urzędu już następnego dnia, czyli 16 grudnia 1124. Celestyna zaliczono w rezultacie do antypapieży.
Lamberto dei Fagnani biskup Ostii, wybrany papieżem jako Honoriusz II. Zasłużył się jako poseł papieski podczas pertraktacji w sprawie konkordatu wormackiego. Po rezygnacji Celestyna II przez lud wyniesiony na tron papieski. Czas jego rządów charakteryzował się silnymi napięciami z Normanami. W układzie zawartym w Benewencie papież zmuszony był oddać Normanom w lenno Apulię (1128), co było równoznaczne z całkowitą porażką papieża. W sprawach wewnętrznokościelnych udało się Honoriuszowi dojść do ugody z Rawenną, gdzie od dawna opowiadano się za antypapieżem Grzegorzem VIII. Honoriusz zatwierdził w roku 1126 zakon premonstratensów. Zmarł 13 lutego 1130 w Rzymie.
Innocenty II (14.II.1130-24.IX.1143)
Grzegorz Papareschi, wybrany po śmierci Honoriusza II (14 lutego 1130) przez kanclerza niemieckiego i jego frakcję. Zaledwie parę godzin później większość kardynałów wybrała na papieża Piotra Pierleone, który przyjął imię Anakleta II. W ciągu zaledwie kilku godzin wybrano więc dwu papieży, stąd schizma, która utrzymała się przez wiele lat. Innocenty zarówno osobiście, jak i w swych roszczeniach do tronu papieskiego zaakceptowany został we Francji, zwłaszcza przez Bernarda z Clairvaux. Również uznawali go biskupi hiszpańscy i król angielski. Na X Soborze Powszechnym na Lateranie w roku 1 139 doszło do zakończenia tej schizmy: ekskomunikowany został Anaklet. Innocenty zmarł podczas rozruchów w Rzymie, 24 września 1143.
[Anaklet II, 1130-1138]
Petrus Pierleone; wywodził się z pierwotnie żydowskiej rodziny rzymskiej i był mnichem w Cluny. Po śmierci Honoriusza II mniejszość w kolegium kardynalskim wybrała w największym pośpiechu Innocentego II, większość zaś 14 lutego 1130 Piotra Pierleone. Po ucieczce Innocentego do Francji, w Rzymie umocnił się Anaklet II. Chrześcijaństwo było podzielone, ponieważ nie było wiadomo, kto jest prawowitym papieżem. Dlatego w niektórych spisach papieży Anaklet figuruje jako antypapież, w innych zaś jako papież prawowity. Anaklet wprawdzie miał swego następcę: Wiktora IV, ale wraz ze śmiercią Anakleta, 25 stycznia 1138, schizma w zasadzie dobiegła końca.
[Wiktor IV, 1138]
Grzegorz Conti, następca Anakleta II. Papieżem ogłoszono go w marcu 1138, jednak już 29 maja tego samego roku, za radą Bernarda z Clairvaux, uznał on za prawowitego papieża Innocentego II.
Celestyn II (26.IX.1143-8.III.1144)
Guido di Castello wybrany na papieża 26 września 1143. Zmarł pół roku później, 8 marca I 144.
Lucjusz II (12.III.1144-15.II.1145)
Gherardo de Caccianemici. Za pontyfikatu Innocentego II był wielokrotnie legatem papieża w Niemczech. Przed wyborem na papieża (12 marca 1144) był kanclerzem kurii. Usiłował zawrzeć pokój z Normanami. W sporach wewnętrznych poprosił o pomoc niemieckiego króla Konrada III. Ale zanim ten zdążył zareagować papież poniósł śmierć podczas walk o Kapitol 15 lutego 1145 roku.
Bł. Eugeniusz III (15.II.1145-8.VII.1153)
Bernard Aganelli de Montemago, opat cystersów, uczeń świętego Bernarda z Clairvaux. Natychmiast po wyborze spotkał się ze sprzeciwem arystokracji rzymskiej pod przewodnictwem Arnolda z Brescii. Musiał wielokrotnie opuszczać miasto. Udał się do Francji, gdzie działał na rzecz ogłoszonej przez siebie w 1145, a proponowanej przez Bernarda z Clairvaux wyprawy krzyżowej. Niepowodzenie tej wyprawy wywołało falę oburzenia przeciwko Eugeniuszowi i Bernardowi z Clairvaux. Eugeniusz zaangażował się w reformę Kościoła; ponadto odbył wiele podróży. Pod ochroną cesarza Fryderyka I Barbarossy w roku 1152 powrócił do Rzymu. W układzie w Konstancji z 1153 Barbarossa obiecał przywrócić ład w państwie kościelnym, w podzięce za co papież zamierzał ukoronować go na cesarza. Eugeniusz zmarł jednak, zanim cesarz przybył do Rzymu, 8 lipca 1153, beatyfikowany przez Piusa IX w 1872 r., wspomnienie liturgiczne 2 czerwca, zniesione
Anastazy IV (12.VII.1153-3.XII.1154)
Konrad, kardynał Sabiny, kiedy go wybierano, był już w bardzo podeszłym wieku i rządził Kościołem zaledwie 18 miesięcy do 3 grudnia 1154.
Hadrian IV (4.XII.1154-1.IX.1159)
Mikołaj Breakspear, pochodził z Anglii, wcześniej był opatem kanoników regularnych, k. Awinionu. Papież Eugeniusz III zabrał go z sobą do Rzymu i mianował arcybiskupem Ostii. W Rzymie starał się przywrócić ład po niepokojach wywołanych przez Arnolda z Brescii. Obłożył miasto interdyktem. W 1155 ukoronował Fryderyka I Barbarossę na cesarza; obaj jednak z powodu rozruchów musieli opuścić miasto. Walczył z katarami i waldensami. Pod koniec rządów Hadriana doszło do sporu z Fryderykiem Barbarossą, który podbił Mediolan i nad tym terytorium państwa kościelnego rozciągnął zwierzchność cesarską. Hadrian, nim jeszcze zdążył ekskomunikować cesarza, zmarł 1 września 1159 w Anagni. Po śmierci Hadriana doszło do schizmy, która trwała niemal 20 lat.
Aleksander III (7.IX.1159-30.VIII.1181)
Roland Bandinelli z Sieny, był od 1153 kardynałem, od 1156 zaś kanclerzem kurii. Po śmierci Hadriana IV większość wybrała na papieża, przyjazne zaś cesarzowi frakcje wybrały tego samego dnia papieżem Wiktora IV, który sprawował swój urząd do 1164 i znalazł następców w Paschalisie III, Kalikście III, Innocentym III. Aleksander III tylko z największym trudem mógł sprawować swój urząd. Aleksander III zwołał w 1179 XI Sobór Powszechny na Lateranie, który ustalił, że do wyboru papieża w przyszłości wymagana będzie większość dwu trzecich kardynałów. Poza tym sobór ten potępił nauki waldensów, albigensów i katarów. Na pontyfikat Aleksandra przypada kanonizacja angielskiego męczennika Tomasza Becketa (1173). Aleksandra III zalicza się do najwybitniejszych papieży średniowiecza; zmarł 30 sierpnia 1181.
[Wiktor IV, 1159-1164]
Został wybrany przeciwko Aleksandrowi III i utrzymał się od 7 września 1159 do 20 kwietnia 1164. Podczas wyboru głosy na niego oddały Niemcy, Burgundia i południowa Italia. Wiktor wyklął Aleksandra, Aleksander zaś Wiktora. W jesieni 1160 opowiedzieli się za Aleksandrem królowie Francji i Anglii, jak i biskupi i mnisi zachodniej Europy. Cluny głosowało za Wiktorem, cystersi za Aleksandrem. Również śmierć Wiktora 20 kwietnia 1164 nie przyniosła rozwiązania w tej sprawie.
[Paschalis, 1164-1168]
Guidon z Cremy, wybrany papieżem przy poparciu Fryderyka I Barbarossy. Chociaż znalazł tylko nielicznych zwolenników zarówno pośród dawniejszych sprzymierzeńców Wiktora IV, jak i pośród niemieckich biskupów, to jednak cieszył się poparciem cesarza, który po raz drugi ukoronowany został na cesarza. Paschalis, który pod wpływem Barbarossy otworzył w roku 1165 proces kanonizacyjny Karola Wielkiego, zmarł 30 września 1168.
[Kalikst III, 1168-1178]
Jan, opat Strumy, został wybrany 20 listopada 1168 przeciwko Aleksandrowi III. Kiedy w 1178 cesarz Fryderyk I Barbarossa odmówił jemu poparcia, Kalikst poddał się papieżowi Aleksandrowi III (29 sierpnia 1178).
[Innocenty III, 1170-1180]
Lando z Sezzo, kazał się wybrać na papieża jako następca Wiktora IV i Kaliksta III. Wkrótce po wyborze, w styczniu 1180, dostał się w ręce Aleksandra III, który skazał go na dożywotnie uwięzienie w klasztorze.
Lucjusz III (1.IX.1181-25.XI.1185)
Ubaldo Allucingoli, mnich cysterski, był od 1141 kardynałem, a od 1159 biskupem Ostii. Został wybrany na 1 września 1181, ale nie mógł być konsekrowany z powodu niepokojów, których inicjatorem był Arnold z Brescii. Zmuszony był na stałe osiąść w Velletri i nigdy już nie wrócił do Rzymu. Zmarł 25 listopada 1185 w Weronie podczas przygotowań do ogłoszonej przez siebie wyprawy krzyżowej.
Urban III (25.XI.1185-19/20.X.1187)
Umberto Crivelli, arcybiskup Mediolanu. Z powodu trwających w Rzymie niepokojów podczas całego okresu swych rządów nigdy nie pojawił się w tym mieście. Zaliczał się do przeciwników Fryderyka I Barbarossy i czynił wszystko, aby wyprzeć Hohenstaufów z Italii. W efekcie Henryk VI najechał i podbił państwo kościelne. Również biskupi niemieccy opowiedzieli się po stronie cesarza. W tej sytuacji papież zmuszony był zabiegać o pokój, który też za pośrednictwem jego legatów został zawarty. Zanim jednak wiadomość ta dotarła do Urbana, zmarł on 20 października 1187 w Ferrarze.
Grzegorz VIII (21.XI-17.XII.1187)
Albertus de Morra. Za pontyfikatu Aleksandra III powierzano mu ważne misje poselskie (np. do Anglii), od 1178 był kanclerzem rzymskiego Kościoła, a od 21 października 1187 papieżem. Jego pontyfikat trwał zaledwie dwa miesiące, a ożywiała go idea wypraw krzyżowych, zwłaszcza że 2 października 1187 padła Jerozolima. Nie zaakceptowany przez rzymian, nie mógł rezydować w tym mieście. Dlatego żył w Pizie, gdzie zmarł 17 grudnia 1187.
Klemens III (19.XII.1187-III.1191)
Paweł Scolari, od 1179 biskup Palestriny, wybrany na papieża jako człowiek kompromisu między cesarzem a Kościołem. Po dziesięcioleciach niepokojów mógł papież znowu rezydować i rządzić w Rzymie; ustały walki między rzymskimi rodami arystokratycznymi a senatem. Klemens włożył wiele wysiłku w zorganizowanie trzeciej wyprawy krzyżowej, lecz już nie dożył jej niepowodzeń. Do liturgii wprowadził Klemens podniesienie hostii i kielicha podczas Przemienienia.
Celestyn III (30.III.1191-8.I.1198)
Giacinto Boboni-Orsini, 1100-1198. Następnego dnia po swojej konsekracji koronował Henryka VI na cesarza, jednak stosunki między nimi pogorszyły się, ponieważ Henryk rościł sobie prawo do niektórych terytoriów państwa kościelnego. Kolejna wyprawa krzyżowa pod patronatem Henryka VI początkowo odnosiła sukcesy, lecz przerwała ją jego śmierć w 1197, kilka miesięcy później zaś, 8 stycznia 1198, zmarł Celestyn. W ostatnich miesiącach pontyfikatu wielokrotnie ze względu na podeszły wiek zamierzał złożyć urząd papieski. Wewnętrznokościelne znaczenie tego papieża polega na tym, że ośrodkiem wszystkich prawnych decyzji uczynił Kurię.
Innocenty III (8.I.1198-16.VII.1216)
Innocenty III (1160-1216), papieżem został obrany w 1198 r., był kontynuatorem polityki Grzegorza VII i rzecznikiem uniwersalizmu papieskiego wyrażającego się dążeniem do odnowy Kościoła. Zmierzał do umocnienia hierarchicznej organizacji Kościoła i jego zwierzchności nad władzą świecką. Zwalczał katarów i albigensów, był realizatorem krucjaty przeciwko albigensom (1209). Zwołał Sobór Powszechny w 1215 r. zwany IV Laterańskim, który był największym zgromadzeniem kościelnym w średniowieczu. Papież zamierzał za pomocą soboru nadać impuls powszechnej reformie Kościoła, wzmocnić wiarę i obyczaje, jak również zapewnić pokój. Na nowo sformułowano naukę Kościoła o sakramentach, podkreślono wagę głoszenia wiary i pracy duszpasterskiej biskupów, orzekając zarazem, że odtąd obowiązkiem wiernych jest przystępowanie do spowiedzi i komunii św. w okresie wielkanocnym. Po soborze Innocenty wszelkimi siłami starał się o taktyczne wprowadzenie jego uchwał w życie. Dzięki wydanemu zbiorowi dekretaliów, stworzył podstawy prawa procesowego inkwizycji. Popierał ruch mendykantów, zatwierdzając zakon franciszkanów. Ingerował w spór o tron cesarski, doprowadzając do wyboru Fryderyka II (1112), który zobowiązał się do ochrony papieża potwierdzając tym samym istnienie Państwa Kościelnego.
Honoriusz III (18.VII.1216-18.III.1227)
Cencio Savelli, 1150-1227. Natychmiast po wyborze zażądał od Fryderyka II aby podjął wyprawę krzyżową uchwaloną przez IV Sobór Laterański w roku 1215, jedna wyprawa nie powiodła się. Honoriusz zatwierdził zakony franciszkanów, dominikanów i karmelitów.
Grzegorz IX (19.III.1227-22.VII)
Hugo z Segni, 1170-1241, bratanek Innocentego III, od 1206 biskup Ostii. Był silną osobowością i świadomym bojownikiem o prawa Kościoła. Łączyła go bliska przyjaźń ze św. Franciszkiem z Asyżu, którego kanonizował w dwa lata po śmierci, jak również św. Antoniego Padewskiego oraz św. Dominika. Ujednolicił prawo kościelne, które obowiązywało aż do 1918 roku. Wdał się w spór z cesarzem Fryderykiem II. W czasie jego pontyfikatu krzyżowcy opanowali Jerozolimę.
Celestyn IV (25.X-10.XI.1241)
Gaufrid Castiglione, bratanek Urbana III, wybrany pod presją konfliktu z cesarzem Fryderykiem II. Zmarł jednak już siedemnastego dnia po wyborze, jeszcze przed przyjęciem święceń biskupich.
Innocenty IV (25.VI.1243-7.XII.1245)
Sinibalda Fieschi, wybrany został po dwuletniej sedewakancji, zaakceptowany przez cesarza Fryderyka II, wkrótce usiłował zapewnić sobie nieazleżność. Na skutek konfliktu z cesarzem Innocenty udał się przez Genuę do Lyonu, skąd kierował Kościołem aż do śmierci Fryderyka. W r. 1244 zwołał XIII Sobór Powszechny w Lyonie (28.VI-17.VII) w sprawie cesarza Fryderyka II. W r. 1254 wydał list do legata Eudesa z Chateauroux, bpa Tusculum. Za jego pontyfikatu w r. 1244 krzyżowcy utracili Jerozolimę. Innocenty nakłonił króla Francji, Ludwika IX Świętego, do wyprawy krzyżowej (1248), która jednak zakończyła się niepowodzeniem.
Aleksander IV (12.XII.1254-25.V.1261)
Rainaldo hrabia Segni, od 1231 biskup Ostii, bratanek Grzegorza IX i krewny Innocentego III, Był papieżem bardzo niesamodzielnym i uległym, w skutek czego dużą część państwa kościelnego przejęli Hohenstaufowie. Ze względu na ustawiczne starcia między rodami arystokratycznymi Rzymu przeważnie rezydował w Anagni i Viterbo, gdzie też umarł 25 maja 1261.
Urban IV (29.VIII.1261-2.X.1264)
Jacques Pantaleon z Troyes, od 1255 patriarcha Jerozolimy, rezydując początkowo w Viterbo, a potem w Orvieto, nigdy nie przebywał w Rzymie. Zwrócił się do Bizancjum o pomoc dla zagrożonego łacińskiego cesarstwa na Wschodzie. W tej sytuacji cesarz Bizancjum, Michał VIII, zaoferował papieżowi unię; uznał on prymat jurysdykcyjny papieża, opowiedział się za wyznaniem wiary Soboru Nicejskiego i zaakceptował siedem sakramentów. Na przyszłym soborze miano omówić sprawy jeszcze otwarte; wszystko wskazywało na to, że unia wreszcie się powiedzie ale 2 października 1264 w Perugii Urban zmarł. W zakresie wewnętrznokościelnym Urban wprowadził święto Bożego Ciała (1264); opracowanie liturgii tego święta powierzył Tomaszowi z Akwinu.
Klemens IV (5.II.1265-29.XI.1268)
Gnido Fulcodiego z Prowansji, duchownym został dopiero po śmierci żony, następnie w 1257 biskupem Le Puy, w 1259 arcybiskupem Narbonne, w 1261 kardynałem. Na papieża został wybrany 5 lutego 1265 w Perugii. Współpracował z Francją przeciwko Niemcom. Na dworze tego papieża przez dwa lata przebywał Tomasz z Akwinu. Klemens kanonizował Jadwigę, śląską. Po jego śmierci sedewakancja trwała trzy lata.
Bł. Grzegorz X (1.IX.1271-10.I.1276)
Teobalda Viscontiego, archidiakon Leodium, 1210-1276, w czasie wyboru znajdował się, Ziemi Świętej. Zwołał Sobór Powszechny, który miał obradował Lyonie w r. 1274. Przedmiotem obrad były: reforma Kościoła, unia ze Wschodem i pomoc dla Ziemi Świętej. Na soborze zawarto unię, która zakończyła istniejącą od 1054 r. schizmę, lecz była to unia nietrwała. Grzegorza w roku 1713 beatyfikował Klemens XI. Wspomnienie liturgiczne, 10 stycznia.
Bł. Innocenty V (21.I-22.VI.1276)
Piotr z Tarantasia, urodzony w Sabaudii, z zakonu dominikanów, nauczał w Uniwersytecie Paryskim i był prowincjałem zakonu we Francji. W 1222 został arcybiskupem Lyonu, a w rok później biskupem Ostii. Sławne były jego naukowe publikacje. Innocenty wiódł życie pobożne, zgodne z ówczesnymi surowymi obyczajami swego zakonu.
Hadrian V (11.VII-18.VIII.1276)
Ottobono Fieschi. Był bratankiem Innocentego IV i papieżem został już w bardzo podeszłym wieku. Znajdując się pod całkowitym wpływem Karola z Anjou, obłożył suspensą natychmiast po wyborze dekret o wyborze papieża Grzegorza X, po czym osiadł w Viterbo, gdzie już 18 sierpnia 1276 zmarł i tam został pochowany. Zmarł przed otrzymaniem święceń kapłańskich i biskupich i przed intronizacją.
Jan XXI (B.IX.1276-20.V.1277)
(Nie ma papieża o imieniu Jan XX: w katalogu papieży omyłkowo przed Janem XV umieszczono kolejnego papieża o tym samym imieniu. Kiedy pomyłkę zauważono, papieżom XI i XII wieku pozostawiono ich oznaczenie)
Piotr Juliani, biskup Tuskulum, 1210-1277. Był wybitnym teologiem i filozofem; od 1242 do 1252 studiował w Sienie medycynę. W roku 1273 został arcybiskupem Bragi i kardynałem. Obok filozoficznych zachowało się też sporo jego prac z zakresu medycyny. Za jego pontyfikatu zakończono pertraktacje w sprawie unii z Grekami. Zmarł w Viterbo na skutek zawalenia się pałacu.
Mikołaj III (25.IX.1277-22.VIII.1280)
Giovanni Gaetano Orsini, jego wyborowi sprzeciwiał się Karol z Anjou. Mikołaj III przeciwstawiał się Karolowi z Anjou, walcząc o wolność i niezależność Kościoła, co zresztą w końcu osiągnął. W dziedzinie wewnętrznokościelnej był protektorem zakonów franciszkanów i dominikanów. Papież ten polecił zbudować w Ogrody Watykańskie, poza tym odrestaurować Lateran i Bazylikę św. Piotra.
Marcin IV (22.II.1281-28.III.1285)
Simon de Brion z Angers, został wybrany 22 lutego 1281 podczas bardzo burzliwego konklawe w Viterbo. Od 1260 r. był wielkim strażnikiem pieczęci i kanclerzem króla francuskiego Ludwika IX. W 1261 został kardynałem i przez wiele lat był legatem papieskim na dworze francuskim. Przez cały pontyfikat pozostawał bezwolnym narzędziem w rękach francuskich królów. Marcin IV zrezygnował z planów zawarcia unii z Kościołem wschodnim, co więcej, w jesieni 1281 obłożył cesarza Michała VIII ekskomuniką jako protektora herezji i zwolennika schizmy. Marcin IV, który nigdy nie rezydował w Rzymie, lecz cały czas w Orvieto, zmarł w Perugii.
Honoriusz IV (2.IV.1285-3.IV.1287)
Giacomo Savelli, wnuk brata Honoriusza III, został wybrany na papieża 2 kwietnia 1285 w Perugii, Urodzony w 1210 w Rzymie od 1261 był kardynałem. Kiedy objął urząd papieża był niemal zupełnie sparaliżowany.
Mikołaj IV (22.II.1288-4.IV.1292)
Girolamo Masei z Ascoli, franciszkanin. W roku 1272 został mianowany prowincjałem zakonu w Dalmacji, później zaś legatem papieża w Bizancjum. W 1274 został generałem zakonu, w 1278 kardynałem, w 1281 biskupem Palestriny. Z natury był człowiekiem skromnym i ustępliwym. Podczas jego pontyfikatu chrześcijanie utracili swoje ostatnie placówki w Palestynie i Syrii. Mikołaja nazwano wielkim papieżem misyjnym: na jego polecenie zwłaszcza franciszkanie oddawali się pracy misyjnej w Albanii, Serbii, Bośni i Armenii. Franciszkanin Jall z Montecorrino dotarł z listami papieża aż do Chin.
Św. Celestyn V (S.VIII-13.XII.1294)
Pietro del Murrone, benedyktyn, żył jako eremita, tworząc wspólnotę pustelniczą, która później włączona została do zakonu benedyktynów. Miał już 80 lat, kiedy po dwuletniej sedewakancji, objął urząd papieża. Był człowiekiem nader pobożnym, ale nieudolnym w kierowaniu Kościołem. Trudności i niepowodzenia skłoniły papieża do ustąpienia z urzędu. Po konsultacji z kardynałami, którzy krok ten uznali za zgodny z prawem, wydał 10 grudnia 1294 bullę o swej abdykacji i 13 grudnia odczytał formułę zrzeczenia się urzędu. Celestyna osadzono w areszcie, gdzie przebywał aż do śmierci 19 maja 1296. W roku 1313 Klemens V kanonizował Celestyna. Wspomnienie liturgiczne 7 kwietnia, zniesione.
Bonifacy VIII (24.XII.1294-11.X.1303)
Benedykt Gaetani, ur. 1230 w Anagni, wcześnie wstąpił na służbę papieską. W 1281 został kardynałem-diakonem, w 1291 otrzymał święcenia kapłańskie i został kardynałem-prezbiterem. Swego poprzednika, Celestyna V, namówił do abdykacji, po czym 24 grudnia 1294 sam został wybrany na papieża. Jego pontyfikat stał się punktem zwrotnym w historii papiestwa. W bulli „Clericis laicos” nazwał świeckich wrogami kleru. W roku 1302 wydał bullę „Unam sanctam”, w której urząd papieża stawia ponad wszelką władzę świecką. (Doktryna o dwu władzach). Ogłosił rok 1300 Rokiem Jubileuszowym. W r. 1303 został przez opozycję uwięziony w Anagni, po trzech dniach uwolniony przez tłum powrócił do Rzymu.
Bł. Benedykt XI (22.X.1303-7.VII.1304)
Mikołaj Boccasini, ur. w 1240 w Treviso, 1296 generał zakonu dominikanów, od 1298 kardynał, a od 1300 kardynał-biskup Ostii, został 22 października 1303 przez kardynałów jednogłośnie wybrany na papieża. Lecz już na początku roku 1304 papież opuścił Rzym, ponieważ ród arystokratyczny Colonnów wywoływał niepokoje, i przeniósł się do Perugii, gdzie 7 lipca 1304, zaledwie po ośmiomiesięcznym okresie rządów zmarł. Benedykt usiłował zaleczyć rany, które Kościołowi zadał jego poprzednik Bonifacy VIII. W roku 1736 Benedykt XI został beatyfikowany.Wspomnienie liturgiczne 7 lipca, zniesione.
Klemens V (5.VI.1305-20.IV.1314)
Bertrand de Got, arcybiskup Bordeaux. Wybrany został przy poparciu Francji. Wybór ten miał dla Kościoła najpoważniejsze następstwa: tzw. niewolę awiniońską papieży i wielką zachodnią schizmę. Papież był niemal bezwolnym narzędziem w ręku króla francuskiego. Pod koniec czerwca, po przyjęciu wyboru, Klemens intronizował się w Lyonie. Pod naciskiem króla Francji w r. 1309 obrał za swą siedzibę Awinion; również jego sześciu następców pozostało w tym mieście. Dzięki kolejnym nominacjom kardynalskim Francuzi uzyskali wyraźną przewagę w kolegium kardynałów. Nacisk króla na papieża wystąpił także w związku z postulatem kasaty zakonu templariuszy, których majątek król francuski pragnął przejąć na własność. W październiku 1311 zebrał się w Vienne sobór, zwołany głównie w celu rozwiązania zakonu templariuszy. Na soborze tym podjęto też dyskuję na temat reformy Kościoła, choć w tej sprawie uchwalono tylko nieliczne dekrety.
Jan XXII (7.VIII.1316-4.XII.1334) [Mikołaj V, 1328-1330]
Jacques Duese, kardynał-biskup Ostii. Od 1300 działał jako biskup Frejus, w 1310 został biskupem Awinionu, a w 1312 kardynałem. Mimo podeszłego wieku był jednym z najwybitniejszych papieży okresu niewoli awiniońskiej. Jego postawę życiową cechowała prostota, był człowiekiem gruntownej wiedzy teologicznej i prawnej. Koronacja papieża odbyła się w Lyonie. Chociaż rezydował w Awinionie wielokrotnie wyrażał pragnienie powrotu do Rzymu. Na skutek sporów dynastycznych, pomiędzy Ludwikiem IV i księciem Fryderykiem z Austrii. Ludwik ogłosił papieża za zdetronizowanego i polecił wybrać jako antypapieża Mikołaja V, który wszakże po dwóch latach uznał zwierzchność Jana, aczkolwiek ten trzymał Mikołaja aż do śmierci w areszcie. Kanonizował Tomasza z Akwinu w 1323 r. i potępił w 1329 r. Mistrza Eckharta. Jego pontyfikat charakteryzował się poważnym nepotyzmem oraz symonią.
Pietro Rainalducci, franciszkanin, wybrany z inicjatywy Ludwika IV Bawarskiego, przez lud rzymski przeciwko Janowi XXII jako Mikołaj V. Ponieważ był człowiekiem mało znaczącym, Ludwik zaś był za słaby, żeby zdecydowanie przeciwstawić się Janowi, Mikołaj sprawował swój urząd jedynie przez dwa lata, dopóki 25 sierpnia 1330 nie uznał zwierzchności papieża w Awinionie. Zmarł 16 października 1333.
Benedykt XII (20.XII.1334-25.IV.1342)
Jacdues Fournier, ur. Ok. 1285, cysters, od 1326 biskup Mirepoix, a od 1327 kardynał. Jako teologiczny rzeczoznawca odegrał znaczną rolę za panowania swoich poprzedników. Wkrótce po swoim wyborze ogłosił zamiar powrotu z Awinionu do Rzymu, ale już w pierwszych miesiącach rządów zaczął budowę papieskiego pałacu w Awinionie, którego konstrukcja przypomina warownię. Również on jak i jego poprzednicy nie mógł się uwolnić spod wpływów króla francuskiego. Stąd spory z Niemcami. W zakresie wewnętrznokościelnym starał się dalej prowadzić reformę Kurii i Kościoła. Chciał odnowić zakony oraz uprościć podatki i daniny składane papiestwu. Benedykta zalicza się do grona papieży reformatorów, czemu sprzyjał także prosty i przekonujący sposób życia, jaki prowadził. Zmarł w Awinionie, gdzie też został pochowany.
Klemens VI (7.V.1342-6.XII.1352)
Pierre Roger de Beaufort, ur. w 1292, był jak jego poprzednik Benedykt XII Francuzem z Południa. Jako benedyktyn był opatem w Fecamp, potem biskupem w Arras, arcybiskupem w Sens, wreszcie w Rouen i od 1338 kardynałem. Na papieża wybrany został 7 maja 1342. Jako były doradca francuskich królów, we wszystkim ulegał życzeniom króla. Kuria w Awinionie przypominała wówczas bardziej dwór świecki niż urząd papieski. Dla celów reprezentacyjnych sprzedał sporą część papieskich dzieł sztuki. W 1350 polecił obchodzić uroczyście Rok Święty w Rzymie. Do kolegium powołał 25 kardynałów, spośród których tylko czterech nie było Francuzami; do kolegium kardynalskiego należało też czterech jego krewnych, a wśród nich późniejszy papież Grzegorz XI. Klemens zmarł w Awinionie.
Innocenty VI (18.XII.1352-12.IX.1362)
Etienne Aubert, jego francuski poprzednik mianował go kardynałem w 1342; później został kardynałem-biskupem Ostii. Zaraz po objęciu papieskiego urzędu zaczął reformować Kurię, Ale na owe reformatorskie zabiegi hamujący wpływ miał nepotyzm papieża. Z powodu niewoli awiniońskiej sytuacja papieża była wówczas bardzo skomplikowana. Nie mógł z powodu niepewnej sytuacji w państwie kościelnym urzeczywistnić planu uroczystego wjazdu do Rzymu. Ogłoszona wówczas w 1356 przez niemieckich książąt tzw. Złota Bulla ustalała, że wyboru króla dokonują elektorzy bez współudziału i akceptacji papieża. Innocenty zmarł w Awinionie.
Bł. Urban V (28.IX.1362-19.XII.1370)
Guillaume de Grimoard, ur. w 1309 r. w Langwedocji, od 1361 opat klasztoru Św. Wiktora w Marsylii, został wybrany na papieża 28 września 1362. Był człowiekiem dużej wiedzy i surowych obyczajów, i preferował prostotę obyczajów na dworze papieskim. Urban 30 kwietnia 1367 opuścił w końcu Awinion i 16 października wkroczył do Rzymu przy sprzeciwie dworu francuskiego. W Rzymie poczynił wielkie starania o renowację rzymskich kościołów, zwłaszcza kościoła na Lateranie i Bazyliki św. Piotra. Nie zdołał jednak przezwyciężyć trudności w samym państwie kościelnym i dlatego w jesieni 1370 wbrew prośbom św. Brygidy i św. Katarzyny z Sieny wróicił do Awinionu, zmarł zaledwie parę tygodni po powrocie. Wspomnienie liturgiczne zniesione
Grzegorz XI (30.XII.1370-26/27.III.1378)
Pierre Roger de Beaufort, ur. 1329 w Limoges, był bratankiem Klemensa VI, przezeń mianowanym kardynałem-diakonem. Na usilne prośby św. Brygidy szwedzkiej, a zwłaszcza św. Katarzyny z Sieny, w 1376 r. mimo silnego sprzeciwu króla francuskiego opuścił wraz z 13 kardynałami Awinion i uroczyście wkroczył do Rzymu. W styczniu 1377 zakończyło się też przenoszenie do Rzymu Kurii. Grzegorz XI był ostatnim papieżem francuskim.
Urban VI (8.IV.1378-15.X.1389)
Bartolomeo Prignano, arcybiskup Barii, z Neapolu. Wybrany pod presją spisku antyfrancuskiego. Kiedy po upływie pewnego czasu doszło do nieporozumień między papieżem a kardynałami francuskimi, którzy oświadczyli, że wybór papieża był nieważny: że odbył się on pod naciskiem tłumu. Za zgodą papieża kardynałowie ci opuścili Rzym i udali się do Anagni, dokąd uprzednio przeniesiono Kurię; tam kontynuowano obrady, ustalając, że papież albo musi być wybrany na nowo, albo złożyć urząd. Wreszcie 20 września 1378 wybrano jako antypapieża Klemensa VII. Ponieważ jednak nie wytoczono przeciwko Urbanowi żadnego postępowania sądowego, on zaś trwał przy legalności swego wyboru, doszło do schizmy. Trudno już z całą pewnością stwierdzić, który papież był prawowitym papieżem. W każdym Klemens VII udał się do Awinionu, gdzie utworzył nową Kurię, tzw. wielka schizma zachodnia stała się faktem. Niektóre kraje uznawały Urbana, inne Klemensa, a jeszcze inne były niezdecydowane. Urban ekskomunikował Klemensa i jego zwolenników, i odwrotnie, to samo uczynił Klemens w stosunku do Urbana i jego zwolenników.
[Klemens VII, 1378-1394]
Robert z Genewy, ur. 1342, biskup Cambrai od 1368 i od 1371 kardynał. Jego wybór zapoczątkował wielką schizmę zachodnią, która trwała 52 lata i miała aż siedmiu antypapieży. Klemens ponownie przeniósł swą rezydencję do Awinionu. Niektóre kraje opowiadały się za nim, inne za Urbanem VI. Obaj nie chcieli się zgodzić na przerwanie schizmy, choć domagano się tego usilnie ze wszystkich stron. Zmarł w Awinionie.
Bonifacy IX (2.XI.1389-1.X.1404)
Pietro Tomacelli z Neapolu, urodzony około 1350, został w roku 1385 kardynałem-prezbiterem. W czasie wielkiej schizmy zachodniej był już w tym czasie jeden papież Klemens VII, wybrany jako antypapież. Bonifacy IX został wybrany na papieża 2 listopada 1389 w Rzymie. Udało się przywrócić władzę papieską w Rzymie i w państwie kościelnym, ale nie udało się zakończyć schizmy. Z jego polecenia odrestaurowano w Rzymie Zamek św. Anioła, a także ufortyfikowano tereny wokół Watykanu i Kapitolu. Pontyfikat Bonifacego charakteryzował się zarówno bezgranicznym nepotyzmem, jak i brakiem gotowości do zlikwidowania schizmy. Pertraktacje w tej sprawie z następcą antypapieża Klemensa VII, Benedyktem XIII, Bonifacy odrzucił i nie przyjął również propozycji tego ostatniego, by spotkać się osobiście.
Innocenty VII (17.X.1404-6.XI.1406)
Cosma de Migliorati, ur. 1336 w Neapolu, arcybiskup Bolonii, od 1389 kardynał-prezbiter. Przed swoim wyborem musiał przyrzec, że będzie dążył do zjednoczenia Kościoła. Po wyborze odrzucił jednak propozycje zjednoczenia, które wysunął Benedykt XIII. Na skutek niepokojów w Rzymie papież zmuszony był uciec do Viterbo, a do Rzymu powrócił dopiero w roku 1406. Innocenty zasłużył się jako reorganizator rzymskiego uniwersytetu.
Grzegorz XII (30.XI.1406-4.VII.1415)
Angelo Correra z Wenecji, został wybrany wbrew prośbom Benedykta XIII aby nie wybierać nowego papieża co pozwoliłoby zakończyć schizmę. Po wyborze oświadczył, że jest gotowy ustąpić, jeśli Benedykt uczyni to samo i powiadomi o tym wszystkich władców świeckich. Jednak planowane spotkanie obu papieży nie doszło do skutku, co stało się przeszkodą w drodze do zjednoczenia. Kardynałowie z obu obozów uzgodnili w czerwcu 1408 zwołanie soboru powszechnego, który miał się zebrać w lutym 1409. Uzgodniono, że miejscem obrad soboru będzie Piza. Głównym zadaniem soboru była rozprawa z Grzegorzem XII i Benedyktem XIII. Obu papieży ponownie wezwano do stawienia się przed zgromadzeniem soborowym i 5 czerwca 1409 zdetronizowano jako notorycznych schizmatyków i heretyków. 26 czerwca 1409 wybrano nowego papieża Aleksandra V. Ponieważ obaj papieże nie zamierzali ustąpić, było więc w tym czasie aż trzech papieży. Dopiero na Soborze w Konstancji, 4 lipca 1418, Grzegorz zrezygnował z urzędu papieskiego. Zmarł 18 października 1417, w Recanati, jako kardynał-biskup Porto i legat papieski.
[Benedykt XIII, 1394-1423]
Pedro de Luna, Hiszpan, ur. 1328, od 1375 kardynał, był człowiekiem wykształconym i znawcą prawa. Na konklawe zobowiązał się, że będzie działał na rzecz zjednoczenia Kościoła i sam ustąpi, jeśli kardynałowie uznają to za konieczne dla przywrócenia jedności. Jednak po wyborze zmienił stanowisko. We Francji tzw. Sobór Paryski uzależnił rozwiązanie tej kwestii od abdykacji obu papieży, ale kiedy król francuski zażądał od Benedykta ustąpienia, ten odmówił. W tej sytuacji zwrócił się Benedykt z prośbą do zgromadzonych w Rzymie kardynałów, ci wraz ze zwolennikami Grzegorza domagali się zwołania Soboru Powszechnego w Pizie. Tenże sobór uznał w roku 1409 obu papieży za schizmatyków i heretyków, ponieważ wykroczyli przeciwko artykułowi wiary o jednym Kościele. Dlatego wybrano nowego papieża Aleksandra V. Odtąd funkcję papieża pełniło jednocześnie aż trzech papieży. Także Sobór w Konstancji uznał Benedykta 26 lipca 1417 za zdetronizowanego, jednak ten obstawał przy swym roszczeniu.
[Aleksander V, 1409-1410]
Piotr Philargi z Candii, franciszkanin, jeden z najznakomitszych uczonych swych czasów, od 1402 arcybiskup Mediolanu, od 1405 kardynał, na papieża został wybrany 26 czerwca 1409. Po jego wyborze jednocześnie było trzech papieży: Grzegorz XII, Benedykt XIII i Aleksander V. Wbrew postanowieniom Soboru w Pizie żaden z papieży nie zamierzał abdykować, wybrano więc trzeciego Aleksandra V. Większość chrześcijan opowiedziała się za Aleksandrem, lecz mimo to nie mógł rozpocząć reformy Kościoła. Aleksander zmarł 3 maja 1410 w Bolonii, gdzie od jesieni 1409 rezydował i gdzie też został pochowany.
[Jan XXIII, 1410-1415]
Baldassare Cossa, ur. ok. 1360 w Neapolu, był początkowo marynarzem i żołnierzem, w Rzymie, dokąd przybył za pontyfikatu Bonifacego IX, uzyskał godność kardynalską w 1402 r., w chwili jego wyboru na papieża rządziło już dwóch papieży: Benedykt XIII w Awinionie i Grzegorz XII w Rzymie. Na soborze w Konstancji w 1414 r. wniesiono wniosek o jego detronizację. Papież, którego tymczasem ujęto we Fryburgu i przewieziono do Radolfzell, złożył w tej sytuacji deklarację, że podporządkuje się soborowi i abdykował 29 maja 1415. Jan zmarł 22 grudnia 1419 we Florencji jako kardynał-biskup Tusculum.
[Marcin V 11.XI.1417-20.II.1431]
Oddo Colonna, ur. 1368 r. w Rzymie, wybrany został na papieża po dwuletniej sedewakancji i został powszechnie uznany, co zakończyło 40 letnią schizmę zachodnią. Wcześniej jako kardynał brał czynny udział w przygotowaniach do Soboru w Pizie; wraz z Janem XXIII przybył na Sobór w Konstancji i towarzyszył mu także podczas jego ucieczki. Wraz z wyborem na papieża przejął kierownictwo Soborem Konstancjańskim. Zamykając 22 kwietnia 1418 Sobór Konstancjański Marcin V wydał dekret o zakazie apelacji przeciwko papieżowi do soboru, co było równoznaczne z odrzuceniem uchwały Soboru w Konstancji o zwierzchnictwie soboru nad papieżem. Do Rzymu przybył dopiero po ponad dwu latach (1420). W sprawach wewnętrznokościelnych zabiegał reformę Kościoła. Historycy nazywają go „trzecim twórcą państwa kościelnego”.
Eugeniusz IV (3.III.1431-23.II.1447)
Gabriel Condulmer, bratanek Grzegorza XII, ur. ok. 1383 w Wenecji, wstąpił do zakonu augustianów, został w 1407 biskupem Sieny, a w 1408 kardynałem-prezbiterem. Był człowiekiem o wielkich zdolnościach i miał zaledwie 48 lat, kiedy objął urząd papieża. Już w dzień po wyborze zatwierdził, mianowanego przez poprzednika, Marcina V, przewodniczącego Soboru w Bazylei, który to sobór otwarty został w lipcu 1431. Ale już w listopadzie rozwiązał papież ów sobór i zwołał nowy sobór do Bolonii, gdzie miał się zebrać po 18 miesiącach. Do otwartego rozłamu z papieżem doszło w kwestii ponownego zjednoczenia z Kościołem Wschodu w r. 1437. Natomiast w Bazylei Sobór ogłosił 16 maja 1439, że papież podlega soborowi, że nie ma prawa ani rozwiązywać, ani przenosić soboru i że jest heretykiem sprzeciwiającym się tym prawdom, które stanowią katolicki depozyt wiary. Pod tym naporem papież zgodził się na ustępstwa. Eugeniusz IV przyczynił się do zawarcia unii z Grekami. Obciąża go natomiast jego chwiejne stanowisko wobec koncyliaryzmu.
[Feliks V, 1439-1449]
Amadeusz hrabia Sabaudii, został wybrany papieżem w trakcie sporów wokół koncyliaryzmu po uprzednim uznaniu przez sobór w Bazylei za zdetronizowanego Eugeniusza IV. Wpływ tego antypapieża był znikomy i malał coraz bardziej; w końcu wrócił on do Genewy. Ustąpił w 1449 po śmierci Eugeniusza IV w lutym 1447; w zamian za to otrzymał dożywotnią emeryturę i najwyższą rangę w kolegium kardynalskim. Zmarł w Genewie 7 listopada 1451. Był ostatnim antypapieżem w historii papiestwa.
Mikołaj V (6.III.1447-24/25.III.1455)
Tommaso Parentucelli, syn lekarza, ur. 1397, biskup Bolonii, działał w 1446 legat w Niemczech. Dopiero na krótko przed wyborem został mianowany kardynałem. Mikołaj był człowiekiem kompromisu: dążył do zawarcia pokoju z wszystkimi mocarstwami Europy. W 1448 zawarł z Fryderykiem III tzw. konkordat wiedeński. W r. 1449 udało mu się nakłonić antypapieża Feliksa V do ustąpienia; Sobór w Bazylei, uznał za papieża Mikołaja, po czym 25 kwietnia 1449 się rozwiązał. Tym samym zakończyła się schizma. W roku 1450 zorganizował obchody Roku Świętego. Na ostatnie lata życia papieża przypada utrata Konstantynopola, który w roku 1453 zdobyli Turcy. W Rzymie zapoczątkował tzw. złoty wiek nauki, utworzył Bibliotekę Watykańską, był autorem pomysłu renesansowej przebudowy Watykanu i Bazyliki św. Piotra, nie troszczył się o nepotów, lecz żył dla Kościoła. Zmarł 25 marca 1455 po ciężkiej i długiej chorobie.
Kalikst III (8.IV.1455-6.VIII.1458)
Alfonso de Borgia, ur. 1378 w Walencji, wcześniej był prawnikiem. Działając na zlecenie króla Aragonu Alfonsa V, nakłonił antypapieża Klemensa VIII do ustąpienia; w podzięce za to otrzymał arcybiskupstwo Walencji. W 1444 został kardynałem, a 8 kwietnia 1455 wybrano go na papieża. Dominującą ideą jego pontyfikatu była wyprawa krzyżowa w celu wyzwolenia Konstantynopola, chociaż miał pewne sukcesy, np. takie jak wyzwolenie Belgradu i wycofanie się Turków (22 lipca 1456), to jednak nie udało mu się nakłonić do współdziałania państw Europy, które miały rozbieżne interesy narodowe. W dniu śmierci papieża, 6 sierpnia 1458, doszło w Rzymie do powstania przeciwko jego nepotom. Niezależnie jednak od owego nepotyzmu kierował się Kalikst wielkim umiłowaniem Kościoła i starał się go ochronić przed grożącym najazdem tureckim.
Pius II (19.VIII.1458-14.VIII.1464)
Enea Silvio de Piccolomini, ur. w 1405 k. Sieny, sławny jako poeta, brał udział jako sekretarz kardynała Domenico Capranica w obradach Soboru w Bazylei i od 1439 na służbie u Feliksa V, którego Sobór Bazylejski po detronizacji Eugeniusza IV wybrał na antypapieża. Od 1442 działał na rzecz uznania Eugeniusza. W 1445 przyjął święcenia kapłańskie. W 1447 został biskupem Triestu, w 1449 ponadto Sieny, w 1456 zaś kardynałem. Po przyjęciu święceń kapłańskich porzucił dawny styl życia, prezentując się jako kapłan i biskup. Wybrany papieżem 19 sierpnia 1458 po bardzo burzliwym konklawe. W jego programie zawarta jest deklaracja o walce przeciw Turkom i o reformie Kościoła, co uważał za swoje główne zadanie. Pius II w r. 1460 potępił koncyliaryzm. Znaczące były starania papieża o reformę; zamierzał odnowić Kościół i Kurię, jednak sam uległ nepotyzmowi, mianując licznych krewnych kardynałami. Zmarł w Ankonie, ale pochowano go w Rzymie.
Paweł II (30.VIII.1464-26.VII.1471)
Pietra Barbo, ur. w 1418 w Wenecji, bratanek Eugeniusza IV, już w wieku 22 lat był kardynałem-diakonem. Przed wyborem zmuszony był podpisać deklarację w której zobowiązał się do dalszego prowadzenia wojny z Turkami, zwołania w ciągu trzech lat soboru i ograniczenia liczby kardynałów. Popadł w konflikt z humanistami, których Pius II ściągnął do Rzymu, po zamknięciu Akademii Rzymskiej. Z tej racji nazwali go „barbarzyńcą” oraz wrogiem sztuki i nauki. Nie przedsięwziął żadnych kroków w sprawie zwołania soboru, a jego apel o zorganizowanie wyprawy krzyżowej nie spotkał się z żadnym oddźwiękiem. Za jego pontyfikatu Turcy podbili Albanię i w 1470 zajęli Negroponte (Eubeę), ostatni punkt oporu Wenecji na Wschodzie. Nie rozpocząwszy reformy Kościoła zmarł 26 lipca 1471.
Sykstus IV (9.VIII.1472-12.VIII.1484)
Francesco delia Rovere, ur. w 1414 k. Sawony, franciszkanin, profesor studium zakonnego, minister generalny tego zakonu od 1464 i kardynał od 1467. Papieżem został 9 sierpnia 1471, jego nepotyzm i intrygi uwikłały papieża w spory z włoskimi władcami. Ogłosił rok 1475 Rokiem Świętym, w którym znowu wielu pielgrzymów nawiedziło Rzym; był propagatorem kultu Maryi i troszczył się o zakony żebracze. Przekształcił Rzym w stolicę renesansu, fundując m.in. Kaplicę Sykstyńską. Pozostawił swojemu następcy trudne do udźwignięcia dziedzictwo z powodu rozrzutnej polityki finansowej.
Innocenty VIII (29.VIII.1484-25.VII.1492)
Giovanni Battista Cibo, ur. w 1432 w Genui, w wieku 35 lat został biskupem Sawony, po pięciu latach biskupem Molfetty, a w 1473 kardynałem-prezbiterem. Jego wybór na papieża skażony był symonią, zwłaszcza że zawdzięczał ów wybór kardynatowi Giuliano della Rovere, bratankowi Sykstusa IV, który potem nadal miał decydujący wpływ na rządy papieża. W sprawie Turków postawa papieża była niekonsekwentna, nawiązał stosunki z Konstantynopolem.
Aleksander VI (11.VIII.1492-18.VIII.1503)
Rodrigo Borgia, ur. ok. 1430 w Walencji, był bratankiem Kaliksta III, który w 1455, w wieku 25 lat, mianował go kardynałem-diakonem i biskupem Walencji. Od 1456 był podkanclerzem Kościoła. Na papieża wybrano go 10 sierpnia 1492. Współcześni chwalili jego dyplomatyczną zręczność i ujmujący sposób bycia. Z powodu trybu życia, jaki prowadził, uważa się go za jedną z najbardziej niegodnych postaci w historii papiestwa. W latach od 1462 urodziło mu się kilkoro dzieci: najbardziej znane spośród nich to Cezar i Lukrecja; po wyborze zostały przez papieża odpowiednio zabezpieczone materialnie. Trybu życia Aleksander nie zmienił nawet wtedy, gdy w roku 1468 otrzymał święcenia kapłańskie. Jego polityczne znaczenie objawiło się w tym, że w sporze między Hiszpanią a Portugalią o nowo odkryte kolonie wytoczył respektowaną przez oba mocarstwa linię demarkacyjną, ustalającą prawa własności obu.
Pius III (22.IX-18.X.1503)
Francesco Todeschini Piccolomini, bratanek Piusa II, ur. w 1439 k. Sieny, został w 1460 arcybiskupem Sieny i kardynałem. Pius III był zdeklarowanym wrogiem symonii i jawnym przeciwnikiem Aleksandra VI. Miał dobrą wolę przeprowadzenia reformy Kościoła, zmarł po 26 dniach pontyfikatu.
Juliusz II (31.X.1503-21.II.1513)
Giuliano della Rovere, ur. w 1443, bratanek Sykstusa IV, franciszkanin, zdobył gruntowne wykształcenie i został przez wuja w roku 1471 wyniesiony do godności kardynalskiej. Juliusz, człowiek wielkiej siły ducha i ciała, był jednym z najpotężniejszych papieży renesansu, jednak bardziej jako mąż stanu niż kapłan. Za główne zadanie pontyfikatu uważał wzmocnienie potęgi państwa kościelnego; problemów wewnętrznokościelnych nie dostrzegał. Podczas jego pontyfikatu tworzyli: Bramante (plany nowej konstrukcji Bazyliki Piotrowej), Michał Anioł (plafon w Kaplicy Sykstyńskiej) i Rafael (freski w Watykanie). Nieporozumienia papieża z królem francuskim spowodowały inicjatywę zwołania soboru w który zwołał na 19 kwietnia 1512 w Rzymie. V Sobór Laterański był ostatnią papieską próbą przeprowadzenia reformy w Kościele przed reformacją. Juliusz II ogłosił w 1504 dekret o zakazie symonii podczas wyboru papieża W kwietniu 1506 położył kamień węgielny pod nową Bazylikę św. Piotra.
Leon X (11.III.1513-1.XII.1521)
Giovanni de Medici, ur. w 1475, już w wieku 17 lat mianowany kardynałem, był człowiekiem bardzo wykształconym, wielkim miłośnikiem sztuki i kobiet. Podróżując po Niemczech, Francji i Niderlandach, zetknął się z wieloma wybitnymi osobistościami swoich czasów. Na konklawe trzeba go było zanieść, ponieważ był niedysponowany. Kontynuował politykę swego poprzednika Juliusza II, skierowaną przeciwko Francji. Za Leona obrady V Soboru Laterańskiego toczyły się dalej, jednak papież nie spełnił nadziei w sprawach kościelnej reformy, które w nim jako przeciwniku Aleksandra VI pokładano. Sytuację w Rzymie i kolegium kardynalskim dobrze ilustruje sprzysiężenie, które zainicjował przeciwko papieżowi kardynał Alfonso Petrucci; jego celem było otrucie papieża. Petrucci został stracony, a jego zwolennicy pozbawieni wszelkich urzędów. Podczas pontyfikatu tego papieża Luter wystąpił przeciwko odpustom, 15 czerwca 1520 Leon bullę w której potępiono Lutra.
Hadrian VI (9.I.1522-14.IX.1523)
Adrian Boyers, ur. w 1459 w Utrechcie, jako wychowawca i doradca Karola V kierował będąc jednocześnie biskupem Tortosy sprawami rządowymi w Hiszpanii. W 1517 został kardynałem. Już na pierwszym konsystorzu za główne zagadnienie uznał obok zjednoczenia chrześcijaństwa obronę przeciwko zagrożeniu tureckiemu, któremu służyć miało przymierze władców chrześcijańskich: szczególnie zagrożony był Belgrad. Jego starania nie przyniosły jednak żadnych wyników. Postulowana przez papieża reforma Kościoła i Kurii napotkała jednak na trudności. Poza tym nie miał w Kurii odpowiednich współpracowników. Program reformy po jego śmierci został zepchnięty na margines. Rozłam religijny w Niemczech rozszerzał się. Hadrian był ostatnim niewłoskim papieżem w czasach nowożytnych.
Klemens VII (19.XI.1523-25.IX.1534)
Giulia de Medici, ur. w 1478 we Florencji, był podkanclerzem swego kuzyna, papieża Leona X. Na pierwszym konsystorzu po wyborze wymienił jako najpilniejsze zadania: rozstrzygnięcie spraw spornych z Lutrem, pokój między chrześcijańskimi władcami i usunięcie zagrożenia ze strony Turków. Klemens sprzeciwiał zwołaniu soboru powszechnego w obawie że na nowo odżyje koncyliaryzm. Aby zapobiec niebezpieczeństwu tureckiemu, zabiegał o zawarcie przymierza między europejskimi władcami jednak bez rezultatu. W ten sposób doszło do wielkiej ekspansji Turków na Węgrzech. Tymczasem wojska cesarskie pociągnęły na Rzym, gdzie spodziewano się wielkiego łupu. 6 maja 1527 dotarły do Rzymu i tam pozbawione dowództwa wojsko rozpoczęło plądrowanie(Sacco di Roma). Papież został wzięty do niewoli i uwolniony dopiero po przyrzeczeniu poważnych ustępstw i sum pieniężnych. Dopiero w 1529 doszło do zawarcia pokoju między papieżem i cesarzem, kiedy Karol V, 26 lutego 1530, został koronowany przez papieża na cesarza.
Paweł III (13.X.1534-10.XI.1549)
Alessandro Farnese, ur. w 1468 w Rzymie, został wyniesiony do godności kardynalskiej (1493) przez Aleksandra VI. Święcenia kapłańskie przyjął dopiero w 1519. Od 1524 był kardynałem-biskupem Ostii i dziekanem kolegium kardynalskiego. 13 października 1534 został wybrany na papieża, przyjmując imię Pawła III. W 1536 zwołał sobór najpierw do Mantui, w 1537 zaś do Vicenzy, lecz z powodów politycznych nie doszedł on do skutku i rozpoczął się dopiero w 1542 w Trydencie. W celu zwalczania postępującego rozłamu religijnego zreorganizował (1542) inkwizycję, powołując centralny urząd rzymski z sześcioma kardynałami, który później nazwany został „Świętym Oficjum”, a którego zadaniem było dbanie o czystość wiary w całym Kościele. Kiedy 10 listopada 1549 Paweł III umierał, przygotowany był grunt pod reformę Kościoła.
Juliusz III (7.II.1550-23.III.1555)
Giovanni Maria del Monte, ur. w 1487 w Rzymie, przybył jako kamerling na dwór Juliusza II. W 1511 został biskupem Siponto, a w 1536 kardynałem. Jako legat papieski otworzył w 1545 Sobór Trydencki. Papież ten podobnie jak jego poprzednik był raczej człowiekiem o usposobieniu świeckim i skłonnym do nepotyzmu, choć jednocześnie był protektorem reformy Kościoła. 14 listopada 1550 wydał bullę, na mocy której sobór z powrotem przeniesiono do Trydentu. Juliusz zapoczątkował też reformę Kurii, ale jej nie dokończył.
Marceli II (9.IV-1.V.1555)
Marcello Cervini, ur. w 1501, w 1539 mianowany kardynałem, był od roku 1543 papieskim legatem na Sobcir Trydencki. Był człowiekiem uczonym i wrażliwym na sztuki piękne. W 1548 został prefektem Biblioteki Watykańskiej. Spodziewano się po nim reformy Kościoła, bo posiadał odpowiednie przygotowanie i kwalifikacje do jej przeprowadzenia. Jednak zmarł już po 21 dniach piastowania urzędu papieskiego.
Paweł IV (23.V.1555-18.VIII.1559)
Gianpietro Caraffa, ur. w 1476, był biskupem Chieti, arcybiskupem Brindisi i Neapolu i przez jakiś czas nuncjuszem w Hiszpanii. W roku 1524 utworzył razem z świętym Kajetanem z Thiene zakon teatynów i był pierwszym przełożonym tego zakonu. W 1536 został kardynałem i przewodniczącym inkwizycji. Jako kardynał-biskup Ostii (od 1553) był dziekanem kolegium kardynalskiego. Kiedy objął urząd papieża, miał już 80 lat; jego wybór wielu, którzy chcieli służyć reformie, powitało z radością. Obciążył jednak swój pontyfikat tak niezwykłą surowością i tak wyraźnym nepotyzmem, że kiedy umarł, doszło do powstania ludowego przeciwko papiestwu. Surowy był też w wydawaniu inkwizycyjnych wyroków, które nie oszczędzały nawet najbardziej zasłużonych osobistości, w roku 1559 ogłosił Indeks Ksiąg Zakazanych.
Pius IV (25.XII.1559-9.XII.1565)
Giovanni Angelo de Medici, ur. w 1499 w Mediolanie, od 1545 arcybiskup Raguzy, a od 1549 kardynał. Pius IV wprawdzie sam nie należał do stronnictwa zwolenników reformy Kościoła, lecz kontynuował dzieło reformy przez swego siostrzeńca Karola Boromeusza. Dlatego nadał dalszy bieg obradom Soboru Trydenckiego, który ponownie został otwarty 18 stycznia 1562 roku. Sesja końcowa odbyła się 3 i 4 grudnia 1563; 26 stycznia 1564 zatwierdził Pius dekrety soborowe. Realizację niektórych nie załatwionych spraw (jak ułożenie nowego mszału i brewiarza oraz wydanie katechizmu powszechnego) sobór powierzył papieżowi. Do 13 listopada Pius spisał wszystkie dogmatyczne tezy soboru, tak zwane Trydenckie Wyznanie Wiary, które miało moc obowiązującą biskupów i kapłanów.
Św. Pius V (7.I.1566-1.V.1572)
Michael Ghislieri, ur. w 1504, dominikanin, również jako papież żył zakonnej prostocie. Swój wybór zawdzięczał przede wszystkim świętemu Karolowi Boromeuszowi. Starał się wprowadzić w życie postanowienia Soboru Trydenckiego. W 1566 ogłosił Katechizm Rzymski, w 1568 nowy brewiarz, a w 1570 nowy mszał. Występował przeciwko heretykom i głosicielom błędnych nauk, ekskomunikował królową angielską Elżbietę I, uznając ją za zdetronizowaną, co wywołało gwałtowne prześladowanie katolików w Anglii (był to ostatni akt detronizacji monarchy przez papieża). Szczególnie zasłużył się zwycięstwem z Turkami 7 października 1571 w bitwie morskiej pod Lepanto w Zatoce Korynckiej. W dowód wdzięczności za to zwycięstwo wprowadził papież w Kościele Święto Matki Boskiej Różańcowej. Kanonizowany w roku 1712. Wspomnienie liturgiczne, 30 kwietnia.
Grzegorz XIII (13.V.1572-10.IV.1585)
Ugo Boncompagni, ur. w 1502, w 1558 został biskupem Vieste, w 1565 kardynałem; był legatem papieskim w Hiszpanii. 13 maja 1572 wstąpił na tron papieski. Konsekwentnie kontynuował odnowę Kościoła i rozbudowywał papieskie nuncjatury jako ośrodki służące kościelnej reformie. Ponieważ utworzenie zaleconych przez Sobór w Trydencie seminiariów w Niemczech natrafiało na wielkie trudności, przeto w trosce o przyrost powołań kapłańskich wspierał Grzegorz istniejące w Rzymie Kolegia. Zasłużył się także reformą kalendarza.
Sykstus V (24.IV.1585-27.VIII.1590)
Felice Peretti, ur. w 1521, franciszkanin, w roku 1566 został generałem tego zakonu, z kolei biskupem S. Agata de' Goti, a w 1570 kardynałem. Już pierwsze dni pontyfikatu pokazały, że Sykstus jest wybitną osobowością. Największym jego osiągnięciem jest reforma rzymskiej Kurii. Utworzył 15 wyodrębnionych resortów, tzw. kongregacji, Ta reforma, która przetrwała aż do Piusa X, stała się jednym z najważniejszych elementów kościelnej odnowy. Papież zreformował też samo kolegium kardynalskie: ustalił, że kardynałów będzie 70: 6 kardynałów-biskupów, 50 kardynałów-prezbiterów i 14 kardynałów-diakonów; to ustalenie przetrwało do roku 1958. Zarządził regularne wizyty biskupów w Rzymie, co umożliwiło osobiste kontakty lokalnych zwierzchników kościelnych z papieżem. W Rzymie polecił ukończyć budowę kopuły Bazyliki św. Piotra.
Urban VII (15-27.IX.1590)
Giambattista Castagna, ur. w 1521 w Rzymie. Był nuncjuszem w Madrycie i kardynałem, człowiekiem dobrotliwym i pobożnym, lecz zmarł już w 12 dniu po wyborze.
Grzegorz XIV (5.XII.1590-17.X.1591)
Niccolo Sfondrati, ur. 1535 jako syn senatora Mediolanu i późniejszego kardynała Francesco Sfondratiego; całe życie był chorowity. Przyjaciel świętego Karola Boromeusza i świętego Filipa Neri, wiódł życie ascetyczne także jako biskup Cremony, którym został w 1560, czy jako kardynał od 1583. Współcześni uważali go za świętego. Politycznie niedoświadczony, powierzył interesy państwa bratankowi Paolo Camillo Sfondratiemu, którego mianował kardynałem i sekretarzem stanu. Wewnątrz Kościoła kontynuował dzieło reformy Soboru Trydenckiego zwłaszcza przez regularne wizyty biskupów w Stolicy Apostolskiej. Podczas jego pontyfikatu wyposażono kopułę Bazyliki św. Piotra w latarnię.
Innocenty IX (29.X-30.XII.1591)
Giovanni Antonio Facchinetti, ur. w 1519 w Bolonii, w 1560 został biskupem Nicastro, a w 1583 kardynałem-prezbiterem. Wybrany na papieża w bardzo podeszłym wieku brał udział jeszcze w pracach Soboru Trydenckiego. Był przyjaźnie usposobiony do ludzi i godny szacunku, zmarł już po dwu miesiącach pontyfikatu.
Klemens VIII (30.I.1592-3.III.1605)
Ippolito Aldobrandini, ur. w 1536, cieszył się sławą wybitnego jurysty. Chociaż był człowiekiem pobożnym, nieobce mu były także nepotyzm i rozrzutność. Ogłosił Rok Jubileuszowy 1600, który sprowadził do Rzymu milion pielgrzymów. Kontynuował dzieło reform w Kościele.
Leon XI (1-27.IV.1605)
Alessandro Ottaviano de Medici, spokrewniony z Leonem X, ur. w 1535 we Florencji: był przyjacielem świętego Filipa Neri. W 1573 został biskupem Pistoi, a w 1574 arcybiskupem Florencji. Pokładano w nim wielkie nadzieje w związku z reformą Kościoła. Jednak zmarł 26 dnia po wyborzego.
Paweł V (16.V.1601-28.I.1621)
Camillo Borghese, ur. w 1552 w Rzymie, został w 1597 biskupem Jesi, w 1603 zaś kardynałem i inkwizytorem. Jego pontyfikat zdominowały w głównej mierze waśnie z Republiką Wenecką, którą papież obłożył interdyktem i odpowiedzialnych za to ekskomuniką. W gruncie rzeczy był to spór o stosunek między władzą świecką i kościelną. Dopiero w 1607 zawarto pokój: papież cofnął interdykt i klątwę. W wojnie trzydziestoletniej wspierał Ligę Katolicką. W zakresie wewnętrznokościelnym duże znaczenie miało zaangażowanie papieża w prace misyjne na całym świecie. W Rzymie doprowadził do końca budowę Bazyliki św. Piotra.
Grzegorz XV (9.II.1621-8.VII.1623)
Alessandro Ludovisi, ur. w 1554 w Bolonii, od 1612 arcybiskup, od 1616 kardynał. Na papieża wybrany w podeszłym wieku, przeniósł wiekszą część swych prerogatyw na bratanka Ludovico Ludovisiego, który mając zaledwie 25 lat został wyniesiony do godności kardynalskiej. I choć pontyfikat Grzegorza trwał tylko dwa lata, to jednak pozostawił wyraźne ślady w Kościele: np. utworzył tzw. Kongregację Rozkrzewiania Wiary, która koordynował przez trzy stulecia pracę misyjną i kontrreformacyjną. Szczególnie popierał jezuitów. W 1622 kanonizował zrówno ich założyciela. Ignacego Loyolę, Franciszka Ksawerego, Teresę z Awili i Filipa Nereusza.
Urban VIII (6.VIII.1623-29.VII.1644)
Maffeo Barherini, ur. 1568, miłośnik sztuki i protektor nauk. W dziedzinie polityki wewnętrznej Kościoła jego długie rządy bogate są w szereg doniosłych faktów: poprawa ksiąg liturgicznych; reforma urzędów i kurii kościelnych; reforma kalendarza liturgicznego. Z osobą tego papieża wiąże się powstanie bardzo wielu monumentalnych gmachów w Rzymie. Na panowanie Urbana VIII przypada też proces przeciwko Galileuszowi. W polityce zewnętrznej zachowywał powściągliwość, w wojnie trzydziestoletniej zachował neutralność. W ostatnich latach życia podejmował wielkie starania o przywrócenie pokoju w Europie.
Innocenty X (15.IX.1644-7.I.1655)
Giambattista Pamfili, ur. w 1574 roku w Rzymie, był przez długi czas nuncjuszem w Hiszpanii, a od 1627 piastował godność kardynała-prezbitera. Słabowity i stary papież był całkowicie pod wpływem swej szwagierki, która dzięki niemu bezwstydnie się wzbogacała. Doniosłym wydarzeniem tego pontyfikatu jest zawarcie tzw. pokoju westfalskiego w 1648, który zakończył wojnę trzydziestoletnią. Od Innocentego X kierowanie papieską polityką powierzono kardynałowi sekretarzowi stanu, co złamało wpływy i władzę kardynałów-nepotów. W 1653 ingerował w spór o jansenizm.
Aleksander VII (7.IV.1655-22.V.1667)
Fabio Chigi, ur. w 1599 w Sienie, wstąpił w 1628 na służbę dyplomatyczną Kościoła i był od 1639 nuncjuszem w Kolonii. Na jego pontyfikacie zaciążyły stosunki z Francją: młody król Ludwik XIV dążył w duchu gallikanizmu do odzyskania różnych praw w obrębie Kościoła (np. prawa nominacji biskupów). Nie powiodły się też starania papieża, aby zwołać Ligę Katolicką przeciwko Turkom. Turcy, którzy zagrażali już Wiedniowi, zostali wprawdzie pokonani w 1664 przez wojska francuskie, jednak nie zostali całkowicie wyparci. W zakresie wewnętrznokościelnym sprzyjał nepotyzmowi, aczkolwiek w mniejszym stopniu niż jego poprzednicy. Wielki był wkład Aleksandra w budownictwo sakralne Rzymu; m.in. powierzył Berniniemu budowę konfesji i kolumnady w Bazylice św. Piotra.
Klemens IX (20.VI.1667-9.XII.1669)
Giulio Rospigliosi, ur. w 1600 w Pistoi, przez dziewięć lat był nuncjuszem w Hiszpanii, a od 1657 kardynałem sekretarzem stanu. Wyróżnił się jako pośrednik podczas rokowań pokojowych między Francją i Hiszpanią i w w sporze z jansenizmem, doprowadzając do tzw. pokoju klementyńskiego. Sam żył bardzo skromnie; codziennie usługiwał ubogim w Watykanie.
Klemens X (29.IV.1670-22.VII.1676)
Emilio Altieri, ur. w 1590 w Rzymie, był przez długie lata nuncjuszem w Polsce. W praktyce rządy Kościołem sprawował jego adoptowany bratanek, kardynał Paluzzo Paluzzi Altieri. Zasłużył się na rzecz odwrócenia od Europy zagrożenia tureckiego. Z finansową pomocą papieża udało się późniejszemu królowi polskiemu Janowi III Sobieskiemu pokonać Turków w 1673 pod Chocimiem. Na papieskie nominacje kardynałów silny wpływ wywierała Francja.
Bł. Innocenty XI (21.IX.1676-12.VIII.1689)
Benedetto Odeschalchi, ur. w 1611 w Como. Od 1645 był kardynałem. Uważa się go za jednego z najbardziej godnych papieży tych czasów. Hojny dla ubogich, surowy zaś wobec siebie i oszczędny, był zagorzałym przeciwnikiem symonii i nepotyzmu. Sprzeciwiał się absolutyzmowi francuskiego króla Ludwika XIV (gallikanizm). Innocenty protestował też przeciwko prześladowaniu hugenotów przez Ludwika, potępiał molinizm, wielkimi sumami pieniężnymi wspierał walkę przeciwko Turkom. Udało mu się doprowadzić do przymierza Austrii z Polską, co przyczyniło się do zwycięstwa nad Turkami w 1683 pod Wiedniem i ostatecznie odsunęło zagrożenie tureckie od Zachodu. Innocentego XI, rzymianie od razu czcili jako świętego, ale dopiero Pius XII beatyfikował go w 1956. Wspomnienie liturgiczne zniesione.
Aleksander VIII (6.X.1689-1.II.1691)
Pietro Ottoboni, ur. 1610 w Wenecji, od 1654 biskup Brescii. Ze względu na podeszły wiek chciał zabezpieczyć materialnie krewnych; ten nepotyzm okrył cieniem jego pontyfikat. Aleksander potępił 31 zasad jansenizmu, o łasce i wolności woli, a także stosunek soboru do papieża, gallikanizm jak i próby ograniczenia papieskiej nieomylności.
Innocenty XII (12.VII.1691-27.IX.1700)
Antonio Pignatelli, ur. w 1615 w południowych Włoszech, był nuncjuszem we Florencji, w Warszawie i Wiedniu. W 1681 został arcybiskupem Neapolu i kardynałem. Był godnym papieżem, który w 1692 wydał dekret o zakazie nepotyzmu. Jego reformy dotyczyły duchowieństwa świeckiego i zakonnego, zlikwidował wiele kosztownych urzędów watykańskich. Udało mu się załagodzić spór z Francją (gallikanizm), ponieważ królowi francuskiemu potrzebne było poparcie papieża w sprawie dziedzictwa tronu hiszpańskiego. Podobnie jak poprzednik i imiennik Innocenty XI, opowiedział się przeciwko jansenizmowi. Bardzo zasłużył się dla chrystianizacji Ameryki Południowej i Środkowej. Leżały mu też na sercu misje w Abisynii. Był nazywany „ojcem ubogich”, ponieważ był głęboko pobożnym papieżem i dobrym administratorem Kościoła.
Klemens XI (23.XI.1700-19.III.1721)
Giovanni Francesco Albani, ur. w 1649 w Urbino; poprzednicy uważali go za jednego z najbardziej wpływowych kardynałów. Jego ingerencja w wojnę o dziedzictwo tronu hiszpańskiego zakończyła się jednak niepowodzeniem. Po zakończeniu tej wojny (1715) papież ponownie zaczął zabiegać o przymierze przeciwko Turkom. Dzięki poważnemu wsparciu papieża zaczęła się wojna przeciwko Turkom, zakończona 5 sierpnia 1716 zwycięstwem księcia Eugeniusza Sabaudzkiego, pod Peterwardein. Klemens wystąpił przeciwko jansenistom, doprowadził do zburzenia w 1709 r. klasztoru Port Royal we Francji. W bulli „Unigenitus” potępił papież 101 tez jansenisty Quesnela. Bullą z 19 marca 1715 potępił tzw. „ryty chińskie”. Klemens wprawdzie prowadził nieskazitelny tryb życia, ale jego niezdecydowanie i nieroztropność przyniosły papiestwu poważne szkody.
Innocenty XIII (8.V.1721-7.III.1724)
Michelangelo Conti, ur. w 1655 w pobliżu Palestriny, w 1706 został kardynałem. Dzięki dyplomatycznym zdolnościom udało mu się polepszyć stosunki między państwami europejskimi.
Benedykt XIII (29.V.1724-21.II.1730)
Pietro Francesco Orsini, ur. 1649 w Bari, dominikanin, od 1672 kardynał, od 1686 arcybiskup Benewentu. Jako papieź wolał żyć skromnie i dlatego wzbraniał się zamieszkać w okazałych budowlach papieskich; żył w celi klasztornej. Postanowił przyjąć imię Benedykta XIV, przeciwko czemu protestowali jednak rzymianie, ponieważ nie uznawali antypapieża Benedykta XIII. Tak oto w spisie papieży pojawiło się dwukrotnie imię Benedykta XIII. Benedykt starał się bardzo o umocnienie dyscypliny i odnowę życia kościelnego. Podczas jego pontyfikatu odbyło się kilka kanonizacji: Alojzego Gonzagi, Jana Nepomucena, Stanisława Kostki (13 grudnia 1726) i Jana od Krzyża. Papież nie wykazywał zainteresowania wielką polityką, z braku doświadczenia w tej dziedzinie. Fatalne w skutkach okazało się obdarzenie zaufaniem człowieka zupełnie niegodnego, Niccolo Coscię, którego po wyborze na papieża sprowadził z Benewentu do Rzymu, mianując arcybiskupem i kardynałem. Ten całkowicie zawładnął finansami Watykanu i bezwstydnie wyzyskiwał poddanych państwa kościelnego, dając się przekupywać obcym państwom.
Klemens XII (12.VII.1730-6.II.1740)
Lorenzo Corsini, ur. w 1652, został księdzem dopiero w 1685, w 1691 mianowano go nuncjuszem w Wiedniu, a w 1706 kardynałem. Już w czasie wyboru był człowiekiem schorowanym, w dwa lata zaś po objęciu urzędu papieskiego stracił wzrok. Wielki wpływ na rządy Kościołem wywierał jego bratanek, kardynał Nerio Corsini. Papież zdobył sobie wielkie uznanie jako protektor sztuki i nauki. Ciężar długów Watykanu wzrastał, nieporządków w administracji papież nie zlikwidował, jego kościelnopolityczne decyzje były nieudane. W 1738 wydał bullę potępiającą wolnomularstwo.
Benedykt XIV (17.VIII.1740-3.V.1758)
Prospero Lambertini, ur. w 1676 w Bolonii, od 1727 arcybiskup Ankony, od 1728 kardynał, a od 1731 arcybiskup Bolonii. Konklawe, które dokonało?jego wyboru, było najdłuższym w nowożytnej historii papiestwa; trwało sześć miesięcy. Obok działalności arcybiskupiej miał jeszcze czas na pisanie obszernych dzieł teologicznych na temat procesów kanonizacyjnych i beatyfikacyjnych i synodów diecezjalnych; dzieła te przez długi czas miały dla Kościoła znaczenie fundamentalne. Za jego pontyfikatu zawarto porozumienia z wielu państwami: m.in. uznał Fryderyka II jako króla Prus. W 1744 potępił też tzw. ryty malabarskie w Indiach. Za jego pontyfikatu narastała poważnie wrogość wobec zakonu jezuitów; przeciwnicy starali się wszelkimi środkami doprowadzić do jego rozwiązania. Benedykt wystąpił przeciwko jezuitom w Portugalii, gdzie zwalczał ich gwałtownie minister Pombal. Dekret w tej sprawie miał dla jezuitów bardzo poważne następstwa. Benedykt zapoczątkował reformę Indeksu Ksiąg Zakazanych i procedury zamieszczania dzieł na indeksie.
Klemens XIII (6.VII.1758-2.II.1769)
Carlo Rezzonico, ur. w 1693 w Wenecji, w 1737 został kardynałem i biskupem Padwy, gdzie z wielkim powodzeniem działał jako duszpasterz. Jego pontyfikat całkowicie zdominowała sprawa jezuitów. Do złożonego w styczniu 1769 wniosku państw katolickich o rozwiązanie zakonu papież ustosunkował się negatywnie; nie chciał w tak ważnej kwestii rozstrzygać sam, lecz do jej zbadania powołał komisję kardynałów. Na dzień przed zebraniem się komisji papież zmarł. Za Klemensa XIII toczyły się poważne dyskusje nad organizacją Kościoła. W zakresie kościelno-politycznym za pontyfikatu tego papieża ujawniła się bezsilność papiestwa. W dzieje kościelnej pobożności wpisał się Klemens udzieleniem zgody na obchodzenie święta Serca Jezusa (1765).
Klemens XIV (19.V.1769-22.IX.1774)
Lorenzo Ganganelli, ur. w 1705 k. Rimini, franciszkanin, został w 1740 rektorem tzw. Kolegium Bonawentury tegoż zakonu w Rzymie, w 1759 kardynałem. 22 lipca 1769 katolickie mocarstwa ponowiły wniosek o rozwiązanie zakonu jezuitów. Klemens uległ z obawy przed Francją i Hiszpanią. Zakon ten rozwiązano na podstawie brewe wydanego 21 lipca 1773. Pontyfikat Klemensa XIV charakteryzował się słabością i uległością wobec dworów europejskich. Osobiście był człowiekiem pobożnym i teologicznie wykształconym ale jego pontyfikat nie wyszedł Kościołowi na dobre.
Pius VI (15.II.1775-29.VIII.1799)
Giovanni Angelo Braschi, ur. w 1717 w Cesenie, studiował prawo, a w 1758 przyjął święcenia kapłańskie. W 1766 na polecenie papieża objął zarząd nad skarbcem papieskim i uporządkował nadwerężone finanse państwa kościelnego. W 1773 został kardynałem. Jego pontyfikat charakteryzował się wielkimi trudnościami, wynikającymi z ideologii oświecenia a następnie rewolucji francuskiej. Najgorsze skutki przyniosła rewolucja z 1789 dla papieża osobiście i dla Kościoła francuskiego, którego cały majątek kościelny został zawłaszczony przez państwo. Państwo wprowadziło swoje prawa siłą, wraz z urzędowym kultem wolności i równości z bóstwem rozumu. Wydawało się, że Kościół Francji został zniszczony. W 1796 wojska francuskie zajęły państwo kościelne; ponadto zmuszono papieża, by wypłacił kontrybucję i wydał wartościowe rękopisy i dzieła sztuki. 15 lutego 1798 ustanowiono w Rzymie republikę, papieża uznano za zdetronizowanego, Ponieważ papież wzbraniał się opuścić Rzym, przeniesiono go przemocą najpierw do Sieny, a potem, 1 lipca, do Florencji. Wreszcie w 1799 chorego papieża, który uprzednio wyraził pragnienie, żeby umrzeć w Rzymie, przetransportowano na noszach przez Alpy do Francji, zrazu do Grenoble, a następnie do Valence, gdzie zmarł.
Pius VII (14.III.1800-20.VIII.1823)
Luigi Barnaba Chiarmonti, ur. w 1742, benedyktyn. Pius VI mianował go biskupem Tivoli (1782) i Izoli (1785). W 1785 został kardynałem. Kiedy Pius VI zmarł we francuskiej niewoli, papiestwo, jak się zdawało, dobiegło swego kresu, potęga Napoleona wzrastała. Wybory papieża odbyły się w klasztorze benedyktyńskim S. Giorgio pod ochroną austriacką. We Francji doszło tymczasem do zmian. Napoleon 15 lipca 1801 roku zawarł konkordat z Francją, dyktując surowe warunki, również w Italii ingerował w prawa Kościoła. Kiedy papież się na to nie zgodził, cesarz 2 lutego 1808 zajął Rzym, 6 września zaś otoczył wojskiem siedzibę papieża. 10 czerwca 1809 Pius odpowiedział na to ogłoszeniem bulli ekskomunikującej cesarza. W rezultacie z 5 na 6 lipca uwięziono papieża a następnie wywieziono z Rzymu i uwięziono do r. 1814. Uchwałą Kongresu Wiedeńskiego z 9 czerwca 1815 zwrócono papieżowi państwo kościelne. Pius VII reaktywował też skasowany przez Klemensa XIV w 1773 zakon jezuitów. Działalność Piusa VI po pozornym upadku papiestwa przyczyniła się znacznie do odrodzenia papiestwa.
Leon XII (28.IX.1823-10.II.1829)
Annibale della Genga, ur. w 1760, był nuncjuszem w Niemczech i Francji, od 1816 kardynał i biskup Sinigaglii, od 1818 biskup Spoleto, a od 1820 kardynał wikariusz Rzymu. Ingerował w sprawy Kościoła w Niemczech. W 1825 zarządził uroczyste obchody Roku Świętego, których w 1800 nie można było zorganizować. Rzym znowu stał się religijnym centrum świata. Zlecił też rozbudowę Biblioteki Watykańskiej oraz odbudowę spalonej za Piusa VI bazyliki św. Pawła za Murami. Troszczył się również bardzo o pracę misyjną na świecie. Leon XII Był człowiekiem wzorowej pobożności i prowadził bardzo prosty tryb życia. Jego działalność (z powodu sporów politycznych) w Italii znalazła niewielkie uznanie, tym większe jednak w Kościele całego świata.
Pius VIII (31.III.1829-30.X.1830)
Saverio Castiglioni, ur. w 1761, w 1800 został biskupem Montalto, w 1816 kardynałem, od 1821 był biskupem Frascati. W krótkim okresie sprawowania urzędu troszczył się bardzo, wobec istnięjącej religijnej obojętności, o pogłębienie wiary.
Grzegorz XVI (2.II.1831-1.VI.1846)
Bartolomeo Cappellari, ur. w 1765 w Belluno, wstąpił jako młody człowiek do zakonu kamedułów. W 1805 został opatem tego zakonu w rzymskim klasztorze, w 1825 kardynałem, a w 1826 prefektem Kongregacji Rozkrzewiania Wiary. U zarania jego pontyfikatu w różnych włoskich miastach wybuchły rozruchy. Już w roku 1821 mocarstwa europejskie wysuwały rozmaite propozycje reformy państwa kościelnego. Dyskutowanej wówczas sprawy zjednoczenia Włoch papież nie podjął. Energicznie natomiast zajmował się stanem Kościoła w świecie, w encyklice z 1832 apelował do biskupów całego świata o utrzymanie ścisłej więzi z centrum Kościoła, Stolicą Piotrową. Grzegorza XVI uważa się go za pobożnego, mądrego, wykształconego człowieka, który energicznie angażował się na rzecz umocnienia pozycji papiestwa w Kościele. Za jego pontyfikatu narastał ruch rewolucyjny zarówno na terenie państwa kościelnego, jak i całej Italii.
Bł. Pius IX (16.VI.1846-7.II.1878)
Giovanni Mastai-Ferretti. Urodził się 13 maja 1792 w Senigalii, w 1819 przyjął święcenia kapłańskie, w 1827 został arcybiskupem Spoleto, w 1832 Imoli, w 1840 zaś kardynałem. W roku 1848 rewolucjoniści żądali, aby papież wypowiedział wojnę Austrii, i oblegali w tym celu Kwirynał. 24 listopada 1848 papież zmuszony był uciec z Rzymu do Gaety, kiedy 9 lutego 1849 proklamowano w Rzymie republikę. 12 kwietnia 1850 papież, wspierany wojskami francuskimi, wrócił do Rzymu. W 1860 wojska Zjednoczonego Królestwa Włoskiego zdobyły większą część państwa kościelnego Pius odmówił pójścia na kompromisy, dlatego po zajęciu Rzymu (1870) rząd włoski jednostronnie „uregulował” stosunki z Kościołem. Odtąd aż do 1929 r. papieże uważali się za „więźniów Watykanu”. Pius IX w listopadzie 1854 uroczyście ogłosił dogmat o niepokalanym poczęciu NMP. W 1864 ogłosił encyklikę, do której dołączony został „Syllabus” głównych błędów nauk epoki: panteizmu, naturalizmu, racjonalizmu, indyferentyzmu, socjalizmu i komunizmu, jak również fałszywych nauk w sprawie chrześcijańskiego małżeństwa i chrześcijańskiej etyki. Najważniejszym wewnętrznokościelnym wydarzeniem tego pontyfikatu był I Sobór Watykański. Oficjalnie zwołany, 29 czerwca 1868. Sobór przyjął 13 lipca 1870 dogmat o nieomylności papieża. 19 lipca 1870 wybuchła wojna niemiecko-francuska, 20 września 1870 wojska włoskie zajęły Rzym, co było równoznaczne z likwidacją państwa kościelnego. Dla Kościoła światowego pontyfikat Piusa IX miał wielkie znaczenie: w Anglii reaktywowano katolicką hierarchię; w Niderlandach odnowił papież hierarchię zburzoną w okresie reformacji. W Ameryce katolicyzm rozwijał się bardzo żywo; tam też powstawały coraz to nowe prowincje kościelne i biskupstwa. Papież bardzo mocno wspierał też pracę misyjną w świecie. Udało się zawrzeć konkordaty z Rosją (1847), Hiszpanią (1851), Austrią (1855), Portugalią (1857) i z kilkoma państwami środkowoamerykańskimi. Pius IX potępił także w encyklice z 5 lutego 1875 politykę niemiecką wobec Kościoła. Żaden papież XIX stulecia nie znalazł tak silnego poparcia u katolików na całym świecie. W szerokich kręgach Kościoła czczono go jako „papieża męczennika”, który był gotowy podążać drogą krzyża.Beatyfikowany przez Jana Pawła II w 2000.
Leon XIII (20.II.1878-20.VII.1903)
Giacomo Vincenzo Pecci, ur. w 1810 w pobliżu Anagni, działał jako nuncjusz w Brukseli (od 1843) oraz jako biskup Perugii (od 1846). W 1853 został kardynałem. Wybrany papieżem 20 lutego 1878 r. W pierwszej encyklice z 21 kwietnia 1878 za jedno z najważniejszych zadań pontyfikatu uznał rozwiązanie problemu Kulturkampfu w Niemczech. Na stosunkach Kościoła z Francją zaciążyły ustawy antykościelne, zabiegi Leona XIII o pojednanie z rządem francuskim skończyły się niepowodzeniem. We Włoszech na przełomie 1870/1871 w wyniku zjednoczenia Włoch państwo kościelne uległo likwidacji, papież — jak jego poprzednik — żył jako „więzień Watykanu” (przez kilka dziesięcioleci papieże nie opuszczali Watykanu i nie odbywali dłuższych podróży). W zakresie wewnętrznokościelnym Leon XIII realizował dzieło reformy zapoczątkowane przez Sobór Watykański I. W encyklikach zajmował stanowisko wobec różnych kwestii teologicznych: i tak zalecił studium św. Tomasza z Akwinu, w 1902 utworzył Papieską Komisję Biblijną. W encyklice „Rerum novarum” (1891), starał się zająć postawę pośredniczącą między pracodawcami i warstwą robotniczą. Za ważne zadanie pontyfikatu uważał ponowne zjednoczenie chrześcijan podzielonych w wierze; w 1896 opublikował encyklikę „Satis cognitum” poświęconą jedności Kościoła. Zmarł 20 lipca 1903 w wieku 93 lat, zdążył jeszcze parę miesięcy wcześniej obchodzić 25-lecie pontyfikatu. Leona zalicza się do najbardziej wpływowych papieży XIX stulecia.
Św. Pius X (4.VIII.1903-20.VIII.1914)
Giuseppe Sarto, ur. 2 czerwca 1835, syn listonosza, po okresie pełnienia funkcji wikarego i proboszcza został kanonikiem w Treviso, w 1884 biskupem Mantui, a w 1893 patriarchą Wenecji i kardynałem. Tu był protektorem reformy diecezji, której chciał służyć jako duszpasterz. Obrany papieżem 4 sierpnia 1903. Również jako papieżowi zależało mu na odnowie wewnętrznej Kościoła, co uważał za swoje główne zadanie: „Wszystko odnowić w Chrystusie” — było jego dewizą. Wielostronne reformy rozpoczął od muzyki kościelnej i zredagowania kodeksu prawa kanonicznego. Dekretem z 20 grudnia 1905 zalecił postulowane już przez Sobór Trydencki, częste, a nawet codzienne przyjmowanie Komunii św.; 8 sierpnia zalecił przyjmowanie pierwszej Komunii św. przez dzieci w bardzo młodym wieku. W 1911 zreformował brewiarz. — W 1904 roku zakazał pod karą ekskomuniki wszelkiej ingerencji czynników politycznych w wybory papieża. W 1908 zreformował Kurię. Zapoczątkował w r. 1909, wydawanie „Acta Apostolicae Sedis”, uregulował obowiązki biskupów wobec Stolicy Apostolskiej. Zreorganizował sądownictwo kościelne tzw. Rotę Rzymską. 7 maja 1909 utworzył Instytut Biblijny w Rzymie, w celu prowadzenia studiów biblijnych; w 1907 zapoczątkował rewizję Wulgaty. Wydał nowy katechizm. W czasie pontyfikatu Piusa X niektórzy postępowi teolodzy nauczali w duchu protestanckim głosząc, że dogmaty wiary Kościoła są zmiennymi symbolami religijnej prawdy, które należy dostosowywać i poddawać krytyce. Pius X potępił ich koncepcję (modernizm) w dekrecie z 3 lipca 1907 i w encyklice „Pascendi” z 8 września 1907. W przededniu wybuchu pierwszej wojny światowej: 2 sierpnia 1914 Pius X wezwał świat do pokoju i do modlitwy za pokój. Pius X zmarł w nocy 20 sierpnia 1914. W 1954 kanonizowany przez Piusa XII. Wspomnienie liturgiczne, 21 sierpnia.
Benedykt XV (3.IX.1914-22.I.1922)
Giacomo della Chiesa, ur. 21 listopada 1854 w Genui, od 1878 kapłan, od 1882 w papieskiej służbie dyplomatycznej, od 1907 arcybiskup Bolonii, od 1914 kardynał. 3 września 1914 wybrany na papieża jako następca Piusa X. Na czas jego pontyfikatu przypada pierwsza wojna światowa i rewolucja bolszewicka. Podejmował starania o przywrócenie pokoju, m.in. w liście do Wilhelma II z 1917 r. oraz w odezwie do rządów państw prowadzących wojnę. W 1917 oddelegował kardynała Eugenio Pacelli, późniejszego Piusa XII, jako nuncjusza do Monachium. W 1917 opublikował Codex Juris Canonici. W ostatnich miesiącach życia usiłował przyczynić się do złagodzenia klęski głodu w Rosji.
Pius XI (6.II.1922-10.II.1939)
Achille Ratti, ur. 31 maja 1857 w Desio pod Monzą, profesor mediolańskiego seminarium duchownego, w 1907 został prefektem Ambrozjańskiej, w 1914 zaś Watykańskiej Biblioteki. W 1918 mianowany wizytatorem apostolskim w Polsce, a w 1919 nuncjuszem. W 1921 został arcybiskupem Mediolanu i kardynałem, wybrany na papieża podczas konklawe 6 lutego 1922, przyjmując imię Piusa XI. Zamierzał działać na rzecz pokoju między narodami. Temu celowi podporządkował też Rok Święty, który obchodzono w 1925, jak również ustanowił w 1925 święto Chrystusa Króla. Od czasów pontyfikatu Piusa XI można mówić, o rozwoju nauki o apostolstwie ludzi świeckich. Pierwsze wypowiedzi papieskie na temat Akcji Katolickiej znalazły się w encyklice Piusa XI z 1922 r. Ubi arcano Dei. Akcja Katolicka, według zamysłu Piusa XI, miała się stać narzędziem moralnego odrodzenia całego społeczeństwa. Pius XI rozumiał, że obecność Kościoła w zmieniającej się rzeczywistości uzależniona jest w głównej mierze od tego, na ile za zmianami tymi będzie nadążał. Podjął też zagadnienie rodziny i wychowania w encyklice „Casti connubi” z 1930 r. oraz w r. 1931 nawiązał do kwestii społecznej w encyklice „Quadragesimo anno”, w 1926 r. o pracy misyjnej na świecie, w 1935 o kapłaństwie. W 1937 r. potępił komunizm w „Divini Redemptoris” i w „Mit brennender Sorge” narodowy socjalizm. W 1937 powołał Papieską Akademię Nauk. Występował przeciwko ekumenizmowi w encyklice „Mortalium animos” z 1928 r. Pius XI przeprowadził 500 beatyfikacji i 33 kanonizacje, m.in. Teresy od Dzieciątka Jezus, Piotra Kanizjusza, Jana Bosco, Alberta Wielkiego, proboszcza z Ars, angielskich męczenników Tomasza Morusa i Johna Fishera. Jego pontyfikat zapoczątkował — po załamaniu spowodowanym wojną światową — serię konkordatów, m.in. w 1924 z Bawarią, w 1929 z Prusami, w 1932 z Badenią, w 1933 z Niemcami. Szczególne znaczenie miało rozwiązanie kwestii państwa watykańskiego w zawartych 11 lutego 1929 tzw. układach laterańskich z Mussolinim. W Niemczech po dojściu do władzy Hitlera rozpoczął się okres prześladowania Kościoła — mimo zawartego 10 września 1933 r. konkordatu z Rzeszą Niemiecką. Za pontyfikatu Piusa XI Kościół doznawał prześladowań także w Rosji, Meksyku i Hiszpanii.
Pius XII (2.III.1939-9.X.1958)
Eugenio Pacelli, ur. 2 marca 1876 w Rzymie; od 1901 pracował w papieskim sekretariacie stanu. W 1917 został nuncjuszem w Monachium, a w 1920 nuncjuszem w Berlinie, wybrany papieżem 2 marca 1939, jako dotychczasowy kardynał sekretarz stanu. Jego hasłem przewodnim jako papieża było: „Pokój jest dziełem sprawiedliwości”. Już wkrótce po koronacji 12 marca 1939 r. ogłosił, że jego głównym zadaniem jest ratowanie zagrożonego pokoju. 5 maja skierował list do Hitlera, w którym wskazał jako główny cel zachowanie pokoju, również jego prośba wyrażona wobec Mussoliniego, aby wstawił się u Hitlera za utrzymaniem pokoju, nie odniosła skutku. 24 sierpnia 1939 skierował energiczny apel do narodów o pokój 1 września 1939 roku wybuchła druga wojna światowa. Również podczas wojny nawoływał wciąż od nowa o pokój, nakreślając jego trwałe prawne i religijne zasady; temu celowi służyły zwłaszcza jego przemówienia na Boże Narodzenie. Pius zabiegał o to, by uchronić Rzym przed atakami lotnictwa i frontem. Udzielił azylu ponad 5000 Żydów (więcej nie mógł ich pomieścić). Planował też protest publiczny wobec rządu Rzeszy przeciwko prześladowaniu Żydów, ale kiedy zrozumiał, że rządowe środki odwetu mogłyby wskutek tego jeszcze pogorszyć ich sytuację, odstąpił od tego zamiaru — z czego mu po wojnie uczyniono zarzut. Papież starał się w miarę swoich możliwości organizować pomoc humanitarną dla ofiar wojny. Na czasy pontyfikatu Piusa XII (1939-1958) przypada jeden z najtrudniejszych dla Kościoła okresów, były to bowiem lata II wojny światowej, a następnie leczenia jej skutków: podziału na wrogie obozy rozdzielone „żelazną kurtyną”, okres zimnej wojny, na którym stalinizm wycisnął tak fatalne piętno, co szczególnie silnie dało o sobie znać w sytuacji Kościoła w krajach Europy Środkowej. Nawiązując bardzo często do encykliki Rerum novarum, Pius. XII wskazywał na prawo naturalne oraz na wynikające z niego prawa osoby ludzkiej. W Orędziu radiowym w Wigilię Bożego Narodzenia 1941 roku odwoływał się do objawionego przez Boga naturalnego porządku, który winien być podstawą „nowego porządku”. Wyeliminowane być muszą wszelkie kroki zmierzające do zagarnięcia źródeł ekonomicznych i dóbr materialnych „wspólnego użytku”. Twierdził, że właściwe rozwiązanie tej kwestii może mieć decydujące znaczenie dla „ekonomii świata”. Z gorzkiego doświadczenia ustrojów dyktatorskich, niekontrolowalnych przez obywateli, papież wyprowadza wniosek, że okolicznościom czasów obecnych najlepiej odpowiada prawdziwa i zdrowa demokracja. W zgiełku wojny papież dostrzegał, iż pokój bez takich gwarancji to źródło nowych konfliktów, które zrodzą, dysproporcje w posiadaniu. Nie było kwestii natury dogmatycznej czy etycznej, wobec której papież nie zająłby stanowiska. Niewątpliwie najważniejsza była encyklika „Mystici corporis” (1943) o kościele, podobnie ważna była encyklika biblijna „Divino aftlante Spiritu” (1943) oraz „Mediator Dei” (1947) poświęcona liturgii. W encyklice „Humani generis” (1950) występował przeciwko błędom, które fałszowały naukę Kościoła. Punktem szczytowym tego pontyfikatu było ogłoszenie 1 listopada 1950 podczas Roku Świętego dogmatu o Wniebowzięciu Maryi. W 1954 podczas Roku Maryjnego Pius XII ustanowił Święto Maryi Królowej. Również poświęcił encyklikę czci Serca Jezusowego (1956). Choć nie ogłosił żadnej encykliki społecznej, to jednak w zajmował stanowisko wobec kwestii społecznych. Pius XII przeprowadził 33 kanonizacje. Kościół podczas jego pontyfikatu doznał licznych prześladowań, m.in. w Chinach i ZSRR.
Bł. Jan XXIII (28.X.1958-3.VI.1963)
Angelo Giuseppe Roncalli, ur. 25 listopada 1881 w Sotto il Monte w biednej i wielodzietnej rodzinie, zdobył sobie prawo do studiów dzięki swym uzdolnieniom. Ukończył je w Rzymie doktoratem z teologii; 10 sierpnia tego samego 1904 roku został w Rzymie wyświęcony na kapłana. Biskup jego rodzimej diecezji Bergamo powołał go na swego sekretarza i zlecił mu ponadto wykłady w seminarium duchownym z zakresu historii Kościoła, patrologii i apologetyki. Podczas pierwszej wojny światowej był początkowo sanitariuszem, potem kapelanem wojskowym. W 1921 został powołany do pracy w Kongregacji Rozkrzewiania Wiary w Rzymie, wykładając jednocześnie patrologię w seminarium rzymskim: w 1925 mianowany przez Pius XI wizytatorem apostolskim w Bułgarii i konsekrowany na biskupa. Po dziewięcioletniej działalności w Sofii został delegatem na Grecję i Turcję, najpierw w Stambule, a od 1937 w Atenach. 23 grudnia 1944 mianowany przez Piusa XII nuncjuszem we Francji, gdzie dotychczasowy nuncjusz i biskupi kolaborowali z marszałkiem Petainem, w związku z czym nowy rząd francuski domagał się dymisji 33 biskupów francuskich. Roncallemu udało się temu zapobiec i złagodzić napięcia we Francji. Od 1951 był stałym obserwatorem papieża przy UNESCO w Paryżu. 12 stycznia 1953 został arcybiskupem (patriarchą) Wenecji i kardynałem. Wybrany papieżem został 28 października 1958 być może w zamierzeniu kardynałów jako „papież przejściowy” w wieku 77. Jednak jego pontyfikat otworzył przed Kościołem nowe i ważne drogi w przyszłość. Na początku papieskiego usługiwania wyznaczył sobie trzy zadania: odbycie synodu dla miasta Rzymu, poprzez który zamierzał nadać nowe impulsy duszpasterstwu i życiu w wierze; drugim zadaniem było zreformowanie kodeksu prawa kanonicznego. (Prace nad nim rozpoczęły się wkrótce po objęciu przez niego urzędu i zakończyły się podpisaniem Kodeksu Prawa Kanonicznego w 1983 przez Jana Pawła II; trzecim zadaniem było zwołanie II Powszechnego Soboru Watykańskiego. W związku z tym papież wyjaśnił cel tego zgromadzenia: Kościół winien się dostosować do wymogów epoki; 14 czerwca użył z kolei, po raz pierwszy, słowa „aggiornamento”, „udzisiejszenie Kościoła”. Papież Jan XXIII 25 grudnia 1961 zwołał sobór na rok 1962, a jego rozpoczęcie wyznaczył na 11 października 1962. Pierwsza sesja trwała do 8 grudnia 1962, drugiej sesji już nie dożył. Pierwsza encyklika Jana XXIII „Ad Petri Cathedram” była jego encykliką inauguracyjną na urzędzie (29 czerwca 1959); zawiera oficjalną zapowiedź soboru. Dla upamiętnienia setnej rocznicy śmierci Jana Vianney, proboszcza z Ars, napisał drugą encyklikę, która była poświęcona trosce o stan kapłański (1 sierpnia 1959). 26 września 1959 ukazała się encyklika poświęcona modlitwie różańcowej. Czwarta encyklika zajmuje się problemem pracy misyjnej (29 listopada 1959). Podkreśla się w niej szczególnie niezbędność posiadania rodzimej hierarchii i znaczenie ludzi świeckich w pracy misyjnej. Z poważnym rezonansem spotkała się encyklika społeczna „Mater et Magistra” (15 maja 1961). Szósta encyklika — z okazji 1500. rocznicy śmierci papieża Leona Wielkiego — poświęcona jest jedności Kościoła. 1 czerwca 1962 ukazała się encyklika, której tematem była pokuta. Ostatnia encyklika papieża, „Pacem in terris” (11 kwietnia 1963), na temat pokoju wśród wszystkich narodów, w wolności i sprawiedliwości, wywarła wielki wpływ. Papież sam raczej był zakotwiczony w tradycji: po tej linii idą jego wskazania w kwestii interpretacji Biblii, jego obstawanie przy łacinie jako właściwym języku studiów teologicznych i sprzeciw wobec francuskich księży robotników. Również pobożność i głęboka religijność papieża charakteryzowały się tradycjonalizmem, tak jak świadczą o tym zarówno jego „Dziennik duchowy”, jak i jego „Duchowy testament”. Tym głęboko religijnym nastawieniem żył też papież przez ostatnie miesiące, kiedy już zdawał sobie sprawę z nieuleczalnej choroby, na którą cierpiał. Na początku roku 1963 pogorszył się jego stan zdrowia. W drugi dzień Zielonych Świąt, 3 czerwca 1963, papież umarł. Określenia, jakie mu nadano: „Jan Dobry, Dobry Papież Jan”, wyrażają nie tylko istotę jego charakteru i działania, ale i sympatię, jaką się cieszył ze strony wszystkich. Jako „papież soborowy” rozpoczął swym pontyfikatem nowy rozdział w dziejach papiestwa. Beatyfikowany przez Jana Pawła II w 2000 r.
Paweł VI (21.VI.1963-VIII.1978)
Giovanni Battista Montini, ur. 28 września 1897 w pobliżu Brescii, w 1920 otrzymał święcenia kapłańskie i po dalszych studiach wstąpił do służby dyplomatycznej Stolicy Świętej. W 1923 pracował w nuncjaturze w Warszawie, w 1924 przeszedł do pracy w sekretariacie stanu. Do roku 1933 pełnił ponadto funkcje duchowego asystenta przy Unii Studentów Katolickich Włoch. W 1937 został Montini substytutem (podsekretarzem stanu), przez co stał się jednym z najbliższych współpracowników Piusa XII. W 1944 objął urząd do spraw wewnętrznokościelnych w sekretariacie stanu. 1 lutego 1954 został arcybiskupem Mediolanu. Tam poświęcił się reformie duszpasterstwa w duchu czasu, liturgicznej odnowie i kontaktom z możliwie najszerszymi warstwami społeczeństwa. Na pierwszym konsystorzu Jana XXIII został mianowany kardynałem. Jako arcybiskup i kardynał brał udział w pierwszej sesji II Soboru Watykańskiego. Wybrany papieżem 21 czerwca 1963. Bezpośrednio po wyborze wyznaczył otwarcie drugiej sesji soboru na 29 października 1963; kontynuację soboru uznał bowiem za najważniejsze zadanie pontyfikatu. 14 września 1964 otwarł trzecią sesję soboru, która stała się jego punktem szczytowym: uchwalono Dogmatyczną Konstytucję o Kościele. Poza troską o sobór poświęcił się również papież reformie Kurii, którą zamierzał umiędzynarodowić. 7 grudnia 1965 odbyła się ostatnia sesja, a nazajutrz, 8 grudnia, uroczyste zamknięcie obrad soborowych. Wkrótce po soborze utworzono komisje posoborowe. Wielkie znaczenie miały poszczególne decyzje Pawła VI wprowadzające postanowienia Soboru Watykańskiego II oraz encykliki: „Ecclesiam suam” z 6 sierpnia 1964 o Kościele; „Mysterium fidei” z 3 września 1965 o Eucharystii; „Sacerdotalis coelibatus” z 24 czerwca 1967 o celibacie kapłańskim; „Humanae vitae” z 25 lipca 1968 o małżeństwie, miłości małżeńskiej i regulacji urodzin; „Populorum progressio” z 26 marca 1967 o rozwoju i postępie. Do ważnych wypowiedzi w ramach magisterium papieskiego zalicza się też „Credo”, ogłoszone 30 czerwca 1968. Wielką wagę przykładał Paweł do nominacji kardynalskich: w 1969 liczba kardynałów wzrosła do 136, chodziło o podkreślenie uniwersalności Kościoła i uczynienie kolegium kardynalskiego bardziej owocnym. W 1964 utworzył Sekretariat dla Religii Niechrześcijańskich, w 1969 dla Niewierzących. Papież spotkał się w roku 1964 w Jerozolimie i w 1967 w Konstantynopolu z ekumenicznym patriarchą Athenagorasem I. 7 grudnia 1965 uroczyście zniesiono wielką ekskomunikę rzuconą na Kościół prawosławny w roku 1054. Stało się widoczne, że Paweł VI w dialogu upatrywał poważny krok na drodze ku zjednoczeniu chrześcijan Jako pierwszy papież podjął podróże do rozmaitych części świata: w 1964 do Ziemi Świętej, na Kongresy Eucharystyczne w Bombaju (1964) i w Bogocie (1968), w 1967 do Fatimy w Portugalii, w 1969 do Genewy i w tym samym roku do Afryki. W 1965 wystąpił na Zgromadzeniu Ogólnym ONZ w Nowym. Pod koniec 1970 roku odwiedził Daleki Wschód.
Jan Paweł I (26.III.1978-28.IX.1978)
Albino Luciani, ur. 17 października 1912 w Canale d'Agordo w prowincji Belluno, pochodził z bardzo ubogiej rodziny. W 1935 otrzymał święcenia kapłańskie, a po dwuletnim okresie duszpasterzowania został wykładowcą i prorektorem seminarium duchownego Belluno, w 1958 biskupem Vittorio Veneto i w 1969 arcybiskupem (patriarchą) Wenecji, w 1973 zaś kardynałem. Papieżem został wybrany 26 sierpnia 1978, przyjął imię obu swych poprzedników, Jana XXIII i Pawła VI. Wybór takiego imienia miał być jego programem: zamierzał podjąć podstawowe tematy obu swych poprzedników. Zmarł na atak serca po 33-dniowym pontyfikacie, 28 września 1978, i został pochowany w krypcie Bazyliki św. Piotra.
Jan Paweł II (16.X.1978, feliciter regnans)
Karol Wojtyła, ur. 18 maja 1920 w Wadowicach, kardynał-arcybiskup Krakowa, wybrany papieżem 16 października 1978.
Zasadnicza część niniejszej publikacji dotyczy osoby i nauczania Jana Pawła II i obejmuje: nauczanie Jana Pawła II — dokumenty, kalendarium Karola Wojtyły, bibliografię Karola Wojtyły, kalendarium Jana Pawła II, bibliografię Jana Pawła II, komentarze do nauczania Jana Pawła II i jego poszczególnych dokumentów, kronikę Pielgrzymek do Polski.