Tablica 7
Przejawy nietolerancji

Strona z anonimowej
broszury pt. Epistola albo list
Rabi Samuela Żyda ku
drugiemu Rabi Izaakowi
Żydowi posłany, że Jezus
Nazarański prawdziwem iest
Messiaszem... (Kraków
1539). Jest to przekład z
popularnego na Zachodzie
Europy druku
antyżydowskiego. Napis
umieszczony pod
wizerunkiem Żyda głosi w
języku hebrajskim, greckim i
łacińskim "Moja nadzieja w
Chrystusie".

Karta tytułowa anonimowej
broszury antyżydowskiej
Kozubales abo obrona
wszystkich Żydów... (Kraków
(?) 1626). Kozubalcem
nazywano opłatę pobieraną
od Żydów przez studentów i
księży. Nazwa pochodzi od
kozuba, czyli koszyka, który
Żydzi nosili na targ.

Karta tytułowa anonimowej broszury
antyżydowskiej Hayduk Mikłusz
odmienia ort u Żyda (Kraków 1622).
Autor druku oskarża Żyda o
fałszowanie monet. Ortem nazywano
srebrne monety o wartości 10-18
groszy.

Pod koniec XVI w., na fali
kontrreformacji, doszło nie tylko
do prześladowań protestantów, ale
również do antyjudaistycznych
zachowań. Żydzi stanowili łatwy
cel tych ataków z powodu dużej
konkurencyjności gospodarczej,
odmiennego sposobu ubierania
się, języka i religii. Oskarżenia
Żydów o profanację hostii,
rzekome mordy rytualne i czary,
kończyły się na ogół procesami,
połączonymi z torturowaniem i
śmiercią obwinionych. Władze
miejskie, z poparciem

1

Karta tytułowa opowiadania o
męczeńskiej śmierci
Matatjasza Kalahory
(aptekarza krakowskiego), z
roku 1666 (?). Oskarżony o
bluźnierstwo, został spalony
na stosie w Piotrkowie w roku
1663.

Portret Bohdana
Chmielnickiego (ok. 1595-
1657), przywódcy powstania
kozackiego z lat 1648-1657.
Uznając szlachtę i Żydów za
swoich największych

Ostatnia strona z pierwszego
wydania Sefer Jewen
Mezulah (Wenecja 1653),
kroniki masakry Żydów
polskich w czasie powstania
Chmielnickiego w latach
1648-1652, napisanej przez
Natana Hannowera (zm.
1653).

Satyryczne przedstawienie
Żyda i Turka, których śmierć
zabiera do piekła. Fragment
obrazu nieznanego artysty
Taniec śmierci z 2 poł. XVII w.
z kościoła OO. Bernardynów
w Krakowie.

Przywilej "de non tolerandis
Judaeis", zabraniający Żydom
mieszkać w Warszawie,
wystawił_ król Zygmunt I
Stary w 1527 r. Pozwalano
przyjeżdżać im tylko na
jarmarki i w dni targowe. Z

duchowieństwa, narzucały Żydom
liczne ograniczenia gospodarcze i
nadzwyczajne podatki. Zdarzało
się, że mieszczanie i studenci
napadali na Żydów, grabiąc i
niszcząc ich dobytek. Wydawano
również liczne broszury i książki
antyżydowskie. Najgorszy los
spotykał jednak Żydów w czasie
wojen. Szczególnym
okrucieństwem w stosunku do
nich wyróżnił się Bohdan
Chmielnicki, przywódca powstania
kozackiego z lat 1648 - 57, który
kazał mordować tysiące Żydów na
zajętych przez siebie terenach.

Przedstawienie mordu rytualnego,
dokonanego rzekomo przez Żydów
na chłopcu chrześcijańskim, obraz
nieznanego artysty z 1 poł. XVIII w.

2

ciemiężycieli, powstańcy
kozaccy i chłopi w czasie
powstania na Ukrainie
dopuszczali się na nich
masowych mordów.

Żydzi rzekomo porywali dzieci
chrześcijańskie w celu
popełnienia mordu
rytualnego. Obraz Karola de
Prevot w stallach kościoła św.
Pawła w Sandomierzu
przedstawia jedna ze scen
związanych z rzekomym
mordem rytualnym, jaki miał
miejsce w Sandomierzu w
roku 1710. Oskarżenia tego
typu prowadziły często do
procesów skierowanych
przeciw poszczególnym
Żydom lub całym gminom.
Dowody wymuszano od
uwięzionych poprzez tortury,
w wyniku czego skazywano
na śmierć wielu niewinnych
ludzi.

czasem przywilej ten z
powodów gospodarczych był
coraz mniej przestrzegany.
Podobne przywileje uzyskało
wiele innych miast
Rzeczypospolitej, szczególnie
na Mazowszu i w centralnej
Polsce.

Anna Woźniak

&

BLUE LINE design studio

3