SYN BO

ŻY

W j

ęzyku hebrajskim słowo „syn" wyraża nie tylko stosunek pochodzenia od rodziców w linii prostej. Wyraża ono

tak

że albo przynależność do jakiejś grupy: „syn Izraela", „syn Babilonu"

(Ez 23,17)

, „syn Syjonu"

(Ps 149,2)

, „syn

proroków"

(2Krl 2,5)

, „syn cz

łowieczy"

(Ez 2,1...

;

Dn 8,17)

, albo posiadanie pewnej w

łaściwości: „syn pokoju"

(

Łk

10,6)

, „syn

światłości"

(

Łk 16,8

;

J 12,36)

. Tutaj interesowa

ć nas będzie użycie tego słowa tylko w znaczeniu

wzajemnej relacji pomi

ędzy ludźmi i Bogiem.

STARY TESTAMENT

W Starym Testamencie wyra

żenie „syn Boży" odnosi się czasem do *aniołów, tworzących dwór niebieski

(Pwt

32,8

;

Ps 29,1

;

Ps 89,7

;

Hi 1,6)

. Mo

żliwe, że to użycie jest dalekim refleksem mitologii kanaańskiej, w której

wyra

żenie powyższe było pojmowane najdosłowniej. W Biblii, ponieważ Jahwe nie ma małżonki, również i to

wyra

żenie przybiera sens bardzo zacieśniony: uwydatnia ono jedynie myśl o współudziale aniołów w niebieskim

życiu Boga.

I. IZRAEL JAKO SYN BO

ŻY

W zastosowaniu do *Izraela zwrot ten wyra

ża w kategoriach związków między ludźmi relacje pomiędzy Bogiem a

Jego ludem. Poprzez wydarzenia towarzysz

ące *wyjściu z Egiptu Izrael odczuł, czym jest rzeczywistość tego

przybranego synostwa

(Wj 4,22

;

Oz 11,1

;

Jr 3,19

;

Mdr 18,13)

; to samo przypomina Jeremiasz, gdy zapowiada w

postaci nowego wyj

ścia z niewoli uwolnienie eschatologiczne

(Jr 31,9

;

Jr 31,20)

. Na podstawie tych do

świadczeń

tytu

ł „syn" może być stosowany (w liczbie mnogiej) do wszystkich członków ludu Bożego; albo w tym celu, aby

uwydatni

ć lepiej oddanie się religijne ludzi Temu, który jest ich *Ojcem

(Pwt 14,1n

; por.

Ps 73,15)

, albo w celu

zdecydowanego pot

ępienia niewierności ludzi względem Boga

(Oz 2,1

;

Iz 1,2

;

Iz 30,1

;

Iz 30,9

;

Jr 3,14)

.

Świadomość

przybrania za synów Bo

żych staje się w końcu jednym z elementów istotnych *pobożności żydowskiej. Na

świadomości tej opiera się nadzieja zarówno przyszłego odrodzenia

(Iz 63,8

; por.

Iz 63, 16

;

Iz 64,7)

, jak i wiara w

zap

łatę pozagrobową

(Mdr 2,13

;

Mdr 2,18)

: sprawiedliwi, synowie Boga, po

łączą się na zawsze z aniołami, którzy są

równie

ż synami Bożymi

(Mdr 5,5)

.

II. KRÓL JAKO SYN BO

ŻY

Gdy na staro

żytnym Wschodzie obchodzono uroczystość przybierania królów za synów Bożych, dokonywało się

to zawsze w swoistej oprawie mitycznej, przy czym osob

ę monarchy uznawano formalnie za bóstwo. Otóż taką

mo

żliwość Stary Testament wyklucza. *Król jest tu jednym spośród wielu ludzi; podlega temu samemu prawu

Bo

żemu i czeka go taki sam sąd. Lecz *Dawid i jego pokolenie stali się przedmiotem szczególnego *wybrania,

wybrania, które ich wi

ąże jak najściślej z przeznaczeniem ludu Bożego. W celu wyrażenia związku, który powstał w

ten w

łaśnie sposób pomiędzy Jahwe a królewskim rodem Dawida, oświadcza Bóg przez usta proroka Natana: „Ja

b

ędę mu ojcem, a on będzie mi synem"

(2Sm 7,14

; por.

Ps 89,27n)

. Odt

ąd już określenie „syn Jahwe" stanie się

tytu

łem królewskim, który z kolei, w sposób zupełnie naturalny, będzie uchodził za tytuł mesjański

(Ps 2,7)

,

zw

łaszcza gdy eschatologia prorocka będzie mieć za przedmiot przyszłe narodziny prawdziwego *Króla

(por. Iz 7,14

;

Iz 9,1...)

.

NOWY TESTAMENT

I. JEZUS JAKO JEDYNY SYN BO

ŻY

1.

W Ewangeliach synoptycznych

tytu

ł „Syn Boży", łączony często z określeniem „Chrystus"

(Mt 16,16

;

Mk

14,61 paral.)

, ukazuje si

ę przede wszystkim jako tytuł mesjański. Dochodzi wskutek tego do powstania

niebezpiecze

ństwa pewnych dwuznaczności, które właśnie Chrystus ma usunąć. Scena kuszenia Jezusa od samego

pocz

ątku ukazuje przeciwieństwo, jakie istnieje między tymi dwoma interpretacjami. Dla szatana być Synem Bożym

— to znaczy posiada

ć *moc czynienia cudów i cieszyć się wyjątkowym bezpieczeństwem

(Mt 4,3

;

Mt 4,6)

; dla

Jezusa za

ś być Synem Bożym — to znaczy znajdować pokarm i podtrzymanie jedynie w *woli Bożej

(Mt 4,4

;

Mt

4,7)

. Odrzucaj

ąc wszelką pokusę mesjanizmu ziemskiego, Jezus ukazuje tym samym więzy nierozerwalne, które Go

łączą z *Ojcem. Wobec okrzyków opętańców zachowuje się tak samo

(Mk 3,11 paral.

;

Mk 5,7 paral.)

: op

ętani mimo

woli uznaj

ą Jego osobę

(Mk 1,34)

; poniewa

ż jednak wyznania te są dwuznaczne, dlatego Jezus pokrywa je

milczeniem. Wyznanie wiary Piotra: „Ty jeste

ś Mesjasz, Syn Boga żywego" zrodziło się z prawdziwego przylgnięcia

wiar

ą

(Mt 16, 16n)

. Ewangelista, który referuje to wyznanie, mo

że mu z łatwością nadać pełen sens chrześcijański.

Lecz mimo to Jezus uprzedza pewne mog

ące się zdarzyć nieporozumienie: Jego tytuł nie zapewnia Mu chwalebnego

przeznaczenia tu na ziemi; Syn Cz

łowieczy będzie musiał umrzeć, aby wejść do chwały

(Mt 16,21)

.

Kiedy wreszcie Kajfasz stawia uroczy

ście to pytanie zasadnicze: „Jesteś ty Mesjaszem, Synem Bożym?"

(Mt

26,63

;

Mk 14,61)

, Jezus przeczuwa,

że to wyrażenie może jeszcze być rozumiane w sensie mesjanizmu doczesnego.

Dlatego daje odpowied

ź tylko pośrednią, otwierając równocześnie nowe perspektywy: zapowiada, że przyjdzie jako

najwy

ższy sędzia, który będzie posiadał rysy Syna Człowieczego. Określeniom *„Mesjasz" i *„Syn Człowieczy"

nadaje On tedy znaczenie czysto Boskie, co uwydatni

ł tak dobrze Łukasz: «Więc ty jesteś Synem Bożym?»

Odpowiedzia

ł im: «Sami mówicie, że Ja jestem»

(

Łk 22,70)

. Objawienie paradoksalne: odarty ze wszystkiego i

opuszczony pozornie nawet przez Boga

(por. Mt 27,46 paral.)

, Jezus wcale nie rezygnuje ze swych roszcze

ń; aż do

samej

śmierci jest pewien, że Ojciec jest przy Nim

(

Łk 23,46)

. Ta

śmierć rozprasza zresztą wszelkie niejasności:

referuj

ąc wyznanie setnika

(Mk 15,39 paral)

, ewangeli

ści podkreślają, że krzyż znajduje się u źródeł wiary

chrze

ścijańskiej.

Wtedy te

ż, patrząc wstecz, zrozumiano niejedno tajemnicze słowo, w którym Jezus objawił naturę swoich

zwi

ązków z Bogiem. W stosunku do Boga jest On „Synem"

(Mt 11,27 paral.

;

Mt 21,37 paral.

; por.

Mt 24,36 paral.)

;

to pe

łne serdecznej bliskości określenie pozwala Mu zwracać się do Boga słowami: „Abba, Ojcze!"

(Mk 14,36

; por.

Łk 23,46)

. Pomi

ędzy Bogiem a Nim istnieje ta szczególna intymność, która zakłada doskonałe poznanie się

nawzajem i przekazywanie sobie wszystkiego

(Mt 11,25nn paral.)

. W ten sposób proklamacji Boga: „Ty

ś jest

Synem moim"

(Mk 1,11 paral.

;

Mk 9,7 paral.)

nadaje Jezus pe

łną wymowę.

2.

Aposto

łowie

zrozumieli ostatecznie tajemnic

ę Boskiego synostwa Jezusa dopiero wskutek Jego

*zmartwychwstania: zmartwychwstanie by

ło wypełnieniem zapowiedzi zawartej w

Ps 2,7

(por.

Dz 13,33)

; by

ło ono

ze strony Boga aprobat

ą roszczeń, którym Jezus dawał wyraz przed Kajfaszem i na krzyżu. Nazajutrz po zesłaniu

Ducha

Świętego *świadczenie apostołów i wyznania wiary chrześcijańskiej mają więc za przedmiot prawdę o

„Jezusie, Synu Bo

żym"

(Dz 8,37

;

Dz 9,20)

. Opisuj

ąc historię dziecięctwa Jezusa, Mateusz i Łukasz dyskretnie

wydobywaj

ą również ten temat

(Mt 2,15

;

Łk 1,35)

. U Paw

ła zaś staje się on punktem wyjścia jego refleksji

teologicznych, posuni

ętych już o wiele dalej. Bóg zesłał tu na ziemię swego Syna

(Ga 4,4

;

Rz 8,3)

po to, aby

śmy

przez Jego

śmierć zostali pojednani z Bogiem

(Rz 5,10)

. Wezwa

ł nas też do *wspólnoty ze swym Synem

(1Kor 1,9)

,

gdy

ż przeniósł nas do swego Królestwa

(Kol 1,13)

.

Życie chrześcijanina — to „życie wiarą w Syna Bożego, który

nas umi

łował i wydał siebie samego za nas"

(Ga 2,20)

; to oczekiwanie na *dzie

ń, w którym przyjdzie On ponownie z

nieba, „aby nas wybawi

ć od nadchodzącego *gniewu"

(1Tes 1,10)

. Ta sama pewno

ść przebija z całego Listu do

Hebrajczyków

(Hbr 1,2

;

Hbr 1,5

;

Hbr 1,8; passim)

.

3.

U

świętego Jana

teologia synostwa Bo

żego staje się tematem głównym. Niektóre wyznania wiary składane

przez pewne osobisto

ści ewangelijne mogą posiadać jeszcze sens zacieśniony

(J 1,34

;

J 1,51

; zw

ł.

J 11,27)

. Ale sam

Jezus u

żywa określeń bardzo jasnych, gdy mówi o stosunkach między Synem a Ojcem: istnieje pomiędzy Nimi

jedno

ść działania i chwały

(J 5,19

;

J 5,23

; por.

1J 2,22 n)

; Ojciec przekazuje wszystko Synowi, poniewa

ż Go miłuje

(J 5,20)

: w

ładzę ożywiania i sądzenia

(J 5,22

;

J 5,27)

; kiedy Jezus wraca do Boga, Ojciec uwielbia Syna po to, aby

Syn uwielbi

ł Ojca

(J 17,1

; por.

J 14,13)

. I tak oto precyzuje si

ę nauka o Wcieleniu: Bóg posłał na świat swego

jedynego Syna, aby zbawi

ł świat

(1J 4,9n; 1J 4,14)

; ten Syn jedyny objawia Boga

(J 1,18)

, przekazuje ludziom

życie

wieczne, które otrzymuje od Boga

(1J 5,11n)

. Nie pozostaje wi

ęc nic innego, jak tylko wierzyć w Niego

(J 6,29

;

J

20,31

;

1J 3, 23

;

1J 5,5

;

1J 5,10)

: kto wierzy w Syna, ma

życie wieczne

(J 6,40)

, kto we

ń nie wierzy, jest potępiony

(J

3,18)

.

II. LUDZIE JAKO ADOPTOWANI SYNOWIE BOGA

1.

U synoptyków

przybrane synostwo, o którym by

ła mowa już w Starym Testamencie, jest stwierdzane wiele

razy: Jezus nie tylko ka

że uczniom nazywać Boga „Ojcem naszym"

(Mt 6,9)

, lecz miano synów Bo

żych nadaje

„pokój czyni

ącym"

(Mt 5,9)

, „mi

łosiernym"

(

Łk 6,35)

i „sprawiedliwym zmartwychwskrzeszony"

(

Łk 20,36)

.

2. Podstawy tego okre

ślenia zostały sprecyzowane

w teologii Paw

łowej.

Przybrane synostwo by

ło już jednym z

przywilejów Izraela

(Rz 9,4)

, lecz obecnie wszyscy chrze

ścijanie, w znaczeniu o wiele bardziej zdecydowanym, są

synami Boga przez wiar

ę w Chrystusa

(Ga 3,26

;

Ef 1,5)

. Maj

ą oni w sobie *Ducha, który ich właśnie uczynił

przybranymi synami Boga

(Ga 4,5 nn

;

Rz 8,14-17)

; s

ą oni powołani do odtworzenia w sobie *obrazu jedynego Syna

(Rz 8,29)

; zostali te

ż ustanowieni *współdziedzicami z Nim

(Rz 8,17)

. Zak

łada to ich prawdziwe odrodzenie

(Tt 3,5

;

por.

1P 1,3

;

1P 2,2)

, które pozwala im uczestniczy

ć w życiu Syna; taki jest bowiem w rzeczywistości sens *chrztu,

który sprawia,

że człowiek jest w stanie żyć nowym życiem

(Rz 6,4)

. W ten sposób jeste

śmy synami przybranymi w

Synu naturalnym, i za takich ma nas Bóg, nawet wtedy, kiedy si

ę zdarza, że nas karci

(Hbr 12,5-12)

.

3. Nauka zawarta

w pismach Jana

posiada ten sam charakter. Trzeba si

ę *ponownie narodzić, mówi Jezus do

Nikodema

(J 3,3

;

J 3,5)

, z wody i z Ducha. I w rzeczywisto

ści tym, którzy wierzą w Chrystusa, Bóg daje moc stania

si

ę dziećmi Bożymi

(J 1,12)

. To

życie dzieci Bożych jest dla nas rzeczywistością już aktualną, chociaż świat jej nie

zna

(1J 3,1)

. Nadejdzie kiedy

ś dzień, w którym ta rzeczywistość będzie otwarcie pokazana. Wtedy będziemy

podobni do Boga, gdy

ż będziemy Go oglądać takim, jakim jest

(1J 3,2)

. Nie chodzi wi

ęc już li tylko o tytuł, który

ukazuje mi

łość Boga do Jego stworzeń; człowiek uczestniczy w naturze Tego, który przybrał człowieka za swego

syna

(2P 1,4)

.