Z praktyki
Z
p
r
a
k
t
y
k
i
Jak up"ywa czas?
BEATA BEDNARCZUK (Lublin)
"ówny element systemu dydaktyczne- czenie itd. oraz uniwersalnych  planowanie,
go opracowanego przez Mari´ Mon- projektowanie i ocena pracy w"asnej2).
Gtessori1) stanowi indywidualna praca AktywnoĘç uczniów wywo"ujÄ… zaprojekto-
ucznia. KaŻde dziecko traktowane jest jak nie- wane przez dr Montessori materia"y dydaktycz-
powtarzalna osoba, którÄ… naleÅ»y szanowaç ne. Materia"y spe"niajÄ… zatem dwie podstawowe
i ochraniaç, poniewaÅ» posiada jednostkowy, funkcje: kryjÄ… treĘci nauczania, które pozwalajÄ…
wewn´trzny plan rozwoju. MoÅ»e byç on aktywi- osiÄ…gaç kolejne etapy rozwoju, jak równieÅ» sÄ…
zowany przez dzia"anie, które prowadzi do na- Ęrodkiem wprowadzania w kultur´, spo"eczeÅ‚
-
bywania kolejnych, programowych, a zarazem stwo, w którym dziecko Żyje. Materia"y dydak-
istotnych Å»yciowo umiej´tnoĘci: samoobs"ugo- tyczne tworzÄ… logicznie uporzÄ…dkowanÄ… ca"oĘç
wych, jak kontrola nad w"asnym cia"em; ele- programowÄ…, stwarzajÄ… dziecku okazj´ do po-
mentarnych (szkolnych)  czytanie, pisanie, li- znawania, doĘwiadczania i przemyĘleł
. Historia
w uj´ciu Montessori stanowi doĘwiadczanie
1)
przesz"oĘci, odkrywanie czasu. Zadaniem dziec-
åwiczenia zosta"y opracowane na podstawie:
ka jest utwierdzenie si´ w przekonaniu, Å»e hi-
T. Seldin, D. Reymond, Geography and History for
storia to nieprzerwany ciąg pytał
o przesz"oĘç
the Young Children, Utah 1981, General Education
oraz poszukiwał
odpowiedzi (nie zaĘ zbiór fak-
Plan. Montessori Teacher Training. Oprac. The
tów do opanowania). Dlatego pomoce dydak-
Duch Montessori Association and the Duch National
tyczne to nie tylko przedmioty materialne: ze-
Pedagogical Center, maszynopis powielony; L. Brit-
gar, kalendarz, linia obrazujÄ…ca czas rozwoju
ton, Montessori Play and Learn, A Parents Guide to
Ziemi. Materia"ami historycznymi są równieŻ
Purposeful Play from Two to Six, London 1992.
2)
okreĘlone sposoby porządkowania wiadomoĘci,
Por. I. Pot´ga, Integralne nauczanie poczÄ…tko-
faktów, tak aby stawa"y si´ one dost´pne
we, Warszawa 1995, Centrum PodwyŻszania Kwalifi-
uczniom. Oto wybrane przyk"ady çwiczeÅ‚
.
kacji Nauczycieli.
32
1/2003
WYCHOWANIE W PRZEDSZKOLU
Z praktyki
Z
p
r
a
k
t
y
k
i
W co si´ bawiç?
Jak up"ywa czas?
"  z"ap swój cieł
  z"ap cieł
przed tobÄ…,
za tobą, obok siebie, narysuj cieł
kolegi;
Materia"
" dziecko kredą rysuje wokó" siebie ko"o;
Klepsydry jedno-, dwu-, trzy- i pi´ciominu-
co jakiĘ czas przychodzi i zaznacza, w którym
towe, klepsydra godzinna, minutnik kuchenny,
miejscu znajduje si´ cieÅ‚
(po wyjĘciu na dwór,
zegar Ęcienny z cyframi arabskimi, wskazówką
przed wejĘciem do sali  co si´ zmieni"o);
sekundnika i dobrze widocznÄ… tarczÄ… (zawie-
" zaznaczanie w opisany sposób regular-
szony ok. 1 m nad pod"ogÄ…, aby by" dobrze wi-
nych odcinków czasowych, o okreĘlonych go-
doczny), zegar s"oneczny3).
dzinach;
Cel
" umieszczamy palik w ogrodzie i post´pu-
Stworzenie dziecku sytuacji, w których do-
jemy w sposób opisany powyŻej;
Ęwiadczy podstawowych jednostek pomiaru
" wprowadÄ™ zegar s"oneczny.
czasu.
Dzieci zauwaŻają, Że w ciągu dnia cieł

Prezentacja
przesuwa si´.
1. Klepsydra jednominutowa  skupiamy
Fakt, Że s"oł
ce wyznacza czas, przez wiele
uwag´ dziecka na spadajÄ…cym piasku. Pozwól-
dzieci zostanie przyj´ty bez refleksji nad przy-
my dziecku przekr´ciç klepsydr´ kilka razy.
czynÄ… zjawiska. Przyczyn´ wyt"umaczyç moÅ»na
Nast´pnie wyjaĘniamy: SpadajÄ…cy piasek jest
wykonujÄ…c çwiczenie z globusem. Powoli obra-
jak ma"y zegarek; piasek potrzebuje dok"adnie
cając globus wokó" w"asnej osi wyjaĘniamy, Że
minuty, aby spaĘç do drugiego naczynia.
Ziemia obraca si´, a S"oÅ‚
ce pozostaje w miej-
SprawdÄ™, jak d"uga jest minuta. (SprawdÄ™, ile
zajmie Ci przejĘcie do drzwi klasy i z powro- scu. W czasie obrotu ludzie mieszkający na
Ziemi powoli wchodzÄ… lub wychodzÄ… z obszaru
tem? Ile narysujesz kó"ek w ciągu 1 minuty?
Zamknij oczy i otwórz, kiedy wg ciebie minie nas"onecznienia. To zjawisko nazywamy dniem
minuta itp.). i nocÄ…. Ziemia obraca si´ wi´c w ciÄ…gu nocy
2. Zawieszamy zegar na Ęcianie. Skupiamy i dnia. W ciągu dnia cieł
, jaki wywo"uje dowol-
uwag´ dziecka na wskazówce sekundnika. Wy- ny przedmiot, przesuwa si´. JuÅ» przed wiekami
jaĘniamy: Ma"a wskazówka potrzebuje dok"ad- ludzie o tym wiedzieli i uŻywali opisanego zja-
nie 1 minuty, aby wykonaç pe"ny obrót. Pe"ny wiska do okreĘlania czasu.
obrót trwa 1 minut´. JeĘli dziecko doĘwiadczy 7. Wprowadzamy zegar Ęcienny. Nie uczy-
kilka razy obrotu wskazówki, proponujemy wy- my czytania go (chyba, Że dzieci okaŻą zainte-
konanie testu. SprawdÄ™, czy wskazówka i klep- resowanie). Odwo"ujemy si´ do zegara, kiedy
sydra wskazujÄ… rzeczywiĘcie ten sam czas. Kie- nadchodzi pora okreĘlonych zaj´ç, np. zegar
dy wskazówka sekundnika rozpocznie nowÄ… wskazuje godzin´ 11.00  czas na spacer itp.
minut´, przekr´ç klepsydr´.
3. Wprowadzamy pozosta"e klepsydry. Pierwszy pami´tnik
Zaproponujmy eksperymenty, np.: ile prze-
dzia"ów minutowych, dwuminutowych zajmuje
Materia"y
ci narysowanie postaci, umycie rÄ…k itp.
D"ugie paski papieru, flamaster, linijka.
4. Wprowadzamy minutnik jako inny spo- Cel
sób mierzenia krótkich przedzia"ów czaso- UĘwiadomienie powtarzalnoĘci, rytmiczno-
wych. Uczymy ustawiania, pozwalamy ekspery- Ęci czynnoĘci.
mentowaç.
3)
5. Wprowadzamy godzinnÄ… klepsydr´. Go- Klepsydry moÅ»na wykonaç samodzielnie, do-
bierając pary jednakowych buteleczek, których szyjki
dzina jest d"ugim przedzia"em czasowym.
zostanÄ… po"Ä…czone korkiem, a nast´pnie oklejone ta-
6. Wprowadzamy zegar s"oneczny.
Ęmą. Przedzia" czasowy regulujemy wielkoĘcią dziur-
Wprowadzenie zegara s"onecznego powinno
zostaç poprzedzone zabawami rozwijajÄ…cymi zro- ki w korku oraz iloĘciÄ… piasku, kaszy manny. Do wy-
konania zegara s"onecznego potrzebujemy drewnia-
zumienie faktu, Że S"oł
ce oddzia"uje na Ziemi´,
nej deseczki i patyka.
co zosta"o wykorzystane do mierzenia czasu.
33
1/2003 WYCHOWANIE W PRZEDSZKOLU
Z praktyki
Z
p
r
a
k
t
y
k
i
Prezentacja
 Dzisiaj zaczniemy tworzyç specjalny pa-
mi´tnik  pami´tnik tego, co dzieje si´ w two-
im Å»yciu. Wykonywaç go b´dziecie w nast´pu-
jący sposób. Bierzemy pasek papieru, dzielimy
go na siedem cz´Ä˜ci, na górze wpisujemy imi´ .
Prezentacja
(PierwszÄ… karteczk´ nauczyciel wykonuje
Zbieramy dzieci w kr´gu i przedstawiamy
w obecnoĘci dziecka. Na przygotowanym pa-
propozycje symbolicznych zapisów codzien-
sku papieru rysuje poziome kreski co 2 cm. Po-
nych sytuacji (ewentualnie zbieramy propozy-
winno powstaç siedem pól. Na górze dziecko
cje dzieci). Proponujemy ustalenie kolejnych
wpisuje swoje imi´.) Siedem pól symbolizuje
zaj´ç danego dnia i przedstawienie ich za po-
siedem dni tygodnia. W pami´tniku zaznaczaç
mocą planu. Codziennie rano plan moŻe ule-
b´dziesz powtarzajÄ…cÄ… si´ czynnoĘç, np. spoÅ»y-
gaç modyfikacjom.
wanie posi"ku, mycie rąk, czytanie. Za kaŻdym
razem, kiedy wykonasz okreĘlonÄ… czynnoĘç, za-
Linia roku
znaczasz to znaczkiem . Pami´tnik dziecko za-
biera do domu i tam uzupe"nia.
Materia"y
Kasia
Uczeł
przynosi pami´tnik co
Pas materia"u szerokoĘci 25 cm, d"ugoĘci
" " " " "
tydzieł
i omawia z nauczycie-
3 m 60 cm. Koł
ce umocowane na drewnianych
" " " " "
lem. (Ile razy w ciÄ…gu dnia wy-
(lub plastykowych) rączkach tak, aby moŻna
kona"eĘ...? Pami´tasz kiedy?
by"o swobodnie zwijaç i rozwijaç zwój materia-
W jakiej porze dnia? Jakie
"u. PoniÅ»ej górnej kraw´dzi, poczÄ…wszy od le-
czynnoĘci poprzedza"y wykony-
wej strony, umieszczamy etykiety z nazwami
wanÄ… przez ciebie czynnoĘç, ja-
12 miesi´cy (etykiety w odpowiednich kolo-
kie nast´powa"y po niej? Jak
rach). SzerokoĘç kaÅ»dej etykiety wynosi 5 cm,
d"ugo wykonywa"eĘ...? itp.)
d"ugoĘç 30 cm. Pomi´dzy nazwami robimy
Odmiana: Do patyka przywiÄ…zujemy sznur-
5 mm przerwy. Etykiety oddzielamy od pozo-
ki w róŻnych kolorach, kaÅ»dy kolor b´dzie
sta"ej cz´Ä˜ci linii 10 centymetrowym czarnym
oznacza" inne wydarzenie z Życia dziecka czy
paskiem.
klasy. Po kaÅ»dorazowym pojawieniu si´ zjawi-
ska lub wykonaniu czynnoĘci wiąŻemy supe"ek.
JeĘli dzieci doĘwiadczy"y powtarzalnoĘci
wskazujemy, Że zjawisko to jest charaktery-
styczne nie tylko dla Życia pojedynczych osób,
ale i grup, np. klasy przedszkolnej.
Plan dnia
(w ten sposób moÅ»na wykonaç plan tygodnia)
Zestaw kart przedstawiajÄ…cych typowe ob-
razy, sceny, czynnoĘci dla danego miesiąca.
Materia"y
Cel
Arkusz papieru, symbole codziennych za-
Zapoznanie z cyklicznymi zmianami
j´ç, np.: zaj´cia z nauczycielem, powitanie
w przyrodzie i Życiu ludzi.
w kr´gu, zaj´cia sportowe.
Prezentacja
Cel
1. Rozwił
zwój na pod"odze. PrzynieĘ karty.
UĘwiadomienie powtarzalnoĘci, cykliczno-
2. WyjaĘnij, Że linii uŻywamy wtedy, kiedy
Ęci zaj´ç.
chcemy pokazaç, jak d"ugi jest rok.
34
1/2003
WYCHOWANIE W PRZEDSZKOLU
Z praktyki
Z
p
r
a
k
t
y
k
i
3. Pierwszym miesiÄ…cem w roku jest sty- Cel
czeł
. Pierwszym dniem stycznia i ca"ego roku Podniesienie ĘwiadomoĘci wi´zi rodzin-
jest Nowy Rok. Wyszukaj obrazki, które poka- nych, wzbogacenie s"ownictwa dziecka o wyra-
zują, w jaki sposób ludzie witają Nowy Rok. Po- zy okreĘlające stosunki pokrewieł
stwa.
"óŻ obrazki pod nazwą  styczeł
 . Prezentacja
4. Styczeł
jest miesiÄ…cem zimowym. ZnajdÄ™  Dzisiaj wykonamy drzewo genealogiczne
wszystkie  zimowe obrazki . Porozmawiamy, twojej rodziny. Czy wiesz, co to jest drzewo ro-
co si´ na nich dzieje. Zwróç uwag´ jak ubierajÄ… dzinne? To nie jest zwyczajne drzewo. Jest to rysu-
si´ ludzie zimÄ…, jaka jest pogoda itd. nek, na którym zaznaczona zosta"a ca"a rodzina .
5. Post´puj tak samo uk"adajÄ…c obrazki cha- Zacznij od przyklejenia zdj´cia dziecka na gó-
rakterystyczne dla innych pór roku. rze rysunku. Podpisz zdj´cie imieniem dziecka.
Przyklej na tej samej wysokoĘci zdj´cia
Rodzinne drzewo genealogiczne przedstawiające rodzeł
stwo dziecka i podpisz je.
NiÅ»ej przyklej i podpisz zdj´cia rodziców.
Materia"y Pod nimi, zdj´cia ich rodziców.
Wykonany na kartonie rysunek drzewa. Wybierz zdj´cia rodzeÅ‚
stwa mamy, taty, ich
Ciemny flamaster. Zdj´cia dzieci, ich rodziców, wspó"ma"Å»onków oraz dzieci.
cioç, wujków, najbliÅ»szych krewnych i dziad- Ca"y czas rozmawiaj z dzieckiem, np.:  Za-
ków. Klej. cznijmy od ciebie Krzysiu. Przykleimy twoje
Uwaga! zdj´cie w tym miejscu. Teraz podpisz´ je. Obok
Upewnij si´, czy rodzice wiedzÄ… o zamiarze przykleimy zdj´cie twojej siostry Ani. Teraz po-
przyklejenia zdj´ç. W razie potrzeby uÅ»yj kse- szukajmy zdj´ç twoich rodziców itd.
rograficznych kopii zdj´ç. Kiedy drzewo jest juÅ» gotowe, porozmawiaj
Zapoznaj si´ z drzewem genealogicznym z dzieckiem o zwiÄ…zkach rodzinnych, wyjaĘnij
kaŻdego dziecka. nieznane okreĘlenia.
DR BEATA BEDNARCZUK  UMCS. Instytut Pedagogiki (Zak"ad Dydaktyki)
35
1/2003 WYCHOWANIE W PRZEDSZKOLU