WPISUJE UCZEÄ„
KOD UCZNIA DATA URODZENIA UCZNIA
dzieł
miesiÄ…c rok
PRÓBNY EGZAMIN GIMNAZJALNY
Z OPERONEM
Z ZAKRESU PRZEDMIOTÓW
MATEMATYCZNO-PRZYRODNICZYCH
Instrukcja dla ucznia
1. SprawdÄ™, czy zestaw egzaminacyjny zawiera 14 stron. Ewentual-
ny brak stron lub inne usterki zg"oĘ nauczycielowi.
STYCZEÄ„
2010
2. Na tej stronie i na karcie odpowiedzi wpisz swój kod i dat´ uro-
dzenia.
3. Czytaj uwaŻnie wszystkie teksty i zadania.
4. Rozwiązania za pisuj d"u gopisem lub piórem z czar nym tu -
szem/atramentem. Nie uŻywaj korektora.
5. W zadaniach od 1. do 25. sÄ… podane cztery odpowiedzi: A, B, C, D.
Czas pracy:
Odpowiada im nast´pujÄ…cy uk"ad na karcie odpowiedzi:
120 minut
A B C D
Liczba punktów
Wybierz tylko jednÄ… odpowiedÄ™ i zamaluj kratk´ z odpowiadajÄ…-
do uzyskania: 50
cą jej literą, np. gdy wybra"eĘ odpowiedę A:
B C D
6. Staraj si´ nie pope"niç b"´dów przy zaznaczaniu odpowiedzi, ale
jeĘli si´ pomylisz, b"´dne zaznaczenie otocz kó"kiem i zamaluj in-
nÄ… odpowiedÄ™.
B C D
7. Rozwiązania zadał
od 26. do 34. zapisz czy telnie i sta rannie
w wyznaczonych miejscach. Pomy"ki przekreĘlaj.
8. Redagując odpowiedzi do zadał
, moÅ»esz wykorzystaç miejsce opa-
trzone napisem Brudnopis. Zapisy w brudnopisie nie b´dÄ… spraw-
dzane i oceniane.
Powodzenia!
Arkusz opracowany przez Wydawnictwo Pedagogiczne OPERON.
Kopiowanie w ca"oĘci lub we fragmentach bez zgody wydawcy zabronione. Wydawca zezwala na kopiowanie zadał

przez dyrektorów szkó" biorących udzia" w programie Próbny Egzamin Gimnazjalny z OPERONEM.
Przedmioty matematyczno-przyrodnicze
Próbny Egzamin Gimnazjalny z OPERONEM i  Gazetą Wyborczą
Informacje do zadał
1., 2., 3., 4.
Na diagramach przedstawiono sk"ad powietrza wdychanego i sk"ad powietrza wydychanego przez
cz"owieka.
Dwutlenek w´gla  0,03%
Inne gazy (w tym para wodna)  0,97%
Tlen  21%
Azot  78%
Sk"ad powietrza wdychanego
Dwutlenek w´gla  4%
Inne gazy (w tym para wodna)  2%
Tlen  16%
Azot  78%
Sk"ad powietrza wydychanego
Zadanie 1. (0 1)
JakÄ… cz´Ä˜ç wydychanego powietrza stanowi dwutlenek w´gla?
2
A.
100
3
B.
10
1
C.
25
4
D.
25
Zadanie 2. (0 1)
Ile razy wi´cej dwutlenku w´gla znajduje si´ w powietrzu wydychanym niÅ» w powietrzu wdy-
chanym?
A. Oko"o 133 razy.
B. Oko"o 1,33 razy.
C. Oko"o 75 razy.
D. Oko"o 7,5 razy.
2
Przedmioty matematyczno-przyrodnicze
Próbny Egzamin Gimnazjalny z OPERONEM i  Gazetą Wyborczą
Zadanie 3. (0 1)
MoÅ»na przyjÄ…ç, Å»e doros"y cz"owiek w czasie jednego oddechu pobiera 0,5 dm3 powietrza. Za-
tem obj´toĘç tlenu wdychanego w czasie jednego oddechu jest równa
A. 1,05 dm3
B. 0,08 dm3
C. 10,5 dm3
D. 0,105 dm3
Zadanie 4. (0 1)
Na podstawie diagramu moÅ»na wywnioskowaç, Å»e
A. w powietrzu wdychanym jest mniej tlenu i dwutlenku w´gla niÅ» w powietrzu wydychanym.
B. w powietrzu wydychanym jest mniej tlenu, a wi´cej dwutlenku w´gla niÅ» w powietrzu wdychanym.
C. w powietrzu wydychanym jest wi´cej tlenu, a mniej dwutlenku w´gla niÅ» w powietrzu wdychanym.
D. w powietrzu wdychanym jest mniej tlenu, a wi´cej dwutlenku w´gla niÅ» w powietrzu wydychanym.
Informacje do zadał
5., 6., 7.
Wykres przedstawia zaleÅ»noĘç mi´dzy liczbÄ… oddechów (y) ĘpiÄ…cego cz"owieka a czasem (x) snu cz"o-
wieka.
150
120
90
60
30
0
0 1 2 3 4 5 6 7 8
Czas snu [min]
Zadanie 5. (0 1)
Który wzór opisuje zaleÅ»noĘç przedstawionÄ… na rysunku?
A.
y = x + 15y
B.
y = 15x
15
C.
y =
x
D.
x = 15y
Zadanie 6. (0 1)
Patryk w trakcie 5-minutowego biegu wykona" 225 oddechów. Ile razy szybciej Patryk oddycha"
w czasie tego biegu niÅ» w trakcie 5-minutowego snu?
A. 2
B. 4
C. 3
D. 5
3
Liczba oddechów Ępiącego
Przedmioty matematyczno-przyrodnicze
Próbny Egzamin Gimnazjalny z OPERONEM i  Gazetą Wyborczą
Zadanie 7. (0 1)
Ile oddechów wykona"by Patryk, gdyby spa" ca"Ä… dob´?
A.
216 $ 102
,
B.
2,16 $ 104
C.
216 $ 104
D.
0,216 $ 102
Zadanie 8. (0 1)
Rysunek przedstawia budow´ uk"adu oddechowego cz"owieka.
4
2
3
1
Zaznacz odpowiedę, w której cyfrom z rysunku prawid"owo przyporządkowano narządy uk"a-
du oddechowego.
A. 1  oskrzeliki, 2  krtał
, 3  oskrzela g"ówne, 4  tchawica.
B. 1  krtał
, 2  oskrzela g"ówne, 3  oskrzeliki, 4  tchawica.
C. 1  oskrzela g"ówne, 2  tchawica, 3  krtał
, 4  oskrzeliki.
D. 1  oskrzeliki, 2  tchawica, 3  oskrzela g"ówne, 4  krtał
.
Zadanie 9. (0 1)
W którym punkcie prawid"owo opisano mechanizm wentylacji p"uc w czasie wydechu?
A. Klatka piersiowa opada, przepona unosi si´ ku górze, a powietrze jest usuwane z p"uc.
B. Klatka piersiowa unosi si´, przepona opada w dó", a p"uca nape"niajÄ… si´ powietrzem.
C. Klata piersiowa opada, przepona unosi si´ ku górze, a p"uca nape"niajÄ… si´ powietrzem.
D. Klatka piersiowa unosi si´, przepona opada w dó", a powietrze jest usuwane z p"uc.
4
Przedmioty matematyczno-przyrodnicze
Próbny Egzamin Gimnazjalny z OPERONEM i  Gazetą Wyborczą
Zadanie 10. (0 1)
Proces ten zachodzi we wn´trzu komórek wszystkich organizmów Å»ywych (u organizmów jÄ…dro-
wych g"ównie w mitochondriach). Dzi´ki niemu sÄ… uwalniane znaczne iloĘci energii, która jest
magazynowana przez komórki w postaci ATP i wykorzystywana, na przyk"ad do skurczu mi´Ä˜ni.
Substratami zachodzącej w tym procesie reakcji są: glukoza oraz tlen, produktami zaĘ  dwutle-
nek w´gla i woda.
Opisany wyŻej proces to
A. fotosynteza.
B. fermentacja.
C. oddychanie beztlenowe.
D. oddychanie wewnątrzkomórkowe.
Zadanie 11. (0 1)
WskaÅ» rubryk´, w której poprawnie opisano proces transportu tlenu w organizmie cz"owieka.
Gaz Skąd? Sposób transportu Dokąd?
O2 Tkanki cia"a cz"owieka Poprzez osocze krwi P´cherzyki p"ucne
A.
CO2 P´cherzyki p"ucne Poprzez krwinki czerwone Tkanki cia"a cz"owieka
O2 Tkanki cia"a cz"owieka Poprzez krwinki czerwone P´cherzyki p"ucne
B.
CO2 Krwinki czerwone Poprzez p´cherzyki p"ucne Tkanki cia"a cz"owieka
CO2 Tkanki cia"a cz"owieka Poprzez osocze krwi P´cherzyki p"ucne
C.
O2 P´cherzyki p"ucne Poprzez krwinki czerwone Tkanki cia"a cz"owieka
CO2 P´cherzyki p"ucne Poprzez krwinki czerwone Tkanki cia"a cz"owieka
D.
O2 Tkanki cia"a cz"owieka Poprzez osocze krwi P´cherzyki p"ucne
Zadanie 12. (0 1)
wdmuchiwane powietrze
woda wapienna
osad
Za pomocÄ… doĘwiadczenia przedstawionego na rysunku moÅ»na sprawdziç, czy w wydychanym
powietrzu znajduje si´
A. tlen.
B. azot.
C. para wodna.
D. dwutlenek w´gla.
5
Przedmioty matematyczno-przyrodnicze
Próbny Egzamin Gimnazjalny z OPERONEM i  Gazetą Wyborczą
Informacja do zadał
13. i 14.
Wykres przedstawia krzywe rozpuszczalnoĘci.
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
0 10 20 30 40 50
Temperatura [°C]
Zadanie 13. (0 1)
Temperatura, w której moÅ»na rozpuĘciç w 100 g wody takÄ… samÄ… liczb´ gramów azotanu(V) po-
tasu co siarczanu(VI) miedzi(II), wynosi
A. 28°C
B. 28 K
C. 42°C
D. 42 K
Zadanie 14. (0 1)
W 200 g wody o temperaturze 40°C moÅ»na co najwyÅ»ej rozpuĘciç
A. 63 g azotanu(V) potasu.
B. 53 g siarczanu(VI) miedzi(II).
C. 106 g siarczanu(VI) miedzi(II).
D. 31,5 g azotanu(V) potasu.
6
RozpuszczalnoĘç [w
g
na
100 g
wody]
u
s
a
t
o
p
)
V
(
n
a
t
o
z
a
)
I
I
(
i
z
d
e
i
m
)
I
V
(
n
a
z
c
r
a
i
s
Przedmioty matematyczno-przyrodnicze
Próbny Egzamin Gimnazjalny z OPERONEM i  Gazetą Wyborczą
Zadanie 15. (0 1)
VIIIA
Rysunek przedstawia fragment uk"adu okresowego pierwiastków.
18
4,002602
_
konfiguracja elektronowa
nazwa pierwiastka
_
He
elektroujemnoĘç (wg Paulinga)
2
charakter tlenku przy typowej
hel
IIIA IVA VA VIA VIIA
wartoĘciowoĘci (kwasowy,
1s2
zasadowy, amfoteryczny) 13 14 15 16 17
10,811 12,0107 14,00674 15,9994 18,9984032 20,1797
40,078
3 2 4 2 3 4 5 2 1 _
2
_
2,0 B 2,5 C 3,0 N 3,5 O 4,0 F Ne
1,0 Ca
56789 10
20
bor w´giel azot tlen fluor neon
wapł

[He]2s22p1 [He]2s22p2 [He]2s22p3 [He]2s22p4 [He]2s22p5 [He]2s22p6
[Ar]4s2
26,981538 28,0855 30,973761 32,066 35,4527 39,948
3 4 3 5 2 4 6 1 3 5 7 _
liczba atomowa
symbol chemiczny
_
1,5 Al 1,8 Si 2,1 P 2,5 S 3,0 Cl Ar
(cia"a sta"e, ciecze, gazy)
13 14 15 16 17 18
wartoĘciowoĘç
glin krzem fosfor siarka chlor argon
(typowa, rzadko spotykana)
[Ne]3s23p1 [Ne]3s23p2 [Ne]3s23p3 [Ne]3s23p4 [Ne]3s23p5 [Ne]3s23p6
masa atomowa
Masa cząsteczkowa tlenku azotu(IV) jest równa
A. 46 u
B. 44 u
C. 30 u
D. 60 u
Zadanie 16. (0 1)
Podczas przebiegu procesów chemicznych nast´puje wymiana ciep"a z otoczeniem. ReakcjÄ… egzo-
termicznÄ…, czyli takÄ…, w której nast´puje wydzielenie ciep"a, jest
A. praŻenie ska"y wapiennej.
B. reakcja spalania w´gla.
C. reakcja analizy tlenku rt´ci(II).
D. reakcja rozk"adu tlenku srebra.
Zadanie 17. (0 1)
WskaÄ™niki pH sÄ… to takie substancje, które pozwalajÄ… okreĘliç odczyn roztworu.
OranÅ» metylowy w Ęrodowisku kwaĘnym ma barw´ czerwonÄ…, w Ęrodowisku oboj´tnym  poma-
rał
czowÄ…, a w kwasowym  s"omkowoÅ»ó"tÄ…. Na zaj´ciach kó"ka chemicznego uczniowie przepro-
wadzali reakcj´ kwasu chlorowodorowego, dodajÄ…c kroplami zasad´ sodowÄ…, w obecnoĘci oranÅ»u
metylowego, aŻ do zmiany zabarwienia roztworu z czerwonego na pomarał
czowy. Przeprowadzo-
na reakcja by"a reakcjÄ…
A. analizy.
B. syntezy.
C. wymiany.
D. zoboj´tniania.
Zadanie 18. (0 1)
WskaŻ równanie reakcji utleniania i redukcji.
A. CO2 + H2O $ H2CO3
B. SO3 + H2O $ H2SO4
C. AgNO3 + HCl $ AgCl + HNO3
D. 2 Mg + CO2 $ 2 MgO + C
7
Przedmioty matematyczno-przyrodnicze
Próbny Egzamin Gimnazjalny z OPERONEM i  Gazetą Wyborczą
Zadanie 19. (0 1)
MoÅ»na przyjÄ…ç, Å»e wartoĘç ciĘnienia atmosferycznego przy powierzchni ziemi wynosi 1000 hPa
(hektopaskali). Zatem ciĘnienie powietrza przy powierzchni ziemi jest równe
A. 100 Pa
B. 100 000 Pa
C. 10000 Pa
D. 0,01 Pa
Zadanie 20. (0 1)
W dwóch róŻnych pojemnikach znajduje si´ taka sama iloĘç gazu. Na oba gazy dzia"a jednako-
wa si"a parcia. CiĘnienie wywierane na dwukrotnie wi´ksze pole powierzchni drugiego pojem-
nika jest
A. dwukrotnie mniejsze.
B. dwukrotnie wi´ksze.
C. czterokrotnie wi´ksze.
D. czterokrotnie mniejsze.
Zadanie 21. (0 1)
CiĘnienie gazu wzrasta, gdy
A. zwi´kszamy obj´toĘç gazu; ogrzewamy gaz bez zmiany obj´toĘci; zwi´kszamy iloĘç gazu w usta-
lonej obj´toĘci.
B. ogrzewamy gaz, zwi´kszajÄ…c jego ob j´toĘç; ozi´biamy gaz; zwi´kszamy iloĘç gazu w usta lonej
obj´toĘci.
C. zmniejszamy obj´toĘç gazu; ogrzewamy gaz bez zmiany obj´toĘci; zwi´kszamy iloĘç gazu w usta-
lonej obj´toĘci.
D. zmniejszamy ob j´toĘç gazu; ogrzewamy gaz bez zmiany ob j´toĘci; zmniej szamy iloĘç gazu
w ustalonej obj´toĘci.
Zadanie 22. (0 1)
CiĘnienie powietrza maleje wraz ze wzrostem wysokoĘci. MoÅ»na przyjÄ…ç, Å»e na obszarach nizin-
nych ciĘnienie zmienia si´ o 12 Pa przy zmianie wysokoĘci o metr.
UpodnóŻa wieŻy o wysokoĘci x m panuje normalne ciĘnienie, wynoszące 100 000 Pa, a na szczy-
cie wieŻy ciĘnienie równe 99 040 Pa.
ChcÄ…c wyznaczyç wysokoĘç wieÅ»y, naleÅ»y rozwiÄ…zaç równanie
A.
12 + x + 9940 = 100000
^ h
B.
x - 12 $ 99040 = 10000
C. - 9940 = 100000
12x
D.
12x + 99040 = 100000
8
Przedmioty matematyczno-przyrodnicze
Próbny Egzamin Gimnazjalny z OPERONEM i  Gazetą Wyborczą
Informacje do zadał
23., 24.
Na rysunku przedstawiono wykres rocznej temperatury i rocznych opadów w Las Vegas.
Las Vegas 36°N; 115°W
Temperatura powietrza [w °C] Opady [w mm]
40 80
60
30
40
20
20
10
10
0
0
I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII
Zadanie 23. (0 1)
Na podstawie wykresu moÅ»na zauwaÅ»yç, Å»e w Las Vegas
A. roczna amplituda temperatury powietrza jest ma"a, a opady sÄ… sporadyczne.
B. wyst´pujÄ… niewielkie róŻnice mi´dzy temperaturÄ… powietrza w lecie i w zimie, a opady sÄ… ma"e.
C. wyst´pujÄ… duÅ»e róŻnice mi´dzy temperaturÄ… powietrza w lecie i w zimie, a opady sÄ… ma"e.
D. roczna amplituda temperatury powietrza jest ma"a, a opady są równomiernie roz"oŻone w ciągu ca-
"ego roku.
Zadanie 24. (0 1)
Roczna suma opadów w Las Vegas jest
A. mniejsza od 60 mm
B. wi´ksza od 80 mm
C. mniejsza od 80 mm
D. wi´ksza od 120 mm
Zadanie 25. (0 1)
Odleg"oĘç mi´dzy Krakowem a Las Vegas na mapie w ska li 1 : 300 000 000 jest równa oko-
"o 5,5 cm. Odleg"oĘç ta w rzeczywistoĘci jest wi´c równa
A. oko"o 1650 km
B. oko"o 165 000 km
C. oko"o 55 000 km
D. oko"o 16 500 km
Zadanie 26. (0 3)
Oblicz godzin´ miejscowego czasu s"onecznego w Las Vegas (115°W), gdy w tym samym czasie
w Krakowie (20°E) jest godzina 12.00. Zapisz obliczenia.
W Las Vegas jest godzina ................... miejscowego czasu s"onecznego.
9
Przedmioty matematyczno-przyrodnicze
Próbny Egzamin Gimnazjalny z OPERONEM i  Gazetą Wyborczą
Informacje do zadał
27., 28.
Na fragmencie mapy poziomicowej terenu górskiego są zaznaczone punkty A, B, C i D.
N
A
A  szczyt
986
9
986
8
6
B  szczyt
C  schronisko
szlak pieszy
300
0 500 m
C
608
B
Zadanie 27. (0 2)
Odczytaj wysokoĘç bezwzgl´dnÄ… punktów A i B oraz okreĘl wysokoĘç wzgl´dnÄ… punktu A w odniesie-
niu do punktu B.
A
B
WysokoĘç wzgl´dna punktu A w odniesieniu do punktu B  & & & & & & .
Zadanie 28. (0 2)
Na podstawie mapy poziomicowej uzupe"nij zdania.
Punkt C leÅ»y na obszarze nizinnym. Obszar ten na przedstawionym fragmencie mapy znajduje si´
mi´dzy & & & & . m n.p.m. a & & & & & .. m n.p.m.
Aby przejĘç z punktu C do punktu A, zak"adajÄ…c, Å»e moÅ»na przemieszczaç si´ po linii prostej, naleÅ»y
poruszaç si´ w kierunku geograficznym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zadanie 29. (0 2)
G´stoĘç jest wielkoĘciÄ… sta"Ä…, charakterystycznÄ… dla danej substancji. Aby wyznaczyç g´stoĘç da-
nej substancji, naleÅ»y mas´ cia"a wykonanego z tej substancji podzieliç przez jego obj´toĘç. Ja-
ka jest masa powietrza znajdujÄ…cego si´ w pokoju o wymiarach 2 m # 2m # 2,5 m, jeÅ»eli g´stoĘç
kg
powietrza wynosi 1,29 ? Zapisz obliczenia.
m3
OdpowiedÄ™: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
10
800
700
600
500
400
400
500
300
600
200
Przedmioty matematyczno-przyrodnicze
Próbny Egzamin Gimnazjalny z OPERONEM i  Gazetą Wyborczą
Zadanie 30. (0 5)
m m
Samochód nap´dzany gazem zwi´kszy" swojÄ… szybkoĘç od 0 do 15 . JakÄ… drog´ poko-
s s
na w czasie 15 sekund? JakÄ… szybkoĘç osiÄ…gnie po up"ywie 10 sekund?
Zapisz obliczenia, uwzgl´dniajÄ…c jednostki wielkoĘci fizycznych.
Do rozwiązania zadania wykorzystaj dwa wzory spoĘród podanych:
1 s
"v
s = at2 ,, , v = .
a =
s = vt
2 t
"t
OdpowiedÄ™: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
11
Przedmioty matematyczno-przyrodnicze
Próbny Egzamin Gimnazjalny z OPERONEM i  Gazetą Wyborczą
Zadanie 31. (0 3)
Pan Jan za dwie ma"e i dwie duŻe butle z gazem ziemnym zap"aci" 110 z". Pan Stefan za dwie
ma"e i cztery duŻe butle z tym samym gazem zap"aci" 130 z". Ile kosztowa"a ma"a, a ile duŻa
butla z gazem? Zapisz obliczenia.
OdpowiedÄ™: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
12
Przedmioty matematyczno-przyrodnicze
Próbny Egzamin Gimnazjalny z OPERONEM i  Gazetą Wyborczą
Zadanie 32. (0 3)
W"aĘciciel firmy  Blutex zakupi" uÅ»ywane biurka i postanowi" pomalowaç ich blaty. KaÅ»dy
blat ma kszta"t prostokÄ…ta o wymiarach 0,5 m na 0,7 m. Jedna puszka farby wystarcza na po-
malowanie 12 m2 powierzchni. Na drugÄ… warstw´ zuÅ»ycie farby jest takie samo. Na pomalowa-
nie ilu blatów wystarczy jedna puszka farby, zak"adając, Że kaŻdy blat jest malowany dwukrot-
nie? Zapisz obliczenia.
OdpowiedÄ™: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zadanie 33. (0 3)
Podczas trzydniowej w´drówki uczniowie przeszli "Ä…cznie 48 km. Drugiego dnia pokonali dwa
razy d"uÅ»szÄ… tras´ niÅ» pierwszego dnia, natomiast trzeciego o 6 km wi´cej niÅ» pierwszego. Ile
kilometrów przebyli uczniowie trzeciego dnia? Zapisz obliczenia.
OdpowiedÄ™: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zadanie 34. (0 2)
Uzupe"nij tabel´, która opisuje proporcjonalnoĘç prostÄ…, oraz podaj wzór funkcji.
x 1 2,5 10
y 10 16 400
Wzór funkcji: & & & & & & & & & .& .
13
Przedmioty matematyczno-przyrodnicze
Próbny Egzamin Gimnazjalny z OPERONEM i  Gazetą Wyborczą
BRUDNOPIS (nie podlega ocenie)
14