Pielęgniarstwo Chirurgiczne i Angiologiczne 3/2012
OCENA MOTYWACJI CHORYCH Z MIAŻDŻYC
T
TNIC KOC
CZYN
DOLNYCH DO ZAPRZESTANIA PALENIA TYTONIU
Assessment of motivation of the patients with atherosclerosis
of the lower limbs to stop smoking
Danuta Ponczek, Katarzyna Zamiar
Zakład Teorii Pielęgniarstwa, Katedra Pielęgniarstwa i Położnictwa, Wydział Nauk o Zdrowiu, Collegium Medicum im. Ludwika Rydy-
giera w Bydgoszczy, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu
Pielęgniarstwo Chirurgiczne i Angiologiczne 2012; 3: 123-128
Praca wpłynęła: 4.01.2012; przyjęto do druku: 7.09.2012
Adres do korespondencji:
dr n. med. Danuta Ponczek, Zakład Teorii Pielęgniarstwa, Katedra Pielęgniarstwa i Położnictwa, Wydział Nauk o Zdrowiu, Collegium Medicum
w Bydgoszczy, ul. Techników 3, 85-801 Bydgoszcz, tel. [phone], e-mail: [e-mail]
Streszczenie Summary
Wstęp: Miażdżyca kończyn dolnych jest przewlekłą cho- Introduction: Atherosclerosis of the lower limbs is a chron-
robą układu krążenia. W piśmiennictwie wymienia się liczne czyn- ic disease of the circulatory system. It is caused by many fac-
niki ryzyka, m.in. palenie tytoniu. Chorzy powinni podjąć wal- tors including cigarette smoking. Patients should try to fight the
kę z nałogiem. addiction.
Cel pracy: Ocena stopnia motywacji chorych do porzucenia Aim of the study: For this purpose an assessment of the
nałogu oraz poziomu uzależnienia od nikotyny. Podjęto również degree of the patients motivation to give up the habit of smok-
próbę określenia czynników wpływających na motywację ing and the level of nicotine addiction was performed and an
pacjenta do zaprzestania palenia. attempt to determine factors affecting the patient's motivation
Materiał i metody: Zbadano 60 osób hospitalizowanych w Kli- to stop smoking was made.
nice Chirurgii Ogólnej i Naczyń Szpitala Uniwersyteckiego im. Material and methods: 60 patients hospitalized in the Gen-
dr. A. Jurasza w Bydgoszczy. Kryterium włączenia chorych do eral and Vascular Surgery Department of the A. Jurasz Univer-
badania była obecność objawów klinicznych i rozpoznanie prze- sity Hospital in Bydgoszcz were examined. The criteria of includ-
wlekłego niedokrwienia kończyn dolnych oraz palenie tytoniu. ing patients into the study was the presence of clinical
Do celów badawczych wykorzystano: test N. Schneider, kwe- symptoms and the diagnosis of the chronic lower limb
stionariusz Fagerströma i ankietÄ™ wÅ‚asnego autorstwa. ischemia and cigarette smoking. For study purposes N. Schnei-
Wyniki: W teÅ›cie motywacji Å›redni wynik wyniósÅ‚ 6,83. Goto- der s test, Fagerström s questionnaire and a survey prepared
wość porzucenia nałogu wyrażało 58,3% badanych. Średnia  by the authors were used.
6,55  uzyskana na podstawie kwestionariusza uzależnienia od Results: The average result of the motivation test was 6.83.
nikotyny Fagerströma wskazaÅ‚a na Å›redni poziom uzależnienia Willingness to give up the addiction was shown by 58.3% of
wszystkich ankietowanych. Pacjenci silnie uzależnieni od niko- respondents. The average result  6.55  obtained by the Fager-
tyny wykazali siÄ™ brakiem gotowoÅ›ci do zerwania z naÅ‚ogiem. ström s questionnaire on nicotine addiction indicated the
Chorzy z wyższym i średnim wykształceniem oraz wyższym pozio- average level of addiction of all respondents. Patients who are
mem świadomości zdrowotnej charakteryzowali się większą heavily addicted to nicotine showed a lack of readiness to quit
motywacją do porzucenia nałogu. the smoking habit. Patients with the secondary and higher edu-
Wnioski: Troska o własne zdrowie oraz nasilone objawy cho- cation and higher levels of health awareness had higher moti-
robowe wpływały na zwiększenie motywacji u palących. Do vation to give up the habit.
innych czynników korzystnie wpływających na motywację Conclusions: Caring for one s own health and severe
należały: wsparcie ze strony rodziny, deklarowanie chęci porzu- symptoms increased smokers motivation. Other factors that
cenia nałogu, znajomość powodów, dla których pali się papie- improve the motivation included: support from family, declar-
rosy. Brak gotowości do podjęcia zmian spowodowany był głów- ing willingness to give up the habit, knowledge of the reasons
nie brakiem wiedzy badanych na temat możliwości walki why the patient smokes cigarettes. The lack of willingness to
z nałogiem, w tym gdzie i jak szukać pomocy. change was mainly caused by the lack of knowledge of
respondents about the possibility of fighting the addiction includ-
Słowa kluczowe: motywacja, zaprzestanie palenia, miażdżyca ing where and how to seek help.
tętnic kończyn dolnych, uzależnienie.
Key words: motivation, smoking cessation, atherosclerosis
of the lower limbs, addiction.
123
Pielęgniarstwo Chirurgiczne i Angiologiczne 3/2012
rium doboru grupy było uzależnienie od nikotyny (z wywia-
Wstęp
du) oraz zdiagnozowana miażdżyca tętnic kończyn dol-
Miażdżyca jest chorobą przewlekłą i wieloczynniko-
nych. Średnia wieku mężczyzn wynosiła 60,6 ą10,1 roku,
wą, spowodowaną działaniem różnych mechanizmów opi-
a kobiet 56,2 Ä…9,9 roku. NajliczniejszÄ… grupÄ™ stanowili bada-
sywanych m.in. z wykorzystaniem teorii lipidowej, teorii
ni z wykształceniem zawodowym (40%), najmniej liczną
reakcji zapalnej i teorii reakcji na uraz. Postęp medycy-
 z wykształceniem wyższym (6,7%), w większości
ny umożliwił lepsze zrozumienie istoty tej choroby.
respondenci byli żonaci/zamężne (78,3%), mieszkali
Obecnie zamiast rutynowych amputacji w przebiegu nie-
w mieście (76,7%), byli na emeryturze lub rencie (70%),
dokrwienia kończyn dolnych, stosuje się zabiegi rewa-
określali swoje warunki mieszkaniowe jako dobre (56,7%).
skularyzacyjne, przywracające lub poprawiające krążenie
Najczęściej stosowaną formą wypoczynku ankietowanych
krwi tętniczej. Leczenie chirurgiczne stosuje się głównie
było oglądanie programów telewizyjnych (41,7%) i spa-
w zaawansowanym stadium choroby [1].
cer na świeżym powietrzu (36,6%), najrzadziej  odwie-
Podkreśla się znaczący wpływ stylu życia na progre-
dzanie znajomych, rodziny (11,7%) i jazda na rowerze (10%).
sję i rozwój miażdżycy. Do czynników ryzyka I rzędu zali-
Badania przeprowadzono metodą sondażu diagno-
czono m.in.: nadciśnienie tętnicze, zwiększenie stężenia
stycznego z wykorzystaniem standaryzowanych kwe-
cholesterolu całkowitego, otyłość i palenie tytoniu. Nega-
stionariuszy: N. Schneider w celu oceny motywacji do
tywny i znaczący wpływ palenia na rozwój chorób ukła-
porzucenia naÅ‚ogu i Fagerströma do okreÅ›lenia stopnia
du oddechowego i krążenia jest dzisiaj oczywisty. W latach
uzależnienia od nikotyny. Zastosowano również autorską
2002 2003 średnia częstość rozpowszechnienia palenia
ankietę oceniającą dane społeczno-demograficzne, tj.: płeć,
tytoniu w Unii Europejskiej była oceniana na 29% (35%
wiek, wykształcenie, miejsce zamieszkania, stan cywilny,
mężczyz
ni i 22% kobiety). Polska należy do krajów o naj-
aktywność zawodową, warunki mieszkaniowe, formy
większej konsumpcji tytoniu na świecie  pali ok. 35% pol-
wypoczynku, czas palenia papierosów, wiedzę chorego na
skiej populacji, w tym ok. 40% mężczyzn i 25% kobiet.
temat jednostki chorobowej, samoocenÄ™ stanu zdrowia,
Według prognoz Światowej Organizacji Zdrowia (World
okres chorowania na miażdżycę tętnic kończyn dol-
Health Organization  WHO), jeśli skala palenia tytoniu
nych, obecność dolegliwości bólowych związanych z roz-
się nie zmniejszy, w 2030 r. coroczna liczba zgonów pala-
wojem choroby, okoliczności, w których pojawia się ból.
czy wyniesie 10 mln [za: 2]. Palenie tytoniu zwiększa
Test opracowany przez N. Schneider składa się z 12 rów-
2 3-krotnie ryzyko rozwoju miażdżycy, chorzy palący są
noważnych pytań, na które można odpowiedzieć twier-
w większym stopniu zagrożeni postępem choroby oraz
dząco lub przecząco. W teście bada się deklarowaną chęć
wystąpieniem powikłań, w tym zawału serca, udaru
chorego do rzucenia palenia, jego doświadczenia w tym
mózgu, i zgonem. Dlatego zaprzestanie palenia stanowi
zakresie, motywy tej decyzji, wiedzÄ™ o nawykach zwiÄ…-
podstawową składową w walce z chorobą [3]. Podjęcie wal-
zanych z paleniem, metodach terapii odwykowej i obja-
ki z nałogiem jest trudne, w znacznym stopniu zależy ono
wach zespołu abstynencyjnego, a także możliwości
od motywacji chorego do zaprzestania palenia. Motywacja
wsparcia społecznego w okresie abstynencji. Uzyskanie
przybiera różne formy, ale wszystkie one obejmują pro-
w teście 7 i więcej odpowiedzi  tak świadczy o tym, że
cesy umysłowe, które pobudzają, pozwalają na dokona-
badany jest gotowy do zmiany. Jeśli pacjent częściej zakre-
nie wyboru i ukierunkowujÄ… nasze zachowanie. Bez
ślił odpowiedz
 nie , oznacza to, że jego gotowość do
motywacji człowiek nie jest w stanie osiągnąć pożąda-
zerwania z nałogiem jest niska i być może w ogóle nie zde-
nego celu. W obliczu progresji chorób cywilizacyjnych zna-
cyduje się na podjęcie próby zaprzestania palenia lub też
czenia nabiera również problem uzależnienia od nikotyny
może ponieść porażkę już w pierwszych dniach absty-
oraz motywy kierujÄ…ce ludz
mi w podejmowaniu zmian sty- nencji. Należy określić, na które pytania pacjent odpo-
lu życia.
wiedział przecząco, ponieważ to one wpływają na niski
Celem pracy było określenie gotowości chorych
poziom motywacji do porzucenia nałogu. W kwestiona-
z miażdżycÄ… tÄ™tnic koÅ„czyn dolnych do zaprzestania pale- riuszu tolerancji nikotyny Fagerströma można uzyskać od
nia tytoniu, czynników wpływających na motywację, a tak- 0 do 11 punktów. Wyższy wynik testu oznacza silniejsze
że ocena występującego u nich poziomu uzależnienia od
uzależnienie od nikotyny [4].
nikotyny.
Do opracowania wyników zastosowano analizę opi-
sowÄ…, test nieparametryczny Spearmana oraz U Manna-
-Whitneya. Przyjęto poziom istotności p d" 0,05.
Materiał i metody
Badania przeprowadzono w grupie 60 osób (43 męż-
Wyniki
czyzn i 17 kobiet), hospitalizowanych z powodu miażdżycy
tętnic kończyn dolnych w Klinice Chirurgii Ogólnej Większość badanych paliła papierosy powyżej 30 lat
i Naczyń Szpitala Uniwersyteckiego im. dr. A. Jurasza w Byd- (65%), 16,7% ankietowanych 25 30 lat, 10% badanych
goszczy na przełomie 2010 i 2011 r. (KB 350/210). Kryte- 20 25 lat, 8,3% respondentów 5 20 lat, żaden z bada-
124
Pielęgniarstwo Chirurgiczne i Angiologiczne 3/2012
80
nych nie palił krócej niż 5 lat. Chorzy (63,3%) uważali, że
palenie papierosów ma wpływ na ich obecny stan zdro-
63,3
wia (ryc. 1.).
60
Niewiele osób uznało swój obecny stan zdrowia za
dobry (16,7%). Żaden z badanych nie stwierdził, że jest on
bardzo dobry. Większość oceniła go jako średni (45%). Pozo-
40
stałe osoby uznały go za zły i bardzo zły. Najliczniejsza
25,0
(45%) grupa chorowała na miażdżycę tętnic kończyn dol-
20
nych powyżej 6 lat (ryc. 2.).
10,0
Tylko 15% ankietowanych stwierdziło, że nie wystę-
1,7
pują u nich dolegliwości bólowe związane z chorobą.
0
W grupie pozostałych osób najczęściej odczuwany
zdecydowanie tak raczej tak
(38,3%) był ból spoczynkowy (ryc. 3.).
raczej nie zdecydowanie nie
Nieco ponad połowa badanych (51,7%) stwierdziła, że
zna zasadnicze czynniki predysponujÄ…ce do rozwoju
Ryc. 1. Rozkład wpływu palenia papierosów na zdrowie
choroby. Spośród czynników wymienionych w kwestio- badanych
(Czy uważa Pani/Pan, że palenie papierosów ma negatywny
nariuszu ankiety 91,7% badanych wskazało, że najwięk-
wpływ na Pani/Pana zdrowie?)
sze znaczenie ma palenie tytoniu, a 76,7%  nadciśnie-
nie tętnicze. Aż 45% badanych nie wiedziało, że znaczącym
czynnikiem ryzyka jest również cukrzyca, a 31,7% bada-
nych, że otyłość. Pośród badanych 56,7% uznało, że posia- 60
da wiedzę na temat choroby. Mając określić poziom swo-
45,0
jej wiedzy, blisko połowa (48,3%) osób oceniła go jako
przeciętny, 31,7% jako niski, 20% jako dobry. Odpowiedzi
40
 bardzo dobry nie zaznaczył żaden z respondentów.
Analizując wyniki testu N. Schneider, okazało się, że
26,7
86,7% badanych wyraziło chęć rzucenia palenia tytoniu.
21,7
Większość badanych (96,7%) zdecydowałaby się zaprze- 20
stać palenia dla samych siebie, a nie dla kogoś z rodziny.
6,7
Wcześniejsze próby rzucenia nałogu miało za sobą
78,3% osób. Około 1/3 ankietowanych przyznała się, że
0
nie umie wskazać sytuacji, w których najczęściej sięga-
1 2 lat 2 4 lat
ją po papierosa, a 40% stwierdziło, że nie zna powodów
4 6 lat powyżej 6 lat
swojego palenia. Na pomoc w rzuceniu nałogu ze strony
Ryc. 2. Rozkład czasu trwania choroby (miażdżyca tętnic
rodziny czy znajomych mogło liczyć 61,7% respondentów.
kończyn dolnych)
Około połowa badanych przyznała, że członkowie ich rodzin
również palą. Podobnie przedstawiała się sytuacja w miej-
scu pracy. Większość (68,7%) określiła się jako zadowo-
50
lonych z pracy i trybu życia. Bardzo duży odsetek respon-
dentów (81,7%) stwierdził, że nie orientuje się, gdzie i w jaki
38,3
40
sposób szukać pomocy w razie problemów z utrzymaniem
abstynencji, a tylko 20% badanych mniej nie znało rów-
30,0
nież pokus i trudności, na jakie są narażeni w tym okre- 30
sie. Większość badanych (83,3%) nie wiedziało, w jaki spo-
21,7
sób samemu poradzić sobie w sytuacjach kryzysowych. 20
Wyliczając średnie testu N. Schneider, najniższe wyni-
10,0
ki (obniżające poziom motywacji do zaprzestania palenia)
10
uzyskali badani w kwestii radzenia sobie samemu
w sytuacjach kryzysowych  średnia 0,17 ą0,3758 oraz orien-
0
towania się, gdzie i w jaki sposób szukać pomocy, gdy
ból spowodowany przejściem powyżej 200 m
występują problemy z utrzymaniem abstynencji  śred-
ból spowodowany przejściem poniżej 200 m
nia 0,18 ą0,3902. Najwyższe wyniki (podnoszące poziom
ból spoczynkowy
motywacji do porzucenia nałogu) uzyskali badani w kwe-
brak odpowiedzi
stii, czy chcesz rzucić palenie  średnia 0,87 ą0,3428, oraz
czy decyzja o rzuceniu palenia podjęta jest dla siebie, czy
Ryc. 3. Rozkład okoliczności odczuwania bólu kończyn dol-
dla rodziny. Zdecydowana większość podejmowała tę decy-
nych w przebiegu miażdżycy tętnic
125
[%]
[%]
[%]
Pielęgniarstwo Chirurgiczne i Angiologiczne 3/2012
zję dla siebie  średnia 0,97 ą0,1810. Biorąc pod uwagę (38,3%), ale niewiele mniej, bo 35%, paliło ich ponad 25,
wszystkich badanych, średni wynik 6,83 ą2,1006 świad- pozostali mniej niż 15. Najwięcej badanych (55%) naj-
czy o braku gotowości do zmian. Gotowość taką wyka- częściej paliło papierosy w pierwszych godzinach po prze-
zało 58,3% badanych. budzeniu, a nie w godzinach póz
niejszych. Ponad poło-
Podjęto również próbę ustalenia, czy istnieją zależności wa ankietowanych (68,3%) stwierdziła, że potrafią się
pomiędzy wynikami testu N. Schneider i zmiennymi, taki- powstrzymać od palenia podczas choroby, która zmusza
mi jak: wiek, płeć, wykształcenie i miejsce zamieszkania, ich do reżimu łóżkowego. Były jednak osoby, które pali-
wiedza na temat choroby i samoocena stanu zdrowia. ły pomimo konieczności leżenia w łóżku (31,7%). Połowa
W odniesieniu do zmiennej  wykształcenie dokonano badanych paliła papierosy o zawartości nikotyny powy-
łącznej analizy badanych o wykształceniu wyższym żej 1,3 mg. Papierosy z zawartością nikotyny 1,0 1,2 mg
i średnim (z powodu małej liczby chorych z wykształce- paliło 21,7%. Najmniejszą zawartość nikotyny  0,9 mg 
niem wyższym  4 osoby), natomiast w odniesieniu do preferowało 28,3% osób. Zdecydowana większość (85%)
zmiennej  samoocena stanu zdrowia analizowano łącz- zawsze zaciągała się dymem tytoniowym. Żadna z osób
nie chorych z bardzo złą i złą samooceną (mała liczba cho- nie zaznaczyła odpowiedzi  nigdy , 15% czasami zacią-
rych z bardzo złą samooceną  4 osoby). Nie wykazano gało się dymem tytoniowym. Analizując średnie testu
znamiennych statystycznie różnic w wynikach testu Fagerströma, okazaÅ‚o siÄ™, że najniższe wyniki uzyskali bada-
N. Schneider ze względu na płeć (p > 0,05). Odnotowano ni w kwestii powstrzymywania się od palenia w miejscach
istotną statystycznie, na poziomie niskim, korelację po- publicznych, w których obowiązuje zakaz palenia  śred-
między wykształceniem a wynikami testu (p = 0,032031). nia 0,22 ą0,4155, oraz powstrzymania się od palenia
Wraz ze wzrostem poziomu wykształcenia, wzrastała rów- w czasie choroby  średnia 0,32 ą0,4691. Niższe wyniki
nież gotowość respondentów do rzucenia palenia papie- wpłynęły na niski poziom uzależnienia od nikotyny
rosów. Miejsce zamieszkania i samoocena stanu zdrowia u ankietowanych. Najwyższe wyniki z kolei uzyskali
badanych nie wpływały znacząco na gotowość badanych w kwestiach: zawartość nikotyny w papierosach  śred-
do rzucenia palenia (p > 0,05). Samoocena poziomu nia 1,22 Ä…0,8654, oraz zaciÄ…ganie siÄ™ dymem tytoniowym
własnej wiedzy miała znaczący (p = 0,0082), na poziomie  średnia 1,85 ą0,3601. Wysokie wyniki wpłynęły na pod-
średnim, wpływ. Wraz z jej wzrostem pojawiała się tak- wyższenie poziomu uzależnienia u respondentów. Biorąc
że większa gotowość do zmian. pod uwagę wszystkich ankietowanych, wynik świadczy
Zgodnie z wynikami testu Fagerströma wiÄ™kszość bada- o Å›rednim poziomie uzależnienia  Å›rednia 6,55 Ä…2,4106,
nych sięgała po papierosa w ciągu 30 minut po przebu- mediana 6,0. Rozkład procentowy poziomów uzależnie-
dzeniu (70%). Podobna grupa badanych (78,3%) nie nia badanej grupy przedstawiono na rycinie 4.
miała trudności w powstrzymaniu się od palenia w miej- Podjęto również próbę ustalenia, czy istnieją różnice
scach publicznych i objętych zakazem palenia. Z pierw- bądz
istotne związki pomiędzy wynikami testu Fager-
szego  porannego papierosa potrafiÅ‚o zrezygnować ströma i ww. zmiennymi spoÅ‚eczno-demograficznymi. PÅ‚eć
61,7% osób, pozostałe 38,3% nie musiało palić rano, za okazała się czynnikiem znamiennym (p = 0,0051). Zarów-
to trudno było im zrezygnować z wypalania papierosów no wśród mężczyzn, jak i kobiet najwięcej było osób o śred-
w pozostałej części dnia. W odniesieniu do liczby wypa- nim poziomie uzależnienia (ok. 52%). Ponadto w grupie
lanych papierosów w ciągu dnia odnotowano brak mężczyzn dominowali chorzy o wysokim poziomie uza-
wyraz
nej, zdecydowanej przewagi którejkolwiek z grup. leżnienia (34,9%), natomiast wśród kobiet o niskim
Większość paliła jednak 16 25 papierosów dziennie poziomie uzależnienia (41,2%). Znamienny wpływ na po-
ziom uzależnienia miało również wykształcenie badanych.
60
Najwięcej osób o niskim poziomie uzależnienia było w gru-
51,7
pie z wykształceniem średnim i wyższym (41,7%). W gru-
pie z wykształceniem podstawowym takich osób nie odno-
towano. Wysoki poziom uzależnienia w największym
40
stopniu prezentowali badani z wykształceniem zawodo-
26,7
wym (37,5%). Samoocena stanu zdrowia zaznaczyła się
21,7
również znamiennym (p = 0,0465), na poziomie średnim,
20
wpływem na poziom uzależnienia. Najwięcej osób o wyso-
kim poziomie uzależnienia oceniło swój stan zdrowia jako
dobry (43,5%). Respondenci w średnim stopniu uzależnieni
najczęściej określili swój stan zdrowia jako zły (80%), 39,1%
0
jako dobry, 51,9% średni. Wśród badanych znalazły się oso-
niski poziom uzależnienia
by, które wykazały niski poziom uzależnienia od nikoty-
średni poziom uzależnienia
ny. W tej grupie złe zdrowie w samoocenie respondentów
wysoki poziom uzależnienia
zgłosiło 20%, średnie 25,9%, a dobre 17,4%. Odnotowa-
Ryc. 4. RozkÅ‚ad wyników testu Fagerströma
no także istotną statystycznie korelację na poziomie śred-
126
[%]
Pielęgniarstwo Chirurgiczne i Angiologiczne 3/2012
nim pomiędzy samooceną poziomu wiedzy a wynikami motywujących palaczy do porzucenia nałogu wydaje się
testu Fagerströma (p = 0,0047). W grupie o wysokim pozio- kluczowe w leczeniu uzależnienia od nikotyny, jak rów-
mie uzależnienia najwięcej osób (42,1%) wykazało niski nież w prowadzeniu działań profilaktycznych. Diagnoza
poziom wiedzy na temat swojej choroby, 24,1% przeciętny, gotowości pacjenta do zerwania z nałogiem stanowi pierw-
tylko 8,3% dobry. Ankietowani, których uzależnienie szy krok w postępowaniu w ramach poradnictwa anty-
kształtowało się na poziomie niskim, określili swoją nikotynowego.
wiedzę na temat miażdżycy tętnic kończyn dolnych jako Palenie tytoniu przyczynia się do rozwoju poważnych
dobrą  41,7%, przeciętną  24,1%, niską  5,3%. W gru- chorób, głównie ze strony układu krążenia i oddechowego,
pie uzależnionych w stopniu średnim za dobrze wyedu- jak też następstw ekonomicznych i społecznych. Ryzyko
kowanych w zakresie swojej jednostki chorobowej uwa- wystąpienia chorób tytoniozależnych istotnie maleje
żało się 50% osób, przeciętnie  51,7%, nisko  52,6%. wraz z upływem czasu od zaprzestania palenia [4].
Zauważono również istotną statystycznie korelację na W piśmiennictwie analizowano poziom motywacji do
poziomie średnim pomiędzy wynikami testu N. Schneider rzucenia palenia tytoniu w różnych grupach chorych, m.in.
a wynikami testu Fagerströma (p = 0,027625). NajwiÄ™cej z miażdżycÄ… tÄ™tnic koÅ„czyn dolnych, przewlekÅ‚Ä… obtura-
osób (60%) wykazujących gotowość do zaprzestania pale- cyjną chorobą płuc (POChP), astmą oskrzelową [1, 6].
nia odnotowano wśród badanych o średnim poziomie uza- Według Sztuczki i wsp. [1] osoby w zaawansowanym sta-
leżnienia. Respondenci o niskim poziomie uzależnienia rów- dium choroby (III i IV stopień niedokrwienia kończyn dol-
nych wg klasyfikacji Fontaine a) charakteryzowały się
nież chcieliby rzucić nałóg palenia (25,7%), 4 osoby (16%)
takiej gotowości nie wykazały. Brak motywacji do zaprze- mniejszym poziomem motywacji do zaprzestania palenia
stania palenia odnotowano wśród respondentów o wyso- w porównaniu z chorymi w stadium początkowym
(I i II stopień niedokrwienia). Według autorek postawa tych
kim poziomie uzależnienia (44%), jednak znalazło się
w tej grupie 5 osób (14,3%), które wyrażały chęć porzu- pacjentów mogła wynikać z poprawy stanu fizycznego
(zmniejszenia dolegliwości bólowych), będącego skutkiem
cenia nałogu. Nie wykazano znamiennych statystycznie
zabiegu chirurgicznego, co dało im poczucie wyleczenia.
różnic w wynikach testu Fagerströma ze wzglÄ™du na wiek
W opisywanym badaniu 85% respondentów skarżyło się
i miejsce zamieszkania.
na dolegliwości bólowe, a prawie 40% na ból spoczynkowy,
co również wskazuje na znaczny stopień zaawansowania
choroby. Średni wynik testu N. Schneider 6,83 świadczy
Omówienie wyników
o tym, że gotowość tych pacjentów do zerwania z nało-
Motywacja jest ogólnym określeniem wszystkich
giem nie była zbyt wysoka. W badaniu przeprowadzonym
procesów zaangażowanych w inicjowanie, ukierunkowanie
przez Targowskiego i wsp. [6], oceniajÄ…cym motywacjÄ™ do
i utrzymanie fizycznych i psychicznych aktywności.
zaprzestania palenia tytoniu w przebiegu chorób układu
Wymaga pobudzenia i determinuje jedną z możliwych
oddechowego, wykazano, że większym poziomem moty-
reakcji, którą uruchomi człowiek w danej sytuacji. Moty- wacji charakteryzowali się pacjenci z POChP, czyli bardziej
wacja jest niezbędna do osiągnięcia pożądanego celu.
nasilonymi objawami chorobowymi, w porównaniu z cho-
W zależności od poziomu motywacji, jaką wykazuje
rymi na astmÄ™ oskrzelowÄ….
człowiek, można mówić o sukcesie lub porażce. Zwięk- W grupie opisywanej przez Sztuczkę i wsp. [1] istot-
szona motywacja u badanego świadczy o jego gotowo- nie większa liczba chorych z niedokrwieniem I i II stop-
ści do podejmowania zmian w swoim życiu, wyzwań
nia posiadała wiedzę na temat pokus i trudności poja-
i dążenia do wyznaczonego celu [5].
wiających się w okresie abstynencji oraz możliwości
W pracy poruszono kwestiÄ™ oceny motywacji chorych
radzenia sobie w sytuacjach kryzysowych i uzyskania pro-
z miażdżycą tętnic kończyn dolnych do zaprzestania pale- fesjonalnej pomocy w walce z nałogiem, niż chorych z III
nia tytoniu. Pomocny w tym celu okazał się test N. Schne- i IV stopniem niedokrwienia, którzy nie posiadali takiej
ider. Otrzymane wyniki wskazały, które aspekty w dużej wiedzy. Podobne wyniki przedstawili Targowski i wsp. [6],
mierze wpływają na wzrost poziomu motywacji (zado- którzy podają, że osoby z cięższym przebiegiem choroby
wolenie z pracy i trybu życia, chęć rzucenia palenia, rzu- (POChP w porównaniu z astmą oskrzelową) częściej nie
cenie palenia dla siebie samego, podejmowane próby rzu- potrafiły poradzić sobie w przypadku trudności z utrzy-
cenia palenia, znajomość sytuacji, w których sięga się po maniem abstynencji i nie orientowały się, gdzie i w jaki
papierosa, znajomość powodów, dla których się pali, moż- sposób szukać pomocy. W badaniach autorek ok. 80%
liwość otrzymania pomocy ze strony rodziny i znajomych respondentów nie posiadało wiedzy z zakresu możliwo-
w walce z porzuceniem nałogu), a które wręcz przeciw- ści walki z nałogiem i radzenia sobie w sytuacjach kry-
nie  obniżają poziom motywacji do porzucenia nałogu zysowych.
(brak orientacji, gdzie i w jaki sposób szukać pomocy Jednym z czynników motywujących do porzucenia
w razie problemów z rzuceniem palenia, brak świadomości nałogu jest większa świadomość zdrowotna [1]. Według
trudności w okresie abstynencji, brak wiedzy, jak radzić Borzęckiego i wsp. [7] większość osób palących uczest-
sobie w sytuacjach kryzysowych). Poznanie czynników niczących w badaniu była świadoma zagrożeń wynika-
127
Pielęgniarstwo Chirurgiczne i Angiologiczne 3/2012
jących z nałogu nikotynowego i chciałaby definitywnie rzu-
Wnioski
cić palenie. Podobnie w opisywanym badaniu, ok. 92%
1. Chorzy w zdecydowanej większości deklarowali chęć
respondentów zdawało sobie sprawę z negatywnego wpły-
porzucenia nałogu, ale nie wiedzieli, gdzie szukać
wu palenia papierosów na rozwój miażdżycy, a kilka pro-
pomocy w walce z nałogiem, jak radzić sobie w sytuacjach
cent mniej ankietowanych wyraziło chęć zerwania z nało-
kryzysowych i nie znali sposobów umożliwiających
giem. Chęć i świadomość niebezpieczeństwa nie są
skuteczne utrzymanie abstynencji. Sugeruje to potrze-
wystarczającą składową sukcesu w walce z nałogiem.
bę większego nacisku na edukację w tym zakresie.
Według Targowskiego i wsp. [8] formą pobudzającą do
2. Wraz ze wzrostem wykształcenia badanych i poziomu
porzucenia nałogu jest stosowanie tak zwanej zasady mini-
wiedzy na temat choroby wzrastała również ich goto-
malnej interwencji, która w uproszczeniu polega na
wość do zerwania z nałogiem. Płeć, miejsce zamiesz-
przypominaniu podczas każdej wizyty lekarskiej osobom
kania i samoocena zdrowia nie miały na nią wpływu.
uzależnionym od nikotyny o konieczności zaprzestania
3. Badani wykazali średni poziom uzależnienia od niko-
palenia. Autorzy przeprowadzili badania wśród 326 osób
tyny. Czynnikami mającymi wpływ na silniejsze uza-
palących tytoń w celu określenia zakresu stosowania
leżnienie były: płeć męska, niskie wykształcenie,
powyższej metody. W przypadku ponad połowy badanych
mała wiedza na temat choroby i dobra samoocena swo-
lekarz podstawowej opieki zdrowotnej nie rozmawiał z nimi
jego zdrowia. Chorzy z wysokim poziomem uzależnienia
podczas wizyty o nałogu palenia. Materiały informacyj-
od nikotyny wykazali niskÄ… motywacjÄ™ do zaprzesta-
ne na temat szkodliwości palenia otrzymywał tylko co
nia palenia.
7. palący, a próbę leczenia farmakologicznego uzależnienia
podejmowano jedynie u co 10. pacjenta. Według Nosko-
Piśmiennictwo
wicz-Bieroniowej [9], aby program minimalnej inter-
1. Sztuczka E, Szewczyk MT. Ocena motywacji chorych z miażdżycą tętnic
wencji antynikotynowej był skuteczny, powinien być na
kończyn dolnych do zaprzestania palenia tytoniu na podstawie testu Niny
stałe wprowadzony do codziennej praktyki lekarzy, pie- Schneider. Piel Chir Angiol 2008; 1: 5-11.
2. Stokłosa A, Skoczylas A, Rudnicka A i wsp. Ocena motywacji do rzucenia
lęgniarek i położnych we wszystkich ogólnie dostępnych
palenia u pacjentów poradni antynikotynowej. Pneumonol Alergol Pol
placówkach służby zdrowia, szczególnie do praktyki
2010; 78: 211-215.
lekarzy pierwszego kontaktu, rodzinnych, pielęgniarek
3. Kapała W (red.). Pielęgniarstwo w chirurgii. Wybrane problemy z prakty-
i położnych środowiskowo-rodzinnych. Wynika to z tego, ki pielęgniarskiej oddziałów chirurgii ogólnej. Wydawnictwo Czelej, Lublin
2006; 74-78.
że lekarze i pielęgniarki podstawowej opieki zdrowotnej
4. Majda A. Minimalna interwencja antynikotynowa. W: Promocja zdrowia.
stykają się z co najmniej 70% palących pacjentów w cią-
Tom II. Promocja zdrowia w praktyce pielęgniarki i położnej. Andruszkie-
gu roku.
wicz A, Banaszkiewicz M (red.). Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warsza-
Na podstawie analizy wyników wykazano, że wraz ze wa 2010; 221-249.
5. Reykowski J. Emocje i motywacja. W: Psychologia. Tomaszewski T (red.).
wzrostem wykształcenia wzrastał także poziom motywacji
Wydawnictwo PWN, Warszawa 1985; 120-130.
badanych do porzucenia nałogu. Według Targowskiego
6. Targowski T, Grabowska P, Rożyńska R i wsp. Analiza porównawcza uza-
i wsp. [10] ubóstwo i niski poziom edukacji to czynniki
leżnienia od nikotyny i motywacji do rzucenia palenia tytoniu u chorych
na astmÄ™ oskrzelowÄ… lub POChP. Przegl Lek 2004; 61: 1046-1048.
zmniejszające szansę na porzucenie nałogu. Z kolei
7. Borzęcki A, Brzeski Z, Krakowska A i wsp. Aktywne i bierne palenie tyto-
osoby z wyższym wykształceniem są bardziej zaintere-
niu wśród wybranej młodzieży akademickiej. Przegl Lek 2004; 61: 1213.
sowane problemami zdrowotnymi oraz bardziej skłonne
8. Targowski T, Rożyńska R, From S i wsp. Stosowanie zasad minimalnej
do zmiany zachowań na prozdrowotne.
interwencji przez lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej w ocenie pacjen-
Pająk i Kawalec [11] podają, że czynnikiem wpływają- tów uzależnionych od nikotyny. Przegl Lek 2004; 61: 1177-1179.
9. Noskowicz-Bieroniowa H. Chcesz rzucić palenie? Metody, sposoby, rady,
cym na przymus palenia tytoniu często jest brak poczucia
informacje& Wydawnictwo Emilia, Kraków 2001.
kontroli własnej sytuacji życiowej oraz brak wsparcia ze
10. Targowski T, From S, Rożyńska R, Mierzejewska J. Wpływ niektórych czyn-
strony najbliższych. W podjętej pracy również wykazano,
ników demograficznych i socjalnych na stopień uzależnienia od nikotyny
oraz motywacjÄ™ do rzucenia palenia tytoniu u zdrowych. Pneumonol Aler-
że osoby mogące liczyć na wsparcie ze strony rodziny mia-
gol Pol 2004; 72: 198-200.
ły większą motywację do zaprzestania palenia. W bada-
11. Pająk A, Kawalec E. Psychospołeczne determinanty nałogu palenia papie-
niu niemal wszyscy chorzy zadeklarowali, że nałóg chcą
rosów. Przegl Lek 2003; 60: 557-561.
rzucić dla siebie, nie dla rodziny. Chorzy zdają sobie spra-
wę, że rzucając palenie, poprawią swój stan zdrowia.
W badaniach Stokłosy i wsp. [2] najwięcej (83%) ankie-
towanych wybrało  zdrowie jako główny powód zgła-
szania się do poradni antynikotynowej. Autorzy uznali, że
dolegliwości związane z chorobą mogą mieć wpływ na
wskazywanie  troski o zdrowie jako najczęstszego
czynnika motywujÄ…cego do zaprzestania palenia.
128