Ludzie ze s∏uchem absolutnym

Mozart obdarzony by∏ s∏uchem absolutnym;
dar ten nie jest tak rzadki, jak si´ przypuszcza.
Do niedawna sàdzono, ˝e zadziwiajàca
zdolnoÊç bezwzgl´dnego identyfikowania
tonów, a wi´c bez porównywania z tonem
uprzednio brzmiàcym, zdarza si´ rzadziej
ni˝ raz na 10 tys. urodzin. Jednak˝e
na ubieg∏orocznym posiedzeniu Acoustical
Society of America, Diana Deutsch z University
of California w San Diego stwierdzi∏a, ˝e s∏uch
absolutny mo˝e byç normà w spo∏ecznoÊciach
pos∏ugujàcych si´ j´zykami tonalnymi.
Przebada∏a ona 22 mówców mandaryƒskich
i wietnamskich nie majàcych przygotowania
muzycznego i okaza∏o si´, ˝e mieli oni s∏uch
absolutny. A przecie˝

1

/

3

ludnoÊci Ziemi

pos∏uguje si´ j´zykami tonalnymi.

Du˝e i ma∏e nietoperze

Zoolodzy tradycyjnie dzielà nietoperze
na dwie grupy: Microchiroptera (ma∏e,
owado˝erne, polujàce nocà dzi´ki echolokacji)
i Megachiroptera (wi´ksze, owoco˝erne,
aktywne w ciàgu dnia). Wed∏ug skrajnych
poglàdów obie grupy wyewoluowa∏y
niezale˝nie (nietoperze owoco˝erne wykazujà
np. pewne podobieƒstwa neurologiczne do
ssaków naczelnych). Zespó∏ naukowców
z Queen’s University of Belfast i University
of California w Riverside og∏osi∏ w Nature
z 13 stycznia br. wyniki analiz podobieƒstw
sekwencji czterech genów jàdrowych
i trzech mitochondrialnych. Z porównaƒ tych
(i wczeÊniejszych badaƒ hybrydyzacji DNA)
wynika, ˝e podkowce (Rhinolophoidea) sà
bli˝ej spokrewnione z rudawkowatymi (psami
latajàcymi) i innymi dziennymi nietoperzami,
ni˝ z resztà nocnych ∏owców. Tak wi´c
albo przodkowie nietoperzy pos∏ugiwali si´
echolokacjà i zdolnoÊç ta zosta∏a utracona
w linii prowadzàcej do nietoperzy dziennych,
albo nietoperze wynalaz∏y echolokacj´
dwukrotnie. Z badaƒ tych wynika tak˝e,
i˝ latawce (skóroskrzyd∏e) nie sà grupà
siostrzanà nietoperzy, a ich podobieƒstwa
sà raczej zwiàzane z przystosowaniami
do lotu. Latawce sà spokrewnione
z nietoperzami w podobnym stopniu
co ludzie. (Naczelne, latawce i nietoperze
sà ∏àczone przez systematyków w grup´
Archonta, która skupia ssaki wczeÊnie
przystosowane do ˝ycia na drzewach).

Kto winien?

Wi´kszoÊç ludzi uwa˝a, ˝e w wypadkach
drogowych wina le˝y po stronie samochodów
ci´˝arowych. Daniel F. Blower z University
of Michigan przeanalizowa∏
5.5 tys. powa˝nych
wypadków samochodo-
wych, które wydarzy∏y si´
w Stanach Zjednoczonych
w latach 1994 i 1995.
Okaza∏o si´, ˝e za 70%
kolizji, w których bra∏y
udzia∏ ci´˝arówki, win´
ponosili jednak kierowcy
samochodów osobowych. W zderzeniach
czo∏owych samochody osobowe przeje˝d˝a∏y
na lewà stron´ drogi osiem razy cz´Êciej
ni˝ ci´˝arowe. Tak˝e w zderzeniach bocznych
i wjechaniu w ty∏ pojazdu win´ zwykle
ponosili kierujàcy samochodami osobowymi.

j´tnoÊcià o˝ywienia bardzo skompliko-
wanych dziedzin i teorii, tak ˝e stajà si´
nie tylko przyst´pne, ale równie˝ na-
prawd´ fascynujàce.”

Wielkà atrakcjà przebudowanego

Hayden Planetarium, które teraz jest
cz´Êcià Rose Center for Earth and Space
o wartoÊci 210 mln dolarów, jest nie-
zrównany widok nocnego nieba. Plane-
tarium wyposa˝ono w nowy, wykona-
ny na zamówienie, projektor Zeissa typu
Mark IX, który kosztowa∏ 4 mln dola-
rów. „Mo˝na nim wyÊwietliç na kopu-
le obrazy gwiazd tak dok∏adne, ˝e sà
mniejsze ni˝ zdolnoÊç rozdzielcza oka
ludzkiego – mówi Tyson. – Tak wi´c
mo˝na wyÊwietliç na kopule szczegó∏y
nierozpoznawalne go∏ym okiem. W tym
szaleƒstwie jest jednak metoda. Do pla-
netarium mo˝na przynieÊç lornetk´ i zo-
baczyç znacznie wi´cej – wyjaÊnia. – No-
wojorczycy rzadko spoglàdajà w gór´.
Patrzà raczej pod nogi, bojà si´, ˝e w coÊ
wdepnà. A nawet jeÊli spojrzà w gór´,
to zobaczà albo domy, albo smog, albo
Êwiat∏a na Times Square.”

Dà˝àc do tego, by wiernie oddaç wi-

dok prawdziwego nieba, uwzgl´dnio-
no tak˝e scyntylacj´, czyli migotanie
gwiazd spowodowane turbulencjà at-
mosfery. To czarujàce zjawisko powo-
duje jednak pogorszenie klarownoÊci
obrazu. Uwzgl´dnienie scyntylacji ozna-
cza wi´c wydawanie pieni´dzy na tech-
nik´ pogarszajàcà obraz. Jednak˝e ze
wzgl´dów edukacyjnych Tyson chcia∏,
by jego gwiazdy migota∏y. „Mo˝na teraz
pokonaç gwiazdy, w∏àczyç migotanie
i troch´ Êwiate∏ – wyjaÊnia – i rozpoczàç
prezentacj´ takiego nieba, jakie widaç
z nowojorskiej ulicy. Nast´pnie rusza-
my na przeja˝d˝k´ na wieÊ, przygasza-
my Êwiat∏a i wy∏àczamy migotanie.”
Wreszcie oczom widza ukazuje si´ w ca-
∏ym majestacie nocne niebo takie, jakie
widaç ze szczytu góry. GoÊcie b´dà te˝
mogli, nie ruszajàc si´ z foteli, opuÊciç
Ziemi´ i zobaczyç obrazy z odleg∏ych
zakàtków WszechÊwiata.

Dla osoby patrzàcej na nià z ulicy ko-

pu∏a planetarium to górna po∏owa sfe-
ry o Êrednicy 28 m, zamkni´ta w szkla-
nej kostce. „U˝ywamy tej sfery na
wystawie, na której mo˝emy porówny-
waç rozmiary obiektów we WszechÊwie-
cie” – mówi Tyson. Poeta i artysta ma-
larz William Blake wyobra˝a∏ sobie Êwiat
w ziarnku piasku i mo˝liwoÊç uj´cia nie-
skoƒczonoÊci w d∏oni. Zamkni´cie Êwia-
ta w r´ku staje si´ mo˝liwe we wn´trzu
sfery, gdy Ziemia jest niewiele wi´ksza
od pi∏ki tenisowej, co pozwala wyobra-
˝aç sobie Uk∏ad S∏oneczny. „W tej skali
Jowisz ma oko∏o 5.5 m Êrednicy – zauwa-
˝a Tyson. – Sfera zaÊ reprezentuje S∏oƒ-
ce. Mo˝na zobaczyç i odczuç, o ile S∏oƒ-

ce jest wi´ksze od Ziemi. Przechodzimy
dalej do gwiazd i galaktyk, i z powro-
tem, poprzez chemi´ do czàsteczek, ato-
mów i struktury atomowej.” We wn´-
trzu sfery odtwarzane sà te˝ pierwsze
trzy minuty WszechÊwiata, zwiedzajà-
cy mogà obserwowaç Wielki Wybuch
i tworzenie si´ lekkich pierwiastków.

Ukoƒczenie prac nad przebudowà

Hayden Planetarium pozwoli Tysono-
wi powróciç do jego pierwszej pasji,
czyli badaƒ, które wstrzyma∏ na czas re-
montu. „Ciàgle interesuje mnie struk-
tura Galaktyki – stwierdza – i to, co na-
zywamy jej kinematykà i dynamikà.
Gwiazdy nie tylko charakteryzujà si´
okreÊlonà zawartoÊcià pierwiastków
ci´˝kich, ale tak˝e poruszajà si´ w okre-
Êlonym kierunku. Ta informacja mo˝e
wskazaç, jak Galaktyka b´dzie dalej
ewoluowaç lub z jakiej postaci ewolu-
owa∏a.” Tyson rozpocznie te badania ja-
ko kierownik nowego wydzia∏u astro-
fizyki przy Hayden Planetarium, w
którym pracuje ju˝ dwóch badaczy,
a kilku naukowców tu˝ po doktoracie
do∏àczy do nich jesienià. „W pewnym
sensie Hayden Planetarium rodzi si´
w ca∏oÊci – mówi – wraz z ca∏à infra-
strukturà wspomagajàcà program ba-
dawczy.” Tyson, mimo ˝e pozostanie
dyrektorem, wygospodaruje wi´cej cza-
su na badania, gdy˝ cz´Êç jego obowiàz-
ków przejmie James S. Sweitzer, po-
przednio zast´pca dyrektora Adler
Planetarium w Chicago, a dziÊ dyrek-
tor ds. projektów specjalnych w Rose
Center for Earth and Space.

Tyson, nawet poch∏oni´ty badaniami,

cz´sto b´dzie z pewnoÊcià widoczny ni-
czym Wenus w bezchmurnà noc tu˝ po
zachodzie s∏oƒca. Lubi bowiem wyst´-
powaç publicznie i uwa˝a to za swój
obowiàzek, szczególnie od czasu, kiedy
po raz pierwszy zobaczy∏ siebie w tele-
wizji. Gdy pracowa∏ w Columbia Uni-
versity, astronomowie zaobserwowali
wielkie protuberancje i rozb∏yski na S∏oƒ-
cu. KtoÊ z lokalnych wiadomoÊci za-
dzwoni∏ na uczelni´ i poprosi∏ Tysona
o komentarz. Tego wieczora obejrza∏
nagrany program. „Zda∏em sobie spra-
w´, ˝e z wyjàtkiem sportowców lub pio-
senkarzy, nigdy przedtem nie widzia-
∏em, ˝eby zasi´gano opinii czarnoskó-
rego cz∏owieka na temat nie majàcy nic
wspólnego z kolorem skóry. I wtedy
uzna∏em, ˝e moim najwi´kszym obo-
wiàzkiem jest s∏u˝yç dalej jako ekspert,
kiedy zechcà zadawaç pytania na temat
WszechÊwiata – i przy okazji prze∏amy-
waç stereotypy.” Tak wi´c badania ca-
∏ego WszechÊwiata przywiod∏y Tysona
na ostateczne spotkanie w uj´ciu Neru-
dy – spotkanie z samym sobà.

Steve Mirsky

Â

WIAT

N

AUKI

Kwiecieƒ 2000 17

Ciàg dalszy ze strony obok

RON ROVTAR

FPG International