Spis treœci

Urlopy

1. Urlop wypoczynkowy

1.1. W jaki sposób pracownik nabywa prawo do urlopu

wypoczynkowego?

1.2. Ustalanie wymiaru kolejnego urlopu wypoczynkowego

dla pracownika zatrudnionego w pe³nym wymiarze czasu
pracy

1.3. Okresy nauki wliczane do okresu pracy, od którego

uzale¿niony jest wymiar urlopu wypoczynkowego

1.4. Wymiar urlopu wypoczynkowego pracownika zatrudnio-

nego w niepe³nym wymiarze czasu pracy

1.5. Zasady udzielania urlopu wypoczynkowego
1.6. Urlop proporcjonalny
1.7. Obowi¹zek przesuniêcia terminu urlopu

wypoczynkowego

1.8. Odwo³anie z urlopu
1.9. Do kiedy nale¿y udzieliæ urlopu wypoczynkowego

1.10. Ekwiwalent pieniê¿ny za niewykorzystany urlop

wypoczynkowy

1.11. Urlop na ¿¹danie

2. Urlop bezp³atny
3. Urlop macierzyñski
4. Urlop wychowawczy
5. Odrêbnoœci dotycz¹ce pracowników m³odocianych

4

1. Urlop wypoczynkowy

1.1. W jaki sposób pracownik nabywa prawo do urlopu

wypoczynkowego?

Pracownik, który podejmuje pracê po raz pierwszy, w roku kalendarzowym,

w którym podj¹³ pracê, uzyskuje prawo do urlopu wraz z up³ywem ka¿dego
miesi¹ca pracy, w wymiarze 1/12 wymiaru urlopu przys³uguj¹cego mu po prze-
pracowaniu roku. Prawo do kolejnych urlopów (ju¿ w pe³nym wymiarze) pra-
cownik nabywa w ka¿dym nastêpnym roku kalendarzowym.

Przyk³ad:
Pracownik, który 1 paŸdziernika 2006 r. rozpoczyna pracê po raz pierwszy,
1 listopada uzyska prawo do urlopu wypoczynkowego w wymiarze 1,66
dnia, 1 grudnia – do kolejnego 1,66 dnia, 1 stycznia – do kolejnego 1,66
dnia. Tak obliczony urlop bêdzie przys³ugiwa³ pracownikowi za okres
od 1 paŸdziernika do 31 grudnia 2006 r. Od 1 stycznia 2007 r. pracowni-
kowi bêdzie przys³ugiwa³ urlop w pe³nym wymiarze, czyli 20 dni.

1.2. Ustalanie wymiaru kolejnego urlopu wypoczynkowego dla pra-

cownika zatrudnionego w pe³nym wymiarze czasu pracy

Wymiar urlopu pracownika zatrudnionego w pe³nym wymiarze czasu pra-

cy wynosi:

j

20 dni – je¿eli pracownik jest zatrudniony krócej ni¿ 10 lat,

j

26 dni – je¿eli pracownik jest zatrudniony co najmniej 10 lat.

Do okresu zatrudnienia, od którego zale¿y prawo do urlopu i jego wymiar,

wlicza siê okresy poprzedniego zatrudnienia bez wzglêdu na przerwy w za-
trudnieniu oraz sposób ustania stosunku pracy.

1.3. Okresy nauki wliczane do okresu pracy, od którego

uzale¿niony jest wymiar urlopu wypoczynkowego

Do okresu pracy, od którego zale¿y wymiar urlopu, zalicza siê okresy na-

uki z tytu³u ukoñczenia:

j

zasadniczej lub innej równorzêdnej szko³y zawodowej – przewidziany
programem nauczania czas trwania nauki, nie wiêcej jednak ni¿ 3 lata,

j

œredniej szko³y zawodowej – przewidziany programem nauczania czas
trwania nauki, nie wiêcej jednak ni¿ 5 lat,

j

œredniej szko³y zawodowej dla absolwentów zasadniczych (równorzêd-
nych) szkó³ zawodowych – 5 lat,

j

œredniej szko³y ogólnokszta³c¹cej – 4 lata,

j

szko³y policealnej – 6 lat,

j

szko³y wy¿szej – 8 lat.

UWAGA!

W przypadku, gdy pracownik pobiera³ naukê w czasie zatrudnienia, do

okresu pracy, od którego zale¿y wymiar urlopu, wlicza siê albo okres zatrud-
nienia, w którym by³a pobierana nauka, albo okres nauki – zale¿nie od tego,
co jest korzystniejsze dla pracownika.

1.4. Wymiar urlopu wypoczynkowego pracownika zatrudnionego

w niepe³nym wymiarze czasu pracy

Wymiar urlopu pracownika zatrudnionego w niepe³nym wymiarze czasu

pracy ustala siê proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy tego pracownika,
bior¹c za podstawê wymiar urlopu pracownika zatrudnionego w pe³nym wy-
miarze czasu pracy.

Zapamiêtaj!

Niepe³ny dzieñ urlopu wypoczynkowego zaokr¹gla siê w górê,

czyli do pe³nego dnia.

Przyk³ad:
Wymiar urlopu wypoczynkowego pracownika zatrudnionego w wymiarze
2/3 etatu, który nie przepracowa³ jeszcze 10 lat, ustala siê, mno¿¹c 2/3 przez
20, co daje 13 i 1/3, co po zaokr¹gleniu daje 14 dni urlopu rocznie.

Zapamiêtaj!

W przypadku jednoczesnego pozostawania w dwóch lub wiêcej

stosunkach pracy wliczeniu podlega tak¿e okres poprzedniego nieza-
koñczonego zatrudnienia w czêœci przypadaj¹cej przed nawi¹zaniem
drugiego lub kolejnego stosunku pracy.

1.5. Zasady udzielania urlopu wypoczynkowego

Urlopu udziela siê w dni, które s¹ dla pracownika dniami pracy, zgodnie

z obowi¹zuj¹cym go rozk³adem czasu pracy, w wymiarze godzinowym odpo-
wiadaj¹cym dobowemu wymiarowi czasu pracy pracownika w danym dniu.
Przy udzielaniu urlopu w wy¿ej wskazany sposób jeden dzieñ urlopu odpo-
wiada 8 godzinom pracy. Udzielenie pracownikowi urlopu w dniu pracy
w wymiarze godzinowym odpowiadaj¹cym czêœci dobowego wymiaru czasu
pracy dopuszczalne jest jedynie w przypadku, gdy czêœæ urlopu pozosta³a
do wykorzystania jest ni¿sza ni¿ pe³ny dobowy wymiar czasu pracy pracowni-
ka w dniu, na który ma byæ udzielony urlop.

Przyk³ad:

Prawid³owy sposób udzielenia urlopu wypoczynkowego pracownikowi

pracuj¹cemu w po³owie pe³nego wymiaru czasu pracy, od 14 lat,

w równowa¿nym systemie czasu pracy i wykonuj¹cemu pracê

przez 12 godzin

Wymiar urlopu wypoczynkowego takiego pracownika, zwa¿ywszy na jego
okres zatrudnienia, wynosi 26 dni. Poniewa¿ zatrudniony jest na pó³ etatu,
wymiar jego urlopu ulega redukcji o po³owê i wynosi 13 dni rocznie. Po-
niewa¿, jak wyjaœniono wy¿ej, jeden dzieñ urlopu wynosi 8 godzin, gdy
pomno¿ymy ten wymiar przez 13 dni urlopu, oka¿e siê, ¿e pula urlopowa
tego pracownika wyniesie 104 godziny. Poniewa¿ pracownik zatrudniony
jest w równowa¿nym systemie czasu pracy po 12 godzin dziennie, udzie-
lenie urlopu na 1 dzieñ pracy oznacza pomniejszenie jego puli urlopowej
wynosz¹cej 104 godziny w³aœnie o 12 godzin.
Przyjmijmy, ¿e pracownik sk³ada wniosek urlopowy na tydzieñ, w którym
wykonuje pracê przez 3 dni po 12 godzin. Jego pula urlopowa ulegnie
zmniejszeniu o 36 godzin, czyli o 4,5 dnia (1 dzieñ urlopu równa siê bo-
wiem 8 godzin, a zatem 36 : 8 = 4,5), i bêdzie wynosiæ 68 godzin urlopu
(czyli 8,5 dnia) do wykorzystania.

Pracodawca udziela urlopów zgodnie z planem urlopów, który sporz¹dza,

bior¹c pod uwagê wnioski pracowników oraz koniecznoœæ zapewnienia nor-
malnego toku pracy.

Plan urlopów nie musi byæ jednak ustalany, jeœli organizacja zwi¹zko-

wa wyrazi³a na to zgodê lub u danego pracodawcy organizacja zwi¹zkowa
nie dzia³a. Pracodawca ustala wtedy termin urlopu w porozumieniu z pra-
cownikiem.

Zapamiêtaj!

Udzielenie pracownikowi urlopu wypoczynkowego jest obowi¹z-

kiem pracodawcy. Pracodawca nie mo¿e jednak jednostronnie narzu-
ciæ pracownikowi terminu wykorzystania takiego urlopu.

Jedynym przypadkiem, kiedy pracodawca mo¿e narzuciæ pracownikowi wy-

korzystanie urlopu wypoczynkowego, jest wypowiedzenie stosunku pracy. W ta-
kiej sytuacji pracodawca mo¿e nakazaæ pracownikowi wykorzystanie przys³ugu-
j¹cego mu urlopu wypoczynkowego do koñca okresu wypowiedzenia.

1.6. Urlop proporcjonalny

W roku kalendarzowym, w którym ustaje stosunek pracy z pracownikiem

uprawnionym do kolejnego urlopu, pracownikowi przys³uguje urlop:

j

u dotychczasowego pracodawcy – w wymiarze proporcjonalnym do
okresu przepracowanego u tego pracodawcy w roku ustania stosunku
pracy, chyba ¿e przed ustaniem tego stosunku pracownik wykorzysta³
urlop w przys³uguj¹cym mu lub w wy¿szym wymiarze,

j

u kolejnego pracodawcy – w wymiarze:

– proporcjonalnym do okresu pozosta³ego do koñca danego roku ka-

lendarzowego – w razie zatrudnienia na czas nie krótszy ni¿ do koñ-
ca danego roku kalendarzowego,

– proporcjonalnym do okresu zatrudnienia w danym roku kalendarzo-

wym – w razie zatrudnienia na czas krótszy ni¿ do koñca danego ro-
ku kalendarzowego.

Powy¿sze zasady ustalania urlopu proporcjonalnego stosuje siê równie¿

przy obliczaniu wymiaru urlopu wypoczynkowego przys³uguj¹cego pracowni-
kowi powracaj¹cemu do pracy u dotychczasowego pracodawcy po trwaj¹cym
co najmniej 1 miesi¹c okresie:

j

urlopu bezp³atnego,

j

urlopu wychowawczego,

j

zasadniczej s³u¿by wojskowej lub jej formy zastêpczej, okresowej s³u¿-
by wojskowej, przeszkolenia wojskowego albo æwiczeñ wojskowych,

j

tymczasowego aresztowania,

j

nieusprawiedliwionej nieobecnoœci w pracy.

Okresy te bowiem, jeœli trwaj¹ co najmniej 1 miesi¹c, nie ulegaj¹ zalicze-

niu do okresów, od których zale¿y prawo do urlopu wypoczynkowego oraz
d³ugoœæ tego urlopu.

Zasady dotycz¹ce udzielania urlopu wypoczynkowego w wymiarze pro-

porcjonalnym stosuje siê równie¿ do pracownika podejmuj¹cego pracê u ko-
lejnego pracodawcy w ci¹gu innego roku kalendarzowego ni¿ rok, w którym
usta³ jego stosunek pracy z poprzednim pracodawc¹.

UWAGA!

Pracownikowi, który przed ustaniem stosunku pracy w ci¹gu roku kalenda-

rzowego wykorzysta³ urlop w wymiarze wy¿szym ni¿ mu nale¿ny, przys³ugu-
je u kolejnego pracodawcy urlop w odpowiednio ni¿szym wymiarze; ³¹czny
wymiar urlopu w roku kalendarzowym nie mo¿e byæ jednak ni¿szy ni¿ wyni-
kaj¹cy z okresu przepracowanego w tym roku u wszystkich pracodawców.

1.7. Obowi¹zek przesuniêcia terminu urlopu wypoczynkowego

Mog¹ siê zdarzyæ okolicznoœci powoduj¹ce, ¿e pracodawca ma obowi¹zek

przesuniêcia terminu urlopu wypoczynkowego na termin póŸniejszy. Okolicz-
noœci takie to:

j

choroba,

j

odosobnienie zwi¹zane z chorob¹ zakaŸn¹,

j

powo³ania na æwiczenia wojskowe lub szkolenie wojskowe do 3 mie-
siêcy,

j

urlop macierzyñski.

Zapamiêtaj!

W innych przypadkach ni¿ ww. pracodawca mo¿e zmieniæ termin

urlopu tylko na wniosek pracownika umotywowany wa¿nymi przyczy-
nami lub gdy nieobecnoœæ pracownika w pracy spowodowa³aby po-
wa¿ne zak³ócenia toku pracy.

1.8. Odwo³anie z urlopu

Pracodawca mo¿e równie¿ odwo³aæ pracownika z urlopu ju¿ rozpoczête-

go. Odwo³anie takie mo¿e nast¹piæ tylko wtedy, gdy obecnoœæ pracownika
w zak³adzie pracy jest wymagana z powodu szczególnych okolicznoœci nie-
przewidzianych w chwili rozpoczynania urlopu. Jednak pracodawca ma wów-
czas obowi¹zek pokryæ koszty poniesione przez pracownika w bezpoœrednim
zwi¹zku z takim odwo³aniem, a pozosta³¹ czêœæ urlopu udzieliæ w póŸniej-
szym terminie.

1.9. Do kiedy nale¿y udzieliæ urlopu wypoczynkowego

Pracodawca ma obowi¹zek udzieliæ pracownikowi urlopu przys³uguj¹ce-

go mu w danym roku kalendarzowym najpóŸniej do koñca pierwszego kwar-
ta³u nastêpnego roku kalendarzowego. Termin ten uwa¿a siê za zachowany, je-
¿eli pracownik rozpocznie urlop przed up³ywem tego kwarta³u, czyli przed
31 marca. Mo¿e siê jednak zdarzyæ, ¿e pracodawca nie udzieli urlopu w wy-
maganym terminie. W takiej sytuacji urlop nie „przepada”. Prawo pracownika
do zaleg³ego urlopu przedawnia siê bowiem, tak jak i inne roszczenia ze sto-
sunku pracy, z up³ywem 3 lat od dnia, w którym sta³o siê wymagalne. Ozna-
cza to, ¿e do 3 lat od chwili nabycia prawa do urlopu pracownik mo¿e doma-
gaæ siê udzielenia mu zaleg³ego urlopu, ale tylko w formie naturalnej, czyli
tzw. „dni wolnych od pracy”.

1.10. Ekwiwalent pieniê¿ny za niewykorzystany urlop

wypoczynkowy

Prawo do ekwiwalentu pieniê¿nego przys³uguje pracownikowi w razie

niewykorzystania przys³uguj¹cego mu urlopu w ca³oœci lub w czêœci z powo-
du rozwi¹zania lub wygaœniêcia stosunku pracy. Jest to jedyny przypadek, kie-
dy pracodawca, zamiast udzieliæ urlopu w naturze, ma prawo wyp³aciæ pra-
cownikowi ekwiwalent. Pracodawca nie ma jednak obowi¹zku wyp³acenia
ekwiwalentu pieniê¿nego w przypadku, gdy strony postanowi¹ o wykorzysta-
niu urlopu w czasie pozostawania pracownika w stosunku pracy na podstawie
kolejnej umowy o pracê zawartej z tym samym pracodawc¹ bezpoœrednio po
rozwi¹zaniu lub wygaœniêciu poprzedniej umowy o pracê z tym pracodawc¹.

1.11. Urlop na ¿¹danie

Pracownik ma w ka¿dym roku kalendarzowym prawo do 4 dni urlopu na

¿¹danie, który jednak nie stanowi odrêbnego od urlopu wypoczynkowego pra-
wa pracownika do wypoczynku, lecz jest czêœci¹ tego urlopu. Nie s¹ to bowiem
4 dodatkowe dni urlopu, lecz 4 dni spoœród wszystkich dni przys³uguj¹cego
pracownikowi urlopu wypoczynkowego. Urlop na ¿¹danie to zatem nic innego
jak urlop wypoczynkowy, udzielany jednak nie na wniosek pracownik, lecz na
jego ¿¹danie. Pracodawca ma obowi¹zek udzieliæ go w terminie wskazanym
przez pracownika, przy czym wystarczy, ¿e pracownik zg³osi ¿¹danie udziele-
nia takiego urlopu nie póŸniej ni¿ w dniu jego rozpoczêcia.

Zapamiêtaj!

Urlop na ¿¹danie mo¿e byæ wykorzystany w ca³oœci (cztery kolej-

ne dni) lub w czêœciach (np. cztery razy po jednym dniu, dwa razy po
dwa dni itd.).

2. Urlop bezp³atny

Oprócz urlopu wypoczynkowego za który pracownikowi przys³uguje wyna-

grodzenie, jakie by otrzyma³, gdyby w tym czasie pracowa³, pracownik mo¿e
skorzystaæ z urlopu bezp³atnego. Pracodawca mo¿e udzieliæ takiego urlopu na
pisemny wniosek pracownika, ale nie jest to jego obowi¹zkiem.

3. Urlop macierzyñski

Pracownicy przys³uguje urlop macierzyñski w wymiarze:

„

16 tygodni przy pierwszym porodzie,

„

18 tygodni przy ka¿dym nastêpnym porodzie,

„

26 tygodni w przypadku urodzenia wiêcej ni¿ jednego dziecka.

Zasadniczo urlop macierzyñski powinien byæ wykorzystany po dniu poro-

du. Jednak co najmniej dwa tygodnie takiego urlopu mog¹ byæ wykorzystane
przed przewidywan¹ dat¹ porodu.

Zapamiêtaj!

Pracownica po wykorzystaniu po porodzie co najmniej 14 tygodni

urlopu macierzyñskiego ma prawo zrezygnowaæ z pozosta³ej czêœci te-
go urlopu. W takim przypadku prawo do niewykorzystanej czêœci urlo-
pu macierzyñskiego przys³uguje ojcu dziecka, a jego pracodawca ma
obowi¹zek udzieliæ mu tego urlopu.

Pracownica zg³asza pracodawcy pisemny wniosek w sprawie rezygnacji z

czêœci urlopu macierzyñskiego najpóŸniej 7 dni przed przyst¹pieniem do pra-
cy. Do wniosku za³¹cza zaœwiadczenie pracodawcy zatrudniaj¹cego ojca
dziecka, potwierdzaj¹ce termin rozpoczêcia przez ojca dziecka urlopu macie-
rzyñskiego, przypadaj¹cy bezpoœrednio po terminie rezygnacji z czêœci tego
urlopu przez matkê.

Zapamiêtaj!

Urlop macierzyñski jest urlopem obowi¹zkowym. Za czas tego

urlopu przys³uguje zasi³ek macierzyñski.

4. Urlop wychowawczy

Pracownik (zarówno mê¿czyzna, jak i kobieta) zatrudniony co najmniej

6 miesiêcy (w ogólnym sta¿u pracy, a nie u danego pracodawcy) ma prawo do
urlopu wychowawczego w wymiarze 3 lat w celu sprawowania osobistej opie-
ki nad dzieckiem, jednak nie d³u¿ej ni¿ do ukoñczenia przez nie 4 roku ¿ycia.

Wniosek o urlop wychowawczy nale¿y z³o¿yæ najpóŸniej dwa tygodnie

przed planowanym terminem rozpoczêcia tego urlopu.

Zapamiêtaj!

Pracodawca ma obowi¹zek udzieliæ pracownikowi urlopu

wychowawczego, jeœli pracownik sk³ada wniosek o udzielenie takie-
go urlopu.

Poniewa¿, w przeciwieñstwie do urlopu macierzyñskiego, urlop wycho-

wawczy nie jest urlopem obowi¹zkowym, pracownik mo¿e z niego wczeœniej
zrezygnowaæ.

Rezygnacja mo¿e nast¹piæ:

j

w ka¿dym czasie – za zgod¹ pracodawcy,

j

po uprzednim zawiadomieniu pracodawcy najpóŸniej 30 dni przed
planowanym powrotem do pracy.

Zapamiêtaj!

Pracodawca nie mo¿e odmówiæ pracownikowi skrócenia lub

rezygnacji z urlopu wychowawczego. Ma te¿ obowi¹zek dopuszcze-
nia pracownika po zakoñczonym urlopie wychowawczym do pracy na
dotychczasowym stanowisku, a jeœli nie jest to mo¿liwe, na innym
równorzêdnym stanowisku odpowiadaj¹cym kwalifikacjom pracowni-
ka, za wynagrodzeniem nie ni¿szym ni¿ przys³uguj¹ce na dotychcza-
sowym stanowisku w momencie powrotu pracownika do pracy.

Pracownik uprawniony do urlopu wychowawczego zamiast skorzystaæ

z tego urlopu mo¿e z³o¿yæ pracodawcy wniosek o obni¿enie wymiaru czasu
pracy w okresie, kiedy móg³by korzystaæ z urlopu wychowawczego, jednak nie
wiêcej ni¿ do 1/2 etatu.

Pracodawca ma obowi¹zek zmniejszyæ wymiar czasu pracy pracownika

uprawnionego do urlopu wychowawczego, jeœli pracownik sk³ada o to wniosek.

Zapamiêtaj!

Ka¿demu pracownikowi (kobiecie i mê¿czyŸnie) wychowuj¹cemu

przynajmniej jedno dziecko, które nie przekroczy³o 14 roku ¿ycia,
przys³uguje, niezale¿nie od powy¿szych uprawnieñ, prawo do 2 dni
wolnych od pracy w ka¿dym roku kalendarzowym, z zachowaniem
prawa do wynagrodzenia.

Powy¿sze uprawnienia (urlop wychowawczy, zmniejszenie wymiaru cza-

su pracy, 2 dni „na opiekê nad dzieckiem”) przys³uguj¹ ³¹cznie matce i ojcu
dziecka, co oznacza, ¿e jedno mo¿e skorzystaæ z nich w takim wymiarze,
w jakim nie skorzysta drugie, oraz ¿e nie mog¹ korzystaæ równoczeœnie.

5. Odrêbnoœci dotycz¹ce pracowników m³odocianych

Pracownik m³odociany nabywa prawo do urlopu wypoczynkowego

w wymiarze 12 dni po up³ywie 6 miesiêcy od rozpoczêcia pierwszej pracy.
Z up³ywem roku (12 miesiêcy, a nie roku kalendarzowego) nabywa zaœ pra-
wo do 26 dni urlopu. Jednak w roku, w którym koñczy 18 lat, nabywa prawo
do urlopu w wymiarze 20 dni.

Pracownikowi m³odocianemu uczêszczaj¹cemu do szko³y pracodawca po-

winien udzieliæ urlopu w okresie ferii lub wakacji szkolnych. Jeœli pracownik
jeszcze nie naby³ prawa do urlopu, pracodawca na wniosek pracownika mo¿e
w tym okresie udzieliæ urlopu wypoczynkowego zaliczkowo.

W przypadku pracownika m³odocianego, bêd¹cego uczniem szko³y dla

pracuj¹cych, pracodawca na wniosek tego pracownika ma obowi¹zek udzie-
liæ mu urlopu bezp³atnego w wymiarze co najwy¿ej 2 miesiêcy w czasie ferii
lub wakacji szkolnych.