PROMOCJA ZDROWIA

14

Remedium STYCZEÑ 2003

Zdrowa osobowoϾ

Czy psychoterapia jest jedn¹ z dziedzin profesjonalnej pomocy psy-

chologicznej? A mo¿e jest raczej jedn¹ z dziedzin terapii medycznej?
Brak jasnych rozró¿nieñ w tej kwestii mo¿e prowadziæ do ró¿nych nad-

u¿yæ terminologicznych, a nawet problemów formalnych przy zdoby-

waniu uprawnieñ psychoterapeutycznych.

Spór o miejsce psychoterapii jest w ostat-

nich czasach coraz bardziej aktualny ze wzglê-

du na rosn¹c¹ popularnoœæ ró¿nych form po-

mocy psychologicznej. Z jednej strony mamy

pogl¹dy, które przeciwstawiaj¹ sobie pomoc

psychologiczn¹ i psychoterapiê, klasyfikuj¹c tê

drug¹ jako dyscyplinê œciœle medyczn¹. Z dru-

giej strony skrajnie odmienne stanowisko po-

lega na pos³ugiwaniu siê szerok¹ definicj¹ psy-

choterapii, kiedy to praktycznie ka¿da forma

pomocy psychologicznej ma znaczenie terapeu-

tyczne. W tym znaczeniu psychoterapiê mo¿-

na zalecaæ te¿ ludziom zdrowym i bez zabu-

rzeñ (por. K. D¹browski 1996), np. w celu roz-

woju osobowoœci, doskonalenia charakteru, czy

dla doraŸnych zmian w sposobie prze¿ywania.

Zamiarem niniejszego artyku³u jest wykazanie,

i¿ najbardziej racjonalny i jednoczeœnie prak-

tyczny bêdzie pogl¹d, który z jednej strony

zalicza psychoterapiê do dziedzin profesjonal-

nej pomocy psychologicznej, ale z drugiej od-

rzuca szerok¹ definicjê psychoterapii i nie uto¿-

samia ka¿dej pomocy psychologicznej z psy-

choterapi¹.

Problemy z definicj¹

K³opoty z okreœleniem miejsca psychotera-

pii w stosunku do innych dziedzin s¹ najbar-

dziej widoczne przy próbie podania jej defini-

cji. Trudnoœci ze zdefiniowaniem psychotera-

pii akcentuj¹ niemal wszyscy teoretycy tej dzie-

dziny (por. np. Kratochvil 1978, Aleksandro-

wicz 1994, Czaba³a 1997). W tej sytuacji mo¿-

na za K. Popielskim (1989) powtórzyæ: W ak-

tualnym stanie teorii psychoterapeutycznej

jest rzecz¹ ryzykown¹ podawanie jednej, ogól-

nie przyjmowanej definicji psychoterapii. Spra-

wê utrudnia zarówno rozmaitoœæ koncepcji psy-

choterapeutycznych, jak i brak jednoznaczne-

go okreœlenia jej celów. Spór dotyczy równie¿

sposobów dojœcia do psychiki cz³owieka i sku-

tecznoœci stosowania ró¿nych technik psycho-

terapeutycznych. Je¿eli siê przyjmuje, ¿e spra-

w¹ wzglêdnie prost¹ jest okreœlenie celu psy-

choterapii, którym jest osi¹gniêcie zdrowia

psychicznego, to jednoczeœnie trzeba dodaæ, ¿e

brak jest przyjmowanych bezdyskusyjnie kry-

teriów rozstrzygaj¹cych o chorobie i zdrowiu,

a to wyraŸnie zmniejsza stopieñ pewnoœci ujêæ

definicyjnych (s.71). Wobec tego typu trudno-

œci pojêciowych czêste jest umieszczanie psy-

choterapii tam, gdzie siê ona z regu³y odbywa,

to znaczy na gruncie medycyny. Wtedy ³atwiej

o definicje psychoterapii jako po prostu „me-

tody leczenia œrodkami psychologicznymi”.

Niestety, tego typu podejœcie czêsto prowa-

dzi do przeciwstawienia sobie psychoterapii

i pomocy psychologicznej.

Psychoterapia jako

dziedzina medycyny

Teoretycy psychoterapii, którzy psychote-

rapiê przeciwstawiaj¹ pomocy psychologicz-

nej (i wykluczaj¹ psychoterapiê z jej zakresu)

– jak np. J. Aleksandrowicz, A. Kokoszka, Cz.

Czaba³a – przywo³uj¹ nastêpuj¹ce argumenty.

Pomoc psychologiczna oparta jest na diagno-

zie psychologicznej, a psychoterapia na diagno-

zie medycznej. Zatem tylko lekarz jest osob¹

kompetentn¹, aby orzekaæ o zdrowiu i choro-

bie. Psychoterapia odwo³uje siê do obowi¹zu-

j¹cych koncepcji zdrowia i choroby, natomiast

pomoc psychologiczna korzysta z okreœleñ na

temat tego, co dla cz³owieka korzystne (dobre),

a co niekorzystne (z³e). Psychoterapia nie do-

konuje siê w ramach relacji pomagania, lecz

(jak to okreœla J. Aleksandrowicz, 1994, s.18-

19) w ramach relacji leczenia, która wyznacza

osobie chorej spo³eczn¹ rolê pacjenta. Wresz-

cie psychoterapia jest postrzegana jako dzia³a-

nie, które mia³oby odmienny cel od pomocy

psychologicznej. Celem tym by³oby wywo³a-

nie zmiany polegaj¹cej na usuniêciu zaburzeñ,

natomiast celem pomocy psychologicznej by-

³oby dostarczenie osobie wspomaganej mo¿-

liwoœci zaspokojenia jej aktualnych potrzeb

b¹dŸ d¹¿eñ.

Takie umiejscowienie psychoterapii poza po-

moc¹ psychologiczn¹ wydaje siê nie uwzglêdniaæ

istotnych elementów sytuacji terapeutycznej. Psy-

choterapia, przy ca³ej swej specyfice medycznej,

zawiera jednak tak¿e elementy relacji pomaga-

nia i pos³uguje siê równie¿ diagnoz¹ psycholo-

giczn¹. Nie mo¿na te¿ pomin¹æ subiektywnego

poczucia pacjenta i terapeuty. Wyodrêbnianie re-

lacji leczenia i przeciwstawianie jej relacji po-

magania sugerowa³oby, ¿e psychoterapeuta le-

czy, a nie pomaga. Wydaje siê, ¿e jest to w ra¿¹-

cej sprzecznoœci z nastawieniem terapeuty i ocze-

kiwaniem pacjenta. Pacjent chce otrzymaæ pomoc

poprzez leczenie. Wiêkszoœæ chorych zdecydo-

wanie unika lekarzy (jeœli tylko ma wybór), któ-

rzy lecz¹ chorobê, a nie pomagaj¹ choremu. Sk¹d-

in¹d dlatego tak istotny jest postulat humanizacji

psychoterapii, która winna leczyæ chorego, a nie

chorobê (por. Frankl 1978). Ponadto zwolennicy

œciœle medycznego rozumienia psychoterapii

odwo³uj¹ siê chêtnie do Ÿród³os³owu greckiego

i przypominaj¹, ¿e terapia oznacza leczenie (por.

J. Aleksandrowicz 1994, s.12 oraz A. Kokoszka

1993, s.14). Wydaje siê, ¿e przeoczaj¹ oni, i¿ s³o-

wo terapeuta pochodzi od greckiego therapeutes

– pielêgnuj¹cy, a therapeia to tak¿e – s³u¿ba, to-

warzyszenie, obs³uga. Psychoterapia by³aby wiêc

tak¿e towarzyszeniem w cierpieniu (relacja po-

magania!), a nie tylko wykorzystaniem wiedzy

medycznej i psychologicznej.

Psychoterapia jako dziedzina

pomocy psychologicznej

W œwietle powy¿szych uwag, przeciwstawia-

nie sobie psychoterapii (jako w³aœciwej medy-

cynie) i pomocy psychologicznej (jako w³aœci-

wej psychologii), obci¹¿one jest b³êdem zawê-

¿enia zakresu pojêcia pomocy psychologicznej

i pomija fakt istnienia pomocy psychologicznej

w ca³ej medycynie, a szczególnie psychiatrii

(por. K. Jankowski 1994). Bardziej prawid³owe

zarówno ze wzglêdu na znaczenie pojêæ, jak i ich

zakres bêdzie wiêc przyjêcie, ¿e pomoc psycho-

logiczna jest pojêciem nadrzêdnym i zakreso-

wo szerszym ni¿ psychoterapia. Psychoterapia

by³aby zatem wyspecjalizowan¹ form¹ profesjo-

Pomoc psychologiczna

czy psychoterapia?

Piotr Szczukiewicz

7.p65

03-01-08, 12:52

14

Czarny

STYCZEÑ 2003 Remedium

15

PROMOCJA ZDROWIA

Zdrowa osobowoϾ

nalnej pomocy psychologicznej. Ta specjaliza-

cja polega³aby w³aœnie na zwi¹zku z medycyn¹

i wykorzystaniu pomocy psychologicznej do

leczenia – usuwania zaburzeñ.

Dodatkowym uzasadnieniem takiego stanowi-

ska jest fakt powszechnej zgody na stwierdzenie,

¿e lecz¹ce dzia³ania psychoterapeutyczne doko-

nuj¹ siê w³aœnie drogami psychologicznymi. Po-

twierdzaj¹ ten fakt nawet zwolennicy separowa-

nia psychoterapii od pomocy psychologicznej.

Nale¿y wskazaæ tak¿e na niespecyficzne

czynniki lecz¹ce, które s¹ obecne w psychote-

rapii, i które w³¹czaj¹ j¹ w szeroko rozumian¹

pomoc psychologiczn¹. Zarówno z perspekty-

wy pacjenta, jak i psychoterapeuty ich relacja

ma charakter relacji pomagania i obok leczenia

dochodzi do udzielania pomocy psychologicz-

nej. Wiêkszoœæ form psychoterapii oparta jest na

wspólnych psychologicznych zasadach. Udzie-

lanie pomocy psychologicznej jest wyra¿aniem

przez psychoterapeutê szacunku, zainteresowa-

nia i zrozumieniem problemów pacjenta. W psy-

choterapii stosuje siê otwart¹ komunikacjê. Za-

chêca siê pacjentów do powstrzymania siê od

cenzury i krytyki. Te niespecyficzne czynniki

wzbudzaj¹ nadziejê, uspokajaj¹, redukuj¹ lêk

i poczucie winy (Grzesiuk 1987, s.5).

Niespecyficzne czynniki lecz¹ce w psycho-

terapii czêsto nawi¹zuj¹ do szeroko rozumianej

relacji pomagania i stosunku terapeuty do pa-

cjenta na p³aszczyŸnie ludzkiej. Do takich czyn-

ników nale¿a³oby np.: dostarczanie nowych, ko-

rekcyjnych prze¿yæ emocjonalnych sprzyja-

j¹cych uczeniu siê nowych form zachowa-

nia, wzmacnianie pacjenta przez wyra¿anie

akceptacji, pochwa³, pokazywanie jego lep-

szych stron, czy podkreœlanie autonomii pa-

cjenta i jego niezale¿noœci. Tego typu dzia-

³ania s¹ obecne tak¿e w innych nurtach pro-

fesjonalnego pomagania psychologicznego,

np. w poradnictwie. Trudno wiêc zaprzeczyæ

zwi¹zkom psychoterapii z pomoc¹ psycho-

logiczn¹, gdy¿ niespecyficzne czynniki le-

cz¹ce w psychoterapii bazuj¹ na relacji po-

magania, w jakiej znajduje siê pacjent i psy-

choterapeuta.

Nie wszystko jest psychoterapi¹

Wysi³ki psychoterapeutów, zw³aszcza psy-

choterapeutów-lekarzy, aby ostro wytyczyæ

granice swojej dyscypliny, wydaj¹ siê zrozu-

mia³e wobec licznych nadu¿yæ s³owa psycho-

terapia. Tym mianem bywaj¹ bowiem czasem

okreœlane dzia³ania zwi¹zane raczej z higien¹ psy-

chiczn¹ lub psychoedukacj¹ czy psychoprofilak-

tyk¹, a nawet oddzia³ywaniami medycyny niekon-

wencjonalnej. Dlatego konieczne jest podkreœlenie,

¿e s¹ te¿ inne ni¿ psychoterapia dziedziny pomocy

psychologicznej, oraz ¿e istniej¹ tak¿e kryteria po-

zwalaj¹ce odró¿niæ psychoterapiê od np. poradnic-

twa psychologicznego czy psychoedukacji.

Szerokie definiowanie psychoterapii, kiedy

okreœlenie to odnosi siê do wszelkich form po-

mocy psychologicznej, wynika prawdopodob-

nie z faktu, ¿e istot¹ ró¿nych form pomocy psy-

chologicznej jest odpowiednia relacja z osob¹

wspomagan¹. Kontakt œciœle psychoterapeutycz-

ny równie¿ opiera siê na tego typu relacji, wiêc

przez analogiê mówi siê czasem o psychotera-

pii, mimo i¿ dany kontakt nie jest akurat nakie-

rowany na ³agodzenie objawów czy usuwanie

zaburzeñ. S¹dzê, ¿e tego typu nieœcis³oœci ter-

minologiczne Ÿle s³u¿¹ pomocy psychologicz-

nej, a psychoterapii w szczególnoœci. Dlatego

uwa¿am, ¿e termin psychoterapia nale¿y zare-

zerwowaæ przede wszystkim dla tych form pro-

fesjonalnej pomocy psychologicznej, które:

•

pos³uguj¹ siê koncepcj¹ choroby w od-

niesieniu do problemów i zaburzeñ ¿ycia psy-

chicznego, a co za tym idzie opieraj¹ siê te¿ na

diagnozie medycznej i cele dzia³añ terapeutycz-

nych formu³uj¹ równie¿ w kategoriach medycz-

nych (np. „uwolnienie od objawów”);

•

w wyraŸny sposób kontroluj¹ zmienne

odpowiedzialne za nadawanie struktury relacji

pomagania. Oznacza to, ¿e terapeuta jest wy-

soce œwiadomy stopnia w jakim wykorzystuje

siebie w tworzeniu relacji pomagania oraz w

jakim kontroluje zakres i g³êbokoœæ interakcji

w obszarze terapii;

• zajmuj¹ siê g³êbokimi problemami psy-

chicznymi, gdzie „g³êbokoœæ” oznacza zarów-

no zaanga¿owanie sfery nieœwiadomoœci, jak

te¿ bardziej centralne po³o¿enie problemu w sto-

sunku do sfery osobowoœci (np. problemy

powsta³e we wczesnym dzieciñstwie).

Oczywiœcie, nawet przy tego typu kryteriach

jak powy¿sze, nadal pozostanie pewien obszar

dzia³añ pomocowych, który bêdzie budzi³ w¹t-

pliwoœci terminologiczne. Czasem taki k³opot

powstanie przy okreœleniu ró¿nic miêdzy nie-

którymi niedyrektywnymi formami poradnic-

twa psychologicznego a psychoterapi¹. Bez-

pieczniejsze bêdzie jednak przyj¹æ, ¿e dzieje

siê tak ze wzglêdu na podobieñstwa obu dys-

cyplin pomocy psychologicznej, ni¿ d¹¿yæ do

fa³szywej unifikacji, wszystko nazywaj¹c psy-

choterapi¹ lub sztucznie wyrzucaæ dzia³ania

psychoterapeutyczne poza obrêb pomocy psy-

chologicznej. q

Bibliografia

Aleksandrowicz J. (1994), Psychoterapia medycz-

na, PZWL, Warszawa.

Czaba³a J. Cz. (1997), Czynniki lecz¹ce w psycho-

terapii, PWN, Warszawa.

D¹browski K. (1996), W poszukiwaniu zdrowia

psychicznego, PWN, Warszawa.

Frankl V.E. (1978), Psychoterapia dla ka¿dego,

IW PAX, Warszawa.

Grzesiuk L. (1987), Spotkania, które lecz¹, Na-

sza Ksiêgarnia, Warszawa.

Jankowski K. (1994), Od psychiatrii biologicz-

nej do humanistycznej... 20 lat póŸniej, Wyd.

Jacek Santorski, Warszawa.

Kokoszka A. (1993), Psychoterapia jako meto-

da leczenia, w: A. Kokoszka, P. Drozdowski

(red.), Wprowadzenie do psychoterapii, Wyd.

AM, Kraków, s.13-21.

Kratochvil S. (1978), Psychoterapia, PWN,

Warszawa.

Popielski K. (1989), Koncepcja logoterapii V.E.

Frankla i jej znaczenie w poradnictwie psycho-

logiczno-pastoralnym, w: Z. Chlewiñski (red.),

Wybrane zagadnienia z psychologii pastoral-

nej, Wyd. KUL, Lublin, s.69-101.

Sêk H. (1991), Podstawowe rodzaje pomocy psy-

chologicznej, w: Sêk H., (red.), Spo³eczna psy-

chologia kliniczna, PWN, Warszawa, s.365-380.

Autor jest psychologiem, pracownikiem

naukowym w Zak³adzie Psychologii Kli-
nicznej UMCS w Lublinie, terapeut¹.

7.p65

03-01-08, 12:52

15

Czarny