Â

WIAT

N

AUKI

Wrzesieƒ 1997 15

Papugi

na cenzurowanym

Ornitolodzy powàtpiewajà,
czy mnichy sà szkodnikami

S

tada jaskrawozielonych papug
z gatunku zwanego mnichà, ha∏a-
Êliwych bardziej ni˝ grupa roz-

brykanych przedszkolaków, spotyka si´
dziÊ coraz cz´Êciej w faunie wielu ame-
rykaƒskich miast. Stephen Pruett-Jones,
profesor ekologii i ewolucjonizmu w
University of Chicago stwierdzi∏, ˝e
wyst´pujà one obecnie na co najmniej
76 stanowiskach w 15 stanach USA. „Sà-

dz´, ˝e w ciàgu najbli˝szych 20 lat roz-
powszechnià si´ one w ca∏ym kraju” –
mówi Pruett-Jones.

Chocia˝ niektórzy uwa˝ajà widok sta-

dek papug za czarujàcy, szczególnie
w szarych miastach na pó∏nocy Stanów
Zjednoczonych, to jednak ich obecnoÊç
mo˝e stanowiç problem. Nikt jednak nie
wie tego na pewno, a tylko nieliczni ba-
dacze próbujà znaleêç odpowiedê na to
pytanie.

Przekonanie, ˝e mnichy sà rolniczymi

szkodnikami, podobnie jak szpaki czy
afrykaƒski wik∏acz ognisty, oparte jest
na wynikach badaƒ prowadzonych od
lat szeÊçdziesiàtych w Argentynie i Uru-

gwaju (dwóch z pi´ciu paƒstw Amery-
ki Po∏udniowej b´dàcych naturalnym
obszarem wyst´powania tych papug).
Ocen´ t´ jednak ostatnio zakwestiono-
wa∏ wybitny ornitolog argentyƒski En-
rique H. Bucher. W jednym z artyku∏ów
napisa∏, ˝e „neotropikalne papugi nie
pasujà do typowego wizerunku upor-
czywego szkodnika. Brak im charakte-
rystycznej kombinacji takich cech, jak
du˝a mobilnoÊç, stadne ˝erowanie i noc-
leg, oportunistyczne gniazdowanie i wy-
soka produktywnoÊç, które sk∏adajà si´
na klasyczny wizerunek naprawd´ szko-
dliwych ptaków.”

Jakkolwiek ornitolodzy spierajà si´,

czy mnicha jest szkodnikiem, to gene-
ralnie zgadzajà si´, ˝e to ptak rzeczywi-
Êcie niezwyk∏y, „jedna z najbardziej in-
teresujàcych papug na Êwiecie” – jak

mówi Pruett-Jones. Jest to je-
dyny z ponad 330 gatunków
papug, który buduje gniazdo.
Gniazda mogà byç prostymi
mieszkankami dla ptasiej pa-
ry, ale mogà te˝ przybieraç
form´ monstrualnych kon-
strukcji wielkoÊci ma∏ego sa-
mochodu, które stanowià
schronienie dla kilku par, za-
mieszkujàcych osobne komo-
ry niczym apartamenty. „Ich
gniazda sà jak na papug´ zu-
pe∏nie niezwyk∏e” – stwier-
dza Jessica Eberhard ze Smi-
thsonian Tropical Research
Institute w Panamie. Cz´sto
skupione sà w koloniach za-
mieszkiwanych przez setki
ptaków.

Równie˝ zachowania so-

cjalne mnichy okazujà si´ nie-
zwyk∏e. Eberhard stwierdzi-
∏a, ˝e niektóre pary l´gowe
korzystajà z pomocy trze-
ciej papugi, prawdopodobnie
wczeÊniejszego potomstwa;
wykonuje ona ró˝ne prace, na
przyk∏ad uczestniczy w bu-
dowie gniazda albo karmi sa-

mic´ wysiadujàcà jaja lub ogrzewajàcà
piskl´ta. Zachowania tego typu (okre-
Êlane jako obecnoÊç pomocników przy
gnieêdzie – przyp. t∏um.) nie by∏y do-
tàd obserwowane u dziko ˝yjàcych ga-
tunków papug.

Jednak te rodzinne sk∏onnoÊci praw-

dopodobnie nie zmi´kczà serc farme-
rów, którzy obstajà, ˝e papugi te ˝erujà
na wielu ró˝nych uprawach. „Mog´ po-
wiedzieç, ˝e jednym z gatunków pta-
ków, który przysparza∏ problemów
plantatorom liczi chiƒskiego i drzew
z gatunku Euphoria longan, by∏a w∏aÊnie
mnicha – stwierdza Jonathan H. Crane
z Tropical Research and Education

ORNITOLOGIA

MNICHA jest jedynym spoÊród 330 gatunków papug,

który samodzielnie buduje gniazdo.

DON SIMONELLI

Kot jako dowód

W 1994 roku na Wyspie Ksi´cia Edwarda
zagin´∏a matka pi´ciorga dzieci. Jedynym
Êladem by∏a torba zawierajàca poplamiony
krwià ˝akiet i kilka bia∏ych w∏osów,
znalezione ko∏o jej samochodu. Detektywi
sàdzili, ˝e w∏osy nale˝à do mordercy,
lecz w rzeczywistoÊci okaza∏y si´ sierÊcià kota.
Nie by∏a to ca∏kiem z∏a wiadomoÊç,
poniewa˝ mà˝ zaginionej kobiety,
zresztà z nià sk∏ócony, hodowa∏ bia∏ego
kota, który wabi si´ Snowball (Ânie˝ka).
˚adne jednak z laboratoriów sàdowych,
do których zwrócili si´ detektywi, nie chcia∏o
wykonaç analizy DNA kociej sierÊci. Dopiero
zespó∏ Stephena J. O’Briena, eksperta
od kotów i DNA w NIH, stwierdzi∏,
˝e materia∏ genetyczny w znalezionych
w∏osach i krwi zwierz´cia by∏ prawie
identyczny. W sierpniu ub.r. mà˝
zaginionej zosta∏ skazany na 18 lat
wi´zienia za morderstwo drugiego stopnia.
O’Brien opublikowa∏ swe wyniki
w kwietniowym numerze Nature.

Deep Blue wyzwany ponownie

Grajàcy w szachy komputer IBM, Deep Blue,
wprowadzi∏ w nie lada zak∏opotanie
szachowego mistrza Êwiata Garry’ego

Kasparowa. Jak wiadomo podczas
sk∏adajàcego si´ z szeÊciu partii turnieju
rozegranego w maju br. komputer pokona∏
arcymistrza. Czy˝by oznacza∏o to uznanie
przewagi maszyny? Prawdopodobnie nie.
Kasparow i Susan Polgar, mistrzyni Êwiata
wÊród kobiet, wyzwali wszystkie
512 procesorów na rewan˝owy pojedynek,
pod jednym wszak˝e warunkiem.
Poniewa˝ ludzie si´ m´czà i denerwujà,
w przeciwieƒstwie do komputerów,
Deep Blue ma pozwoliç im odpoczàç
po ka˝dej partii. Ponadto Kasparow
chce mieç mo˝liwoÊç obejrzenia
po ka˝dej rundzie wydruków obliczeƒ
elektronicznego rywala, aby móc zrozumieç,
w jaki sposób maszyna podejmuje decyzje.

Granie i uodpornianie

Kojàca muzyka mo˝e pomagaç w zwalczaniu
przezi´bienia. W niedawnym badaniu Carl
Charnetski i Francis Brennan, Jr., z Wilkes
University mierzyli w Êlinie ochotników
poziom immunoglobuliny A (IgA) przed
i po pó∏godzinnym s∏uchaniu przez nich
Muzaku, jazzu, ciszy lub dêwi´ków i trzasków.
Okaza∏o si´, ˝e po Muzaku poziom IgA
wzrasta∏ Êrednio o 14.1%, a po jazzie o 7.2%.
Natomiast u tych, którzy s∏uchali ciszy
albo oderwanych dêwi´ków i trzasków, spad∏
on odpowiednio o nieca∏y 1% i a˝ o 19.7%.

Kristin Leutwyler

Ciàg dalszy ze strony 13

JAMES LYNSE

SABA

16 Â

WIAT

N

AUKI

Wrzesieƒ 1997

Center w University of Florida. – Poja-
wia∏y si´ i pustoszy∏y uprawy.” Przy-
sparzajà te˝ k∏opotów firmom ener-
getycznym, gdy˝ ptaki te cz´sto budujà
gniazda na transformatorach, powodu-
jàc ich przegrzewanie lub zwarcia.

W niektórych prowincjach Argenty-

ny powszechnoÊç szkód wyrzàdzanych
w uprawach sk∏oni∏a lokalne w∏adze
do wprowadzenia programów ekster-
minacji gatunku. Na przyk∏ad w Entre
Rios w∏aÊciciele gruntów majà obowià-
zek zabijaç papugi ˝yjàce na ich tere-
nie. W prowincji Buenos Aires co pi´ç
lat rzàd organizuje systematyczne akcje
t´pienia mnich.

Nikt nie wie na pewno, jak ptaki te

znalaz∏y si´ w USA, choç przypuszcza
si´, ˝e wiele by∏o po prostu wypuszcza-
nych na wolnoÊç przez ludzi, którzy
w latach szeÊçdziesiàtych kupowali je
jako ptaki klatkowe, lecz nie potrafili
znieÊç irytujàcych skrzeków. W poczàt-
kach lat siedemdziesiàtych mnich by∏o
ju˝ tyle, ˝e uruchomiono paƒstwowy
program t´pienia gatunku, który zredu-
kowa∏ populacj´ do kilkuset ptaków na
siedmiu stanowiskach. Jednak mnichy
odrobi∏y te straty na tyle skutecznie, ˝e
sà teraz – jak twierdzi Pruett-Jones – naj-
szerzej rozpowszechnionym spoÊród
ptaków introdukowanych ostatnio
w Stanach Zjednoczonych. Obecnie ˝y-
je tam w stanie dzikim od 5600 do 28 tys.
tych stworzeƒ (szeroki rozrzut w ocenie
wynika z trudnoÊci w liczeniu mnich).
Co wi´cej, Pruett-Jones szacuje, ˝e po-
pulacja mnichy w USA podwaja si´ co
4.8 roku.

Jednym z kilku stanów nieprzyja-

znych mnichom jest Kalifornia, gdzie
hodowla tych papug zosta∏a zabronio-
na i gdzie sporadycznie bywajà one t´-
pione w niektórych miejscach – stwier-
dza Annamaria van Doorn, doktorantka
w University of Florida. Floryda, stan
rolniczy, który ma jak na razie najwi´k-
szà populacj´ mnich, nie kontroluje i nie
reguluje ich liczebnoÊci. Bioràc jednak
pod uwag´, jak szybko populacje mnich
zregenerowa∏y straty wynikajàce z pro-
gramów kontroli ich liczebnoÊci w Ar-
gentynie i USA, van Doorn kwestionuje
skutecznoÊç t´pienia.

Co b´dzie, jeÊli papugi rozpowszech-

nià si´ w stanie dzikim w wi´kszoÊci sta-
nów? RadoÊç dla obserwatorów ptaków,
ale straty dla wielu farmerów. „JeÊli mni-
chy sà szkodnikami rolniczymi, to skut-
ki mogà byç podobne do tych, jakie spo-
wodowa∏ szpak (wprowadzony do USA
w 1891 roku – przyp. t∏um.), co by∏oby
katastrofalne – mówi Pruett-Jones. – Ale
nikt nie wie, czy istotnie sà one takimi
szkodnikami” – dodaje.

Glenn Zorpette

■

Superbroƒ
XX wieku

W walce z bakteriami super-
bronià wspó∏czesnego cz∏owie-
ka sà antybiotyki.

■

Genetyczni
kolonizatorzy

Drobnoustroje z gatunku
Agrobacterium potrafià do-
konaç niezwyk∏ych rzeczy.
Jak to si´ ma do wspó∏cze-
snych przedsi´wzi´ç in˝y-
nierii genetycznej.

■

Ocean widziany
z kosmosu

Dzi´ki zdj´ciom satelitarnym
zrobiono ogromny krok na-
przód w badaniach oceanów.

■

Syn czy córka

Odwieczne marzenie niektórych rodziców, aby móc zamówiç p∏eç
dziecka, jest dziÊ ca∏kowicie realne.

■

Komputerowa wie˝a Babel

J´zyków, w których cz∏owiek porozumiewa si´ z komputerami, jest
ju˝ ca∏e mnóstwo. Jak do tego dosz∏o?

■

DODATEK HUMANISTYCZNY

●

Za króla Sasa

W tym roku przypada trzechsetna rocznica unii personalnej Polski i Sak-
sonii. August II z saskiej dynastii Wettinów zosta∏ wybrany na króla Pol-
ski, stajàc si´ tym samym pierwszym koronowanym w∏adcà w historii
Saksonii.

●

Dwie Jadwigi

Wi´kszoÊç kobiet noszàcych imi´ Jadwiga sàdzi, ˝e ich patronkà jest kró-
lowa Jadwiga. Jadwiga, królowa Polski, zosta∏a jednak kanonizowana
przez papie˝a Jana Paw∏a II dopiero 8 czerwca tego roku w Krakowie.

●

Âciana jak obraz

Pary˝ wyró˝nia si´ wÊród metropolii europejskich wyjàtkowà dba∏oÊcià
o swój wyglàd. Od poczàtku XX wieku na Êcianach budowli wtym mieÊcie
zacz´∏y pojawiaç si´ niezwyk∏e malowid∏a albo nawiàzujàce do codzien-
nego ˝ycia, albo wprowadzajàce widza w Êwiat fantazji.

We wrzeÊniowym numerze

mi´dzy innymi: