psychologia biblia nlp wydanie rozszerzone ponad 350 wzorcow metod i strategii programowania neurolingwistycznego shlomo vaknin ebook

IDŹ DO:

6SLVWUHĞFL

3U]\NáDGRZ\UR]G]LDá

6NRURZLG]

KATALOG KSIĄŻEK:

.DWDORJRQOLQH

%HVWVHOOHU\

1RZHNVLąĪNL

=DSRZLHG]L

CENNIK I INFORMACJE:

=DPyZLQIRUPDFMH

RQRZRĞFLDFK

=DPyZFHQQLN

CZYTELNIA:

)UDJPHQW\NVLąĪHN

RQOLQH

2QHSUHVVSO+HOLRQ6$

XO.RĞFLXV]NLF

*OLZLFH

WHO

HPDLO

RQHSUHVV#RQHSUHVVSO

UHGDNFMD

UHGDNFMDZZZ#RQHSUHVVSO

LQIRUPDFMH

RNVLĊJDUQLRQHSUHVVSO

Do koszyka

Nowość

Promocja

Do przechowalni

Biblia NLP. Wydanie rozszerzone,
ponad 350 wzorców, metod
i strategii programowania
neurolingwistycznego

Autor:

Shlomo Vaknin

Tłumaczenie: Katarzyna Rojek
ISBN: 978-83-246-3019-6
Tytuł oryginału:

The Big Book of NLP, Expanded:

350+ Techniques, Patterns& Strategies
of Neuro Linguistic Programming

Format: 172 × 245, stron: 672

Jest to najbardziej praktyczny podręcznik z dziedziny programowania neurolingwistycznego. Opisuje setki
wzorców, metod i zaawansowanych koncepcji. Jest to książka, na którą wszyscy czekaliśmy. Po trzydziestu
pięciu latach nadszedł najwyższy czas, aby się wreszcie ukazała!

Nathaniel J. Varna,

autor i mistrz praktyk NLP, Mediolan

Shlomo Vaknin daje nam dokładnie to, czego nam trzeba — same konkrety, bez waty słownej.
Przypuszczam, że ta niesamowita książka stanie się podstawowym, a być może nawet obowiązkowym
podręcznikiem na szkoleniach z dziedziny NLP na całym świecie. Wszyscy moi uczniowie, byli, obecni
i przyszli, będą musieli sięgnąć po Biblię NLP

Deborah Eizenstein,

trenerka NLP i badaczka, Tel Awiw

Akceptuj wszystko, co się dzieje, wykorzystuj to i obracaj na swoją korzyść Programowanie
neurolingwistyczne stanowi doskonałe narzędzie, służące modelowaniu oraz szkoleniu.
Jego wpływ na psychoterapię, doradztwo, sprzedaż, coaching czy przywództwo jest nieoceniony.
Trenerzy i terapeuci różnych nurtów korzystają z technik NLP lub pozostają pod ich wpływem.

Wszystkie przedstawione tu techniki podzielono na trzy główne rodzaje:

• takie, które można łatwo wypróbować na sobie;
• takie, które można wykorzystać we współpracy z klientami lub innymi ludźmi;
• takie, które wymagają udziału przynajmniej dwóch osób pełniących określone funkcje.

Jeśli jesteś zaawansowanym praktykiem NLP, zobaczysz pewne udoskonalenia wprowadzone
w wielu znanych wzorcach. Jeśli dopiero zaczynasz swoją przygodę z NLP, na wstępie znajdziesz
najbardziej podstawowe wzorce, które wzbogacą Twój repertuar oraz wzmocnią Twoją pewność
siebie i chęć rozwijania umiejętności. Im częściej będziesz ćwiczyć, tym łatwiej będzie Ci
intuicyjnie tworzyć bądź modyfikować wzorce, kiedy znajdziesz się w nowych sytuacjach.

W trakcie opanowywania kolejnych wzorców pracujesz nad swoją elastycznością i kreatywnością.
Kiedy wykorzystujesz wybrane techniki, stosujesz założenia i wiedzę przede wszystkim
z dziedziny NLP — ale także z każdego innego dostępnego Ci źródła. Cały czas miej więc otwartą
głowę — znajdź to, co sprawdza się najlepiej w określonych okolicznościach.

Najnowsze wydanie międzynarodowego bestsellera Shlomo Vaknina zostało zaktualizowane
zgodnie z najświeższą wiedzą z dziedziny NLP oraz uporządkowane w nowy, praktyczny sposób.
Dzięki temu korzystanie z książki jest jeszcze łatwiejsze.

Biblia NLP

PIS TRE#CI

Wst&p

Jak korzysta; z tej ksi@5ki?

Zastosowanie NLP — co, jak i kiedy

Poziom zaawansowania

Czym kierowa?em si& przy wyborze technik?

STOTA PROGRAMOWANIA NEUROLINGWISTYCZNEGO

40 lat programowania neurolingwistycznego w skrócie:

kto, co, kiedy i gdzie

Badania nad NLP

Wspó?czesne NLP

Czy NLP naprawd& istnieje?

Dlaczego NLP nie stanowi g?ównego nurtu?

Konflikt mi&dzy metodologi@ NLP a <ladem w postaci technik

Droga do mistrzostwa: prawdziwe umiej&tno<ci z dziedziny NLP

Kryteria wyboru wysokiej jako<ci programów szkoleniowych

w dziedzinie NLP

ECHNIKI

WZORCE I

STRATEGIE

NLP

Poprawnie sformu?owane cele

Korzystne przekonania NLP

Swish Pattern

Przekszta?cenie pora5ki w informacj& zwrotn@

Zbieranie dowodów i przeprowadzanie procedury dowodowej

Dopasowywanie i harmonizowanie

Szukanie pozytywnych intencji

Rozumienie zachowania

Biblia NLP

Odzwierciedlanie

Odzwierciedlanie zachowania

101

Odzwierciedlanie symboliczne

103

Zamiana odpowiedników

104

Kiedy NIE nale5y stosowa; odzwierciedlania ani harmonizowania?

104

Wzorzec „jak gdyby”

106

Wywo?ywanie pod<wiadomych reakcji

108

Sprawdzanie ekologii

109

Wyrywanie ze stanu psychofizycznego (prze?amywanie stanu)

112

Wywo?ywanie okre<lonego stanu

113

Wchodzenie w stany zasobne

115

Kinestetyczny Swish Pattern

116

Kotwiczenie

117

Scenariusz samodzielnego kotwiczenia

123

Stan <wiadomo<ci wewn&trznej

124

Zmiana zakotwiczeQ

126

Pozycje percepcyjne

128

Integrowanie sprzecznych przekonaQ

133

Ró5nicowanie ram przekonaQ

138

Sprzeczne i sprz&5one przekonania

140

Negocjacje wewn&trzne

143

Zniesienie poczucia identyfikacji

145

Rozwi@zywanie wewn&trznych konfliktów

147

Godzenie si& z rodzicami

148

Sze<ciostopniowa technika przeramowania

151

Przeramowanie tre<ci

153

Przeramowanie kontekstu

155

Przeramowanie przekonaQ i opinii — przyk?ady

157

Rozstrzyganie wewn&trznego konfliktu

158

Biblia NLP

Przekszta?canie pope?nionych b?&dów w konstruktywne do<wiadczenie

161

Hierarchia kryteriów

164

Uspójnianie pozycji percepcyjnych

170

Usuwanie reakcji alergicznych

176

Kalibracja

178

Autobiografia

180

Wzorzec autobiografii — pe?ny scenariusz seansu hipnotycznego

180

Spójno<;

184

Leczenie fobii

185

Instalowanie przyjemno<ci

188

Badanie przyczyn i skutków

190

Zastosowanie poziomów logicznych

191

Redukowanie przyjemno<ci

193

Rozwijanie wra5liwo<ci sensorycznej

195

Darzenie mi?o<ci@ samego siebie

195

Zwalczanie szkodliwych sk?onno<ci

197

Tworzenie ?aQcucha stanów

198

Model pragmagraficzny

200

Gromadzenie zasobów

202

Zaawansowany proces integracji cz&<ci

203

Wzmacnianie submodalno<ci

205

Próg wra5liwo<ci

206

Niszczyciel decyzji

208

Wzorzec Godiva Chocolate

210

Doskonalenie s?uchowego systemu reprezentacji

213

Doskonalenie wzrokowego systemu reprezentacji

214

Stan pog?&bionej <wiadomo<ci

216

Rozpoznawanie wskazówek niewerbalnych

218

Wygaszanie zachowaQ kompulsywnych

220

Biblia NLP

Tworzenie pozytywnych oczekiwaQ

222

Prze?amywanie ograniczaj@cych zale5no<ci

224

Wtórna korzy<; i osobista ekologia

226

Ekologia systemu

227

Rozpoznawanie sytuacji naruszania metamodelu

228

Wykorzystywanie metamodelu w wybranym celu

229

Denominalizacja

230

Wybaczanie

232

Uspójnianie „ja”

233

Okr@g doskona?o<ci

235

Instalacja asertywno<ci

237

Analizator krytyki

240

Pozbywanie si& wymówek

244

Podstawowy wzorzec wzbudzania motywacji

247

Wywo?ywanie amnezji

248

Szczepienie przeciwko wirusom my<lowym

249

Ujawnianie charakteru danej relacji

251

Wzorzec zakochiwania si&

252

Unikanie sugestii wywo?uj@cych skutki odwrotne do zamierzonych

254

Strategia poprawnego pisania

254

Ujawnianie strategii uczenia si&

256

Strategia Walta Disneya

259

Rozwi@zywanie konfliktów

262

Rozwi@zywanie problemu wspó?zale5no<ci

264

Identyfikowanie metaprogramów

267

Kwestionowanie ograniczaj@cych metaprogramów

268

Zmiana metaprogramów

269

Metoda analogicznego oznaczania

271

Klasyczna metoda dezorientacji

273

Biblia NLP

Zastosowanie prawa odwrotnego skutku

274

Metoda zagnie5d5onych p&tli

276

Historia ilustruj@ca zastosowanie metody zagnie5d5onych p&tli

281

Intonacja

283

Metoda ukrytych poleceQ (I)

283

Metoda ukrytych poleceQ (II) — wersja zaawansowana

285

Rama zgody

288

Kierowanie procesem poszukiwaQ transderywacyjnych

290

Identyfikowanie hierarchii warto<ci

292

Generator Nowych ZachowaQ

294

Aktywne <nienie

296

Radzenie sobie z emocjonalnym cierpieniem

298

Wzorzec jedno<ci

299

Wzorzec SCORE

304

bledzenie 5yciowych przemian

306

Identyfikacja archetypu procesu przemiany

308

Leczenie ran

310

Uprzedzanie poczucia straty

312

Troska o siebie

314

Przebudzenie do wolno<ci

316

D?ugowieczno<;

318

Zmiana historii osobistej

322

Podsumowywanie dnia

325

Rozpraszanie negatywnych emocji

327

Fundamentalna przemiana

329

Mapowanie umys?u

336

Integracja nieokre<lonego stanu

338

Poszerzenie mo5liwo<ci wyboru

340

Pierwszy plan i t?o

342

Biblia NLP

Os?abianie mocy trudnych wspomnieQ

345

Fraktal somatyczny

346

Fraktal zasobu

348

Uzgadnianie poziomów logicznych

349

Ukryte polecenia w pytaniach

351

Metoda podwójnego wi@zania

353

Dwuznaczno<;

355

Presupozycje

356

Metafora

358

Wspólny zasób

359

Twórcze prymowanie

361

Wyra5anie zrozumienia

362

Podsycanie zaciekawienia

363

Promieniowanie dobr@ energi@

364

Pozytywny wk?ad

366

Ujawnianie kultywowanych warto<ci

368

Wzorzec SCORE w taQcu

371

Dezintegracja systemów przekonaQ

373

Instalacja kryteriów

375

Kryteria kinestetyczne

378

Wiruj@ce ikony

380

Podstawowy proces tworzenia ?aQcucha przekonaQ

382

Zaawansowany proces tworzenia ?aQcucha przekonaQ

383

magodzenie

385

Metazmiana

387

Reimprinting

389

Podstawowy proces modelowania w drugiej pozycji percepcyjnej

392

Intuicyjne modelowanie w drugiej pozycji percepcyjnej

394

Podstawowy proces modelowania w trzeciej pozycji percepcyjnej

395

Biblia NLP

Podstawowy proces modelowania stanów doskona?o<ci

396

Metamodel

397

Uogólnienia

400

Kwantyfikatory uniwersalne

400

Ukryte performatywy

400

Operatory modalne

401

Pomini&cia

402

Nieokre<lony wskaMnik odniesienia

403

Pomini&cia porównawcze

403

Zniekszta?cenia

404

Nominalizacja

404

Czytanie w my<lach

405

Zniekszta?cenia zale5no<ci przyczynowo-skutkowych

406

Presupozycje

407

Z?o5ona równowa5no<;

407

Model Miltona

409

Do<wiadczanie krótkotrwa?ego transu

412

Hipnoza konwersacyjna

413

Sposoby naruszania metamodelu

414

Dopasowywanie bie5@cego do<wiadczenia

415

Dopasowywanie i prowadzenie

415

Spójniki

416

Dysjunkcja

417

Dorozumiane przyczyny

417

Pytania o potwierdzenie

418

Podwójne wi@zania

419

Ukryte polecenia

419

Oznaczanie analogowe

420

Utylitaryzacja

420

Biblia NLP

Zagnie5d5anie

421

Rozbudowane cytaty

422

Literowanie s?ów

422

Postulat konwersacyjny

422

Nielogiczno<; wybiórcza

423

Dwuznaczno<;

423

Dwuznaczno<; fonetyczna

423

Dwuznaczno<; syntaktyczna

424

Dwuznaczno<; zakresu

424

Dwuznaczno<; interpunkcyjna

425

Metafory

425

Kategorie komunikacyjne Satir

427

Obwiniaj@cy (oskar5anie)

428

magodz@cy (zjednywanie)

429

Obliczaj@cy (superracjonalno<;)

429

Rozpraszaj@cy (chaotyczno<;)

430

Kompromisowy (p?ynno<;)

431

Elastyczno<;

431

Nawi@zywanie dobrego kontaktu a kategorie komunikacyjne

432

Metaprogramy

433

OWE WZORCE

METODY I STRATEGIE

Nowy wzorzec szybkiego uczenia si& j&zyka obcego

505

Rytmiczna nauka

507

Metoda ?aQcuchowa (przyspieszonej) nauki

508

Apozycja (opozycji)

510

Definiowanie problemów

511

Strategia rozwi@zywania problemów (I)

512

Strategia rozwi@zywania problemów (II)

514

Biblia NLP

Wzorzec DVP

517

Szybkie podniesienie samooceny

519

M@dre od5ywianie si&

523

Wyznaczanie granic

526

Wewn&trzny bohater

528

Koncentracja uwagi

532

Dyskretna gestykulacja

535

Symboliczne prymowanie somatyczne

537

Wzmacnianie <wiadomo<ci somatycznej

539

Ws?uchiwanie si& w istot& (warto<ci i misj&)

540

Ws?uchiwanie si& w cia?o

542

Protokó? komunikowania wizji

543

Eliminowanie uzale5nienia od cyberpornografii

546

Zwyci&5anie w wojnie wewn&trznej

551

Zmiana przekonaQ — podej<cie logiczne

553

Identyfikowanie elementów autosabota5u

555

Pami&tanie o tym, aby zapomnie;

558

Binarny kod zapominania

561

Z?o5enie zobowi@zania

565

Kwestionariusz wewn&trznego spokoju

566

Matrycowanie

567

Dekonstrukcja do modalno<ci

572

Rekonstrukcja w warto<ci

573

Dwubiegun: przysz?o<; – teraMniejszo<;

575

Komunikowanie z poziomu wizji

576

Powtórne przetwarzanie

577

My<lenie w kategoriach fizjologii

580

Aktywne sk?adniki powtórnego przetwarzania

582

Terapia linii czasu oraz powtórne przetwarzanie

584

Biblia NLP

Wyzwania w zakresie powtórnego przetwarzania

590

Aktualizacja metamodelu

591

Pi&; przyk?adów reakcji na pomini&cia

593

Wykorzystanie porcjowania w funkcji perswazyjnej

595

Dodatek A. Skrótowy zapis nazw modalno<ci

597

Dodatek B. Submodalno<ci

599

Dodatek C. Poziomy logiczne

609

Dodatek D. Etyka zawodowa: wprowadzenie

611

Kodeks etyczny dla praktyków NLP

614

Dodatek E. 55 hipnotycznych fraz Miltona H. Ericksona

625

Dodatek F. Ograniczaj@ce przekonania

629

Dodatek G. Kwestionariusz wprowadzaj@cy

635

Bibliografia

641

Twórcy NLP

644

Dodatkowe Mród?a

645

Skorowidz

649

ISTOTA

PROGRAMOWANIA

NEUROLINGWISTYCZNEGO

Osobi#cie uwa'am, 'e ludzie wymy#lili j+zyk z powodu

naszej g-+bokiej, wewn+trznej potrzeby narzekania.

— Jane Wagner

Biblia NLP

LAT PROGRAMOWANIA

NEUROLINGWISTYCZNEGO W SKRÓCIE

KTO

KIEDY I GDZIE

Trudno"ci to wymówki, których historia nie przyjmuje nigdy.

— Edward R. Murrow

Brak jednoznacznej definicji

Trudno jest zdefiniowa; programowanie neurolingwistyczne, poniewa5 wy-

st&puje ono w ró5norodnych formach, które zale5@ od tego, w jaki sposób na
nas oddzia?uje. Niniejsza cz&<; pomo5e Ci zrozumie;, czym w?a<ciwie jest NLP,
zawiera bowiem krótk@ jego histori& i w tym kontek<cie przedstawia najwa5niej-
sze koncepcje. NLP definiowano ró5norako, uwa5am jednak, 5e istnieje pew-
na definicja, która odró5nia si& od pozosta?ych, poniewa5 uwzgl&dnia kierunek
jego rozwoju:

PROGRAMOWANIE NEUROLINGWISTYCZNE

JEST METODOLOGIu OSIuGANIA DOSKONAmObCI

Definicj& podobn@, lecz zawieraj@c@ wi&cej szczegó?ów, podawa?a niegdy< Wi-

kipedia: „Programowanie neurolingwistyczne (ang. Neuro-Linguistic Programming
— NLP) jest to dziedzina ludzkich wysi?ków, które koncentruj@ si& na do<wiad-
czalnym badaniu i na modelowaniu sposobów osi@gania doskona?ych wyników
oraz maj@ na celu tworzenie zestawów umiej&tno<ci mo5liwych do opanowania
przez ka5dego”.

Wielu ludzi, wiele znacze5

Wielu ludzi styka si& z programowaniem neurolingwistycznym jako zbio-

rem technik, które s?u5@ m.in. manipulacji, skutecznej sprzeda5y, a nawet uwo-
dzeniu. Pocz@tkowo jednak NLP by?o narz&dziem terapeutycznym, które po-
maga?o rozwi@zywa; problemy osobiste (np. pokonywa; fobie). Na t& w?a<nie
dziedzin& wywar?o najwi&kszy wp?yw — i temu przede wszystkim po<wi&cona
jest najwa5niejsza cz&<; literatury przedmiotu.

Rozwarstwienie programowania neurolingwistycznego na metody osobistej

zmiany oraz formy prymitywnej manipulacji wynika z jego charakteru. W NLP
chodzi bowiem o tworzenie — na podstawie czyich< zachowaQ — modeli, któ-
re pozwalaj@ skutecznie osi@ga; zamierzone cele. Gdy spojrzy si& wy?@cznie na
s?u5@ce temu metody, wówczas oka5e si& w?a<nie, 5e NLP mo5e przyjmowa;

Biblia NLP

ró5norodne formy. Wiele z nich dotyczy nawi@zywania dobrego kontaktu i sto-
sowania perswazji, dlatego czasami wykorzystuje si& je w celach egoistycznej
manipulacji. W tym sensie NLP przypomina nieco pogod&: wszak powietrze
i woda wyst&puj@ w ró5nych postaciach.

Bez wzgl&du na to, jak postrzega si& programowanie neurolingwistyczne,

na pierwszy plan wysuwa si& jego praktyczny charakter. Nadrz&dnym celem jest
bowiem uzyskiwanie dobrych wyników w dowolnym przedsi&wzi&ciu, w któ-
rym stosuje si& NLP. W?a<nie dlatego mówi& o nim jak o metodologii, a nie na-
uce. Chocia5 podstaw& NLP stanowi@ obserwacje, do<wiadczenia oraz infor-
macje zwrotne sk?adaj@ce si& na jego aspekt naukowy, budowanie teorii, które
wyja<niaj@ nasz@ rzeczywisto<;, i ich weryfikowanie nie s@ najwa5niejsze. Ró5-
norodne koncepcje dotycz@ przede wszystkim uzyskiwania po5@danych wyni-
ków. Z naukowego punktu widzenia mo5e to by; postrzegane jako podej<cie
zbyt powierzchowne, lecz z osobistego — jest bardzo praktyczne i mo5e wywie-
ra; g?&boki wp?yw.

Jak wiele ró5nych innych dziedzin, tak programowanie neurolingwistyczne

mo5e „konsumowa;” zdobycze nauki i tak te5 robi — innymi s?owy, wykorzy-
stuje wiedz& zdobyt@ przez naukowców. Od czasu, kiedy powsta?o NLP, bar-
dzo rozwin&?a si& psychologia, a ci praktycy NLP, którzy <ledz@ najnowsze jej
osi@gni&cia, potrafi@ skuteczniej ukierunkowywa; swoje wysi?ki. Dzieje si& tak
dlatego, 5e dzi&ki owemu dynamicznemu rozwojowi wzi&to pod lup& szereg
utrwalonych mitów i je obalono; jeden z nich dotyczy tego, 5e umys? cz?owieka
nie wywiera tak wielkiego wp?ywu na jego zdrowie, jak niegdy< twierdzono.

Prawda a mity

Kolejnym czynnikiem, który sprawia, 5e programowanie neurolingwistyczne

przyjmuje ró5ne postacie, jest ludzka ch&; zysku. Aby zwi&kszy; sprzeda5 pu-
blikacji i szkoleQ, przypisywano NLP niezwyk?e, a co gorsza — nieprawdziwe
w?a<ciwo<ci. Niestety, takie dzia?ania podwa5aj@ wiarygodno<; prawdziwych
informacji o efektach jego wykorzystywania. Co wi&cej, utrudniaj@ rozstrzygni&-
cie, co jest przesad@, a co prawd@, poniewa5 NLP pomaga osi@gn@; doskona?e
wyniki w bardzo ró5nych dziedzinach: od pokonywania problemów osobistych
do odnoszenia sukcesów w <wiecie biznesu.

Uznaje si& obecnie, 5e takie metody terapeutyczne, jak desensytyzacja

i powtórne przetwarzanie z wykorzystaniem ruchów ga?ek ocznych (ang. Eye
Movement Desensitization and Reprocessing — EMDR), mog@ przynosi; szybkie
rezultaty. Dzi&ki temu informacje o skuteczno<ci NLP zyskuj@ w?a<ciwsze pro-
porcje, zw?aszcza gdy chodzi o problemy l&kowe. Warto jednak pami&ta; o tym,
5e nie sposób uprawomocni; ca?ego NLP za pomoc@ badaQ ze wzgl&du na jego
z?o5ono<;; zbada; mo5na jedynie skuteczno<; poszczególnych interwencji
(wzorców).

Biblia NLP

CZERPANIE Z OSI"GNI / WYBITNYCH UMYS!ÓW

Wi!kszo"9 najwa$niejszych koncepcji naukowych jest prosta

i mo$e na ogó% zosta9 wyra$ona j!zykiem zrozumia%ym dla ka$dego.

— Albert Einstein

J!zykoznawstwo

Programowanie neurolingwistyczne zawdzi&cza wiele m.in. j&zykoznawstwu.

Pocz@tkowo w NLP przyjmowano <ci<le psychologiczn@ perspektyw&, dlatego
jego wa5ny aspekt j&zykoznawczy dotyczy? wp?ywu j&zyka na ludzk@ <wiado-
mo<; oraz schematy zachowania. Czerpano z dokonaQ takich j&zykoznawców,
jak Noam Chomsky. Jedn@ z najciekawszych obserwacji by?a ta, 5e w celu wp?y-
wania na klientów terapeuci w swoich wypowiedziach traktuj@ zasady grama-
tyki do<; dowolnie, np. wykorzystuj@ dziwne sformu?owania, które sprzyjaj@
wchodzeniu w stan hipnozy, oraz tak dobieraj@ konstrukcje, aby problemy wy-
dawa?y si& ?atwiejsze do rozwi@zania (m.in. poprzez opisanie danej trudno<ci
w czasie przesz?ym terapeuta wywo?uje wra5enie, 5e ta przemija). Niektóre
wzorce j&zykowe s@ do<; skomplikowane, lecz zapoznanie si& z nimi przynosi
wiele satysfakcji i korzy<ci.

Teoria systemów i ekologia

Twórcy programowania neurolingwistycznego czerpali tak5e z teorii syste-

mów, która analizuje, w jaki sposób systemy (np. rodzina) dzia?aj@ i oddzia?uj@
na siebie nawzajem. Praktycy NLP przygl@dali si& m.in. temu, jak poszczególne
cz&<ci pojedynczego cz?owieka funkcjonuj@ jako wspó?dzia?aj@ce minisystemy.
Doprowadzi?o to do wniosku, 5e terapeuta lub coach musz@ kontrolowa; tzw.
ekologi& i dzi&ki temu zdobywa; pewno<;, 5e 5adna cz&<; danej osoby nie sprze-
ciwia si& branym pod uwag& rozwi@zaniom problemu. Sprawdzanie ekologii ma
na celu zapobieganie nie<wiadomemu sabota5owi w?asnych wysi?ków.

Psychologia poznawcza i behawioryzm

Psychologia poznawcza powsta?a jako jeden z g?ównych nurtów psychote-

rapii, programowanie neurolingwistyczne za< przej&?o pewne za?o5enia oraz
rozwin&?o je w sposób niezwykle twórczy i skuteczny. Jak terapia poznawcza,
tak NLP przygl@da si& temu, jak@ rol& odgrywaj@ schematy my<lenia w zacho-
waniach zarówno dysfunkcjonalnych, jak i pomy<lnych. My<li, które kieruj@
naszymi zachowaniami, uk?adaj@ si& w pewne powtarzalne, identyfikowalne
schematy, dlatego mo5liwe jest udzielanie pomocy w ich zmienianiu w sposób
<wiadomy lub nie. Psychologia poznawcza k?adzie wi&kszy nacisk na zmiany

Biblia NLP

o charakterze <wiadomym. Tymczasem NLP idzie krok dalej — równie silnie jak
procesy <wiadome akcentuje to, w jaki sposób w przeprowadzaniu zmian mo5na
wykorzystywa; do<wiadczenia pod<wiadome oraz tzw. stany, które wp?ywaj@
jednocze<nie na cia?o i na umys? (s@ podobne do stanów umys?u, lecz dotycz@
równie5 cia?a). Niech zilustrowaniu tego, jak wykorzystuje si& owe stany, po-
s?u5y prosty przyk?ad.

Za?ó5my, 5e masz klienta, który nie radzi sobie podczas rozmów kwalifika-

cyjnych, poniewa5 zawsze odczuwa wtedy niepokój oraz ma problemy z samo-
ocen@. W takiej sytuacji zach&casz t& osob&, aby wesz?a w intensywny stan pew-
no<ci siebie, a nast&pnie prosisz j@, aby wyobrazi?a sobie, jak — b&d@c w tym
w?a<nie stanie — wspaniale wypada podczas rozmowy kwalifikacyjnej. W ten
sposób zmniejsza si& niepokój oraz mobilizuje pod<wiadomo<; do znajdywania
twórczych rozwi@zaQ, które dotycz@ nowych, skuteczniejszych zachowaQ.

KORZENIE W MODELOWANIU,

NOWE GA! ZIE ROZWOJU

Na tym polega uczenie si!. Nagle rozumie si! co", co rozumia%o si!

przez ca%e $ycie — ale w zupe%nie nowy sposób.

— Doris Lessing

Modelowanie

Na pocz@tku lat siedemdziesi@tych profesor j&zykoznawstwa i student psy-

chologii University of Santa Cruz po?o5yli podwaliny pod dziedzin& progra-
mowania neurolingwistycznego. Owym studentem by? Richard Bandler, pro-
fesorem za< — John Grinder. Pierwsze dzia?ania tandemu polega?y m.in. na
analizowaniu umiej&tno<ci wybitnych terapeutów. Bandler i Grinder podj&li
prób& zidentyfikowania wewn&trznych i zewn&trznych zachowaQ, które decy-
dowa?y o skuteczno<ci obserwowanych osób. Uwa5ali, 5e w ten sposób tworz@
modele terapeutów czy te5 — inaczej — 5e modeluj@ terapeutów.

Okaza?o si&, 5e Richard Bandler ma szczególny talent do wychwytywania

subtelno<ci w zachowaniach owych terapeutów, zw?aszcza w ich mowie cia?a.
Umiej&tno<; wnikliwej obserwacji nazywa si& w NLP wra5liwo<ci@ sensoryczn@.
John Grinder z kolei analizowa? u terapeutów s?owa, które uk?ada?y si& w pew-
ne schematy oddzia?uj@ce na zachowanie i my<lenie klientów. Dwie ró5ne per-
spektywy obserwacji pozwoli?y stworzy; szczególnie pomocne modele. Dzi&ki
temu sta?o si& mo5liwe uczenie ludzi, w jaki sposób dokonywa; takich wyczy-
nów, jakich dokonuj@ modelowani terapeuci — m.in. lekarz medycyny i hip-
noterapeuta Milton H. Erickson, terapeutka rodzinna Virginia Satir oraz lekarz
medycyny Fritz Perls, twórca psychoterapii gestalt.

Biblia NLP

Podstawy programowania neurolingwistycznego

Pocz@tkowo NLP zajmowa?o si& równie5 psycholingwistycznymi procesa-

mi zniekszta?cania, pomijania oraz uogólniania. S@ to sposoby, w jakie nasz mózg
stara si& wykorzystywa; swoje ograniczone „moce przerobowe”. Na przyk?ad
mamy sk?onno<; do uogólniania tego, czego mo5emy si& spodziewa;; je5eli jed-
nak kto< mówi: „Wszyscy najfajniejsi m&5czyMni i najfajniejsze kobiety s@ ju5
zaj&ci”, sam siebie ogranicza za pomoc@ przesadzonego uogólnienia. Zdaniem
Richarda Bandlera i Johna Grindera wymienione procesy — je5eli nie s@ prze-
prowadzane skutecznie — mog@ wywo?ywa; bardzo negatywne konsekwencje
na p?aszczyMnie psychologicznej oraz interpersonalnej.

CO STANOWI ISTOT NLP?

Nie powtarzaj niczego, pod czym nie mo$esz si! podpisa9.

— autor nieznany

Do 1976 roku Richard Bandler i John Grinder wypracowali kolejne koncep-

cje: informacji niewerbalnej (komunikacji, która przebiega na poziomie pod<wia-
domym) oraz systemów reprezentacji (sposobów, w jakie nasze zmys?y tworz@
my<li). Koncepcje te s?u5y?y zarówno modelowaniu, jak i budowaniu wzorców.

Docieramy tutaj do pewnej kontrowersyjnej kwestii. Pisz&, 5e istot& progra-

mowania neurolingwistycznego stanowi modelowanie. Tymczasem psycholog
Christopher Hedberg stwierdzi?, 5e sk?adaj@ si& na ni@ — praktycznie i histo-
rycznie rzecz ujmuj@c — wymienione koncepcje, czyli informacja niewerbalna
i systemy reprezentacji. Aby poprze; ow@ tez&, wskaza? na fakt, 5e wiele wzor-
ców NLP publikowanych na wczesnych etapach jego rozwoju opisywano jako
oparte na w?a<nie tych dwóch koncepcjach, bez odwo?aQ do (modeli) terapeu-
tów jako Mróde?.

Co wi&cej, debiutancka ksi@5ka Richarda Bandlera i Johna Grindera, pierw-

sza cz&<; Struktury magii, koncentrowa?a si& g?ównie na zastosowaniu j&zyko-
znawstwa w interwencjach s?u5@cych poprawie zdrowia psychicznego. Podej-
<cie to ilustruj@ stenogramy opublikowane we wspomnianym tytule. Wydaje
si&, 5e nie zawieraj@ one 5adnych elementów modelowania ani wzorców, z któ-
rych s?ynie NLP.

Dwie wspomniane koncepcje s@ oczywi<cie istotne, ale mówi@ nam jedynie,

jak wygl@da?y pocz@tki programowania neurolingwistycznego, oraz wskazuj@
na to, co podkre<la?o wielu autorów i trenerów. Ja tymczasem stoj& na stanowi-
sku, 5e istot& NLP stanowi raczej modelowanie, poniewa5 moim zdaniem mo-
dele odegra?y znacznie wi&ksz@ rol& podczas tworzenia wzorców, ni5 wynika-
?oby to z literatury przedmiotu.

Kiedy wspomniany tandem zaczyna? dzia?alno<;, Richard Bandler by? d?u-

gow?osym dwudziestolatkiem, który odpala? jednego papierosa od drugiego.
Prowadzi? terapi& grupow@ gestalt, a jego praca cieszy?a si& opini@ szczególnie
skutecznej. Opracowywa? tak5e stenogramy sesji Fritza Perlsa. Zatem jeszcze

Biblia NLP

zanim zwróci? si& ku NLP, ju5 zajmowa? si& modelowaniem. Sam mia? jednak
pewne trudno<ci z nauczeniem innych, jak osi@ga; równie dobre wyniki.

Richard Bandler poprosi? Johna Grindera o obserwacj& jego grupy oraz jej

przeanalizowanie pod k@tem pewnych schematów, które mog?yby wyja<ni;
osi@gane przez terapeut& wyniki. Grinder by? wówczas najm?odszym w Stanach
Zjednoczonych profesorem j&zykoznawstwa. Zgodzi? si&. ZaprzyjaMnili si& pod-
czas wspó?pracy. Zacz&li wspólnie analizowa; prac& Perlsa, a nast&pnie przy-
gl@da; si& innym terapeutom, szczególnie Virginii Satir; ogl@dali zapisy wideo
z sesji terapeutycznych lub w nich uczestniczyli.

Z czasem Richard Bandler i John Grinder zacz&li równie5 analizowa; teorie

Gregory’ego Batesona. On za< przedstawi? ich Miltonowi H. Ericksonowi. Bada-
cze wzi&li wi&c pod lup& równie5 jego styl pracy. Grinder odkry?, 5e Bandler
oraz terapeuci, których prac& modelowali, pos?ugiwali si& podobnymi wzorcami
j&zykowymi, oraz doszed? do wniosku, 5e stanowi@ one integralne cz&<ci terapii.

Richard Bandler i John Grinder zacz&li pisa; o swoich odkryciach oraz pro-

wadzi; kurs z psychologii, w ramach którego nauczali w?asnego podej<cia do
psychoterapii. Z perspektywy obecnie obowi@zuj@cych standardów wydaje si&
to dziwne, poniewa5 5aden z wyk?adowców nie by? certyfikowanym terapeut@;
poza tym nikt nie przyjrza? si& dok?adnie proponowanym przez nich technikom.
Ostatecznie uczelnia zawiesi?a kurs ze wzgl&du na to, i5 rzekomo w jego ramach
bez zezwolenia przeprowadzano do<wiadczenia na studentach. Bandler i Grin-
der kontynuowali wi&c seminaria poza murami uczelni. Wyszkolili wówczas tych,
którzy póMniej sami stali si& luminarzami NLP — w tym m.in. Roberta Diltsa,
Judith DeLozier, Leslie Cameron, Davida Gordona oraz Steve’a Gilligana.

Na podstawie nagraQ z owych seminariów, za spraw@ Johna O. Stevensa

oraz Connirae Andreas, powsta?y takie ksi@5ki, jak Z $ab w ksi!$niczki, Trance-For-
mations („TransFormacje”) czy Reframing („Przeramowanie”). Kiedy wykrystali-
zowa? si& obszar zainteresowaQ, Richard Bandler uku? termin „programowanie
neurolingwistyczne”. Podczas spotkaQ, które mia?y miejsce na pierwszych eta-
pach rozwoju NLP, rozkwita?y romanse, dobiera?y si& pary ma?5eQskie: Judith
DeLozier wysz?a za Grindera, Leslie Cameron — za Bandlera, a John O. Stevens,
po zmianie imienia i nazwiska na Steve Andreas, wzi@? <lub z Connirae Andreas.
Cz?onkowie owej grupy z pasj@ eksperymentowali na sobie nawzajem i na ob-
cych ludziach, a w ten sposób wypracowywali liczne koncepcje terapeutyczne.

„Dzikie” do<wiadczenia sz?y w parze z duchem czasów: wówczas bowiem

dziedziny rozwoju osobistego oraz psychoterapii przypomina?y Dziki Zachód.
Dzia?alno<; Richarda Bandlera i Johna Grindera oraz ich wspó?pracowników
sta?a si& do<; popularna, dzi&ki czemu mogli prowadzi; seminaria w wielu miej-
scach. Organizowano je od koQca lat siedemdziesi@tych do pocz@tku lat osiem-
dziesi@tych. PóMniej grup& podzieli?y konflikty.

Do tego momentu jednak warto<; programowania neurolingwistycznego

sta?a si& niepodwa5alna. Richard Bandler próbowa? wi&c zastrzec prawa do na-
zwy. W tym celu pozwa? Johna Grindera i innych swoich wspó?pracowników,
lecz przegra? procesy s@dowe. Bandler i Grinder rozstali si&: pod@5yli w ró5nych
kierunkach i nadali nowe nazwy swoim podej<ciom.

Biblia NLP

Presupozycje

Programowanie neurolingwistyczne zwraca uwag& na to, jak pewne nasze

za?o5enia oddzia?uj@ na nasze zachowania oraz wyniki, które osi@gamy na co
dzieQ. Utrzymuje, 5e proces ten ma bardzo cz&sto charakter pod<wiadomy. Bez
wzgl&du na to, czy jest to prawda, czy nie, nasze za?o5enia — w j&zyku NLP na-
zywane presupozycjami — stanowi@ si?& nap&dow@ <wiata. Klienci nierzadko
korzystaj@ na tym, 5e staj@ si& bardziej <wiadomi w?asnych presupozycji oraz
doskonal@ je w celu uzyskiwania lepszych rezultatów. Z kolei naruszenia meta-
modelu (np. nadmierne uogólnienia) sprawiaj@, 5e ignoruj@ zbyt wiele przydat-
nych informacji.

Programowanie neurolingwistyczne wypracowa?o w?asne presupozycje. S@

one szczegó?owo wyja<niane, aby da?o si& je wykorzystywa;, mierzy; si& z nimi
lub je doskonali;. Presupozycje NLP nie tworz@ 5adnej filozofii ani nie s?u5@
dotarciu do Prawdy — maj@ by; przydatnymi narz&dziami do obs?ugi ludzkie-
go umys?u. Przyk?adem presupozycji jest dobrze znane stwierdzenie: „Mapa to
nie terytorium”. Nie istnieje „oficjalna lista” presupozycji NLP. Dalej znajdziesz
bardzo przydatne ich zestawienie.

ADANIA NAD

NLP

Gdyby"my wiedzieli, co takiego robimy,

nie nazywaliby"my tego badaniami.

— Albert Einstein

Anarchiczny charakter programowania neurolingwistycznego nie poddaje

si& badaniom naukowym; nie istnieje 5aden ich korpus, który potwierdza?by
skuteczno<; NLP. Istniej@ jednak pewne analizy wybranych jego aspektów.
Przewa5nie s@ to studia, które ze wzgl&du na niewielk@ skal& nie mog@ stano-
wi; dowodów naukowych. Opinie naukowców na temat NLP s@ niew@tpliwie
podzielone.

Dok?adniej rzecz bior@c, nauka nieszczególnie interesuje si& programowa-

niem neurolingwistycznym. Wi&kszo<; przeprowadzonych badaQ <wiadczy
o niewielkim zrozumieniu dla dziedziny; wyst@pi?y w nich tak5e pewne proble-
my metodologiczne. Stwierdzenie, 5e owe badania podwa5aj@ wiarygodno<;
NLP, by?oby jednak niesprawiedliwe. Tak czy inaczej, zagadnienie to wydaje
si& niedorzeczne, poniewa5 w NLP jako pewnej ca?o<ci niczego nie da si& ani
udowodni;, ani obali;.

Jedno z najszerzej zakrojonych badaQ zosta?o przeprowadzone pod szyl-

dem Active Ingredients Project (Projekt Czynników Aktywnych) przez profe-
sora Charlesa Figleya. Interesowa? si& on szybk@ terapi@, któr@ nazywa? terapi@
mocy. Mia?o to miejsce na pocz@tku lat dziewi&;dziesi@tych. Figley porówna?

Biblia NLP

wówczas kilka podej<; terapeutycznych, które zastosowano w pracy z ludMmi
z symptomami traumy.

Znalaz?a si& tam przynale5@ca do programowania neurolingwistycznego

dysocjacja wzrokowo-kinestetyczna, która cz&<ciej wyst&puje pod nazw@ szyb-
kiej terapii fobii. Podej<cie to wypad?o dobrze na tle innych, w tym terapii pola
my<li (ang. Thought Field Therapy — TFT) oraz EMDR. Badanie Figleya nie by?o
przedsi&wzi&ciem szczególnie wyrafinowanym; mia?o raczej wzbudzi; zainte-
resowanie tego rodzaju koncepcjami. Sam Figley zwróci? si& ku nim, gdy odkry?,
5e najbardziej zrównowa5onymi profesjonalistami pomagaj@cymi klientom po-
zbywa; si& traumy s@ ci, którzy znali co najmniej jeden model szybkiej terapii,
taki jak cho;by dysocjacja wzrokowo-kinestetyczna. Badacz zainteresowa? si& t@
kwesti@, kiedy pewien specjalista w dziedzinie pope?ni? samobójstwo.

Kilka niewielkich badaQ potwierdzi?o skuteczno<; wywodz@cej si& z NLP

strategii poprawnego pisania, która polega na patrzeniu w gór& i w lewo pod-
czas wizualizowania opanowywanych s?ów. Badani mimo up?ywu czasu znacz-
nie lepiej pami&tali i wyraMnie mniej zapominali, a ich skuteczno<; zapami&ty-
wania o wiele przekracza?a poziom, który uwa5a si& za norm& w tej dziedzinie.

Szereg prowadzonych na niewielk@ skal& analiz potwierdza warto<; stoso-

wanego w ramach NLP sposobu leczenia fobii. Okaza? si& on skuteczny równie5
w terapii l&ków i depresji zwi@zanych z fobiami oraz w pracy z osobami cier-
pi@cymi z powodu urazów psychicznych. Ponadto przeprowadzono pewne ba-
dania nad submodalno<ciami (aspektami tego, jak przedstawiamy sobie ró5ne
rzeczy w naszym umy<le), które <wiadcz@ na ich korzy<;, lecz nie wzbudzi?o to
dostatecznego zainteresowania. W psychoterapii poznawczej jednak cz&sto wy-
korzystuje si& elementy NLP, w tym w?a<nie prac& z submodalno<ciami. Zale5y
to od przygotowania terapeuty.

Wa5ny element programowania neurolingwistycznego stanowi kotwiczenie.

Polega ono na utworzeniu swego rodzaju sygna?u (np. dotkni&cie okre<lone-
go miejsca na ramieniu klienta), który mo5na póMniej wykorzystywa;, tak aby
pomaga? wywo?ywa; okre<lony stan, w jakim by?a dana osoba w czasie, kiedy
sygna? powstawa?. Ow@ metod& mo5na stosowa; w celu udzielania pomocy
w pokonywaniu oporu przed zmian@ poprzez wywo?ywanie stanu, który np.
u?atwia przezwyci&5y; jaki< l&k. Nie s@ mi znane badania nad tym w?a<nie zja-
wiskiem; istnieje jednak wiele analiz warunkowania instrumentalnego, na któ-
rym kotwiczenie si& zasadza.

Przeprowadzono wiele badaQ, które <wiadcz@ na korzy<; programowania

neurolingwistycznego albo, przynajmniej w teorii, potwierdzaj@ zasadno<; pew-
nych pomys?ów i rodzajów terapii. Wyró5nia si& tutaj obszar studiów, który do-
tyczy alergii. Badania te pokazuj@, 5e sposób leczenia alergii za pomoc@ metod
NLP jest wiarygodny i zas?uguje na uwag& <wiata nauki.

Cz&<; analiz wskazuje na to, 5e mo5na wp?ywa; na alergie poprzez warun-

kowanie instrumentalne — a na nim w?a<nie opiera si& proponowana przez
programowanie neurolingwistyczne metoda leczenia alergii. Przeprowadzono
równie5 skromne badania samego jego przebiegu: ich wyniki s@ bardzo obie-
cuj@ce. NLP czerpie inspiracje z wielu dokonaQ, nie dziwi wi&c fakt, 5e istnieje

Biblia NLP

wiele studiów nad metodami, które ono modelowa?o, w tym nad hipnoterapi@
Miltona H. Ericksona czy komunikacj@ poprzez hipnoz& (przynios?y pozytyw-
ne wyniki).

Niepodwa5alne wyniki uzyskano w badaniu nad wykorzystaniem wywo-

dz@cej si& z NLP koncepcji linii czasu w leczeniu astmy. By?o ono do<; skromne
(30 badanych, 16 kontroli), lecz wnioski, do których doprowadzi?o, okaza?y si&
przekonuj@ce. Badania wykaza?y bowiem znacz@c@ popraw& w pracy p?uc u cho-
rych. Jest to szczególnie istotne, poniewa5 praca p?uc u ludzi z astm@ zazwyczaj
si& pogarsza, nie poprawia. Metoda leczenia NLP pomog?a im równie5 w 5yciu
osobistym, w wielu przypadkach dodaj@c energii oraz wzbudzaj@c poczucie si?y.
U du5ej grupy badanych podwy5szy?a si& tak5e jako<; snu.

Wielu terapeutów pozostaje pod wp?ywem koncepcji programowania neu-

rolingwistycznego, by; mo5e nawet nie zdaj@c sobie z tego sprawy, dlatego nie
wiadomo, ile prac nad terapi@ poznawcz@ pozostaje pod wp?ywem spostrze-
5eQ i nauk p?yn@cych z NLP, które w taki czy inny sposób rozprzestrzeni?y si&
w g?ównym jej nurcie.

SPÓ!CZESNE

NLP

Je$eli kradniesz od jednego autora, pope%niasz plagiat;

je$eli kradniesz od wielu autorów, prowadzisz badania.

— Wilson Mizner

Du5a cz&<; wspó?czesnych nauk i powstaj@cej literatury z dziedziny pro-

gramowania neurolingwistycznego przypomina uj&cia znane ju5 z pierwszego
etapu jego rozwoju. Oczywi<cie z czasem dodawano do nich kolejne wzorce
i koncepcje, te jednak wydaj@ si& g?ównie „elementami dekoracyjnymi” w po-
równaniu z pierwotnymi fundamentami NLP. Spo<ród wzorców, które powsta?y
póMniej, lecz wywar?y znacz@cy wp?yw, nale5y wymieni; wzorzec fundamen-
talnej przemiany i wzorzec integracji ruchów ga?ek ocznych (ang. Eye Movement
Integration — EMI; podobny do EMDR i prawdopodobnie je poprzedzaj@cy), któ-
rych autork@ jest Connirae Andreas, oraz wzorzec linii czasu dr. Tada Jamesa.

Twórcy programowania neurolingwistycznego wci@5 pracuj@, pisz@ ksi@5ki,

dlatego krótko omówi& nowsze dokonania.

„Nowy kod” Grindera i DeLozier

W po?owie lat osiemdziesi@tych John Grinder i Judith DeLozier zacz&li wy-

znacza; nowe kierunki rozwoju programowania neurolingwistycznego, które
koncentrowa?y si& w wi&kszym stopniu na korzystaniu z zasobów pod<wiado-
mych. Grinder nazywa ten kierunek „nowym kodem”. Kontynuowa? prace nad

Biblia NLP

nim oraz publikowa? razem z Carmen Bostic St. Clair zwi@zane z nim materia?y.
Dzi&ki „nowemu kodowi” coach i jego klient przeprowadzaj@ zmian&, nie wie-
dz@c, jakie rozwi@zania wy?oni@ si& samorzutnie podczas pracy. Intryguj@ce jest
to, 5e w tym celu wykorzystuje si& pewien ogólny wzorzec. Zdaniem Grindera
mo5e on przewy5sza; najbardziej szczegó?owe wzorce interwencji, z których
s?ynie NLP. Jeden ze sposobów realizacji wzorca polega na wykorzystywaniu
zabawy lub aktywno<ci proponowanej przez twórc& do wywo?ania ?agodnego
stanu pozytywnego w danej osobie, a nast&pnie na poproszeniu jej o po?@cze-
nie owego stanu z przepracowywanym problemem. Grinder tak5e kontynuuje
prace nad modelowaniem; pragnie, by praktycy k?adli na nie wi&kszy nacisk.

John Grinder krytykuje twórców NLP za ograniczone wysi?ki na rzecz two-

rzenia rozwi@zaQ dla spo?eczeQstwa i organizacji; sam koncentruje si& obecnie
g?ównie na doskona?o<ci tych ostatnich.

Projekt Richarda Bandlera

Richard Bandler stworzy? nazw& Design Human Engineering (DHE), czyli

projekt modelu cz?owieka, i wyci@gn@wszy wnioski z wcze<niejszych do<wiad-
czeQ z okre<leniem „programowanie neurolingwistyczne”, t& zarejestrowa? jako
znak towarowy.

DHE k?adzie nacisk na tworzenie intensywnych stanów, które „pchaj@” lu-

dzi ku doskona?o<ci. W tym celu wykorzystuje si& szereg „narz&dzi mentalnych”.
DHE czerpie z zasobów pod<wiadomych, polega jednak na jasnym i <wiado-
mym rozumieniu owych stanów i po5@danych celów. Bazuje zatem na koncep-
cji dobrze sformu?owanych celów. W przeciwieQstwie do Grindera — Bandler
nadal koncentruje si& na zmaganiach jednostek, a nie ca?ych organizacji.

Bibliografia

Andreas Connirae, Andreas Steve, Serce umys%u. Jak przezwyci!$y9 trudno"ci, z którymi
borykamy si! na co dzie5?, t?um. Krystyna Adamska, GdaQskie Wydawnictwo
Psychologiczne, GdaQsk 2001.
Andreas Connirae, Andreas Tamar, Fundamentalna Przemiana. Si!gaj&c do wewn!trznego
Dród%a, t?um. Magdalena Marganiec, PRO-NEO, Warszawa 2009.
Bandler Richard, Magia w dzia%aniu. Sesje NLP Richarda Bandlera, t?um. Anna Zawadzka,
Onepress, Gliwice 2008.
Bandler Richard, Grinder John, Struktura magii. Kszta%towanie ludzkiej psychiki, czyli wi!cej
ni$ NLP. Cz!"9 1, t?um. Joanna KrzemieQ-Rusche, Sensus, Gliwice 2008.
Bandler Richard, Grinder John, Struktura magii. Kszta%towanie ludzkiej psychiki, czyli wi!cej
ni$ NLP. Cz!"9 2, t?um. Wojciech Sztukowski, Onepress, Gliwice 2008.
Bandler Richard, Grinder John, Z $ab w ksi!$niczki. Jak za pomoc& s%owa przeobrazi9 swoje
$ycie?, t?um. Danuta Golec, GdaQskie Wydawnictwo Psychologiczne, GdaQsk 2001.
Bandler Richard, Grinder John, Satir Virginia, Zmieniamy si! wraz z rodzinami. O zdrowej
komunikacji, t?um. D. Golec

GdaQskie Wydawnictwo Psychologiczne, GdaQsk 1999.

Beaulieu Danie, Eye Movement Integration, Crown House Publishing, Bancyfelin 2003.

Biblia NLP

Burt Kate, Messing with your Head: Does the Man Behind Neuro-Linguistic Programming Want
to Change Your Life — Or Control Your Mind?, „The Independent”, 23 sierpnia 2009 r.
Dilts Robert, Changing Belief Systems with NLP, Meta Publications, Capitola 1990.
Dilts Robert, Modelowanie z NLP. Sukces — jak go powtórzy9, t?um. Renata Sigrist,
Wydawnictwo PINLP, Warszawa 2009.
Grinder John, Bandler Richard, Patterns of the Hypnotic Techniques of Milton H. Erickson,
M.D. Volume 2, Meta Publications, Cupertino 1977.
Grinder John, Bandler Richard, Reframing: Neurolinguistic Programming
and the Transformation of Meaning, Real People Press, Moab 1983.
Grinder John, Bandler Richard, Trance-Formations: Neuro-Linguistic Programming
and the Structure of Hypnosis, Real People Press, Moab 1981.
Grinder John, Bandler Richard, DeLozier Judith, Patterns of the Hypnotic Techniques
of Milton H. Erickson, M.D. Volume 1, Meta Publications, Cupertino 1976.
Hall Michael L., The Spirit Of NLP, The Anglo American Book Company,
Carmarthen 2001.
St. Clair Carmen Bostic, Grinder John, Whispering in the Wind, J & C Enterprises,
Scotts Valley 2001.
Yapko Michael, Neuro-Linguistic Programming, Hypnosis, and Interpersonal Influence,
rozprawa doktorska, United States International University, 1980, Dissertation Abstracts
International, t. 41, 3204B, 1981.

NLP

NAPRAWD ISTNIEJE

Rasa Galatiltyte

Je>eli programowanie neurolingwistyczne jest zbiorem technik, które po-

wsta8y poprzez modelowanie osób, które nie praktykowa8y NLP, to czy> nie
jest ono tylko workiem technik stosowanych przez te osoby?

Pocz@tkowo mo5e tak si& wydawa;, odpowiedM brzmi jednak:

Nie, na pewno nie.

Od?ó5my na chwil& ów worek z technikami do szafy i spójrzmy na to, co zo-

sta?o. Mamy presupozycje, rozbiór procesu poznawczego na poszczególne mo-
dalno<ci, a tak5e wyrazist@ filozofi& oraz koncepcj& modelowania doskona?o<ci.

Zaraz, zaraz.

Presupozycje to koncepcje prowadz@ce do sukcesu a pochodz@ce od

ludzi, którzy sukces ju5 osi@gn&li.

Z kolei rozbioru procesu poznawczego dokonuje si& na wiele ró5nych

sposobów w psychoterapii poznawczej.

Poza tym wszyscy wiedz@, 5e mo5na wiele si& nauczy; o tym, jak nale5y

co< robi;, od ludzi, którzy ju5 to umiej@.

Biblia NLP

Czy programowanie neurolingwistyczne nie jest aby zbiornikiem przypad-

kowych truizmów i cudzych umiej4tno%ci?

Nie, na pewno nie.
W?ó5my tak5e ten zbiornik truizmów i cudzych umiej&tno<ci do szafy, ra-

zem z workiem.

Có>, teraz zostaje nam du>a grupa ludzi, która reklamuje szkolenia, sk8a-

daj&c najrozmaitsze obietnice. Czy zatem programowanie neurolingwistyczne
nie jest tylko czcz& gadanin&?

Jeszcze raz: nie, na pewno nie.
Schowajmy ow@ gadanin& do szafy razem ze zbiornikiem i workiem.
Teraz zostaje nam tylko duch NLP czy te5 duchowe poszukiwanie zrozumie-

nia i technik, które pozwalaj@ osi@ga; po5@dane wyniki. Jest to si?a, która nap&-
dza innowacj& oraz integracj& — która stoi za rozwojem cywilizacji i technologii.

Ten element nie jest jednak w8a%ciwy wy8&cznie programowaniu neuro-

lingwistycznemu. Czy to oznacza, >e nic nam nie zostaje?

Nie zdziwi Ci! odpowiedD: nie, na pewno nie.
W?ó5my ducha innowacji i integracji do szafy, gdzie s@ ju5 worek technik,

zbiornik truizmów i czcza gadanina. O rety, masz w szafie fantastyczne rzeczy!

Nawet je5eli czcza gadanina ucichnie, mo5esz zawsze wykorzysta; NLP, aby

znów si& rozleg?a, i sta; si& skutecznym sprzedawc@ czy te5 adwokatem w?a-
snych us?ug. Nawet je5eli kto< przyw?aszczy? sobie worek z technikami, duch
i filozofia potrafi@ stworzy; wi&cej. Na u5ytek tej ksi@5ki b&dziemy ujmowa;
NLP w kategoriach integracji oraz innowacji, które s@ skierowane ku doskona-
?o<ci, sukcesowi i zdrowiu, oraz jako koncepcj&, która ma fundamenty filozoficz-
ne. NLP bowiem po?@czy?o przydatne przyk?ady (ludzie, których modelujemy),
wiedz& oraz do<wiadczenie, aby umo5liwi; osi@ganie po5@danych celów. W tym
za< Mród?o maj@ techniki, które s@ skutecznie popularyzowane poprzez szkolenia.
Wiele zosta?o przej&tych ze wspomnianych modeli. NLP jednak tworzy tak5e sa-
modzielnie nowe techniki, pozwalaj@ bowiem na to jego podstawy teoretyczne.

Oto bardzo wa$ne stwierdzenie — zastanów si! nad nim:
NLP nie jest niczym wi4cej ni> sum& swoich cz4%ci. To jest co%, prawda?
A teraz pozwól, 5e Ci poka5emy, jak to wszystko wed?ug nas uk?ada si&

w pewien stos: od tego, co najbardziej powierzchowne na szczycie, do tego, co
najbardziej abstrakcyjne i g?&bokie na dnie:

techniki (np. leczenie fobii),

techniczne punkty widzenia (np. modalno<ci sensoryczne),

cele (np. doskona?o<; w prowadzeniu coachingu),

filozofia (np. presupozycje),

duch innowacji oraz integracji (np. eklektyczny sposób my<lenia),

imperatywy moralne (np. dobro ludzko<ci, zdrowie).

Biblia NLP

LACZEGO

NLP

NIE STANOWI

G!ÓWNEGO NURTU

Rasa Galatiltyte

Dla ka$dego psa jego w%a"ciciel jest Napoleonem,

st&d bierze si! nies%abn&ca popularno"9 tych zwierz&t.

— Aldous Huxley

No w?a<nie. Pytanie zawarte w tytule tej cz&<ci jest jednym z najtrudniej-

szych, o ile nie najbardziej niepokoj@cym, i stanowczo domaga si& odpowiedzi.
Jako praktycy NLP s?yszymy je do<; cz&sto — i to przede wszystkim od zwolen-
ników nurtu! Klienci rzadko zadaj@ tego rodzaju pytania. Kupi?e< nasz@ ksi@5k&
i masz za sob@ kilkadziesi@t stron: dalej proponujemy odpowiedM, która powin-
na Ci& uspokoi; — a przynajmniej mamy tak@ nadziej&.

Oto dobrze znany fakt:
Programowanie neurolingwistyczne wywar8o znacz&cy wp8yw m.in. na

psychoterapi4, doradztwo, sprzeda>, coaching czy przywództwo. Trenerzy i te-
rapeuci, którzy reprezentuj@ inne nurty, korzystaj@ z technik NLP lub pozostaj@
pod ich wp?ywem. Mimo to NLP nie znalaz?o swojego miejsca w <wiecie nauki;
poza tym niewielu terapeutów g?ównego nurtu wyra5a uznanie dla omawianej
koncepcji.

Na zaistnia%& sytuacj! sk%ada si! szereg przyczyn.
Jedn@ z nich jest to, 5e programowanie neurolingwistyczne reprezentuj@ bar-

dzo ró5ni, nie zawsze kompetentni czy uczciwi zwolennicy. Znamy takich, praw-
da? Innym powodem jest to, 5e wa5ne o<rodki badaQ naukowych i zwi@zane
z nimi autorytety — z sobie tylko znanych powodów — nie s@ przychylni NLP.

Niestety, naukowcy skoncentrowali si& na niew?a<ciwych kwestiach. Wy-

brali te aspekty programowania neurolingwistycznego, które ?atwo poddawa?y
si& badaniom, lecz nie by?y reprezentatywne dla ca?ej dziedziny. Ponadto wiele
pierwszych publikacji po<wi&conych NLP (w tym obie cz&<ci Struktury magii)
mia?o charakter g?ównie poradnikowy i by?o przeznaczone dla czytelników
posiadaj@cych mniejsze kwalifikacje naukowe. Poza tym nie istnia?a powszech-
nie uznawana instytucja, która wyznacza?aby standardy obowi@zuj@ce w tej
dziedzinie.

Programowanie neurolingwistyczne stanowi przede wszystkim narz&dzie,

które s?u5y modelowaniu oraz szkoleniu, si?@ rzeczy wi&c musia?o si& ono roz-
win@; w bardzo ró5nych kierunkach.

Na dodatek cz&sto myli si& samo programowanie neurolingwistyczne z po-

szczególnymi technikami, które si& z niego wywodz@. Powstaje wi&c wra5enie,
5e NLP nie ma spójnej to5samo<ci b@dM stanowi wy?@cznie sposób na promowa-
nie seminariów, podczas których albo uczy si& ludzi, jak odnosi; sukcesy, albo

Biblia NLP

poddaje si& uczestników hipnozie. Sami mieli<my podobne wyobra5enie o tym
nurcie, zanim nie poznali<my go dog?&bnie.

Nie mamy zamiaru nikogo wytyka; palcami ani wini; za niefortunny obrót

rzeczy. Kto za to odpowiada? Dlaczego tak wysz?o? Pytania te nale5y kierowa;
do historyków, a nie do terapeutów. Przeci&tny poszukiwacz poradników samo-
rozwoju natychmiast dawa? si& wci@ga; w wir szkoleQ NLP.

Zapewne takie w?a<nie wra5enie odnie<li naukowcy. Szukali jednoznacz-

nych, wyrazistych koncepcji, tymczasem w kontaktach z programowaniem neu-
rolingwistycznym natykali si& na mieszanin& nienaukowych sposobów my<lenia,
które przes?ania?y jego istot& oraz zas?ugi. Nie znaleMli tam niczego ciekawego
dla siebie. Dlatego obecnie wielu terapeutów wykorzystuje techniki wywodz@-
ce si& z NLP, lecz o tym nie wie (albo nie chce tego zaakceptowa;). W konse-
kwencji NLP jest identyfikowane raczej z dziwacznymi, drugorz&dnymi prak-
tykami b@dM po prostu nieszanowane lub zwyczajnie ignorowane.

Do obni5enia wiarygodno<ci programowania neurolingwistycznego przy-

czyni?o si& wiele publikacji jego praktyków — a to dlatego, 5e mia?y nazbyt ogól-
nikowy b@dM, przeciwnie, za szczegó?owy charakter. Wydaje si&, 5e k?adziony
przez NLP nacisk na innowacj&, szybko dzia?aj@ce techniki oraz <mia?e obietni-
ce przyci@ga?y ludzi z nieleczonymi objawami ADHD lub innymi problemami
wymagaj@cymi fachowej pomocy. To z kolei prawdopodobnie uruchomi?o sa-
monakr&caj@c@ si& spiral&, która przes@dzi?a o po?o5eniu NLP wzgl&dem g?ów-
nego nurtu.

Oznacza?o to, 5e najcenniejszymi <rodkami promowania programowania

neurolingwistycznego sta?y si& opinie klientów. Te za<, cho; w du5ej mierze po-
zytywne, okaza?y si& nie do<; silne, aby NLP uzyska?o dzi&ki nim trwa?y status
psychoterapii poznawczej. Mimo to uda?o si& wzbudzi; intensywne zaintereso-
wanie omawian@ dziedzin@; trwa?o ono mniej wi&cej 20 lat.

No, dobrze. Nie chcemy przecie5 p?aka; nad przesz?o<ci@, protestowa; ani

dobija; si& do drzwi którego< z naukowców (lub rozbija; jego okna). Chcemy
si& nauczy;, jak lepiej pomaga; naszym klientom oraz w?a<ciwie wykorzystywa;
NLP. By; mo5e z czasem, w miar& jak coraz wi&cej klientów b&dzie osi@ga?o
dzi&ki NLP zamierzone cele, reprezentanci g?ównego nurtu piel&gnacji zdrowia
psychicznego uznaj@ nasz ogromny wk?ad w ich rozwój zawodowy.

Wiemy, 5e wiele koncepcji NLP, których zacz&to naucza; ponad cztery de-

kady temu, nie mia?o odpowiedniej podbudowy naukowej ani nie opiera?o si&
na dostatecznej liczbie obserwacji czy do<wiadczeQ.

Niemniej jednak na owe przestarza?e koncepcje i metodologie wci@5 mo5na

si& natkn@; podczas wielu szkoleQ z programowania neurolingwistycznego. Jest
to przejaw si?y tradycji oraz my<lenia grupowego i 5yczeniowego. Tymczasem
ksi@5ka, któr@ trzymasz w r&kach, wyci@ga podstawowe za?o5enia i zadania NLP
na pierwszy plan oraz pokazuje, jak dzia?aj@ w nowoczesnej praktyce.

Mamy nadziej&, 5e dzi&ki temu programowanie neurolingwistyczne stanie

si& dla Ciebie bardziej przyst&pne, ksi@5ka przedstawia bowiem nowe techniki

Biblia NLP

oraz wyja<nienia, dzi&ki którym to, co ju5 wiesz, zyska naukowe zaplecze. Sa-
mi codziennie przypominamy sobie s?owa Richarda Bandlera, s?ynnego wspó?-
twórcy NLP:

„NLP to podej"cie i metodologia,

które zostawiaj& "lad w postaci technik”.

Wszelkie metodologie zmieniaj@ si& i doskonal@ z czasem. Szczerze wierzy-

my, 5e w?a<nie nadesz?a najlepsza chwila, by zaakceptowa; ten fakt oraz przyj@;
nowy punkt widzenia, poznaj@c tajniki programowania neurolingwistycznego.

ONFLIKT MI DZY METODOLOGI"

NLP

A #LADEM W POSTACI TECHNIK

Teoretycznie nie ma ró$nicy mi!dzy teori& a praktyk&,

lecz praktycznie owa ró$nica istnieje.

— Jan L.A. van de Snepscheut

Wprowadzenie

Je5eli rozwa5asz uczestnictwo w szkoleniu z programowania neurolingwi-

stycznego, cz&<; ta pomo5e Ci zaoszcz&dzi; sporo pieni&dzy i czasu. Mam bo-
wiem zamiar wyja<ni; tutaj pewne podstawowe zagadnienia, które mog@ zna-
cz@co zmieni; Twoje podej<cie.

Je$eli chcesz zrozumie9 NLP i wybra9 odpowiednie szkolenie,

musisz wzi&9 pod uwag! wi!cej ni$ tylko same techniki.

Programowanie neurolingwistyczne stanowi nie tyle zbiór technik, ile raczej

pewn@ metodologi&. Przez poj&cie to rozumiem zestaw praktyk i zasad, które
tworz@ spójn@ ca?o<;. Kiedy gotujemy, tak@ praktyk@ jest m.in. wykorzystanie
wysokiej temperatury do przekszta?cania ró5nych sk?adników w ca?e danie;
z kolei zasad@ b&dzie np. konwekcja w piekarniku jako <rodek do ogrzewania
jedzenia.

Metodologia jest czym< wi&cej ni5 przepisy. Te ostatnie bowiem wyrastaj@

z praktyk i zasad (metodologii) dost&pnych ludziom tworz@cym owe przepisy
— s@ w gotowaniu tym, czym wzorzec w NLP.

Metodologia programowania neurolingwistycznego obejmuje takie zasady

jak np. modelowanie — b&d@ce <rodkiem, który s?u5y przenoszeniu okre<lonych
umiej&tno<ci z modeli na ludzi — a tak5e praktyki typu strategiczne wp?ywanie
na stany w celu uruchomienia zachowania zasobnego.

Biblia NLP

Z metodologii NLP zrodzi?o si& wiele technik. Istnieje mnóstwo przyk?adów

tego, jak zastosowanie jednej z nich radykalnie zmieni?o czyje< 5ycie. Aby jed-
nak uzyska; maksimum skuteczno<ci, ka5da technika musi uwzgl&dnia; specy-
fik& poszczególnych jednostek lub grup, a praktyk j@ stosuj@cy powinien kiero-
wa; si& wra5liwo<ci@ i realizowa; pewn@ strategi&. Chodzi o to, aby wykonywana
praca by?a adekwatna i mia?a elastyczny charakter. Stanowi to pewn@ wska-
zówk& co do wyboru dobrego szkolenia, pomo5e Ci bowiem okre<li;, czego tak
naprawd& potrzebujesz i kiedy. Przyjrzyjmy si& wi&c, jak najlepiej zagospoda-
rowa; swoj@ energi&, aby jednocze<nie pog?&bi; wiedz& z zakresu NLP i rozwi-
n@; swoje umiej&tno<ci.

Richard Bandler powiedzia?: NLP to podej"cie i metodologia, które zostawiaj&

"lad w postaci technik. Zdanie to wskazuje na dwa mo5liwe sposoby postrzegania
szkolenia: mo5esz zacz@; albo od dotarcia do istoty NLP, co zazwyczaj jest celem
d?u5szych i dro5szych szkoleQ, albo od opanowania okre<lonych technik.

Drugie podej<cie ma nast&puj@ce zalety:
1) Ponosisz mniejsze koszty.
2) Mo5esz zacz@; od razu uzyskiwa; wyniki na wielu frontach.
3) Zaczynasz czu9 NLP i stawia; sobie coraz to nowe pal@ce pytania,

które mobilizuj@ Ci& do poznawania podstawowych za?o5eQ.

4) Mo5esz wykorzystywa; opanowywane techniki dla w?asnych potrzeb.

TYPY PRAKTYKÓW NLP

Poszed%em do terapeuty gestalt i powiedzia%em, $e chc! by9 w stanie

przynajmniej nakaza9 wybranym partiom moich mi!"ni,

by si! nie kurczy%y, kiedy nie jest to konieczne.

— Dick York

Nie trzeba sp&dzi; wiele czasu w <rodowisku praktyków NLP, aby zauwa-

5y;, 5e s@ oni bardzo ró5ni. Mam na my<li nie ich narodowo<; czy religi&, lecz
umiej&tno<ci oraz podej<cia.

Chcia?bym Ci zaproponowa; zrobienie dwóch rzeczy podczas lektury tego

fragmentu.

Po pierwsze, okre<l, do której z poni5szych kategorii praktyków NLP pasu-

jesz najlepiej. Po drugie, uwzgl&dnij je przy wyborze kompetentnych trenerów,
od których b&dziesz si& uczy; i z którymi b&dziesz wspó?pracowa;.

Praktyków NLP mo5na z grubsza podzieli; na nast&puj@ce kategorie:

1) Pod"wiadomi mistrzowie

Ta grupa praktykuje NLP nawet we <nie. Przydatne wzorce i kreatywne

rozwi@zania tworzy „w locie”, podczas pracy z klientami oraz we w?asnym 5y-
ciu. Wydobywa pod<wiadome zasoby zarówno z innych ludzi, jak i z siebie,

Biblia NLP

dzi&ki czemu umo5liwia przeprowadzenie zmian, które wcze<niej wydawa?y
si& nierealne.

Umiej&tno<ci praktyków, którzy nale5@ do tej grupy, mog@ si& wydawa;

nieco tajemnicze, poniewa5 trudno jest uchwyci;, jak ludzie ci przeprowadzaj@
zmiany, dopóki nie pozna si& tajników NLP.

2) Powierzchowni praktycy

Praktycy ci znaj@ tylko wybrane techniki programowania neurolingwistycz-

nego i traktuj@ je jak przepisy kulinarne. Wynika to albo z tego, 5e dopiero sta-
wiaj@ pierwsze kroki, albo z tego, 5e dotychczas nie uda?o si& im „uchwyci;” na-
tury pod<wiadomo<ci.

W drugim przypadku powierzchowni praktycy mog@ mie; pewne pod<wia-

dome opory, których jeszcze nie pokonali; te za< z kolei mog@ przeszkadza;
w tworzeniu kreatywnych rozwi@zaQ.

3) Praktycy z zaburzeniami osobowo"ci

Grupa ta boryka si& z powa5nymi problemami, które mog@ nawet przybie-

ra; posta; zaburzeQ osobowo<ci typu pogranicznego, antyspo?ecznego lub nar-
cystycznego. (Nie jestem psychologiem, wi&c nie b&d& wyja<nia? poszczególnych
terminów — mo5na sprawdzi; ich znaczenie np. w internetowych lub ksi@5ko-
wych Mród?ach dotycz@cych klasyfikacji zaburzeQ psychicznych DSM). Nie jest
to przyjacielska rada, lecz ostrze5enie przed niebezpieczeQstwem.

Owi certyfikowani, lecz nie kompetentni praktycy mogli si& zainteresowa;

programowaniem neurolingwistycznym, poniewa5 kusz@ ich wizje zdrowia,
sprawowania kontroli, nieograniczonych kontaktów seksualnych czy zostania
czyim< „bohaterem”.

Zdarza si&, 5e nale5@cy do omawianej grupy praktycy NLP d@5@ do rozwi@-

zywania tak g?&boko tkwi@cych w nich problemów, 5e te staj@ si& najgorszymi
wrogami. Dopóki ci ludzie sami nie otrzymaj@ pomocy od w?a<ciwych specjali-
stów ani nie wezm@ udzia?u w odpowiedniej terapii, mog@ wyrz@dza; krzywd&
swoim klientom. Cz&sto praktycy z zaburzeniami osobowo<ci intensywnie si&
kreuj@, odgrywaj@ role <wi&tych lub guru, jakby 5yli w <wiecie fantazji. Wielu
z nich boryka si& z problemami interpersonalnymi, prze5ywa wewn&trzne dra-
maty, które stanowi@ Mród?o trudno<ci funkcjonowania w grupach spo?ecznych
i organizacjach. Co wi&cej, problemy te mog@ i<; w parze z narkotykami i in-
nymi na?ogami, które niekorzystnie wp?ywaj@ na zachowanie w sposób spora-
dyczny lub ci@g?y.

Z wyj@tkiem „pod<wiadomych mistrzów” w pozosta?ych dwóch grupach

praktyków NLP mo5na dostrzec rozd@wi4k mi4dzy wykorzystywanymi tech-
nikami a sposobami my%lenia. Techniki pozbawione ducha maj@ bardzo ograni-
czone dzia?anie. Co zaskakuj@ce, zdarza si&, 5e niektórzy przedstawiciele trze-
ciej grupy — z zaburzeniami osobowo<ci — osi@gaj@ pod<wiadome mistrzostwo

Biblia NLP

i skutecznie pomagaj@ wielu klientom. Rezultaty pracy tych praktyków NLP by-
waj@ jednak bardzo nierówne, poniewa5 s@ uzyskiwane pod<wiadomie wsku-
tek zaistnienia okre<lonych sytuacji. Chciwo<;, pragnienie wykorzystywania
ludzi oraz destrukcyjne reakcje emocjonalne mog@ wykoleja; danego praktyka
NLP, jego klientów lub <rodowisko — gdy zaistniej@ pewne warunki lub poja-
wi si& stres.

Je<li dopiero zaczynasz swoj@ przygod& z programowaniem neurolingwi-

stycznym albo chcesz podwy5szy; kwalifikacje w tej dziedzinie, postaraj si&
okre<li;, jakiego rodzaju szkolenia i do<wiadczenia b&d@ dla Ciebie najwarto-
<ciowsze. A mo5e musisz uwzgl&dni; równie5 kwestie finansowe? Je5eli nie mo-
5esz sobie pozwoli; na d?u5szy, intensywniejszy kurs (ten rodzaj jest zazwyczaj
bardzo drogi), zechcesz pewnie wybra; te najlepsze lektury, zaj&cia i do<wiad-
czenia, które pozwol@ Ci uzyska; najwy5sze wyniki w granicach Twoich mo5-
liwo<ci. W dalszej perspektywie powinno to motywowa; Ci& do zwi&kszania
zarobków, aby< w ramach dalszego rozwoju osobistego móg? m.in. uzyska; jak
najlepsze przygotowanie. Niniejsza cz&<; pomo5e Ci okre<li; strategie i trenin-
gi, które najpe?niej zaspokoj@ Twoje potrzeby.

ZNACZENIE MODELOWANIA

Po ci!$kim dniu treningu mo$na zje"9 grzechotnika.

— Elvis Presley

Dobre szkolenie bazuje na dobrych modelach, te za< uwidaczniaj@ si& w po-

dej<ciu trenera do nauczania oraz do przekazywanych tre<ci. Gdyby modele nie
by?y wa5ne, wszystkiego o programowaniu neurolingwistycznym mo5na by si&
nauczy; z ksi@5ek.

Czy wolisz opanowa9 zbiór technik, czy raczej zdoby9 takie same zdolno"ci,

jakie Richard Bandler wykorzystywa% w tworzeniu modeli, które leg%y
u podstaw programowania neurolingwistycznego?

Posiadanie takich umiej&tno<ci jak Bandler pozwala bezustannie odkrywa;

i wymy<la; techniki w zale5no<ci od potrzeb ka5dego klienta z osobna. W?a<nie
dlatego po<wi&ci?em osobny fragment drodze do mistrzostwa. Tam zag?&biam
si& w zagadnienie ducha NLP i wskazuj& na to, 5e chodzi w nim przede wszyst-
kim o pewien model, który jest wa5niejszy od jakichkolwiek dodanych do nie-
go teorii czy idei.

Ów model to tzw. metamodel, który stanowi opis procesu modelowania.
Mo5na powiedzie;, 5e metamodel jest to model modelu. Pozwala spojrze;

z lotu ptaka na drog& do doskona?o<ci. Modelowanie stanowi fundament pro-
gramowania neurolingwistycznego; jest punktem wyj<cia NLP oraz Mród?em
teorii i wzorców.

Przyjrzyjmy si& bli5ej, czym jest modelowanie. Jego podstaw& stanowi umie-

j&tno<; bardzo uwa5nej obserwacji, która pozwala dostrzega; subtelno<ci. Jest

Biblia NLP

to jing modelowania. Elementem jang modelowania jest gotowo<; do ekspery-
mentowania oraz poszukiwania tzw. czynników aktywnych tego, co si& obser-
wuje, które pozwalaj@ odpowiedzie; na pytanie: dlaczego powstaj& takie, a nie inne
rezultaty?

Owe jing i jang mog@ przyspieszy; Twoje wysi?ki, które maj@ na celu uzyski-

wanie okre<lonych wyników b@dM osi@ganie doskona?o<ci, poniewa5 zapewnia-
j@ Ci odpowiedni@ perspektyw&. Dzi&ki niej mo5esz zarówno ?atwiej dostrzega;
tzw. czynniki aktywne, jak i eliminowa; te elementy, które nimi nie s@, mimo
5e model (osoba, któr@ modelujesz) przypisuje im wa5ne znaczenie. W drugim
przypadku zyskujesz szans& na wyeliminowanie cz&<ci zachowaQ i koncepcji,
które obni5aj@ skuteczno<; dzia?aQ modelowanej osoby.

Czynniki pod"wiadome

Niektóre czynniki aktywne maj@ charakter pod<wiadomy; model nie wie,

5e je posiada i wykorzystuje. Nie mo5na si& dowiedzie; wszystkiego o stanie
danej osoby wy?@cznie poprzez jej obserwowanie. Podobnie nie mo5na si& na-
uczy; wszystkiego z tego, co mówi, poniewa5 wielu ludzi osi@gaj@cych dosko-
na?e wyniki nie do koQca rozumie, dlaczego odnosi sukcesy. Dzi&ki odkryciu
owych ukrytych bogactw programowanie neurolingwistyczne zyska?o pewien
rozg?os. Wywo?a?o niema?@ ekscytacj&, zw?aszcza w<ród terapeutów, poniewa5
dotyczy?o czego<, czego nawet ci najlepsi nie potrafili wskaza; jako przyczyny
w?asnych sukcesów.

Bez wzgl!du na to, z jakim przekonaniem model mówi, jak robi to, co robi,

ani jak g%!boko w to wierzy, zawsze szukaj czynników pod"wiadomych.

Richard Bandler i John Grinder w ksi@5ce Z $ab w ksi!$niczki stwierdzaj@, 5e

w modelowaniu nie chodzi o to, co ludzie mówi&, lecz o to, co robi&. Moim zda-
niem równie wa5ne s@ oba elementy — a tak5e to, czego ludzie <wiadomie do-
"wiadczaj&. Nale5y jednak okre<li;, które z wymienianych przez nich czynników
maj@ charakter aktywnych. To za< wymaga prowadzenia do<wiadczeQ.

Sk%adnia i submodalno"ci

Modelowanie bazuje na zadawaniu pytaQ oraz prowadzeniu obserwacji. Te

bowiem pozwalaj@ odkry; sk?adni& my<li (wewn&trzn@) i zachowaQ (zewn&trz-
n@), a wi&c i struktur& albo doskona?o<ci, albo zachowania dysfunkcjonalnego.
Dzi&ki temu terapeuci mog@ si& skupia; na zaburzonych schematach zachowa-
nia lub my<lenia, aby pokazywa; klientom, 5e maj@ oni wybór i nie s@ na nie
skazani. Jest to jeden ze sposobów na otwieranie drzwi do zmian. Poprzez od-
krywanie sekwencji my<li i wspomnieQ w formie submodalno<ci (takich jak roz-
miar, jasno<; czy g?o<no<;) programowanie neurolingwistyczne znacznie wy-
przedzi?o terapi& poznawcz@.

Jednym z powodów tego, >e programowanie neurolingwistyczne przypisu-

je submodalno%ciom szczególne znaczenie, jest to, >e stanowi& one szczegól-
nie istotne elementy pracy nad zmian&. Za pomoc@ takich narz&dzi jak cho;by

Biblia NLP

Swish Pattern mo5na kierunkowa; silne pragnienia, aby tworzy; nowe, po5@-
dane zachowania; chodzi tu bowiem o wzbudzenie motywacji do robienia tego,
co si& sprawdza, oraz do unikania tego, co nie dzia?a. W czasach, kiedy NLP
dopiero zyskiwa?o popularno<;, terapia poznawcza ogranicza?a si& do my<li
i przekonaQ w postaci werbalnej. To tak, jakby porówna; rysunek na papierze
z prawdziwym <wiatem: ten drugi jest znacznie bogatszy od pierwszego. Tak5e
i obecnie wielu terapeutów z g?ównego nurtu psychoterapii przyjmuje bardzo
ograniczony punkt widzenia w porównaniu z perspektyw@ praktyków NLP.

Wspó%czesne szkolenia

Aby szkolenie z programowania neurolingwistycznego mia?o sens, musi za-

równo mie; ducha NLP, jak i proponowa; skuteczne modele, na które sk?adaj@
si& co najmniej te elementy, które na samym pocz@tku wprowadzali twórcy NLP.
Najlepiej jest jednak, je5eli podczas szkolenia pojawiaj@ si& równie5 m@dro<;
i techniki tych, którzy poci@gn&li NLP dalej, kiedy pierwsza fala popularno<ci
min&?a — a wi&c m.in. Roberta Diltsa, Steve’a Andreasa, Connirae Andreas czy
te5 innowatora, za którym uwa5nie pod@5am od wielu lat — dr. Tada Jamesa.

Je5eli zastanawiasz si& nad szkoleniem, które reklamuje si& jako nowoczesne

podej<cie do NLP, trenerzy prawdopodobnie zaproponuj@ wyj<cie poza baz&
najwcze<niejszych teorii i technik. Wówczas kurs powinien mie; dwie cechy.

Po pierwsze, powinien si& zasadza; na tych elementach NLP, które prze-

trwa?y prób& czasu.

Po drugie, powinien czerpa; ze wspó?czesnej wiedzy, opartej na dowodach,

która obejmuje w szczególno<ci techniki poznawcze (takie jak terapia poznaw-
czo-behawioralna), wiedz& z zakresu behawioryzmu (np. warunkowanie instru-
mentalne), a tak5e nowe modele osób, które osi@gn&?y doskona?o<;.

SPÓJNO#/ (KONGRUENCJA)

Cz%owiek wyrz&dza z%o, kiedy nie czyni nic dobrego.

— przys?owie niemieckie

Spójno<; jest jedn@ z g?ównych koncepcji programowania neurolingwi-

stycznego, a jednocze<nie jednym z najwa5niejszych przedmiotów jego zainte-
resowania. Stanowi ona bram&, która pozwala dotrze; do ducha NLP. Ludzie
s& spójni, kiedy ich mowa cia8a przekazuje to samo co ich s8owa oraz kiedy
wprowadzaj& w >ycie to, czego nauczaj&.

Inaczej rzecz ujmuj@c: spójna jest taka osoba, która buduje w?asn@ osobo-

wo<; i swój punkt widzenia, korzystaj@c z NLP w taki sam sposób, jaki wykorzy-
stuje w pracy z innymi ludMmi. Ludzie, którzy poprawili swoje wyniki czy te5
rozwi@zali problemy osobiste za pomoc@ NLP, s@ znacznie bardziej wiarygodni
ni5 praktycy NLP. Ma?o tego, lepiej rozumiej@ i czuj@ praktykowanie NLP. To
za< stanowi klucz do osi@gania stanów, które pozwalaj@ tworzy; inspiruj@ce,
bardziej z?o5one rozwi@zania charakterystyczne dla poziomu mistrzostwa NLP.

Biblia NLP

Wida; to wyraMnie w stopniu motywacji, obiektywizmu i zasobno<ci, który osi@-
gaj@ tacy praktycy NLP. Dzi&ki temu, 5e potrafi@ kontrolowa; swoje stany i kon-
centrowa; si& na po5@danych celach, nie pozostaj@ na ?asce swoich nastrojów.

Praktycy NLP, którzy s@ spójni, potrafi@ si& anga5owa; w sposób dojrza?y

i wiarygodny. Kiedy decyduj@ si& na co<, nie robi@ tego, poniewa5 przeczuwaj@
murowany sukces. Nie wahaj@ si& jednak z powodu ryzyka pora5ki. Nie potrze-
buj@ wizji „gwarantowanego” wyniku, aby czu; siln@ motywacj&. Wzbudzaj@
zaanga5owanie, aby wykorzysta; siebie, a nie uzale5nia; si& od wspó?pracy ze
strony „reszty <wiata” ani nie oczekiwa; zach&ty od swojego otoczenia. Ozna-
cza to, 5e praktycy NLP nie zast&puj@ metafizycznych zasad czy jakich< zabobo-
nów zasadami NLP, spodziewaj@c si&, 5e znajd@ skrót do sukcesu.

Hall cytuje zdanie Bandlera: „A teraz otwórz oczy, spójrz na <wiat i powiedz

do siebie: to bu?ka z mas?em!”.

Oznacza to, 5e schodz&c z dotychczasowej drogi oraz wywo8uj&c w8a%ciwy

stan, nie b4dziesz si4 obawiaB swoich celów. Co wi&cej, do<wiadczysz mocy
pozytywnej motywacji. Stanie si& ona Twoim odruchem wchodzenia w stany
zasobne, kiedy tylko b&dzie Ci to potrzebne. Oznacza to równie5 umiej&tno<;
tworzenia i wzmacniania stanów zasobnych, takich jak wytrwa?o<;, ciekawo<;,
przewidywanie, poszukiwanie, pragnienie, kreatywno<; i produktywno<;.

POD#WIADOMO#/

Qwiadomo"9 mo$na porówna9 do fontanny, której woda mieni si!

w s%o5cu, a nast!pnie opada do wielkiego, "ródziemnego

zbiornika pod"wiadomo"ci, z którego tryska.

— Sigmund Freud

Rozumienie pod<wiadomo<ci ma kluczowe znaczenie dla metodologii pro-

gramowania neurolingwistycznego oraz znajduje wyraz w wielu jej elementach:

1) Pod"wiadome mistrzostwo

Praca nad zmian@ za pomoc@ programowania neurolingwistycznego wy-

maga zbyt wielu umiej&tno<ci, aby wszystkimi mo5na by?o pos?ugiwa; si& <wia-
domie. Mo5na oczywi<cie uczy; si& NLP poprzez <wiadome praktykowanie,
ostatecznie jednak umiej&tno<ci z nim zwi@zane musz@ nabra; charakteru pod-
<wiadomego oraz sta; si& integraln@ cz&<ci@ wi&kszej ca?o<ci, któr@ nazywamy
pod<wiadomym mistrzostwem.

2) Pod"wiadome zasoby

Klient mo5e mie; pewne pomys?y dotycz@ce jego problemów i sposobów

ich rozwi@zania, nad którymi chce pracowa;. Zaskakuj@ce rozwi@zania pojawiaj@
si& jednak dopiero wtedy, gdy zaakceptuje si& znaczenie pod<wiadomo<ci oraz

Biblia NLP

kiedy jest ona stymulowana i ukierunkowywana na rozwi@zywanie problemu
lub d@5enie do celu. Dotyczy to nie tylko klienta — w ka5dej chwili na zaskaku-
j@cy pomys? usprawniaj@cy prac& mo5e wpa<; tak5e sam praktyk NLP.

3) Dekonstrukcja w "wiadomo"9
i rekonstrukcja w pod"wiadome mistrzostwo

Wiele reakcji i rozwi@zaQ (w tym równie5 tych, które s@ destruktywne czy

ograniczaj@ce) mo5na wydobywa; na poziom <wiadomo<ci za pomoc@ metod
programowania neurolingwistycznego, takich jak analiza reprezentacji w mo-
dalno<ciach sensorycznych. Wiele technik NLP pomaga nam reorganizowa;
sposoby, jak przebiegaj@ pewne procesy lub jak s@ zakodowane we wspomnie-
niach. Dzi&ki temu staje si& mo5liwa radykalna poprawa w tych problematycz-
nych dziedzinach, które nie poddawa?y si& licznym wysi?kom ze strony tera-
peutów pos?uguj@cych si& bardziej tradycyjnymi metodami. Pomaga to równie5
przekszta?ca; zachowania dysfunkcjonalne w bardziej zasobne. Praktyk pocz@t-
kuj@cy lub taki, który jeszcze nie nauczy? si& wykorzystywa; pod<wiadomo<ci,
mo5e stosowa; techniki NLP, gubi jednak ducha. Je5eli praktykuj@c NLP, kon-
centruje si& wy?@cznie na pracy na poziomie <wiadomo<ci, traci si& bogate pod-
<wiadome zasoby informacji oraz potencjalnych rozwi@zaQ. Wówczas maleje
prawdopodobieQstwo tego, 5e podejmowane wysi?ki przynios@ po5@dane rezul-
taty, za< sama wykonywana praca mo5e si& wydawa; powierzchowna w oczach
gruntowniej wykszta?conego praktyka NLP.

METAPYTANIA DLA INTEGRACJI DUCHA

I UMIEJ TNO#CI NLP

Poprzez prowadzenie obserwacji oraz zadawanie twórczych pytaQ mo5na

stworzy; nieoczekiwane i nowatorskie rozwi@zania. Jest to szalenie wa5ne, po-
niewa5 nasze funkcjonowanie opiera si& g?ównie na warunkowaniu — tylko
cz&<; naszej dzia?alno<ci ma charakter <wiadomy. W programowaniu neurolin-
gwistycznym chodzi o to, by zdoby; maksimum w?adzy nad w?asnym umy-
s?em. Jednym ze sposobów na to jest prze?amywanie utrwalonych schematów
i wytrwa?e d@5enie do nowego — satysfakcjonuj@cego zachowania. Nale5y przy
tym uwzgl&dni; kryterium, 5e nowe zachowanie wspiera wa5ny cel, a dana oso-
ba jest twórc@ owego rozwi@zania. Na czym to polega?

Zapytaj, jaki stan pomo>e stworzyB nowe zachowanie w okre%lonej sytu-

acji oraz jakie zasoby nale>y zgromadziB, aby pos8u>y8y do osi&gni4cia po>&-
danych celów.

Utylitaryzacja

Podstaw@ do zidentyfikowania potrzebnych zasobów jest jasne okre<lenie,

co takiego ju5 powoduje dan@ osob@. Przyczyna mo5e wydawa; si& g?&boko pa-
tologiczna, lecz mistrz NLP nie daje si& zwie<; i szuka sposobów na twórcze

Biblia NLP

wykorzystanie tej energii. Niewiele rzeczy oddzia?uje równie silnie jak przekie-
rowana kompulsja. Wiele najs?ynniejszych przypadków w dziejach programo-
wania neurolingwistycznego dotyczy w?a<nie tego mechanizmu.

Jedna z moich ulubionych historii opowiada o pracy s?ynnego psychiatry

Miltona H. Ericksona z m?odym m&5czyzn@, który obstawa? przy tym, 5e jest
Jezusem Chrystusem. Erickson chcia? nauczy; go kilku umiej&tno<ci, dzi&ki któ-
rym móg?by si& sta; bardziej niezale5ny — poniewa5 mieszka? w zak?adzie dla
umys?owo chorych.

Aby uzyska; przyzwolenie owego m?odego cz?owieka, Milton H. Erickson

podszed? do niego i powiedzia?: „Prosz& pana, podobno jest pan stolarzem”.
Sytuacja ta stanowi przyk?ad utylitaryzacji i jest konsekwencj@ zakwestionowa-
nia koncepcji, 5e patologia natury psychologicznej musi by; eliminowana
bezpo<rednio, tak jak zwyk?a infekcja.

Nast&pnie psychiatra poprosi? m?odego cz?owieka, który potwierdzi?, 5e jest

stolarzem, o pomoc przy pewnym projekcie. Od tej chwili zacz@? si& proces zdro-
wienia pacjenta.

Chcesz wybra9 dobre szkolenie?

Uwa5aj. Tak jak na randce w ciemno: trzymaj dystans i bardzo uwa5nie ob-

serwuj. Je5eli jaki< trener obiecuje spektakularne rezultaty, skre<l go ze swojej
listy. Prawdziwi mistrzowie NLP nie po5eraj@ wzrokiem Twojego portfela, po-
<wi&caj@ za to czas na wys?uchanie Twoich potrzeb i ewentualnych rozterek; nie
sprawi@ wra5enia, 5e zarz@dzaj@ fabryk@ certyfikatów.

Trudno jest znaleM; dobre szkolenie, poniewa5 wielu trenerów troszczy

si& tylko o pieni@dze oraz przekazuje wiedz& wy?@cznie podr&cznikow@ (o ile
w ogóle). Oznacza to, 5e uczestnicy trac@ to, co w nauczaniu NLP jest najwa5-
niejsze. Rozwa5 jedn@ z poni5szych propozycji jako pocz@tek swojej podró5y
po <wiecie programowania neurolingwistycznego:

1) Je>eli masz czas i pieni&dze, wybierz szkolenie, aby poznaB istot4 NLP

oraz jego fundamenty.

2) Je>eli zale>y Ci na natychmiastowych rezultatach (albo nie masz do%B

%rodków), id@ w stron4 opanowywania poszczególnych technik.

Chocia5 wcze<niej wyliczy?em negatywne strony podej<cia do NLP jak do

ksi@5ki kucharskiej, tak naprawd& cz&sto zaleca si& rozpoczynanie nauki od opa-
nowywania kolejnych wzorców — poniewa5 wywodz@ si& one z dzia?alno<ci
bieg?ych praktyków NLP, z teorii, które wyp?ywaj@ z ich pracy, oraz z udosko-
naleQ wcze<niejszych koncepcji.

Wykorzystywanie technik NLP jak przepisów kulinarnych bywa zatem do-

brym sposobem nauki, ale tylko na pocz@tkowym etapie. Jak mawia Anthony
Robbins podczas seminariów: „Nie trzeba zna; tajników elektryczno<ci, aby w?@-
czy; <wiat?o”.

Mistrz NLP ma elastyczne podej<cie i reaguje na bie5@co na to, co si& dzieje,

a jednocze<nie ma w zanadrzu ogóln@ strategi& oraz zbiór technik, z których

Biblia NLP

mo5e skorzysta; w razie potrzeby. Innymi s?owy, nie ogranicza swojej aktyw-
no<ci do stosowania wzorców.

Mo5na porówna; mistrza NLP do muzyka, który ;wiczy skale i który czuje

muzyk&: jako<; jego improwizacji wyrasta ze 5mudnych ;wiczeQ oraz rozumie-
nia zasad muzyki na poziomie intuicji. Aby <wietnie zagra; krótk@ melodi& na
gitarze, wystarczy zastosowa; par& technicznych chwytów, cho;by i mimowied-
nie. Aby jednak sta; si& prawdziwie kompetentnym, trzeba w gr& na instrumen-
cie nieustaj@co inwestowa; czas, pieni@dze i energi&, dopóki nie zacznie si& uzy-
skiwa; po5@danych rezultatów.

NLP pozwala co prawda skróci; t& d?ug@ drog&; nie oferuje jednak „pój-

<cia na ?atwizn&”, lecz skuteczniejszy, lepszy format nauki, praktyki, adaptacji
i rozwoju.

ROGA DO MISTRZOSTWA

PRAWDZIWE

UMIEJ TNO#CI

Z DZIEDZINY

NLP

Czyn ludzki raz dokonany p%ynie przez wieczno"9 do wielkiego

rachunku. Nasza nie"miertelno"9 przejawia si! w tym, co robimy,

a nie w tym, kim jeste"my.

— George Meredith

W jednej z poprzednich cz&<ci — „Konflikt mi&dzy metodologi@ NLP a <la-

dem w postaci technik” — wyja<ni?em dok?adnie ró5nic& mi&dzy ograniczon@
praktyk@ a mistrzostwem w dziedzinie programowania neurolingwistycznego.
W tej omówi& szczegó?owo drog& do tego drugiego, wykraczaj@cego daleko
poza zwyk?e wykorzystywanie wzorców. Znajdziesz tutaj wszystko to, co trze-
ba wiedzie;, aby sta; si& prawdziwym mistrzem w dziedzinie NLP.

FAZY ROZWOJU

Mistrzostwo w dziedzinie programowania neurolingwistycznego zdoby-

wa si4 zazwyczaj etapami. Te, które zosta?y opisane poni5ej, s@ do<; typowe.
Wielu ludzi jednak nie zdobywa mistrzostwa w dziedzinie NLP, poniewa5 nie
wychodzi poza etap drugi lub trzeci. Wi&kszo<; praktyków NLP czuje, 5e za-
czyna osi@ga; najwy5szy poziom kompetencji w fazie czwartej. Mam nadziej&,
5e niniejszy fragment zainspiruje Ci& do przej<cia wszystkich etapów — oraz
do zrozumienia, dlaczego uwa5am, 5e mistrzostwo pojawia si& tak naprawd&
w fazie szóstej.

Biblia NLP

1) Zwrot ku podstawowym koncepcjom NLP

Sporo osób zaczyna od czytania ksi@5ek i artyku?ów na temat programowa-

nia neurolingwistycznego, a tak5e uczestniczenia w dyskusjach czy ogl@dania
prezentacji w internecie.

2) Opanowywanie wzorców i ich praktykowanie

Na tym etapie wielu z nas rozpoczyna stosowanie technik programowania

neurolingwistycznego — na samych sobie. W ten sposób zyskujemy dobre ich
wyczucie i lepsze poj&cie o tym, jak wykorzystywa; je w pracy z innymi. Daje
to nam równie5 korzy<ci osobiste, poniewa5 stajemy si& jeszcze lepszymi prak-
tykami. Uwa5niej obserwujemy i sprawniej reagujemy. Przy okazji zmniejsza
si& ryzyko, 5e nasze problemy b&d@ szkodzi?y praktyce.

3) Pog%!bienie wiedzy o pochodzeniu modeli,
z których wywodz& si! wzorce

Na trzecim etapie zyskuje si& bardziej praktyczne rozumienie wzorców: kie-

dy je stosowa; i jak uk?ada; je w strategie podczas pracy nad szerzej zakrojonym
procesem zmian (wypracowanie sk?adni o wi&kszej skali). Dzi&ki temu mo5na
przesta; by; papug@, która potrafi tylko odtwarza;, a sta; si& kim<, kto napraw-
d& rozumie wzorce oraz rz@dz@ce nimi zasady. Umo5liwia to wykorzystywanie
wzorców, podczas gdy <wiadomy umys? wybiega naprzód lub nadzoruje rela-
cj& z klientem na inne sposoby.

4) Stosowanie NLP w celu osi&gni!cia sukcesu

Czwarty etap przynosi wyzwanie polegaj@ce na stosowaniu programowania

neurolingwistycznego, które pozwala budowa; takie relacje z innymi ludMmi
oraz osi@ga; takie sukcesy, jakie sobie wyobra5amy. Mo5e si& nawet okaza;, 5e
odnosimy zwyci&stwa w sposoby dla nas niespodziewane albo odkrywamy no-
we, satysfakcjonuj@ce formu?y sukcesu. Tak w?a<nie nabiera si& du5o wi&kszego
zaufania do NLP, g?&biej si& anga5uje w jego stosowanie oraz zyskuje si& du5o
wi&ksz@ pewno<; siebie podczas wykorzystywania wzorców. Umie si& lepiej
sprzedawa; w?asne us?ugi oraz wywiera; wp?yw na klientów.

5) Modelowanie

Na tym etapie zaczyna si& modelowanie osób, które osi@gn&?y doskona?o<;,

w celu tworzenia dodatkowych modeli na u5ytek w?asny, klientów oraz ca?ej
spo?eczno<ci skupionej wokó? NLP. Mo5e to dotyczy; ró5norodnych dziedzin
5ycia — cho;by zdrowia psychicznego, rozwoju osobistego, biznesu, sportu, po-
lityki, wychowywania dzieci. Pog?&bione rozumienie NLP pozwala doskonali;
si& wed?ug stworzonych modeli.

Biblia NLP

6) Podejmowanie powa$niejszych wyzwa5 w pracy z klientami
oraz w ró$nych sytuacjach…

…takich jak zmiany w 5yciu zawodowym lub towarzyskim, które zale5@ od

indywidualnej sytuacji, w miar& rozwijania umiej&tno<ci na poziomie zaawan-
sowanym. Nauka nowych modeli i wzorców trwa.

ISTOTA MODELOWANIA

Uczymy si! […]

10% tego, co czytamy,

20% tego, co s%yszymy,

30% tego, co widzimy,

50% tego, co widzimy i s%yszymy,

70% tego, o czym rozmawiamy,

80% tego, co do"wiadczamy,

95% tego, czego uczymy innych.

— William Glasser

Talent Richarda Bandlera do modelowania okaza? si& chyba najsilniejszym

bodMcem, który przyczyni? si& do narodzin programowania neurolingwistycz-
nego. To Bandler pocz@tkowo wykonywa? wi&kszo<; modelowania — w tym
modelowania szczególnie skutecznych i dobrze znanych terapeutów — oraz
bra? udzia? w tworzeniu wielu wzorców.

Obecnie docieranie do wzorców programowania neurolingwistycznego nie

stanowi 5adnej trudno<ci. S@ one dost&pne cho;by w internecie; z kolei w tym
wydaniu Biblii NLP umie<ci?em najulubieQsze wzorce (ponad 300). Niniejsza
cz&<; jest jednak po<wi&cona wychodzeniu poza wzorce, pod@5aniu ku g?&b-
szemu zrozumieniu NLP. Techniki mog@ oczywi<cie pomaga; w odkrywaniu
tajników NLP, s@ jednak wy?@cznie punktem wyj<cia.

Modele stanowi& bram4, która prowadzi do mistrzostwa w dziedzinie NLP.

Mo5na modelowa; kogokolwiek w tym, co robi doskonale, nawet samego sie-
bie. Czasami jednak modelowanie kogo<, kto przejawia zachowania dysfunk-
cjonalne albo po prostu zwyczajne, równie5 okazuje si& przydatne.

Podstawowe sprawy dotycz&ce modeli

Po pierwsze, musz& zaznaczy;, 5e programowanie neurolingwistyczne wy-

korzystuje s?owo „model” w ró5nych znaczeniach. Przedstawiciele nauk <cis?ych
mówi@ o modelu, aby nazwa; to, co pozwala zrozumie; mechanizm dzia?ania
czego<. To jest ich model. Cz&<ciami tak pojmowanego modelu s@ np. ilustracja
przedstawiaj@ca cz@steczk& b@dM matematyczny opis si?, dzi&ki którym stanowi

Biblia NLP

ona pewn@ ca?o<; oraz które sprawiaj@, 5e oddzia?uje z innymi cz@steczkami.
W NLP modelem jest uporz&dkowane wyja%nienie, jak kto% osi&ga doskona8o%B.

Jednocze<nie modelem jest sam cz?owiek, który osi@gn@? doskona?o<; w da-

nej dziedzinie — kto<, kto stanowi wzór do na<ladowania. Mo5na wi&c powie-
dzie;, 5e „modelujemy wzory do na<ladowania”. Najpierw wi&c tworzymy mo-
del osoby, która jest doskona?ym wzorem do na<ladowania. Nast&pnie staramy
si& osi@gn@; doskona?o<;, wykorzystuj@c to, jak ów model rozumiemy. B&d& tu-
taj pos?ugiwa? si& s?owem „model” w sensie dok?adnego opisu, jak dana osoba
osi@ga doskona?e wyniki.

Wspania?e w tak pojmowanym modelu jest to, 5e pomaga nam uczyB, jak

osi&gaB doskona8o%B. Znacznie ?atwiej jest przekazywa; komu< uporz@dkowa-
ne wyja<nienie zjawiska, ni5 mówi; po prostu: „Rób to, co ja”. Modele bywaj@
skomplikowane, dlatego trenerzy NLP zazwyczaj nauczaj@ ich partiami. Kiedy
wszystkie kolejne cz&<ci zostaj@ opanowane, sk?adaj@ si& na pod<wiadome mi-
strzostwo. Sposób ten okazuje si& przydatny w uczeniu szczególnie skompli-
kowanych umiej&tno<ci. Im wi&cej cz&<ci sk?adowych opanuje si& do perfekcji,
w tym wi&kszym stopniu nabyta wiedza staje si& intuicyjna — i tym ?atwiej przy-
chodzi improwizowanie oraz znajdywanie rozwi@zaQ.

Modele nie s@ tym samym co rzeczywisto<;, lecz tylko wydobywaj@ pewne

jej elementy, które s@ istotne dla osi@gni&cia zamierzonego celu. Ka5dy cz?owiek
postrzega <wiat na w?asny sposób. Oznacza to, 5e ró5ni ludzie b&d@ budowa;
nieco odmienne modele tej samej osoby. Po?@czenie w jedn@ ca?o<; modeli tej
samej osoby stworzonych przez ró5nych ludzi mo5e si& okaza; niezwykle cenne.
Sytuacj& t& mo5na zilustrowa; nast&puj@cym przyk?adem: istnieje wiele ksi@5ek
na temat technik terapeutycznych Miltona H. Ericksona, a ka5dy tytu? k?adzie
nacisk na odmienne aspekty jego pracy. Dotyczy to równie5 publikacji samego
Ericksona. Je5eli kto< chce si& doskonali; w kierunku Ericksonowskiej komuni-
kacji czy hipnozy, zapewne powinien przeczyta; wszystkie te ksi@5ki!

Robert Dilts o modelowaniu

Oto cytat z ksi@5ki Roberta Diltsa Modelowanie z NLP. Sukces — jak go powtórzy9:

Modelowanie zachowania polega na obserwowaniu i tworzeniu mapy efek-

tywnych procesów, które le$& u pod%o$a pewnego rodzaju wyj&tkowego dzia%a-
nia. Jest to proces rozbijania z%o$onego wydarzenia czy serii wydarze5 na kroki
o wielko"ci pozwalaj&cej na póDniejsze ich odtworzenie. Celem modelowania za-
chowania jest stworzenie pragmatycznej mapy lub „modelu” tego zachowania,
który nast!pnie mo$e zosta9 wykorzystany do dokonania reprodukcji lub stymu-
lacji tego dzia%ania przez ka$d& zmotywowan& do tego osob!. W modelowaniu
zachowania d&$y si! do identyfikacji zasadniczych elementów my"lenia i dzia%a-
nia, wymaganych do uzyskania po$&danej reakcji lub wyniku

R. Dilts, Modelowanie z NLP. Sukces — jak go powtórzy9, t?um. R. Sigrist, Wydawnictwo

PINLP, Warszawa 2009, s. 69.

Biblia NLP

Metaprogramy i modelowanie

Pos?ugujemy si& równie5 s?owem „model” w kontek<cie modelu <wiata da-

nej osoby. Przypomina on naukowy model przedstawiaj@cy, jak co< dzia?a, ale
ma mniej <cis?y charakter i bywa w du5ym stopniu pod<wiadomy. Model <wiata
danej osoby opiera si& na pewnych uogólnieniach dotycz@cych natury rzeczy-
wisto<ci. Cz?owiek czerpie z nich, kiedy podejmuje decyzje oraz interpretuje, co
si& dzieje. Programowanie neurolingwistyczne mówi nam, 5e takie metapro-
gramy reguluj@, jak owe uogólnienia s@ formu?owane, a nast&pnie przek?adane
na zachowanie. Metaprogramy s@ bowiem najwa5niejszymi mechanizmami,
które koordynuj@ nasze procesy mentalne; pomagaj@ nam tworzy; my<li na pod-
stawie reprezentacji zmys?owych oraz podpowiadaj@ naszemu umys?owi, które
elementy do<wiadczeQ ma wykorzysta; przy podejmowaniu decyzji. Uwidacz-
nia si& w tym istotny wp?yw cybernetyki na rozwój NLP. Termostat dzia?a we-
d?ug pewnych zasad, które „kontroluj@ jego decyzje” dotycz@ce w?@czania i wy-
?@czania ogrzewania czy ch?odzenia; mo5na powiedzie;, 5e zasady te stanowi@
metaprogramy termostatu. Oczywi<cie w przypadku ludzi mechanizm ten jest
znacznie bardziej skomplikowany.

Programowanie neurolingwistyczne opisuje strategie, które ludzie tworz@

lub wykorzystuj@, aby realizowa; okre<lone zamiary. Nie s@ to wy?@cznie zwy-
czajne zasady rz@dz@ce zachowaniem — s@ to zasady, które przek?adaj@ si& na
nasze decyzje. Przyk?adem metaprogramu jest kierunek dzia?ania „do” lub „od”.
Niektórzy ludzie my<l@ zazwyczaj w kategoriach poruszania si& „do”, czyli w kie-
runku tego, czego pragn@. Mog@ si& czu; zmotywowani do wype?niania zeznaQ
podatkowych, poniewa5 w ten sposób osi@gaj@ poczucie doskona?o<ci lub spe?-
nienia. Mog@ si& kierowa; ch&ci@ maksymalnego wykorzystania dost&pnych ulg,
poniewa5 ewentualna kontrola nie mo5e im nic zarzuci;. Mog@ pragn@; uczu-
cia ulgi, które nadchodzi w momencie, kiedy wrzucaj@ kopert& z zeznaniem do
skrzynki. Osoby stosuj@ce metaprogram „od” kieruj@ si& czym< zupe?nie innym,
wype?niaj@c zeznanie podatkowe. Koncentruj@ si& na unikaniu k?opotów z urz&-
dem oraz na jak najszybszym za?atwieniu formalno<ci, aby nie trzeba by?o cier-
pie; z tego powodu d?u5ej, ni5 jest to konieczne. Osoby te uciekaj@ od tego, czego
si& obawiaj@ lub czego nie lubi@, zamiast pod@5a; ku temu, czego pragn@. Sku-
piaj@ si& bardziej na unikaniu negatywnych konsekwencji ni5 na wywo?ywaniu
tych pozytywnych. Je5eli chcesz zmotywowa; dan@ osob&, musisz wiedzie;,
czy stosuje ona metaprogram „do”, czy te5 „od”. Im wi&cej metaprogramów
umiesz dostrzega;, tym wi&cej znajdujesz sposobów na negocjowanie, motywo-
wanie ludzi i pomaganie im w odnoszeniu sukcesów. Dzi&ki temu kiedy kogo<
modelujesz i wiesz maksymalnie du5o o jego metamodelach, budujesz bogatszy
model. Je5eli chcesz pozna; dok?adniej metaprogramy NLP, si&gnij po ksi@5k&
NLP Mastery: The Meta-Programs („Mistrzostwo NLP: metaprogramy”).

Biblia NLP

PODSTAWOWE KROKI

Cz%owiek uczy si! dwojako: albo poprzez czytanie,

albo poprzez kontakty z m&drzejszymi ludDmi.

— Will Rogers

Warto modelowa;, wykonuj@c nast&puj@ce podstawowe kroki:

Ujawnianie strategii

Na tym etapie analizujesz ró5ne aspekty my<lenia i zachowania danej oso-

by. Rozk?adasz jej sukces na cz&<ci pierwsze. Zdolno<;, która Ci to umo5liwia,
nazywa si& wra>liwo%B sensoryczna. Dzi&ki niej odkrywasz wszystko to, co wy-
ró5nia dan@ osob& i stanowi o jej doskona?ych wynikach. Ów proces gromadze-
nia informacji na jej temat polega na jej obserwowaniu, rozmawianiu oraz na-
<ladowaniu. W ten sposób g?&biej do<wiadczasz tego, co prze5ywa dana osoba
— a jednocze<nie wyczulasz swoj@ intuicj& i zwi&kszasz wra5liwo<;. By; mo5e
dzi&ki temu odkryjesz co<, czego nie by?by< w stanie odkry; za pomoc@ wy?@cznie
zewn&trznej koncentracji? Aby na<ladowa; do<wiadczenie wewn&trzne, mo5esz
korzysta; z technik gry aktorskiej. W miar& jak kolejne elementy dopasowuj@
si& do siebie, zaczynasz dostrzega; ca?e zespo?y zachowaQ oraz reprezentacji
wewn&trznych, które maj@ szans& sta; si& strategiami — czy te5 które mog@ si&
okaza; si& strategiami s?u5@cymi uzyskiwaniu doskona?ych wyników. Wyko-
rzystywane przez Virgini& Satir odzwierciedlanie jest z pewno<ci@ przyk?adem
takiej strategii; stanowi ona cz&<; tzw. modelu Satir.

Mapowanie

Na tym etapie porz@dkujesz swój model: mapujesz go na sk?adni& my<li

i zachowaQ, w tym bardzo drobnych elementów i aspektów pod<wiadomych.

Odtwarzanie

Teraz, kiedy ju5 masz w miar& uporz@dkowany model, zacznij go wykorzy-

stywa;. W zale5no<ci od otrzymywanych wyników konieczne mo5e si& okaza;
doskonalenie modelu poprzez dalsze obserwacje i analizy b@dM te5 przeprowa-
dzenie pewnych eksperymentów (prób i b?&dów).

Obserwowanie

Modelowanie polega na rozpoznawaniu rozwi@zaQ, które dzia?aj@. Modele,

które tworzysz na wzór ludzi odnosz@cych sukcesy, nie s@ zatem tak naprawd&
Twoj@ w?asno<ci@ intelektualn@. Wszak zasadniczo tylko wskazujesz na to, co
ju5 si& dzieje. Sytuacja ta przypomina nieco t&, w której b?azen zaskakuje Ci&,

Biblia NLP

mówi@c co<, co ju5 wiesz, lecz czego nigdy nie ujmowa?e< w dany sposób. Pra-
wo autorskie mo5e chroni; s?owa b?azna, lecz nie obserwacje, które ten za ich
pomoc@ czyni.

Dlatego wielu ludzi mo5e si& uczy; danego modelu i go wykorzystywa; —

je5eli podzielisz si& z nimi swoim modelem albo je<li takowy odkryj@ samodziel-
nie. Innymi s?owy, dany model nie stanowi w?asno<ci programowania neuro-
lingwistycznego. Mo5na powiedzie;, 5e NLP stanowi metodologi4 lub no%nik
s8u>&ce odkrywaniu sposobu na na%ladowanie zachowaH, które prowadz& do
sukcesu, oraz na dalsze ich doskonalenie. NLP jest tak5e drog@ do systema-
tycznego rozwoju. Kiedy ludzie wykorzystuj@ modele, które wypracowali prak-
tycy, mówi@, 5e „uprawiaj@ NLP”. Tymczasem gdy sami tworz@ modele, tak5e
„uprawiaj@ NLP” — i to w jego najbardziej pierwotnej postaci.

Podstawowe pytania

Oto gar<; pytaQ, które mo5esz zadawa;, buduj@c model:

Dzi&ki czemu ten model dzia?a?

Jakie zasady nim rz@dz@? (Im lepiej to rozumiesz, tym skuteczniej

analizujesz i budujesz modele).

Jakie procesy sk?adaj@ si& na ten model?

Co mobilizuje dan@ osob& do dzia?ania?

Jak najlepiej mo5esz realizowa; techniki, które sprawiaj@, 5e model

si& sprawdza?

Co dok?adnie robisz i kiedy?

POD#WIADOMO#/ I MODELE

Ludzie nie przyci&gaj& tego, czego chc&, ale to, czym s&.

— James Allen

W ksi@5ce Z $ab w ksi!$niczki Richard Bandler i John Grinder stwierdzaj@,

5e modelowanie nie dotyczy tego, co ludzie mówi@, ale tego, co robi@. Chodzi
tutaj jednak o co< jeszcze — o to, czego do<wiadczaj@. Nie sposób dowiedzie;
si& wszystkiego o stanie danej osoby wy?@cznie poprzez patrzenie na ni@. Nie
mo5na te5 nauczy; si& wszystkiego na podstawie jej wypowiedzi, poniewa5
wi&kszo<; osób osi@gaj@cych doskona?e wyniki nie w pe?ni <wiadomie rozumie,
jak im si& to udaje. Klasycznym przyk?adem owego zjawiska jest to, co zdarzy?o
si& podczas modelowania Virginii Satir. Uzna?a ona, 5e model jej skuteczno<ci
jest powierzchowny wobec prawdziwego stylu pracy, poniewa5 sprawia? wra-
5enie zwyczajnej manipulacji. Terapeutka spróbowa?a wi&c pracowa;, wyklu-
czaj@c elementy, na które wskazywa? Bandler — w tym odzwierciedlanie i inne
techniki s?u5@ce nawi@zywaniu dobrego kontaktu. Odkry?a wówczas, 5e po-
wstrzymuj@c te zachowania, nie jest w stanie osi@ga; takiego samego poziomu
dobrego kontaktu ani skuteczno<ci.

Biblia NLP

FIZJOLOGIA I MODELE

Ach, mistrzostwo… jakie$ to g%!boko satysfakcjonuj&ce uczucie,

kiedy wreszcie osi&ga si! szczyt nowych umiej!tno"ci… a nast!pnie

widzi si! "wiat%o pod nowymi drzwiami, które owe umiej!tno"ci

pozwalaj& otworzy9, nawet je"li inne drzwi musz& si! zamkn&9.

— Gail Sheehy

Stan

NiewyraMna granica oddziela model od fizjologii, która ma charakter bar-

dziej instynktowny. Kiedy fizjologia danej osoby odzwierciedla reakcj& „walcz
lub uciekaj”, a mózg sam nastawia si& na wykrywanie zagro5eQ w docieraj@-
cych bodMcach, istnieje wi&ksze prawdopodobieQstwo, 5e owa osoba b&dzie si&
zachowywa; bardziej agresywnie.

Pomy<l, co si& dzieje, kiedy policjant znajduje si& w niebezpiecznej sytuacji

oraz w u?amku sekundy musi rozstrzygn@;, czy odda strza?. Je5eli u5y? bro-
ni i decyzja ta okazuje si& b?&dna, a ofiara reprezentuje mniejszo<; narodow@,
funkcjonariusz mo5e zosta; oskar5ony o rasizm. Nie brakuje jednak policjan-
tów bez takich uprzedzeQ, którzy znaleMli si& w podobnej sytuacji.

Staje si& wi&c jasne, 5e istniej@ pewne okoliczno<ci, które mobilizuj@ mózg

do dawania absolutnego pierwszeQstwa wykrywaniu niebezpieczeQstw, oraz
5e mo5e to powodowa;, i5 telefon komórkowy zostanie uznany za broQ. Nie
dzieje si& tak koniecznie dlatego, 5e model <wiata policjanta zak?ada, i5 ludzie
okre<lonej rasy s@ Mli czy staraj@ si& za wszelk@ cen& go zabi;. Mo5e si& tak dzia;
przede wszystkim dlatego, 5e mózg policjanta by? szczególnie wyczulony na wy-
krywanie niebezpieczeQstw w danym momencie. Tego rodzaju fizjologia stano-
wi imperatyw przetrwania z czasów ewolucji.

Jedyne w swoim rodzaju zalety i wady

Fizjologia nie jest domen@ samych tylko stanów przej<ciowych. Ludzie maj@

bowiem pewne cechy, które czyni@ ich wyj&tkowymi — maj@ mocne i s?abe strony,
które ich odró5niaj@ od innych. Spostrze5enie to prowadzi do istotnej kwestii.

Je$eli Twoja fizjologia jest znacz&co odmienna od tej, która charakteryzuje osob!,

któr& chcesz modelowa9: czy warto obstawa9 przy jej na"ladowaniu, czy lepiej
stworzy9 model, który pozwoli wykorzysta9 Twoje unikatowe cechy?

Pytanie to wskazuje na jedno z ograniczeQ modelowania. Jeste<my niepo-

wtarzalni, nie mo5emy wi&c <lepo wierzy; w modelowanie. Musimy wykorzy-
stywa; jego zalety, a minimalizowa; oddzia?ywanie jego wad.

Kiedy d@5enie do doskona?o<ci ma podbudow& metafizyczn@, ludzie nie-

rzadko my<l@, 5e umys? mo5e pokona; wszystkie przeszkody cielesne. B?&dem

Biblia NLP

jest jednak ignorowanie fizycznych zalet i ograniczeQ. Mo5e si& to bowiem skoQ-
czy; <mierci@ — tak jak mia?o to miejsce w tzw. sza?asie potu, gdzie panowa?a
za wysoka temperatura, lecz wcze<niej przekonano uczestników, aby pokony-
wali <rodowisko zewn&trzne za pomoc@ si?y umys?u. Moim zdaniem mo5emy
modelowa; innych ludzi, lecz jednocze<nie musimy wzbogaca; lub modyfiko-
wa; tworzone modele wed?ug naszych potrzeb, na podstawie tylko nam w?a-
<ciwych mocnych i s?abych stron. Jedne modele da si& wykorzystywa; od razu,
inne za< wymagaj@ modyfikacji ze wzgl&du na wyj@tkowe cechy modeluj@cego.

MODELOWANIE I PRZYSZ!O#/

Najlepsze w przysz%o"ci jest to, $e nadchodzi po jednym dniu na raz.

— Abraham Lincoln

Problem ze wspó%czesnym programowaniem neurolingwistycznym polega

na tym, 5e wielu ludzi wchodzi w nie wy%&cznie dla pieni!dzy, a nie po to, by roz-
wija; t& dziedzin&. Tak naprawd& jednak zawód praktyka NLP nie tylko nie jest
powszechnie uznawany, ale i nie ma stabilnej przysz?o<ci. By; mo5e sytuacja
ulegnie zmianie, je5eli NLP zmieni nazw& oraz nabierze w jaki< sposób cha-
rakteru naukowego. Na razie jednak nie ma szans na to, 5e zawód ten zostanie
oficjalnie uznany — nie po 38 latach drukowania certyfikatów, za którymi nie
stoj@ spójne standardy. Nie chc& si& nad tym rozwodzi;. Prace nad NLP b&d@
trwa?y nadal, nawet je<li sam termin zniknie z publicznej <wiadomo<ci. Twoje
umiej&tno<ci b&d@ cenne i wa5ne bez wzgl&du na to, co stanie si& z towarzysz@-
cymi im okre<leniem „NLP”; osi@gn@ najwy5szy poziom, je5eli b&dziesz korzy-
sta; ze swojej wra5liwo<ci sensorycznej oraz gromadzi; spostrze5enia, aby two-
rzy; nowe modele oraz doskonali; te, które ju5 istniej@. To stanowi fundament
NLP, a nie zbiór metod przypominaj@cy ksi@5k& kucharsk@. Jak nauka jest do-
men@ odkry;, tak NLP jest domen& modelowania.

Nauka nie opiera si& wy?@cznie na faktach, które zosta?y zgromadzone za

pomoc@ odpowiednich metod, a NLP nie opiera si& wy?@cznie na technikach,
które zosta?y zgromadzone za pomoc@ modelowania.

Napisa?em t& ksi@5k& nie tylko po to, by przekaza; Ci setki skutecznych tech-

nik, które mo5esz zacz@; wykorzystywa; od zaraz, lecz tak5e po to, by odp&dzi;
obsesyjn@ my<l, która n&ka wielu adeptów NLP: „Je<li opanuj& jeszcze jedn@
technik&, wszystko si& zmieni”. Podej<cie to jest b?&dne. Potraktuj t& ksi@5k& ja-
ko punkt wyj<cia. Aby si& rozwija;, musisz pracowa; nad sob@. Chc&, by< w po-
znawanie poszczególnych technik oraz eksperymentowanie z nimi tchn@? praw-
dziwego ducha NLP: ciekawo<;, elastyczno<;, innowacj&. Im lepiej wyczujesz
ducha NLP oraz im d?u5ej b&dziesz budowa; pod<wiadome mistrzostwo, tym
spontaniczniej b&dziesz znajdywa; rozwi@zania problemów i tym skuteczniej
b&dziesz w stanie modelowa; sukces dla innych ludzi.

Biblia NLP

RYTERIA WYBORU WYSOKIEJ JAKO#CI

PROGRAMÓW SZKOLENIOWYCH

DZIEDZINIE

NLP

Wi!c cnoty nie staj& si! naszym udzia%em ani dzi!ki naturze,

ani wbrew naturze, lecz z natury jeste"my tylko zdolni do ich

nabywania, a rozwijamy je w sobie dzi!ki przyzwyczajeniu. A dalej:

je"li co" jest nam wrodzone, to zawsze naprzód uzyskujemy pewne

zdolno"ci, a póDniej dopiero wykonujemy odno"ne czynno"ci […].

— Arystoteles

Jak ju5 wspomnia?em, je5eli mo5esz sobie pozwoli; na pe?ne, wysokiej jako-

<ci szkolenie z dziedziny NLP, przyniesie Ci ono satysfakcj& i pozwoli rozwija;
umiej&tno<ci na poziomie zaawansowanym — dzi&ki wyk?adanemu materia?o-
wi, a tak5e superwizji Twoich praktyk oraz informacji zwrotnej, które tam otrzy-
masz. Oprócz tego rodzaju szkoleQ istniej@ takie, które s@ krótkie, poniewa5
przekazuj@ najbardziej podstawowe umiej&tno<ci lub dlatego 5e koncentruj@
si& na wybranych aspektach NLP — oraz takie, które s@ krótkie po prostu dlate-
go, 5e solennie Ci obiecuj@ szybkie przekazanie magicznych umiej&tno<ci, a tym-
czasem stoj@ za nimi zwykli kr&tacze. A zatem uwa5aj.

Maj&c to w pami!ci, przyjrzyjmy si! cechom dobrego szkolenia w dziedzinie NLP, bez

wzgl!du na czas jego trwania.

Nie tylko wiedza

Szkolenie nie polega wy?@cznie na przedstawianiu poszczególnych koncep-

cji. O tych mo5esz poczyta; w dobrych ksi@5kach lub czasopismach, które zo-
sta?y bardzo starannie opracowane, aby przedstawi; materia? w sposób przej-
rzysty. Je5eli zamierzasz uczestniczy; w szkoleniu, które jest zorientowane na
przekazywanie tego rodzaju wiadomo<ci, to upewnij si&, 5e prowadz@cy potrafi
my<le; i dzia?a; w sposób bardzo zdyscyplinowany. Niestety, wydaje si&, 5e nie
jest to mocn@ stron@ wielu trenerów NLP — i to nawet tych, którzy maj@ do-
skona?e umiej&tno<ci! St@d wiele szkoleQ k?adzie nacisk na rozwijanie umiej&t-
no<ci i ich ;wiczenie, za< cz&<; wyk?adowa bywa zagmatwana lub trudna do
zrozumienia. Niektórzy trenerzy, którym brak dyscypliny umys?owej, udaj@, 5e
ich s?abe umiej&tno<ci wyk?adowcze stanowi@ technik& NLP! Musz& przyzna;,
5e w jakim< stopniu mo5e to by; prawda, lecz wierzy?bym w to tylko wtedy,
gdyby uczestnicy wcze<niejszych edycji szkolenia zdobyli w ten sposób napraw-
d& solidne kompetencje.

Porównajmy omawian@ sytuacj& do muzyki. Wielu ludzi umie dobrze <pie-

wa; czy gra; na instrumencie, mimo 5e nie rozumie teorii (np. John Lennon czy

Biblia NLP

Paul McCartney). Dobry muzyk potrafi si& jej nauczy; z ksi@5ek, zw?aszcza je-
5eli ma intuicyjne rozumienie muzyki, które zreszt@ mo5e nawet pobudza;
apetyt na dalsz@ nauk&. Uwa5am, 5e podobny mechanizm dotyczy nauki NLP.
Wielu ludzi wynosi ze szkoleQ dobre umiej&tno<ci oraz odczuwa motywacj& do
gorliwej lektury w celu lepszego zrozumienia, co tak naprawd& robi.

Przekonanie to za ma%o

Niektórzy trenerzy umieszczaj@ trampolin& wysoko — lecz nad p?ytsz@ cz&-

<ci@ basenu — oraz rozbudzaj@ w uczestnikach entuzjazm do skoków z wysoka
— ale do wody g?&bokiej na pó? metra. Dotyczy to szkoleQ, które zbyt silnie mo-
tywuj@ i stawiaj@ na pewno<; siebie, a przekazuj@ za ma?o wiedzy i umiej&tno-
<ci. Mo5e to przynie<; katastrofalne skutki.

Bez dog?&bnego zrozumienia kwestii etycznych osoba, która jest nieprzy-

gotowana do konfrontacji z trudnymi problemami, mo5e — nawet nie zdaj@c
sobie z tego sprawy — praktykowa; psychoterapi& bez licencji oraz wyrz@dza;
krzywd& klientom.

Podobnie osoba, która si& uczy, mo5e zniszczy; szanse na wa5n@ transakcj&

lub istotne negocjacje poprzez b%!dne zastosowanie swoich ograniczonych umie-
j&tno<ci, poniewa5 nie do koQca rozumie, na czym one polegaj@ oraz jak wiele
z?ego mog@ wyrz@dzi; za po<rednictwem jej r@k. Najbardziej prawdopodobna
jednak b&dzie taka sytuacja, 5e osoba pocz@tkuj@ca zachowa zdrowy rozs@dek,
lecz ugrz&Mnie w miernych wynikach.

Wiele o szkoleniu mo5e powiedzie; sposób, w jaki trener odpowiada na py-

tania, które wyra5aj@ pewien sceptycyzm. Je5eli je rozumie oraz reaguje na nie
uczciwie i skutecznie, taka postawa jest bardzo obiecuj@ca. OdpowiedM, która
stanowi prób& manipulacji lub ma charakter obronny, sarkastyczny czy wrogi,
<wiadczy o czym< zgo?a przeciwnym.

Podczas szkoleQ — a nawet zaj&; próbnych — zwracaj uwag& na to, jaki jest

stosunek zabiegów promocyjnych do warto%ci merytorycznej?

Szkolenie nie powinno by; <rodkiem w r&kach organizatorów, który pozwo-

li sprzeda; Ci kolejny, dro5szy kurs albo który nak?oni Ci& do kupna produk-
tów po zawy5onych cenach. Oczywi<cie w samym oferowaniu dodatkowych
produktów nie ma niczego z?ego. Problem polega na tym, 5e niektórzy trenerzy
tak opracowuj@ zaj&cia, by wzbudzi; w uczestnikach ch&; wykupienia dro5sze-
go kursu.

Innymi s?owy, p?acisz za przywilej uczestnictwa w komercyjnym, sztucznie

wyd?u5anym do<wiadczeniu prania mózgu. Cz&sto drogi kurs jest tylko kolej-
nym krokiem do jeszcze dro5szego szkolenia.

Spójno"9

Cho; mo5e to okaza; si& nieco trudne, postaraj si& wychwyci;, czy dany tre-

ner jest spójny,

tzn. czy jest on >ywym dowodem tego, czego naucza.

Biblia NLP

Sprawa ta mo5e si& wydawa; nieco kontrowersyjna, poniewa5 istniej@ i ta-

cy trenerzy, którzy borykaj@c si& z naprawd& trudnymi problemami, potrafi@
naucza; umiej&tno<ci z dziedziny NLP, zdaniem uczestników szkoleQ, napraw-
d& dobrze. Mimo to osobi<cie uwa5am, 5e owi nauczyciele przekazuj@ znacznie
wi&cej, ni5 Ty i ja jeste<my <wiadomi, a robi@ to jako modele. Bez wzgl&du na
to, w jakim stopniu opanowa?e< tajniki programowania neurolingwistycznego,
jeste< naturalnym modeluj@cym. Czy nie lepiej jest przebywa; w towarzystwie
osobowo<ci wyrafinowanych, by od nich czerpa; umiej&tno<ci?

Nale5y szuka; spójno<ci mi&dzy tym, co trener mówi, a tym, co robi.

Czy jego zachowanie jest zgodne z presupozycjami NLP?

Na przyk?ad czy jest on ciekawy, elastyczny, czy potrafi dobrze

improwizowa;?

Czy nawi@zuje dobry kontakt z wi&kszo<ci@ ludzi indywidualnie

oraz z ca?ymi grupami, które szkoli?

Mo5na tak5e szuka; mniej bezpo<rednich dowodów:

Na przyk?ad czy uczestnicy s@ rozproszeni i niespokojni, czy raczej

w pe?ni zaanga5owani w szkolenie?

Cechy osobiste

Dobrzy trenerzy zazwyczaj maj@ dystans do samych siebie: potrafi@ przyzna;

si& do b?&dów, omówi; sposoby ulepszenia proponowanego programu szkole-
nia i po<mia; si& z siebie od czasu do czasu. Poczucie humoru to bardzo cenna
cecha. Je5eli poczucie humoru trenera dotyka s?abo<ci czy wykorzystuje bez-
bronno<; innych ludzi, niech b&dzie to sygna?em ostrzegawczym.

Wymiar praktyczny

Czy podczas szkolenia pojawia si4 wiele do%wiadczeH

z pierwszej r4ki?

Jak ju5 wspomnia?em, mo5esz czerpa; wiedz& z ksi@5ek, lecz wi&kszo<; umie-

j&tno<ci na poziomie zaawansowanym zdobywa si& skutecznie dzi&ki praktyce,
superwizji oraz informacjom zwrotnym. Je5eli s?yszysz <wietne opinie o danym
szkoleniu, upewnij si&, 5e osoby je wyg?aszaj@ce nie s@ oszo?omione tre<ciami
motywacyjnymi i charyzm@ trenera.

Konkretne umiej!tno"ci

Czy materia8y promuj&ce szkolenie podaj&, jakie dok8adnie

umiej4tno%ci opanujesz?

Czy zosta8 przewidziany jaki% sprawdzian, który weryfikuje

stopieH opanowania wiadomo%ci oraz ocen4 poprawno%ci ich
wykorzystywania?

Biblia NLP

Trener (a nie jego mened5er do spraw sprzeda5y) powinien by; w stanie

odpowiada; na pytania bez nadmiernego kr@5enia i j@kania si& — w tym powi-
nien umie; szczegó?owo omówi;, czego si& uczysz, oraz dostarczy; informacji
zwrotnej, która ukierunkuje Twoje dalsze dzia?ania. Oczywi<cie podczas zaj&;
nierzadko pojawia si& materia? dotycz@cy hipnozy lub maj@cy posta; metafor
i wówczas nie dowiesz si& tego dok?adnie. Dla dobrego szkolenia w dziedzinie
NLP nie staje si& to jednak 5adn@ zas?on@ dymn@. W weryfikacji pomog@ Ci re-
zultaty uzyskane przez uczestników wcze<niejszych edycji kursu.

Dowody

Programowanie neurolingwistyczne rozwija?o si& g?ównie poza murami

uczelni i mia?o ograniczon@ styczno<; z badaniami naukowymi, dlatego sta?o
si& magazynem wielu opinii, które s@ bezwarto<ciowe i stanowi@ swego rodzaju
„<mieciowe DNA”. Je5eli przewiduje si& poruszanie tego rodzaju zagadnieQ
podczas szkolenia, mo5e to oznacza;, 5e b&dzie ono „rozwodnione”, a jego ja-
ko<; oka5e si& w@tpliwa.

Na przyk?ad mimo 5e programowanie neurolingwistyczne nie opiera si& na

za?o5eniach metafizycznych, niektórzy trenerzy w?@czaj@ w swoje nauki kon-
cepcje rodem z energopsychologii (np. sprawdzanie si?y mi&<ni) czy ruchu no-
wej my<li (np. afirmowanie, które ma sprawi;, 5e co< si& zdarzy). Oznacza to,
5e najwyraMniej s?abo rozumiej@ NLP, co stawia pod znakiem zapytania ich po-
zosta?e kompetencje.

Uznanie i certyfikaty

Ze wzgl&du na du5@ ilo<; zainwestowanych w szkolenie pieni&dzy i czasu

ludzie oczekuj@, 5e certyfikat b&dzie potwierdza? to, i5 osi@gn&li okre<lony po-
ziom umiej&tno<ci czy nawet mistrzostwo. bwiadectwo mo5e dobrze wygl@da;
na <cianie; mo5e nawet robi; wra5enie na niektórych klientach czy znajomych.
Pami&taj jednak, 5e nie jest ono honorowane przez 5adn@ inn@ grup& zawodo-
w@ ani instytucje certyfikuj@ce.

Wiele certyfikatów wydaje si& na koQcu szkolenia, lecz bez sprawdzenia

umiej&tno<ci jego uczestników. Mo5e si& jednak zdarzy;, 5e nawet je<li przewi-
duje si& przed zakoQczeniem kursu jaki< test, b&dzie on mia? form& pisemn@ i nie
sprawdzi opanowanych umiej&tno<ci. Nie chc& Ci& zniech&ca; do niczego — po
prostu miej to na uwadze.

Jak zweryfikowa9 jako"9 szkolenia

Jak upewni; si& co do jako<ci wybieranego szkolenia? Warto wzi@; pod uwa-

g& opinie o nim z ró5nych Mróde?, w tym tzw. poczty pantoflowej, oraz zdanie
uczestników wcze<niejszych edycji — o wymienionych wcze<niej kryteriach nie
wspominaj@c.

Biblia NLP

W%asne do"wiadczenie

Rozwa5 uczestnictwo w ewentualnych darmowych zaj&ciach lub taQszych

i krótszych warsztatach, aby oswoi; si& zawczasu z trenerami i ich metodami.
Dzi&ki temu dowiesz si& wi&cej ni5 ze wszelkich dyskusji w internecie czy re-
cenzji ksi@5ek razem wzi&tych. Wówczas si& zastanów, co wyp?yn&?o na Ciebie
na poziomie instynktownym; aby rozebra; swoj@ reakcj& na cz&<ci pierwsze,
mo5esz wykorzysta; np. pewne techniki NLP do pracy z submodalno<ciami.

Na co tak naprawd& reagujesz?
Aby oceni; dane zaj&cia, mo5esz po?@czy; odczucia intuicyjne ze <wiadomy-

mi kryteriami. Upewnij si& jednak, czy nie pozostajesz pod wp?ywem charyzmy
lub umiej&tno<ci prowadz@cego. Jest to istotne z cho;by jednego powodu: takie
oddzia?ywanie szybko minie i kiedy szkolenie si& skoQczy, trener nie b&dzie przez
ca?y dzieQ chodzi? za Tob@ i Ci& stymulowa?.

Nie zapomnij obejrze; dost&pnych w internecie nagraQ wideo. Dzi&ki temu

odniesiesz takie wra5enia, jakby< uczestniczy? w danych zaj&ciach, a to z kolei
pozwoli Ci zaoszcz&dzi; sporo pieni&dzy, gdyby szkolenie wymaga?o dalekich
podró5y. Wielu trenerów umieszcza takie filmy na swoich stronach interneto-
wych albo w serwisach typu YouTube, a nawet na Facebooku.

Publikacje

Chocia5 nie jest to substytut bezpo<redniego kontaktu z trenerem, dzi&ki

lekturze publikowanych przez niego materia?ów mo5esz si& wiele dowiedzie;
o tym, co my<li, jakie wyznaje warto<ci oraz czego naucza.

Reputacja

Co ludzie mówi& o trenerach, których bierzesz pod uwag4? Upewnij si&,

5e naprawd& wiesz, kim s@ wyk?adowcy i ile zaj&; faktycznie poprowadz@. Mo-
5esz odkry; za póMno, 5e ulotka wprowadzi?a Ci& w b?@d — a znany trener, któ-
rego nazwisko na niej podano, prowadzi tylko niewielk@ cz&<; zaj&;.

Warto te5 si& dowiedzie;, ile dany trener wniós? do programowania neuro-

lingwistycznego poprzez publikowane prace oraz prowadzone szkolenia.

W jakim stopniu koncepcje owego trenera s& oryginalne?

Czy stanowi@ one warto<ciowy wk?ad, czy raczej s@ ekscentryczne,

a ich znaczenie przeceniane (lub i takie, i takie)?

Co mówi@ internauci lub cz?onkowie danej spo?eczno<ci skupionej

wokó? NLP?

Jakie s@ recenzje i opinie o ksi@5kach oraz innych materia?ach autorstwa

danego trenera? Kto napisa? te recenzje? Szukaj recenzentów godnych
zaufania, b&d@cych prawdziwymi autorytetami, poniewa5 mo5esz si&
natkn@; na wypowiedM osoby konkuruj@cej z danym trenerem, która
za parawanem anonimowo<ci promuje sam@ siebie.

Biblia NLP

Umiej!tno"ci uczestników wcze"niejszych edycji szkolenia

ZnajdM sposób, by dowiedzie; si& czego< o nowo zdobytych umiej&tno<ciach

osób, które uczestniczy?y we wcze<niejszych edycjach szkolenia. Co robi& ze
swoimi umiej4tno%ciami — oprócz przekonywania ludzi, by przyszli na ich
szkolenie lub stali si4 ich klientami? Ogromna ró5nica dzieli bogactwo, które
jest pochodn@ piramidy sprzeda5y, a sukcesem, który jest owocem nowo naby-
tych umiej&tno<ci.

Czy uczestnicy s& rzeczywi"cie entuzjastyczni, czy otrzymuj& nowe,

naprawd! dobre wyniki dzi!ki interakcjom opieraj&cym si! na umiej!tno"ciach
z dziedziny NLP?

Nale5y si& spodziewa;, 5e wspomniane wyniki ujawniaj@ si& w co najmniej

jednej dziedzinie 5ycia tych osób, np. w 5yciu zawodowym, rodzinnym, towa-
rzyskim. Zwró; jednak uwag& tak5e na to, czy w której< z nich pojawi?y si& ja-
kie< nietypowe osi@gni&cia.

Wniosek

Mam nadziej&, 5e to, co napisa?em, nape?ni Ci& przekonaniem, by nadal od-

krywa; tajniki programowania neurolingwistycznego, bez wzgl&du na to, jaki-
mi <rodkami dysponujesz oraz ile masz czasu.

Biblia NLP

649

KOROWIDZ

Absolut, 500
Active Ingredients Project, 39
agresywna postawa, 104
aktualizacja metamodelu, 591

dzia anie, 592
filtry, 592
istota, 592
kontekst, 592
naruszenia metamodelu, 591
poziom meta, 591
poziom momentu, 591
poziom pierwotny, 591
poziom uzasadnienia, 591
sprawca, 592
"ród o, 592

aktywne sk?adniki

powtórnego przetwarzania, 582

aktywne <nienie, 296

druga pozycja percepcyjna, 297
stan #wiadomo#ci zewn$trznej

„niewiedzy”, 297

wskazanie intencji, 296

aktywno<;, 458
alergie, 40, 176
ambiwersja, 475, 476
amnezja, 248
amoralne osoby, 498, 499
analizator krytyki, 240

osi'gni$cie porozumienia, 243
parafraza, 242
pro#ba o wi$cej informacji, 242
stan poczucia bezpiecze(stwa, 241
sytuacje z ej reakcji na krytyk$, 241
tworzenie reprezentacji w asnego

rozumienia, 243

udzielenie odpowiedzi z podaniem

uzasadnienia, 242

wyobra)enie sobie odpowiedzi, 242

Andreas Connirae, 329
Andreas Steve, 466
apozycja (opozycji), 510
archetyp bohatera, 308
archetyp procesu przemiany, 308, 309

asertywno<;, 237, 454
Ashby William Ross, 138
asocjacja, 455
astma, 41
autobiografia, 180

scenariusz seansu hipnotycznego, 180

autorytety, 486
autosabota5, 143

badania nad NLP, 39
badanie przyczyn i skutków, 190
Bandler Leslie Cameron, 180
Bandler Richard, 36, 42, 47, 58, 87, 117
Bateson Gregory, 38
behawioryzm, 35, 118
bierna agresja, 454
bierno<;, 458
binarny kod zapominania, 561
ból, 559
brak mo5liwo<ci, 466, 467
brak zgody mi&dzy cz&<ciami, 147
budowanie metafory, 425
budowanie modelu, 62
Buren Alexander, 325
by; --> robi; --> mie;, 73

Cameron Leslie, 38
Causes, 371
cechy osobiste trenera, 67
cele, 73, 192

formu owanie za pomoc' zda(

twierdz'cych, 74

kontekst, 74
modalno#ci sensoryczne, 75
podejmowanie dzia a(, 77
spisanie celów, 77
umiej$tno#ci, które si$ ma i których

brakuje, 74

wsparcie, 75
wyznaczanie, 74

650

Biblia NLP

cele po<rednie, 75
certyfikaty, 68
chaotyczno<;, 430, 478
Chomsky Noam, 35
choroby psychiczne, 613
cia?o, 80
ci&5ar, 607
Clarke Richard, 316
coach, 611, 612
cyberpornografia, 546
cytaty, 422
czarno-bia?y, 599
czas, 469
czwarta pozycja percepcyjna, 129
czwarty poziom logiczny, 191
czynniki pod<wiadome, 51
czytanie w my<lach, 405

;wiczenie umiej&tno<ci nawi@zywania

dobrego kontaktu, 100

;wiczenie umiej&tno<ci wywierania

wp?ywu na drug@ osob&, 101

darzenie mi?o<ci@ samego siebie, 195

kotwiczenie, 196
opisanie cech wybranej osoby, 196
przeszukanie wspomnie( pod k'tem

przyjemnych do#wiadcze(, 196

stan mi o#ci, 196

d@5enie „do”, 462
d@5enie do zakoQczenia, 487
decyzje konstruktywne, 208
decyzje ograniczaj@ce, 208
definiowanie problemów, 511

presupozycje, 511
problem, 511
ramy „jak gdyby”, 512

dekonstrukcja do modalno<ci, 572
dekonstrukcja w <wiadomo<;, 54
DeLozier Judith, 38, 41, 371
demonstracja, 459
denominalizacja, 230
desensytyzacja i powtórne przetwarzanie

z wykorzystaniem ruchów ga?ek
ocznych, 34

Design Human Engineering, 42

desurgencja, 461
dezintegracja systemów przekonaQ, 373

identyfikowanie materia u

ze wszystkich systemów
reprezentacji, 374

tworzenie skuteczniejszej reakcji, 375
wskazanie sytuacji i stanu, 374

dezorientacja, 273
DHE, 42
diabesity, 523
Dilts Robert, 59, 89, 249, 310, 318, 340, 342,

346, 348, 349, 359, 374, 385, 508, 512

Disney Walt, 260, 261
dlaczego, 449
d?ugowieczno<;, 318

negatywne wspomnienia, 320
pozytywna przysz o#*, 319
si$gni$cie do dawnych zasobów, 319
wir zasobu, 321

do (metaprogram), 60
dobre szkolenia, 65
dobry kod, 585, 587
dobry kontakt, 84, 432
dokonania, 489
dokonywanie wyborów, 86
dopasowywanie, 94
dopasowywanie

bie5@cego do<wiadczenia, 415

dopasowywanie i harmonizowanie, 94
dopasowywanie i prowadzenie, 415
dorozumiane przyczyny, 417
doskonalenie s?uchowego systemu

reprezentacji, 213

powtórzenie d"wi$ku, 213
s uchanie d"wi$ku, 213
submodalno#ci, 213
wewn$trzne reprezentacje, 213

doskonalenie wzrokowego systemu

reprezentacji, 214

cebula, 214

doskona?o<;, 235
do<wiadczanie, 486
do<wiadczanie krótkotrwa?ego transu, 412
do<wiadczenia 5yciowe, 85
dotyk, 440
dowody kinestetyczne, 460
dowody s?uchowe, 460
dowody s?uchowo-cyfrowe, 460
dowody wzrokowe, 459
druga pozycja percepcyjna, 129, 392

Biblia NLP

651

drugi poziom logiczny, 191
duchowo<;, 192, 609
DVP, 517
dwubiegun: przysz?o<;

— teraMniejszo<;, 575

dwuznaczno<;, 355, 423

dwuznaczno#* fonetyczna, 423
dwuznaczno#* interpunkcyjna, 425
dwuznaczno#* syntaktyczna, 424
dwuznaczno#* zakresu, 424
opracowanie dwuznaczno#ci dla

konkretnych sytuacji, 356

wymy#lenie dwuznacznego zdania, 355

dysharmonia, 184, 605
dysjunkcja, 417
dyskretna gestykulacja, 535

podej#cie, 535

dysocjacja, 456, 578
dysocjacja wzrokowo-kinestetyczna, 40
dzia?ania kompulsywne, 200
dzia?anie, 469

dzia anie wed ug dost$pnych

mo)liwo#ci, 464

dzia anie wed ug wypracowanych

procedur, 464

Effects, 371
EFT, 569, 582
ego, 497
ekologia, 35, 76, 82
ekologia systemu, 227
ekstrawertyzm, 475
elastyczno<;, 431
eliminowanie uzale5nienia

od cyberpornografii, 546

proces zmiany, 549
tworzenie zasocjowanego obrazu

niepo)'danej kompulsji, 547

tworzenie zdrowszego obrazu

samego siebie, 547

utrwalenie nowego obrazu samego

siebie, 548

wyrwanie si$ ze stanu, 547
wywo anie przyjemno#ci, 549
zamiana obrazów miejscami, 549

Ellis Albert, 401
EMDR, 34, 40, 569, 578, 582
EMI, 41

emocje, 219, 454, 518, 537

intensywno#* wyra)anych emocji, 461
kierunkowanie emocji, 460

emocjonalne cierpienie, 298
emocjonalne nastawienie, 453
Emotional Freedom Techniques, 569
emo-wzorzec, 298
Erickson Milton H., 38, 41, 55, 190, 248, 273,

276, 351, 353, 355, 356, 358, 409, 420, 426

etapy rozwoju w dziedzinie NLP, 56
etyka zawodowa, 611

coach, 612
organy wydaj'ce licencje, 612

Eye Movement Desensitization and

Reprocessing, 34

Eye Movement Integration, 41

faktura, 606
fazy rozwoju w dziedzinie NLP, 56

modelowanie, 57
opanowywanie wzorców i ich

praktykowanie, 57

podejmowanie powa)niejszych

wyzwa( w pracy z klientami, 58

pog $bienie wiedzy o pochodzeniu

modeli, 57

stosowanie NLP w celu osi'gni$cia

sukcesu, 57

zwrot ku podstawowym koncepcjom

NLP, 57

Figley Charles, 39
film, 599
filtr dzia?ania, 593
filtr intencji, 593
filtr istoty, 594
filtr kontekstu, 594
filtr sprawcy, 594
filtr Mród?a, 594
fizjologia, 63, 580

wyj'tkowo#* modelu, 63

fobie, 40, 185, 578

poziomy logiczne, 191

formu?owanie celów, 74
fraktal somatyczny, 346

kszta t, 346

fraktal zasobu, 348

schemat ruchów, 348
system reprezentacji, 349

652

Biblia NLP

frazy hipnotyczne Miltona H. Ericksona, 625
fundamentalna przemiana, 329

opcjonalny rozwój, 335
wzorzec pog $biania celu, 331
wzorzec wy aniania wewn$trznego

"ród a, 332, 333

wzorzec wy aniania wewn$trznego

"ród a II, 334

fundamentalne przekonania NLP, 78

Galatiltyte Rasa, 43, 45
generator Nowych ZachowaQ, 294

problem, 294
przywo anie cz$#ci do odegrania

roli, 294

scenariusze, 295
sprawdzian ekologii, 295

George Carlin, 533
gesty, 535
g?osy innych ludzi, 604
g?o<no<;, 604
g?ówny przedmiot zainteresowania, 468

czas, 469
dzia anie, 469
informacja, 470
ludzie, 469
miejsce, 469
przedmioty, 469

Godiva Chocolate, 210

sprawdzenie ekologii, 212
umieszczenie pierwszego obrazu

za drugim, 212

usuni$cie dziury, 212
wyobra)enie sobie wywo ywania

danej przyjemno#ci, 211

wyobra)enie sobie zachowania, które

ma zosta* zintensyfikowane, 212

zrobienie dziury w drugim obrazie

w celu zobaczenia pierwszego, 212

"ród o intensywnej przyjemno#ci, 211

godzenie si& z rodzicami, 148

konflikt z rodzicami, 149
ujawnienie dobrych intencji matki i

ojca, 150

Grandin Temple, 103
granice, 526
granice wspó?zale5ne, 526
Grinder John, 37, 41, 87, 106, 117, 151
gromadzenie informacji, 443, 485, 486
gromadzenie zasobów, 202

Harmonia, 605
harmonizowanie, 94, 102

stosowanie, 104

Hedberg Christopher, 37
hierarchia kryteriów, 164

dostosowanie dominuj'cego

kryterium, 168

kotwiczenie tre#ci zachowania, 167
mapowanie dominuj'cego

kryterium, 168

projektowanie po)'danego

zachowania, 168

stosowanie najwy)szego z kryteriów

dominuj'cych, 168

wp ywanie na proces, 167
zapisanie czynników

motywuj'cych, 165

zapisanie czynników

zniech$caj'cych, 166

zapisanie kryteriów dominuj'cych, 166
zapisanie po)'danego zachowania, 165

hierarchia warto<ci, 292
hipnotyczne frazy Miltona H. Ericksona, 625
hipnoza, 410

hipnotyczne frazy, 625
hipnoza konwersacyjna, 413

identyfikacja archetypu

procesu przemiany, 308

archetyp bohatera, 308
archetyp procesu przemiany, 309

identyfikowanie elementów

autosabota5u, 555

identyfikowanie hierarchii warto<ci, 292

lista warto#ci, 292
okre#lenie hierarchii warto#ci, 293
sprawdzian ekologii, 293
stan odpr$)enia, 292

identyfikowanie metaprogramów, 267

ocena wykorzystywanych

metaprogramów, 267

pokonanie ogranicze(, 268

impet, 572
impulsy, 607
impulsy wzrokowe, 604
informacja niewerbalna, 37
informacja zwrotna, 83
informacje, 470, 483, 484

Biblia NLP

653

instalacja asertywno<ci, 237

analiza nieasertywnego zachowania, 237
asertywne zachowania, 238, 239
czynniki hamuj'ce asertywne

zachowanie, 238

pog $bienie stanu asertywno#ci, 239
zmniejszenie obrazów

nieasertywnego zachowania, 240

instalacja kryteriów, 375

submodalno#ci, 376
tworzenie hierarchii kryteriów, 375
wskazanie kryteriów do zamiany

miejscami, 377

wype nienie kontinuum, 376

instalowanie przyjemno<ci, 188

intensywniejszy stan szcz$#cia, 189
lista szcz$#cia, 188
powi$kszenie strefy przyjemnych

dzia a(, 189

tworzenie mapy mentalnej warto#ci, 188
wybór elementu z listy szcz$#cia, 188

integracja nieokre<lonego stanu, 338

pytania, 339
stan ci'g ego zm$czenia, 340
wyrwanie ze stanu, 339
zmiana ruchów wed ug instrukcji, 339

integracja ruchów ga?ek ocznych, 41
integrowanie sprzecznych przekonaQ, 133

identyfikowanie wspólnej misji obu

cz$#ci, 136

metapozycja, 135
wskazanie najlepszego rozwi'zania

danego problemu, 134

wybór problemu, 134
wywo anie niezgodnego,

przeciwstawnego przekonania, 135

zaj$cie metapozycji przeciwleg ej, 137
zmiana zakotwiczenia stanu

zasobnego, 136

intensywno<; wyra5anych emocji, 461
internalizowane, 459
intonacja, 283

polecenie, 283
pytanie, 283
stwierdzenie, 283

introwertyzm, 475
intuicja, 443
intuicyjne modelowanie w drugiej

pozycji percepcyjnej, 394

istota NLP, 37

jak, 449, 450
jak gdyby, 106

opowiedzenie wybranemu mentorowi

o danej sytuacji i o danym
przekonaniu, 107

post$powanie, jak gdyby rzeczywi#cie

osi'ga o si$ zamierzony cel, 107

uporanie si$ z ewentualnymi

obiekcjami, 107

wskazanie ograniczaj'cego

przekonania, 107

wybór celu, który budzi

w'tpliwo#ci, 106

wybór wyobra)onego mentora, 106
wyobra)enie sobie, jak mentor

dodaje otuchy, 107

jako<; ostro<ci, 600
jako<; szkolenia, 68
James Tad, 41
jedzenie, 523
j&zyk, 190
j&zykoznawstwo, 35

kalibracja, 178
kamienie milowe, 76
kategorie komunikacyjne Satir, 427

chaotyczno#*, 430
elastyczno#*, 431
kompromisowy, 431
agodz'cy, 429
nawi'zywanie dobrego kontaktu, 432
obliczaj'cy, 429
obwiniaj'cy, 428
oskar)anie, 428
p ynno#*, 431
rozpraszaj'cy, 430
superracjonalno#*, 429
zjednywanie, 429

kategorie praktyków NLP, 48
kierowanie procesem poszukiwaQ

transderywacyjnych, 290

przejawy poszukiwa(

transderywacyjnych, 290

kierunek, 607
kierunek dzia?ania, 60
kierunkowanie emocji, 460

654

Biblia NLP

kinestetyczny Swish Pattern, 116

asocjacja z danym uczuciem, 117
asocjacja z pozytywnym stanem i jego

wzmocnienie, 117

mapowanie skro#ne, 117
submodalno#ci, 117
wzmocnienie uczucia, 117

kinestetyczny system reprezentacji, 114
klasyczna metoda dezorientacji, 273

komunikaty, 274
wybór sytuacji, 273

kodeks etyczny dla praktyków NLP, 614

odpowiedzialno#* wobec kolegów

po fachu oraz innych specjalistów, 620

odpowiedzialno#* wobec NLP, 621
odpowiedzialno#* wobec prawa, 621
odpowiedzialno#* wobec uczniów, 620
poufno#*, 617
reklama, 622
uczciwo#* i kompetencje

zawodowe, 618

ustalenia finansowe, 622
zakres podstawowych obowi'zków, 615
zakres praktyki oraz kierowanie

do specjalistów, 617

koherencja, 184
kolorowy, 599
kompromisowy, 431, 478, 479
kompulsja, 221
kompulsywne zachowanie, 200
komunikacja, 82, 83, 85, 108, 228, 353,

442, 490

percepcja i intuicja, 444
systemy reprezentacji, 440

komunikacja poprzez hipnoz&, 41
komunikowanie wizji, 543
komunikowanie z poziomu wizji, 576
koncentracja uwagi, 448, 532

dieta przestankowa, 534
George Carlin, 533
wykrywacz czasowników, 534
zmiana stron, 533

konceptualizowanie, 486
konflikt z rodzicami, 148
konflikty, 262
konflikty wewn&trzne, 164
kongruencja, 52
konieczno<;, 466, 467
konsekwencje zdarzeQ, 450
kontakt, 84
kontekst, 74, 81, 82

korzystne przekonania NLP, 78
kotwice, 91, 118, 119, 123, 604

kotwice kinestetyczne, 119, 120
kotwice s uchowe, 119
kotwice wzrokowe, 119
zmiana zakotwicze(, 126

kotwiczenie, 40, 117, 118

bod"ce, 122
czas dzia anie kotwicy, 122
kalibracja, 122
kotwiczenie stanu, 27, 122
niepowtarzalno#* kotwicy, 123
oddzia ywanie na okre#lone zmys y, 119
pokarmy, 120
przekszta canie reakcji

bezwarunkowej w kotwic$, 120

scenariusz

samodzielnego kotwiczenia, 123

wola, 121
wybór stanu, 122
wymy#lanie kotwic, 121
wywo anie wybranego stanu, 122

kryteria kinestetyczne, 378

identyfikowanie kryteriów, które

powstrzymuj' przed po)'danym
zachowaniem, 378

nasycenie ni)szych poziomów

pozytywnym stanem, 379

krytyka, 240
kultywowane warto<ci, 368
kunktatorstwo, 118
kwantyfikatory uniwersalne, 400
kwestionariusz wewn&trznego spokoju, 566
kwestionariusz wprowadzaj@cy, 635, 636
kwestionowanie ograniczaj@cych

metaprogramów, 268

identyfikowanie metaprogramów, 268

kwintesencja, 517

leczenie alergii, 40
leczenie astmy, 41
leczenie fobii, 40, 185

pozycja percepcyjna, 186
przej#cie do pierwszej pozycji

percepcyjnej, 186

sprawdzenie ekologii, 187
wybór bod"ca lub sytuacji, 186
wy#wietlenie filmu, 186

Biblia NLP

655

leczenie ran, 310

hologram osoby, któr' si$ straci o, 310
'czno#* z poczuciem straty, 310
wej#cie w stan obiektywny

i zasobny, 310

l&k przed przysz?ymi stratami, 312
l&ki, 185
linearne zale5no<ci przyczynowo-

skutkowe, 500

linia czasu, 41
literowanie s?ów, 422
lody, 120
ludzie, 469, 483, 484

?agodz@cy, 429, 478
?agodzenie, 385

do#wiadczenie zasobów z pozycji

rodzica, 386

do#wiadczenie zasobów z w asnej

pozycji jako dziecka, 387

linie czasu, 386
przekazanie zasobów

babce/dziadkowi, 386

przekazanie zasobów samemu sobie

jako rodzic, 387

przekazanie zasobów swojemu

rodzicowi, 386

zasoby, 386

?aQcuch stanów, 198

Mapa to nie „terytorium”, 79
mapowanie, 61
mapowanie skro<ne, 117
mapowanie umys?u, 336

przygotowanie, 336
przyjemne wspomnienie, 337
wskazówki kinestetyczne

konstruowane, 338

wskazówki s uchowe

konstruowane, 337

wskazówki s uchowe zapami$tane, 337
wskazówki wzrokowe

konstruowane, 337

wskazówki wzrokowe zapami$tane, 337

mapy mentalne, 79
marzenia, 296

matrycowanie, 567

fizjologia, 569, 570, 572
kontekst, 569, 570, 571
matryca „startowa”, 569
plan dzia ania, 571
skomplikowane problemy, 568
zachowanie, 569, 570, 571
znaczenie, 569, 570, 571

m@dre od5ywianie si&, 523
McDonald Robert, 148, 359
mentalna mapa <wiata, 79
mentalne symbole wzrokowe, 119
meta, 481
metafora, 358, 425, 435, 436

historie, 359
wybór sytuacji, 358

metamodel, 50, 229, 397, 567

aktualizacja, 591
cele terapeutyczne, 407
podkre#lanie negatywów, 408
podkre#lanie pozytywów, 408
reakcja na pogwa cenie, 593
sposoby naruszania metamodelu, 414

metaprogramy, 60, 267, 268, 433, 434, 567

aktywno#*, refleksyjno#* i bierno#*, 458
asocjacja i dysocjacja, 455
bezpiecze(stwo przesz o#ci

i potencja przysz o#ci, 463

dlaczego i jak, 449
do, 60
dost$pne mo)liwo#ci i wypracowane

procedury, 464

ego i si a, 497
ekstrawertyzm, ambiwersja

i introwertyzm, 475

emocjonalne nastawienie, 453
g ówny przedmiot zainteresowania, 468
ilo#* i jako#*, 484
intensywno#* wyra)anych emocji, 461
kana cyfrowy i kana analogowy, 452
kategorie Satir jako modele

komunikacyjne, 478

kierunek „do” i kierunek „od”, 462
kierunek dzia ania, 60
kierunkowanie emocji, 460
kolejno#* i przypadkowo#*, 496
koncentracja uwagi, 448
koniec i brak zako(czenia, 486
konieczno#*, mo)liwo#*

i pragnienie, 465

modelowanie, 60
moralno#*, 498

656

Biblia NLP

metaprogramy

najlepszy scenariusz i najgorszy

scenariusz, 446

niezale)no#*, wspó praca

i zarz'dzanie, 476

od, 60
odczuwanie i my#lenie, 457
odpowiedzialno#*, 472
odrzucanie skrajno#ci, 434
optymizm i pesymizm, 445
os'dzanie i obserwacja, 464
percepcja i intuicja, 443
perfekcja, optymalizacja i

sceptycyzm, 470

pewno#* i niepewno#*, 446
pewno#* siebie, 492
podobie(stwa i ró)nice, 437
porcjowanie oddolne i porcjowanie

odgórne, 435

prezentacja w towarzystwie, 487
przedmioty, systemy, informacje

i ludzie, 483

przesz o#*, tera"niejszo#*

i przysz o#*, 494

przyczyna i skutek, 450
rywalizacja, wspó praca, polaryzacja

i poziom meta, 481

sposób przekonywania, 458
spójno#* i niespójno#*, 480
stan #wiadomo#ci zewn$trznej i stan

#wiadomo#ci wewn$trznej, 442

statyczno#* i procesualno#*, 451
strategia kupowania warto#ci, 472
strukturyzowanie informacji wed ug

systemów reprezentacji, 439

strukturyzowanie przyczyn, 500
strukturyzowanie warto#ci, 489
strukturyzowanie wiedzy, 485
towarzysko#*: styl aktywny,

refleksyjny, bierny i mieszany, 482

umys , emocja, cia o i rola, 493
upór, uleg o#* i opór, 490
„w czasie” i „przez czas”, 495
warunkowo#* i bezwzgl$dno#*, 491
wewn'trz i na zewn'trz, 455
widzenie czarno-bia e i widzenie

w odcieniach szaro#ci, 444

wierno#* przekonaniom, 494
w adza, poczucie przynale)no#*

i osi'gni$cia, 488

zasada dzia ania, 435
zaufanie i nieufno#*, 474

zgoda i niezgoda, 441
zmiana, 269

metazmiana, 387

kroczenie w dó , 388
kroczenie w gór$, 388

metoda analogicznego oznaczania, 271

przekazywana tre#*, 272
przygotowanie komunikatów, 272

metoda ?aQcuchowa (przyspieszonej)

nauki, 508

metoda podwójnego wi@zania, 353

kontekst sytuacji komunikacyjnej, 353
presupozycja, 353
tworzenie wi'zania, 354

metoda ukrytych poleceQ (I), 283

komunikaty, 284
opracowanie tre#ci, 284
wybór sytuacji, 284

metoda ukrytych poleceQ (II), 285

komunikaty, 287
przekazywane tre#ci, 287
wybór sytuacji, 286

metoda zagnie5d5onych p&tli, 276

cel, 278
niebezpo#rednia sugestia, 278
przyk ad, 281
rozpocz$cie pierwszej historii, 279
stosowanie, 277
tworzenie historii, 278
wywieranie wp ywu, 277
zagnie)d)enie sugestii w pi'tej

historii, 280

metodologia NLP, 47
miejsce, 469
mi?o<;, 252
misja, 192, 540
mistrz NLP, 55, 56
mity NLP, 34
modalno<ci sensoryczne, 75
model, 51, 58

budowanie, 62
fizjologia, 63

model „by; --> robi; --> mie;”, 73
model Miltona, 409, 436

korzy#ci, 413

model pragmagraficzny, 200

mapa fizycznej lokalizacji stanów, 200
miejsce „Kreatywnego wyboru”, 201
Pragnienia, 200
Przymus, 200

Biblia NLP

657

model Satir, 61, 427
model <wiata, 80
modelowanie, 36, 50, 57, 58, 64, 336, 486

budowanie modelu, 62
czynniki pod#wiadome, 51
gotowo#* do eksperymentowania, 51
mapowanie, 61
metamodel, 50
metaprogramy, 60
obserwacja, 50, 61
odtwarzanie, 61
sk adnia, 51
submodalno#ci, 51
ujawnianie strategii, 61

modelowanie doskona?o<ci, 43, 106, 393, 396
modulacja, 605
momenty wyboru, 340
moralno<;, 498
motywacja, 158, 210, 247, 340, 437
mo5liwo<ci, 464, 466, 467
mózgowcy, 440
Munshaw Joe, 380
my<lenie, 457
my<lenie magiczne, 501
my<lenie w kategoriach fizjologii, 580
my<liciele, 457

nadmierna odpowiedzialno<;, 473
najgorszy scenariusz, 446
najlepszy scenariusz, 446
napi&cie, 606
naruszenie metamodelu, 228
nastawienie, 89
nat&5enie <wiat?a, 600
nawi@zywanie dobrego kontaktu, 432
nawyki, 208
negatywne do<wiadczenie 5yciowe, 85
negatywne obrazy, 87
negatywne stany, 198, 380
negatywne zachowania, 97
negatywnie zakodowane wspomnienia, 322
negocjacje, 436
negocjacje wewn&trzne, 143

identyfikowanie cz$#ci, 143
identyfikowanie metacelów, 144
negocjowanie zgody, 144
porozumienie mi$dzy cz$#ciami, 144
przypiecz$towanie umowy, 144
wybór zachowania, 143

Neuro-Linguistic Programming, 33
nieasertywne zachowania, 237
nielogiczno<; wybiórcza, 423
nieokre<lony wskaMnik odniesienia, 403
niepewno<;, 446
nieruchomy obraz, 599
niespójno<;, 480
nieufno<;, 474
nieuszczegó?owione rzeczowniki

i czasowniki, 402

niewerbalny sposób przyjmowania

informacji, 452

niezale5no<;, 476
niezgoda, 441
niszczyciel decyzji, 208

ograniczaj'ce decyzje, 209
pozytywne decyzje, 209

NLP, 24, 33, 578

praktyczny charakter, 34

nominalizacja, 404
nowy kod, 41
nowy wzorzec szybkiego uczenia si&

j&zyka obcego, 505

przyspieszenie, 506
submodalno#ci, 506
substytuty, 505

obiektywizm, 298
obliczaj@cy, 429, 478
obraz zast&pczy, 88
obserwacja, 61, 465
obwiniaj@cy, 428, 478, 479
ocena rzeczywisto<ci, 455
ocenianie w sposób ilo<ciowy, 485
ocenianie w sposób jako<ciowy, 485
od (metaprogram), 60
odbierane, 459
odbudowanie szcz&<cia, 188
odczuwanie, 457
oddychanie, 607
odnajdywanie wewn&trznego bohatera, 529
odnoszenie sukcesu, 85
odpowiedzialno<;, 472
odpowiedzialno<; w?asna, 473
odruchowa reakcja, 87
odrzucanie skrajno<ci, 434
odtwarzanie, 61

658

Biblia NLP

odwracanie si& „od”, 462
odzwierciedlanie, 99

*wiczenie umiej$tno#ci nawi'zywania

dobrego kontaktu, 100

*wiczenie umiej$tno#ci wywierania

wp ywu na drug' osob$, 101

odzwierciedlanie drugiej osoby

podczas rozmowy, 100

wybór osoby, 100

odzwierciedlanie symboliczne, 103

stosowanie, 104

odzwierciedlanie zachowania, 101
od5ywianie si&, 523
ograniczaj@ce przekonania, 145, 629
ograniczaj@ce zale5no<ci, 224
ograniczona odpowiedzialno<;, 473
okazywanie prze5ywanych emocji, 454
okr@g doskona?o<ci, 235

stan zasobny, 236
symbol stanu doskona o#ci, 236
wzmocnienie danego stanu, 236

okre<lanie to5samo<ci, 493
operatory modalne, 401, 466
opinie autorytetów, 486
opinie klientów, 46
opór, 84, 491
optymalizacja, 471
optymizm, 445, 446
organy wydaj@ce licencje, 612
os@dzanie, 465
osi@gni&cia, 489
oskar5anie, 428, 478
os?abianie mocy trudnych wspomnieQ, 345

docenienie dobrych wspomnie(, 346
wspomnienia, 345

osoba, 81
osoba amoralna, 499
osoba moralna, 499
osobista ekologia, 226
osobiste granice, 526
osobiste umiej&tno<ci, 80
osobnik alfa, 104
osobowe zale5no<ci przyczynowo-

skutkowe, 501

o<wiadczenie intencji, 566
otrz@<ni&cie si& z 5alu, 310
Outcomes, 371
oznaczanie analogowe, 420

pami&tanie o tym, aby zapomnie;, 558

pomaganie innym w zapominaniu, 561

panowanie nad sob@, 298
parafraza, 242
pasja, 517
pe?noobjawowy zespó? stresu

pourazowego, 578

percepcja, 82, 443
perfekcja, 470
perfekcja, optymalizacja i sceptycyzm, 470
perspektywa, 603
perswazja, 595
pesymizm, 445
pewno<;, 446
pewno<; siebie, 113, 491, 492
pi@ta pozycja percepcyjna, 130
pi@ty poziom logiczny, 192
pierwsza pozycja percepcyjna, 129, 138, 171
pierwszy plan i t?o, 342

kontrprzyk ad, 343
ograniczaj'ce reakcje, 342
pierwszy plan i t o kontrprzyk adu, 343

pierwszy poziom logiczny, 191
pisanie, 254
Platt Maralee, 345
p?ynno<;, 431, 478
poczucie identyfikacji, 145
poczucie nadmiernej identyfikacji, 145
poczucie przynale5no<ci, 489
poczucie to5samo<ci, 491
podejmowanie dzia?aQ, 77
podej<cie defetystyczne, 471
podej<cie optymalizuj@ce, 471
podej<cie perfekcjonistyczne, 470
podej<cie „przez czas”, 496
podej<cie realistyczne, 471
podej<cie „w czasie”, 496
podkre<lanie negatywów, 408
podkre<lanie pozytywów, 408
podmiana obrazów, 88
podobieQstwa, 437
podstawowy proces modelowania stanów

doskona?o<ci, 396

Osoba Modelowana, 396
pytania „jak?” i „dlaczego?”, 396

podstawowy proces modelowania

w drugiej pozycji percepcyjnej, 392

Obserwator, 393
Osoba Modeluj'ca, 393

Biblia NLP

659

podstawowy proces modelowania

w trzeciej pozycji percepcyjnej, 395

Osoba Modelowana, 395

podstawowy proces tworzenia ?aQcucha

przekonaQ, 382

sk adnia somatyczna, 382
werbalne przeramowanie, 382

podstawowy wzorzec

wzbudzania motywacji, 247

podsumowywanie dnia, 325
podsycanie zaciekawienia, 363

sk adniki, 363
typowa przemiana, 363

pod<wiadome mistrzostwo, 48, 53
pod<wiadome zasoby, 53
pod<wiadomo<;, 53, 62

dekonstrukcja w #wiadomo#*, 54
pod#wiadome mistrzostwo, 53
pod#wiadome zasoby, 53
rekonstrukcja w pod#wiadome

mistrzostwo, 54

podwójne wi@zania, 419
pog?&bianie <wiadomo<ci, 217
pogwa?cenie metamodelu, 592
pokarmy, 120
pokazy, 486
polaryzacja, 481, 482
polecenie, 283
po?o5enie nad/pod, 599
pomaganie innym w zapominaniu, 561
pomini&cia, 402
pomini&cia porównawcze, 403
pomniejszenie znaczenia poprzez zmian&

o<rodka zainteresowania, 601

poprawne pisanie, 254
poprawnie sformu?owane cele, 73

cele po#rednie, 75
kontekst, 74
modalno#ci sensoryczne, 75
okre#lenie w asnego celu w

kategoriach umiej$tno#ci, które si$
ma i których brakuje, 74

spisanie celów, 77
sprawdzenie ekologii, 76
sprawdzenie rezultatu, 77
ustawienie kamieni milowych, 76
wsparcie, 75
wyznaczenie konkretnego celu, 74

porcjowa; oddolnie, 595
porcjowa; odgórnie, 595

porcjowanie oddolne, 435, 436, 595

negocjacje, 436

porcjowanie odgórne, 436, 595

motywacja, 437

poskramialny, 607
postawa aktywna, 458
postawa refleksyjna, 458
postrzeganie <wiata, 451
Posttraumatic Stress Disorder, 578
postulat konwersacyjny, 422
poszerzenie mo5liwo<ci wyboru, 340

momenty wyboru, 341

poszukiwania transderywacyjne, 322, 413
po<cig, 462
powierzchowni praktycy, 49
powód istnienia NLP, 82
powtórne przetwarzanie, 577

aktywne sk adniki powtórnego

przetwarzania, 582

problemy, 590
przeprowadzanie, 579
terapia linii czasu, 584, 589
wojny o wp ywy, 579
wyzwania, 590

poza czasem, 496
pozbywanie si& wymówek, 244

ocena schematu funkcjonowania

wymówki, 245

odrzucenie starej wymówki, 246
sprawdzenie reakcji przeciwko

wymówce, 246

wymówki, 245
zachowanie warto#ci wymówki, 245

poziom elastyczno<ci, 606
poziom meta, 481, 482
poziomy logiczne, 191, 349, 609

czwarty poziom logiczny, 191
drugi poziom logiczny, 191
fobie, 191
pi'ty poziom logiczny, 192
pierwszy poziom logiczny, 191
szósty poziom logiczny, 192
trzeci poziom logiczny, 191

pozycja „Ja”, 138
pozycje percepcyjne, 128

czwarta pozycja percepcyjna, 129
druga pozycja percepcyjna, 129, 392
pi'ta pozycja percepcyjna, 130
pierwsza pozycja percepcyjna, 129
spójno#*, 131
stosowanie, 130, 132

660

Biblia NLP

pozycje percepcyjne

trzecia pozycja percepcyjna, 129, 395
uczucia, 171
uspójnianie pozycji percepcyjnych, 170

pozytywne intencje, 96
pozytywne oczekiwania, 222, 223
pozytywne przekonania, 318
pozytywne wizje, 518
pozytywny wk?ad, 366
praca samodzielna, 477
praca w zespole, 476
praca z informacjami, 484
praca z ludMmi, 484
praca z przedmiotami, 484
praca z systemami, 484
pragnienie, 466, 467
praktycy NLP, 48, 52, 615

pod#wiadomi mistrzowie, 48
powierzchowni praktycy, 49
praktycy z zaburzeniami osobowo#ci, 49

praktyczny charakter NLP, 34
prawo niezb&dnej ró5norodno<ci, 138
prawo odwrotnego skutku, 275
predyspozycje danej osoby, 434
presupozycje, 39, 356, 407

ukrycie presupozycji w zdaniach, 357
wskazanie presupozycji, 357

prezentacja w towarzystwie, 487
pr&dko<; mowy, 605
pr&dko<; my<li, 601
priorytety, 575
problem dzia?aQ kompulsywnych, 200
problem l&ku przed przysz?ymi stratami, 312
problem wewn&trznych wojen, 551
problem wspó?zale5no<ci, 264
procedury, 464
proces dopasowywania, 95
proces komunikacji, 83, 85
proces poszukiwaQ transderywacyjnych, 290
proces powtórnego przetwarzania, 578
proces zapominania, 558
procesualno<;, 451
product placement, 361
programowanie neurolingwistyczne, 33,

37, 42, 43, 45

programy szkoleniowe, 65
Projekt Czynników Aktywnych, 39
promieniowanie dobr@ energi@, 364
protokó? komunikowania wizji, 543

prowadzenie, 415
próg wra5liwo<ci, 206

identyfikacja stanu niezasobnego, 206
kotwiczenie stanów zasobnych, 206
prze amanie stanu, 206
psychodrama, 207
rzutowanie w przysz o#* stanów

zasobnych, 208

uruchomienie kotwic

warstwowych, 207

prymowanie, 271, 361
przebudzenie do wolno<ci, 316

Budz'cy, 317
Poszukuj'cy, 317, 318
pytanie „dlaczego?”, 317

przedmioty, 469, 483, 484
przekaz niewerbalny, 452
przekaz werbalny, 452
przekonania, 89, 140, 145, 191, 318, 609
przekonania niezasobne, 382
przekonania NLP, 78

Ca y proces komunikacji powinien

zwi$ksza* liczb$
mo)liwo#ci wyboru, 85

Jako osoby, które s' zdolne

do reagowania, potrafimy kierowa*
w asnym mózgiem i kontrolowa*
osi'gane rezultaty, 86

Ka)de zachowanie jest praktyczne

i po)yteczne — w okre#lonym
kontek#cie, 81

Ludzie dokonuj' najlepszych

wyborów, jakie s' dla nich
dost$pne w danej chwili, 86

Ludzie dysponuj' wszystkimi

zasobami wewn$trznymi,
których potrzebuj', aby odnie#*
sukces, 85

Ludzie potrafi' si$ uczy*

na podstawie pojedynczego
do#wiadczenia, 85

Ludzie reaguj' wed ug swoich

wewn$trznych map, 79

Mapa to nie „terytorium”, 79
Nie istnieje pora)ka, tylko informacja

zwrotna, 83

Nie mo)emy nie komunikowa*

niczego, 82

Oceniamy zachowanie i zmian$

w #wietle kontekstu i ekologii, 82

Opór wskazuje na brak kontaktu, 84

Biblia NLP

661

Osoba i zachowanie to odr$bne

zjawiska. Jeste#my czym# wi$cej ni)
tylko w asnym zachowaniem, 81

Osoba, która jest najbardziej

elastyczna, wywiera najwi$kszy
wp yw na dany system, 84

Osobiste umiej$tno#ci opieraj' si$

na rozwijaniu i porz'dkowaniu
systemów reprezentacji, 80

Sposób, w jaki komunikujemy,

wp ywa na percepcj$ i recepcj$, 82

Szanujemy model #wiata ka)dego

cz owieka, 80

Ten, kto ustala ram$ komunikacji,

kontroluje sytuacj$, 83

Umys i cia o wp ywaj' na siebie

nawzajem, 80

Znaczenie komunikatu znajduje si$

w odpowiedzi, któr' si$ otrzymuje, 83

Znaczenie powstaje w kontek#cie, 79

przekonania zasobne, 382
przekszta?canie pope?nionych b?&dów

w konstruktywne do<wiadczenie, 161

analiza negatywnych wyników

danego zachowania, 162

identyfikowanie pozytywnych

konsekwencji, 162

odkrycie pozytywnych znacze(

negatywnych wyników, 162

ujawnienie ograniczaj'cych

przekona(, 161

wybór zachowania, 161

przekszta?cenie pora5ki w informacj&

zwrotn@, 89

identyfikacja problematycznego

przekonania (nastawienia), 89

odró)nienie reprezentacji po)'danej

zdolno#ci od obrazów wspomnie(
o pora)ce, 91

stworzenie obrazów po)'danej

zdolno#ci i zamierzonego celu oraz
umieszczenie ich w skonstruowanej
przestrzeni wizualnej, 90

tworzenie kotwicy dla pozytywnego

do#wiadczenia, 91

ujednolicenie elementów pora)ki

z elementami pozytywnymi, 91

uporz'dkowanie problematycznego

przekonania w ramach systemów
reprezentacji na podstawie
pozycji oczu, 90

wywo anie pozytywnego stanu

w zwi'zku z zamierzonym celem, 91

prze?amywanie

ograniczaj@cych zale5no<ci, 224

kotwiczenie na pod odze, 225
kotwiczenie stanu zasobnego, 225
problem, 225
wyrwanie ze stanu, 226

prze?amywanie stanu, 112
przemiany, 306
przeprowadzanie procedury

dowodowej, 92

przeramowanie, 157
przeramowanie kontekstu, 155

identyfikowanie stanu zasobnego, 156
kontekst, 156

przeramowanie tre<ci, 153

identyfikowanie dobrej intencji, 154
identyfikowanie ramy, 154
integracja przeramowania, 155
przeramowanie zachowania oraz

intencji, 154

wybór nielubianego zachowania, 154

przesz?o<;, 495
przetwarzanie informacji, 458, 486
przyczynowo<;, 500
przyczyny, 450
przyczyny do<wiadczenia, 500
przyjmowanie krytyki, 240
przypadkowy dost&p, 497
przysz?o<;, 495
przysz?o<; NLP, 64
przywództwo, 542
psychologia poznawcza, 35
psychoterapia poznawcza, 40
PTSD, 578
pytanie, 283

dlaczego, 449
jak, 450
pytania o potwierdzenie, 418

radzenie sobie z emocjonalnym

cierpieniem, 298

submodalno#ci kinestetyczne

pozytywnego stanu, 298

wskazanie sytuacji, 298

rama komunikacji, 83, 85
rama panoramiczna, 602
rama zgody, 288

identyfikowanie elementów wy)szych

poziomów logicznych, 288

informacje o metamodelu, 288

662

Biblia NLP

reagowanie na nakazy, 490
reakcja na pogwa?cenie metamodelu, 593

filtr dzia ania, 593
filtr intencji, 593
filtr istoty, 594
filtr kontekstu, 594
filtr sprawcy, 594
filtr "ród a, 594

reakcja na stres, 454
reakcje alergiczne, 176
recepcja, 82
redukowanie przyjemno<ci, 193

doznanie pe nej przyjemno#ci, 193
nadu)ywana przyjemno#*, 193
okre#lenie poziomów metastanów, 193
zmniejszenie znaczenia

przyjemno#ci, 194

refleksyjno<;, 458
reimprinting, 389
rekonstrukcja w pod<wiadome

mistrzostwo, 54

rekonstrukcja w warto<ci, 573
relacje, 251
reprezentacja, 459
Resources, 371
Robbins Anthony, 73
rozbudowane cytaty, 422
rozbudzanie systemu reprezentacji, 114
rozmiar, 600
rozmowa z samym sob@, 604
rozniecanie, 415
rozpoznawanie sytuacji naruszania

metamodelu, 228

identyfikacja sytuacji naruszania

metamodelu, 228

rozpoznawanie wskazówek

niewerbalnych, 218

*wiczenie wyra)ania skrajnych

emocji, 220

emocje, 219
u#miech, 219
wst$pne obserwacje w lustrze, 218

rozpraszaj@cy, 430, 478, 479
rozpraszanie negatywnych emocji, 327

b $dy, 327
redukowanie negatywnych emocji, 328
wyci'gni$cie wniosków

z pope nionego b $du, 328

rozstrzyganie wewn&trznego konfliktu, 158

integrowanie niespójnych

elementów, 160

pary przeciwie(stw, 159
wykrycie przejawów niespójno#ci, 159

rozumienie zachowania, 97

dotarcie do pozytywnej motywacji,

która le)y u podstaw negatywnego
zachowania, 98

identyfikowanie negatywnego

zachowania, 97

wyznaczenie przestrzeni cz$#ci, 98
zakotwiczenie przestrzeni kontekstu, 98

rozwi@zywanie konfliktów, 262

pozytywne intencje, 262
wyja#nienie konfliktogennych

kwestii, 262

zgoda na wy)szym poziomie

intencji, 263

zobowi'zanie do realizacji planu, 263

rozwi@zywanie problemów, 511, 513
rozwi@zywanie problemu

wspó?zale5no<ci, 264

relacja, 265
wi$zy 'cz'ce z dan' osob', 264
wi$zy z idealnym „ja”, 265
w asne idealne „ja”, 265

rozwi@zywanie

wewn&trznych konfliktów, 147

metapozycja, 148
wewn$trzny konflikt, 147
wspomnienie, 147
zaj$cie stanowiska, 147

rozwijanie wra5liwo<ci sensorycznej, 195
ró5nice, 438
ró5nicowanie ram przekonaQ, 138

pozycja „Ja”, 138
tworzenie siatki, 138
wyj#cie z siatki, 139

ruch, 606
rytmiczna nauka, 507

porcjowanie odgórne, 508
rytm, 507

rytua?y, 119
rywalizacja, 481

samoakceptacja, 180
samoocena, 195, 491, 520
Satir, 61, 427
Satir Virginia, 61, 62, 428
scenariusz seansu hipnotycznego, 180
sceptycyzm, 471

Biblia NLP

663

schematy my<lenia, 224
SCORE, 304, 371

Causes, 304
cele, 305
Effects, 305
Outcomes, 305
przyczyny, 304
Resources, 305
skutki, 305
Symptoms, 304
symptomy, 304
zasoby, 305
zebranie informacji, 304

SCORE w taQcu, 371

cele, 372
odkrycie brakuj'cego zasobu, 373
przyczyny, 372
skutki, 372
symptomy, 372

seans hipnotyczny, 180
selekcja bodMców, 448
si?a ego, 497
sk?adnia somatyczna, 346
sk?onno<;, 197
skrajno<ci, 434
skuteczno<; NLP, 39
skuteczno<; w?asna, 491
skutki zdarzeQ, 450
s?abe granice, 526
s?owa kluczowe, 605
s?uch, 439
s?uchowy system reprezentacji, 213
spisanie celów, 77
spojrzenie ogólne, 436
spojrzenie szczegó?owe, 436
sposoby naruszania metamodelu, 414
sposoby przyjmowania informacji, 452
sposób przekonywania, 458
sposób wyra5ania emocji, 604
spójne pozycje percepcyjne, 172
spójniki, 190, 416
spójno<;, 52, 184, 203, 480
spójno<; trenera, 66
Sprawdzanie ekologii, 109

podejmowanie decyzji dotycz'cych

sprawdzania swojej ekologii, 111

pytania, 110
wej#cie w obiektywny stan, 110
w 'czenie wzorca do swojej

#wiadomo#ci, 110

sprawdzenie ekologii, 76
sprzeczne i sprz&5one przekonania, 140

metapozycja, 141
pozytywny fundament, 142
przekonania, 141
przekonania drugiej osoby, 141
sprz$)one przekonania, 141

sprzeczne przekonania, 133
sprz&5one przekonania, 140
stan podwy5szonej gotowo<ci, 453
stan pog?&bionej <wiadomo<ci, 216

stany, 217

stan <wiadomo<ci wewn&trznej, 124, 442

skierowanie uwagi do wewn'trz, 125
systemy reprezentacji, 125
wyznaczenie granic swojego

otoczenia, 124

stan <wiadomo<ci zewn&trznej, 124, 442
stany doskona?o<ci, 396
stany niezasobne, 198
stany zasobne, 115, 342
statyczno<;, 451
Stevens John O., 38
stosowanie NLP, 57
stosunki mi&dzyludzkie, 473
strategia dokonaQ, 489
strategia kupowania warto<ci, 472
strategia poczucia przynale5no<ci, 489
strategia poprawnego pisania, 254
strategia przypadkowego dost&pu, 497
strategia rozwi@zywania problemów (I), 512

metafora problemu, 513
problem, 513

strategia rozwi@zywania problemów (II), 514

zasobne do#wiadczenie, 515

strategia uczenia si&, 256
strategia uporz@dkowanego dost&pu, 497
strategia Walta Disneya, 259

asocjacja ze scenariuszem, 260
cel, 260
krytyka, 261
wyznaczenie czterech fizycznych miejsc

dla poszczególnych stanów, 260

strategia w?adzy, 489
strategiczna wizja, 609
strategie, 191
strefy czasowe, 494

przesz o#*, 495
przysz o#*, 495
tera"niejszo#*, 495

664

Biblia NLP

stres, 453
strukturyzowanie informacji

wed?ug systemów reprezentacji, 439

strukturyzowanie przyczyn, 500
strukturyzowanie warto<ci, 489
strukturyzowanie wiedzy, 485
stwierdzenie, 283
submodalno<ci, 40, 51, 205, 599
submodalno<ci kinestetyczne, 605

ci$)ar, 607
faktura, 606
impulsy, 607
kierunek, 607
napi$cie, 606
oddychanie, 607
poskramialny, 607
poziom elastyczno#ci, 606
ruch, 606
temperatura, 605
ucisk, 606
wibracja, 606
zmiana rozmiaru lub kszta tu, 607

submodalno<ci s?uchowe, 604

d ugo#*/trwanie, 605
faktyczna zawarto#*, 604
g o#no#*, 604
harmonia/dysharmonia, 605
modulacja, 605
rozmowa z samym sob' a g osy

innych ludzi, 604

s owa kluczowe, 605
sposób wyra)ania emocji, 604
tempo/pr$dko#* mowy, 605
tonacja, 604
typowy/nietypowy, 605
umiejscowienie "ród a, 605

submodalno<ci wzrokowe, 599

film/nieruchomy obraz, 599
impulsy wzrokowe, 604
jako#* ostro#ci, 600
kolorowy/czarno-bia y, 599
nat$)enie #wiat a, 600
perspektywa, 603
po o)enie nad/pod, 599
pomniejszenie znaczenia poprzez

zmian$ o#rodka zainteresowania, 601

pr$dko#* my#li, 601
rama panoramiczna, 602
rozmiar, 600
umiejscowienie po lewej/po prawej, 599
wymiary, 602

sugestie wywo?uj@ce skutki

odwrotne od zamierzonych, 254

sumienie, 492
superracjonalno<;, 429, 478
surgencja, 461
Swish Pattern, 27, 52, 87, 342, 546

b yskawiczna podmiana obrazów, 88
dodanie obrazu zast$pczego, 88
okre#lenie impulsu wywo uj'cego

negatywny obraz, 87

powtórzenie procesu, 88
rozpoznanie odruchowej reakcji, 87
sprawdzenie rezultatu, 88

symboliczne prymowanie somatyczne, 537
Symptoms, 371
systemy, 483, 484
systemy przekonaQ, 373
systemy reprezentacji, 37, 80, 374, 439

dotyk, 440
komunikacja, 440
mózgowcy, 440
s uch, 439
wzrok, 439

sytuacja win-win, 489
sytuacje naruszania metamodelu, 228
szczepienie przeciwko

wirusom my<lowym, 249

przetworzenie toksycznej my#li, 250
rzutowanie w przysz o#*, 250
sprawdzenie ekologii nowego

przekonania, 250

wej#cie w poszczególne przestrzenie

z nowym przekonaniem, 250

wyznaczenie poszczególnych

przestrzeni na pod odze, 249

szcz&<cie, 188
szerzej pojmowane „ja”, 146
sze<ciostopniowa technika

przeramowania, 151

rzutowanie w przysz o#*, 152
sprawdzenie ekologii, 152
tworzenie innych mo)liwych

zachowa(, 152

ujawnienie dobrych intencji, 152
ustalenie sygna u, 152
wskazanie zachowania, 151

szkodliwe sk?onno<ci, 197
szkolenia NLP, 65

certyfikaty, 68
jako#* szkolenia, 68
trener, 66

Biblia NLP

665

szkolenia z programowania

neurolingwistycznego, 52

szósty poziom logiczny, 192
szukanie bezpieczeQstwa w przesz?o<ci, 463
szukanie potencja?u w przysz?o<ci, 463
szukanie pozytywnych intencji, 96

definiowanie problemu, 96
dotarcie do motywów zasadniczych, 97
odkrywanie motywów, 96

szybkie podniesienie samooceny, 519

*wiczenie zmniejszania i powi$kszania

obrazów samooceny, 521

dysocjacja od negatywnego

do#wiadczenia, 520

tworzenie wyobra)enia wysokiej

samooceny, 520

zamiana obrazów miejscami, 521

<ledzenie 5yciowych przemian, 306

identyfikowanie przemiany, 306
kotwiczenie Smoka, 306
Smok, 306

<nienie, 296
<rodowisko, 609
<wiadomo<;, 217
<wiadomo<; wewn&trzna, 124

technika pierwszego planu i t?a, 342
techniki emocjonalnego wyzwolenia, 569
techniki NLP, 47
temperatura, 605
tempo mowy, 605
teoria systemów, 35
terapia fobii, 40
terapia krótkoterminowa, 410
terapia linii czasu, 584

dobry kod, 585, 587
echa zdarzenia "ród owego, 585, 588
impulsy wywo uj'ce kod, 585, 587
powtórne przetwarzanie, 588, 589
powtórne przetwarzanie zainicjowane

przez stan, 586

praca z lini' czasu, 589
przetwarzanie mocy zdarzenia

"ród owego, 590

sukces w przysz o#ci, 586, 588
umiej$tno#ci, 586
zdarzenie "ród owe, 585, 587, 590
z y kod, 584, 586

terapia poznawczo-behawioralna, 52
terapia pól my<lowych, 40, 578
terapia racjonalno-emotywna, 401
teraMniejszo<;, 495
TFT, 40, 578
Thought Field Therapy, 40, 578
Time Line Therapy, 584, 589
toksyczne schematy my<lenia, 249
tonacja, 604
towarzysko<;, 482

styl aktywny, 483
styl bierny, 483
styl refleksyjny, 483
styl zrównowa)ony, 483

to5samo<;, 192, 493, 609
trans, 190, 411

do#wiadczanie krótkotrwa ego

transu, 412

trauma, 581
trener, 66

cechy osobiste, 67
reputacja, 69
spójno#*, 66
umiej$tno#ci, 68

tre<; komunikatu, 83
troska o siebie, 314

cofni$cie si$ po linii czasu do dnia

narodzin, 315

kalibrowanie wcze#niejszych

negatywnych do#wiadcze(, 315

model idealnego rodzica, 314
tabela niezaspokojonych w

dzieci(stwie potrzeb
emocjonalnych, 314

wizualizowanie rodziców, 315

trudne wspomnienia, 345
tryb aktywny, 458
tryb bierny, 458
tryb braku mo5liwo<ci, 467
tryb konieczno<ci, 467
tryb mo5liwo<ci, 467
tryb pragnienia, 467
tryb refleksyjny, 458
trzeci poziom logiczny, 191
trzecia pozycja percepcyjna, 129, 395
tworzenie dwuznaczno<ci, 423
tworzenie ?aQcucha stanów, 198

kotwiczenie, 199
'czenie pojedynczych stanów

w a(cuch, 199

wskazanie pozytywnego kierunku, 199
wybór stanu niezasobnego, 198

666

Biblia NLP

tworzenie pozytywnych oczekiwaQ, 222

metamodel, 223

twórcze prymowanie, 361
typy praktyków NLP, 48

uaktualnianie zachowania, 161
ucieczka, 454, 463
ucisk, 606
uczenie si&, 256, 507
uczucia, 116, 171
uczuciowcy, 457
udzielanie wsparcia, 316
ujawnianie charakteru danej relacji, 251

izolowanie przymiotników

opisuj'cych cechy, 252

wskazanie trudnej osoby

lub k opotliwej sytuacji, 251

ujawnianie kultywowanych warto<ci, 368
ujawnianie strategii, 61
ujawnianie strategii uczenia si&, 256

lista celów, 257
lista podj$tych dzia a(, 258
przedmiot, którego opanowanie nie

nastr$cza o trudno#ci, 257

przeprowadzenie procedury

dowodowej, 258

rozwi'zanie problemów, 258
sk adnia systemu reprezentacji, 258

uk?ad kartezjaQski, 111
ukryte performatywy, 400
ukryte polecenia, 419
ukryte polecenia w pytaniach, 351

komunikaty, 352
ustalenie przekazywanej tre#ci, 352

uleg?o<;, 491
umiej&tno<ci, 609
umiejscowienie po lewej/po prawej, 599
umys?, 80
unikanie sugestii wywo?uj@cych skutki

odwrotne od zamierzonych, 254

uogólnienia, 400

uogólnienia typu

„wszystko albo nic”, 400

uporz@dkowany dost&p, 497
upór, 490
uprzedzanie poczucia straty, 312

mapowanie równowa)'cych

reprezentacji na przewidywan'
strat$, 312

potencjalna strata, 312
rzutowanie w przysz o#*

do#wiadczania, 313

uspójnianie „ja”, 233
uspójnianie pozycji percepcyjnych, 170

pierwsza pozycja, 173
spójne pozycje percepcyjne, 172
trzecia pozycja, 174
wybór trudnej sytuacji, 173
zmys kinestetyczny, 173, 174
zmys s uchu, 173, 174
zmys wzroku, 173, 174

ustalanie priorytetów, 575
ustawianie kamieni milowych, 76
usuwanie reakcji alergicznych, 176

kotwiczenie, 177
uruchomienie zdysocjowanej

kotwicy, 178

wyobra)enie sobie bycia

wystawionym na dzia anie
alergenu, 176

wzmocnienie kotwicy, 177

utylitaryzacja, 54, 420
uwalnianie si& od problematycznych

schematów my<lenia, 224

uzale5nienie, 193
uzgadnianie poziomów logicznych, 349

przej#cie na poziom to)samo#ci, 351
pytanie o „czynno#ci”, 350
pytanie o „to)samo#*”, 350
pytanie o „umiej$tno#* i zdolno#ci”, 350
pytanie o „warto#ci i przekonania”, 350
pytanie o „wizj$”, 350
#rodowisko, 349

w czasie, 496
walcz lub uciekaj, 63
walka, 453
warto<ci, 191, 292, 349, 368, 375, 494, 540,

573, 609

warunkowanie asocjacyjne, 118
warunkowanie instrumentalne, 40, 52
wchodzenie w stan, 117
wchodzenie w stany zasobne, 115

nazwanie najcenniejszych

w a#ciwo#ci, 115

przywo anie wspomnienia stanu

zasobnego, 115

wej#cie w stan zasobny, 115

Biblia NLP

667

wybór osoby, która uciele#nia

stan zasobny, 116

wybór trudnej sytuacji, 115

werbalny sposób przyjmowania

informacji, 452

wewn&trzna spójno<;, 143
wewn&trzne wojny, 551
wewn&trzne Mród?o, 329
wewn&trzny bohater, 528

przeramowanie, 530
przypiecz$towanie umowy, 531
wybór osoby, 529
wzmocnienie najlepszych reakcji, 531

wewn&trzny konflikt, 158
wiarygodno<;, 459
wiarygodno<; programowania

neurolingwistycznego, 46

wibracja, 606
widzenie czarno-bia?e, 444
widzenie w odcieniach szaro<ci, 444
wieczorne rytua?y, 119
wiedza, 609
wielo<; zale5no<ci przyczynowo-

skutkowych, 501

wierno<; przekonaniom, 494
wiruj@ce ikony, 380

historia, 381
tworzenie symbolu stanu

negatywnego, 380

tworzenie symbolu stanu

pozytywnego, 381

wskazanie stanów negatywnego

i pozytywnego, 380

wirusy my<lowe, 249
wizja, 517
wizualizacja, 128, 214
wizualno-kinestetyczna dysocjacja, 185
w?adza, 489
w?asny styl bycia, 494
wojny o wp?ywy, 579
wola, 121
wra5liwo<; sensoryczna, 61, 195
wskazówki niewerbalne, 218
ws?uchiwanie si& w cia?o, 542
ws?uchiwanie si& w istot& (warto<ci i

misj&), 540

wsparcie, 316
wspólny zasób, 359
wspó?czesne NLP, 41
wspó?praca, 477, 481

wspó?rz&dne kartezjaQskie, 111
wspó?zale5no<ci, 501
wszystko albo nic, 400
wtórna korzy<; i osobista ekologia, 226
wybaczanie, 232
wybór wysokiej jako<ci programów

szkoleniowych, 55, 65

wygaszanie zachowaQ kompulsywnych, 220

wskazanie kompulsji, 221

wyj@tkowo<; modelu, 63
wykonawcy, 477
wykonywanie wzorców NLP, 26
wykorzystywanie metamodelu

w wybranym celu, 229

wymiary, 602
wymówki, 244
wyolbrzymienie dominuj@cej

submodalno<ci, 112

wyra5anie zrozumienia, 362
wyrywanie ze stanu psychofizycznego, 112

identyfikacja w asnego bie)'cego

stanu, 112

wyolbrzymienie dominuj'cej

submodalno#ci, 112

wywieranie wp?ywu, 277
wywo?ywanie amnezji, 248
wywo?ywanie okre<lonego stanu, 113

definiowanie po)'danego stanu, 113
poszerzenie po)'danego stanu, 114
wywo anie po)'danego stanu, 113
wzmacnianie po)'danego stanu, 114

wywo?ywanie pod<wiadomych reakcji, 108
wyznaczanie celu, 73, 74

cele po#rednie, 75
kamienie milowe, 76
kontekst, 74
modalno#ci sensoryczne, 75
spisanie celów, 77
sprawdzanie rezultatu, 77
sprawdzenie ekologii, 76
wsparcie, 75

wyznaczanie granic, 526

druga pozycja percepcyjna, 527
pierwsza pozycja percepcyjna, 527
s abe granice, 526

wzbudzanie motywacji, 247
wzmacnianie submodalno<ci, 205
wzmacnianie swojego „ja”, 195
wzmacnianie <wiadomo<ci somatycznej, 539
wzorce NLP, 26

Czytaj dalej...

668

Biblia NLP

wzorzec DVP, 517
wzorzec jedno<ci, 299

kontemplacyjny lub uduchowiony

stan, 300

obserwowanie symptomów, 300
podzi$kowanie symptomom, 300, 301
potwierdzenie istotno#ci nowej

jedno#ci, 302

wewn$trzny uzdrowiciel, 301
wizualizacja uzdrawiaj'cej energii, 302

wzorzec pog?&biania celu, 331
wzorzec SCORE, 304
wzorzec SCORE w taQcu, 371
wzorzec wizualno-kinestetycznej

dysocjacji, 185

wzorzec wy?aniania wewn&trznego

Mród?a, 332

wzorzec zakochiwania si&, 252

wywo anie stanu mi o#ci, 252

wzrok, 439
wzrokowy system reprezentacji, 214

Yourell Robert A., 517, 528

zaawansowany proces integracji cz&<ci, 203

identyfikowanie konfliktu, 203
tworzenie obrazu zintegrowanych,

wspólnych zasobów, 204

zaawansowany proces tworzenia

?aQcucha przekonaQ, 383

tworzenie czterech miejsc, 383

zachowania kompulsywne, 220
zachowanie, 81, 82, 151, 191, 294, 609
zaciekawienie, 363
zagnie5d5anie, 421
zagnie5d5one p&tle, 276
zale5no<ci przyczynowo-skutkowe, 406
zamiana odpowiedników, 104
zaniedbywanie w?asnych warto<ci, 494
zapami&tywanie s?ówek z j&zyków

obcych, 505

zapominanie, 558
zarz@dzanie, 477
zasada poprawnego formu?owania, 511
zasoby, 202
zastosowanie NLP, 24
zastosowanie poziomów logicznych, 191

zastosowanie prawa odwrotnego

skutku, 274

zaufanie, 474
zaufanie i nieufno<;, 474
zbieranie dowodów i przeprowadzanie

procedury dowodowej, 92

kamienie milowe, 93
okre#lenie, co chce si$ osi'gn'*

poprzez dokonanie oceny, 93

precyzyjne zdefiniowanie dowodów, 93
tworzenie ram czasowych, 93
wskazanie osoby, która ustanowi

procedur$ dowodow', a nast$pnie
j' przeprowadzi, 93

wskazanie sytuacji, które mog' si$

okaza* k opotliwe, 93

zapisanie celu procedury

dowodowej, 93

zdania twierdz@ce, 74
zdolno<ci, 191
zdolno<ci przywódcze, 542
zestawienia, 484
zewn&trzne zale5no<ci

przyczynowo-skutkowe, 501

zgoda i niezgoda, 441
Zink Nelson, 380
zjednywanie, 429, 478
z?o5enie zobowi@zania, 565
z?o5ona równowa5no<;, 407
z?y kod, 584, 586
zmiana historii osobistej, 322

emocjonalnie po)ywna sa atka

z kotwic, 323

lista bie)'cych zasobów, 323
negatywnie zakodowane

wspomnienia, 322

poszukiwania transderywacyjne, 322
wewn$trzny spokój, 324

zmiana metaprogramów, 269

identyfikowanie typowych

metaprogramów, 269

rzutowanie w przysz o#*

potencjalnych strategii, 270

strategie wykorzystywania

metaprogramów, 270

zmiana nawyków, 151
zmiana perspektywy, 153
zmiana przekonania, 89
zmiana przekonaQ — podej<cie

logiczne, 553

zmiana rozmiaru lub kszta?tu, 607