Maści, kremy, żele - czyli o co chodzi z lekami stosowanymi na skórę

Leki przeznaczone do stosowania zewnętrznego stanowią liczną grupę wśród preparatów dostępnych na

rynku. Zaliczają się do nich specyfiki podawane na skórę lub błony śluzowe w celu wywarcia działania

terapeutycznego, lub ochronnego.

Leki przeznaczone do stosowania zewnętrznego stanowią liczną grupę wśród preparatów dostępnych na

rynku. Zaliczają się do nich specyfiki podawane na skórę lub błony śluzowe w celu wywarcia działania

terapeutycznego, lub ochronnego. Mogą występować pod postacią maści, kremów, żeli, roztworów,

emulsji, past, plastrów, pudrów, zasypek, zawiesin (pudry płynne), aerozoli. Dobór postaci leku dla

konkretnej substancji leczniczej ma zapewnić jej jak najlepsze parametry (np. uwalnianie, wchłanianie

substancji leczniczej) warunkujące efekt terapeutyczny.

Ze względu na stopień przenikania substancji leczniczej przez poszczególne warstwy skóry wyróżniamy

trzy typy działania leków zewnętrznych. Pierwszy z nich to adsorpcja występująca, gdy lek dociera

jedynie do zewnętrznej, martwej warstwy naskórka i tam rozwija się jego działanie (np. leki działające

antyseptyczne, ściągająco, ochronnie). Gdy specyfik przenika dalej, w głąb żywej struktury skóry

właściwej, a jednocześnie nie wnika do naczyń krwionośnych mówimy o penetracji (np.: leki

przeciwalergiczne). Wnikanie substancji do skórnych naczyń krwionośnych (co może przyczynić się do

przedostawania się leku wraz z krwią do innych tkanek) nazywamy resorpcją (w ten sposób podawane są

np.: hormony, witaminy, kwas salicylowy, olejki eteryczne, wyciągi roślinne). Proces ten umożliwia lekom

podawanym zewnętrznie wywierać działanie ogólne na organizm, co jeżeli nie jest efektem zamierzonym

w pewnych przypadkach może stanowić zagrożenie dla pacjenta. Z takim zjawiskiem mamy do czynienia,

gdy lek podawany jest na zbyt dużą powierzchnię skóry, lub błon śluzowych lub gdy pacjent jest uczulony

na podawaną w postaci zewnętrznej substancję (np. salicylany). Innym ważnym aspektem jest

stosowanie leków zewnętrznych u dzieci, których skóra nie stanowi tak sprawnej bariery jak u osób

dorosłych. Wiele substancji łatwiej przenika do krążenia ogólnego mogąc wywierać działania negatywne.

Należy więc pamiętać, że podobnie jak w przypadku leków doustnych istnieją pewne ograniczenia

wiekowe, co do ich stosowania. Przykładem mogą być rozgrzewająco-inhalacyjne maści zawierające

kamforę przeciwwskazane dla dzieci do 3 roku życia nie tylko ze względu na silnie drażniące działanie

kamfory, ale również w związku z możliwością wystąpienia skurczu oskrzeli. Lek może przenikać nie tylko

poprzez naskórek, ale również przez ujęcia gruczołów potowych i mieszków włosowych oraz płytkę

paznokciową (głównie leki przeciwgrzybicze). Ma to jednak mniejsze znaczenie w stosunku do działania

przez struktury naskórka.

Do wymiany związków chemicznych pomiędzy skórą, a otaczającym ją środowiskiem dochodzi także w

trakcie kąpieli i innych zabiegów fizjoterapeutycznych. Z otoczenia przenikają substancje zawarte w

kąpieli czy okładzie (np. pochodne beta – sitosterolu, kwasy humidowe borowin, minerały zawarte

w solankach, wodach mineralnych), a z kolei ze skóry wypłukiwane są : sól, kwas moczowy, kwas

mlekowy, cholesterol, co może mieć znaczenie w procesach oczyszczania organizmu.

Aby zwiększyć ilość substancji wnikającej przez skórę w głąb tkanki stosuje się takie zabiegi

fizykoterapeutyczne jak jonoforeza gdzie cząsteczki leku intensywniej wnikają dzięki zjawisku przepływu

prądu elektrycznego, czy fonoforeza, gdzie efekt ten osiąga się dzięki ultradźwiękom. Metody te stosuje

się przy podawaniu leków np. przeciwbólowych, przeciwzapalnych, znieczulających miejscowo,

antybiotyków, roztworów borowiny i innych.

Ciekawą postacią leków naskórnych są plastry. Mogą wywierać działanie ograniczające się jedynie do

miejsca podania np.: plastry przeciw odciskom z kwasem salicylowym, plastry rozgrzewające zawierające

wyciąg z pieprzowca, lub działanie ich może dotyczyć całego organizmu jak w przypadku plastrów

transdermalnych. Te ostatnie stopniowo uwalniając substancje leczniczą do krwioobiegu, zapewniają stałe

stężenie leku we krwi, umożliwiają przedłużone działanie, zmniejszenie działań niepożądanych. Zaletą ich

jest również nie obciążanie układu pokarmowego, a także możliwość przerwania terapii w dowolnym

momencie, przez usunięcie plastra. Systemy transdermalne stosowane są w leczeniu: bólu, zaburzeń

hormonalnych, choroby niedokrwiennej serca, nikotynizmu, choroby lokomocyjnej i nadciśnienia.

Maści, żele, kremy, pasty Składają się z substancji leczniczej i podłoża stanowiącego środowisko, w

którym substancja lecznicza jest rozpuszczona, zawieszona lub wemulgowana. Wszystkie powinny dobrze

rozsmarowywać się na skórze w temperaturze pokojowej. Mogą być stosowane na skórę, błony śluzowe

oraz stanowią jedną z form leków ocznych.

Tu należy zaznaczyć, że jak wszystkie leki podawane na powierzchnie gałki ocznej muszą spełniać

odpowiednie kryteria co do czystości, trwałości, oraz doboru składników i bezwzględnie nie wolno

INTERMEN - PORTAL DLA MĘŻCZYZN

http://intermen.pl/new

Powered by Joomla!

Wygenerowano: 28 March, 2008, 09:17

podawać do oka leków do tego nie przeznaczonych! Do wytwarzania tych postaci leku stosuje się

różnorodne podłoża stanowiące przeważającą część ich masy np.: euceryna, wazelina, lanolina, smalec

wieprzowy, lekobaza i inne. W maściach częściej stosuje się podłoża tłuste, kremy zawierają głównie

podłoża uwodnione. Dobór odpowiedniego nośnika ma na celu jak najlepsze działanie konkretnej

substancji leczniczej, jej uwalnianie, i wchłanianie przez skórę.

Oprócz typowego działania terapeutycznego warunkowanego przez substancje leczniczą zawartą w leku

maści, żele lub kremy mogą być stosowane w innym celu. - mogą stanowić ochronę przed czynnikami

chemicznymi. Są to preparaty profilaktyczne przeznaczone do stosowania na skórę, których zadaniem

jest ochrona przed substancjami szkodliwymi, bądź poprzez stworzenie bariery ochronnej wobec

czynników, bądź poprzez zneutralizowanie działania negatywnego. Stosowne są głównie w zapobieganiu

uszkodzeń skóry wynikających z kontaktu z substancjami niebezpiecznymi np.: kwasami, zasadami,

rozpuszczalnikami w przemyśle chemicznym (tzw. rękawiczki chemiczne). - inna forma ochrony to

preparaty promieniochłonne stosowane dla protekcji przed promieniowaniem słonecznym zawierające

substancje absorbujące o różnej mocy. Używane w profilaktyce poparzeń słonecznych i raka skóry. - o

działaniu ochronnym możemy mówić również w kontekście preparatów odstraszających insekty (komary,

kleszcze, meszkii inne uciążliwe stworzenia). - mogą służyć jako środek poślizgowy np. do masażu, w

niektórych zabiegach diagnostycznych, a także zwiększają komfort współżycia w przypadku suchości

pochwy - stanowią podstawowe postacie leku w kosmetologii (głównie kremy i żele).

Maści (Ungmenta) - są postacią leku przeznaczoną do stosowania zewnętrznego na skórę, lub błony

śluzowe w celu uzyskania działania miejscowego lub ogólnego. Składają się z substancji leczniczej

rozpuszczonej, zawieszonej, lub wemulgowanej w podłoże.

Kremy - (Cremores) preparaty stosowane w dermatologii, ale również w kosmetologii w celu pielęgnacji

skóry. Mają w porównaniu z maściami strukturę bardziej uwodnioną. Mogą nawadniać, natłuszczać,

odżywiać skórę oraz wywierać działanie specjalistyczne np.: kremy przeciwzmarszczkowe, kremy z

ceramidami. Dermatologiczne mogą zawierać również substancje lecznicze np.: hormony, witaminy,

eznymy. Traktowane są jako postać leku różniąca się od maści głównie większą zawartością wody.

Pasty - (Pastae) stężone maści o charakterze zawiesin zawierające 25-50% sproszkowanych substancji

stałych, nadające się do rozsmarowywania. Mogą być stosowane np.: w dermatologii, lub jako pasty

czyszczące do zębów.

Żel (Gelatum) - koloidalne dyspersje ciała stałego w cieczy. Jeżeli środowiskiem, w którym ciało stałe jest

rozproszone to woda mówimy o hydrożelach. Obecnie stosowane coraz częściej gdyż wiele substancji ma

lepsze właściwości w tej postaci niż w postaci maści czy kremów.

Uwagi dotyczące stosowania leków zewnętrznych - nieumiejętne stosowanie niektórych maści np.:

sterydów jest niebezpieczne i może doprowadzić do poważnych uszkodzeń skóry. Nie stosujmy ich na

własną rękę. - nie wolno stosować żadnych substancji na uszkodzoną skórę, lub gałkę oczną poza lekami

wskazanymi do tego celu. Metody babcine w tym przypadku mogą przynieść wstrząsające efekty. -

należy pamiętać, że skóra dziecka nie stanowi tak dobrej bariery, jak skóra osoby dorosłej - składniki

zawarte w leku mogą uczulać np. salicylany - niektóre leki należy przechowywać w lodówce. Zawsze

należy przeczytać dołączoną do preparatu ulotkę.

dr n. farm. Piotr Kaczmarczyk

Artykuł ukazał się w czasopiśmie „Po pierwsze człowiek” nr 21/2005

{mos_fb_discuss:8}

INTERMEN - PORTAL DLA MĘŻCZYZN

http://intermen.pl/new

Powered by Joomla!

Wygenerowano: 28 March, 2008, 09:17