Nowości

Bestsellery

Zamów drukowany

katalog

Dodaj do koszyka

Zamów cennik

Zamów informacje

o nowościach

Wydawnictwo Helion SA

44-100 Gliwice

tel. [phone]

e-mail: [e-mail]

Twój koszyk

Cennik i informacje

Idź do

Przykładowy

rozdział

Spis treści

Bestsellery

Nowe książki

Zapowiedzi

Twój koszyk

Dodaj do koszyka

Katalog książek

Zamów cennik

Cennik i informacje

Zamów informacje

o nowościach

Terapia linii czasu.

Trwała i szybka

zmiana osobowości

Autor:

Tad James

Tłumaczenie: Katarzyna Rojek
ISBN: 978-83-246-3244-2
Tytuł oryginału:

Time Line Therapy

and the Basis of Personality

Format: 158 × 235, stron: 288

Przeprowadź trwałą, silną i głęboką zmianę

• Metody identyfikacji osobistej linii czasu
• Techniki pozbywania się negatywnych emocji
• Zasady usuwania ograniczających decyzji
• Programy tworzenia przyszłości

Linia Twojego życia

Od czasów Freuda, Junga i Miltona Ericksona psychologowie poszukiwali metody, która
umożliwiłaby im dokonanie właściwego opisu ludzkich doznań związanych z upływem
czasu. Jednak dopiero pojawienie się Terapii Linii Czasu umożliwiło nam zrozumienie naszych
doświadczeń i dostarczyło narzędzia do radzenia sobie z wpływem, jaki wywierają na nas
negatywne emocje oraz ograniczające nas decyzje.
Indywidualna linia czasu jest sposobem kodowania naszych wspomnień w mózgu — sposobem
ich przechowywania i utrwalania. Nasze zachowanie jest powodowane decyzjami, które
podjęliśmy w przeszłości. Bez względu na to, czy mają one charakter świadomy, czy nie,
wpływają na to, jak działamy obecnie. Dzięki odkryciu linii czasu mamy po raz pierwszy
możliwość zmiany wspomnień u danej osoby w krótkim czasie.
Oddajemy w Twoje ręce oryginalny podręcznik, stworzony przez twórcę Terapii Linii Czasu.
Geneza tej terapii leży w programowaniu neurolingwistycznym, jednak z biegiem czasu terapia
ewoluowała, tworząc nową jakość. Techniki opisane w tej książce działają z niezwykłą siłą
i mają moc dokonywania kompletnych oraz szybkich zmian w osobowości. To bardzo potężne
narzędzie, za pomocą którego możesz uporządkować przeszłość i zaprojektować wymarzoną
przyszłość, dlatego należy używać go z dużą rozwagą.

3

S

p

i

s

t

r

e

c

i

Spis treci

Przedmowa ...............................................................................................7

Podzikowania .......................................................................................14

Cz I Wstp

Wstp ......................................................................................................17

Cz II Terapia linii czasu

R o z d z i a p i e r w s z y

Linia czasu: wprowadzenie ...................................................................29

R o z d z i a d r u g i

Dwa modele funkcjonowania: „przez czas” i „w czasie” ...................37

R o z d z i a t r z e c i

Odkrywanie linii czasu .........................................................................45

R o z d z i a c z w a r t y

Zarzdzanie pamici ............................................................................49

R o z d z i a p i t y

Jzyk, czas, znaczenie sów ..................................................................57

R o z d z i a s z ó s t y

Wewntrzna reprezentacja czasu u Twojego klienta .........................61

R o z d z i a s i ó d m y

Radzenie sobie z traum .......................................................................65

4

____________________________________________________________________ Spis treci

R o z d z i a ó s m y

Perspektywa czasowa w wypowiedziach jzykowych ........................71

R o z d z i a d z i e w i t y

Terapia linii czasu — pokaz ..................................................................79

R o z d z i a d z i e s i t y

Programowanie wasnej przyszoci za pomoc linii czasu ..............93

R o z d z i a j e d e n a s t y

Zarys terapii linii czasu .........................................................................99

Cz III Metaprogramy

R o z d z i a d w u n a s t y

Wprowadzenie do metaprogramów ................................................. 105

R o z d z i a t r z y n a s t y

Metaprogramy proste ......................................................................... 109

R o z d z i a c z t e r n a s t y

Metaprogramy zoone ....................................................................... 127

R o z d z i a p i t n a s t y

Zmiana metaprogramów .................................................................... 167

Cz IV Wartoci

R o z d z i a s z e s n a s t y

Wprowadzenie do wartoci ............................................................... 175

R o z d z i a s i e d e m n a s t y

Ksztatowanie wartoci ...................................................................... 181

R o z d z i a o s i e m n a s t y

Ewolucja wartoci ............................................................................... 195

R o z d z i a d z i e w i t n a s t y

Rozwizywanie konfliktów przekona i wartoci ............................ 201

Spis treci ____________________________________________________________________

5

R o z d z i a d w u d z i e s t y

Hierarchia idei .................................................................................... 215

R o z d z i a d w u d z i e s t y p i e r w s z y

Zmiana wartoci ................................................................................. 223

R o z d z i a d w u d z i e s t y d r u g i

Utylitaryzacja i zmiana wartoci ....................................................... 227

D o d a t e k A

Zmiana podstaw osobowoci.............................................................. 239

D o d a t e k B

Terapia uzalenienia od kokainy ...................................................... 251

Bibliografia .......................................................................................... 279

Sowniczek .......................................................................................... 283

29

R o z d z i a p i e r w s z y

Linia czasu: wprowadzenie

inia czasu stanowi pierwszy element podstaw osobowoci i ma klu-
czowe znaczenie dla jej zrozumienia. Nasze wspomnienia, decyzje,

dowiadczenia — zarówno dobre, jak i ze — s bezustannie gromadzo-
ne na linii czasu i determinuj nasz stosunek do wiata. Sposób, w jaki
przechowujemy wspomnienia, wpywa na to, jak przeywamy nasze y-
cie i jak dowiadczamy czasu.

Czas mnie fascynuje. Kiedy nawet miaem firm, która organizowaa

seminaria o zarzdzaniu czasem, ale to byo dawno temu. Wtedy jednak
naprawd zainteresowaem si zagadnieniami wyznaczania celów i za-
rzdzania czasem oraz tym, jak zdaje si on pracowa na korzy jed-
nych ludzi, a na niekorzy drugich. Duo rozmylaem nad natur czasu.
Gdy przeczytaem w sowniku, e czas jest to „nieokrelone, cige trwa-
nie, w którym zjawiska s postrzegane jako rozgrywajce si w przeszoci,
teraniejszoci i przyszoci”, uznaem to za niezbyt pomocne. Otrzy-
maem definicj, ale nie przyczyn.

Zauwayem, e jedni ludzie zawsze maj do czasu, a drudzy nie.

Zauwayem, e jedni ludzie wydaj si zorganizowani, a drudzy nie.
Zauwayem, e wród ludzi, którzy wyznaczaj sobie cele, jedni osi-
gaj je, a drudzy nie. Coraz bardziej fascynowaem si zjawiskiem czasu
— i wtedy dowiedziaem si o istnieniu metaprogramów, które popro-
wadziy mnie do odkrycia, e mam lini czasu! I inni ludzie te! Có za
ciekawa idea! Ludzie NAPRAWD nosz w sobie pewien sposób kodo-
wania przeszoci, teraniejszoci i przyszoci, który pozwala im si
orientowa, co naley do przeszoci, co do teraniejszoci, a co do przy-
szoci. Ty te, prawda? W przeciwnym razie skd byoby wiadomo, e
masz za sob rozliczenie z fiskusem i e nie musisz ponownie paci po-
datku? Brak tej wiedzy byby straszny! Co wicej, jestem pewien, e

L

30

____________________________________________________________ Terapia linii czasu

gdyby zabrako Ci pewnoci, urzd skarbowy znalazby sposób na to, by
ponownie cign z Ciebie podatki! Na szczcie potrafisz rozrónia
przeszo, przyszo i teraniejszo.

TWOJA LINIA CZASU

Gdyby trzeba byo si zatrzyma i pomyle, pewnie poprowadzioby Ci
to do odkrycia, e Twoja przeszo jest uoona w pewien sposób, przez
co potrafisz odrónia j od przyszoci. W przeciwnym razie skd byo-
by wiadomo, które zdarzenie ju miao miejsce, a które dopiero si roze-
gra? Skd byoby wiadomo, e przygldasz si wspomnieniu z przeszo-
ci, a nie wspomnieniu z przyszoci? Ty jednak potrafisz dokonywa
takich rozrónie. To, skd to wiesz, zaley od sposobu, w jaki kodujesz
wspomnienia z przeszoci i z przyszoci — sposobu, w jaki magazynujesz
informacje w swojej gowie. Prawie wszyscy ludzie przechowuj czas
w sposób linearny — rónica polega na tym, jak to robi. Edward T. Hall
powiada, e prosta umiejtno odróniania tego, co jest zdarzeniem
rzeczywistym (zewntrznym), od tego, co zostao tylko zapamitane albo
zmylone, jest nam wprost niezbdna do przetrwania.

WZORCE KOMUNIKACJI

Wiele wzorców jzykowych, z których korzystamy w programowaniu
neurolingwistycznym albo które s niewiadomie stosowane przez osoby
o doskonaych zdolnociach komunikacyjnych, stanowi owoc wiedzy
(wiadomej lub nie) o tym, jak ludzie ukadaj czas w swoich gowach.
Zauwayem, i ci, którzy to wiedz, z duo wiksz atwoci manipu-
luj czasem na poziomie jzyka, aby wywoywa zmiany u uczestników
terapii bd w sytuacjach biznesowych. By moe udao Ci si dostrzec,
e kiedy ludzie mówi, czsto tak naprawd opisuj to, co robi w my-
lach. Czy moe tak by, e taki opis jest dosowny, a nie metaforyczny?
A czy zdarzyo Ci si usysze, jak kto mówi: „Kiedy obejrzysz si za
siebie i bdziesz si z tego mia”; „Zostaw to za sob”; „Czas jest po
mojej stronie”?

Linia czasu: wprowadzenie ____________________________________________________

31

Kiedy si zastanawialimy, co te sformuowania mog oznacza.

Obecnie uwaamy, e sposób, w jaki ludzie mówi o swoich wewntrznych
dowiadczeniach czasu (take za pomoc gestów), ma charakter dosowne-
go (nie metaforycznego) opisu kompozycji tego doznania. To, jak opowiada
si o czasie, stanowi faktyczn reprezentacj tego, co robi si w mylach.
Jzyk, jakim opisuje si czas, ujawnia sposób przechowywania czasu.

Zaczniemy od opisu linii czasu oraz od wyjanienia sposobu jej funk-

cjonowania. Najpierw przekaemy troch teorii. Nastpnie opowiemy,
jak dziaa linia czasu w ludzkim umyle, zaproponujemy kilka wicze.
A potem przedstawimy transkrypcj nagrania prawdziwej pracy nad zmia-
n. Dziki temu samodzielnie si przekonasz, jak linia czasu funkcjo-
nuje w Tobie oraz w innych ludziach.

PRZECHOWYWANIE CZASU

Sposób, w jaki przechowujemy czas wewntrz siebie, jest naprawd fa-
scynujc kwesti. Koncepcja mówica o tym, jak to wpywa na nasz
osobowo, ma wiele rónych róde — naley do nich midzy innymi
ksika Edwarda T. Halla Taniec ycia

1

, w której autor pisze o dwóch

modelach dowiadczania czasu.

CZAS ANGLO-EUROPEJSKI

Opisany przez Edwarda T. Halla czas anglo-europejski zdaje si pocho-
dzi z okresu rewolucji przemysowej. W czasach, kiedy budowano
pierwsze fabryki, ludzie musieli przychodzi do pracy punktualnie. Dla-
czego? Poniewa o godzinie dziewitej rano uruchamiao si linie mon-
taowe, a gdyby przy liniach produkcyjnych nie byo poowy pracowni-
ków, wszystkie produkty pospadayby z tam. (Poza tym kto woyby te
produkty do pudeek?). Waciciele fabryk dobrze zdawali sobie spraw
z tego, e potrzebny jest system punktualnego cigania robotników do
pracy. Dziki liniom montaowym powstaa koncepcja czasu o strukturze
linearnej, w której jedno zdarzenie zachodzi po drugim. Anglo-europejskie

1

Por. Edward T. Hall, Taniec ycia, tum. Radosaw Nowakowski, Warszawa 1999.

32

____________________________________________________________ Terapia linii czasu

pojcie czasu siga zatem korzeniami rewolucji przemysowej oraz linii
montaowych: wydarzenia pojawiaj si albo jedno po drugim w okre-
lonej kolejnoci, albo w caych seriach, które rozcigaj si od lewej do
prawej (lub odwrotnie) jak linia montaowa.

W anglo-europejskiej koncepcji czasu na przykad jeeli Ty i ja umówi-

limy si o godzinie dziewitej, a ja mam kolejne spotkanie o dziesitej,
spdzamy razem godzin. Po prostu koczymy o dziesitej — bez wzgl-
du na to, czy udao nam si wszystko omówi — a ja id na nastpne
spotkanie.

CZAS ARABSKI

Cakowicie odmienn koncepcj czasu maj pastwa arabskie, islam-
skie, Indie oraz rejony poudniowe (o ciepym klimacie), takie jak pou-
dniowy Pacyfik, Morze Karaibskie czy nawet poudniowa cz Stanów
Zjednoczonych.

W tych kulturach czas jest tym, co dzieje si w danej chwili. Jeeli Ty

i ja umówilimy si na spotkanie o czternastej, a Ty przychodzisz o czterna-
stej trzydzieci, wszystko jest w porzdku, poniewa ja i tak zajmowaem
si swoimi sprawami, wic nawet nie zauwayem, e si spóniasz. Za-
czynamy o czternastej trzydzieci i tak te jest dobrze; spdzimy razem
tyle czasu, ile bdzie potrzeba. Jeeli nastpna osoba ma przyj o pit-
nastej — to wietnie! Kiedy si zjawi, bdzie moga usi obok i przyj-
rze si, jak koczymy nasze spotkanie.

Mieszkacy Karaibów oraz Meksyku wprost syn ze swojej koncep-

cji czasu. Tam, jeli pytasz: „Kiedy to zrobisz?”, syszysz: „Jutro, mañana”.
Na przykad w Meksyku, gdy drysz: „Kiedy to zrobisz?”, dostajesz w od-
powiedzi: „No wiesz, jutro, zrobi to jutro”. Jeeli zdarzyo Ci si mie
styczno z tego typu myleniem o czasie, wiesz, e „jutro” moe ozna-
cza dowolny moment po dzisiejszym zachodzie soca — w cigu ko-
lejnych trzech tygodni. Jeeli za zdarzyo Ci si poby duej na Hawa-
jach, prawdopodobnie ju znasz tamtejsze podejcie: co najmniej
trzydzieci minut po ustalonej godzinie.

Kiedy mieszkacy Zachodu po raz pierwszy przyjedaj do takich kra-

jów jak na przykad Irak i udaj si na spotkanie z tamtejszymi biznesme-
nami, mog si zdenerwowa: zdarza si bowiem, e iracki przedsibiorca

Linia czasu: wprowadzenie ____________________________________________________

33

jest umówiony z dziewicioma czy dziesicioma osobami naraz i prowa-
dzi rozmowy ze wszystkimi jednoczenie. Kiedy amerykaski biznesmen
mówi: „Przecie byem umówiony na prywatne spotkanie”, w odpowie-
dzi syszy: „To JEST prywatne spotkanie”.

NAJWANIEJSZE RÓNICE

W KONCEPCJACH CZASU

W arabskim rozumieniu czasu — poniewa dzieje si on „tu i teraz” —
nie ma konkretnego pojcia przyszoci. Arabowie s znani z tego, e nie
wybiegaj myl od chwili obecnej dalej ni na dwa tygodnie naprzód.
Skoro czas dzieje si „tu i teraz” oraz nie ma niczego póniej ni za dwa
tygodnie, nie jest moliwe planowanie przyszoci.

Istniej zatem dwa sposoby organizacji czasu. W tym anglo-europejskim

wystpuj zdarzenia linearne, ukadajce si w sekwencje i dajce si za-
planowa. W czasie arabskim wszystko dzieje si „tu i teraz”. Ludzie
naprawd rónie pojmuj czas. W ramach czasu anglo-europejskiego,
jeeli Ty i ja jestemy umówieni na spotkanie, oczekujesz, e przyjd sam;
w ramach czasu arabskiego — spodziewaj si, e zjawi si nie sam, ale
w towarzystwie trzech lub czterech innych osób.

W STANACH ZJEDNOCZONYCH

W Stanach Zjednoczonych mona si spotka z oboma modelami do-
wiadczania czasu. Edward T. Hall powiada, e amerykaski biznesmen
czsto kieruje si czasem anglo-europejskim, a amerykaska pani domu
— czasem arabskim. Zajmuje si ona zazwyczaj wszystkimi czonkami
rodziny jednoczenie, yje chwil obecn. M moe mówi: „Wycho-
dzimy do teatru o dziewitnastej”, a ona o dziewitnastej trzydzieci robi
ostatnie pocignicia szmink, poniewa dopiero teraz skoczya wyko-
nywa swoje obowizki: nakarmia dzieci, wysprztaa kuchni. Dopiero
kiedy wszystko zostaje zrobione (bez wzgldu na to, ile trwa, ale kiedy
ju koczymy, to koczymy naprawd), mona i.

34

____________________________________________________________ Terapia linii czasu

Co ciekawe, to, którym z omawianych modeli si posugujesz, jest

cakowicie uwarunkowane Twoim wewntrznym systemem kodowania
czasu. Potrafimy odkry, w jaki sposób go przechowujesz, zadajc proste
pytanie o to, jak kodujesz przechowywanie w pamici zdarze, które
wewntrz Ciebie skadaj si na Twoj histori oraz przyszo.

JAK PRZECHOWUJESZ CZAS

Chciabym Ci teraz prosi o zatrzymanie si na chwil oraz o zastano-
wienie si nad tym, gdzie Twoim zdaniem znajduj si przeszo i przy-
szo. Nastpnie pomyl o tym, e wspomnienia z przeszoci, gdy przy-
chodz do Ciebie, poruszaj si w pewnym kierunku — poniewa s
przechowywane w okrelonym miejscu, dziki czemu potrafisz je odró-
ni od tych, które znajduj si w Twojej przyszoci. Zdarzenia w przy-
szoci bd równie nazywa wspomnieniami — zaraz dowiesz si dla-
czego. Tam, w Twojej przyszoci znajduj si zdarzenia, które róni si
od tych z przeszoci. Wiesz to, poniewa s inaczej uoone. Gdybym
Ci poprosi: „Wska na przeszo i na przyszo”, gdybym zapyta:
„Czy moesz wskaza na przyszo?”, jaki byby to kierunek? Jaki kieru-
nek pokaesz, kiedy zapytam o to, gdzie jest Twoja przeszo? Czy po-
kazujesz od lewej do prawej, od przodu do tyu, z góry na dó, czy jeszcze
inn kombinacj?

Anglo-europejski typ czasu nazywamy modelem funkcjonowania

„przez czas”. Jest on wyznaczany przez lini czasu rozcigajc si od
lewej do prawej (albo odwrotnie) bd stanowic dowolny inny ukad,
w ramach którego przeszo, teraniejszo i przyszo znajduj si przed
Tob. Arabski typ czasu — nazywany modelem funkcjonowania „w czasie”
— jest reprezentowany przez lini czasu, która rozciga si od przodu do
tyu albo stanowi dowoln inn kombinacj przeszoci, teraniejszoci
i przyszoci, w ramach której fragment linii czasu znajduje si w Twoim
ciele bd poza Twoim polem widzenia.

Linia czasu: wprowadzenie ____________________________________________________

35

ROZPOZNAWANIE SPOSOBÓW UOENIA CZASU

Kiedy rozmawiasz z jak osob, aby si dowiedzie, czy funkcjonuje
„w czasie”, czy „przez czas”, moesz zada wiele rónych pyta. Jeeli
chcesz to zrobi szybko, zapytaj po prostu: „Gdzie twoim zdaniem znaj-
duje si przeszo, a gdzie przyszo?” albo: „W jakim kierunku biegnie
twoja przeszo, a w jakim twoja przyszo?”. Mniej wicej poowa
osób, które zapytasz, udzieli odpowiedzi bez wahania. Wikszo ludzi nie
ma trudnoci z odkryciem tego, w jaki sposób przedstawia sobie czas,
i mówi: „Przyszo jest przede mn, a przeszo za mn” albo stwierdza,
e przyszo jest po lewej stronie, a przeszo — po prawej, bd
wskazuje jeszcze inne kierunki.

Mona take spotka osoby, które w odpowiedzi wska jakie poo-

enie geograficzne, na przykad: „San Bernardino”. Nie miej si! To moe
si zdarzy. „Gdzie jest twoja przyszo?”. „San Bernardino”. I dobrze!
(Powiem szczerze, e lepiej jest pochodzi z San Bernardino, ni tam
trafi! Oczywicie artuj). W takim przypadku rozmawiaj z dan osob
tak dugo, a bdzie w stanie uj swoje wspomnienia w model liniowy.

Jeeli dana osoba nie jest w stanie poda kierunku, kiedy pytasz:

„Gdzie twoim zdaniem znajduje si przeszo, a gdzie — przyszo?”,
powiedz: „Zatrzymaj si na chwil i przywoaj wspomnienie z okresu,
kiedy miae lat…” — i tu wska okrelony wiek. Sam najczciej pro-
ponuj pi do siedmiu lat, dziesi do trzynastu oraz szesnacie do
osiemnastu bd miniony tydzie, w zalenoci od tego, w jakim wieku jest
dana osoba. Mówisz wic: „Zatrzymaj si na chwil i przywoaj wspo-
mnienie z przeszoci”. Potem pytasz: „A teraz, z której strony to wspo-
mnienie przyszo do ciebie?”. Nastpnie proponujesz: „A teraz pomyl
o czym, co wydarzy si w przyszoci, na przykad za pó roku albo za
rok, liczc od chwili obecnej… A teraz, z której strony wspomnienie to
przyszo do ciebie?”. Zwró uwag, e w obu przypadkach uyem sowa
„teraz”. Umiejscawia ono dan osob w teraniejszoci. Sowo „teraz”
jest wane. Zatrzymuje ono w chwili obecnej, pomagajc zwróci uwag
na to, z której strony przychodz wspomnienia. Najczciej otrzymasz
jedn z dwóch moliwych odpowiedzi.

36

____________________________________________________________ Terapia linii czasu

„PRZEZ CZAS”

W modelu funkcjonowania „przez czas” (czas anglo-europejski) linia
czasu biegnie od lewej do prawej, z góry na dó, przybiera ksztat litery
„v” albo ukada si w jeszcze inny sposób, w ramach którego (i tutaj
pojawia si kluczowa cecha) przeszo, teraniejszo i przyszo znaj-
duj si zawsze przed dan osob; aby je zobaczy, nie musi ona odwraca
gowy. Na przykad: jeeli przeszo znajduje si po lewej stronie pola
widzenia danej osoby, a przyszo — po prawej, oznacza to, e ta osoba
funkcjonuje „przez czas”. Czowiek funkcjonujcy „przez czas” ma prze-
szo, teraniejszo i przyszo przed sob, nie za w swoim ciele.

„W CZASIE”

Z kolei osoba funkcjonujca „w czasie” ma cz swoich wspomnie
z przeszoci i z przyszoci za sob, bez wzgldu na to, jak jest uoona
linia czasu. W tym przypadku pojawiaj si wszystkie albo przynajmniej
niektóre cechy przypisywane czasowi arabskiemu. Kiedy próbujesz roz-
pozna modele funkcjonowania „w czasie” i „przez czas”, zwró uwag
na to, e niezalenie od tego, czy linia czasu biegnie z góry na dó, od przo-
du do tyu czy jeszcze inaczej, kluczowym elementem jest okrelenie,
czy jakiekolwiek czci przeszoci, teraniejszoci lub przyszoci znaj-
duj si za dan osob (aby je zobaczy, musi ona obróci gow), oraz
czy jaka cz linii czasu znajduje si w ciele danej osoby. Jeeli jaka-
kolwiek cz linii czasu przecina ciao, oznacza to, e dana osoba funk-
cjonuje „w czasie”.

37

R o z d z i a d r u g i

Dwa modele

funkcjonowania:

„przez czas” i „w czasie”

iedy zaczniesz bada linie czasu innych ludzi, odkryjesz, e s one
poukadane na nieskoczenie wiele sposobów. Jedna osoba moe

funkcjonowa „w czasie” albo „przez czas”, albo w jednym i drugim
modelu. Sam znam takich, którzy maj przyszo z przodu, podchodz-
c blisko do chwili obecnej, przebiegajc od lewej do prawej, sigajc
troch w odcinek przeszoci, a reszt za sob — co stanowi kombinacj
obu omówionych modeli. Istniej równie takie ukady linii czasu, które
przypominaj spirale lub ptle bd stanowi poczenie tych ksztatów.
Kady sposób organizacji oddziauje na dan osob oraz na jej percepcj
czasu. Ukad naszych wspomnie oraz naszej przyszoci wywiera przewi-
dywalny wpyw na nasz osobowo. Najwaniejsz cech charakterystycz-
n, jak warto najpierw wyodrbni, jest to, czy cz linii czasu znajduje
si za dan osob. Jeeli tak, funkcjonuje ona „w czasie”; w przeciwnym
razie funkcjonuje „przez czas”.

„PRZEZ CZAS”

Ludzie, którzy preferuj model „przez czas”, koduj czas i przechowuj
wspomnienia od lewej do prawej, od prawej do lewej albo jeszcze inaczej,
tak aby móc umieci cay czas przed sob. Ma on wtedy charakter cigy,
nieprzerwany; moe si wydawa „dugi”; daje wiadomo trwania.
Wspomnienia osoby funkcjonujcej „przez czas” s zazwyczaj zdysocjowane,

K

38

____________________________________________________________ Terapia linii czasu

co oznacza, e widzi ona sam siebie w danym wspomnieniu. Efekt ten
jest dodatkowo wzmacniany przez ukad wspomnie: wszystkie znajduj
si stale przed dan osob, dlatego musi ona pozostawa zdysocjowana.
Jej pami jest pod wzgldem czasowym sekwencyjna — dla tej osoby
czas ma struktur linearn i charakteryzuje si pewn dugoci. Ludzie
funkcjonujcy „przez czas” mog na przykad postrzega warto wizyty
u terapeuty lub psychologa jako dokadny ekwiwalent spdzonego
wspólnie czasu. Chc, by suma, jak zapacili, bya warta czasu, który
si im powica. Jeeli spdzi si z nimi pótorej godziny, bd chcieli
dwóch. Dla tego typu ludzi czas i warto s czsto tosame: „Mam
prawo wykorzysta kupiony czas do ostatniej minuty. Chc otrzyma
wszystko, za co zapaciem…”.

Ludzie funkcjonujcy „przez czas” s zazwyczaj punktualni — a przy-

najmniej wiedz, kiedy si spóniaj. Jeeli umawiasz si na spotkanie
z tak osob o czternastej i przychodzisz o czternastej pi, moe to zo-
sta uznane za spónienie! Ludzie funkcjonujcy „w czasie” równie za-
uwaaj brak punktualnoci, a niektórzy nawet le si czuj z tego po-
wodu, lecz jest to zazwyczaj zwizane z tym, e przypisuj wane znaczenie
wyczuciu czasu. Osoba funkcjonujca „przez czas” dzieli czas na zdarzenia
zachodzce linearnie. Niektórzy reprezentanci omawianego modelu po-
trafi nawet do szybko si zorientowa, która jest godzina. Umie to
moja ona — i to, zarczam, przez dwadziecia cztery godziny na dob.

„Czas jest po mojej stronie” — to stwierdzenie charakterystyczne dla

modelu funkcjonowania „przez czas” i ma pewne zalety. Jeeli cay
Twój czas znajduje si bez przerwy przed Tob, suy Ci jako ukad od-
niesienia. Przykadem moe by traktowana w ten sposób przeszo.
Jest to wspaniae rozwizanie, pod warunkiem e minione dowiadczenia
maj pozytywny wydwik. Kiedy jednak pracowalimy z osob funk-
cjonujc „przez czas”, która w przeszoci miaa pewne problemy, te za
znajdoway si cigle tu przed jej oczami. Ze wzgldu na wartociujce
odczucia wobec dawnych trudnoci, czowiek ten cigle zmaga si z te-
raniejszoci.

Osoba funkcjonujca „przez czas” przechowuje wspomnienia w sposób

zdysocjowany. (Oznacza to, e widzi sam siebie w danym wspomnieniu
— nie patrzy wasnymi oczami). Ponadto moe mie trudnoci z siga-
niem po konkretne wspomnienie, poniewa w ramach omawianego mo-
delu czsto w jednym gestalcie zostaje nawarstwionych wiele dowiadcze.
(Gestalt jest skonstruowanym wspomnieniem, które reprezentuje wszystkie

Dwa modele funkcjonowania: „przez czas” i „w czasie” ____________________________

39

wspomnienia danego typu). Na przykad kiedy poprosi si dan osob
o przypomnienie sobie jednej konkretnej chwili, kiedy bya szczliwa,
moe to okaza si dla niej trudne, poniewa zgromadzia wszystkie
szczliwe momenty w jednym dowiadczeniu.

Odniemy omawiany model do konkretnego zawodu: na przykad

ksigowy, który funkcjonuje „przez czas”, bdzie mie wiksz atwo
zachowania koncentracji i prawdopodobnie skoczy prac w terminie.
W finansach wyczucie czasu jest naprawd istotne! Wspomniany ksi-
gowy bdzie mia rozplanowane zadania na kady dzie miesica i bdzie
je wykonywa zazwyczaj terminowo. Osoba funkcjonujca „przez czas”
z wiksz atwoci koncentruje si na wykonywanym zadaniu oraz du-
ej pozostaje na nim skupiona. Moe mie jednak mniejsz zdolno
utrzymywania uwagi na chwili obecnej i bycia „tu i teraz” w porównaniu
z kim, kto reprezentuje drugi model. Ponadto napotyka nierzadko pewne
trudnoci z koncentracj w rodowisku, które szybko si zmienia. W kon-
tekcie zawodowym moe si le czu w otoczeniu pozbawionym adu.

Osoba funkcjonujca „przez czas” postrzega czas pracy jako odmien-

ny od czasu na zabaw (traktuje prac bardzo powanie); wiedzie ycie
bardziej uporzdkowane, zorganizowane, zaplanowane; mawia: „Planuj
prac i pracuj z planem”. W pracy zazwyczaj wyznacza sobie terminy,
traktuje je powanie oraz oczekuje od innych ludzi takiego samego po-
dejcia. Odczuwa siln potrzeb domykania tego, co rozpoczyna — po-
trzeb „wypuszczania w wiat”. Istnieje cisy zwizek midzy typem osoby
funkcjonujcej „przez czas” a opisem preferencji postawy osdzajcej
Carla Gustava Junga

1

.

„W CZASIE”

Ten, kto funkcjonuje „w czasie”, woli kodowa wspomnienia od przodu
do tyu, z góry na dó, w ksztat litery „v” albo jeszcze inaczej, tak aby
cz przeszoci, teraniejszoci bd przyszoci bya za dan osob
lub w niej. Ukad ten nawizuje do arabskiego modelu czasu, który zo-
sta ju omówiony. Ludzie funkcjonujcy „w czasie” zazwyczaj nie maj
dostpu do czci wasnej historii albo do przyszoci, jeeli nie odwróc

1

Por. Carl Gustav Jung, Typy psychologiczne, tum. Robert Reszke, Warszawa 2009.

40

____________________________________________________________ Terapia linii czasu

gowy. Wanie std bior si powiedzenia: „Kiedy obejrzysz si za sie-
bie i bdziesz si z tego mia” albo: „Zostaw to za sob”. S to stwier-
dzenia charakteryzujce model funkcjonowania „w czasie” — stanowi
opis jzykowy tego, co dzieje si w osobie funkcjonujcej w taki sposób.
Pomyl o tym: jeeli osobie funkcjonujcej „przez czas” zdarzyo si kie-
dy co, z czego nie bya zadowolona, nie bdzie ona w stanie „obejrze si
za siebie i si mia”. Dlaczego? Poniewa wszystkie jej wspomnienia
znajduj si zawsze dokadnie przed ni. Osoba funkcjonujca „w czasie”
prawdopodobnie przechowuje przeszo za sob, dlatego raczej bdzie
uywa sformuowania: „Zostaw to za sob”.

Sigajc do wspomnie, ludzie funkcjonujcy „w czasie” wracaj do

jednego zdarzenia albo do wybranej chwili oraz wchodz w nie, s z ni-
mi zasocjowani (patrz wasnymi oczami i przeywaj wasne dowiad-
czenia). Potrafi natychmiast wróci do okrelonego momentu, a wtedy
„s dokadnie tam, gdzie s”. Poniewa nie maj tak gbokiej wiado-
moci trwania jak osoby reprezentujce odmienny model, czasami daj si
uwizi w chwili obecnej i mog mie trudnoci na przykad z zako-
czeniem posiedzenia. Czsto nie wiedz, e s pi minut spónieni;
niektórzy nawet nie zdaj sobie sprawy, e mino pó godziny. Na przy-
kad jeeli umawiasz si na spotkanie o godzinie czternastej z osob
funkcjonujc „w czasie” i przychodzisz o czternastej pitnacie, wedug
tej osoby prawdopodobnie nie spóniasz si. Granica dzielca reprezen-
tantów dwóch omawianych modeli w kwestii spóniania si ley midzy
picioma a pitnastoma minutami. Dla osoby funkcjonujcej „w czasie”,
jeeli przychodzisz pitnacie minut póniej, wci mniej wicej miecisz
si w umówionej porze. Osoba ta moe nawet zapomnie o spotkaniu
albo nie zorientowa si, e jeszcze Ci nie ma; nie bdzie tego wiedziaa.

Osoba funkcjonujca „w czasie” duo atwiej odnajduje si w „tu

i teraz”. Dla reprezentanta drugiego modelu okazuje si to znacznie
trudniejsze, poniewa cigle widzi przed sob jednoczenie przeszo,
teraniejszo i przyszo, osoba „w czasie” za jest w chwili obecnej.
Wanie tutaj. „Tu i teraz” charakteryzuje model funkcjonowania „w cza-
sie” wanie dlatego, e wikszo tego typu ludzi gównie jest w chwili
obecnej. Std koncentracja oraz zachowanie skupienia nawet w cha-
otycznej sytuacji przychodz im czsto z atwoci, w przeciwiestwie do
osób funkcjonujcych „przez czas”.

Ludzie funkcjonujcy „w czasie” mog si wydawa zawodni. Potrze-

buj swobody i wol zostawia sobie róne moliwoci, dlatego czsto

Dwa modele funkcjonowania: „przez czas” i „w czasie” ____________________________

41

niechtnie podejmuj decyzje — sdz, e pozbawi ich one pewnych
rozwiza. Z kolei kiedy ju dokonaj wyboru, na przykad w sytuacji
sprzeday, mog mie wyrzuty sumienia, poniewa bd si obawia, e
w jaki sposób ograniczyli sobie dostpne moliwoci. Zdarza si, e ta-
cy ludzie potrzebuj kogo, by pomaga im trzyma si wytyczonego kie-
runku, poniewa z czasem ich koncentracja na obranym celu moe
sabn, jak choby podczas realizowania dugofalowego projektu. Cz-
sto maj trudnoci z porzdkowaniem swoich zada.

Ludzie funkcjonujcy „w czasie” potrafi jednak z wiksz atwoci

cofn si do przeszoci i tam pozosta, poniewa ich wspomnienia s
zasocjowane. Zazwyczaj bez problemu wracaj do okrelonego momentu,
mog wic by atwiej kotwiczeni w bardziej zasocjowanym stanie. Jeeli
nie dotrzymuj zobowizania, zdarza si, e mawiaj: „To nie ja” albo: „Nie
byem wtedy sob”. W terapii mog miewa co tydzie inne problemy.

Osoba funkcjonujca „w czasie” czsto postrzega czas pracy i czas

zabawy jako tosame — praca jest zazwyczaj zabaw. Wiedzie ycie
mniej poukadane, za to bardziej spontaniczne, elastyczne, swobodne;
nie planuje, poniewa woli „chwyta chwil”, adaptujc si do ycia na
bieco. Zazwyczaj unika wyznaczania terminów, a jeli jest do tego
zmuszona, mog si one okazywa nienaturalnie wczesne (przez co do-
prowadza do szalestwa swoich wspópracowników funkcjonujcych
„przez czas”!). Ma siln potrzeb posiadania rónych moliwoci; nie
zaley jej na koczeniu tego, co rozpoczte. Istnieje cisy zwizek mi-
dzy typem osoby funkcjonujcej „w czasie” a opisem preferencji posta-
wy obserwujcej Carla Gustava Junga

2

.

GESTALT

Wspomnienia, które przechowujemy, s uoone w gestalt. Oznacza to
po prostu, e wspomnienia dotyczce pewnego przedmiotu czsto cz
si z sob jak sznur pere i grupuj wokó jakiego przedmiotu. Wpyw
gestaltu polega na tym, e poprzez siganie po niego nierzadko wydo-
bywa si wspomnienie skonstruowane, które stanowi syntez wszystkich

2

Por. Carl Gustav Jung, Typy psychologiczne, tum. Robert Reszke, Warszawa

2009.

42

____________________________________________________________ Terapia linii czasu

wspomnie na dany temat. Z tego powodu czsto bywa trudniej dotrze
do okrelonego wspomnienia.

W Time Line Therapy™ wane jest, aby zrozumie, e zarówno ludzie

funkcjonujcy „w czasie”, jak i ludzie funkcjonujcy „przez czas” uka-
daj swoje wspomnienia w gestalt. Ci drudzy pozostaj pod wikszym
jego wpywem, poniewa wszystkie ich wspomnienia znajduj si przed
nimi, zatem gestalt jest tym bardziej widoczny. Ludzie funkcjonujcy
„przez czas” sigaj po gestalt zamiast po konkretne wspomnienie. Kiedy
wic mówisz: „Chc, aby cofn si do pewnego momentu. Czy potrafisz
wróci do okrelonej chwili i przypomnie sobie, kiedy…?”, moesz usy-
sze odpowied: „O, rety! Potrafi sobie przypomnie chwile, kiedy by-
em zadowolony albo zmotywowany. Potrafi sobie przypomnie chwile
pene chci do dziaania, ale nie konkretny moment”. Dzieje si tak dlate-
go, e osoba funkcjonujca „przez czas” zoya wszystkie swoje wspo-
mnienia w jeden gestalt zdarze zwizanych z odczuwaniem motywacji.
Innymi sowy, przetworzya cay zbiór wspomnie na acuch nazwany
na przykad „motywacja” bd „zadowolenie”. Gestalt pojawia si równie
u ludzi funkcjonujcych „w czasie”, jest jednak lepiej widoczny u tych
funkcjonujcych „przez czas”, poniewa cigle znajduje si przed nimi.

Jeeli gestalt zakóca proces docierania do wspomnienia przez osob

funkcjonujc „przez czas”, ona za ma problemy z cofniciem si do
okrelonego zdarzenia, moesz powiedzie: „Chc, eby teraz przewró-
ci karty swojej pamici wstecz, jak w ksice. Przewracaj karty swojej
pamici wstecz, jak w ksice, a dojdziesz do tego momentu, kiedy…”.
Podobnie postpuj w przypadku osoby funkcjonujcej „w czasie”: jeeli
ma ona pewne trudnoci z cofniciem si do jakiego wydarzenia, po-
wiedz: „Chc, eby przewin do tyu film przedstawiajcy twoje ycie”.
Gdy wspomnienia s uoone od lewej do prawej, wówczas skuteczne
okae si porównanie z ksik, gdy za od przodu do tyu, lepsza b-
dzie analogia z filmem.

By moe jednym z najwaniejszych zagadnie zwizanych z czasem

jest nauczenie si, jak wykorzystywa okrelony sposób uoenia czasu
przez ludzi w celu nawizywania z nimi dobrego kontaktu oraz prze-
prowadzania podanych zmian.

Dwa modele funkcjonowania: „przez czas” i „w czasie” ____________________________

43

TWOJA LINIA CZASU

Chc Ci znów prosi o zatrzymanie si… i zastanowienie si, w jaki spo-
sób ukadasz swój czas. We pod uwag wspomnienia zarówno z przeszo-
ci, jak i z przyszoci. I jedne, i drugie nazywam wspomnieniami — zaraz
przekonasz si dlaczego. Jeeli pomylisz o tym, okae si, e znasz sposób
na to, by stwierdzi, co jest przeszoci, a co przyszoci. Oznacza to, e
Twój mózg ukada wspomnienia w okrelony sposób. Badamy zatem „j-
zyk”, którym posuguje si mózg, a dokadnie to, jak porzdkuje przeszo
i przyszo, tak aby byo dla Ciebie jasne, do czego naley dane zdarzenie.

Chciabym zatem poprosi Ci o pomylenie o czym, co zdarzyo si

w przeszoci, oraz dostrzeenie, z której strony to nadeszo. A teraz po-
myl o czym, co na pewno zdarzy si w przyszoci albo co Twoim zda-
niem moe w niej zaj, oraz dostrze, z której strony to nadeszo. Wska
ponownie na przyszo i na przeszo, tak aby zdoby pene wyobra-
enie o tym, jak s uoone Twoje wspomnienia.