Seediscussions,stats,andauthorprofilesforthispublicationat:

http://www.researchgate.net/publication/267209441

Effectofastandardphysicalexerciseofhorses

onthevaluesofselectedclinicaland

haematologicalindices

ARTICLE

in

MEDYCYNAWETERYNARYJNA·JUNE2009

ImpactFactor:0.22

CITATION

1

READS

20

1AUTHOR:

WiesławKrumrych

KazimierzWielkiUniversityinBydgoszcz

88

PUBLICATIONS

50

CITATIONS

SEEPROFILE

Availablefrom:WiesławKrumrych

Retrievedon:22October2015

Medycyna Wet. 2009, 65 (6)

399

Praca oryginalna

Original paper

Wysi³ek fizyczny jest jednym z czynników streso-

twórczych. Wywo³uje on wiele niespecyficznych re-

akcji adaptacyjnych organizmu, jak np. wzrost liczby

têtna i oddechów, hipertermia, dehydratacja, modula-

cja reakcji odpornoœciowych oraz zmiany sk³adu krwi

(2). Liczne badania przeprowadzone u koni dotyczy³y

przewa¿nie zwierz¹t startuj¹cych w d³ugodystanso-

wych rajdach wytrzyma³oœciowych (1, 18, 27). Wyda-

je siê jednak, ¿e obserwacje terenowe, bez jakiejkol-

wiek ingerencji w powszechnie stosowane obci¹¿enia

wysi³kowe, lepiej odzwierciedlaj¹ codzienn¹ pracê

koni ni¿ laboratoryjne testy wysi³kowe oraz okazjo-

nalny udzia³ tych zwierz¹t w zawodach sportowych.

Za³o¿eniem pracy by³a realizacja badañ w zbli¿onych

warunkach œrodowiskowych na relatywnie du¿ym

i zró¿nicowanym pod wzglêdem typu u¿ytkowego ma-

teriale zwierzêcym, z zastosowaniem jednakowych

metod, co pozwala na ograniczenie wp³ywu czynni-

ków pozaustrojowych, a tym samym – na uzyskanie

wzajemnie porównywalnych wyników.

Celem badañ by³a ocena zmiennoœci wskaŸników

klinicznych i hematologicznych w przebiegu standar-

dowego wysi³ku fizycznego koni rekreacyjnych oraz

wyczynowych, reprezentuj¹cych ró¿ne dyscypliny

sportowe.

Materia³ i metody

Badaniami objêto 114 koni w wieku 2-16 lat, wœród któ-

rych by³y: wyczynowe konie sportowe (S) reprezentuj¹ce

ró¿ne dyscypliny (wyœcigi p³askie – W, wyœcigi k³usaków

– K, skoki przez przeszkody – Sk i powo¿enie zaprzêgami

jednokonnymi – Z), zwierzêta rekreacyjne (R) oraz hodow-

lane (H). Pe³niejsz¹ charakterystykê badanych koni wed³ug

kryterium ich u¿ytkowania przedstawiono w tab. 1.

Zwierzêta pochodzi³y z 7 oœrodków treningowych,

2 oœrodków rekreacji konnej oraz 1 oœrodka hodowlanego.

Wp³yw standardowego wysi³ku fizycznego koni

na wartoœci wybranych wskaŸników klinicznych

i hematologicznych

WIES£AW KRUMRYCH

Zak³ad Fizjopatologii Rozrodu i Gruczo³u Mlekowego, Pañstwowy Instytut Weterynaryjny – Pañstwowy Instytut Badawczy,

Al. Powstañców Wlkp. 10, 85-090 Bydgoszcz

Krumrych W.

Effect of a standard physical exercise of horses

on the values of selected clinical and haematological indices

Summary

The aim of the study was to evaluate the changeability of clinical and haematological indices as a result of

a standard physical effort of horses. The study included 114 clinically healthy horses representing different

groups: breeding horses (27), recreation horses (22) and sport horses (65). The group of sport horses consisted

of race horses (11), trotters (15), jumping horses (25) and driving horses (14). The heart rate (HR) and

respiratory rate (RR) measurements as well as blood collection were performed three times: before exercise,

immediately after exercise and after a 30-minute rest. The blood samples were assessed for red blood

cell count (RBC), hematocrit (Ht), hemoglobin (Hb), white blood cell count (WBC), lymphocytes (L) and

neutrophils (N).

The study demonstrated that a standard physical exercise in sport horses results in a significant, temporary

changes in the values of clinical and haematological indices. The differences of these reactions in animals

representing different sport disciplines suggest the relation with the intensity, type and duration of the effort.

The highest post-exercise changeability of these indices was found in sport horses (especially driving horses)

which were subject to the greatest exercise load. The average post-exercise increase of the values of HR, RR,

RBC, Ht, Hb and L was 212; 637; 36; 41; 31 and 50% respectively. A relatively small physical effort of

recreation horses did not result in statistically significant changes of these indices except for an increase in the

respiratory rate (by about 115%).

Keywords: horses, physical exercise, clinical and haematological indices

Medycyna Wet. 2009, 65 (6)

400

Dane z wywiadu przeprowadzonego bezpoœrednio przed

przyst¹pieniem do realizacji procedury badawczej, bada-

nia kliniczne koni (pomiar temperatury rektalnej, liczby

têtna i oddechów, ocena stanu b³on œluzowych oraz czas

wype³niania naczyñ kapilarnych), a tak¿e uzyskane ex post

wyniki badañ hematologicznych wskazywa³y, ¿e zwierzê-

ta by³y zdrowe. Regularnie stosowano u nich zabiegi pro-

filaktyczne obejmuj¹ce odrobaczenia oraz szczepienia

ochronne przeciwko influenzie i tê¿cowi. ¯ywienie koni

by³o zbilansowane pod wzglêdem energetyczno-bia³ko-

wym, mineralnym i witaminowym wg zasad opracowanych

w normach ¿ywienia tych zwierz¹t (19). Podsta-

wowymi sk³adnikami dawek by³y: siano, ziarno

zbó¿ (> 80% – owies), granulaty dla koni sporto-

wych lub hodowlanych (Sukces, PAVO) oraz

okresowo dodatki uzupe³niaj¹ce (EQUISTRO

Elytaan, EQUISTRO Haemolytan 400, Sukces

Elektrolity, PAVO Total Supply, HIPPOVIT

Extra). Konie mia³y zapewniony sta³y dostêp do

lizawek mineralnych i wody. Warunki utrzyma-

nia zwierz¹t w badanych oœrodkach by³y zbli¿o-

ne i uwzglêdnia³y wymagania podyktowane ich

dobrostanem.

Konie sportowe by³y objête codziennym pro-

gramem treningowym, w czasie od 6 miesiêcy

(K) do kilku lat (Sk i Z), którego specyfikê wa-

runkowa³ rodzaj dyscypliny sportowej. Zwierzêta

rekreacyjne u¿ytkowano w sezonie wiosenno-let-

nim doœæ nieregularnie. Œredni czas ich dziennej

pracy wynosi³ 2-3 godziny, podczas którego by³y

dosiadane przez m³odzie¿ ucz¹c¹ siê jazdy kon-

nej. AktywnoϾ fizyczna kontrolnych koni ho-

dowlanych by³a znacznie mniejsza i ogranicza³a siê do po-

bytu na przystajennych pastwiskach i padokach przez 8-10

godzin dziennie. Realizacja celu pracy przebiega³a w opar-

ciu o obci¹¿enia wysi³kowe, których forma, czas i inten-

sywnoœæ wynika³y z za³o¿eñ trenerów. Ingerencja w ich

pracê by³a ograniczona do minimum i sprowadza³a siê je-

dynie do przeprowadzenia badañ klinicznych i pobrania

próbek krwi. Ogóln¹ charakterystykê wysi³ku fizycznego

koni ró¿nych grup u¿ytkowych przedstawiono w tab. 2.

Badania prowadzono jedynie w sezonie letnim (czerwiec-

-wrzesieñ), w miejscach sta³ego bytowania koni. Œrednia

temperatura otoczenia podczas badañ wynosi³a 21,8 ± 4,2°C,

zaœ wilgotnoœæ powietrza, ciœnienie atmosferyczne i si³a

wiatru utrzymywa³y siê w zakresie, odpowiednio: 40-75%,

998-1016 hPa oraz 3-5,5 m/s, zaœ sam wysi³ek realizowano

na pod³o¿u równym i piaszczystym.

Pomiary metod¹ os³uchow¹ liczby uderzeñ serca (HR)

i oddechów (RR), a tak¿e pobieranie krwi przeprowadza-

no trzykrotnie (w godz. 9.00-12.00): przed wysi³kiem

(w stajni, przed osiod³aniem i przynajmniej godzinê po kar-

mieniu), bezpoœrednio po nim oraz po 30-minutowym od-

poczynku, w sk³ad którego wchodzi³o rozprê¿enie koni.

Krew do badañ pobierano z ¿y³y szyjnej zewnêtrznej do

plastikowych probówek o objêtoœci 4 ml z wersenianem

dwupotasowym (K

2

EDTA), przy u¿yciu zamkniêtego sys-

temu Vacuette. W próbkach krwi oznaczano (w czasie do

5 godz. od chwili pobrania), przy u¿yciu analizatora hema-

tologicznego Sysmex F800 (TOA Medical Electronics Co.

Ltd, Japan): liczbê krwinek czerwonych (RBC), wskaŸnik

hematokrytowy (Ht), stê¿enie hemoglobiny (Hb) oraz licz-

bê krwinek bia³ych (WBC). Procentowy udzia³ neutrofi-

lów (N) i limfocytów (L) okreœlono na podstawie mikro-

skopowej analizy rozmazów krwi barwionych metod¹ May-

-Grünwalda-Giemsy.

Uzyskane wyniki przedstawiono w postaci œredniej aryt-

metycznej (–x) oraz odchylenia standardowego (sd). Istot-

noœæ ró¿nic miêdzy wartoœciami œrednimi sprawdzono za

Tab. 1. Charakterystyka badanych koni wed³ug kryterium

ich u¿ytkowania

Objaœnienie: n – liczba zwierz¹t; H – konie hodowlane; R – ko-

nie rekreacyjne; S – konie sportowe; W – konie wyœcigowe; K –

k³usaki; Sk – konie skokowe; Z – konie zaprzêgowe; kwpn –

holenderski koñ gor¹cokrwisty (Koninkliijke Vereniging Warm-

bloed Paardenstamboek Nederland)

i

n

o

k

y

p

u

r

G

)

n

(

y

p

u

r

g

d

o

P

)

n

(

i

n

o

k

k

e

i

W

)

h

c

a

t

a

l

w

(

æ

e

³

P

)

n

(

a

s

a

R

)

n

(

H

)

7

2

(

1

4

,

6

)

6

1

-

3

(

)

7

1

(

e

z

c

a

l

k

)

0

1

(

y

r

e

i

g

o

w

e

r

k

³

ó

p

a

n

t

e

h

c

a

lz

s

)

7

2

(

R

)

2

2

(

6

3

,

8

)

5

1

-

4

(

)

9

(

e

z

c

a

l

k

)

3

1

(

y

h

c

a

³

a

w

)

4

1

(

a

k

s

l

o

p

o

k

l

e

i

w

)

5

(

i

k

s

ji

l

a

w

c

u

k

)

3

(

r

e

g

n

il

f

a

h

S

)

5

6

(

W

)

1

1

(

9

0

,

4

)

5

-

3

(

)

4

(

e

z

c

a

l

k

)

5

(

y

r

e

i

g

o

)

2

(

y

h

c

a

³

a

w

w

e

r

k

a

n

³

e

p

)

1

1

(

a

k

s

l

e

i

g

n

a

K

)

5

1

(

3

1

,

2

)

3

-

2

(

)

9

(

e

z

c

a

l

k

)

6

(

y

r

e

i

g

o

)

5

1

(

d

e

r

b

d

r

a

d

n

a

t

s

k

S

)

5

2

(

4

4

,

8

)

4

1

-

6

(

)

5

(

e

z

c

a

l

k

)

4

1

(

y

r

e

i

g

o

)

6

(

y

h

c

a

³

a

w

)

5

1

(

n

p

w

k

)

6

(

a

k

s

r

e

w

o

n

a

h

)

3

(

a

k

s

r

u

b

n

e

d

l

o

)

1

(

s

i

a

ç

n

a

rf

e

ll

e

s

Z

)

4

1

(

0

5

,

7

)

1

1

-

4

(

)

2

(

e

z

c

a

l

k

)

4

(

y

r

e

i

g

o

)

8

(

y

h

c

a

³

a

w

)

1

1

(

a

k

s

¹

l

œ

n

p

w

k

)

3

(

Tab. 2. Ogólna charakterystyka standardowego wysi³ku fizycznego koni

ró¿nych typów u¿ytkowych

Objaœnienie: A – faza intensywnej pracy; B – ca³oœæ sesji wysi³kowej

e

i

n

o

K

).

n

i

m

(

s

a

z

C

o

g

e

n

z

c

y

zi

f

u

k

³i

s

y

w

a

k

y

t

s

y

r

e

t

k

a

r

a

h

C

A

B

R

5

1

-

0

1

0

6

-

5

5

0

3

-

5

2

(

m

e

p

ê

t

s

e

z

e

i

n

n

e

i

m

e

z

r

p

a

n

s

u

³

k

,)

.

n

i

m

0

1

(

p

ê

t

S

).

n

i

m

0

1

(

p

ê

t

s

,)

.

n

i

m

5

(

s

u

³

k

,)

.

n

i

m

5

(

p

o

l

a

g

,)

.

n

i

m

S

W

3

-

2

5

1

-

2

1

e

i

p

m

e

t

w

m

0

0

0

2

(

p

o

l

a

g

,)

.

n

i

m

5

(

s

u

³

k

,)

.

n

i

m

1

(

p

ê

t

S

).

n

i

m

5

(

s

u

³

k

,)

s

/

m

4

1

-

3

1

K

8

1

-

2

1

0

3

-

0

2

m

0

0

0

3

(

s

u

³

k

,)

m

0

0

2

(

p

ê

t

s

:

k

e

l

u

s

o

d

e

t

ê

i

n

g

ê

z

r

p

a

z

e

i

n

o

K

e

i

p

m

e

t

w

m

0

0

4

1

(

s

u

³

k

,)

m

0

0

4

(

p

ê

t

s

,)

s

/

m

7

e

i

p

m

e

t

w

m

0

0

2

1

(

s

u

³

k

,)

s

/

m

1

1

e

i

p

m

e

t

w

m

0

0

4

(

s

u

³

k

,)

s

/

m

7

s

u

³

k

,)

s

/

m

1

1

e

i

p

m

e

t

w

m

0

0

4

(

s

u

³

k

,)

s

/

m

7

e

i

p

m

e

t

w

)

m

0

0

2

(

p

ê

t

s

z

a

r

o

)

s

/

m

7

e

i

p

m

e

t

w

m

0

0

3

(

k

S

0

3

-

0

2

0

6

-

0

5

e

i

n

n

e

i

m

e

z

r

p

a

n

p

o

l

a

g

z

a

r

o

s

u

³

k

,

p

ê

t

s

:

a

w

o

k

t

¹

z

c

o

p

a

z

a

F

:

y

c

a

r

p

j

e

n

w

y

s

n

e

t

n

i

y

z

a

F

.)

.

n

i

m

0

1

.

k

o

o

p

(

m

e

s

u

³

k

z

m

c

0

4

1

-

0

2

1

.

s

y

w

o

y

d

o

k

z

s

e

z

r

p

z

e

z

r

p

w

ó

k

o

k

s

0

4

-

0

3

.

n

i

m

0

3

-

0

2

e

i

s

a

z

c

w

Z

0

4

-

0

3

0

5

-

0

4

,)

m

0

0

5

(

p

ê

t

s

:i

m

y

n

n

o

k

o

n

d

e

j

i

m

a

g

ê

z

r

p

a

z

e

i

n

e

¿

o

w

o

P

s

u

³

k

,)

m

0

0

0

1

(

p

ê

t

s

,)

s

/

m

2

,

4

e

i

p

m

e

t

w

m

0

0

0

5

(

s

u

³

k

)

s

/

m

9

,

3

e

i

p

m

e

t

w

m

0

0

0

3

(

i

m

a

d

o

k

z

s

e

z

r

p

a

m

e

z

rt

z

Medycyna Wet. 2009, 65 (6)

401

pomoc¹ testu Tukeya, przyjmuj¹c za istotne ró¿nice, któ-

rych prawdopodobieñstwo zaistnienia w drodze przypad-

ku nie przekracza³o 5%. Wszystkie analizy przeprowadzo-

no za pomoc¹ pakietu statystycznego Statistica v. 6.0 (Stat-

Soft).

Wyniki i omówienie

Œrednie wartoœci liczby uderzeñ serca (HR) i odde-

chów (RR) badanych zwierz¹t przedstawiono w tab. 3.

Wykazano istotny powysi³kowy wzrost wartoœci obu

wskaŸników, z wyj¹tkiem HR u koni rekreacyjnych.

Stwierdzono, ¿e reakcja ta w znacznie wiêkszym stop-

niu dotyczy³a grupy S ani¿eli R, przy czym rodzaj stan-

dardowego obci¹¿enia wysi³kowego warunkowa³ jej

wielkoœæ. Najwiêkszy powysi³kowy wzrost HR i RR

(odpowiednio: o ok. 212 i 637%) stwierdzono u koni

zaprzêgowych, które, jak siê wydaje, by³y najbardziej

obci¹¿one prac¹ (tab. 2). Potwierdzeniem tego jest

wykazana tylko u tych zwierz¹t statystycznie istotna

ró¿nica miêdzy œrednimi wartoœciami omawianych

wskaŸników w badaniu I i III. Zró¿nicowany wzrost

HR i RR u badanych koni by³ wynikiem przede wszyst-

kim ró¿nego zapotrzebowania pracuj¹cych miêœni na

tlen. Powszechnie uwa¿a siê, ¿e wielkoœæ tych zmian

jest dobrym wyk³adnikiem intensywnoœci wysi³ku,

choæ uwarunkowania w tym wzglêdzie s¹ wieloczyn-

nikowe (15, 24). Du¿e znaczenie przypisuje siê tak¿e

m.in. rodzajowi wysi³ku, czasowi jego trwania i czê-

stotliwoœci, a tak¿e indywidualnej reaktywnoœci na

dan¹ dawkê aktywnoœci fizycznej (2, 16). Zarejestro-

wany w badaniach spadek wartoœci omawianych

wskaŸników po 30-min. odpoczynku w kierunku war-

toœci przedwysy³kowych pokrywa siê z innymi obser-

wacjami (4, 5, 11, 24) i wskazuje na dobre przygoto-

wanie wydolnoœciowe koni do stosowanych obci¹¿eñ

wysi³kowych.

Niezmiernie istotn¹ kwesti¹ w trakcie wysi³ku jest

równie¿ szybkoœæ rozprowadzania tlenu w organizmie

i wykorzystanie w pracuj¹cych miêœ-

niach. Porównanie œrednich przedwysy³-

kowych wartoœci wskaŸników czerwo-

nokrwinkowych (RBC, Ht i Hb) wyka-

za³o statystycznie istotne zró¿nicowanie

w poszczególnych grupach zwierz¹t

(tab. 4). Najwiêkszymi wartoœciami tych

wskaŸników charakteryzowa³y siê ko-

nie W oraz K, natomiast najmniejszymi

– R. Nie stwierdzono ró¿nic miêdzy gru-

p¹ H a koñmi poddawanymi regularnym

obci¹¿eniom wysi³kowym, z wyj¹tkiem

istotnie wiêkszej zawartoœci Hb w krwi

koni W w porównaniu z H. Zró¿nico-

wanie spoczynkowych wartoœci oma-

wianych wskaŸników, jak wskazuj¹

wyniki wielu badañ, mog³o byæ uwarun-

kowane wp³ywem czynników endogen-

nych, takich jak: rasa, wiek oraz p³eæ

zwierz¹t (12). Niestety, eliminacja ewen-

tualnego ich oddzia³ywania by³a nie-

mo¿liwa ze wzglêdu na specyfikê u¿yt-

kowania poszczególnych grup badanych

koni. Wyniki wielu badañ wskazuj¹, ¿e

zwiêkszonemu zapotrzebowaniu miêœni

Tab. 3. Œrednie wartoœci (–x ± sd) liczby uderzeñ serca (HR)

oraz oddechów (RR) w przebiegu wysi³ku fizycznego koni

ró¿nych grup u¿ytkowych

Objaœnienie: I, II, III – czas badania (odpowiednio: przed, bez-

poœrednio po wysi³ku oraz po 30 min. odpoczynku); a, b – œred-

nie oznaczone ró¿nymi literami ró¿ni¹ siê istotnie przy p < 0,05

(dotyczy ró¿nic miêdzy I, II i III); A, B, C – œrednie oznaczone

ró¿nymi literami ró¿ni¹ siê istotnie przy p < 0,05 (dotyczy ró¿nic

miêdzy œrednimi wartoœciami przedwysi³kowymi); n, H, R, S, W,

K, Sk, Z – jak w tab. 1

e

i

n

o

K

)

n

(

e

i

n

a

d

a

B

R

H

).

n

i

m

/(

R

R

).

n

i

m

/(

)

7

2

(

H

–

6

9

,

4

±

9

5

,

6

3

6

0

,

4

±

4

4

,

5

1

R

)

2

2

(

I

II

II

I

1

5

,

5

±

6

3

,

4

3

1

2

,

6

±

5

4

,

3

4

7

4

,

6

±

5

5

,

7

3

6

3

,

6

1

a

3

0

,

4

±

8

1

,

5

3

b

2

3

,

0

1

±

5

5

,

9

1

a

2

3

,

3

±

S

)

5

6

(

W

)

1

1

(

I

II

II

I

3

7

,

6

3

a

8

7

,

8

±

3

7

,

2

8

b

0

5

,

5

1

±

3

7

,

8

3

a

8

6

,

5

±

4

6

,

7

1

a

7

3

,

4

±

2

8

,

7

6

b

0

6

,

0

1

±

8

1

,

8

2

a

6

9

,

5

±

K

)

5

1

(

I

II

II

I

7

8

,

5

3

a

8

7

,

5

±

7

2

,

8

8

b

3

8

,

1

1

±

0

2

,

9

3

a

3

1

,

6

±

3

3

,

9

1

a

3

4

,

5

±

0

4

,

2

6

b

5

2

,

3

1

±

3

7

,

1

2

a

8

2

,

5

±

k

S

)

5

2

(

I

II

II

I

6

5

,

4

3

a

1

3

,

7

±

8

0

,

2

7

b

4

5

,

3

1

±

0

8

,

8

3

a

1

5

,

7

±

4

2

,

6

1

a

7

6

,

4

±

4

4

,

3

8

b

5

2

,

2

2

±

6

5

,

2

2

a

0

2

,

7

±

Z

)

4

1

(

I

II

II

I

7

5

,

3

3

a

2

3

,

7

±

6

8

,

4

0

1

b

5

8

,

0

2

±

7

5

,

8

4

c

0

2

,

6

±

6

8

,

4

1

a

0

8

,

2

±

7

5

,

9

0

1

b

5

0

,

2

2

±

3

4

,

0

3

c

8

8

,

5

±

Tab. 4. Œrednie wartoœci (–x ± sd) wskaŸników czerwonokrwinkowych w prze-

biegu wysi³ku fizycznego koni ró¿nych grup u¿ytkowych

Objaœnienie: RBC – liczba krwinek czerwonych; Ht – wskaŸnik hematokrytu; Hb –

stê¿enie hemoglobiny; a, b – œrednie oznaczone ró¿nymi literami ró¿ni¹ siê istotnie

przy p < 0,05 (dotyczy ró¿nic miêdzy I, II i III); A, B, C – œrednie oznaczone ró¿-

nymi literami ró¿ni¹ siê istotnie przy p < 0,05 (dotyczy ró¿nic miêdzy œrednimi

wartoœciami przedwysi³kowymi) ); n, H, R, S, W, K, Sk, Z, I, II, III – jak w tab. 3

e

i

n

o

K

)

n

(

e

i

n

a

d

a

B

C

B

R

)l

/

T

(

t

H

)l

/l

(

b

H

)l

/l

o

m

m

(

H

)

7

2

(

–

4

4

,

8

C

B

A

8

1

,

1

±

0

4

,

0

B

A

5

0

,

0

±

8

1

,

6

B

A

8

5

,

0

±

R

)

2

2

(

I

II

II

I

7

6

,

7

A

6

5

,

1

±

0

1

,

2

±

3

2

,

8

2

9

,

1

±

9

9

,

7

8

3

,

0

A

8

0

,

0

±

0

1

,

0

±

0

4

,

0

9

0

,

0

±

9

3

,

0

8

5

,

5

A

4

5

,

0

±

3

4

,

0

±

7

6

,

5

3

4

,

0

±

6

6

,

5

S

)

5

6

(

W

)

1

1

(

I

II

II

I

0

8

,

9

C

B

a

7

6

,

0

±

5

7

,

2

1

b

2

4

,

1

±

4

4

,

0

1

a

0

1

,

1

±

8

4

,

0

B

a

3

0

,

0

±

8

5

,

0

b

5

0

,

0

±

0

5

,

0

b

a

3

0

,

0

±

4

1

,

8

C

a

4

7

,

0

±

8

2

,

0

1

b

1

7

,

0

±

2

6

,

8

a

7

7

,

0

±

K

)

5

1

(

I

II

II

I

6

1

,

0

1

C

a

0

4

,

1

±

5

0

,

2

1

b

7

2

,

1

±

1

8

,

9

a

6

0

,

1

±

5

4

,

0

B

A

a

6

0

,

0

±

4

5

,

0

b

6

0

,

0

±

5

4

,

0

a

7

0

,

0

±

2

7

,

6

B

a

2

7

,

0

±

7

1

,

8

b

0

0

,

1

±

1

6

,

6

a

2

8

,

0

±

k

S

)

5

2

(

I

II

II

I

2

3

,

8

B

A

a

2

3

,

1

±

0

2

,

0

1

b

6

3

,

1

±

1

6

,

8

a

6

1

,

1

±

0

4

,

0

B

A

a

7

0

,

0

±

9

4

,

0

b

6

0

,

0

±

1

4

,

0

a

5

0

,

0

±

8

6

,

6

B

a

4

8

,

0

±

5

0

,

8

b

9

8

,

0

±

7

5

,

6

a

6

6

,

0

±

Z

)

4

1

(

I

II

II

I

9

0

,

8

B

A

a

8

8

,

0

±

8

9

,

0

1

b

6

2

,

1

±

4

9

,

8

a

9

1

,

1

±

9

3

,

0

B

A

a

3

0

,

0

±

5

5

,

0

b

7

0

,

0

±

4

4

,

0

a

6

0

,

0

±

8

3

,

6

B

A

a

9

7

,

0

±

5

6

,

8

b

5

6

,

0

±

1

1

,

7

a

3

9

,

0

±

Medycyna Wet. 2009, 65 (6)

402

na tlen towarzyszy m.in. wzrost wartoœci wskaŸników

czerwonokrwinkowych (3, 15, 26). Reakcjê tê zareje-

strowano równie¿ w badaniach w³asnych, przy czym

jej intensywnoœæ by³a zró¿nicowana. Najwiêkszy

wzrost wartoœci RBC, Ht i Hb zarejestrowano w na-

stêpstwie standardowego wysi³ku koni Z (odpowied-

nio: o ok. 36, 41 i 36%) oraz W (o ok. 30, 21 i 26%).

Nieco ni¿sza ich zmiennoœæ (ok. 20-23%) cechowa³a

k³usaki (K) i konie Sk. WyraŸny zwi¹zek miêdzy wzro-

stem wartoœci wskaŸników czerwonokrwinkowych

a intensywnoœci¹ wysi³ku fizycznego zdaj¹ siê potwier-

dzaæ wyniki uzyskane u zwierz¹t u¿ytkowanych re-

kreacyjnie (R), bowiem powysi³kowy wzrost ich war-

toœci by³ najmniejszy (odpowiednio: o ok. 7, 5 i 2%)

i nie zosta³ potwierdzony statystycznie. Rezultat ten

koresponduje z innymi badaniami, w których obser-

wowano podobne relacje (8, 17, 27). Uwa¿a siê, ¿e

powysi³kowy wzrost wartoœci wskaŸników czerwono-

krwinkowych spowodowany jest przede wszystkim

wyrzutem erytrocytów z tzw. magazynów trzewnych

(g³ównie œledziony) do krwi obwodowej. Konie po-

siadaj¹ zdolnoœæ gromadzenia w œledzionie ok. 50-60%

ogólnej liczby tych komórek (13). W trakcie wysi³ku

fizycznego zostaj¹ one uwalniane do krwi obwodo-

wej w wyniku skurczów miêœni g³adkich œledziony,

zainicjowanych wzmo¿on¹ aktywnoœci¹ uk³adu wspó³-

czulnego oraz zwiêkszonym stê¿eniem kr¹¿¹cych ka-

techolamin (24). Warto podkreœliæ, ¿e wysi³ek fizycz-

ny nie jest jedynym czynnikiem generuj¹cym opisane

zjawisko. Wzrost wartoœci omawianych wskaŸników

w nastêpstwie skurczów œledziony obserwowano rów-

nie¿ w sytuacjach stresowych, jak np. przejœcie koni

na tor wyœcigowy, oczekiwanie

na start, pobieranie krwi (21).

Konsekwencj¹ intensywnego

wysi³ku fizycznego jest tak¿e

zmniejszenie objêtoœci krwi kr¹-

¿¹cej w wyniku przemieszczenia

wody z osocza poza uk³ad naczy-

niowy (g³ównie do miêœni) oraz

jej utraty wraz z potem, a co

za tym idzie – wzrost wartoœci

omawianych wskaŸników krwi

(g³ównie Ht). O skali tego zja-

wiska mo¿e œwiadczyæ obserwo-

wana u koni utrata ok. 25-30 l

wody podczas rajdów d³ugody-

stansowych (28).

Zarejestrowany w badaniach

wzrost wartoœci wskaŸników

czerwonokrwinkowych by³

przejœciowy i krótkotrwa³y, co

pokrywa siê z wynikami badañ

innych autorów (3, 8, 15, 17)

i wskazuje na dobr¹ adaptacjê

koni do stosowanych obci¹¿eñ

wysi³kowych. D³u¿sze utrzymy-

wanie siê tych zmian mog³oby

wskazywaæ na zbyt du¿y wysi³ek, nieproporcjonalny

do stopnia wytrenowania zwierz¹t. Zjawisko to obser-

wowano zw³aszcza u koni poddanych d³ugotrwa³emu

i wyczerpuj¹cemu wysi³kowi, wykazuj¹c nastêpnego

dnia po rajdzie m.in. podwy¿szon¹ wartoœæ Ht (27).

WyraŸnie mniejsze zró¿nicowanie œrednich wartoœ-

ci spoczynkowych w badanych grupach koni charak-

teryzowa³o wskaŸniki bia³okrwinkowe (tab. 5). Ana-

liza statystyczna potwierdzi³a jedynie istotnie wiêk-

sz¹ przedwysi³kow¹ liczbê limfocytów u K w porów-

naniu z koñmi R. Równie¿ tylko w przypadku liczby

tych komórek stwierdzono istotny wzrost bezpoœred-

nio po wysi³ku koni W (o ok. 66%), Z (o ok. 50%) i Sk

(o ok. 37%) z wyraŸn¹ tendencj¹ spadku do wartoœci

przedwysi³kowych po 30-minutowym odpoczynku.

Pomimo ¿e statystycznie nie potwierdzono wysi³ko-

wo indukowanej zmiennoœci liczby WBC i N oraz sto-

sunku N/L, uzyskane wyniki koresponduj¹ z rezulta-

tami innych badañ (8, 11, 23).

Jedn¹ z czêœciej obserwowanych reakcji organizmu

na wysi³ek fizyczny jest wzrost liczby krwinek bia-

³ych w krwi (7, 11). Zjawisko to winno siê okreœlaæ

mianem pseudoleukocytozy, bowiem reakcja ta nie jest

zwi¹zana z produkcj¹ nowych komórek, lecz uwarun-

kowana g³ównie wzrostem liczby w efekcie uwolnie-

nia ich do krwi obwodowej ze œledziony oraz, w mniej-

szym stopniu, z wêz³ów ch³onnych i szpiku kostnego

na skutek zwiêkszonej sekrecji katecholamin (6, 7).

Wykazano przy tym znacznie mniejszy wzrost liczby

limfocytów w umiarkowanym wysi³ku treningowym

oraz podczas podniecenia przedwyœcigowego koni

ani¿eli po wyœcigu lub intensywnym treningu (23).

Objaœnienie: WBC – liczba krwinek bia³ych; L – liczba limfocytów; N – liczba neutrofilów;

N/L – stosunek neutrofilów do limfocytów; a, b – œrednie oznaczone ró¿nymi literami ró¿ni¹

siê istotnie przy p < 0,05 (dotyczy ró¿nic miêdzy I, II i III); A, B – œrednie oznaczone ró¿ny-

mi literami ró¿ni¹ siê istotnie przy p < 0,05 (dotyczy ró¿nic miêdzy œrednimi wartoœciami

przedwysi³kowymi); n, H, R, S, W, K, Sk, Z, I, II, III – jak w tab. 3

Tab. 5. Œrednie wartoœci (–x ± sd) wskaŸników bia³okrwinkowych w przebiegu wysi³ku

fizycznego koni ró¿nych grup u¿ytkowych

e

i

n

o

K

)

n

(

e

i

n

a

d

a

B

C

B

W

)l

/

G

(

L

)l

/

G

(

N

)l

/

G

(

L

/

N

H

)

7

2

(

–

9

7

,

1

±

7

9

,

7

8

7

,

2

B

A

7

0

,

1

±

2

0

,

1

±

0

0

,

5

3

8

,

0

±

7

0

,

2

R

)

2

2

(

I

II

II

I

9

3

,

1

±

4

6

,

6

0

5

,

1

±

5

8

,

6

0

1

,

1

±

6

7

,

6

1

9

,

1

A

6

5

,

0

±

9

6

,

0

±

9

0

,

2

9

4

,

0

±

0

0

,

2

7

8

,

0

±

1

3

,

4

7

9

,

0

±

1

4

,

4

0

8

,

0

±

4

4

,

4

5

9

,

0

±

6

4

,

2

5

7

,

0

±

7

2

,

2

9

7

,

0

±

7

3

,

2

S

)

5

6

(

W

)

1

1

(

I

II

II

I

7

8

,

0

±

1

4

,

8

8

3

,

1

±

0

2

,

0

1

1

6

1

,

1

±

3

8

,

8

1

0

,

3

B

A

a

3

4

,

0

±

1

0

,

5

b

6

7

,

0

±

1

4

,

3

a

3

6

,

0

±

4

5

,

0

±

6

9

,

4

5

6

,

0

±

3

7

,

4

2

7

,

0

±

1

0

,

5

3

2

,

0

±

7

6

,

1

2

1

,

0

±

5

9

,

0

5

2

,

0

±

9

4

,

1

K

)

5

1

(

I

II

II

I

6

2

,

1

±

4

6

,

8

4

5

,

1

±

1

9

,

9

0

3

,

1

±

0

8

,

8

6

5

,

3

B

4

7

,

0

±

7

8

,

0

±

0

6

,

4

7

6

,

0

±

9

6

,

3

2

8

,

0

±

6

7

,

4

7

9

,

0

±

3

9

,

4

1

8

,

0

±

6

7

,

4

4

3

,

0

±

8

3

,

1

2

2

,

0

±

9

0

,

1

1

2

,

0

±

1

3

,

1

k

S

)

5

2

(

I

II

II

I

0

1

,

2

±

5

8

,

7

9

3

,

2

±

1

2

,

9

6

2

,

2

±

9

0

,

8

6

4

,

2

B

A

a

7

0

,

1

±

8

3

,

3

b

4

3

,

1

±

5

5

,

2

b

a

6

0

,

1

±

1

6

,

1

±

5

0

,

5

6

8

,

1

±

2

4

,

5

7

8

,

1

±

0

2

,

5

5

6

,

1

±

3

5

,

2

1

5

,

1

±

4

9

,

1

3

6

,

1

±

5

4

,

2

Z

)

4

1

(

I

II

II

I

7

2

,

1

±

2

1

,

7

7

6

,

1

±

0

6

,

8

7

3

,

1

±

1

0

,

8

4

4

,

2

B

A

a

4

5

,

0

±

7

6

,

3

b

2

9

,

0

±

6

9

,

2

b

a

3

8

,

0

±

6

9

,

0

±

2

3

,

4

7

0

,

1

±

9

4

,

4

6

9

,

0

±

4

6

,

4

4

5

,

0

±

4

8

,

1

5

4

,

0

±

9

2

,

1

4

6

,

0

±

0

7

,

1

Medycyna Wet. 2009, 65 (6)

403

Wyniki badañ w³asnych koresponduj¹ z powy¿szymi

spostrze¿eniami, bowiem u koni sportowych wykaza-

no wyraŸnie wiêkszy powysi³kowy wzrost liczby lim-

focytów ani¿eli u zwierz¹t u¿ytkowanych rekreacyj-

nie. Obserwacje przeprowadzone u koni poddanych

wyczerpuj¹cym obci¹¿eniom wysi³kowym wykaza³y,

¿e leukocytoza mo¿e mieæ przebieg dwufazowy (7, 10).

Po przejœciowym wzroœcie liczby limfocytów stwier-

dzano ponowny wzrost WBC po³¹czony z niewielk¹

limfopeni¹ oraz silnie zaznaczon¹ neutrofili¹ w wy-

niku uwolnienia puli granulocytów przyœciennych

i zwiêkszonego uwalniania tych komórek ze szpiku

kostnego (7). Uwa¿a siê, ¿e zmiana kinetyki leukocy-

tów, manifestuj¹c¹ siê wzrostem stosunku N/L, zwi¹-

zana jest ze wzrostem stê¿enia hormonów korowonad-

nerczowych (g³ównie kortyzolu) w krwi (9, 22). Kor-

tyzol nie tylko stymuluje produkcjê neutrofilów w szpi-

ku kostnym i ich uwalnianie do krwi obwodowej oraz

hamuje migracjê tych komórek z przestrzeni œródna-

czyniowej (20), ale tak¿e wp³ywa supresyjnie na licz-

bê kr¹¿¹cych limfocytów (25). Zwrócono równie¿

uwagê na fakt, ¿e maksymalne stê¿enie kortyzolu

w krwi wystêpuje u koni ju¿ po up³ywie 20-30 minut

od wysi³ku (14), natomiast najwiêksz¹ neutrofiliê wy-

kazywano po jednej (10, 22) lub kilku godzinach (23).

Prezentowane wyniki nie udzielaj¹ jednak odpowie-

dzi na pytanie, czy standardowy wysi³ek koni ró¿nych

grup u¿ytkowych móg³ wzbudziæ drug¹ fazê leukocy-

tozy, bowiem uk³ad badañ obejmowa³ znacznie krót-

szy czas obserwacji.

Przeprowadzone badania wykaza³y, ¿e standardo-

wy wysi³ek fizyczny koni sportowych wywo³uje istot-

ne, przejœciowe zmiany w wartoœciach wskaŸników

kliniczno-hematologicznych. Zró¿nicowanie tej reak-

cji u zwierz¹t reprezentuj¹cych ró¿ne dyscypliny spor-

towe wskazuje na jej zwi¹zek z intensywnoœci¹, ro-

dzajem i czasem trwania wysi³ku. Najwiêksz¹ po-

wysi³kow¹ zmiennoœæ wspomnianych wskaŸników

stwierdzono bowiem u koni wyczynowych (zw³asz-

cza zaprzêgowych) poddawanych najwiêkszym obci¹-

¿eniom wysi³kowym, podczas gdy u zwierz¹t u¿ytko-

wanych rekreacyjnie relatywnie niewielki wysi³ek nie

wywo³ywa³ podobnej reakcji. Wydaje siê, ¿e okreso-

wy monitoring koni sportowych w trakcie kilkumie-

siêcznych programów treningowych pozwoli nie tyl-

ko na kontrolê stanu zdrowia tych zwierz¹t, ale tak¿e

na ocenê ich potencja³u wydolnoœciowego wobec sto-

sowanych obci¹¿eñ wysi³kowych.

Piœmiennictwo

1.Al-Qudah K. M., Al-Majali A. M.: Status of biochemical and antioxidant

variables in horses before and after long distance race. Revue Med. Vet. 2006,

157, 307-312.

2.Art T., Lekeux P.: Execise-induced physiological adjustments to stressful con-

ditions in sports horses. Livest. Prod. Sci. 2005, 92, 101-111.

3.Fan Y. K., Hsu J. C., Peh H. C., Tsang C. L., Cheng S. P., Chiu S. C., Ju J. C.:

The effects of endurance training on the hemogram of the horse. Asian-Aust.

J. Anim. Sci. 2002, 15, 1348-1353.

4.Gottlieb-Vedi M., Essen-Gastavsson B., Lindholm A.: Cardio-respiratory and

plasma lactate responses to exercise with low draught resistances in Stan-

dardbred trotters. J. Vet. Med. 1996, A 43, 635-641.

5.Hargreaves B. J., Kronfeld D. S., Naylor J. R.: Ambient temperature and

relative humidity influenced packed cell volume, total plasma protein and

other variables in horses during an incremental submaximal field exercise

test. Equine Vet. J. 1999, 31, 314-318.

6.Horohov D. W., Keadle T. L., Pourciau M. A., Littlefield-Chabaud M. A.,

Kamerling S. G., Keowen M. L., French D. D., Melrose P. A.: Mechanism of

exercise-inducted augmentation of lymphokine activated killer (LAK) cell

activity in the horse. Vet. Immunol. Immunopathol. 1996, 53, 221-233.

7.Iversen P. O., Stokland A., Rolstad B., Benestad H. B.: Adrenaline-induced

leukocytosic: recruitment of blood cells from rat spleen, bone marrow and

lymphatics. Eur. J. Appl. Physiol. 1994, 68, 219-227.

8.Jawor P., Stefaniak P., Borkowski J., PrzewoŸny M., Wierzbicki H., Swage-

makers J.-H.: Przydatnoœæ wybranych parametrów krwi w monitorowaniu

prawid³owoœci treningu koni dyscypliny skoków przez przeszkody. Medycy-

na Wet. 2007, 63, 213-218.

9.Jensen-Waern M., Lindberg A., Johannisson A., Grondahl G., Lindgren J. A.,

Essen-Gustavsson B.: The effects of an endurance ride on metabolism and

neutrophil function. Equine vet. J. 1999, Suppl. 30, 605-609.

10.Korhonen P. A. S., Lilius E. M., Hyyppa S., Räsänen L. A., Pösö A. R.:

Production of reactive oxygen species in neutrophils after repeated bouts of

exercise in Standardbred trotters. J. Vet. Med. 2000, A 47, 565-573.

11.Krumrych W.: Variability of clinical and haematological indices in the

course of training exercise in jumping horses. Bull. Vet. Inst. Pulawy 2006,

50, 391-396.

12.Krumrych W.: WskaŸniki laboratoryjne krwi koni – wartoœci referencyjne

i interpretacja. Wyd. PIWet, Pu³awy 2003.

13.Kunugiyama I., Ito N., Narizuka M., Katanka S., Furukawa Y., Hiraga A.,

Kai M., Kubo K.: Measurement of erythrocyte volumes in splenectomized

horses and sham-operated horses at rest and during maximal exercise. J. Vet.

Med. Sci. 1997, 59, 733-737.

14.Marc M., Parvizi N., Ellendorff F., Kallweit E., Elsaesser F.: Plasma cortisol

and ACTH concentrations in the warmblood horses in response to a standar-

dized treadmill exercise test as physiological markers for evaluation of

training status. J. Am. Sci. 2000, 78, 1936-1946.

15.Muñoz A., Riber C., Santisteban R., Rubio M. D., Agüera E. I., Castejõn F. M.:

Cardiovascular and metabolic adaptations in horses competing in cross

country events. J. Vet. Med. Sci. 1999, 61, 13-20.

16.Muñoz A., Cuesta I., Riber C., Gata J., Trigo P., Castejõn F. M.: Trot

asymmetry in relation to physical performance and metabolism in equine

endurance rides. Equine. Vet. J. 2006, 36, 50-54.

17.Piccione G., Giannetto C., Fazio F., di Mauro S., Caola G.: Haematological

response to different workload in jumper horses. Bulg. J. Vet. Med. 2007, 10,

21-28.

18.Piccione G., Vazzana I., Giannetto C., Gianesella M., Ferrantelli V.: Modi-

fication of some haematological and haematochemical parameters in horse

during long distance rides. Res. J. Vet. Sci. 2008, 1, 37-43.

19.Praca zbiorowa (Chachu³owa J., Budzyñski M., Chrzanowski S., Zio³ecka A.):

Normy ¿ywienia koni. Zalecenia ¿ywieniowe i wartoœæ pokarmowa pasz.

Instytut Fizjologii i ¯ywienia Zwierz¹t im. J. Kielanowskiego PAN, Jab³onna

k. Warszawy 1997.

20.Pyne D. B.: Regulation of neutrophils function during exercise. Sports Med.

1994, 17, 245-258.

21.Revington M.: Haematology of the racing Thoroughbred in Australia 1:

Reference values and the effect of excitement. Equine Vet. J. 1983, 15, 141-

-144.

22.Robson P. J., Alston T. D., Myburgh K. H.: Prolonged suppression of

the innate immune system in the horse following an 80 km endurance race.

Equine Vet. J. 2003, 35, 133-137.

23.Rossdale P. D., Burguez P. N., Cash R. S. G.: Changes in blood neutrophils/

lymphocyte ratio related to adrenocortical function in the horse. Equine Vet.

J. 1982, 14, 293-298.

24.Sexton W. L., Erickson H. H.: Effects of treadmill elevation on hart rate,

blood lactate concentration and packed cell volume during graded submaxi-

mal exercise in ponies. Equine Vet. J., 1990, Suppl. 9, 57-60.

25.Shinkai S., Watanabe S., Asai H., Shek P. N.: Cortisol response to exercise

and post exercise suppression of blood lymphocyte subset counts. Int. J. Sports

Med. 1996, 17, 597-603.

26.Smith J. E., Erickson H. H., Debowes R. M., Clark M.: Changes in circula-

ting equine erythrocytes induced by brief, high-speed exercise. Equine Vet.

J. 1989, 21, 444-446.

27.Szarska E.: Zmiany wybranych parametrów krwi koni rajdowych w zale¿-

noœci od d³ugoœci dystansu. Medycyna Wet. 2001, 57, 522-526.

28.White C.: Thermoregulation and fluid balance in the horse. Dist. Int. 2001, 6,

20-23.

Adres autora: doc. dr hab. Wies³aw Krumrych, Al. Powstañców Wlkp. 10,

85-090 Bydgoszcz; e-mail: [e-mail]