II Seminarium Winiarskie

Państwowa Wyższa Szkoła

Zawodowa w Sulechowie,

Instytut Zarządzania i Inżynierii

Rolnej oraz Lubuski Ośrodek

Doradztwa Rolniczego

zorganizowały 25 stycznia

w Kalsku II Seminarium

Winiarskie. Referaty wygłosili

m.in. dr inż. Ewa Dankowska

z AR w Poznaniu, dr inż.

Kazimierz Michalak z PWSZ

w Sulechowie i prof.

dr Gerhard Flick z Hochschule

w Neubrandenburgu. Naukę

smaków i pokaz cięcia

winorośli przeprowadziła

Kinga Koziarska-Kowalewska.

Seminarium zakończyła

prezentacja lokalnych winnic

i degustacja wytworzonych

na nich trunków.

Eurevino

15 lutego 2008 r. w Muzeum

Ziemi Lubuskiej w Zielonej

Górze Państwowy Instytut

Badawczy w Radomiu przy

współpracy z winnicą „Julia”

w Starym Kisielinie

zorganizował seminarium

„Europejska promocja wina”.

Seminarium zrealizowano

w ramach projektu Leonardo

da Vinci EUREVINQ. Wśród

zaproszonych gości był

koordynator projektu

dr Wolfgang Rademaker, na

codzień pracownik mini-

sterstwa nauki i kultury

w Rheinland-Pfalz

w Niemczech.

Unijne szkolenie

Kolejne szkolenia dotyczące

„Uprawy i możliwości wyko-

rzystania winorośli” przepro-

wadził na Ziemi Lubuskiej

Roman Myśliwiec. 3 marca

szkolenie odbyło się w siedzi-

bie ZGKiM w Zielonej Górze

przy al. Zjednoczenia,

następnego dnia w Sulecho-

wie. Wszyscy uczestnicy otrzy-

mali stosowne zaświadczenia.

Projekt jest współfinansowany

ze środków Unii Europejskiej

w ramach „SPO Restruktury-

zacja i modernizacja sektora

żywnościowego oraz rozwój

obszarów wiejskich

2004-2006”.

P I S M O P L A N T A T O R Ó W W I N O R O Ś L I i P R O D U C E N T Ó W W I N A • N R 2 6 • M A R Z E C 2 0 0 8

ISSN 1733-5116

Wokół Grobu Pańskiego rośnie mistyczna
winnica. Mówi o niej Ewangelista, przywo-
łując słowa Pana: „ Ja jestem krzewem

winnym, wy latoroślami”. Zapisano je przy ołtarzu zielonogórskiego kościoła Podwyższenia
Krzyża Świętego, który stanął pośród dawnych winnic. W naszym mieście, na ziemi winnych
ogrodów, rzeczywistość mistyczna staje się konkretem. Jak na tym witrażu z paryskiego
kościoła Saint Etienne du Mont, który wielkanocna pora przywołuje przed nasze oczy.

Przez stulecia wielcy podróżnicy, badacze i poeci poszukiwali osi świata i miejsca,

w którym wieczny ruch krzyżuje się z losem człowieka. Ferdynand Ossendowski odkrył oś
wszechświata za wrotami podziemnego królestwa Agharty, Osip Mandelsztam słyszał jej
złowieszcze skrzypienie w mroku moskiewskiego mauzoleum. A przecież tysiąc lat wcześniej
rycerze krzyżowi znaleźli środek Ziemi tam, gdzie na skale Golgoty stanął krzyż. Hanowerski
kartograf Heinrich Bünting narysował mapę, na której zaznaczył serce świata: w miejscu,
gdzie schodziły się trzy listki koniczyny oznaczające Europę, Afrykę i Azję, umieścił Jeruzalem
z bazyliką Grobu Pańskiego i tym najświętszym miejscem w jej wnętrzu, z którego wyrósł
pierwszy krzew mistycznej winnicy.

Dalszy ciąg na str. 2

Mirosław Kuleba

Instytut Zarządzania i Inżynierii Rolnej Państwowej Wyższej

Szkoły Zawodowej w Sulechowie oraz Lubuski Ośrodek Doradztwa

Rolniczego zorganizowały II Seminarium Winiarskie, które odbyło się

25 stycznia 2008 r. w Instytucie Zarządzania i Inżynierii Rolnej

Oto więc widzimy witraż, który powstał w tym

w Kalsku. Udział w spotkaniu winiarzy z naukowcami zajmującymi

samym mniej więcej czasie co tajemnicza mapa z Hano-

się problematyką uprawy winorośli i wytwarzania wina był

weru. Słońce przesiane przez barwne szkło wydobywa

bezpłatny. Materiały seminaryjne zostały opublikowane w specjalnie

z mroku gotyckiej nawy codzienną krzątaninę

przygotowanym wydawnictwie.

w mistycznej winnicy. Jej punkt centralny to winiarska

Program seminarium i tematy wygłoszonych referatów

prasa, w której pod ciężarem krzyża spoczął martwy

Otwarcie seminarium

Zbawiciel. Z prasy, do kadzi, płynie krew.

Izabela Wojewoda, Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa

Widzimy robotników tej świętej tłoczni: to papieże

w Sulechowie.

w pontyfikalnych szatach i tiarach, potrójnych koronach

Andrzej Bartkiewicz, Instytut Zarządzania i Inżynierii Rolnej

w Kalsku, Lubuski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Kalsku.

ziemskiego królestwa, wypełniający najprostsze obowiązki

Mirosław Kuleba, „Winiarz Zielonogórski”.

winiarza - badanie słodyczy winnych jagód, zlewanie
moszczu, a nawet opuszczanie pełnych beczek do piwnic,

Panel „Historia winiarstwa na Ziemi Lubuskiej”

przy pomocy liny i drabiny użytej w charakterze bloku.
Pomniejsi pracownicy pańskiej winnicy, lecz przecież

Historia winiarstwa na Ziemi Lubuskiej - Irena Soppa, Muzeum

wysocy kościelni hierarchowie w kardynalskich

Etnograficzne w Ochli.
Tradycje picia wina - Ewa Dankowska, Akademia Rolnicza im.

kapeluszach i biskupich infułach, pomagają papieżom

A. Cieszkowskiego w Poznaniu, Roman Grad, Zielonogórskie

tłoczyć wino eucharystii. Wóz ciągniony przez trzech

Stowarzyszenie Winiarskie.

ewangelistów w ich alegorycznej postaci, niesie w wielkiej

Inicjatywa klastra Lubuski Szlak Wina i Miodu - Przemysław

kufie ładunek, który kapłan rozdziela w kościelnej nawie

Karwowski.

pośród wiernych. A jednocześnie naprzeciw owego kościoła

Panel „Uprawa winorośli i technologia produkcji wina”

widać winnicze wzgórze, na którym pośród krzewów
trudzą się ludzie. Sadzą, szczepią, pielą chwasty. My,

Prawne i ekonomiczne uwarunkowania produkcji win w Polsce -

winiarze, znamy wszyscy tę pracę. Później znoszą na

Krzysztof Potocki, Departament Rynków Rolnych, Ministerstwo

plecach do kadzi kosze pełne winogron. Depczą nogami

Rolnictwa i Rozwoju Wsi.

grona na miazgę. Dźwigają naczynia z moszczem i wi-

Doświadczenia niemieckie - prof. dr Gerhard Flick, Hochschule
Neubrandenburg.

nem.

Metody ochrony winorośli przed organizmami szkodliwymi - Tadeusz

W którymś miejscu oba te potoki wina, euchary-

Baranowski, Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Sulechowie.

stycznego i zwykłego, uświęconego i powszedniego, łączą

Wartość technologiczna gron wybranych odmian winorośli -

się ze sobą i mieszają. Czyjaś dłoń podnosi do naszych ust

Kazimierz Michalak, PWSZ w Sulechowie.

kielich, z którego dane jest nam skosztować. Pamiętamy, że

Zakładanie i prowadzenie plantacji winorośli w warunkach woj.
lubuskiego. Przygotowanie i dobór stanowiska. Zabiegi pielęgnacyjne

zaproszono nas do mistycznej winnicy Pana. Wszystko tu

- Marek Senator.

jest święte.

Cięcie i formowanie krzewów winorośli - Robert Koziarski, Winnica

Mirosław Kuleba

Kinga.
Odmiany winorośli do uprawy amatorskiej i przemysłowej w rejonie
zielonogórskim - Jan Gembara, Lubuski Ośrodek Doradztwa
Rolniczego.
Danmarpa Polonia, pierwsza polska wielkoowocowa odmiana
winorośli deserowej - Paweł Zakrzewski, Krojczyn.

Panel dyskusyjny, prezentacje i degustacja wina
Winnica Cantina w Mozowie koło Sulechowa, Karolina i Mariusz
Pacholakowie.
Winnica Julia w Starym Kisielinie koło Zielonej Góry, Małgorzata i
Roman Grad.

Winnica Kinga w Starej Wsi koło Nowej Soli, Kingi i Roberta
Koziarskich; prezentacja „Barwy, smaki i aromaty wina” - Kinga
Koziarska.
Winnica w Mierzęcinie, Łukasz Chrostowski.
Winnica Na Leśnej Polanie w Proczkach koło Zaboru, Małgorzata i
Jarosław Lewandowscy.
Winnica Stara Winna Góra w Górzykowie koło Sulechowa, Danuta i
Marek Krojcig.
Winnica Świętej Jadwigi w Świdnicy koło Zielonej Góry, Mirosław
Kuleba.

2

Mirosław Kuleba

Ciąg dalszy ze str. 1

konkokcji potraw dawano wina ryńskiego po kieliszku.”

Za Wazów i w czasach saskich umiarkowane picie win nie

było mile widziane. „ Zła to uczta, kiedy się nie popili, kiedy gość
trzeźwo pożegnał się z gospodarzami”. Szlachcic, który zacho-
wał trzeźwość, niewiele był wart w kampanii i pospolicie
nazywano go Francuzem.

W 1629 r. na wina w Polsce nałożono podatek czopowy,

który wcześniej pobierany był tylko od piwa sprzedawanego
w karczmach. Za wino płacono więc dwa podatki: czopowy
i składowy.

W Polsce podobnie jak w innych krajach północnych nie

było zwyczaju picia wina do posiłku. Trunek ten pito poza
posiłkiem. Niekończące się toasty, picie na komendę, zmuszanie
do picia, picie w obronie honoru należały do cech odróżnia-
jących polskie picie wina od zwyczajów panujących w krajach

Spośród wielu napojów alkoholowych jakie spożywa

śródziemnomorskich, gdzie wiązało się ono z subtelnym

człowiek, wino zajmuje szczególne miejsce. W Polsce jest ono

wachlarzem odpowiednio dobranych kompozycji i smaków

znane od czasów pierwszych Piastów. Nie był to jednak napój

oraz piciem z umiarem tylko w czasie posiłków i uzupełnianiem

powszechnie używany. Według istniejących dokumentów

kieliszków w dwóch trzecich wodą.

szlachetne odmiany winorośli przekroczyły granice Polski wraz

W XVII i XVIII w. podróżnicy odwiedzający Polskę

z rozszerzającym się chrześcijaństwem, a produkowane wina

zwracali uwagę na dziwny zwyczaj polskiej szlachty która piła

były używane tylko do celów liturgicznych. Przybywający do

wino z jednego kielicha. Było to wyrazem szczerości i przyjaźni.

Polski benedyktyni i cystersi zakładali przyklasztorne winnice.

Zwyczaj ten podkreślał również bliskość i więź biesiadników,

Produkowany tam trunek służył do codziennej konsumpcji np.

a kolejność spełniania pucharu pokazywała ich miejsce w hie-

mnisi benedyktyńscy dziennie otrzymywali około pół litra wina.

rarchii.

Bardzo często produkowali oni też wino na sprzedaż, a uzyskane

Picie wina jest sztuką. Wina pija się w określonej

dochody stanowiły element finansów kościoła. Pierwotnie wino

kolejności, dobiera pod względem wieku, koloru, smaku,

przechowywane było w klasztornych piwnicach, w wielkich

gatunku do odpowiednich potraw, okazji czy sytuacji. Trzeba też

drewnianych beczkach. Dopiero w XVII w. wino wlewano do

umieć otwierać butelkę i płyn szlachetny nalewać do kieliszków.

szklanych butelek. Również królowa Bona przy niektórych

Zachował się wiersz który mówi jakie wino należy pić do jakiej

swych zamkach zakładała winnice, lecz niewiele otrzymywano

potrawy:

z nich wina. Ponadto było ono kwaśne i niesmaczne. Tak więc

Ryby, drób i cielęcina

na stołach polskich gościło wino sprowadzane z zagranicy np.

Lubią tylko białe wina.

Alakant - czerwone wino hiszpańskie, Muszkatel z Macedonii,

Zaś pod woły, sarny, wieprze

Kreteńskie z wyspy Krety.

Już czerwone wino lepsze.

Do czasów Zygmunta III wino pojawiało się wyłącznie na

Frukty, desery i łakotki

stołach ludzi bogatych i to tylko w dni uroczyste. Ceny tego

Lubią tylko wina słodkie.

trunku były bowiem bardzo wysokie. Butelka lepszego gatunku

A szampana wie i kiep

kosztowała tyle ile wynosił trzydniowy zarobek dobrego

Można podczas, po i przed.

rzemieślnika. Spożywanie wina przez ówczesne elity

______________________

powodowało, ze był to napój modny, świadczący o pozycji

* dr inż. Ewa Dankowska, Akademia Rolnicza w Poznaniu.

społecznej. Szymon Starowolski (1588 - 1656) pisał, że za
Zygmunta Augusta w Krakowie wino szynkowano tylko
w jednym domu, a teraz niemal w każdym klasztorze, u pleba-
nów i u samych panów. Tak więc piwnica z winem stała się
nieodłącznym wyposażeniem magnackiego dworu. Polacy
upodobali sobie wina słodkie. Gust ten został ukształtowany
przez pite od setek lat miody i niezbyt chętnie dostosowywano się
do podbijających Europę win wytrawnych. Najczęściej
kupowano rozmaite wina węgierskie, wśród których królowały
tokaje. Często kupowano je na pniu. Tokaj dojrzewał przez
dziesięciolecia w szlacheckich piwnicach osiągając niespoty-
kaną nigdzie w Europie jakość. Najlepsze tokaje dojrzewały
w Krakowie i w Warszawie. Natomiast w sferach najwyższych
modne stawały się wina francuskie burgundy i klarety. Jędrzej
Kitowicz (1728 - 1804) pisał: „Zaczęło też wchodzić w używa-
nie, ale bardzo rzadko, wino szampańskie, które dawano na
stempel po węgierskim. Burgunskiego zażywali do wody dla
wielkich panów, którzy byli już wychowania modnego
francuskiego i nie pili piwa. Takim ichmościom i damom dla

3

Ewa Dankowska*

Franciszek Bohomolec

Wydawać by się mogło, że po tysiącleciach uprawy

winorośli przez człowieka technika sadzenia nie powinna kryć
najmniejszych tajemnic. Z pewnością tak jest w krajach

o wieloletniej tradycji winiarskiej, jednak proste przeniesienie

metodyki tam stosowanej, bez uwzględnienia np. specyfiki
polskiego klimatu nie musi przynieść dobrych rezultatów.
Przecież w większości krajów winiarskich problem przemarza-
nia korzeni czy miejsc szczepienia prawie nie istnieje. W ciepłej
glebie i suchym klimacie winorośl ukorzenia się na głębokość
kilku-kilkunastu metrów (niektóre źródła podają blisko 20 m,
a nawet do ponad 100 m w Libanie, podczas gdy w naszym

Rys. 1. Krótka sadzonka pojemnikowa:

klimacie - rzadko głębiej niż 1m (wyjątkiem mogą być bardzo

a) posadzona standardowo korzenie główne na głębokości 5-15

przepuszczalne gleby piaszczyste). Charakterystyczne jest też, że

cm pod ziemią;

w warunkach Polski system korzeniowy zalega często poziomo

b) posadzona głęboko w niecce lato I rok; c) jesień I rok, na

tuż pod powierzchnią gleby, a wykopane rośliny przypominają

okres zimowy zakopczykowana (linia przerywana); d) lato II

kształtem odwróconą literę T. Najwyraźniej właśnie tam

rok.

korzenie znajdują optymalną dla siebie strefę rozwoju. Pewien
wpływ na ukształtowanie systemu korzeniowego może mieć

Jeśli myślimy o czymś więcej niż kilka krzewów w przydo-

także rodzaj użytej podkładki, np. podkładka Börner wypu-

mowym ogródku, powinniśmy zaopatrzyć się w długie, co

szcza wyraźnie mniej korzeni, ale zagłębiających się mocno

najmniej trzydziesto - czterdziestocentymetrowe sadzonki od-

w głąb, co jest jednym z powodów jej odporności na suszę.

krytokorzeniowe. Tutaj również należy zwrócić uwagę na jakość

Polskojęzyczne źródła podają różne terminy i sposoby

materiału. Niezależnie od tego, jak bardzo atrakcyjna wydaje

sadzenia, często ze sobą sprzeczne, bardzo rzadko przy tym

nam się cena czy odmiana, nie warto sadzić sadzonek słabych,

uzasadniając merytorycznie odmienne poglądy. W tym artykule

źle ukorzenionych, wątpliwego pochodzenia. Mamy w swoich

postaramy się opisać nasze poglądy na ten temat, dokumentując

winnicach krzewy, które po trzech latach uprawy wciąż wyglą-

je w miarę możliwości odpowiednimi danymi.

dają na jednoroczne rośliny. Na tego rodzaju eksperymenty po
prostu szkoda czasu i pracy. Wysiłek włożony w poszukiwanie

Co sadzić?

i pieniądze wydane na pewny materiał szkółkarski dobrej

Nie będziemy pisać tutaj o doborze odmian, to materiał na

jakości, procentuje latami oszczędzając przykrych rozczarowań.

oddzielne obszerne opracowanie. Napiszemy o materiale

Długie sadzonki nie szczepione są materiałem do nasadzeń

szkółkarskim i sposobie jego sadzenia. Spośród dostępnych na

nieco bardziej profesjonalnych i mogą stanowić bazę do

rynku sadzonek nie szczepionych wyróżnić możemy sadzonki:

zakładania winnic w większej skali. Warto podkreślić, że ciągle

- krótkie, otrzymane z jednopąkowego lub dwupąkowego

istnieją jeszcze stare winnice w Europie, gdzie rosną krzewy

odcinka łozy, sprzedawane w zasadzie tylko w niewielkich

klasycznych odmian na własnych korzeniach (pojedyncze

doniczkach,

krzewy przetrwały także w Polsce). W warunkach Polski jest to

- sadzonki nie szczepione długie, odkrytokorzeniowe,

jednak ryzykowna kwestia i szczególnie w uprawie Vitis vinifera

pochodzące z upraw w szkółkach polowych, a otrzymane z 3-4.

może decydować o powodzeniu uprawy lub kompletnej porażce.

pąkowego odcinka łozy.

Korzenie Vitis vinifera są bowiem znacznie mniej odporne na

Te pierwsze mają w zasadzie jedną zaletę można je sadzić

wymarzanie (choć bywają zazwyczaj dość odporne na suszę).

przez cały sezon wegetacyjny (choć polecamy w miarę wczesne

Szanse na powodzenie upraw z sadzonek nie szczepionych

sadzenie, tak aby spędziły większość sezonu w warunkach

w przypadku mieszańców są znacznie większe, choć tracimy

polowych, co da lepsze przygotowanie do zimy). Nie

w tym przypadku możliwość dopasowania do gleby.

rekompensuje to jednak ich wad: przede wszystkim podatności

Trzecim rodzajem sadzonek są długie sadzonki szczepione.

na przemarzanie i suszę (korzenie znajdują się płytko pod

Sadzonki takie mają zazwyczaj ok. 35-45 cm długości,

ziemią) oraz zazwyczaj słabszego wzrostu w ciągu pierwszych

w zależności od kraju pochodzenia i specyfiki lokalnych wyma-

lat po posadzeniu. Możemy i wręcz powinniśmy posadzić je

gań. Większość sadzonki stanowi podkładka, a tylko ok. 5 cm

w niecce, w pierwszym roku wyprowadzić jedną silną łozę,

licząc od góry to naszczepiony zraz właściwej odmiany, z której

następnie nieckę wypełnić ziemią i obsypać kopczykiem na zimę

wybiją w przyszłości pąki. Zwykło się wręcz mówić o naszcze-

(rys. 1). Na wiosnę przycinamy na 1-2 pąki ponad ziemią.

pianiu podkładek zrazami szlachetnymi - dla podkreślenia

W ten sposób uzyskamy odpowiednią głębokość sadzenia,

jakości części owocującej w porównaniu do podkładu (istnieją

stracimy jednak rok na wyprowadzenie odpowiednio długiego

również sadzonki szczepione na bardzo długich podkładach, ale

trzonu korzeniowego. Z uwagi na system produkcji

jest to zagadnienie specyficzne).

przebiegający głównie w doniczkach, sadzonki takie mają w

Sam proces szczepienia winorośli jest dość trudny, a do-

momencie sadzenia bardzo dużo cienkich korzonków, co

kładniej mówiąc trudne jest osiągnięcie wysokiej końcowej

skutkuje większym zagrożeniem wymarzania w pierwszych

jakości przyjęć. W zależności od kombinacji notuje się sukces na

latach. Taki rodzaj sadzonek jest odpowiedni do nasadzeń

poziomie 66-80%, choć bywają i wyniki zarówno bliskie 100%

amatorskich i hobbystycznych.

4

Krzysztof Górka

jak i poniżej 50% (mówimy tu o wynikach profesjonalnych
szkółek). Wyniki szczepień amatorskich są wyraźnie gorsze, co

często zniechęca i skłania raczej do prób nad sadzonkami nie
szczepionymi. Właśnie niski odsetek przyjęć jest dość istotną

kwestią odbijającą się na ostatecznej cenie sadzonek szcze-
pionych. Warto wiedzieć, że w krajach winiarskich profesjo-

nalne sadzonki szczepione są wykonywane z wielką staran-
nością i przy dużym nakładzie środków, w zasadzie można

śmiało powiedzieć, że proces produkcji przypomina dobrze
zorganizowaną fabrykę. Zarówno zrazy jak i podkładki

pochodzą ze specjalnych plantacji matecznych, gdzie posadzono
materiał klasy bazowej - to jest mogący służyć do dalszego roz-

mnażania w klasie o jeden niższej (certyfikowane wolne od wi-

Sadzonki szczepione: u góry sadzonka z przyciętymi korzeniami i

rusów). W ostatnich czasach są to plantacje ściśle określonych i

przyrostami, zawoskowana, gotowa do sprzedaży i sadzenia, długość 35 cm

wyróżnionych pod jakimiś względami klonów, wolnych od wi-

bez korzeni. U dołu sadzonka z nie przyciętymi korzeniami i przyrostami,

zawoskowana tylko przed wysadzeniem do szkółki, długość 40 cm bez korzeni

rusów i corocznie badanych na ich obecność. Plantacje

i przyrostów. Wymaga koniecznie przycięcia na 2- 3 oczka!

podkładek są dodatkowo badane na obecność Agrobacterium.

Największymi producentami podkładek są Włochy i Węgry,

Warto przypomnieć, że podstawowym powodem, dla

materiał na zrazy produkuje się zazwyczaj w krajach

którego winorośl w ogóle się szczepi, jest filoksera - szkodnik,

producentów sadzonek, gdyż często sadzi się specyficzne miej-

który w drugiej połowie XIX wieku prawie zupełnie zniszczył

scowe czy też dopasowane klimatycznie klony. Błędnym jest

europejskie winnice. Jedynym skutecznym środkiem zapobie-

jednak pogląd, że szkółkarze pobierają darmowy materiał ze

gawczym okazało się właśnie szczepienie odmian winorośli

zwykłych winnic, zazwyczaj zarówno zrazy jak i podkładki są

europejskiej Vitis vinifera na podkładkach odpornych na

kupowane od wyspecjalizowanych w tym hodowców, którzy

filokserę, bądź podkładkach, które lepiej lub gorzej filokserę

posiadają winnice mateczne oparte na materiale bazowym.

tolerują.

Zrazy takie szkółkarze nabywają wraz z wniesieniem stoso-

Filoksera występuje w dwóch formach: podziemnej żyjącej

wnych opłat licencyjnych, w przypadku nabywania nowych

na korzeniach oraz w formie napowietrznej, żerującej na

odmian odpornych lub najnowszych klonów odmian

liściach. Na podkładkach amerykańskich pojawiają się obie

klasycznych. Oczywiście ciągle jeszcze wiele winnic, w tym

formy, szczególnie widoczne są jednak galasy na liściach,

najbardziej uznanych winnic na świecie rozmnaża materiał

podczas gdy formy podziemne nie są tak widoczne i groźne,

z własnych plantacji, mając na uwadze zachowanie własnego

z racji na mechanizmy obronne jakie posiadają korzenie

dziedzictwa genetycznego. Jednak materiał tak wyproduko-

podkładek. Na Vitis vinifera odwrotnie, spotyka się głównie

wany może być użyty tylko w tej samej winnicy i nie może być

formę korzeniową i jest ona bardzo groźna, prowadząc do

przedmiotem obrotu! Jest to postępowanie godne pochwały, o ile

śmierci krzewów nie szczepionych. Forma liściowa jest

nie następuje rozmnażanie roślin dotkniętych wirusami.

niezwykle rzadka, choć ostatnio notuje się jej nasilenie.

W takim przypadku warto pobrany materiał sprawdzić na

W czasach pierwszego ataku filoksery w Europie rosły tylko

obecność wirusów lub przeprowadzić procedurę odwiruso-

odmiany Vitis vinifera i tylko na własnych korzeniach, stąd

wania. Być może prace takie zostaną przeprowadzone także

głównym źródłem rozprzestrzeniania szkodnika były

w Polsce, jeśli dojdzie do prób ratowania dziedzictwa

zaatakowane korzenie sadzonek nie szczepionych. Właśnie to,

genetycznego okolic Zielonej Góry, w ramach projektu jaki

w połączeniu z faktem, iż filoksera nie znajduje odpowiednich

prowadzony jest m.in. przy udziale Zielonogórskiego Stowarzy-

warunków do rozwoju w glebach piaszczystych, może wyja-

szenia Winiarskiego oraz partnerów z Niemiec.

śniać dlaczego nie poczyniła spustoszeń w winnicach

Poza etapem szczepienia, wygrzewania i dwukrotnego

zielonogórskich. W Polsce często tłumaczy się to także

woskowania, dalsza produkcja sadzonek jest dość podobna do

klimatem, choć wydaje się, że mimo iż czynnik ten może mieć

wytwarzania długich sadzonek nie szczepionych i polega na

jakieś znacznie, nie jest on jednak kluczowy w możliwości

uprawie w szkółce polowej przez okres od maja do końca sezonu,

rozprzestrzeniania się tego szkodnika.

tj. czasem aż do końca listopada. Po wykopaniu, sadzonki takie

Na razie filoksera nie jest u nas oficjalnie notowana, choć

są czyszczone i zazwyczaj przygotowywane do sprzedaży poprzez

należy pamiętać, że pojawiła się już w krajach ościennych.

skrócenie przyrostów, mocne przycięcie korzeni i finalne

Ocieplanie się klimatu, a wraz z nim stałe przesuwanie strefy

zawoskowanie. Po tych czynnościach sadzonki składowane są

o

uprawy winorośli na masową skalę wskazują, że w niedługim

w chłodniach o kontrolowanej wilgotności, w temp. ok. 2 C

czasie filoksera może stać się zauważalnym problemem także

i czekają na wiosenny sezon sprzedaży. Sadzonki tak przygoto-

u nas. Skoro uprawiamy już nawet takie odmiany jak Riesling

wane są w zasadzie gotowe do sadzenia (wymagają ew. lekkiego

i Pinot Noir (i bynajmniej nie mamy tu na myśli małych

przycięcia korzeni), co przy sadzeniu na dużą skalę jest

plantacji, które trwają dzięki troskliwej opiece ich właścicieli,

niezwykle cenne, gdyż znacznie oszczędza czas.

ale duże plantacje polowe), nie ma powodu by uważać, iż

Sadzonki szczepione pochodzące ze szkółek polowych są w

zawsze pozostaniemy poza strefą możliwości oddziaływania

zasa-dzie jedynym dostępnym materiałem w krajach

filoksery. Rozważenie skali tego zagrożenia pozostawiamy

winiarskich Europy. Uśpione sadzonki gołokorzeniowe służą do

Czytelnikom.

nasadzeń profesjonalnych winnic, natomiast te same sadzonki,

ale umieszczone w dużych doniczkach i będące w stanie

Dalszy ciąg na str. 10

wzrostu, trafiają do nasadzeń amatorskich.

5

Aromat wina jest bardzo

a dym tytoniowy w Grenache.

złożony, kształtuje go tak wiele

Aromaty mineralne - ziemiste w czerwonych, mine-

związków chemicznych o róż-

ralne w białych.

nych właściwościach, że bada-

Analiza zapachu podczas degustacji powinna przebiegać

nie go jest najtrudniejszym

w kilku etapach: przed zamieszaniem wina w kieliszku i przy-

etapem oceny organoleptycznej.

najmniej dwukrotnie po zamieszaniu.

Określenie poszczególnych za-

Za wszystkie charakterystyczne zapachy odpowiedzialne są

pachów sprawia wiele proble-

związki lotne win. Kształtują one nie tylko aromat wina, ale są

mów początkującym degusta-

również przyczyną przykrych zapachów.

torom, w związku z czym uszeregowanie ich w grupy pozwala

Zapachy niepożądane w winie powstają w wyniku błędów

na uporządkowanie wrażeń zmysłowych i ułatwia ich

popełnionych przy jego wyrobie. Przyczyn wad i chorób wina

nazwanie.

istnieje bardzo wiele. Jednym z najnowszych odkryć wyjaśnia-

Wszystkie aromaty wina, zarówno te pożądane jak i nie-

jących tajemnicze pojawianie się obcych zapachów było

pożądane, można podzielić na pierwotne - pochodzące z samych

zidentyfikowanie występujących w winie drożdży z rodzaju

winogron (charakterystyczne dla danych odmian i szczepów),

Brettanomyces. W przeciwieństwie do drożdży szlachetnych po-

fermentacyjne - powstałe podczas fermentacji moszczu oraz

siadają one zdolność rozwoju w bardzo niskich temperaturach

leżakowe - powstające podczas dojrzewania win w beczkach

i są o wiele mniej wymagające jeśli chodzi o odżywianie.

dębowych i butelkach.

Efektem ich obecności są przykre zapachy, takie jak: zapach

Aromaty owocowe - grupa najczęściej spotykanych

plastrów opatrunkowych, końskiego siodła, wędzonek i przy-

aromatów. Najbardziej intensywne aromaty świeżych owoców

praw, zjełczałego tłuszczu, zwierzęcego potu i bardzo dojrzałego

spotyka się w winach młodych. W winach starszych zapachy

sera pleśniowego, a także tzw. zapach „mysi” (z ang. „Brett

owoców dojrzałych, suszonych i konfitur. Wina czerwone

character”). Związki chemiczne odpowiedzialne za charaktery-

pachną zazwyczaj owocami ciemnymi, białe - jasnymi.

styczny „mysi zapach” zepsutego wina to 2- acetylotetrahy-

Sauvignon Blanc jest znany z zapachu agrestu; Chardonnay dropirydyna, 2- etylopiperydyna oraz 2- acetylopirydyna,

grejpfruta; Cabernet Sauvignon - czarnej porzeczki, a Merlot -

zapach zjełczałego tłuszczu świadczy o obecności w winie kwasu

czerwonej porzeczki.

izowalerianowego, zapach wędzonego mięsa sygnalizuje

Aromaty kwiatowe - częściej spotykane w winach

pojawienie się 4- etylogwajakolu, zaś zapach plastrów

białych (jasne kwiaty) niż w czerwonych (ciemne kwiaty).

opatrunkowych i stajni 4- etylofenolu.

W winach dojrzałych występują ponadto częściej zapachy

Wina produkowane z wykorzystaniem najnowszych

kwiatów suszonych. Niemiecki Riesling często pachnie

technologii są filtrowane, co oczywiście wpływa pozytywnie na

kwiatem brzoskwini; węgierski Tokaj miewa aromat kwiatu

ich klarowność i czystość mikrobiologiczną, lecz pozbawia

lipy; włoskie Nebbiolo suszonych kwiatów, a Syrah - fiołków.

trunku pełni bukietu. Przy wystąpieniu wady zapachu wina

Aromaty roślinne - tzw. aromaty zielone (np. trawiaste)

łatwiej niż w przeszłości jest zidentyfikować związki za nią

wskazują na wadę wina. Jednak aromat szparagów i papryki

odpowiedzialne, dotrzeć do przyczyny ich wystąpienia oraz

(jak w Sauvignon Blanc) albo siana (jak w Verdicchio) może

przedsięwziąć środki zapobiegawcze.

być cennym walorem wina.

____________________

Aromaty korzenne, bakalie, słodycze - budzące

* Fragment magisterskiej pracy dyplomowej pt. „Wpływ wybranych

najprzyjemniejsze skojarzenia, wyczuwalne w winach

parametrów na ekstrakcję związków lotnych wina białego techniką

szlachetnych, dojrzałych, często takich, które miały kontakt

mikroekstrakcji do fazy stacjonarnej (SPME)”, wykonanej w Instytucie

z drewnem dębowym. Stanowią często najważniejsze nuty

Technologii Żywności Pochodzenia Roślinnego Akademii Rolniczej im.

zapachowe win czerwonych, np. aromat goździków występuje

Augusta Cieszkowskiego w Poznaniu pod kierunkiem prof. dr hab. Henryka
Jelenia.

w winach Barbera, Gamay, Pinot Noir i Blauer Zweigelt;
aromat pieprzu - Zinfandel, Tanna i Cabernet Sauvignon;

aromat cynamonu - Nebbiolo i Pinotage; orzechów laskowych -
Chardonnay, Chenin Blanc, Neuburger, Fiano, Pinot Gris;
migdałów - Viognier. Aromat orzecha kokosowego wskazuje,

że wino dojrzewało w beczkach z dębu amerykańskiego.

Aromaty zwierzęce i grzybowe- charakterystyczne dla

win czerwonych; w winach białych od razu definiowane jako
wada. Aromaty zwierzęce często wyczuwa się w dojrzałych
winach czerwonych, np. piżmo w Blaufrankisch, dziczyznę
w Mourvedre lub skórę w Sangiovese, a trufle w Syrah i Merlot.

Aromaty drewna, dymne i przypalone - spotykane

w winach, które dojrzewały w beczce z drewna dębowego:
Tempranillo ma aromat drewna sandałowego, a Tannat
cedrowego. Aromat przypieczonego chleba wyczuwa się np.
w dojrzałym Chardonnay; gorzkiej czekolady w Blaufrankisch,

6

Ewelina Grad

7

gospodarczego, owoce są wykorzystywane na przetwory lub spożywane

jako deserowe. Zasadniczym celem założenia winnicy była history-

zująca aranżacja otoczenia, mająca nawiązywać do tradycji cyster-

skich. Zakon ten, o francuskim rodowodzie, sprowadzał do Polski

winorośl i propagował jej uprawę. W średniowieczu, czasie naj-
większego rozkwitu cystersów, klimat w Europie był dość łagodny i po-

Bezpośrednio przy drodze krajowej nr 3, w połowie odległości

zwalał z sukcesem parać się uprawą winnych gron. Choć wino produ-

między Zieloną Górą a Gorzowem Wlkp. leży wieś Gościkowo, w której

kowane w tutejszych klasztorach było gorszej jakości niż to z południa

znajduje się barokowy, pocysterski zespół klasztorny. Obiekt ten nosi

Europy, jednak wytwarzano je przede wszystkim na użytek litur-

własną, historyczną nazwę Paradyż i jest uważany za najcenniejszy z

giczny (by nie sprowadzać za bardzo wysoką cenę wina z Francji czy

klejnotów architektury Ziemi Lubuskiej. Początkiem sięga roku 1236,

Italii). Na zachowanym w tutejszym kościele XVI-wiecznym obrazie

kiedy to wojewoda poznański Mikołaj Bronisz, mąż szlachetny i bo-

pokazującym widok ówczesnego Paradyża widać wyraźnie, że

gaty w zasługi dla ojczyzny, dotknięty jednak brakiem potomstwa,

wzgórza otaczające klasztorny kompleks nie są zalesione, jak to jest

postanowił część swoich dóbr przeznaczyć na fundację dla zakonu

dziś, ale porośnięte jakimiś zielonymi, gęsto nasadzonymi i niezbyt

cystersów. Z opactwa Lehnin przybyło wtedy pierwszych kilkunastu

wysokimi krzewami. Być może są to właśnie uwiecznione przez

mnichów, a na siedzibę nowego klasztoru wyznaczono im wieś

malarza paradyskie winnice, doskonale nadające się do uprawy na

Gościchowo. Zakonnicy zauroczeni urodą malowniczej doliny Paklicy

łagodnych, dobrze nasłonecznionych stokach doliny Paklicy.

nazwali to miejsce „Paradisus Sanctae Mariae”, czyli „Raj Matki

Warto zobaczyć: późnobarokowy ołtarz główny z 1739 r. i całe

Bożej”. Stąd w wersji spolszczonej powstała nazwa „Paradyż”.

skomponowane z nim wyposażenie kościoła; relikty XIV i XV-

Działalność zakonu cystersów bardzo ożywiła nie tylko sferę

wiecznych fresków na ścianach nawy południowej oraz bogate XVIII-

intelektualną i duchową, ale także gospodarczą regionu. To

wieczne freski w Kaplicy Św. Krzyża; łaskami słynący obraz Matki

zgromadzenie o francuskim rodowodzie, otwarte na nowoczesne

Bożej Paradyskiej z 1665 r.; przed kościołem rokokową statuę Maryi

doświadczenia w wielu dziedzinach i posiadające swoje konwenty w

Niepokalanej; muzeum z ekspozycją sprzętu liturgicznego i innych

całej Europie, znacznie się przyczyniło do wymiany myśli i roz-

pamiątek związanych z historią miejsca.

powszechnienia wielu nowinek m.in. z dziedziny rolnictwa i ogro-

Warto wiedzieć: W klasztornej bibliotece znajduje się zbiór

dnictwa, melioracji, rzemiosła, architektury i sztuki. Paradyż niemal

bezcennych rękopisów i druków, wśród nich unikatowy „Antyfonarz

do końca XVIII w. rozwijał się kwitnąco zarówno pod względem

Lubuski” oraz tzw. „Mszał Lubuski”. W krypcie pod kościołem

gospodarczym, jak i kulturalnym. Nie przeszkodziły temu liczne

spoczywają doskonale zachowane (bez mumifikacji) ciała kilku-

doświadczenia wojen, rabunków czy pożarów. Ze wszystkich tych

dziesięciu zakonników sprzed XVIII w. Miejsca te nie są jednak

klęsk klasztor powstawał nie tylko odradzając się do poprzedniego

dostępne dla zwiedzających. Ogród klasztorny przylega od południa do

stanu, ale nawet rozwijając się jeszcze bardziej. Tak było np. po dwóch

rzeki Paklicy, która łącząc się z jez. Paklicko Wielkie od zachodu, a od

największych pożarach (1633 i 1722 r.), wskutek których uległ

wschodu zmierzając do Obry i Warty, stanowi niezwykle atrakcyjny

zniszczeniu gotycko-renesansowy obiekt, ale - mimo poważnych

szlak kajakowy. Jest to też obszar krajobrazu chronionego. Każdego

trudności gospodarczych został odbudowany i powiększony, a ponadto

roku odbywa się tu międzynarodowy festiwal muzyki dawnej

wzbogacony zachowanym do dziś późnobarokowym wystrojem.

„Muzyka w Raju”, uważany za jedną z najbardziej prestiżowych

Klasztor stał się także bardzo ważnym ośrodkiem ochrony

imprez muzycznych w Europie.

polskości na tych terenach, których przygraniczny charakter od
wieków rodził zrozumiałe zagrożenia. Cieszył się bezpośrednią opieką
królów Polski, m.in. z ich polecenia od XVI w. funkcję opata mogli
sprawować tylko Polacy. Z tego powodu w okresie wzmożonych
działań germanizacyjnych w XIX w. konwent został najpierw
ograniczony w możliwości działania, a następnie w 1810 r. poddany
kasacie. Ostatni mnisi opuścili Paradyż w 1834 r. i od tego czasu aż do
roku 1945 obiekt był wykorzystany na potrzeby niemieckiego
szkolnictwa.

Od końca II wojny światowej i powrotu Ziemi Lubuskiej do

Polski klasztor ponownie znalazł się pod opieką Kościoła Katolickiego.
Od 1947 r. mieści się w nim Wyższe Seminarium Duchowne diecezji
gorzowskiej (obecnie zielonogórsko-gorzowskiej). W latach 1964-
1968 gruntownie odrestaurowano obiekt i przystosowano do nowych

potrzeb. Następnie w latach 1997-2000 dokonano kompleksowej
odnowy elewacji obiektu, przywracając mu bogatą, barokową

kolorystykę. Zadbano również o aranżację otoczenia i przystosowanie
do obsługi turystów i pielgrzymów. Od roku 2006 podjęto z kolei prace
nad rekonstrukcją barokowego wystroju wnętrza świątyni,
współfinansowane przez Unię Europejską. Dziś Wyższe Seminarium
Duchowne w Paradyżu cieszy się statusem najstarszej szkoły wyższej
w regionie (od 1947 r.), a ponadto jest miejscem nie tylko kształcenia
przyszłych duchownych, ale również ważnym ośrodkiem
pielgrzymkowym i kulturalnym.

Winnica paradyska powstała w 2005 r. dzięki uprzejmości

państwa Krojcigów z Górzykowa, którzy na prośbę ówczesnego księdza
rektora podzielili się sadzonkami winorośli. Blisko 5000 krzewów
posadzono na skierowanej ku południowi pochyłości terenu wzdłuż
muru klasztornego ogrodu oraz przed elewacją południową budynku.
Warunki klimatyczne i glebowe okazały się tak dobre, że winnica
zaowocowała bardzo obficie już w rok po nasadzeniu. W 2007 roku
dostarczyła blisko 600 kg owoców. Nie ma ona większego znaczenia

Ks. Paweł Bryk

Hohnberg. Strome wzgórze po zachodniej stronie szosy

kożuchowskiej (Freystädter Chaussee), naprzeciwko browaru
Bergschloßbrauerei. Najwidoczniej bardzo stara nazwa. Już

w zamierzchłych czasach (1447 r.) wzgórze było obsadzone
winoroślą. Pochodzący z tamtych czasów domek winiarski

Löbtenz. Ciąg pagórków na południe od miasta, z win-

z wieżyczką, stojący na szczycie wzgórza, przetrwał do połowy

nicami i sadami. Pochodzenie nazwy niejasne (patrz moja hi-

ubiegłego wieku. W księdze miejskiej z lat 1686-1691 nazwa

storia miasta: „Geschichte der Stadt Grünberg, Schles”, str. 113

w formie Huhnberg. Dawniej dla obniżenia terenu na

i 410), prawdopodobnie określenie zielonego zakątka, w którym

zachodnim podnóżu wzniesienia kilkakrotnie wystąpiło

zielonogórzanie w dawnych czasach odprawiali taniec dożyn-

określenie Hohngrund.

kowy, który jeszcze dzisiaj nazywany jest Lobetanz u naszych

W jednym z protokólarzy rady miejskiej znajduje się

sąsiadów w okolicach Żar i Gubina w Brandenburgii. Już

określenie im hohlen Grund gegen der Hermannsdorffer Straße

bardzo długo w użyciu, w rozmaitych formach, dzisiaj po-

(czyli Ochelhermsdorferstraße, ul. Botaniczna). Być może

wszechnie jako Löbtenz. Zgodnie z zapisem kronikarskim

z czasem skrócono hohlen Grund do Hohngrund, podobnie jak

podczas wielkiej zarazy w 1314 roku mieszkańcy miasta

w przypadku ulicy Hohle Weg Hohlweg.

znaleźli tutaj bezpieczne schronienie i z wdzięczności wybu-

1619 r.: Hohberg.

dowali na tym miejscu kaplicę poświęconą Marii Dziewicy.

1640: auffm hohen Berge, auffm Hohenberge.

Najwyższy punkt wzniesień Löbtenz ma 170 m n.p.m.

Księga miejska z lat 1671-1679, str. 424 1679 r.: aufm

Księga podatkowa (Steuerbuch) z roku 1696: Lobetänzer.

Hohnberge.

1723 r.: Lebetentz.

Księga miejska z lat 1686-1691, str. 112a 1688 r.: in der

1724 r.: Löwetentz.

hohen Bergen.

1729 r.: Löbetäntze, tak samo w roku 1739.

Księga miejska z lat 1686-1691, str. 223 1691 r.: auf den

1736, 1737 i 1739 r.: Löwetäntze.

Huhnbergen.

1737 r.: Löbetantz.

Protokólarz rady miejskiej z lat 1740-1742, str. 168: im

1738 r.: Lebetans.

hohlen Grund gegen der Hermannsdorffer Straße.

Protokólarz rady miejskiej z lat 1740/42, str. 435 - 1742:

__________________________

welcher beim Löbetenz lieget.

* Johann Friedrich Zöllner: Briefe über Schlesien, Krakau, Wieliczka, und

Protokólarz rady miejskiej z lat 1746/48, str. 126 - 1748: auf

die Grafschaft Glatz auf einer Reise im Jahr 1791 geschrieben von J. F. Zöllner,

dem sogenannten Löwen Tanz.

Königl. Preuss. Ober- Consistorialrath, Probst in Berlin, Mitglied der

Protokólarz rady miejskiej z roku 1768, str. 62, na odwrocie:

Akademie der Wissenschaften etc. Mit Kupfern. Erster Theil. Berlin: bei

auf dem Löwentanz.

Friedrich Maurer 1792.

** Acta betreffend die Weingärten-Reviere zu Grünberg 1830. Archiwum

1791 r. (Zöllnera „Briefe über Schlesien”*): Löbentanz.

Państwowe w Zielonej Górze, Akta miasta Zielona Góra, sygn. 2345.

1827, 1829 i 1833 r. („Grünberger Wochenblatt”): tak samo

*** Dawny dworzec miejski linii kolejowej do Szprotawy,

Löbentanz.

**** Po I wojnie światowej.

1836 r. (Acta betr. Weingärten-Reviere)**, 1833 i 1846

(„Grünberger Wochenblatt”) jeszcze raz Löwentanz.

Fragment przygotowanej do druku książki Hugo

1863 r. („Grünberger Wochenblatt”): nawet w formie

Schmidta „Topografia dawnej Zielonej Góry” (tytuł

Löwendank.

oryginalny: „Flurnamen der Stadt Grünberg, Schl. und

Lattwiese. Nazwa wzmiankowana już w 1641 r. (auf der

ihrer nächsten Umgebung. Zusammengestellt von

latt Wiesen). We wschodniej części miasta, od XVII stulecia do

H. Schmidt, Städt. Archivar, Mitglied der Historischer

czasów najnowszych obszar przeznaczony pod grunty rolne,

Komission für Schlesien”. Grünberg, Schlesien 1925).

ogrody warzywne, winnice i sady. Pierwotnie zapewne łąka na

Według manuskryptu autora, przechowywanego

lekkiej gliniastej glebie. Jeszcze dzisiaj glina w miejscowym

w Archiwum Państwowym w Zielonej Górze, akta

narzeczu to Latt. Teraz na terenie Lattwiese znajduje się

miasta Zielona Góra, sygn. 526. Tłumaczenie z nie-

dworzec Oberstadt***, duży plac zabaw i baraki mieszkalne

mieckiego, redakcja i przypisy Mirosław Kuleba.

zbudowane przez władze miejskie dla uchodźców****.

Na południowej stronie Lattwiese - Ruhleben, teren

należący przed 1842 r. do byłego landrata von Nickischa. W

nowszych czasach w posiadaniu rodziny Eichler (ogrodnictwo
szklarniowe). Obecnie teren Ruhleben przecina linia kolei
wąskotorowej do Szprotawy, a część została kupiona przez

właścicieli tutejszej fabryki, braci Karla i Hansa Jancke.
„Grünberger Wochenblatt” z 1842 r., nr 9: jetzt Ruhleben
genannt.

Po drugiej stronie Lattwiese stała w dawnych czasach prasa

winiarska Bahdes Presse (bei Bahdes Presse etc.), właściwie
Pahdes Presse, od nazwiska mieszkającego tutaj w końcu XVII
stulecia kupca Zachariasa Pahde von Creutzenstein, który
posiadał tuejsze grunty i dom winiarski z prasą. Nazwa już od
dawna zapomniania, ale obecna jeszcze na mapie Reichela z
1807 r. jako rewir winiarski.

Protokólarz rady miejskiej z lat 1740-1742: neben der

sogenannten Padeschene Presse.

8

Hugo Schmidt

9

N R 2 6 • M Ä R Z 2 0 0 8

Das Manuscript der Abhandlung

mit dem Titel „Flurnamen der
Stadt Grünberg, Schl. und ihrer
nächsten Umgebung” von Hugo
Schmidt, Städtischer Archivar
und Mitglied der Historischer
Komission für Schlesien. Das
Original ist im Staatischen Archiv
in Zielona Góra aufbewahrt,
Akta miasta Zielona Góra,
Sign. 526.

nieco tańsze z racji na mniejsze nakłady pracy, niższe zużycie
wosku oraz brak kosztów przechowywania. Niestety oznacza to

przeniesienie sporej części pracy na przyszłych hodowców i pod-
niesienie ich ryzyka. Sadzonki takie powinny być przed

sadzeniem przycięte, zarówno przyrosty jak i korzenie, a na
zimę starannie zakopczykowane. Następnie w grę wchodzi

Czy więc sadzić sadzonki własnokorzeniowe czy

również wiosenne rozgarnięcie, które jeśli przeprowadzone jest

szczepione? Jest to uzależnione od wielu dodatkowych

za późno, może skutkować oberwaniem młodych, bardzo

czynników związanych z planami i oczekiwaniami winiarza.

delikatnych przyrostów lub ich spaleniem po wystawieniu na

Odpowiedni dobór podkładki pozwala na prawidłowy wzrost

pełne słońce. Sadzenie na jesieni obarczone jest zatem

krzewu w glebie zawierającej znaczne ilości wapnia, zwiększa

koniecznością poniesienia większych nakładów pracy na

odporność na suszę, okresowe zalewanie czy zwiększone

okopanie sadzonek i większym ryzykiem wypadów, czyli

zasolenie. Podkładka daje również możliwość regulacji siły

w efekcie może oznaczać większe koszty mimo tańszych

wzrostu krzewu: silnie rosnące odmiany na żyznych glebach

zakupów.

szczepi się na podkładkach ograniczających wzrost, słabo

Sadzenie wiosenne zwalnia sadzących z tych dodatkowych

rosnące, na słabych glebach - na podkładkach zwiększających

prac i ryzyka. Sadzonki przez zimę przechowywane są przez

wzrost. Jest też ważnym sposobem regulacji plonów, czyli

producentów w optymalnych warunkach pod względem

wpływania na jakość owoców, a zatem i wina. Może być świetną

temperatury i wilgotności. Dodatkowo, zazwyczaj są one

bronią w ręku świadomych swego celu winiarzy. Jako przykład

wówczas po finalnej obróbce, czyli gotowe do sadzenia.

można podać szczepienia jakościowych (tj. o małej wydajności,

W zależności od skali nasadzeń i dostępnych sprzętów, samo

a o dużym nasileniu aromatów) klonów Pinot Noir np.

sadzenie trwa często od kilku dni do kilku tygodni, a hodowcy

francuskiego Entav 115 czy niemieckich Gm 20-16 i Gm 20-19

rzadko mają wówczas czas na dodatkowe prace przygotowujące

na podkładkach ograniczających lub mających umiarkowany

sadzonki do sadzenia. Planując nasadzenia warto zatem

wpływ na plonowanie, np. 169-49 Couderc lub SO4.

skorzystać ze sprawdzonych rozwiązań, odpowiednio wcześnie

Przeciwieństwem takiego postępowania jest szczepienie klonów

zamówić właściwą dla posiadanej gleby kombinację, a sam

produkcyjnych (tj. plennych) lub odmian o naturalnie dużej

towar odebrać dopiero na wiosnę, już w terminie dogodnym do

płodności np. Müller-Thurgau czy Dornfelder na podkładkach

sadzenia. W naszym kraju temperatury powietrza, a co za tym

wzmacniających plonowanie, jak np. 5BB. Zatem już

idzie temperatury gleby, osiągają odpowiednie wartości (czyli

sam zakup przez winiarza kombinacji klonu i podkładki

ok. 7-10 C) w połowie kwietnia. Sadzenie należy kończyć pod

decyduje w znacznym stopniu czy produkcja wina będzie

koniec maja. Jeśli mamy materiał uśpiony pochodzący z

ukierunkowana w kierunku jakości, czy raczej ilości. W wa-

chłodni, wówczas samo sadzanie można przeprowadzić także w

runkach Polski postępowanie „na ilość”, choć pozornie za-

czerwcu, jednak w takim przypadku rośliny nie spędzą już

chęcające, może w praktyce oznaczać znacznie większe ryzyko

całego sezonu w polu, co skutkuje słabszym wzrostem w

uszkodzeń mrozowych, z racji oczywistego negatywnego

pierwszym roku. Oczywiście termin sadzenia nie jest stały i

wpływu obciążenia na mrozoodporność.

zależy od pogody. W 2007 roku, w którym wiosna rozpoczęła się

O szczepieniu i podkładkach szerzej w artykule dr Jacka

bardzo wcześnie, na Węgrzech sadzenie rozpoczęło się w marcu i

Lewko „Podkładki dla winorośli”, który ukazał się na łamach

w zasadzie pod koniec tego miesiąca zakończyło się. Sadzenie w

„Winnic Polskich”.

Niemczech odbywało się ok. 1-2 tygodnie później i w połowie

Kiedy sadzić?

kwietnia, gdy zazwyczaj rusza sadzenie w Polsce, miało się ku

Gołokorzeniowe sadzonki winorośli sadzimy w okresie

końcowi.

spoczynku: jesienią po wykopaniu ich ze szkółki lub wiosną, po

Kolejne różnice wynikające z terminu sadzenia to moment

bezpiecznym i właściwym przechowaniu przez zimę. Musimy

rozpoczęcia wegetacji. Sadzonki sadzone jesienią zazwyczaj

wyraźnie zaznaczyć, że w krajach winiarskich zwyczajowo

wcześniej startują na wiosnę. Wynika to z kilku powodów: po

stosowanym terminem jest termin wiosenny. Termin jesienny

pierwsze będąc w ziemi od jesieni nieco się przez ten czas

jest jednak również możliwy (z biologicznego punkt widzenia

ukorzeniają, akumulują też ciepło przez całą wiosnę od pierw-

może nawet lepszy), jednak z paru względów niezbyt dla

szych ciepłych dni. W drugiej połowie kwietnia mogą one

winiarzy wygodny. Z sadzeniem jesiennym spotykać się można

startować właśnie wtedy, gdy sadzimy sadzonki pochodzące

w krajach Europy Środkowowschodniej (Słowacja, Węgry),

z chłodni. W zależności od ilości ciepła jakie zakumulowały od

choć najpopularniejsze wydaje się być właśnie w Polsce. W in-

czasu opuszczenia chłodni, sadzonki „wiosenne” mogą być

nych krajach jest to rzecz niezwykła lub stosowana absolutnie

lekko pobudzone i „wystartować” w 2-3 dni po posadzeniu, ale

wyjątkowo. Czemu tak się dzieje? Wynika to po części z tradycji,

może tez to zająć nawet do 2-4 tygodni gdy są w stanie

a przede wszystkim z dostępności materiału w danym okresie.

głębokiego uśpienia. W efekcie sadzonki z jesieni mają przewagę

Stosunkowo znaczna część produkcji szkółkarskiej ze

wzrostu (która jednak znika w ciągu sezonu), lecz są bardziej

Słowacji i Węgier, a po części także z Polski, to sadzonki gołoko-

narażone na przymrozki. Bardzo duże przymrozki, jakie

rzeniowe szczepione, pochodzące ze szkółek polowych ale bez

wystąpiły w Polsce poprzedniej wiosny, okazały się po części

finalnego etapu obróbki, jaki zazwyczaj wykonywany jest po

groźne także dla sadzonek sadzonych na wiosnę, przynosząc

wykopaniu, często dopiero w grudniu. Polega on na przycięciu

gorsze efekty przyjęć, choć mimo wszystko wydaje się, że ich

przyrostów do 2-3 pąków (tj. bardzo krótko na ok. 2-3 cm),

powolne budzenie zazwyczaj pozwoli przetrwać lub ominąć

skróceniu korzeni do ok. 15 cm i finalnym zawoskowaniu. Bez

moment nadejścia przymrozków. Nie bez znaczenia jest też fakt,

wykonania tych czynności sadzonki mogą być gotowe znacznie

że pod woskiem kryje się cała główka najeżona pąkami. Po

szybciej, powiedzmy już w połowie listopada, co daje czas na

szybkim starcie jednego lub dwóch pąków, dość często zdarza się

zasadzenie przed zimą. Niewątpliwie mogą być też dzięki temu

10

Krzysztof Górka

Dalszy ciąg ze str. 5

sytuacja, że po miesiącu staruje z główki kolejnych kilka pąków.

późną jesienią, w listopadzie lub grudniu, sadzonki obsypuje się

Sprawia to mnóstwo dodatkowej pracy, gdyż należy je regu-

kopczykami ziemi. W Niemczech zaleca się stosowanie tej

larnie usuwać, tak aby rósł tylko jeden najsilniejszy pęd (lub

metody przez pierwsze 2-3 lata, chociaż niektórzy winiarze

centralnie umieszczony i prosty), z drugiej jednak strony daje

stosują ją także w latach późniejszych. Wydaje się, że takie

dodatkowe zabezpieczenie, gdy z jakichś przyczyn wypadną

zabezpieczanie jest w warunkach Polski niezbędne. Oczywiście

główne pąki, np. z powodu mrozu bądź przypadkowego wyła-

mogą się u nas zdarzyć mrozy uszkadzające wszystkie

mania.

owocujące pąki czy znaczne części nadziemnego drewna i to
nawet w regionach zachodnich, jednak opisane obsypywanie

Jak głęboko sadzić?

krzewów czy młodych sadzonek sprawia, że w dobrej kondycji

Jak już powiedzieliśmy, w polskojęzycznych źródłach spot-

powinna przetrwać podziemna cześć drewna, co zapewni

kamy różne, często sprzeczne ze sobą, metody sadzenia.

przetrwanie krzewu poprzez wybicie śpiących pąków z okrytej

Pierwsza z nich zakłada, że główka sadzonki powinna

części pnia. Na ostateczny wynik ekonomiczny wpłynie fakt, czy

znajdować się kilka centymetrów pod poziomem gleby. Ma to

takie mrozy dotkną nas co 2-3 lata czy raz na 20-30 lat, czyli

uchronić sadzonkę przed przemarzaniem, co jest szczególnie

tylko raz w trakcie przewidywanego życia winnicy.

ważne dla sadzonek szczepionych, ponieważ samo miejsce
szczepienia w pierwszych latach życia krzewu jest znacznie
mniej odporne na niskie temperatury. Ten sposób sadzenia jest
jednak niebezpieczny, głównie dla sadzonek szczepionych
właśnie, ze względu na możliwość pojawienia się korzeni
rosowych (podpowierzchniowych), wyrastających ze zraza. Na
fotografii przedstawiamy system korzeniowy 3-letniego krzewu
(Riesling/SO4), który posadzony został zbyt głęboko. Górny
poziom korzeni (korzenie rosowe) wyrosły w większości ze
zraza naszczepionej odmiany. W wyniku ich rozwoju, korzenie
poziomu średniego i korzenie podstawowe (stopowe) są słabiej

wykształcone. Ponieważ system korzeniowy winorośli ma
stosunkowo niewielką odporność na niskie temperatury

o

(odmiany V. vinifera: -5 do - 7 C, mieszańce amerykańskie

o

o

i podkładki: - 8 do - 12 C, a nawet wg Galeta do - 15 C),

sytuacja taka jest bardzo niebezpieczna. W razie mroźnej

bezśnieżnej zimy korzenie rozmieszczone blisko powierzchni

gleby bardzo łatwo przemarzają i obumierają. Głębiej położone,

źle wykształcone korzenie mogą okazać się niewystarczające do
należytego odżywienia nadziemnej części krzewu. W skrajnym

przypadku może to doprowadzić do śmierci całej rośliny,

poprzedzonej etapem obierania kory. Możliwe jest również
odrzucenie podkładki przez zraz. Jedynym wyjściem w tej

sytuacji jest systematyczne usuwanie korzeni podpowierzchnio-

wych.

W najczęstszym wypadku następuje jednak tylko osłabienie

efektu szczepienia. Zalecenia co do takiego sadzenia
spotykaliśmy w szkółkach amerykańskich z północnych

regionów USA, jednak i w Europie są zwolennicy jednoczesnej

uprawy na różnych korzeniach, widząc w tym jednoczesne
plusy.

Druga metoda, zalecana przez większość specjalistów,

Korzenie rosowe powstałe w okresie okrycia sadzonki ziemią, tj. od jesieni

zakłada sadzenie z główką sadzonki umieszczoną kilka

do wczesnej wiosny. Wyrastają tuż nad kalusem, czyli z miejsc bliskich

centymetrów powyżej poziomu gruntu, 5 cm przy przyszłej

naszczepionego niegdyś pąka

uprawie ręcznej i ok. 8 cm przy przewidywanej uprawie

mechanicznej. Na kolejnej fotografii przedstawiony jest system

Krzysztof Górka

korzeniowy 3-letniego krzewu Riesling/SO4, posadzonego wg tej
metody. Nie zawsze chroni to przed wyrastaniem korzeni

rosowych, jednak nawet w wypadku ich pojawienia się,
wyrosną one z podkładki, co oddala niebezpieczeństwo
odrzucenia zraza (istnienie korzeni w wyższych cieplejszych
warstwach ma też swoje plusy wpływając na przyśpieszenie
dojrzewania). Brak korzeni rosowych sprzyja rozwojowi
korzeni niższych poziomów, co widać wyraźnie przy po-
równaniu poniższych fotografii. Ponieważ miejsce szczepienia,
przy zastosowaniu tej metody sadzenia jest narażone na
przemarzanie, na okres zimowy zaleca się jego osłanianie -

11

Zielonogórskie Stowarzyszenie Winiarskie

Adres redakcji: ul. Wyspiańskiego 40/9 • 65-036 Zielona Góra

tel. [phone] • e-mail: [e-mail]

www.winiarze.zgora.pl

Skład: iNC Dariusz Golczyk • [e-mail]

Redaktor naczelny: Mirosław Kuleba

Sekretarz redakcji: Przemysław Karwowski

Wydanie dofinansowano ze środków Urzędu Miasta Zielona Góra

12

tel. [phone]

W gościnnych salach Muzeum Wina w Zielonej Górze

15 lutego br. miało miejsce seminarium poświęcone realizacji
unijnego projektu Leonardo da Vinci -„EUREVINQ”. Orga-

nizatorzy spotkania, Państwowy Instytut Badawczy w Radomiu
przy współpracy z zielonogórskimi winiarzami przedstawili
referaty nawiązujące do komponentu D projektu: „Marketing

wina”. Słuchacze seminarium, wśród których byli przedstawiciele

Urzędu Miasta, restauratorzy i właściciele sklepów branży winiar-
skiej, członkowie Zielonogórskiego Stowarzyszenia Winiarskiego

oraz pracownicy Inspektoratu Jakości Handlowej Artykułów

Rolno-Spożywczych, wysłuchali następujących referatów:

1. „Założenia Programu Eurevinq”- Ludmiła Łopacińska z

Państwowego Instytutu Badawczego w Radomiu

2. „Tradycje winiarskie w kulturze i gospodarce regionu”-

Roman Grad.

3. „Promocja i komunikacja przy sprzedaży wina”-

Przemysław Karwowski.

4. „Wpływ spożycia wina na organizm człowieka”- dr Marek

Senator.

5. „Europejski Salon Win” jako wybrany przykład promocji

wina - dr Marek Senator.

W ramach seminarium uczestnicy zwiedzili Zielonogórskie

Muzeum Wina, a na zakończenie odbyła się prezentacja winnicy
„Julia” Małgorzaty i Romana Grad ze Starego Kisielina.

W spotkaniu uczestniczyli także goście z Niemiec -

koordynator projektu dr Wolfgang Rademaker oraz obserwator
Christina Müller.

Zajrzyj do nas a znajdziesz :
• sprzęt do wyrobu
i przechowywania wina,
• drożdże i inne preparaty
uszlachetniające,
• produkty do pielęgnacji
winorośli,
• sprzęt do degustacji wina,
• winiarskie upominki,
• i wiele innych.

„Jedno takie miejsce,
jedna taka piwnica,
jeden taki sklep...”

ki

n

o

W

e

n

u

s

u

l.

S

ik

o

rs

ki

e

g

o

Al.. Konstytucji 3 Maja

3

2

w

p

iw

n

ic

y

w

e

jś

c

ie

p

rz

e

z

K

w

ia

c

ia

rn

ię

ul. Sikorskiego 32

65-454 Zielona Góra

tel. [phone]

www.winiarz.pl

Realizujemy zamówienia indywidualne
Dla stałych klientów rabaty i upominki