>@0B8=:8 - GB> AB>8;8 8 :0: 8E 45;0;8. // 5=56=>5 >1@0I5=85 2
5;0@CA8 // www.brcoins.com/boratinki-chto-stoili-i-kak-ih-delali/#more-583
(VIII.2009)
Boratynki  ich wartość i sposób produkcji, w: Obieg pieniężny
na Białorusi
z rosyjskiego przełożył Cezary Wolski
Zanim jeszcze na świecie pojawiła się
B0:, 5I5 4> A2>53> ?>O2;5=8O =0 A25B
boratynka, jak zaczęto ją wówczas nazywać,
«1>@0B8=:8, :0: AB0;8 =07K20BL MBC <>=5BC
występowała ona w roli bardzo
A>2@5<5==8:8, 2KABC?8;8 2 @>;8 >B:@>25==>
podwartościowego pieniądza kredytowego,
=5?>;=>F5==KE, :@548B=KE 45=53. E
którego wartość realna stanowiła 15% oficjalnej
459AB28B5;L=0O, @50;L=0O AB>8<>ABL
wartości nominalnej. Różnica między obiema
A>AB028;0 2A53> ;8HL 15% >B >D8F80;L=>9,
wartościami powinna była, według zamysłu T. L.
=><8=0;L=>9. !B>8<>AB=0O @07=8F0 2 85%
Boratiniego, nie tylko pokryć wszelkie koszty
4>;6=0 1K;0, ?> <KA;8 >@0B8=8, =5 B>;L:>
surowców i produkcji, lecz także przynieść
?>:@KBL 2A5 AK@L52K5 8 ?@>872>4AB25==K5
skarbowi długo oczekiwany dochód.
70B@0BK, => 8 >15A?5G8BL :07=5 4>;3>640==K5
4>E>4K.
Ordynacja mennicza zatwierdziła także rozmiar
nakładu emisji, ustanowionego ustawą z 22
@48=0F8O ?>4B25@48;0 B0:65 @07<5@K
marca.
M<8AA8>==>3> B8@060, CAB0=>2;5==>3>
@5H5=85< >B 22 <0@B0:
Przewidywano wprowadzenie 180 mln.
miedzianych szelągów (1 grosz srebrny = 3
@54CA<0B@820;AO 2K?CA: 180 <8;;8>=>2
szelągi; 1 złoty obrachunkowy = 30 groszy = 90
<54=KE A>;84>2 (1 A5@51@O=K9 3@>H = 3
szelągów; 1 milion złotych = 90 mln, a 2 mln 
A>;840<; 1 AG5B=K9 7;>BK9 = 30 3@>H0< = 90
180 mln. szelągów).
A>;840<; 1 <8;;8>= 7;>BKE =90 <8;;8>=0<, 0
2  180 <8;;8>=0< A>;84>2).
Wprowadzenie reformy w życie wziął na siebie
Boratini. Jeszcze 2 lipca 1659 r. podpisał z
@5B2>@5=85 2 687=L @5D>@<K 27O; =0 A51O
władzami umowę, zgodnie z którą zobowiązywał
>@0B8=8. I5 2 8N;O 1659 3. >= 70:;NG8; A
się wprowadzić do obiegu wszystkie 180
?@028B5;LAB2>< A>3;0H5=85, A>3;0A=>
milionów szelągów. 19 listopada rozpoczęła
:>B>@><C >1O7K20;AO 2K?CAB8BL 2A5 180
pracÄ™ otwarta przez niego mennica w Ujazdowie.
<8;;8>=>2 A>;84>2. 19 =>O1@O =0G0; @01>BC
Tam też do 30 czerwca 1660 został wypełniony
>B:@KBK9 8< 2 #O74>25 <>=5B=K9 42>@. 45AL
plan emisyjny szelągów litewskich (bitych od
: 30 8N=O 1K; 2K?>;=5= ?;0= M<8AA88
początku 1660 r.), polskich szelągów wybito na
;8B>2A:8E A>;84>2 (G5:0=8;8AL A =0G0;0 1660
sumę 817 708 zł. (reszta została dobita w
3.); ?>;LA:8E 1K;> 2K18B> =0 817708 7;>BKE
Krakowie).
(>AB0;L=K5 4>G5:0=5=K 2 @0:>25).
Ta emisja boratynek mogła pokryć jedynie część
-B>B 2K?CA: «1>@0B8=>: A<>3 ?>:@KBL
zadłużenia państwa, dlatego też władze
;8HL =57=0G8B5;L=CN G0ABL 3>AC40@AB25==>3>
zrezygnowały z pomysłu ograniczenia jej tylko
4>;30, ?>MB><C ?@028B5;LAB2> >B:070;>AL >B
do ilości 180 mln. sztuk. Wkrótce potem swą
<KA;8 >3@0=8G8BLAO 8E 180-<8;;8>==K<
pracę wznowiła mennica ujazdowska. 23 lutego
B8@06><. A:>@5 2>7>1=>28; @01>BC
specjalna komisja finansów przyjęła uchwałę o
CO74>2A:89 42>@. 23 D52@0;O 1663 3.
nowej emisji miedzianej monety dla obu części
A?5F80;L=0O D8=0=A>20O :><8AA8O ?@8=O;0
Rzeczypospolitej na sumę 5 250 000 złotych;
@5H5=85 > =>2>9 M<8AA88 <54=>9 <>=5BK 4;O
1
>@0B8=:8 - GB> AB>8;8 8 :0: 8E 45;0;8 / Boratynki  ich wartość i sposób produkcji
>158E G0AB59 5G8 >A?>;8B>9 =0 AC<<C 2 jednakże już po trzech miesiącach i ta wielka
5250000 7;>BKE; >4=0:> A?CABO ;8HL B@8 liczba była niedostateczna.
<5AOF0 8 MB0 >3@><=0O F8D@0 1K;0 ?@87=0=0
Uchwałą z dnia 28 maja przewidziano wybicie
=54>AB0B>G=>9:
w klasztorze oliwskim pod Gdańskiem tylko
>AB0=>2;5=85< >B 28 <0O samych szelągów litewskich na sumę 5 818 764
?@54CA<0B@820;>AL >BG5:0=8BL 2 ;82A:>< złotych!
<>=0ABK@5 ?>4 40=LA:>< >4=8E B>;L:>
Ciężka sytuacja gospodarcza i złożone
;8B>2A:8E A>;84>2 =0 5818764 7;>BKE!
okoliczności polityczne prawie na pięć lat
"O65;>5 M:>=><8G5A:>5 ?>;>65=85 8 wstrzymały wypełnienie ordynacji sejmowych z
A;>6=0O ?>;8B8G5A:0O >1AB0=>2:0 ?>GB8 =0 1659 r. o organizacji produkcji monety
?OBL ;5B 7045@60;8 2K?>;=5=85 A59<>2KE miedzianej na ziemiach Wielkiego Księstwa
>@48=0F89 1659 3. >1 >@30=870F88 Litewskiego.
?@>872>4AB20 <54=>9 <>=5BK =0 75<;OE
Już w styczniu 1664 r. została otwarta mennica
5;8:>3> :=O65AB20 8B>2A:>3>.
na terenie Dolnego Zamku w Wilnie. Tam,
8HL 2 O=20@5 1664 3. 1K; >B:@KB zgodnie z kontraktem między administracja
<>=5B=K9 42>@ =0 B5@@8B>@88 86=53> 70<:0 skarbu WKL i Angelem MariÄ… Bandonelli,
2 8;L=>. 45AL, 2 A>>B25BAB288 A :>=B@0:B>< upoważnionym przez Boratiniego, należało
<564C 04<8=8AB@0F859 ;8B>2A:>3> wybić boratynek na sumę 5 250 000 złotych.
:07=0G59AB20 8 =35;>< 0@859 0=-4>=5;;8,
6 lipca 1665 r. przyjęto uchwałę o rozpoczęciu
C?>;=><>G5==K< >@0B8=8, 4>;6=> 1K;>
emisji miedzianych szelągów litewskich w
1KBL >BG5:0=5=> «1>@0B8=>: =0 5
Brześciu, Kownie oraz Malborku. Wspomniane
250 000 7;>BKE.
mennice (łącznie z wileńską) zobowiązały się
wybić boratynki na sumę ponad 8 000 000
6 8N;O 1665 3. ?@8=OB> @5H5=85 > =0G0;5
złotych.
M<8AA89 <54=KE ;8B>2A:8E A>;84>2 2 @5AB5,
>2=> (0C=0A5) 8, :@><5 B>3>, 2 0;L1>@:5
Brześć stał się pierwszym w historii Białorusi
(>;LH0). 0720==K5 42>@K (2:;NG0O 8
ośrodkiem produkcji menniczej. Jego mincerze
8;5=A:89) >1O7K20;8AL 2K18BL
zajmowali się działalnością od sierpnia 1665 r.
«1>@0B8=>: 1>;55 G5< =0 8 000 000 7;>BKE.
do września 1666 r., wybijając szelągi na sumę
prawie 2 750 000 złotych w monecie miedzianej
@5AB AB0; ?5@2K< 2 8AB>@88 5;>@CAA88
ustępując jedynie swoim wileńskim kolegom po
F5=B@>< 45=56=>3> ?@>872>4AB20. 3>
fachu.
<>=5BG8:8 B@C48;8AL 25AL<0 CA5@4=>: A
023CAB0 1665 3. ?> A5=BO1@L 1666 3. >=8 CA?5;8
Sześć mennic specjalizujących się w produkcji
2K?CAB8BL ?>GB8 2750000 7;>BKE 2 <54=>9
boratynek litewskich, pracowało na najwyższych
<>=5B5 CABC?82 2 MB>< >B=>H5=88 ?5@25=AB2>
obrotach, ale, tak samo jak i mennice koronne,
B>;L:> A2>8< 28;5=A:8< :>;;530<.
nie były one w stanie sprostać niewspółmiernie
wielkim zamówieniom władz. I tak, jeśli
(5ABL <>=5B=KE 42>@>2,
kontrakty na monetę litewską oscylowały sumą
A?5F80;878@>202H8EAO =0 2K?CA:5 ;8B>2A:8E
22 556 366 złotych, to produkcja była w stanie
«1>@0B8=>:2, @01>B0;8 A ?@545;L=K<
wypełnić mniej niż połowę zamówienia, tj.
=0?@O65=85<, =>, :0: 8 :>@>==K5 42>@K, =5
9 952 022 zł. (innymi słowy, wybiło
1K;8 2 A>AB>O=88 A?@028BLAO A 2K?>;=5=85<
895 682 000 sztuk szelągów). Tym nie mniej
=5?><5@=> >1J5<=KE ?@028B5;LAB25==KE
nawet oficjalnie zarejestrowane rezultaty emisji
70:07>2. "0:, 5A;8 :>=B@0:BK =0 ;8B>2A:CN
polskich i litewskich boratynek świadczy o
M<8AA8N >?5@8@>20;8 AC<<>9 2 22556366
wielokrotnym zwiększaniu ich pierwotnie (w
7;>BKE, B> ?@>872>4AB2> A<>3;> >A2>8BL
1659 r.) zaplanowanego nakładu (180 mln. szt.).
<5=55 55 ?>;>28=K 9952022 7;>BKE (8=K<8
A;>20<8, A>AB028;> ?@8<5@=> 895 682 000
Należy do tego wspomnieć, iż sprawozdania
A>;84>2). "5< =5 <5=55 4065 >D8F80;L=>
mennic podają, bez wątpienia, zaniżone liczby.
70@538AB@8@>20==K5 @57C;LB0BK 2K?CA:0
Rzecz w tym, że sam proces produkcji był
;8B>2A:8E 8 ?>;LA:8E «1>@0B8=>:
zorganizowany bez surowej kontroli każdej z
A2845B5;LAB2C5B > <=>3>:@0B=>< ?@52KH5=88
wybijanych boratynek; od mincerza wymagano
?5@2>=0G0;L=> (2 1659 3.) 70?;0=8@>20==>3>
tylko jednego  wybicia nie mniej niż 150 szt. z
>1I53> 8E B8@060 (180 <;=. M:75<?;O@>2).
grzywny miedzi.
2
>@0B8=:8 - GB> AB>8;8 8 :0: 8E 45;0;8 / Boratynki  ich wartość i sposób produkcji
Sądzono, że w ten sposób uzyska się gwarancję
!;54C5B : B><C 65 ?>4G5@:=CBL, GB>
odpowiedniej wagi każdego szeląga w granicach
>BG5BK <>=5B=KE 42>@>2 40NB, =5A><=5==>,
normy. Taki porządek był dobrym sposobem na
>A=>20B5;L=> 70=865==K5 F8D@K. 5;> 2 B><,
wzbogacenie się mincerzy, zmniejszając grubość
GB> A0< ?@>F5AA ?@>872>4AB20 1K;
krążków menniczych,  wyciągali oni kolejne
>@30=87>20= 157 AB@>3>9 ?@>25@:8 :064>9 87
kilkadziesiÄ…t sztuk boratynek z grzywny.
2K?CI5==KE «1>@0B8=>:: >B G5:0=I8:0
B@51>20;>AL ;8HL >4=>  2K18BL 8E 87
Najlepiej ten proceder ukazujÄ… skarby, w
3@82=K <548 =5 <5=55 150 HBC:.
których grubość, a co za tym idzie i waga
zawartych w nich szelÄ…gach waha siÄ™ w bardzo
@54?>;030;>AL, GB> MB8< 1C45B
szerokim zakresie.
>15A?5G5=0 30@0=B8O 2K45@6:8 A@54=53> 25A0
:064>3> A>;840 2 ?@545;0E CAB0=>2;5==>9
=>@<K. "0:>9 ?>@O4>: ?@54>AB02;O;
<>=5BG8:0< C4>1=CN ;0759:C 4;O ;8G=>3>
>1>30I5=8O: C<5=LH0O B>;I8=C <>=5B=KE
:@C6:>2, >=8 «2K68<0;8 87 :064>9 3@82=K
4>?>;=8B5;L=K5 45AOB:8 «1>@0B8=>:.
;04K :0: =5;L7O ;CGH5 4>:07K20NB MB>:
B>;I8=0, 0 A;54>20B5;L=>, 8 25A
A>45@60I8EAO 2 =8E <54=KE A>;84>2
:>;51;NBAO 2 >G5=L H8@>:8E ?@545;0E.
3