Autor: Magdalena Januszka

Higiena głosu nauczyciela

Higiena głosu jest niezbędnym elementem wiedzy o zdrowiu i niebezpieczeństwach dla układu oddechowego i narządów
mowy (np. zaniecz

yszczone środowisko zewnętrzne, domowe, pracy). [w dalszej cz. pracy pisząc o „higienie głosu” będę

posługiwała się skrótem „h.g.”]
H.g.

służy:

1. w

yeliminowaniu niewłaściwych nawyków fonacyjnych (np. związanych z krzykiem)

2. m

a na celu zapobieganie chorobom gardła i strun głosowych

3. m

a na celu wdrażanie wiedzy z zakresu anatomii narządów mowy, oddychania i ich poprawnego wykorzystania

4. ma na celu wskazanie metod pr

ofilaktyki i rehabilitacji głosu

Szczególne zalecenia h.g. w przypadku nauczycieli jako grupy osób pracujących głosem w nadmiarze
(s

ą one bardziej szczegółowe niż ogólne):

1.

dobry stan psychiczny (eliminacja stresu) związany z odreagowaniem negatywnych emocji (jeśli nie odreagujemy

spowoduje to

spięcie narządu głosowego)

2. poprawny tor oddechowy (oddychanie przeponowo-

żebrowe) i drożność dróg oddechowych (drożność naszego

nosa)

3.

właściwa h. przestrzeni (eliminacja pyłu i kurzu– nauczyciel ma na to ograniczony lub nawet znikomy wpływ ale

może interweniować u ekipy sprzątającej i we własnym zakresie kładąc nacisk na dokładne sprzątanie, prosić o
zmywanie tablicy mokrą gąbką, robić to także samemu, unikać zawieszania w klasie zasłon i firan, w których
gromadzi się kurz i pył; dbać o czystość ogólną w klasie)

4.

właściwa temperatura pomieszczenia – głos lubi temperaturę 18-20ºC, w nocy 15-17 ºC; nie należy przegrzewać

sal lekcyjnych; na

leży je wietrzyć często, krótko i intensywnie, ale nie wyziębiając ich; należy unikać przeciągów

5.

z temperaturą związany jest kolejny wskaźnik, dbanie o właściwy stopień nawilżenia powietrza; prawidłowa

wilgotność dla w/w temperatur powinna wynosić 50% nasycenia, nawilżenia parą wodną; poziom nawilżenia
dobrze jest mierzyć używając profesjonalnego sprzętu: higrometru; dobrze jest stosować nawilżacze powietrza, a
jeśli nie ma takiej możliwości umieszczać na kaloryferze zbiorniki z wodą lub mokre ręczniki, można wycierać
parapety wilgotną szmatką, regularnie spryskiwać kwiaty w klasie

6.

stosować lecznicze inhalacje środkami kojącymi (najlepiej np. z rumianku i szałwii lekarskiej)

7. zachow

ywać zasady h. pracy g. (grupa nauczycieli nie ma na to wpływu, aktualnie średnia godzin pracy głosem

nauczyciela wynosi 6-

7 jednostek lekcyjnych pod rząd np. od godziny ósmej podczas gdy generalnie powinna

ona wynosić 3-4 godziny, w związku z tym zalecane jest konsekwentne stosowanie „milczenia leczniczego”)

8. popijanie wiele razy wody mineralnej, niegazowanej o temperaturze pokojowej

; ograniczenie spożycia kawy,

mocnej herbaty na rzecz herbat owocowych i ziołowych, niezbyt gęstych soków; unikanie picia alkoholu a
zwłaszcza w nadmiarze

9.

unikanie potraw zbyt gorących, zbyt zimnych, zbyt ostro przyprawionych; gorące posiłki i ostre potrawy

bezpośrednio przed wysiłkiem głosowym zwiększają ryzyko powstania stanów zapalnych błony śluzowej gardła i
migdałka podjęzykowego, powodują suchość, pieczenie w gardle, odchrząkiwanie, suchy kaszel

10. nie

palenie papierosów i unikanie przebywania wśród palaczy – dym papierosowy wysusza błony śluzowe i

obniża wydolność układu oddechowego

11.

unikanie przegrzewania szyi, narządów głosu i gardła

12.

unikanie dużego nasilenia wysiłku głosowego (można stosować aktywizujące metody nauczania skracając przez

to wykład którynadwyręża narząd głosowy – stosować przerwy w czasie wykładu - przerywniki w postaci filmów,
slajdów, dyskusji uczniów, samodzielnej pracy uczniów, prezentacji multimedialnych itp.

13.

nie należy odchrząkiwać nawykowo przed rozpoczęciem wypowiedzi, lepiej przełknąć kilka razy ślinę, napić się

wody,

jeśli już trzeba odkrztusić nadmiar wydzieliny - delikatnie i cicho – nie siłowo

14.

unikać mówienia na zimnym powietrzu, zwłaszcza „pod wiatr”; ograniczyć mówienie na zewnątrz do minimum, nie

krzycz

eć; unikać mówienia w czasie szumu, hałasu w klasie; izolować ją od zewnętrznych źródeł hałasu

(zamykać okna, drzwi); unikać krzyku; nauczyć się mówić głośno bez nadmiernego obciążania narządu
głosowego; mówić wyraźniej, a nie głośniej; nauczyć dzieci mówić wyraźnie, ale niezbyt głośno; nie przekiwać
dzieci; wykonać jakiś gest (np. klaśnięcie), stuknięcie kilka razy w ławkę, użycie gwizdka; mówić, gdy w klasie jest
cicho,

dzieci słabiej słyszące posadzić w pierwszych ławkach; unikać monotonnego mówienia, różnicować

wysokość głosu i tempo mówienia; dostosować natężenie głosu do pomieszczenia, w którym się pracuje;
korzystać z mikrofonów, zwłaszcza w dużych salach i aulach

15. m

ówienie wspomagać gestami; podczas mówienia zachować wyprostowaną, swobodną postawę ciała; mówić

stojąc na wprost klasy, kierując twarz do uczniów (mówienie podczas jednoczesnego pisania na tablicy powoduje,
że mówi się głośniej i bardziej siłowo; podczas pochylania się, mówiąc do ucznia, należy skłonić całe swoje ciało,
utrzymując głowę w linii prostej z kręgosłupem; spacerować po klasie; stanie w jednym miejscu i w jednej pozycji
może powodować napięcia.

Stanisław Jóźwiak, wieloletni praktyk h.g., uważa że każdemu nauczycielowi należy podać wiedzę związaną z h.g. Jest
to tzw. teoria stopni formalnych nauczania h. g.

Stosując bowiem te stopnie nauczania, przybliżając wiedzę

nauczycielom, przekonujemy ich do stosowania zasad h.g.

1. za

sada jasności przekazu - musi być on czytelny (klarowny, przejrzysty) dla odbiorcy

2.

kojarzenie to operowanie przykładami, nawiązuje się podczas kojarzenia do przykładów znanych odbiorcy

3.

stopień systematyczności polegający na łączeniu nowej wiedzy z już zdobytą – poszerzanie jej zakresu

4.

stopień metodyczności polegający na usystematyzowaniu dotychczasowej wiedzy pod kątem jej przydatności w

pracy zawodowej

Stanisław Jóźwiak określa także skalę, według której można określić czy dana osoba przestrzega h.g. czy też nie:

1.

określenie czy ktoś przestrzega zasad BHP

2.

uwzględnianie zachowań artykulacyjnych, fonacyjnych i oddechowych (w przypadku problemów związanych z

narządem głosu - skierowanie nauczyciela na badania specjalistyczne do lekarzy takich jak: foniatra i laryngolog
jeśli pojawiają się np. szumy uszne, zauważy się trudności w rozróżnianiu znaczenia słów w hałasie należy udać
się do laryngologa na badanie słuchu (słabszy słuch powoduje głośniejsze mówienie); niewłaściwe nawyki
głosowe warto korygować przy współpracy z logopedą – nauczyciel traktowany jest jako wzór wymowy

3.

możliwości głosowe, wykorzystanie głosu nauczyciela w różnych uwarunkowaniach pracy szkolnej (sala lekcyjna,

warsztat, sala gimnastyczna, powietrze: np. na boisku czy na wycieczce)

4.

ocena głosu pod względem jego walorów estetycznych. Na estetykę głosu nauczyciela składają się takie

elementy jak: barwa głosu (najbardziej lubiana przez młodzież to barwa ciepła), natężenie głosu, intonacja,
melodyjność, duże zróżnicowanie pod względem rejestrów, unikanie monotonii głosu.

Stani

sław Jóźwiak zaleca nauczycielom wykonywanie ćwiczeń:

1.

czytanie tekstu w tempie wolnym plus zwiększanie tempa nie zmieniając jakości – trenowanie zbitek głosowych

dzięki czemu język staje się bardziej elastyczny, zbitkom głosowym towarzyszy zwarcie, które wymaga
szczególnej dbałości o artykulację

2. doprowadzanie do jak najszybszego tempa

– należy stosować po to by ćwiczyć jak najdłuższy oddech

W ramach h.g.

nauczyciela zaleca się także systematyczną pracę nad niwelacją niewłaściwej fonacji oraz

niewłaściwych nawyków głosowych w celu zapobieżenia pogłębiania się tych dysfunkcji i defektów. Realizuje się to
poprzez stosowanie:

1. Techniki Alex

andra (metody uczącej odblokowywania napięć, świadomego powrotu do rozluźnienia po momencie

stresu oraz ciągłego poszukiwania większej swobody ruchu i oddechu, jej zadaniem jest przywrócenie tych
procesów do naturalności, w dużym stopniu zatracanej na skutek pośpiechu, stresu i obaw, utrwalających
tendencję do wkładania w wykonywaną czynność zbyt dużego wysiłku i niepotrzebnych napięć mięśniowych,

2.

w odróżnieniu od znanych metod relaksacyjnych Technika Alexandra uczy przede wszystkim swobody w ruchu i

działaniu

3. wizualizacji

– przeniesieniu wizualizacji na obszar ognisk zapalnych – tych, które nam doskwierają najbardziej

4. muzykoterapii i relaksacji
5. aktywnych form

wypoczynku (kojąco działa uprawianie jogi – wyłączyć tu należy osoby mające problemy z

kręgosłupem; regularne ćwiczenia - aktywność fizyczną należy dostosować do możliwości oraz stanu zdrowia)

Dbałość o aparat głosowy jest podstawową potrzebą każdego nauczyciela, obawiam się, że za mało uświadomioną

w zestawieniu np. z bardzo

świadomą, niemalże instynktowną, swobodną i naturalną dbałością o h. osobistą. Warto

uświadomić sobie znaczenie zasad h.g. i systematycznie wdrażać je w życie. Pozwoli nam to dłużej i bardziej komfortowo
wykonywać pracę nauczyciela. Wyeliminowanie zagrożeń poprzez właściwą, świadomą profilaktykę oraz korektę
niedoskonałości i defektów, może przyczynić się do zwiększenia samozadowolenia z wykonywanej pracy i poczuć nam
s

ię ludźmi spełnionymi zawodowo - świadomymi swojego potencjału, wartości i możliwości.

Literatura wiodąca i uzupełniająca:

1.

Notatki z wykładu „Higiena głosu osób pracujących nim w nadmiarze”, z przedmiotu: „Emisja i higiena głosu” -

w

ykładowca:

dr Anna Pikała, Kierownik Pracowni Pedagogiki Muzycznej, Katedra Edukacji Artystycznej Uniwersytetu
Łódzkiego

2.

Bogumiła Tarasiewicz, „Mówię i śpiewam świadomie”, Podręcznik do nauki emisji głosu, Towarzystwo Autorów i

Wydawców Prac Naukowych UNIVERSITAS, Kraków 2003, wyd. I, Aneks (s. 219-260) Krystyna Dębiec,
Bronisław Wieczorkiewicz, Paweł Piotr Wieczorkiewicz

3.

M. Rokitiańska, H. Laskowska „Zdrowy głos”

4.

Tomasz Zaleski (red.), Diagnoza i terapia zaburzeń mowy”

5.

Genowefa Demel „Minimum logopedyczne nauczyciela przedszkola”, Warszawa 1996 r. wyd. czwarte, 134 str.

(wybrane rozdziały np.: „Nauczyciel jako wzór wymowy”, bogaty zbiór profesjonalnych ćwiczeń korekcyjnych
odpowiednich dla każdego przedziału wiekowego)

6. Sylwia Prusakiewicz (red., logopeda,

trener głosu, pedagog) „Nauczycielu, dbaj o głos!” - 2 str. broszura

informacyjna umieszczona na portalu internetowym

www.emisjaglosudlanauczycieli.pl

, pobrana dnia 14 listopada

2010 r.,

„Przygotuj swój głos do pracy” - 1 str. broszura j/w, „Wpływ palenia papierosów na narząd głosowy 1 str.

broszura j/w

, „Głos nauczyciela w dokumentach prawnych” 2 str. Broszura j/w

7.

Praca zbiorowa pod red. S. Klejman, „Zarys higieny głosu” (wybrane fragmenty)

8. Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela
9.

Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 lipca 2002 r. w sprawie wykazu chorób zawodowych, szczegółowych

zasad postępowania w sprawach zgłaszania podejrzenia, rozpoznawania i stwierdzania chorób zawodowych oraz
p

odmiotów właściwych w tych sprawach. (Dz. U. z dnia 19 sierpnia 2002 r.)

10.

Ustawa z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób

zawodowych. (Dz. U. z dnia 28 listopada 2002 r.)

11.

Materiały multimedialne, Profesjonalne ćwiczenia językowe (np. trenowanie zbitek głosowych, ćw. wydłużających

oddech itp.) - nagrania aktora Piotra Fronczewskiego