matura z fizyki podstawowa

( matura_z_fizyki_podstawowa.pdf )

http://extrafiles.be/hview/matura_z_fizyki_podstawowa#

Podobne: matura z fizyki podstawa 2007, matura z fizyki podstawa 2013, matura z fizyki podstawa 2012,

matura z fizyki podstawa 2015, matura z fizyki podstawa forum, matura angielski podstawowy,

matura trainer podstawowy, matura z fizyki podstawa programowa, matura 2016 polski podstawowy,

1-wsza. Wyjasnij przeswiadczenia: tragizm, katharsis, fatum, odwolujac sie az do tragedii greckiej.

Tragizm – zderzenie 2 rownorzednych racji, ktore na nieszczescie wzajemnie sie wykluczaja. Inaczej mowiac: pozycja, w ktorej trzeba bedzie dokonac

wyboru pomiedzy takimi racjami jak i rowniez kazda rozstrzygniecie doprowadzi az do katastrofy. Tragizm jest materia tragedii greckiej.

Np.: Tragizm „Antygony― – Sofokles.

Antygona musi dokonac wyboru miedzy 2 racjami, pochodzace z ktorych obie sa rownie wazne jak i rowniez sprzeczne nawzajem. Jako wierna siostra,

wierna prawu boskiemu, czuje sie zobowiazana az do pochowania jak i rowniez uczczenia zwlok brata Polinejkesa. Jesli tamtego nie uczyni, nie tylko

organizm zmarlego bedzie pohanbione, jednak wedlug wierzen religijnych Grekow dusza Polinejka nie zazna spokoju.

Poza tym Antygona wejdzie w spor z prawem panstwowym, gdyz Kreon zabronil pod kara smierci pochowac Polinejkesa, uznajac go zbyt zdrajce.

Selekcjonujac pomiedzy posluszenstwem prawu boskiemu, a rozkazowi krolewskiemu, Antygona wybierze, harmonijnie ze wlasnym sumieniem,

uprawnienie boskie jak i rowniez wypelni zadania siostry, kochajacej zmarlego brata. Poniesie z kolei smierc.

Katharsis – uchwycenie to znaczy rzeczywiscie „oczyszczenie―. Jest to funkcja oczyszczajaca, jaka przypisywal tragedii Arystoteles. Widz

sledzacy zdarzenia dzieki scenie puder doznac wlasciwego oczyszczenia – poprzez przezycie litosci (gdy patrzy dzieki cierpienie niewinnego) i trwogi

(gdy widzi podobienstwo miedzy cierpiacym zas soba). Katharsis byla najwidoczniej rozumiana odrzucic jako uszlachetnienie uczuc widza, lecz jak

wyzwolenie jego od tych propozycji. Losy bohatera tragicznego stymuluja odbiorce az do niezmiernie intensywnego przezycia litosci i trwogi, a w ten

sposob pozwalaja jemu sie od chwili nich wyzwolic i dostac spokoj lezacy wewnatrz. Katharsis opiera sie na tym, ze widz przezywa „litosc jak i rowniez

trwoge―, baczac na akcje tragedii. Polska (jezeli przebywamy widzami) litosc wzbudza klopoty czlowieka niewinnego, natomiast trwoge –

nieszczescie czlowieka, ktory jest az do nas analogiczny.

Starozytni artysci ukladali fabuly tragedii myslac o takich celach.

Fatum – odmiennie los albo przeznaczenie. Starozytni Grecy wierzyli, ze czlowiek ma przypisany z gory, zaprogramowany z gory los, bieg wydarzen w

zyciu, ktorych nie da sie ustrzec sie. Wlasnie fatum decydowalo na temat dziejach Kreona czy Edypa. To, jak zostalo powiedziane przez bogow,

przepowiedziane za sprawa wyrocznie musi spotkac jednostki i nie istnieje od tego wypromieniowywania. Jest to na ogol zapowiedz klopoty. Przykladem

sa dzieje rodu Labdakidow – od chwili Lajosa po Antygone.

Mitologia posiada „specjalne― bostwa przeznaczenia. Sa to: Pawki, Sybille, Mojry i w typie rzymskim bostwo – Fatum.

Katharsis - oczyszczenie. Tragedia starozytna miala wplywac na reakcje i emocje odbiorcow. Pierwotnie, muzyka jak i rowniez taniec powodowaly u

Grekow oczyszczenie srodku z win i jej wyzwolenie. Arystoteles taka opcje przypisywal tragedii, ktora wzbudzala w widzu „litosc jak i rowniez trwoge".

Fatum - wykorzystanie, tragizm; nierozwiazywalny konflikt miedzy silami wyzszymi: losem, sprawami historii, taksami spolecznymi zas wlasnym wplywem

bohatera. Bohater jest wyzbyty mozliwosci zrealizowania pomyslnego wyboru. Dzialania swoim prowadza az do katastrofy. Staje sie on jednoczesnie

ofiara jak i rowniez winowajca. Po „Antygonie" Sofoklesa bohaterka odczuwa sie zobowiazana do pogrzebania zwlok brata Polinejkesa, jak siostra jak i

rowniez wierna prawom boskim. Jak obywatelka ciebie, musi istniec posluszna wladcy, ktory zabronil pogrzebow dla zdrajcow ojczyzny. Nad rodem

Labdakidow jak i rowniez Antygona (corka kazirodczego zwiazku) byla tez zlozona przeklenstwo bogow. Antygona prezentowala racje serca, odrzucic

widziala sposobnosci rozwiazania konfliktu, popelnila zamach samobojczy.

2. Zinterpretuj symbole okreslonych postaw jak i rowniez dazen ludzkich na przekladzie Ikara, Demeter, Prometeudza, Syzyfa.

Prometeusz byl jednym z tytanow greckich. Ukradl on ogien i podarowal ludziom. Bogowie zemscili sie za to dzieki ludziach jak i rowniez zeslali im w

beczce Pandory nieszczescie, choroby jak i rowniez nedze. Prometeusz widzac to postanowil sprawic bogom dzieki zlosc. W tym celu zabil wolu i

podzielil go dzieki dwie frakcji: osobno zlozyl mieso jak i rowniez owinal je w skore, oddzielnie natomiast kosci, nakryl je tluszczem i kazal wybierac

Zeusowi, ktora czastka ludzie odgrywaja skladac bogom. Zeus wybral druga czastka, myslac ze pod tluszczem jest najistotniejsze mieso. Odtad tylko ta

czesc osobistosci skladali bogom w ofierze. Rozgniewalo to Zeusa jak i rowniez kazal przykuc Prometeusza az do skal Kaukazu. Codziennie sep wyjadal

jemu watrobe, ktora wciaz odrastala. Prometeusz stal sie emblematem czlowieka cierpiacego z wybranki do osoby, czlowieka zbuntowanego przeciwko

bogom. To od chwili jego imienia powstalo okreslenie prometeizmu - postawy buntu przeciwko bogom, naturze w calej imie wybranki do osoby.

Postawe taka realizuje Konrad, poeta pochodzace z III cz. Dziadow Adama Mickiewicza. Zechce on poswiecic sie dla ludzi, narodu. Przemawia do Boga

w imieniu osoby Nazywam sie Milion, bo zbyt miliony uwielbiam i cierpie katusze. Porownuje siebie az do Boga, przekonuje, ze posiada taka sile jak Pan,

jego piesn jest rowna dzielu Boga, a nawet ja przewyzsza Piesn to duza, piesn tworzenie, taka piesn jest energia, dzielnosc, taka piesn to

niesmiertelnosc! Moja osoba czuje niesmiertelnosc, niesmiertelnosc tworze, coz Ty wiekszego mogles stworzyc Jezu? Chce, by Bog podarowal mu moc

wladania osobami, bluzni Bogu. Twierdzi, ze jezeli Pan mu jej nie da, to pan odwroci od chwili Niego osoby. Konrad jest cierpiacym patriota, dla ktorego

ojczyzna jest najwazniejsza, chce sie dla niej poswiecic.

Syzyf byl krolem Koryntu. Czesto bywal na Olimpie na ucztach. Pewnego razu Syzyf zdradzil poufny sekret Zeusa, jak rozgniewalo bogow. Wyslali po

niego bozka smierci Tanatosa, jednak Syzyf uwiezil jego. Ludzie przestali umierac. Bogowie wyslali Aresa, aby uwolnil boga smierci. Jako pierwszego

smierc dosiegla Syzyfa. Nie mogl pan jednak dotrzec do ciebie cieni, gdyz zona odrzucic zakopala swoim ciala zgodnie z jego wczesniejszym

przykazaniem. Pozwolono mu dlatego wrocic dzieki ziemie, by mogl ukarac zone. Syzyf poszedl, jednak nie wrocil. Bogowie zapomnieli o zanim. Zyl

czasochlonnie, az nareszcie przypomniano w piwnicy o zanim i wyslano Tanatosa po jego dusze. Za kare Syzyf puder wniesc wielki kamien dzieki gore.

Syzyf wzial sie do roboty, ale kiedy juz byl u szczytu nagle kamyczek wyslizgnal jemu sie jak i rowniez spadl. Faktycznie bylo zbyt drugim, 3, dziesiatym

wraz. Syzyf stale wznosi kamyczek, ale za kazdym razem tuz przy szczycie on jemu sie wyslizguje. Jest emblematem pracy, funkcjonowania nie

zakonczonego sukcesem, bezsensownego.

Zeromski w calej Syzyfowych pracach przyrownuje proces rusyfikacji dzieki ziemiach naszych do roboty Syzyfa. Procedura ten odrzucic byl w stanie

zniszczyc polskosci tkwiacej w calej samych Polakach.

Ikar byl synem Dedala - rzezbiarza i konstruktora greckiego. Dedal tesknil zbyt ojczyzna - Grecja jak i rowniez poprosil Minosa, krola Krety, aby jemu

pozwolil powrocic do Cypru. On aczkolwiek na to sie nie zgodzil, wiec Dedal skonstruowal pochodzace z ptasich pior i wosku skrzydla doczepiane do

ramion, by dzieki temu mogl z synem powrocic do Cypru. Przykazal Ikarowi, aby nasz nie wzbijal sie zbyt wysoko, gdyz wosk jest w stanie sie stopic i by

nie schodzil zbyt nisko wody, gdyz piora maja mozliwosc nasiaknac wilgotnoscia. Ikar aczkolwiek nie posluchal ojca. Zachwycony wynalazkiem wzbijal

sie wyzej i wyzej i wyzej i wyzej i wyzej i wyzej... az nareszcie wosk stopil sie, piora poodpadaly jak i rowniez Ikar spadl na ziemie. Stal sie on

emblematem czlowieka tragicznego, ktorego zafascynowanie wynalazkiem wzielo gore morzem zdrowym rozsadkiem. Jego utwor tragiczny, smierc nie

jest zauwazona za sprawa nikogo.

Po tekscie Ikar Iwaszkiewicza porownana jest forma Ikara pochodzace z Michasiem, chlopcem z trasy w czasie walki. Tak jak Ikar lotem faktycznie

Michas oczarowany jest ksiazka (jak Genizak) i zapomina o niebezpieczenstwie. Wystepuje przyrownanie smierci Ikara do zabrania Michasia za sprawa

Niemcow. Dodatkowo jego znikniecia nikt odrzucic zauwaza. Pisarz stwierdza Moja osoba jeden zauwazylem, ze Ikar utonal.

Demeter, bogini egzystencji i urodzaju, miala corke Persefone, jaka podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka

blakala sie po Ziemi w calej poszukiwaniu ukochanego dziecka, jednak nie potrafila go nigdzie znalezc. Jej smutek byl tak wielki, ze deszcze przestaly

padac, strumienie powysychaly, nie rodzily sie nowe plony jak i rowniez glod zaczal zagladac az do ludzkich siedzib. Zmartwiony Zeus postanowil

przeblagac Demetre, jednak nic odrzucic skutkowaly namowy wysylanych az do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil nareszcie i nakazal Hadesowi,

by oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, jednak wreczyl zonie jablko granatu, ktore czesciowo zjedzone, na zawsze zwiazalo ja z panstwem

cieni.

Wielka radosc Demeter spowodowana powrotem corki wywolala na swiecie eksplozje zieleni jak i rowniez spiewu stworzen natury. Jednak Persefona

musiala powracac do partnera na 3 miesiace w calej roku, wowczas to natura zamierala, aby ponownie sie obudzic pochodzace z zimowego odretwienia.

W tego typu wlasnie rodzaj starozytni Grecy tlumaczyli w piwnicy cyklicznosc przemian por r..

3. Uzasadnij uniwersalizm historii greckich. Odwolaj sie az do wybranych wzorcow.

Antyk niedaleko Biblii, to podstawowe zarzewie, z ktorej wyrosla jak i rowniez na bazie ktorej rozwija sie cala cywilizacja (kultura, literatura, sztuka

otoczenia zachodniego). Rodzaje nawiazan az do kultury antycznej sa przerozne, od odwolan do historii, motywow, watkow, postaci literackich po grupy

osob konkretne jak rowniez kanony jak i rowniez zalozenia dziel sztuki klasycznej (Renesans, Oswiecenie).

Mitologia jest inspiracja tworcza dla wielu pisarzy, poetow. Dzieki tej plaszczyznie stanowi niewyczerpalne zrodlo historii i motywow.

Jezeli chodzi o postury ludzkie badz wzorce osobowe to obszar kulturowy grecka jest bardzo uboga: agonistyczna albo hedonistyczna. Bogowie i herosi

greccy sa nosnikami stalych i niezmiennych wartosci moralnych:

•bunt - Prometeusz

•wiernosc Penelopy

•tyrtejskie poswiecenie w calej walce

•patriotyzm - Enean

•heroizm - trojanscy chlopcy

Postacie te sa przyniesione niestety az do jednego wymiaru - sa archetypami wrazen i postaw. Mitologiczne postacie zyja w calej nowej swiadomosci w

tego typu wymiarze jaki wytworzyla literatura staropolska, europejska czy dzisiejsza.

Mit jest opowiescia, ktora przedstawia jak i rowniez organizuje wierzenia danej wspolnoty. Mit hhg emocje (lek, radosc, gniew). To, jak niejasne pozostaje

przyblizone jak i rowniez wyjasnione (zmiennosc por r. - legenda „Demeter jak i rowniez Kora"). Mity dla starozytnych pelnily funkcje poznawcze,

swiatopogladowe (podstawa wierzen religijnych), sakralne (powiazanie pochodzace z kultem bogow i rytualnych obrzedow). Dzielimy je dzieki

teogoniczne, kosmogoniczne, antropogeniczne jak i rowniez genealogiczne. Tworczosc literacka antyczna przesadza zrodlo nawiazan; bez jej

znajomosci nie sposob w pelni uchwycic literatury kolejnych epok. Odwolania moga byc az do tworcow, typow, archetypow, toposow oraz filozofii

(Demokryta pochodzace z Abdery, Epikura, Arystotelesa). „Fraszki" J. Kochanowskiego nawiazuja az do hasla carpe diem, glosza tez, ze cnota jest

dobrem najwyzszym. Slowacki przypomina Homera jak piewce czynow w utworze „Grob Agamemnona". „Ikar" St. Grochowiaka jest wyrazem

dazenia czlowieka az do nowych wynalelc. Dedal to symbol ojcostwa, racjonalnego myslenia, Ikar - marzycielstwa.

Kosmogonia mityczna mowi, ze glob zrodzil sie z Chaosu (istoty - mieszaniny wody, powietrza, ziemi, ognia jak i rowniez nasienia boskiego). Z Chaosu

wylonil sie Uranos (niebo) i Gaja (ziemia), jacy dali zaczatek tytanom. Cecha tej kosmogonii jest politeizm i teocentryzm. Swiat jak i rowniez czlowiek

wystepuja w wyniku bitwy bostw. Mitologia przedstawia rozmaitosc przezyc. Hefajstos stanowi wzorzec uczynnego jak i rowniez wytrwalego w ciagu

zycia, milosc macierzynska prezentuje Niobe, proznosc to cechy Hery, Ateny jak i rowniez Afrodyty, walecznosc i odwaga - Achillesa i Hektora.

W mitach utrwalone zostaly pierwsze schematy ludzkich postaw i zachowan. Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy (pojecie wprowadzil Jung,

klient Freuda), oznacza to pradawne, niezmienne wyobrazenia, przeswiadczenia, wzory zachowan, ktore tkwia w swiadomosci zbiorowej kazdej

spolecznosci. Same w w piwnicy sa niezmienne, lecz przybieraja rozne ksztalty w dzielach roznych konstruktorow i epok.

Z historii wywodza sie stale obrazy i powody literackie. Powtarzajacy sie obraz albo motyw nazywamy topos. Toposy swiadcza na temat niezmiennosci

kultury srodziemnomorskiej jak i rowniez sa wyrazem archetypicznych wzorcow tkwiacych w calej zbiorowej podswiadomosci. Przykladem toposu jest

Amor przeszywajacy serduszko strzala.

cztery. Wyjasnij na czym sie opiera konflikt tragiczny w „Antygonie― Sofoklesa.

Spor tragiczny bohatera starozytnego polegal na postawieniu go wobec dwoch rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi zobligowany on dokonac wyboru.

Akcja "Antygony" osnuta jest wokol wydarzen zwiazanych z atakiem na Teby Polinejkesa. Trusia Teb, Kreon, zakazuje pogrzebania jego zwlok, gdyz

uznaje go zbyt zdrajce. Wybiera w ten sposob miedzy prawami boskimi (nakazujacymi pogrzebanie zmarlych) zas prawami dotyczacymi zyjacych. Dzieki

taki rotacja sprawy odrzucic zgadza sie Antygona, siostra Polinejkesa, zas jednoczesnie narzeczona Hajmona, syna Kreona. Mimo grozacej jej surowej

sankcje, nie waha sie pogrzebac zwlok brata. Wybiera dlatego prawa boskie, przeciwstawiajac sie ludzkim. W obu przypadkach (tzn. gdyby pozostawila

zwloki brata dzieki pastwe losu) nie zaznalaby spokoju sumienia. Kreon postawiony zostaje w sytuacji kolejnego wyboru. Musi zdecydowac, czy

wymierzyc surowa kare, czy tez zrezygnowac z tej dziewczyny na zaleta szczescia prywatnego syna. Gdy waha sie przed podjeciem ostatecznej selekcji,

Antygona popelnia samobojstwo. Kreon wreszcie zdecydowal sie ja ulaskawic, lecz jest za pozno - Antygona juz odrzucic zyje. Tego ciosu odrzucic

wytrzymuje Hajmon i takze popelnia zamach samobojczy. Na wiesc o tym takze matka faceta, a zona Kreona odbiera sobie los. Kreon, bezustannie

stawiany w sytuacji wyboru, musi rozwazyc, badz powinien dobrac dobro swego ludu, badz dobro swej rodziny. Tej nieustepliwosc idzie ku tragicznemu

zakonczeniu.

Antygona wybierac musi pomiedzy sprawami boskimi (ktore daja jej spokoj sumienia) oraz sprawami ludzkimi (ktorych zlamanie skaze ja dzieki smierc).

Antygona wybiera zgodnie z wlasnym sumieniem.

5. Wymien przedstawicieli tekstow starozytnej jak i rowniez scharakteryzuj dzielo kilku pochodzace z nich.

Az do przedstawicieli tekstow starozytnej zaliczamy:

-Tyrtajosa (Tyrteusza) (VII w calej. p. n. e. ). Od imienia poety znamy terminy: tyrteizm, poezja tyrtejska, oznaczajaca dzielo nawolujaca az do walki. Po

obronie zagrozonej niepodleglosci ciebie osoba Tyrteusza stala sie emblematem patrioty – wojownika.

-Safona (VII/VI w calej. p. n. e. ).

-Anakreont pochodzace z Teos (VI w. p. n. e. ). Tej wiersze – wykwintne jak i rowniez melodyjne – znalazly wielu nasladowcow posrod poetow doby

aleksandryjskiej jak i rowniez rzymskiej, oraz poetow nowozytnych,

-Od imienia Anakreonta pochodzi termin anakreontyk okreslajacy poetycki utwor, ktorego glownym przedmiotem jest pochwala zabawy, przekroczenie,

biesiady, erotyki. Anakreontyki pisali: Kochanowski, Morsztyn oraz Naruszewicz,

-Symonides (VI/V w. p. n. e. ). Jak tworca powiazany byl pochodzace z dworami wladcow i tyranow. Pisal: dytyramby, poemy, treny, epidramaty,

-Horacy (65 – 8 r. p. n. e. ),

-Wergiliusz (autor „Eneidy―),

-Owidiusz (autor „Przemian―).

„Rzecz to piekna― – Tyrtajos.

Jest to wiersz – apel wzywajacy do bitwy w obronie ojczyzny ktorej niepodleglosc jest zagrozona.

„Rzecz to olsniewajaca zaprawde, kiedy kroczac w calej pierwszym zbioru

Ginie czlowiek odwazny, walczacy w obronie ojczyzny―.

Poeta nawoluje az do trwania dzieki polu bitwy i az do gotowosci oddania zycia zbyt swoj kraj. Aby naklonic czytelnikow wiersza do bohaterstwa, stosuje

tzw. anty wzorzec – obrazuje, co czeka tchorza, jednostki, ktory odrzucic chce zwrocic zycia zbyt ojczyzne.

„Wnet zebrakiem sie staje – los to najgorszy wraz ze wszystkich

(... )wrogosc jego wita posrod ludzi

Hanba rodzine okrywa, zeszpeca wyglad swoj doskonaly,

Wszak nieslawa, a nawet zlo za nim podaza. ―

„Pogarda dla odrzucic znajacej poezji― – Safona.

Jest to krotki, czterowierszowy kawalek, ktory wyraza przekonanie na temat niesmiertelnosci dziel sztuki, o wiecznej, nieprzemijajacej wartosci poezji.

Poeta poprzez swoja tworczosc (u Safony: zrywanie roz Pierii) zapewnia w piwnicy pamiec przyszlych pokolen, natomiast imie tamtego, ktory odrzucic

obcuje wraz ze sztuka, zas przede wszystkim pochodzace z poezja, skazane jest na zapomnienie:

„... pies z kulawa noga cie pochodzace z tesknota odrzucic wspomni,

jakiegokolwiek badz serca odrzucic wzruszysz, pies z kulawa noga nie

zaplacze po ci... ―

„Slodki boj― – Anakreont.

Po utworze tymze nie chodzi o bitwe na zejscie i los; motywem przewodnim jest milosny flirt, ukazany tu jak potyczka dzieki piesci, jaka podmiot poetycki

zamierza stoczyc z Erosem, bozkiem wybranki.

„Los― – Symonides.

Po wierszu podmiot liryczny wyraza przekonanie na temat niepewnosci ludzkiego bytu jak i rowniez zmiennosci czlowieczego losu:

„Nie mow nigdy czlowiecze

jak przyniesie wam jutro. ―

Nigdy bog wie, co dostarczy nadchodzacy dzionek, dzisiejsze szczescie jutro jest w stanie obrocic sie w lzy, radosc w calej smutek. Zycie jest grymasny,

a przeksztalca sie faktycznie szybko, ze niejednokrotnie ciezko jest sie nam nawet zorientowac, jak przestalismy istniec ulubiencami Fortuny.

„Los zmieni sie, zanim

Lotna mucha w powietrzu

Zdazy przemknac przed toba. ―

„O co poeta prosi Apollina― – Horacy.

Oda ta jest prezentacja postawy zywotnej Horacego jak i rowniez wypracowanej za sprawa niego filozofii, bedacej swego rodzaju synteza pogladow

stoikow jak i rowniez epikurejczykow.

Wlasna filozofia zyciowa poety jest okreslona poprzez zasade „zlotego srodka―. Regula ta opiera sie na przekonaniu, ze pod zadnym pozorem

nalezy cenic rozum, sprawny umysl, dopisujace zdrowie, pogodna starosc. Istnien nalezy zgodnie z natura, brac od otoczenia tyle, jak wiele potrzeba,

odrzucic za wiele, ale i odrzucic za niewiele. Taka postura zapewni zadowolenie, opanowanie, da jednoczesnie szczescie.

„Exegi monumentum― – Horacy.

Oda zahacza problem dziel sztuki i jej uniwersalnego ponadczasowego wymiaru. Horacy wyraza w niniejszym utworze wyobrazenie, ze tworzenie

wierszy podaruje poecie niesmiertelnosc. Pomnikiem, ktory stawia w piwnicy za egzystencji poeta, jest jego dzielo. Poeta podaruje tym samym termin

swojej pewnosci, ze posiada juz zapewnione wieczne los w pamieci potomnych.

Naczelnym przeslaniem tamtego wiersza jest przeslanie „non omnis moriar―, czyli „nie wszystek umre―.

Poeta poniewaz nie umiera „do konca―, zawsze swoim czesc trwac bedzie w calej wierszach, w calej pamieci takich, ktorzy te wiersze pozostana

kiedys czytac.

6. Dowiedz, ze „Iliada― jest wzorowym przykladem epopei starozytnej.

Epos (Epopeja) to glowny typ epiki az do czasow powstania powiesci. Jest to rozbudowany kawalek wierszowany, ktory ukazuje dzieje legendarnych albo

historycznych chwatow na tle wydarzen przelomowych dla danej wspolnoty.

W przypadku „Iliady― tlem fabuly jest wojna trojanska, natomiast bohaterowie legendarni to np.: Achilles, Agamemnon, Parys, Helena, a takze

bogowie greccy.

Podlozem eposu sa mity jak i rowniez podania (np. „Iliada― wywodzi sie pochodzace z mitu na temat jablku niezgody).

Cechy gatunkowe eposu to:

-Inwokacja – czyli rozwinieta apostrofa umiejscowiona we wstepie utworu, w jakiej poeta zwraca sie az do muzy, bostwa z prosba o pomoc w

sporzadzaniu dziela. Po „Iliadzie― autor zwraca sie do muzy, bogini, ktora poddaje piesn spiewakom: „Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna

Peteusa―

-Rownoleglosc dwoch plaszczyzn swiata bogow i osoby. W „Iliadzie― fabula zachodzi:

-„w swiecie bogow― (takze bogowie wojuja po 2 stronach wrogow wojny trojanskiej, np. Atena decyduje na temat zwyciestwie Achillesa nad

Hektora)

-„w swiecie ludzi― jak i rowniez ludzkich wrazen – argumentem jest np. milosc Parysa do Heleny

-Narrator eposu ujawnia swe uczucia jedynie w inwokacji, potem jest „obiektywny, kompleksowy i zdystansowany wobec wydarzen―

-Wydarzenia sa opisane wzorem podnioslym, patetycznym, dostosowane az do wagi opisywanych wypadkow, jak widac otwarcie w wariancie opisu

walczacych w pojedynku Achillesa jak i rowniez Hektora

-Szczegolowy, realistyczny przedstawienie przedmiotow jak i rowniez sytuacji (realizm szczegolu), np. opis tarczy Achillesa.

Homer opisuje nie tylko kolejne funkcjonowania wykonawcy Hefajstosa, lecz obrazy przedstawione dzieki plaskorzezbie.

* Sa ow lampy led opisane faktycznie, ze mozna je z latwoscia odtworzyc. Jest to 10 scen – obrazow z egzystencji pokojowego.

* Znajdujemy pojecie ziemi, nieba, morza, 2 miast jak i rowniez zycia w tej miejscowosci – sluby, uczty, wasnie handlujacych, itp.

-Opisy scen batalistycznych – scena taka jest np.:

* walka Hektora pochodzace z Achillesa

* obraz oblezenia grodu

* zasadzki

* bitwy

-Porownanie homeryckie – jest to porownanie, ktorego drugi czlon jest rozbudowany faktycznie, ze przesadza odrebna epizodyczna scene, np.:

porownanie walczacych (Achillesa jak i rowniez Hektora) az do walki orla i golebicy, umieszczone w calej piesni 22:00 pt. „Pojedynek―.

-Epizodycznosc dzialaniu. Epizod to odstepstwo od chwili toku podstawowej akcji, opisanie wydarzenia mniej istotnego, pobocznego, nie powiazanego z

kluczowa fabula, np.: dokladny przedstawienie tarczy Achillesa.

-Miara wierszowa eposu homeryckiego jest heksametr – wers, ktory tworzy sie pochodzace z 6 stop metrycznych (heks = 6): daktyli albo spondejow.

szostej. Wyjasnij, na czym sie opiera piekno jak i rowniez uniwersalizm historii greckich.

Mitologia obok Biblii to kluczowe zrodlo cywilizacji i kultury srodziemnomorskiej, w jakiej kregu znalazla sie - wsrod panstw zachodniej Europy - tez i Nasz

kraj.

W mitologii sa utrwalone najstarsze, najdawniejsze wzory postaw i zachowan ludzkich, ukazane w mozliwosci uniwersalnej, ponadczasowej (archetypy).

Mit o „Dedalu i Ikarze―

Mit nasz jest odzwierciedleniem zycia powszedniego ludzi zafascynowanych roznymi zjawiskami, ktore pochopnie oceniamy jak cos wspanialego, a ow

lampy led prowadza naszego biura do zguby.

Mit na temat Edypie

Mit ten mozna uznac zbyt prawde na temat dorastaniu. Zygmunt Freud, stworzyl okreslenie caloksztalt Edypa, w calej odniesieniu az do dorastajacych

osoby. Ogolnie kwestia biorac wazne jest, ze jakikolwiek ma w calej sobie cos z Edypa. Dorastajac "zabijamy ojca", oznacza to zrywamy pochodzace z

dotychczasowym ukladem wartosci, przelamujemy dotychczasowe autorytety. Nastepnie bedac na "spalonej ziemi" budujemy nowy, prywatny system

wartosci, stajemy sie innymi osobami. Ta przemiane symbolizuje wyklucie sobie oczu przez Edypa.

Mit na temat Niobe

Byla ona matka czternasciorga najmlodszych i odrzucic rozumiala, z jakiego powodu ludzie oddaja czesc Latonie, ktora ma jedynie dwoje najmlodszych.

Bogini odrzucic zniosla takiej zniewagi jak i rowniez jej najmlodszych: Apollin jak i rowniez Artemida zabily cale potomstwo krolowej kilkoma strzalami

pochodzace z luku. Nieszczesliwa Niobe powrocila do rodzinnego miasta Sipylos, gdzie za sprawa caly czas przesiadywala na wzniesieniu, dopoki

bogowie nie zamienili ja w calej kamien. Lecz i wowczas smutek srodku przebywajacej w calej glazie sprawial, iz spod niego wyplywalo zrodlo lez. Mit

nasz przedstawia swoistosc macierzynstwa jak i rowniez wielkie nieszczescie rodzicow, jacy utracili swe dzieci.

Mit o Prometeuszu

Prometeusz symbolizuje postawe, ktora musi cierpiec za oddanie dla ludu, spoleczenstwa, ojczyzny.

Mit na temat Demeter jak i rowniez Persefonie

Demeter, bogini egzystencji i urodzaju, miala corke Persefone, jaka podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka

blakala sie po Ziemi w calej poszukiwaniu ukochanego dziecka, jednak nie potrafila go nigdzie znalezc. Jej smutek byl tak wielki, ze deszcze przestaly

padac, strumienie powysychaly, nie rodzily sie nowe plony jak i rowniez glod zaczal zagladac az do ludzkich siedzib.

Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre, jednak nic odrzucic skutkowaly namowy wysylanych az do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil

nareszcie i nakazal Hadesowi, by oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, jednak wreczyl zonie jablko granatu, ktore czesciowo zjedzone, na

zawsze zwiazalo ja z panstwem cieni.

Wielka radosc Demeter spowodowana powrotem corki wywolala na swiecie eksplozje zieleni jak i rowniez spiewu stworzen natury. Jednak Persefona

musiala powracac do partnera na 3 miesiace w calej roku, wowczas to natura zamierala, aby ponownie sie obudzic pochodzace z zimowego odretwienia.

W tego typu wlasnie rodzaj starozytni Grecy tlumaczyli w piwnicy cyklicznosc przemian por r..

Mitologia grecka jest uniwersalna, poniewaz:

1-wsza. opowiesci mitologiczne maja charakter religijny

2. maja charakter uniwersalny, to znaczy. Mowia na temat prawdach, ktore nie przemijaja, sa ponadczasowe i ogolnoludzkie

3. komunikuja o sytuacjach czlowieka, swoim dazeniach, marzeniach

4. dawny wielokrotnie uzyte w sztuce

5. mozna je przyrownac do zdarzen majacych miejsce w wspolczesnosci

7(1). Urok i uniwersalizm mitow greckich.

Mity greckie istnieja od zawsze. Kiedys posiadaly one meritum religijny jak i rowniez duchowy. Obecnie posiadaja walory kulturowe. Nie znaczy to

aczkolwiek, ze mity odeszly w jakims miejscu w niepamiec.

Ich urok i uniwersalizm dostrzega sie wszedzie.

W celu Grekow mity mialy ogromne znaczenie. Byly one dla nich faktycznie cenne jak na przyklad Pismo Religijne.

Przywiazywano az do nich wielka role. Udostepnia to zjawisko, ze obszar kulturowy i sztuka opierala sie na mitach. Malowidla dzieki wazach, tworczosc

poetycka, przedstawiala bogow, herosow, bitwy bohaterow. Za pomoca

mitom odkrywamy jakie dysponowali poglady dzieki dane sprawy, o czym marzyli dawni osobistosci, np.:

na temat powstaniu osoby opowiada nam mit na temat Prometeuszu. Mit o Edypie porusza problem winy

jak i rowniez kary. Mit o Dedalu i Ikarze ujawnia snienia Grekow na temat zdobyciu przestworzy.

Mozna aby tak wymieniac jeszcze bardzo dlugo. Okolicznosc w tym, ze starozytni dysponowali podobny stanowisko

na dane sprawy, jak na przyklad my dzis.

Wrocmy aczkolwiek do okresow obecnych. Jak wspomnialem w pierwszej kolejnosci "piekno

jak i rowniez uniwersalizm historii greckich zauwaza sie wszedzie". To racja. Na przestrzeni stuleci

mity dawny i sa obecne w calej literaturze, malarstwie, rzezbie, melodii, jezyku, przenosni.

Byly ow lampy led inspiracja dla poetow, konstruktorow i immych. W literaturze poeci siegali do historii

czerpiac stamtad watki, aluzje, tytuly. Po malarstwie przykladem jest portret slynnego

Michala Aniola pt.: "Stworzenie Adama". W jezyku - kategorii geograficzne, niepojete,

pospolite, osobiste. W melodii - operetki Ofenbacha. Po przenosni - powiedzenia na przyklad:

"meki Tantala", "puszka Pandory", "zloty wiek" i wiele, wiele roznych.

Podsumowujac, w calej mitach zostaly utrwalone na wstepie wzory ludzkich postaci jak i rowniez zachowan,

subtelnosc matki (Demeter), zbuntowanego wobec bogow spolecznika (Prometeusz),

badz marzyciela (Dedal i Ikar). Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy, czyli pradawne,

niezmienne pojecia, ktore tkwia w swiadomosci zbiorowej kazdej spolecznosci.

Esencja i geneza mitu stalo sie szukanie reakcji na dreczaca zagadke bytu - jak na przyklad powstal glob

i czlowiek, jaka jest jego natura i wykorzystanie. Dawni osobistosci odpowiadali dzieki te pytania

opowiescia, jaka byl legenda.

8. Scharakteryzuj wybranego bohatera tragicznego tekstow antycznej.

Pojmowanie tragizmu jak kategorii estetycznej laczy sie z istnieniem konfliktu wyboru. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec potrzeby wyboru

wartosci przeciwstawnych jednak jednakowo podstawowych. Dzialania bohatera sa z gory skazane dzieki niepowodzenie zas sam swiadectwo wyboru,

niezaleznie od tego, ktore pochodzace z wartosci bedzie wybrana musi doprowadzic az do katastrofy.

Po „Antygonie―, oboje glownych chwatow to postacie tragiczne:

1-wsza. Antygona

Wybiera pomiedzy prawem ludzkim zas boskim. Prawo boskie nakazuje jej pochowanie zwlok brata bez wzgledu na kare, jaka jest w stanie ja poznac za

strony wladcy. Prawo ludzkie wydane przez Kreona nie pozwala pochowania zwlok zdrajcy. Antygona podlega obu prawom. Wybor jednego powoduje

kolizje drugiego. Zlamanie uprawnienia boskiego to klatwa jak i rowniez przeklenstwo, ludzkiego - zejscie. Obie siostry sa kompletnie rozne. Antygona

jest intensywna i honorowa w przeciwienstwie do swej siostry. Okazuje sie byc odwazna jak i rowniez energiczna. Zechce uczcic zejscie brata, chowajac

go. Ale aby to uczynic, musialaby zlamac zakaz Kreona. Lecz Ismena jest inna. Leka sie na temat swoje los i odrzucic chce zlamac zakazu mistrza. Boi

sie wladcy jak i rowniez sprzeciwu wobec niego. Okazuje sie byc oportunistka. Przyjmuje postawe wygodniejsza dla siebie. Antygona placze morzem

losem wlasnym i swych bliskich. Godzi sie dzieki smierc. Nie buntuje sie gdyz odrzucic chce upokorzyc sie zanim Kreonem. Okazalaby sie wtedy slaba

jak i rowniez przecietna jednostka.

2. Kreon

Takze jest bohaterem tragicznym. Wydal rozkaz obowiazujacy w polsce, ale jednoczesnie zlamal uprawnienie boskie. Dlatego zgineli swoim bliscy.

Jesliby uniewinnil jak i rowniez uwolnil Antygone, mogl stracic caly swoj autorytet zas to moglo doprowadzic az do anarchii jak i rowniez zguby Teb.

Kreon jest prawowitym wladca Teb. Jgo decyzja spowodowana byla checia udowodnienia poddanym, ze da rade byc rzetelny i bezlitosny dla wrogow.

Podejrzewajac ze poddani mogliby lekcewazyc swoim wladze, kazal stosowac wobec nich terror, jako lek zapobiegawczy. Przykladem moze byc zakaz

pochowku wrogow (Polinejkesa) jak rowniez zamurowanie Antygony. Jest pan rzadny potegi. Chce umocnic ja jak i rowniez swoj autorytet. Bezwzgledny

dla wrogow jak i rowniez zdrajcow. Okazuje sie byc tyranem, ktorego nalezy slyszec i wypelniac rozkazy. Okazuje sie byc konsekwentny. W czasie

konfrontacji pochodzace z synem Hajmon pokazuje jemu jego defekty i dominacje dumy morzem rozsadkiem. Hajmon pragnie zrzucic zaslone gniewu,

chce aby ojciec zobaczyl prawdziwy portret sytuacji. Mniema, ze Kreon jest wladca dla wlasnych korzysci. Ostrzega swojego ojca przed kara za zlamanie

praw boskich, ktore sa wazniejsze od chwili niego. Odwoluje sie az do jego ludzkich uczuc. Zechce by spojrzal na to jak na przyklad zwykly czlowiek, a

odrzucic krol. Wycofanie sie pochodzace z decyzji uczyni go wladca bardziej szanowanym, czlowiekiem, zas nie potworem. Mimo, ze Hajmon zachodzi w

obronie demokracji w calej panstwie, swoim ojciec jego nie slucha. Kreon uwaza sie zbyt nieomylnego. Nie zwaza dzieki wskazowki syna, ktory jest

mlodszy od chwili niego. Po przyplywie gniewu Hajmon wskazuje ojca tyranem.

9. Zinterpretuj przebieg konfliktu racji w calej „Antygonie― Sofoklesa.

„Antygona― jest najbardziej wspaniala tragedia grecka. Tragizm wyraza sie tutaj poprzez upadek wielkiej wartosci. Ktora pochodzace z postaci jest

wartoscia w calej „Antygonie―, kogo racje nalezy aprobowac?

Przeanalizujmy problematyke utworu z przeroznych punktow widzenia.

W czasach starozytnych przeznaczenie stalo sie nieodlacznym szczegolem zycia. Uwazano, ze nie sposob go ustrzec sie. W tragedii „Antygona―

Sofoklesa glowne postacie rowniez sa obarczone fatum.

Poczatkiem tragedii jest zejscie Polinejkesa. Okazuje sie byc on uznany za zdrajce ojczyzny. Faktycznie uwaza Kreon - reprezentant wladzy panstwowej.

Jest pan wladca dbajacym o autorytet panstwa. Antygona reprezentuje uprawnienie boskie. Familia wedlug tej dziewczyny jest pierwsza i najswietsza

forma ludzkiego wspolzycia. Podejmujac decyzje na temat pogrzebaniu brata godzi sie na swoj los. Pogrzeb Polinejkesa symbolizuje dla Antygony

smierc. Pani jednak uwaza, ze nie moze postapic odmiennie. Role jaka narzucilo jej zycie zatrudnia bez buntu. Ma az do wyboru obie mozliwosci jak i

rowniez kazda zwienczona nieszczesciem. Postepujac zgodnie z rozkazem Kreona jest w stanie uniknac smierci. Dalsze los bedzie aczkolwiek pelne

wyrzutow sumienia. Swiadomosc, ze potrafila by odrzucic dopelnic musu pogrzebania brata jest dla niej gorsza niz zejscie. Kreon takze uwaza, ze racja

jest po jej stronie, musi jednak postepowac zgodnie z ustanowionym prawem. Okazuje sie byc pelen rozterek, ma niejasnosci, w odroznieniu od chwili

siostry Polinejkesa, ktora nieustajaco i uporczywie zmierza az do podporzadkowania sie fatum. Antygona motywuje swoj czyn miloscia i wiernoscia

wobec brata. Kazde pochodzace z nich jest przekonane na temat swojej racji. Nie ma miedzy nimi sposobnosci kompromisu. A, takze to jest rola tragedii.

Czytajac „Antygone― podstawowej bohaterce przyznajemy racje. Okazuje sie byc dla nas wzorcem postawy, ktora daje zadowolenie i wewnetrzna

harmonie. Okazuje sie byc symbolem jak i rowniez personifikacja bezpiecznych idei, wyrazonych w ustaleniu:

„Wspolkochac przyszlam, nie wspolnienawidzic―.

Bardziej ludzki charakter posiada Kreon. Waha sie badz cofnac kare, czy pozwalac Antygonie umrzec. Jest rewolucyjny i walczy z zastosowaniem. Walka

pochodzace z czyms czego zmienic sie nie da uczlowiecza. Kreon jest nieszczesliwy, wyrazaja to jego slowa:

„Przekleta zadzy mej niech bedzie duma―.

Tragedia ukonczy sie katastrofa. Cecha specyficzna tego gatunku dramatu jest bezwarunkowy, zgubny skraj. Nic odrzucic moglo ochronic Antygony

zanim katastrofa. Byla w impasie. Obie strony walczace bronily slusznej sprawy, a odniesc zwyciestwo mogla jedynie jedna.

Dwie postacie dramatu sa tragiczne. Sprawca tragedii staje zanim nami w calej zakonczeniu utworu, wyznaje swoja wine jak i rowniez oskarza sie sam.

Wedlug mnie w tym przypadku jest do czynienia przede wszystkim z tragedia Kreona. Po utworze mozna odnalezc prawdy uniwersalne - problem potegi,

polityki, tyrania jednostki jak i rowniez pragnienia ludu. Bunt w calej imie wartosci moralnych to glowne konteksty utworu. Jednostka opowiadajaca sie po

1 ze stron ponosi wspaniala odpowiedzialnosc.

Ponadczasowosc uczuc, mysli i pouczen zawartych w calej utworze „Antygona― sprawia, ze tragedia przemawia do wspolczesnego odbiorcy. Mysl

samo wladztwa, wina jak i rowniez kara, wiernosc nie pisanym prawom boskim, milosc Antygony do braci to przedmiotu majace racje bytu tez

wspolczesnie.

Wedlug mnie Antygona ponoszac smierc zwycieza moralnie. Kreon odnosi pozorne zwyciestwo. Skazawszy Antygone, sam na wlasnej osoby sprowadzil

tragedie. Tragicznym bohaterem jest sprawca tragedii, odrzucic tragiczna ofiara. W istocie jest to wiec kleska Kreona.

dziesiec. Wymien gatunki literackie szablonowe dla „Biblii―.

W Biblii spotykamy niemal wszystkie gatunki literackie, znakomite z tekstow pozabiblijnej:

PRZYPOWIESC:

Utwor narracyjny, w ktorym zobrazowane postacie jak i rowniez wydarzenia odrzucic sa wazne z uwagi na nie tylko, lecz jak przyklady uniwersalnych

prawidel jak i rowniez zasad ogolnoludzkiej egzystencji. Latwa i uboga fabula jest tylko ilustracja i pretekstem do ukazania waznych esencji. Wlasciwa

interpretacja przypowiesci domaga sie odrzucenia doslownego znaczenia utworu i przejscia do znaczenia ukrytego. Przypowiesc czesto posluguje sie

emblematem. Wyroznia sie przypowiesc alegoryczna (ktora posiada dwa projekty, jej tresc jest ukryta) oraz przypowiesc exemplum (tzn. doslowna,

wykladajaca swe pouczenie bez metafory, jest prawdziwym przedstawieniem wzorca postaw).

PSALM:

Jest to krotki utwor poetycki, w ktorym mieszaja sie nawzajem charakter modlitewny i pochwalny. Wypowiedz w calej psalmie wycelowana jest az do

Boga. Az do niego kierowane sa prosby, blagania, podziekowania. Psalmy konstruowane sa pochodzace z wersetow. Psalmy dzielimy dzieki blagalne,

pochwalne, dziekczynne, madrosciowe, patriotyczno - religijne.

HYMN:

To uroczysta piesn pochwalna, opiewajaca np. czyjas slawe lub czyn patriotyczny. Byc moze to istniec takze patetyczny utwor poetycki, o esencji

patriotycznej albo religijnej. Dzielo ten nacechowany byl zazwyczaj patetyzmem jak i rowniez wzniosloscia.

EWIDENCJE:

Jest to pisemna forma wypowiedzi, skierowana az do osoby albo instytucji. W celu Biblii list gra role szczegolna. Zwazywszy na duze odleglosci miedzy

miastami, a takze dzieki trudy podrozy, list stawal sie forma przekazu Wyrazenia Bozego. Za jego posrednictwem apostolowie pouczali i wyjasniali

wiernym kazde watpliwosci.

APOKALIPSA:

(Z greckiego "apokalypsis" = odsloniecie). Dzielo, w ktorym zawarta jest prorocza, zwykle grozna i przerazajaca wizja przyszlosci. Ta, pochodzaca z

Biblii, przypisywana jest Janowi Ewangeliscie i wlacza mistyczne przepowiednie losow chrzescijanstwa i konca swiata.

KAZANIE:

Jest to wpis, wyglaszany za sprawa duchowienstwo az do wiernych, zazwyczaj podczas nabozenstwa. Kazaniem ustalic tez mozna tresc pisana takiego

przemowienia.

LAMENTACJA (TREN):

Jest to piesn lamentacyjna, wyrazajaca zal z racji czyjejs smierci, napisana dzieki czesc zmarlego, rozpamietujaca swoim chwalebne czyny, zaslugi,

przewagi. Tren jest gatunkiem przystajacym do poezji zalobnej.

MODLITWA:

Jeden pochodzace z podstawowych dokumentow wiary kazdej religii, pojmowany jako myslowy lub slowny kontakt pochodzace z bostwem. Modlitwy

dziela sie na blagalne i dziekczynne.

EPOS NARODOWY:

Jest to jakis z typow epickich, wyksztalconych w starozytnosci. Utwor nasz jest na ogol wierszowany jak i rowniez bardzo rozbudowany. Przedstawia pan

losy chwatow na tle wydarzen waznych dla danej wspolnoty. Na zamiar pierwszy wysuwa sie fabula. Charakterystyczny dla eposu jest jego podniosly i

patetyczny styl.

PIOSENKA:

Utwor poetycki, silnie powiazany z muzyka. Tematyka piesni obracac sie moze dookola zagadnien chocby takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia,

niewinnosc, rozum, umilowanie ojczyzny, niesmiertelnosc poezji czy pochwala zycia, fauny i flory, swiata jak i rowniez milosci. Preferencje filozoficzne

konstytuuja najczesciej tematyke piesni refleksyjnych.

AFORYZMY (PRZYSLOWIA):

Krotkie punkt widzenia czy tez mysl, ktora zalaczyc moze dowcipnie i ironicznie sformulowana prawde, regule badz zasade zyciowa.

ELEGIA:

To utwor poetycki, bez konkretnej miary wierszowej, zwykle o tematyce zalobnej jak i rowniez refleksyjnym, smutnym nastroju, utrzymany w tonie skargi.

KRONIKI:

Jest to chronologiczny zapis wydarzen z egzystencji panstwa, struktury lub instytucji. Kronika charakteryzuje sie tym, ze najczesciej ow firma obiektywna

jak rowniez tym, ze ogranicza sie do zaznaczenia wydarzen, bez podania katalogow zwiazkow przyczynowych.

KODEKS PRAWNY:

Zbior regulacji prawnych, regulujacych okreslona dziedzine zycia spolecznego.

OPOWIADANIE:

To krotki kawalek epicki. Przewaznie opowiadanie ogranicza sie az do jednego watku fabularnego. Wyrazne dla opowiadania jest wystepowanie luznej

dzialaniu (w ktorej czesto powstaja epizody) jak rowniez brak wyraznej konstrukcji.

MONOLOG I INTERLOKUCJA FILOZOFICZNY

POEMAT EPICKI

SAGA RODOWA

PRZEKLENSTWO

WYROCZNIA

NOWELA DYDAKTYCZNA

WIERSZ MILOSNA

11. Podaj jakosci tragedii antycznej, poslugujac sie wybranym przykladem. Ocen uniwersalna wymowe zapoznanych przypowiesci biblijnych.

Poczatek tragedii greckiej siega misteriow dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas ktorych ich uczestnicy, ubrani w calej kozle cery, spiewali piesni

obrzedowe w odniesieniu do czci Dionizosa (boga przekroczenie i plonow). Nazwa „tragedia― pochodzi od chwili dwoch slow greckich:

‘tragos’ - koziol i ‘ode’ - piesn (tragedia = piesn kozla). Z piesni obrzedowych (pochwalnych) zrodzila sie tragedia, ktorej budowa oparla sie

dzieki dialogu prowadzonym przez Koryfeusza (przewodnika - opowiadacza) pochodzace z chorem. Glownego aktora wprowadzil Tespis, drugiego -

Ajschylos, trzeciego - Sofokles. Team aktorski ograniczal sie az do trzech osob. Aktorami zdolali byc jedynie mezczyzni, grali wiec tez i funkcje kobiece.

Po tragedii antycznej nie ma podzialu na dokumenty i sceny:

•PROLOGOS – zapowiedz

•PARADOS - wkroczenie choru

•EPEJSODIONY - akcja sceniczna pochodzace z aktorami

•STASIMONY - pojawienia choru

•KOMMOS - lament bohatera

•EKSODOS - spuszczenie sceny za sprawa zbior

•ZASADA DECORUM - zasada jednosci tresci, ksztalty, jednorodnosci stylistycznej, zgodnosci rodzaju ze wzorem, jezykiem bohatera

•ZASADA 3 JEDNOSCI:

•MIEJSCA - akcja rozgrywa sie w jednym miejscu

•CZASU - akcja zamyka sie w ciagu 12-24 godzin

•AKCJI - jakis watek

•ZASADA TRZECH AKTOROW - jedynie trzech aktorow moze rownoczesnie przebywac dzieki scenie(brak scen zbiorowych)

•KATHARSIS - oczyszczenie (wywolanie u odbiorcy wrazen, litosci, wspolczucia) Katharsis podlug Arystotelesa, odrzucic prowadzilo az do

uszlachetnienia wrazen, ale wyzwolenia sie pochodzace z nich, doprowadzalo do uzyskania stanu spoczynku wewnetrznego.

•MIMESIS - nasladownictwo. Sztuka posiada odzwierciedlac rzeczywistosc.

•SCHEMAT AKCJI:

•EKSPOZYCJA, rozwiniecie,

•PUNKT SZCZYTOWY, katastrofa,

•ROZWIAZANIE AKCJI.

„ANTYGONA―

•nie posiada podzialu dzieki akty jak i rowniez sceny

•kompozycja

•piesni choru (rola choru: ocenia bohatera, glos konsultacyjny bohatera, komentuje akcje, wyraza opinie ludu, wyraza prawdy uniwersalne)

•tragizm postaci (konflikt miedzy prawem boskim jak i rowniez ludzkim)

•akcja wedlug schematu

•zasada kilku jednosci

•zasada decorum

•zasada trzech aktorow

•wystepuje zwiastun (straznik)

Spor pomiedzy wladca - KREONEM, a ANTYGONA jest materia tragedii jak i rowniez nosi kategorie konfliktu tragicznego. Polega dzieki zderzeniu sie

przeciwstawnych, rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi nie sposob dokonac wyboru jak i rowniez dlatego wszelkie posuniecie bohatera prowadzi jego

do kleski, czyli katastrofy. Dla Kreona nadrzednymi wartosciami sa mozg, lad spoleczny i panstwo. Dla Antygony natomiast, kierujacej sie wiara i

miloscia, nadrzedne sa przykazania emocjonalne. Konflikt Antygony z Kreonem jest to dlatego konflikt wartosci i potrzeby, bowiem herosowie bronia

przeciwnych racji. Rozum zostaje przeciwstawiony milosci, uprawnienie ludzkie - prawu boskiemu, interes zbiorowosci (panstwo) - obronie jednostki. Z

tamtego wzgledu, ze racje obu stron sa rownorzedne, spor tragiczny jest nierozwiazalny, wiedzie nieuchronnie az do kleski chwatow. Antygona, zbyt

przeciwstawienie sie rozkazowi mistrza, zostaje skazana na zejscie; Kreona, ktory jest winien smierci kilku osob (Antygony, jej narzeczonego, a

prywatnego syna - Hajmona jak i rowniez swojej zony), los skazuje na wyrzuty sumienia, ktore beda jego dreczyly dozywotni. Tragizm jest wywolany

wyjatkowa konstrukcja losow bohaterow, jacy niezaleznie od moce charakteru jak i rowniez szlachetnych intencji sprowadzaja dzieki siebie zejscie lub

kleske. Nalezy dolaczyc, ze na temat ich losie decydowalo w calej tragedii greckiej fatum - przeznaczenie, slepy los. Sympatia czytelnika (widza) jest po

stronie Antygony, bo w calej jego odbiorze urasta pani do symbolu wielu uniwersalnych wartosci, chocby takich jak odwaga jak i rowniez przeciwstawianie

sie despotyzmowi jak rowniez przemocy, wytrwalosc i wiernosc swoim pogladom, niezaleznosc, namietnosc do brata, poczucie wiezi z tradycja i wiara,

szlachetnosc jak i rowniez spelnienie powinnosci siostrzanej jak i rowniez ludzkiej.

Wlasciwosci gatunkowe przypowiesci

1. kawalek narracyjny na temat charakterze parabolicznym czyli zestawiajacym dwie swiat, z ktorych pierwsza jest obrazem egzystencji codziennego,

druga zas, jest nieuchwytna zmyslowo ale umiejscowiony jest w sferze pojeciowej

2. tworzy sie pochodzace z 3 trzonow: dwa na wstepie to przyklady, obrazy; trzecia czesc to przekazanie jakiejs prawdy, pouczenia

trzech. jest to relacjonowanie alegoryczno-moralistyczne

cztery. nie wazne sa osoby jak i rowniez wydarzenia z uwagi na swoja jednostkowosc, ale podstawowy jest moralizujacy jego charakter

5. odgrywaja zamknieta fabule

6. wreczaja prawdy moralne

7. posiadaja sens na temat ponadczasowym formacie

“O siewcy―

Czlowiek wylazl na pole by zasiac ziarna. 1 upadlo dzieki droge jak i rowniez zostalo wydziobane przez ptaki, drugie upadlo na skalke i zostalo wypalone

za sprawa slonce, 3 zostalo zagluszone przez ciernie, ale te ktore padly na glebe wydaly plony: 30-krotny, 60-krotny, 100-krotny. Ziarnem jest wyrazenie

boze, zas gleba kazdy ludzie, gdzie jest kierowane. Mozna je albo przyswajac, albo odrzucic, ale wyniki sa jednoznaczne.

“O synu marnotrawnym―

Jest to opowiesc na temat ojcu jak i rowniez jego 2 synach. Mlodszy syn postanowil opuscic rodzinny dom. Zabral swoja czastka majatku jak i rowniez

wyruszyl w calej swiat. Wlasnosc roztrwonil aczkolwiek szybko dzieki zabawy. Zaczal pasc swinie dla majetnego czlowieka. Cierpial glod jak i rowniez

nedze. Podczas gdy skruszony syn wrocil az do ojca nasz sie bardzo ucieszyl jak i rowniez wydal uczte. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedzial, ze

moze pochwalic sie z powrotu syna, ktory byl jak na przyklad umarly, zas teraz raz jeszcze ozyl. Ojcem jest Pan, ktory moze pochwalic sie z wszelkiego

nawroconego grzesznika. Jest to wezwanie do dostrzegania swoich niedoborow i katalogow naprawy.

“O milosiernym Samarytaninie―

Samarytanin okazal wspolczucie dla rannego jak i rowniez obrabowanego za sprawa zbojcow. Opatrzyl go, pielegnowal i zaplacil za pobyt w gospodzie.

Wczesniej obslugi odmowili jemu duchowni, ktorych zadaniem jest niesc pomoc innym. Przeslanie to, to ze osobistosci powinni okazywac innym

spoleczenstwom milosc jak i rowniez milosierdzie.

12. Dowiesc uniwersalnego sensu przypowiesci biblijnych.

Przypowiesc jest to kawalek narracyjny, w ktorym przedstawione postacie i sytuacje nie sa wazne ze wzgledu na odrzucic same, jednak jako wzorzec

uniwersalnych prawidel ludzkiej egzystencji. Oznacza to, ze prosta uboga fabula jest tylko ilustracja, obrazkiem, ktory ukazuje glebsze, uniwersalne

esencji. Przykladem moze byc przypowiesc „ O siewcy―. Opowiada o tym, jak ziarno rozsiewane za sprawa siewce padlo na przerozne podloze.

Jednego razu padlo dzieki droge jak i rowniez wydziobalo je ptaki, odrzucic wzeszlo dzieki kamiennym ziemi, ani pomiedzy cierniami. Dopiero gdy ziarno

trafilo dzieki zyzna glebe, wydalo zniwa bogaty. Latwo odczytac znaczenie uniwersalne tej przypowiesci, znalezc jej meritum, ktory tyczy sie ziarna

madrej nauki Wyrazenia Bozego, ktore nauczyciel rozsiewa miedzy sluchaczy, Przypowiesc wlacza nakaz, aby byc zyzna gleba, chlonnym sluchaczem,

ktory odnajduje pozytek z nauki. Przypowiesc pokaze prawde moralna- nakaz zachowywania przykazan jak i rowniez prawda ma wymiar ponadczasowy.

Z kolei przypowiesc „O synu marnotrawnym― obrazuje, iz Pan cieszy sie pochodzace z kazdego nawroconego wiernego, chociazby zgrzeszyl pan

wczesniej jak i rowniez odszedl od chwili wiary, jednak powrocil. Idea te ilustruje przyklad ojca, ktory wita radosnie syna, wracajacego pochodzace z

wloczegi. Powrot do bliskich traktuje faktycznie, jakby umarly syn ozyl. Przypowiesc ta posiada pewne cech alegorii. Ojciec pochodzace z tej

przypowiesci to Pan Ojciec zas Jego synowie to rodzaje ludzkie, przyjmujace rozne postury wobec przykazan. Ponadczasowy format tej przypowiesci

wiaze sie pochodzace z wezwaniem az do ciaglego powracania, dostrzegania swych bledow jak i rowniez checi katalogow naprawy. Przebaczajacy

ojciec przesadza alegorie milosiernego, wyrozumialego Boga.

Przypowiesc „O milosiernym Samarytaninie― prezentuje desen prawdziwej wybranki blizniego. Samarytanin, ktory w calej przypowiesci pomogl

rannemu czlowiekowi, pielegnowal jego, podzielil sie swoim majatkiem, okazal sie symbolem milosierdzia i wspolczucia czlowieka dla czlowieka. Wedlug

dzis dzionek samarytanin symbolizuje czlowieka litosciwego i milosiernego.

Przedstawione przypowiesci przekazuja prawdy ponadczasowe, uniwersalne, aktualne w calej dzisiejszym swieci.

Hiob - na przykladzie sprawiedliwego jednostki dotknietego duzym cierpieniem autor probuje wytlumaczyc tajemnice nieszczescia niezasluzonego. Pan

pozwala Szatanowi pozbawic Hioba dzieci, bogactwa, a nareszcie i stanu zdrowia. Przyjaciele stoja na stanowisku, ze kazde cierpienie jest kara za

grzechy. Hiob sam walczy na temat swoja tytul odpierajac katalogow racje. Poszukuje wyjasnienia tajemnicy swego nieszczescia. Hiob przesadza symbol

religii, cierpienia niezawinionego, cierpliwosci. Pouczenie Ksiegi:

- Bog tez sprawiedliwych doswiadcza cierpieniem;

- cierpienie posiada walor wychowawczy;

- czlowiek powinien ubostwiac tajemnicze projekty Opatrznosci, zas nie je badac;

- Bog definitywnie otoczy opieka kazdego sprawiedliwego.

13. Scharakteryzuj sredniowieczne schematy osobowe, odwolujac sie az do wybranych utworow.

Sredniowieczny uniwersalizm, dominacja wiary w zyciu spoleczno-kulturowym oraz ugruntowanie sie ustroju feudalnego przyczynily sie az do

uksztaltowania literackich wzorcow godnych nasladowania. Naleza do tych propozycji:

ideal ascety i swietego

ï€-zyje w calej ubostwie

ï€-przyjmuje pogarde jak i rowniez cierpienie pochodzace z pokora

ï€-ucieka od slawy, rozglosu

ï€-modli sie az do Boga

ï€-umartwia swoja dusze i organizm

ï€-anonimowosc

A, takze. pokora

Egzystencja ziemska ascety byla ciagla pamiecia na temat smierci (memento mori), zas jego los podporzadkowane zostalo wlasciwie przygotowaniu sie

az do godnego chrzescijanskiego zgonu. Przykladem takiego wzoru osobowego moze byc sw. Aleksy. Warto tez wspomniec postawe sw. Franciszka. To

tez wzor parenetyczny - wzor wiary radosnej, pelnej wybranki do bliznich, do fauny i flory, do otoczenia. Mozna zaryzykowac stwierdzenie, ze jest to

wlasciwy wariant swietego.

ideal wladcy - okreslal przymioty cechujace doskonalego monarchy rzadzacego panstwem, a wiec odwage madrosc, walecznosc, wiernosc wobec

Boga jak i rowniez religii chrzescijanskiej oraz uczciwosc i opieka o poddanych. W literaturze przykladami doskonalych wladcow byli: Karol Duzy z Piesni

o Rolandzie, cesarz Francuzow, potezny jak i rowniez waleczny. Troszczy sie na temat swoich poddanych, najwazniejszymi wartosciami dla niego sa:

wiara, kosciol katolicki narod. Tej wladza pochodzi od Boga. Karol Duzy jest dlatego symbolem wspanialego wladcy jak i rowniez doskonalym rycerzem.

Bedac zwierzchnikiem panstwa jest meznym jak i rowniez odwaznym dowodca. walczacym w calej obronie wolnosci narodu. Posiada na ziemi role

namiestnika tworcy. Kieruje sie w zyciu przezornoscia i rozumem. Drugim przykladem moze byc Boleslaw Chrobry pochodzace z „Kroniki Galla

Anonima― Gall eksponuje tytanizm, odwage jak i rowniez mestwo wladcy na polu walki, uwypukla jego uczciwosc i troske o poddanych. Scena smierci

krola pozostala przedstawiona pochodzace z wielkim patosem. W spiewie zalobnym kronikarz ukazal Polske jako rodzicielke i wdowe po odejsciu

wspanialego bohatera, wielkiego partnera.

ideal rycerza - jest to czlowiek smialy, bohaterski, waleczny, kierujacy sie honorem. Wierny wobec kumpli i damy swego serduszka, za najwyzsza

wartosc uznawal sluzbe Bogu, krolowi jak i rowniez ojczyznie jak rowniez swieta bitwe w obronie chrzescijanstwa. W stopniu daleko idacym wyrazista

dzialalnoscia tego sredniowiecznego wzorca osobowego jest tytulowy bohater „Piesni o Rolandzie―. Jest to hrabia dowodca okreslonego z

oddzialow, symbol rycerstwa. Najwazniejsza cena stanowia: namietnosc do ojczyzny, wiara katolicka oraz posluszenstwo i wiernosc wladcy. Kluczowym

celem swoim zycia jest walka w calej obronie chrzescijanstwa. Roland spelnia wszystkie wyzwania tego wzoru. synteza swoim rycerskich cnot ukazuje

scena smierci bohatera, w ktorej zbyt swe ziemskie czyny uzyskuje wieczna slawe i nagrode w niebie. Majac swiadomosc zblizajacej sie smierci, mezny

na jej miejsce wybiera wzgorze, by byc bardziej Boga. Ma przy sobie atrybuty swego formy: miecz jak i rowniez rog. Po swej ostatniej spowiedzi

przypomina wartosci nadajace sens swoim zyciu. Po scenie smierci Roland urasta do symbolu wojownika-meczennika, swietego ginacego zbyt wiare.

OKOLICZNOSCI WYKREOWANIA TAKICH WZORCOW OSOBOWYCH

ï€-kosciol zyskiwal wladze jak i rowniez wzbogacal sie (bogaci osobistosci chcac zostac ascetami wielokrotnie oddawali swoj majatek kosciolowi)

ï€-zycie doczesne jest niestalym, krotkim etapem zycia ducha

ï€-upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

14. Przedstaw nurtu tematyczne w krajowej poezji sredniowiecznej. Odwolaj sie do pewnych przykladow.

Tworczosc literacka sredniowiecza opiewala w roznorodne tematy. Lecz na zamiar pierwszy wysuwa sie tematyka religijna. Wychodzi to teocentryzmu,

ktory oznacza zamieszczenie Boga w calej centrum kultury, literatury, dziel sztuki i filozofii. Do tematyki religijnej zaliczamy:

•zywoty kultu religijnego np. „Legenda o sw. Aleksym―,

•liryke maryjna np. „Bogurodzica―, „Lament swietokrzyski―,

•modlitwy np. „Ojcze nasz―, „Zdrowas Mario―,

Strumien swiecki sredniowiecznej poezji jest nieporownanie skromniejszy, co odrzucic oznacza, ze mniej przyciagajacy. Przykladami moze byc:

•obyczajowa

„O zachowaniu sie przy stole―

Podmiot poetycki wskazuje odpowiednie zasady prezentowania sie przy stoliku ï‚® funkcja wychowawcza jak i rowniez dydaktyczna. Dzielo rozpoczyna

wezwanie pomocy Bozej - apostrofa. Nastepnie autor opowiada o tym co wzrasta na polu i niebawem zostanie zebrane i wynajdzie sie dzieki biesiadnym

stoliku. Udziela rad kobietom jak i rowniez mezczyznom. Pod koniec zacheca az do przyswajania w piwnicy dobrych obyczajow. Prosi tez Boga na temat

odpuszczenie grzechow i zaslanie radosci dzieki wszystkich osoby. Nazywany jest takze naczelnym savoir-vivrem naszym, gdyz wlacza zbior nakazow i

pouczen, jak musi zachowac sie przy stoliku rycerz. Dokladnie odczuwa sie w tym utworze propagowanie rycerskiego kultu wobec kobiety, ktory to

znamionowal epoke sredniowiecza.

•satyryczna

„Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana jest jak rozkladajacy sie trup kobiety z kosa ï‚® portret szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie interesowali sie smiercia.

Jej materia i cechami. Temat smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w czasie sredniowiecza. Obrazuje smierc jak wszechobecna,

wszechwladna i dotyczaca kazdego czlowieka. Bodziec ten obrazuje smierc, ktora zaprasza az do tanca pracownik roznych stanow.

Obraz pojawia sie w calej tekstach, obrazach. Wszyscy osobistosci podlegaja smierci. Smierc ulega Bogu. Jest to takze nawiazanie do tematu stosunkow

spolecznych, zawiera mysl, ze zejscie zrownuje kazde stany.

„Satyra na leniwych chlopow―

Jest to pierwszy naszego kraju utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Obrazuje istnienie konfliktow spolecznych, jednoczesnie

pokazuje relacje spoleczne jak i rowniez zaleznosc kmiecia od pana. Jest to kawalek ganiacy chlopow, ktorzy odrzucic spelniaja obowiazkow jak aby tego

chcial podmiot poetycki. Chlopi wykrecaja sie jak i rowniez unikaja roboty. Wiersz nasz ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i posiadaczy ziemskich.

ï€-chlopi pracuja jedynie pod okiem pana, kiedy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt wielokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

•historyczna

„Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony pochodzace z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciwko okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl

sie w calej kosciele jednak zostal w tamtym miejscu zabity.

Tworczosc literacka sredniowiecza posiadala jeden zamysl parenezy. Tworczosc literacka parenetyczna to literatura propagujaca wzory postepowania,

idealy wytworne i uznawane w konkretnej epoce. Projekty osobowe to postacie godne nasladowania, skupiajace wzorowe, pozytywne, idealne.

Tworczosc literacka sredniowiecza zarysowuje taki portrety: idealnego wladcy, rycerza badz ascety.

17. Zaprezentuj dzieki wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke swiecka.

Jednym z wzorcow jest wiersz Przeclawa Chlapa pt. „O zachowaniu sie przy stole―. Jest to najdawniejszy ze swietnych nam wierszy

obyczajowo-dydaktycznych. Dowodzi znajomosci dworow i obyczajow dworskich jak rowniez biesiadnych dzieki Zachodzie, ktore to obyczaje jak i

rowniez wyzsza tradycje chcial rozpropagowac wsrod Polakow autor. Podmiot liryczny wskazuje dobre zasady zachowania sie wobec stole ï‚® funkcja

wychowawcza i dydaktyczna. Utwor startuje wezwanie obslugi Bozej - apostrofa. W dalszej kolejnosci autor mowi o tym jak rosnie dzieki polu jak i

rowniez niedlugo bedzie zebrane jak i rowniez znajdzie sie na biesiadnym stole. Udziela rad dziewczynom i mezczyznom. Pod koniec sklania do

przyswajania sobie porzadnych obyczajow. Prosi tez Boga o odpuszczenie grzechow jak i rowniez zaslanie zabawy na wszelkich ludzi. Zwany jest tez

pierwszym savoir-vivrem polskim, gdyz zawiera zestaw nakazow jak i rowniez pouczen, jak na przyklad powinien ochronic sie wobec stole rycerz.

Wyraznie czuje sie w niniejszym utworze propagowanie rycerskiego kultu wobec kobiety, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

Pozostalym przykladem jest: „Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Zejscie ukazana jest jako rozkladajacy sie trup kobiety pochodzace z kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W dekadzie sredniowiecza osobistosci

interesowali sie smiercia. Jej istota jak i rowniez cechami. Rzecz smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w okresie sredniowiecza.

Ukazuje zejscie jako wszechobecna, wszechwladna jak i rowniez dotyczaca kazdego z nas. Motyw nasz ukazuje zejscie, ktora zaprasza do tanca

przedstawicieli przeroznych stanow.

Ogol ludzie podlegaja smierci. Zejscie podlega Bogu. Jest to tez nawiazanie az do tematu stosunkow spolecznych, wlacza mysl, ze smierc zrownuje

wszystkie stany.

Przykladem moze byc takze: „Satyra na leniwych chlopow―

Jest to pierwszy naszego kraju utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Obrazuje istnienie konfliktow spolecznych, jednoczesnie

pokazuje relacje spoleczne jak i rowniez zaleznosc kmiecia od pana. Jest to kawalek ganiacy chlopow, ktorzy odrzucic spelniaja obowiazkow jak aby tego

chcial podmiot poetycki. Chlopi wykrecaja sie jak i rowniez unikaja roboty. Wiersz nasz ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i posiadaczy ziemskich.

ï€-chlopi pracuja jedynie pod okiem pana, kiedy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt wielokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

Przykladem jest takze „Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony pochodzace z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciwko okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl

sie w calej kosciele jednak zostal w tamtym miejscu zabity. Zauwazamy tu spor spoleczny miedzy szlachta zas mieszczanstwem, ktore chcialo

dysponowac przywileje. Ozywia sie posrod nich buta.

Jest jeszcze duzo utworow o tematyce swieckiej, jednak to najwazniejsze jak i rowniez najbardziej popularne.

szesnascie. Dowiedz, ze „Bogurodzica― to piesn religijna, hymn narodowy i najstarszy zabytek tekstow polskiej.

Najdawniejsza, zachowana az do dzis dnia, polska piesnia religijna jest „Bogurodzica―. Istnieja trzy hipotezy mowiace na temat dacie jej powstania:

• piesn zaistniala w X w., zas jej autorem byl sw. Wojciech;

• „Bogurodzica―- hymnem dynastii Jagiellonow, dlatego tez uwaza sie, ze powstala w calej 1386r. (XIV w) pochodzace z okazji koronacji krola;

• (biorac pod uwage uksztaltowanie gramatyczne jak i rowniez leksykalne) „Bogurodzica― powstala dzieki przelomie XII i XIII wieku;

Najstarszy, dwustrofowy przekaz „Bogurodzicy―, opatrzony nutami, zachowal sie w calej odpisie pochodzace z 1407r. (XV. )Autor

„Bogurodzicy― jest bezimienny.

Istnieja co najmniej dwie hipotezy o autorach:

•legendarne autorstwo sw. Wojciecha;

•hipoteza prof. Briicknera, mowiaca o autorstwie franciszkanina wraz ze Starego Sacza - ojca Boguchwala.

Na terytorium polski sredniowiecznej piesn ta stala sie hymnem, o jakich kwestiach swiadcza wiadomosci, ze:

• przed bitwa pod Grunwaldem (1410r. ) rycerstwo krajowe spiewalo „Bogurodzice―;

• umieszczono ja we wstepie zbioru praw („Statutu Laskiego―) Krolestwa Polskiego pochodzace z 1506r., jak nobilitowalo nasz tekst az do rangi

symbolu Polski;

• nie tylko „Bogurodzica― pelnila opcje hymnu, jednak tez spelniala pod wzgledem gatunkowym odpowiednie wyzwania;

„Bogurodzica― posiada charakter piesni religijnej. Jest to hymn az do Chrystusa skierowany do Mateczki Bozej jak i rowniez Jana Chrzciciela z

prosba o wstawiennictwo; wyrazajacy zarliwa prosbe na temat to, aby Syn Bozy raczyl ofiarowac pobozny zywot na ziemi, zas po smierci przebywanie w

calej raju.

„Bogurodzica― to wiersz:

• podmiotu zbiorowego,

• bezposrednia,

• inwokacyjna,

• apelu.

Wiersz sredniowieczny, tzw. zdaniowo- rymowy, reprezentowany za sprawa „Bogurodzice―, odrzucic przestrzegal jednakowego rozmiaru

sylabicznego w wszelkim wersie, jakkolwiek na ogol wykazywal sklonnosc az do wyrownywania stanu sylabicznego, jak z czasem, w calej XVI w calej.,

doprowadzilo az do tzw. sylabizmu. W sredniowiecznym wierszu wystepowaly takze rymy; wspolbrzmienia uzyskiwano przez powtarzalnosc formy

gramatycznej (np. „nosimy― - „prosimy―; bozycze― - „czlowiecze―, „pobyt― - „przebyt―). Rymy te, ogarniajace czasami po kilka

wersow, uwydatnialy zakonczenia (klauzule) koncowych odcinkow wersowych. Przede wszystkim jednak wyrazistosc klauzul wersowych wynika dlatego,

ze w calej kazdym wersie zamyka sie odrebna jednostka skladniowa - pojedyncze punkt widzenia lub jednorodny czlon zdaniowy, wypowiadane

pochodzace z odpowiednim zroznicowaniem wysokosci tonu, tj. pochodzace z inna intonacja: wznoszaca sie (antykadencja) badz opadajaca (kadencja),

np.:

„Slysz modlitwe, jaz nosimy, ï‚-

A ofiarowac raczy, jegoz prosimy: ï‚-

A na swiecie zbozny pobyt, ï‚-

Wedlug zywocie rajski przebyt. ―

Wierszowi sredniowiecznemu towarzyszyla na ogol muzyka. Stosunek z uporzadkowana rytmicznie melodia wywieral specyficzny wplyw dzieki jego

konstrukcje.

Dwu najstarszym strofom „Bogurodzicy― towarzyszy najstarsza melodia spiewana choralnie, jednoglosowo, bez akompaniamentu instrumentalnego.

Jest to tzw. MONODIA, charakterystyczna dla sredniowiecznych choralow, czyli lac. spiewow liturgicznych Kosciola.

Nuta „Bogurodzicy― zaistniala na terenie nadrenskim, spisana juz w calej IX w calej. w kodeksie mszalnym pochodzace z opactwa benedyktynow w

Sankt Gallen w calej Szwajcarii. Po XIV-XV w calej. dopisano dalsze strofy „Bogurodzicy―; obejmuja ow lampy led piesni - wielkanocna (strofy 3-6)

jak i rowniez pasyjna (7-13).

„Bogurodzica― byla utworem uniwersalnym, byl to pierwszy kawalek literacki. Logiczna kompozycja-wedle schematu: apostrofa jak i rowniez prosba,

pelniacy role konstrukcji klamrowej refren „ „Kyrie eleison― gama rymow spajajacych nie tylko wersy, ale i katalogow czastki, matematyczna

precyzja w calej ukladzie zestroju sylab(5+3, 3+5)- to jedynie niektore jej cechy. Jest dozwolone powiedziec, ze na faktycznie przemyslane jak i rowniez

staranie dopracowane od strony formalnej oczekiwac bedziemy az do czasow Kochanowskiego.

Polacy obecnie w sredniowieczu dostrzegali wyjatkowa range tej piesni, czyniac ja nie tylko piesnia bojowa, spiewalo ja polskie rycerstwo przed bitwa pod

Grunwaldem, ale i swego rodzaju hymnem panstwowym. Dlugosz nazwal ja „piesnia ojcow―. Piesn ta byla znana kazdemu Polakom tamtej epoki,

odgrywala wielka role patriotyczna. Jest to piesn ojczysta- carmen patrium, swoj charakter hymnu zachowala do XIV wieku, pozostajac naszym

reprezentatywnym utworem poetyckim tamtej epoki.

18. Zaprezentuj na pewnych przykladach polska sredniowieczna liryke religijna.

Az do najstarszych dziel liryki religijnej sredniowiecza zaliczamy:

•Bogurodzice-prawdopodobnie zaistniala w XIII w. Najstarszy jej zapis pochodzi pochodzace z 1407r., aczkolwiek juz wowczas byla to piesn

starodawna. Popularnosc jak i rowniez wymowa Bogurodzicy sprawila, ze uznano ja za 1-wszy hymn naszego kraju. Pierwsza jej zwrotka wycelowana

jest az do Matki Boskiej, druga az do Chrystusa. Ow firma ciagiem prosb modlitewnych: az do Matki Bozej, aby posredniczyla u swego syna-Chrystusa

zas Syna Bozego o wysluchanie modlitwy, na temat dobrobyt pod zadnym pozorem ziemskim jak i rowniez wieczne los po smierci. Uwage zwraca

symboliczna numer 4, az do ktorej wielokrotnie nawiazywali osobistosci sredniowiecza, jaka wspoltworza w calej Bogurodzicy swiete osoby: Matka

Boska, Chrystus, Bog jak i rowniez Jan Chrzciciel. W Bogurodzicy zauwazamy wiele historycznych odmian gramatycznych, archaizmow skladniowych,

leksykalnych i fonetycznych, np. w calej funkcji wolacza wystepuje mianownik (Bogurodzica w zamian Bogurodzico), sedziwe formy trybu rozkazujacego:

zyszczy!, spusci! (pozyskaj, zeslij! ), wyrazy, gdzie nie przyszedl jeszcze przeglos polski: (zwolena, slawiena w zamian zwolona, slawiona). wsrod starych

form leksykalnych znajdujemy np. wyrazy dziela zamiast dla, jaz w zamian ktora. Rymy w piesni znajdujemy na koncu wersow (nosimy-prosimy), a takze

wewnatrz wersow np. (dziela Krzcicela). Zastosowane sa rowniez paralelizm skladniowy jak rowniez paralelny, oznacza to rownolegly, obustronny

rozklad esencji.

•Lament swietokrzyski, inaczej Posluchajcie bracia mila-to cenny zabytek polskiej tekstow sredniowiecznej. Okazuje sie byc niezbitym argumentem na

to, ze w Polsce silnie funkcjonowal kult Najswietszej Marii Panny, wyrozniamy nawet w literaturze sredniowiecznej tzw. kult liryki maryjnej. Placz

swietokrzyski to glos Bolejacej Matki. Jest to pierwszoosobowa wypowiedz – skarga - Mateczki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Jednak

przede wszystkim slyszymy tu lament matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad strata dziecka. ktora zwraca sie do roznych matek,

spoleczenstwom opowiada swoj bol. Bohaterka utworu uosabia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a dlatego staje sie blizsza odbiorcy. Przekaz

Lamentu pochodzace z konca XV wieku jest zabytkiem tekstow polskiej, wlacza wiele archaizmow leksykalnych, zalicza sie do liryki lamentacyjnej.

•Legende na temat sw. Aleksym-zapis z XV wieku. Jest to opis egzystencji swietego, oznacza to hagiografia. Prezentuje jego urodzenie, mlodosc,

ozenek z krolowa Famijana - lecz sw. Aleksy tworzy slub czystosci i ucieka w tulacza wedrowke, zas bogactwo poswieca ubogim. Umiera pod schodami

na dworze ojca. Dzieje sw. Aleksego dopelniaja wszelkie wyzwania gatunku, jakim byly zywoty swietych.

Zabytkiem poezji religijnej sa tez znane jak i rowniez wciaz dzialajace modlitwy tego typu jak: Ojcze nasz badz Zdrowas Maria.

Glowne gatunki to:

piesni - gl. Koscielne np. Bogurodzica―,,, Posluchajcie bracia mila―

hagiografy - dziedzina pismiennictwa chrzescijanskiego, obejmujaca zywoty kultu religijnego, legendy na temat ich zywocie i czynach,, Legenda na temat

sw. Aleksym―

apokryfy - teksty zlaczona tematycznie pochodzace z Biblia, odrzucic sa tlumaczeniem ksiag Starego Testamentu, sa rodzajem,, uzupelnienia― Biblii.

Narasta w tych propozycji wiele kolorowych szczegolow (czasem sprzecznych pochodzace z Biblia), gama zdarzen, rzeczywistosc spoleczno-obyczajowe

np.,, Rozmyslania przemyskie―

psalmy - biblijne piesni o charakterze modlitewno-hymnicznym. Pierwotnego zbior przesadza psalterz., dawny bardzo chodliwe w sredniowieczu,

opiewaja miare i przyjaznosc Boga, wyrazaja podziekowanie, prosbe, blaganie, komunikuja o historii i przyszlosci

np.,, Psalterz florianski―,, Psalterz pulawski―

Dobroc, Klamstwo itd.

19. Porownaj topos matki oplakujacej syna w Lamencie swietokrzyskim jak i rowniez w Matce powieszonych Zas. Rozewicza.

topos- powtarzajacy sie bodziec lub miejsce np. panstwo szczesliwosci w calej roznych kulturach: Arkadia, Eden, Eldorado.

„Lament swietokrzyski― postrzegany jest zbyt pierwszy wzruszajacy utwor poetycki w jezyku polskim, akcentujacy bol matczyny po stracie syna; jest

glosem Bolejacej Matki. Jest to pierwszoosobowa wypowiedz - skarga-Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Byl on unikatowy, wiec tym

chetniej boli swoim zniewazanie. Matka Boska obrazuje losy swego Syna od czasu biczowania, za sprawa nalozenie cierniowej korony, bicie go za

sprawa Zydow, po przybicie az do krzyza. Ciagle wspolcierpi pochodzace z nim, chce czuc podobnie jak On, mniemac podobnie. Jednak przede

wszystkim slyszymy tu lament matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad strata dziecka. ktora zwraca sie do roznych matek, spoleczenstwom

opowiada swoj bol. Bohaterka utworu uosabia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a dlatego staje sie blizsza odbiorcy.

„Matka powieszonych―- oryginal jest przedstawicielka matek, ktore stracily swe dzieci. Ukazana jest podczas blakania sie po miasteczku,

postrzegana za sprawa ludzi jak szalona. Ow firma wyobcowana, samotna. Jej wyglad zewnetrzny jest odmalowany za pomoca 2 barw: ciemnej i

srebrnej. Czarny - prawdopodobnie dlatego, ze ubiera sie dzieki czarno, jest w stanie dlatego, ze jej skora juz zszarzala, stracila zdrow kolor, srebrny -

bowiem jej wlosy sa obecnie siwe. Cierpienie jakie ja spotkalo albo tez postrach spowodowalo, ze bardzo szybko sie zestarzala. Matka powieszonych

utracila jedno pochodzace z podstawowych zadan do jakich zostala stworzona. Samotna cierpi nie tylko z powodu utraty swoich najmlodszych, ale tez z

powodu calego wymordowanego narodu.

Oba wiersze przedstawiaja topos matki oplakujacej swego syna. Roznia sie aczkolwiek w jakims stopniu. Wedlug mnie Matka pochodzace z wiersza

Rozewicza Jest bialoglowa bardziej nieszczesliwa, mocniej profesjonalna przez los. Jest osamotniona w swoim cierpieniu, nikt odrzucic odczuwa

wymagania niesienia jej pomocy „ociera sie na temat szorstka skore tlumu―. Cierpi z powodu smierci wlasnych najmlodszych lecz tez przyjmuje

dzieki swoje barki cierpienie wynikajace z zaglady tysiecy mlodych ludzi, jacy walczyli w calej obronie polskiej ojczyzny. Jej rozpacz doprowadza ja az do

szalenstwa. Natomiast Matka Bolesna, bohaterka „Lamentu swietokrzyskiego― cierpi okrutnie z racji smierci syna, wydarzenia sprzecznego z

sprawami naturalnymi, jednak nie oplakuje calego narody, jej rozpacz nie wiedzie do ekstrawagancji lecz jest przepelniona nadzieja, ze ta jedna zejscie,

smierc jej dziecka zapobiegnie smierci roznych. Ma zyczenia, ze obecnie zadna oryginal nie zostanie musiala faktycznie cierpiec jak na przyklad ona.

dwadziescia. Wskaz jakosci „Bogurodzicy― kluczowe o tym, ze uznajemy ja za arcydzielo poezji sredniowiecznej.

Najstarsza dwustrofowa czesc „Bogurodzicy― odznacza sie najwyzszym kunsztem artystycznym jak i rowniez uznana pozostala za arcydzielo naszej

sredniowiecznej poezji. Dzielo ten jest nie tylko hymnem, ale takze modlitwa. Sygnalizuja o tym wezwania kierowane az do Matki Bozej, powtarzanie

formuly liturgicznej Kyrieleison, kierowanie prosb modlitewnych. Nastepne zwrotki Bogurodzicy sa rozmaite tematycznie jak i rowniez tresciowo.

Zwrotka pierwsza, ktorej moglibysmy wziac tytul apostrofy do Mateczki Bozej, miesci w w piwnicy wiele okreslen Matki Chrystusa: Bogurodzica, Bogiem

slawiena, czuli uwielbiona za sprawa Boga, Dziewica „zwolena― oznacza to wybrana, Matka Syna Bozego. Zwrotka druga, ktora mielibysmy okazje

nazwac zbiorem prosb, to formula modlitewna. Znajdujemy w calej niej prosby ogolne: na temat uslyszenie wolania, o natchnienie mysli, na temat

wysluchanie modlitwy, oraz bardziej specyficzne: na temat pobozne los, otrzymanie laski, zycie wieczne.

Obie zwrotki zakonczone sa taka sama formula liturgiczna: Kyrieleison. Ruch ten odgrywa wielorakie funkcje. Przede wszystkim jest refrenem, otoz

podkresla piesniowy charakter utworu. zaznacza, ze nie mamy do czynienia z modlitwa oraz uwypukla prosby kierowane do Chrystusa za posrednictwem

Bogurodzicy.

„Bogurodzica― to utwor, w ktorym pojawiaja sie okreslone walory artystyczne, ktore swiadcza o tym, ze zredagowana zostala umyslnie. Dwie strofy

zaczynaja sie w podobny sposob - od apostrof. Z takie dwuczlonowoscia, powtarzalnoscia mamy do czynienia w pelnym tekscie.

PARALELIZM - rownoleglosc, powtarzalnosc takich samych czlonow, czesci.

Po „Bogurodzicy― jest do czynienia pochodzace z paralelizmem skladniowym.

Na mistrzostwo stylistyczne utworu skladaja sie:

• wirtuozeria rytmiczna;

• synonimy;

• paralelizm wersow

• kontrakt rymow;

• podwajanie drobinek wiersza (dwie strofy, druga dwukrotnie ogromniejsza od pierwszej, podwojone ksztalty wolacza w granicach wersu);

• ton retoryczny.

KOMPOZYCJA „BOGURODZICY―:

• 2 pierwsze rozbudowane wersy odgrywaja charakter apostrofy; gdy wers trzeci to krociutkie 2 zdania rozkaznikowe, tworzace otwarcie zamierzony

odwrotnosc z rozbudowanymi apostrofami;

• w drugiej zwrotce - symetria odwrotna: krotka apostrofa i sznur zdan rozkaznikowych (osiem) - zmiana proporcji elementow kompozycyjnych;

• celowosc powstania potwierdzaja rowniez istniejaca i powtarzajaca sie regularnosc w zakresie rymow, zakonczonych dzieki -a;

• wersy rymuja sie wewnatrz siebie, a takze na koncach poszczegolnych ‘linijek’.

RYMY - parzyste, wewnetrzne, zewnetrzne (koncowe):

scisle rymy zenski: slawiena-zwolena,

niepelne rymy: pobyt-przebyt,

rymy meskie: Bozycze-czlowiecze.

wewnetrzne:

Bogurodzica-Dziewica,

Syna- Gospodzina,

Slawiena- zwolena.

• rozlozenie tekstu w calej wersach dzieki rownolegle odcinki o jednakowej (niekiedy wydluzonej o jedna) liczbie sylab (np.:

* 1. wers - wezwanie do Marii = piec + trzech;

* trzech. wers - 3 plus 3).

W zwiazku z asylabicznym charakterem wierszy wazna uzycie przypadla w calej nich rymom, ktore stanowily rodzaj ozdobnikow stylistycznych jak

rowniez pelnily opcje wyznacznikow klauzuli tj. zakonczen wersow albo ich czlonow.

• wszelka strofe ukonczy refren: „Kyrie eleison― [gr. „Panie, zmiluj sie. ―]

Mowa utworu jest niezwykle zwiezly, a mimo to styl ma jakosci krasomowcze, czego dowodza czeste, wplecione w calej tekst apostrofy. Apostrofe

przesadza cala naczelna zwrotka, ktora obejmuje szereg wolaczy jak i rowniez dwa spojrzenia rozkazujace, wyrazajace prosbe,

„Bogurodzica― to wiersz asylabiczno-zdaniowy. Jej najstarszym dwu strofom kolegow melodia. Piesn spiewana choralnie bez akompaniamentu

instrumentalnego. w calej tekscie powstaja takze archaizmy, ktore podnosza artystyczny kunszt. Archaizm to element lingwistyczny pochodzacy

pochodzace z minionej epoki historycznej, ktory zostal zastapiony nowszym jak i rowniez wyszedl pochodzace z codziennego zastosowania. Tych

nieuzywanych dzis slow jest w calej „Bogurodzicy― wiele np.: slawiena-chwalona;

Gospodzin-Pan;

zwolena-wybrana.

„Bogurodzica― to oryginalne artystyczne dzielo krajowe. Byla hymnem religijnym, jednak rowniez bojowym i hymnem panstwowym.

21. Ocen z perspektywy wspolczesnego czytelnika aktualnosc idei zawartych w calej literatur sredniowiecza.

Tworcy sredniowiecza za najwazniejsze stawiali w piwnicy tworzenie dziel o wiary i Bogu. Wiazalo to sie pochodzace z panujaca w calej tych latach

filozofia. Byl to teocentryzm, ktory w calej centrum otoczenia umieszczal Boga. Bog, ktory stworzyl glob, uosabial dobro, piekno jak i rowniez prawde.

Osobistosci uwazali wyzszosc dobr duchowych nad doczesnymi, rozne zjawiska przyrody interpretowano jako znaki od Boga, w tej filozofii dominowala

mysl na temat zyciu posmiertnym.

W tej epoce 2 pojecia sa centralne: Pan i czlowiek. Bog odrzucic stanowi abstrakcyjnej idei, jest osoba. Lecz to czlowiek zostal zmajstrowany na portret i

podobienstwo Boga jak i rowniez dzieki temu sprawny jest znalezc w w piwnicy doskonalosc jak i rowniez jednosc pochodzace z Nim. Akcentuje ona

wazne wartosci jednostki, jego tytul zdolnosc az do samopoznania, az do dokonywania wolnego wyboru, az do zdobywania informacji, do wybranki i

czynieniu dobra.

Sredniowieczne koncepcje jednostki akcentuja:

•jego jednosc wraz ze swiatem; czlowiek jest mikrokosmosem stanowiacym odbicie wszechswiata (filozofia Jana Szkota Eriugeny),

•jego podobienstwo az do Boga (sw. Bernard pochodzace z Claivaux),

•jego podmiotowa samoistnosc, indywidualnosc, rozumnosc i ideal (filozofia sw. Tomasza pochodzace z Akwinu).

W dzisiejszym swiecie slowa Pan i czlowiek znacza coraz to mniej. Ogol gonia zbyt dobrami doczesnymi, nie liczac sie pochodzace z konsekwencjami.

Zatracamy nasze humanitaryzm. Patrzac dzieki filozofow pochodzace z tamtej epoki mozemy sie od tych propozycji uczyc harmonijnego postepowania.

Musimy przystanac na chwile i przemyslec o polskiej sytuacji. Przykladem do podpatrywania moze byc sw. Franciszek, ktory jest coraz to mniej biezacy w

nowoczesnym swieci. Glownymi zrebami swoim nauki dawny: wszechogarniajaca namietnosc, radosc, ubostwo, czyli te wartosci, ktore przestaja istniec

dla nas wazne.

Tworcy tekstow sredniowiecza podejmowali tematy nieustannie aktualne na przyklad: milosc, zejscie, przemijalnosc ludzkiego istnienia, egzystencji i

otoczenia. „Wielki testament― Franciszka Villona podejmowalo te wlasnie powody tematyczne. Przeplata on komizm z liryzmem, watki wysokie ze

sprosnymi. Sam „poeta przeklety―, mieszkaniec paryskiej trasy, ukazuje kruchosc istnienia, przytaczajac znane postacie w opowiesciach o paniach i

na temat panach „minionego czasu―. Jakze jest to aktualne w otaczajacym nas swieci. Przestalismy cenic to, jak najwazniejsze, oznacza to nasze

los. Zapominamy jakze jest ono ulotne jak i rowniez kruche.

Milosc jako wrazenie najwazniejsze zajmowalo tez wazne miejsce w calej sredniowieczu. Przykladem utworu moze byc utwor pt. „Dzieje Tristiana i

Izoldy―. Ten bodziec jest biezacy w kazdej epoce. Milosc to wrazenie dominujace w zyciu, Czlowiek bez milosci jest nieszczesliwy.

Tworczosc literacka sredniowieczna wielokrotnie propagowala schematy parenetyczne. Byc moze dzisiaj nie istnieje juz rycerzy ani kroli, jednak my

mozemy siegac z tych propozycji prawdziwa madrosc. Roland zadziwia nas swoja odwaga jak rowniez tym jaka wage posiada dla niego honor, ktory we

wspolczesnym swieci stracil dzieki swojej powadze.

Widzimy, ze wiele tematow podejmowanych obecnie w sredniowieczu sa nadal aktualne. Wywodzi to stad, ze dotycza ow lampy led czlowieka, zas

czlowiek sie nie zmienil.

22. Wymien i omow gatunki literackie sredniowiecza.

Po epoce sredniowiecza rozwijaly sie wszystkie rodzaje literackie. Dzieki polnocy Europy i we Francji zaistniala epika heroiczna, ukazujaca dzieje

wybitnych chwatow na tle wydarzen historycznych np. „Piesn na temat Rolandzie― nawiazujaca do historycznej wyprawy cesarza Karola Duzego do

Hiszpanii przeciwko saracenom w VIII w. (Jest to poemat). Epike dworska reprezentowaly romanse np. „Dzieje Tristiana jak i rowniez Izoldy―.

Wiersz odwolywala sie zarowno do typow charakterystycznych dla tworczosci religijnej czego przykladem sa hymny oraz wiersz maryjna np. „

Bogurodzica―, jak i kreowaly nowe ksztalty zwlaszcza w calej tworczosci poetow niemieckich, francuskich i wloskich. Przykladem moze byc

prowansalska tworczosc poetycka milosna. Ekspansja chrzescijanstwa wiedzie do postepu hagiografii, sfery pismiennictwa wymagajacej sie opisywaniem

zywotow kultu religijnego, opartych dzieki legendach jak i rowniez dostepnych materialach historycznych np. „Legenda na temat sw. Aleksym―.

Utwory te mialy charakter dydaktyczny. Tworzenie sie nowatorskich panstw jak i rowniez dynastii stymuluje historiografii oznacza to powstawaniu zbiorow

dziel historycznych. Przejawem historiografii sa kroniki np. Galla Anonima, Wincentego Kadlubka, Kronika wielkopolska. Po srodowisku chrzescijanstwa

rozwijal sie dramat liturgiczny, wystawiany w calej kosciele w calej sw. wielkanocne. Ukazywaly np. zmartwychwstanie Jezusa, odgrywane za sprawa

ksiezy jak i rowniez zakonnikow w calej kosciolach albo w celowo wyznaczonych do tego miejscach poza kosciola ( np. „Nawiedzenie grobu― ).

Pozniejsza forma dramatyczna jest misterium, jak po lacinie znaczy tajemnica. Byly to z kolei widowiska sceniczne, ktorych tresc dotyczyla najczesciej

tematow ze Starego i Nieznanego Testamentu. Inscenizacje te wystawiano zwlaszcza w czasie swiat wyznaniowych. Akcja misteriow zawsze

prezentowala dramat chrzescijanski dziejow ludzkosci, upadek jednostki, odkupienie jak i rowniez sad zasadniczy. W dawnym ksztalcie misteria

zachowaly sie w Polsce (w Kalwarii Zebrzydowskiej) oraz w calej Niemczech. Jedynym ze swietnych misteriow naszych jest „Historia o chwalebnym

Zmartwychwstaniu Panskim― Mikolaja pochodzace z Wilkowiecka. (Byly to dziel sztuki, gdzie aktorami mogli istniec tylko mezczyzni).

W XII w wyksztalcily sie mirakle, co po lacinie symbolizuje cud. Przedstawialy cudowne sytuacje z egzystencji Maryi. Sposrod czasow odbywajacego sie

w przyszlosci sredniowiecza znamy moralitety-utwory na temat charakterze filozoficzno-dydaktycznym, alegoryczne przypowiesci o czlowieku, ktory za

sprawa grzechy jak i rowniez upadki dochodzi do cnoty i zbawienia. Moralitety posiadaly na celu skierowanie jednostki na poprawna droge. Pierwszym

bohaterem moralitetow byl zwyczajowy czlowiek usytuowanym miedzy niebem a pieklem, dokonujacy wyboru odpowiedniej kosztowny zycia, toczacy

wewnetrzna bitwe miedzy silami dobra jak i rowniez zla. Najstarszym zachowanym moralitetem jest „Everyman―.

DRAMAT:

ï€-misteria,

ï€-moralitety,

ï€-dramaty liturgiczne,

ï€-tragedia,

ï€-komedia.

WIERSZ:

ï€-piesn,

ï€-hymn,

ï€-satyra,

ï€-milosna,

ï€-psalm } modlitewnik,

ï€-liryka maryjna,

ï€-wiersz sredniowieczny

EPIKA

ï€-kronika,

ï€-kazanie,

ï€-hagiografia (zywoty swietych, opisujac idealizuja je, propaguja wzorzec osobowy ï‚® asceta),

ï€-apokryt (gatunek literacki przedstawiajacy zywot najswietszej rodziny),

ï€-romans rycerski,

ï€-epos rycerski,

ï€-traktat,

ï€-gesta,

ï€-epos rycerski.

23. Wyszukaj motywy romantyczne dla poezji sredniowiecznej jak i rowniez barokowej, odwolujac sie od chwili znanych Tobie utworow.

Pierwsza faza baroku trwala od wielu lat osiemdziesiatych XVI wieku po lata dwudzieste wieku XVII; dochodzi w calej niej az do glosu dla przykladu

tworczosc mistyczno - metafizyczna (Mikolaj Sep-Szarzynski), nawiazujaca az do sredniowiecznej filozofii i starotestamentowych wizji Boga, swiata,

jednostki. W sredniowieczu w srodek swiata jednostki stal Pan. Owczesny swiatopoglad: teocentryzm, byl wyrazem intensywnej wiary osoby, ktorzy

postrzegali Stworce w calej kategoriach absolutu. Dlatego wlasnie w "Bogurodzicy" blagali, by uslyszal katalogow glosy jak i rowniez raczyl ofiarowac

spokojne, pobozne zycie jak i rowniez miejsce w calej raju po smierci. Mikolaj S. Szarzynski przekazuje informacje o przemijaniu, o wartosci dobr

ziemskich i ostatecznych - smierci, wiecznosci jak i rowniez zbawieniu. Po sonecie "O wojnie polskiej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem jak i rowniez

cialem" szczesciem jest pokoj. Zycie przesadza jednak bitwe z "hetmanem ciemnosci" - szatanem jak rowniez duszy pochodzace z cialem. Pan stwarza

nadzieje wygrania tej walki. Po utworze pojawia sie dualizm: czlowiek-swiat, dobro-zlo, Bog-szatan. Retoryczne pytania podkreslaja niepewnosc,

zagubienie i bezradnosc. Utwor "O nietrwalej wybranki rzeczy otoczenia tego" hhg dobra doczesne: bogactwo, wladze, slawe, rozkosze i stwierdza, ze

odrzucic sa ow lampy led w stanie ofiarowac czlowiekowi doglebnego szczescia jak i rowniez bezpieczenstwa. Takze "I odrzucic milowac z trudem, i

milowac". Szarzynski upatruje prawdziwy cel milosci jak i rowniez piekna w calej Bogu. Wartoscia trwala jest cnota. Szarzynski wybral droge walki wraz

ze swiatem zywiolow - wrogow duszy teskniacej do "wiecznej i prawej milosci".

Czolowymi przedstawicielami filozofii epoki baroku byli Spinoza, Leibniz, Pascal. Stworzyli te banki rozne mysli zycia, uwazajac, ze:

-zycie doczesne ma niewatpliwe wartosci, ktorych nie powinno sie lekcewazyc, bowiem pierwszenstwo posiada radosc zanim cierpieniem

-nalezy uciekac od chwili doczesnosci w calej mistycyzm

-zycie sklania az do pesymizmu

W zwiazku z taka roznorodnoscia pojmowania zycia zrodzil sie spor miedzy haslami renesansowymi zas odnowionymi idealami sredniowiecznymi. Po

baroku tworzy sie typ czlowieka kierujacego sie maksyma dwoistego egzystencji, ktore laczylo asceze jak i rowniez korzystanie z uciech zycia, jak na

przyklad wiemy to wzorce osobowe zaczerpniete wraz ze sredniowiecza.

dwudziestu czterech. Wymien zabytki pismiennictwa sredniowiecznego w Polsce jak i rowniez omow wskazany utwor.

Najstarszym drukowanym naszym tekstem poetyckim jest "Bogurodzica" (otwiera "Statut polski" pochodzace z 1506 r. Jana Laskiego). Czas jej

powstania az do dzis pobudza zywe debaty badaczy; jak na przyklad pozwalaja sadzic najnowsze ustalenia jezykoznawcze, urodzenie tekstu zwiazane

sa pochodzace z poczatkami panowania Wladyslawa Jagielly, a wiec pochodzace z wiekiem XIV.

Wzorowana jest na hymnach grecko - bizantyjskich, jak na przyklad swiadczy metrow. in. sam wyraz Bogurodzica, bedacy prawdziwym tlumaczeniem

greckiego Theotokos. Najstarsza czesc piesni sklada sie z dwoch zwrotek. Pierwsza wycelowana jest otwarcie do Mateczki Boskiej pochodzace z prosba

na temat wstawiennictwo u Syna, aby zechcial wysluchac ludzkich prosb. Druga zwrotka, skierowana jest do Syna Bozego, wlacza blagania na temat

"zbozny pobyt" na ziemi jak i rowniez "rajski przebyt" po smierci. Piesn jest zrodlem informacji o slownictwie i postaciach gramatycznych owczesnej

polszczyzny. Nieopodal slowa "Bogurodzica" wystepuja odmienne archaizmy jezykowe, np. dziela (dla), bozyc (syn Bozy), zbozny (dostatni), slawiena

(slawiona), zwolena (wybrana), jaz (ktora), jegoz (o co). Inaczej tez wygladala 2 persona liczby pojedynczej trybu rozkazujacego - zyszczy, spusci, raczy.

Roznice w calej glosowni ukazuja wyrazy slawiena (dzis slawiona) i krzciciel (dzis chrzciciel). Wolacz deklinacji zenskiej rowny byl mianownikowi, np.

Bogurodzica, dziewica, Maryja (dzis powiedzielibysmy - Bogurodzico, dziewico, Maryjo).

Rymy estetyczne i wewnetrzne, budowa trojdzielne - wszelkie trzy wersy to zamknieta mysl (oddzielna). Autor probowal sie zblizyc do sylabizmu.

Archaizmy: szyk przestawny zwrotow w zdaniu, archaizmy fleksyjne, fonetyczne.

Choc Bogurodzica posiada charakter piesni religijnej, ekspresowo wyszla poza mury Kosciola i stala sie jak gdyby hymnem narodowym. Jak twierdza

owczesne swiadectwa, spiewalo ja rycerstwo polskie pod Grunwaldem jak i rowniez pod Warna (kronika Jana Dlugosza). Rownolegle stanowila nadal

nieodlaczna czastka wazniejszych uroczystosci koscielnych.

“Geograf bawarski―

IX w. - spis nazw polskich plemion

“Dagome index―

X w calej. - najdawniejszy polski film dokumentalny, Mieszko A, takze oddaje panstwo pod kontrole papiezowi, kategorii geograficzne

“Kronika Theimara―

X-XI w. - nazwy plemion (Slazanie), kategorii rzek (Odra, Bobr) jak i rowniez nazwy miast (Krosno)

“Bulla Gnieznienska―

XII w. - rejestr dobr koscielnych, “Zlota Bulla slownika polskiego―  zawiera 410 nazw naszych

“Ksiega Henrykowska―

XIII w calej. - na wstepie polskie punkt widzenia: “Dac ac ja pobrucze a ty poczywaj―

Kazania Swietokrzyskie

XIV w. - autor-kaznodzieja staral sie wziac swoim kazaniom artystyczna forme, utrzymane sa w tonie podnioslym, adresatem tych kazan sa wyksztalceni

ludzie

“Kazania Gnieznienskie―

XV w. - 103 kazania lacinskie, dziesiec polskich, zabytek troj jezyczny: niemiecki, lacinski, polski

“Bogurodzica―

pierwszy wpis napisany po polsku posiadajacy charakter religijny

“Psalterz Florianski―

najstarszy zatrzymany przeklad Psalmow Dawida, wlacza tekst psalmow w kilku jezykach: lacinskim, polskim jak i rowniez niemieckim, psalterze pelnia w

calej sredniowieczu opcje modlitewnika

“Psalterz Pulawski―

XV w. - modlitewnik zawierajacy komentarz az do kazdego psalmu

“Apokryty―

przedstawiaja zywoty kultu religijnego

“Roty sadowe―

formuly przysiag sadowych

“Biblia Szaroszpatacka―

1-wszy i unikatowy polski przeklad Biblii

25. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce osobowe i katalogow odbicie w calej literaturze.

1-wsza. 1IDEAL SWIETEGO ASCETY

•„Legenda o sw. Aleksym―; Aleksy pochodzil pochodzace z zamoznej bliskich, wiodl dostatnie zycie. Jak czlowiek dorosly skazal sie dobrowolnie

dzieki ponizenie jak i rowniez cierpienie, umartwiajac swe organizm i ducha. Nagroda zbyt jego nieszczescia stalo sie bezzwloczne wziecie srodku do

Nieba.

•„Swiety Szymon Slupnik― Stanislawa Grochowiaka. Wiersz opowiada na temat ludziach epoki sredniowiecza jak i rowniez ich stanowisku do

religii. Bunt pisarza przeciw ciemnocie owczesnie panujacej, oraz dazeniu do samozaglady.

•Slupnicy - ascetyczni wschodni pustelnicy spedzajacy zycie dzieki slupach, kolumnach swietych poganskich (Szymon jak i rowniez Daniel Slupnik z

Konstantynopola)

•Swiety Franciszek - w calej Asyzu wlozyl na fallusa zakon franciszkanow. Rozdal swoj majatek. Wedrowal po kraju wyglaszajac kazania, ktore

nawolywaly do wybranki do blizniego.

•zyje w calej ubostwie

•przyjmuje pogarde jak i rowniez cierpienie pochodzace z pokora

•ucieka od slawy, rozglosu

•modli sie az do Boga

•umartwia swoja dusze i organizm

•anonimowosc

•pokora

1. 2IDEAL RYCERZA

•„Piesn o Rolandzie― - anonimowe dzielo francuskie. Nalezy do bliskich eposow laczacych trzy kluczowe elementy: narodowy, bohaterski jak i

rowniez legendarny. Zalicza sie do grupy poematow epickich noszacych francuskie miano „chansons de geste―(piesni historyczne)

•cykl rycerzy okraglego stolu skupionych dookola legendarnego mistrza Artura

•cykl karlow Nibelungow (Niemcy)

•„Piesn o Cydzie― (Hiszpania)

•„Piesn o wyprawie Igora― (Rosja)

Roland rycerz i wasal Karola Duzego ginie w calej obronie religii w walce z poganskimi saracenami. Roland to mezny idealny- koncentruje w w piwnicy

szlachetnosc jak i rowniez odwage, do szalenstwa. W kazdej sytuacji postepuje w calej zgodzie pochodzace z kodeksem rycerskim. Bezgranicznie

oddany „slodkiej Francji― i oddany damie swego serca. Jak rycerz epoki feudalnej bezgranicznie oddany swemu wasalowi-Karolowi Wielkiemu.

Wzorowy chrzescijanin, prawdziwy przyjaciel, wierny do oporu Oliwierowi.

•bogobojny

•odwazny

•zawsze dotrzymywac slowa

•dbac na temat honor jak i rowniez slawe

•patriota

•uwielbienie Boga i oddanie dla obrony wiary

•wzorzec dydaktyczny

•zyskiwal wladze, stawal sie wartym szacunku

•propagowal postawe wygodna kosciolowi

•kosciol akceptowal rycerzy, bowiem w calej nich upatrywal szerzenie chrzescijanstwa

Ideal zacnego wladcy

•postac Boleslawa Krzywoustego w swietle „Kroniki Galla Anonima―. Pisarz slawi mistrza jako wzorowego chrzescijanina, meznego rycerza,

sprawiedliwego i madrego monarche, oddanego idei ksztaltowania panstwa. Wskazuje go „Boleslawem, ktory odrzucic spi―. Wedle Boleslaw

powstal sie w calej sposob niesamowity, dzieki darom zlozonym za sprawa ojca Wladyslawa Hermana, swietemu Idziemu.

•postac Karola Duzego, wladcy ciebie Frankow- „Zycie Karola Wielkiego― autorstwa Eincharda. Tworca Cesarstwa Karolinskiego postrzegany za

najwybitniejszego wladce wczesnego sredniowiecza. Einchard byl dworzaninem i biografem, znal mistrza od pociechy. Karol wielki byl obronca wiary

chrzescijanskiej, wladca inteligentnym, dobrym, odwaznym i sprawiedliwym.

•troszczy sie o kraj i na temat poddanych

•dobry rycerz

•dobry chrzescijanin (milosierny)

•sprawiedliwy jak i rowniez wyrozumialy

•bronil granic

•szybkosc podejmowania zawilych decyzji

•dobro ogolu przedklada nad dobro wlasne

Wzor kochanka

Wzor kochanka pozostal przedstawiony w calej utworze Dzieje Tristana jak i rowniez Izoldy. Procz tego kierunku propagowana byla tez liryka milosna

zgodnie z maksyma, ze jakikolwiek rycerz musi miec dame swego serduszka. Trudno doszukac sie w calej tych utworach rzeczywistych wrazen i mysli

poetow, sa one predzej wyrazem tesknoty do wybranki absolutnej jak i rowniez doskonalej. Podmiot uczuc za kazdym razem byl wyidealizowany a

przedstawienie uczuc rycerza - dosyc stereotypowy. Utwory bardzo konwencjonalne.

- Dzieje Tristana jak i rowniez Izoldy - opowiesc na temat wielkiej, tragicznej milosci - akcja podporzadkowana jest przeznaczeniu.

Przyczyny wykreowania takich wzorcow osobowych

•kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie chcac zostac ascetami czesto oddawali swoj wlasnosc kosciolowi)

•zycie doczesne jest chwilowym, krotkim etapem egzystencji ducha

•upokorzenie szlo w calej parze wraz ze zbawieniem

26. Na pewnych przykladach objasnij funkcje motywu smierci w calej literaturze sredniowiecza.

Kosciol umyslnie sklanial osoby do myslenia o smierci, co potwierdza popularne wtedy powiedzenie "Memento mori". Zejscie nalezala az do tzw. rzeczy

ostatecznych niedaleko sadu zasadniczego, piekla jak i rowniez nieba. Kosciol roznicowal zejscie czlowieka grzesznego i cnotliwego. Pierwsza posiadala

byc przykra, druga stanowila zwykla koniecznosc, ktorej lekac sie nie nalezalo. Wazne stalo sie nalezyte przygotowywanie sie dzieki spotkanie wraz ze

smiercia. Posiadaly temu poslugiwac: zycie w calej cnocie, spowiedz, rachunek sumienia, pojednanie pochodzace z ludzmi jak i rowniez swiatem. Okazy

motywow smierci w literaturze:

•"Rozmowa Mistrza Polikarpa wraz ze Smiercia",

•"Skarga umierajacego",

•cykl drzeworytow niemieckiego artysty Hansa Holbeina Mlodszego z pocz. XV w calej. przedstawiajacy przerozne wizerunki smierci.

Wizerunek Zgonu w "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Smiercia" jest przerazajacy: chuda, blada, zolte slepia i organizm, bez konca nosa jak i rowniez

warg, zgrzytajaca zebami, pochodzace z kosa w calej reku itp. Mowi pani, ze zabierze ze soba kazdego z nas, ale najpierw grzesznikow, ksiezy zyjacych

w calej dostatku jak i rowniez rozkoszy, rozpustne kobiety, sedziow niesprawiedliwych, pijakow. Wynika dlatego, ze im czlowiek minie przez los

skromniej, tymze jego zgromadzenie ze Smiercia bedzie mniej przykre.

27. Porownaj kreacje Matki Boskiej w 2 arcydzielach sredniowiecznej liryki religijnej w „Bogurodzicy― i „Lamencie swietokrzyskim―.

Po „Bogurodzicy― oryginal Jezusa zachodzi jako blogoslawiona, wybrana, wywyzszona kobieta, jednak jednoczesnie krewna ludziom. Okazuje sie

byc ich oredowniczka, posredniczy miedzy Bogiem zas ludzmi

Pierwsza zwrotka jest apostrofa az do Matki Boskiej i wlacza w w piwnicy wiele okreslen skierowanych pod jej linkiem. „Bogurodzica, Bogiem

slawiena.. ― czyli uwielbiana przez Boga, wybrana Matka syna Bozego.

W drugiej zwrotce wierni zanosza az do niej prosby co potwierdza modlitewny charakter wiersza. Znajdujemy w tej dziewczyny prosby publiczne: o

wysluchanie modlitwy, na temat natchnienie mysli.

Z kolei w calej „Lamencie swietokrzyskim― czyli „Zale Matki Boskiej pod krzyzem― ukazuja obie postacie Mateczki Boskiej jak i rowniez jej syna.

Osoba mowiaca w artykule jest Matka Jezusa. Jawi sie nam jako forma cierpiaca, zalaca sie morzem soba jak i rowniez swoim synem. Oplakuje swe

dziecko, chce z zanim dzielic cierpienie i jemu sluzyc. Lecz pod krzyzem jest niezaradna i czyni gorzkie wyrzuty Aniolowi Gabrielowi:

„O Aniele Gabriele,

Dokad jest ono twe wesele

Co zes mi az do obiecywal, jedynie bano wiele..: ―

W niniejszym utworze to wlasnie Matka Boska wypowiada dwudziestozwrotkowy wpis, prosi osoby o uzalenie sie morzem nia, polemizuje z Aniolem

Gabrielem nawiazujac do zwiastowania. Kieruje az do ludzi slowa:

-„Ciezka moja chwila, krwawa godzina―

-„A ja pelna smutku jak i rowniez zalosci―

Jestesmy wstanie zauwazyc, ze autor widzial w Matce Boskiej przede wszystkim cechy czlowiecze chwile slabosci i sprzeciw wobec wydarzen w ktorych

uczestniczyla. Maria jest matka jak i rowniez to cierpiaca. Wlasnie bolesc jest fundamentalnym problemem utworu. Marie tym chetniej boli zniewazenie

syna, gdyz jest pan jej wylacznym dzieckiem. Obrazuje losy swojego syna od czasu biczowania za sprawa nakladanie cierniowej korony, bicie go za

sprawa zydow po przybyciu az do krzyza. Ciagle wspolcierpi pochodzace z nim.

„Synku mily jak i rowniez wybrany

Rozdziel z matka swoja rany. ―

Stara sie myslec podobnie jak on, odczuwac. Wie, ze to obecnie ostatnie momenty zycia Chrystusa

28. Wymien i omow najwazniejsze gatunki liryczne naszego renesansu.

•fraszka

Z wloskiego slowa “frasca― co oznacza ped. Od frasche co oznacza bagatela, drobnostka. Jest to krotki kawalek poetycki bedacy odmiana

epigramatu, najczesciej zabawny i dzieki blahy temat, dotyczy jakiegos zdarzenia albo osoby, na temat charakterze anegdotycznym, zamkniety wyrazista

puenta stanowiaca wyostrzenie mysli lub konkluzje. Nazwe wprowadzil Kochanowski w czasie renesansu. Fraszka renesansowa posiadala charakter

przewaznie sytuacyjny, dzisiejsza posluguje sie chetnie kontrastem form jezykowych.

•figlik

Jest to utwor osmiowierszowy o charakterze epigramatycznym, na temat tresci przede wszystkim obyczajowej, podajacy czesto anegdote bez puenty, dla

samego zdarzenia. Taki tytul nadal Mikolaj Rej swoim wierszom, stanowiacym czastka “Zwierzynca―.

•piesn

Jest to typ liryczny, ktorego pochodzenie wyprowadza sie wraz ze starozytnej piesni obrzedowych, spiewanych przy akompaniamencie muzyki. Piesn

cechuje ulatwienie budowy, nieskomplikowana skladnia, kontrakt stroficzny, wystepowanie refrenow jak i rowniez paraleizmow (powtorzenie jakiegos

detalu lub zasady budowy). Charakter piesni wyplywa z jej zwiazkow pochodzace z muzyka; uprzystepnia uksztaltowanie melodii. Do tradycji piesni

Horacego nawiazal Kochanowski. Obok zazwyczaj uprawianej piesni jako wiersza lirycznego, wielokrotnie o tematyce milosnej, wyksztalcily sie rozne jej

odmiany, zwiazane z rama sytuacyjna (powitalna, pozegnalna, pochwalna, biesiadna). Istnieja piesni chodliwe - ludowe, zolnierskie, powstancze,

legionowe.

•tren

Od greckiego slowa “threnos― czyli lament, piesn zalobna, oplakiwanie. Jest to utwor poetycki o tonie elegijnym jak i rowniez charakterze zalobnym,

poswiecony wspomnieniu osoby zmarlej, rozpamietywanie jej zalet jak i rowniez uczynkow. Typ ten uksztaltowano w antyku, a az do poezji krajowej

wprowadzil jego Kochanowski.

•traktat

Rozprawa sporych rozmiarow podejmujaca podstawowe problemy danej sfery wiedzy. Narasta czesto w calej tytulach robot filozoficznych.

•kazanie, homilia

Przemowienie o esencji religijnej, wyglaszane podczas nabozenstwa, objasniajace tresci religijne jak i rowniez zawierajace pouczenie moralne. Kazania

sredniowieczne wprowadzaly realia egzystencji codziennego w celu ilustrowania nauk moralnych. W czasie reformacji zniwa kazan przybraly charakter

utworow literackich nie w kazdym przypadku pelniace funkcje uzytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawily idealy heroizmu i

patriotyzmu wzorom egzystencji ziemianstwa.

•sielanka

Jest to typ poetycki wywodzacy sie pochodzace z antycznej Cypru (idylla Teokryta), obejmujacy utwory utrzymane w calej pogodnym tonie.

Opowiadaja ow lampy led o zywocie pasterzy albo wiesniakow. Typ ten w calej starozytnym Rzymie rozwinal Wergiliusz. Znany byl rowniez w czasach

nowozytnych jak i rowniez oznaczal wtedy wierszowany kawalek o formie monologu wlozonego w usta formie literackiej ogolnie pasterza, pochodzace z

przewazajacym udzialem elementow dialogowych i opisowych. Do tekstow polskiej nasz gatunek wprowadzil Kochanowski. Nieopodal sielanki narracyjne

wystepowal takze sielanka dialogowa, sielanka udramatyzowana. Tematyka pochodzace z zycia pasterskiego lub wiejskiego przedstawiana byla w rodzaj

realistyczny albo konwencjonalny (sielanka konwencjonalna). W celu sielanki staropolskiej charakterystyczna byla dwuplaszczyznowosc, polegajaca na

wystepowaniu podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. Po sielance wyrazala sie tesknota za zyciem natury jak i rowniez niecheci

az do miasta, charakterystyce to dla kultury dworskiej z poprawnym jej pragnieniem zwrotu az do ludowosci.

•nowela

Od wloskiego slowa “novella― co oznacza nowosc. Jest to krotki utwor epicki, ktory przejawia zwiezlosc konstrukcji (wyrazny miejsce kulminacyjny,

puenta), ograniczenie wielkosci postaci, przedlozenie tylko okreslonego watku, koncentracja sie dzieki jednym jedynie problemie, jakis punkt widzenia.

Uksztaltowala sie ona we Wloszech w calej renesansie. Stala sie srodkiem wczytania do tekstow srodowiska mieszczanskiego z swoim zyciem

codziennym i osobami, problematyka obyczajowa i psychologiczna, co otwarcie odroznialo nasz gatunek od chwili epiki wierszowanej.

29. Omow temat: obywatel i panstwo, na przykladzie dwoch pewnych tekstow pochodzace z literatury odrodzenia i baroku.

Pojecie patriotyzmu w sredniowieczu laczylo sie z postacia rycerza walczacego za ojczyzne. Tworcy renesansu stworzyli nowe pojecie patriotyzmu. Jest

to sluzba ogolowi „jak kto moze―. W literaturze tego okresu znajdujemy pochwale chwalebnej smierci za ojczyzne ( Dzieki sokalskie mogily ) jak i

rowniez nawolywanie az do walki w calej obronie zagrozonego kraju ( Piesn na temat spustoszeniu Podola ). Wieksza ilosc jest aczkolwiek glosow

przemawiajacych, ze na temat ojczyzne trzeba sie troszczyc codziennie, prostowac niesprawiedliwe ustawy, krytykowac urzednikow i poslow. Pisza o tym

M. Rej w „Krotkiej rozprawie... ―, J. Kochanowski w „Piesni o spustoszeniu Podola― jak i rowniez „Odprawie poslow greckich―, ks. P.

Skarga w „Kazaniach sejmowych―. To pojecie patriotyzmu, z ktorym wiaze sie wytykanie wad, krytykowanie, nawolywanie az do poprawy,

funkcjonuje we wszelkich nastepnych epokach literackich jak i rowniez jest zwiazane z zajeciami pisarzy wielu pokolen. Najpelniejszy portret zacnego

obywatela stworzyl J. Kochanowski w postaci Antenora z „Odprawy poslow greckich―. Jest to czlowiek, ktory cnota uczciwosci, sprawiedliwosc jak i

rowniez dobro ojczyzny stawia przeszlo wlasnpe, wlasne sprawy. Dostrzegajac zlo, pietnuje je odwaznie i proponuje sposoby renowacji, nie liczac sie

pochodzace z przykrymi dla niego konsekwencjami. Odrzuca nawet przyjazn jak i rowniez uznanie zwierzchnikow. Nie chce im przypodobac, odwaznie

udostepnia prawde nawet ta przykra. Troska na temat losy ojczyzny i obywateli jest dla niego naczelna wartoscia. Poswieca dla tej dziewczyny wszystko,

nawet osobiste ambicje i osobiste dobro. Potencjalow dodaje jemu przekonanie na temat slusznosci takiego rodzaju postepowania jak i rowniez mysl, ze

zasluguje w piwnicy nim na stale imie.

trzydziestu. Przedstaw wzorzec szlachcica-ziemianina w calej przekazie M. Reja jak i rowniez J. Kochanowskiego.

M. Rej w dialogu „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem zas Plebanem" krytykuje stosunki miedzyludzkie. Wstep sklania

czytelnika az do refleksji. Pisarz zarzuca duchowienstwu pyche, nierobstwo, chciwosc, zaniedbywanie obowiazkow, odrzucic odprawianie porannych

mszy jak i rowniez czynienie jarmarkow z odpustow. Ukazuje szlachcica rozrzutnego, dazacego do potegi, glupiego. Szlachta nie interesuje mnie

sprawami chlopa. Rej godzi w ciemnote, zacofa-nie formy chlopskiego. Okazuje sie byc jednak sprzeczny panszczyznie. Spoleczenstwo okresla -

„Ksiadz pana wini, tatusiek ksiedza, zas nam zwyklym zewszad nedza".

"Zywot jednostki poczciwego" nie jest samodzielnym utworem. Stanowi czastka "Zwierciadla". Po "Zywocie jednostki poczciwego" Rej zawarl swe

rozwazania na temat zyciu szlachcica od narodzin az do smierci. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem dzieci szlacheckich, nad pozniejszymi

obowiazkami doroslego szlachcica jak rowniez jego staroscia. Mowiac na temat edukacji, lekcewazyl wartosc artykulow szkolnych, chocby takich jak

gramatyka, logistyka, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Bardziej od chwili nauki Rej ceni odpowiednie wychowanie, umiejetnosci praktyczne jak rowniez rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze

taniec i spiew). Ceni uczciwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage. Przez rzeczywiste szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne los,

odrzuca natomiast dziedziczenie po przodkach podpisow szlacheckich bez wlasnych zaslug. Za wspaniala wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca

czesto jednostki na manowce, bedaca pochodzeniem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany pod zadnym pozorem i roboty na wioski, totez dokladnie opisywal lekcje ziemianina w calej roznych porach roku, przynoszace wiele

pozytku, a takze dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac dookola domu sady owocowe jak i rowniez ogrody warzywne, by niczego przez pelny rok odrzucic

zabraklo rodzinie gospodarza. Na temat ogromnym zamilowaniu autora az do pracy dzieki wsi swiadcza liczne zdrobnienia nazw slodkich i warzyw oraz

roznych plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, orzeszki, sliweczki itp.

Zima Rej radzi odpoczywac w calej milym towarzystwie przyjaciol jak i rowniez rodziny, wskazuje zabawy, polowania, lowienie ryb, jak przynosi pozytek i

podaruje przyjemnosc. Dbajacy o fortune pisarz wskazuje w wolnym, zimowym czasie zajac sie handlem zbozem, kupowac je taniej jak i rowniez

sprzedawac drozej w roznych okolicach.

Seks Reja az do spraw ogolnych oraz sluzby ojczyznie byl specyficzny. Choc cenil cena sluzby wojskowej w zyciu mlodego szlachcica, to upatrywal w

niniejszym glownie modelowanie jego zakresu, a odrzucic sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych odrzucic ceniac katalogow zbytnio.

Najlepszej cenil urzad posla ziemskiego, ale jedynie dlatego, ze moze pan pilnowac przywilejow szlacheckich.

Wzor szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest wyzbyty wad, bowiem oprocz informacji praktycznej przedstawiciel tego duzego stanu

spolecznego powinien miec tez gruntowne wyksztalcenie. Nie wzbudza tez sympatii wspolzycie szlachcica az do obowiazku sluzenia ojczyznie.

J. Kochanowski w calej „Piesni XIX" („Piesn na temat dobrej slawie") zaznacza, ze Bog odroznil ludzi od chwili zwierzat, zapewniajac im mozg i

mowe, Dlatego tez, jakikolwiek winien poslugiwac krajowi poprzez swe talenty (stoicyzm). Ktory ma dar wypowiadania sie, powinien pouczac innych.

Ktory jest mezny - zmagac sie w obronie wiary jak i rowniez ojczyzny. Ogromniejsza wartosc posiada oddanie egzystencji za slawe, niz zejscie w

zapomnieniu. „Piesn XII" ujmuje cnote jako dobro najwyzsze obywatela. Apel bitwy, wy-zbycia sie egoizmu, Kochanowski skierowal w calej „Piesni

na temat spustoszeniu Podola", po klesce Polski pochodzace z Turcja. Definiuje postawe Polaka - „przed szkoda, jak i rowniez po szkodzie glupi". We

fraszce „O kaznodziei" krytykuje oblude duchowienstwa, ktore glosi idealy, jedynie z powodu wynagrodzenia. Ksieza odrzucic chca trwac wedlug

przykazan. Pijanstwo, tendencja do biesiad, atakuje kawalek „O doktorze Hiszpanie". Schemat zycia renesansowego humanisty uosabia fraszka

„Do gor jak i rowniez la-sow". Podmiot wspomina wycieczki (Francja, Republika federalna niemiec, Wlochy) jak rowniez zycie zaka, rycerza,

dworzanina i ksiedza. Czlowiek musi korzystac pochodzace z chwili. „O zywocie ludzkim" stwierdza, ze dobra ziemskie sa przemijajace, poniewaz

globem i czlowiekiem wlada Los.

31. Przedstaw realia krajowe XVI stuleciu widoczne w calej utworach J. Kochanowskiego.

“PIESN O SPUSTOSZENIU PODOLA―

Jest to V piesn. Ma pani charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole lupia Tatarzy. Wskazuje ich zbojcami. Jednoczesnie sklania

Polakow az do walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem sie Polakow. Poddali sie te banki niemal bez walki. Zwyciezyli ich innowiercy,

koczownicy, odrzucic godni Polakow. Wstydzi sie za tych propozycji, ze doprowadzili do takiej hanby. Okazuje sie byc oburzony obojetnoscia szlachty,

niedostatkiem zainteresowania, apatii, bezwolnoscia Polakow wobec psiaczkow tureckich. Ofiaruje im bitwe, by placili na wojsko, na bron, by walczyli.

Uwaza, ze nalezy opodatkowac szlachte jak i rowniez zorganizowac trwala doborowa armie. Kochanowski chce by walczyl caly narod. Zada patriotyzmu.

O swoim oburzeniu wykonuje ironiczne sfinalizowanie iz Kowalski jest glupiec przed jak i rowniez po szkodzie. Mimo szkody nie chca oni naprawic bledu.

Nie ucza sie na tych propozycji. Nie pilnuja o ojczyzne, a na temat prywate. Nie wyciagaja pochodzace z tragedii wnioskow. Nie potrafia ustrzec sie przed

blizniacza sytuacja pozniej.

“ODPRAWA POSLOW GRECKICH―

Akcja tej tragedii rozgrywa sie w starozytnej Troi jednak problem jest aktualny w czasach Kochanowskiego. Dylemat bohaterow dramatu: czy zwrocic

Helene poslom i ochronic ojczyzne od chwili wojny badz pozostawic ja w Troi wedlug zyczenia krolewicza, zas ojczyzne narazic na wojne. Staje sie to

uniwersalnym problemem przedstawiania interesow wlasnych ponad sprawy kraju. Antenor (patriota, Iketaon (posel przekupny). Troja to alegoria

Lokalny, swiadczy o tym podobny w calej Troi Kochanowskiego ustroj jak na przyklad w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej, podobienstwo Rady

Krolewskiej do Sejmu i analogia w obradach tych postaci. Pouczenie naszych rzadzacych. Wladcy otrzymali wladze od Boga, a to pociaga za soba

odpowiedzialnosc. Moga miec dbac na temat swoich poddanych. Poddani natomiast musza umacniac panstwo umyslem, szlachetnoscia jak i rowniez

madroscia. Trwalosc i potega panstwa jest zalezne od poszanowania prawa jak i rowniez przez rzadzacych jak i poddanych.

“NA SOKOLSKIE MOGILY―

Jest to krotki kawalek o patriotycznym wyrazie. Przeslanie jego jest nastepujace: Nie wystepuje nic przeszlo ojczyzne, czlowiek powinien nawet z

radoscia umierac zbyt nia.

32. Wymien jak i rowniez omow powody motywy biblijne i antyczne w tworczosci J. Kochanowskiego.

Widzimy u Kochanowskiego poetycka realizacje slow greckiego poety Terencjusza: "Czlowiekiem jestem jak i rowniez nic jak ludzkie nie jest mi obce". Za

Horacym powtarza "Carpe diem" (chwytaj dzien) jak i rowniez wyraza fascynacje swiatem, uciecha zycia jak i rowniez podziw dla urokow fauny i flory. We

fraszce "O doktorze Hiszpanie" opisuje spontaniczne, niemal hedonistyczne upojenie uczta dworska. W piesniach "Milo hulac, kiedy epoka po temu",

"Chcemy istniec sobie radzi" nawiazuje az do pogladow Epikura, ktory zbyt najwieksze dobro uznal niedostatek cierpienia, przyjemnosc duchowa jak i

rowniez intelektualna. Kochanowski wzywa dlatego towarzyszy siedzacych przy biesiadnym stole az do zabawy wobec dzwiekach muzyki, w aurze tanca,

dowcipu, radosci. Dowodzi tez, ze nawet podczas zabawy nalezy zachowac, faktycznie ceniony za sprawa Grekow, umiar. Od starozytnych przejmuje tez

ideal wychowawczy i wiare w tworcze mozliwosci jednostki. Czestym motywem jego utworow jest niewinnosc, ktora uznaje za najwyzsza wartosc - "Piesn

na temat cnocie". Formuluje refleksje na temat czlowieku we fraszkach "O zywocie ludzkim" (nawiazanie az do koncepcji jednostki wyrazanej za sprawa

Platona - wylacznie pierwiastek duchowy u czlowieka). Dodatkowo "Na zdrowie", "Na gmach w Czarnolesie", "Na lipe". Sklania sie ku odrzuceniu

wartosci materialnych i mowi sie zbyt wartosciami wyzszymi. Z Antyku tez czerpie humanistyczne wyobrazenie o wyjatkowosci jednostki obdarzonej

talentem poetyckim. Jak Horacy uwaza poete za wybranca o niemal boskiej mocy tworzenia. Bodziec ten pojawia sie w calej piesni "Niezwyklym i

odrzucic lada poslugi opatrzony". Mowi za Horacym, ze swoim wiersze zapewnia mu slawe wsrod narodow europejskich. Nawiazuje tez az do mitologii,

stosuje w praktyce bogow, tradycje. W piesni "O spustoszeniu Podola" pojawia sie "zelazny Mars", we fraszce "Do gor jak i rowniez lasow" - Proteusz

(bozek lesny), w calej utworze "Do fraszek" - nic Ariadny. "Na lipe", "Treny" - sa nawiazanie do greckiego epitafium. Przedluza w tych propozycji

pochwale cnot i korzysci zmarlego, ukazanie wielkosci poniesionej straty, wyrazenie zalu, pocieszeniu, pouczeniu, ze nalezy zapanowac nad rozpacza.

Takze "Piesni" maja rodowod antyczny. Przewaznie poeta siega do Horacego, lecz zmienia je, laczy rozne powody w 1 tekscie.

Watki do tragedii zaczerpnal Kochanowski z Antyku - przedstawil jeden pochodzace z epizodow walki trojanskiej, aczkolwiek przedstawiony w tamtym

miejscu problem dotyczyl aktualnej sytuacji. Pokazywal spor pomiedzy biznesem jednostkowym jak i rowniez ogolnym. W niniejszym utworze latwo

odnalezc fragmenty, w ktorych poeta krytykuje wladcow oraz kompletne spoleczenstwo. Wyrazenia krytyki sa wyrazem intensywnej troski na temat losy

prywatnej ojczyzny. Jednym z fragmentow adresowanych do wladcow jest wypowiedz choru: "Wy, ktorzy sprawa pospolita wladacie". Wladcy musza

zdawac sobie sprawe pochodzace z odpowiedzialnosci jaka na tych propozycji spoczywa, odgrywaja sprawowac wladze nad pelnym narodem, dziac na

strazy prawa jak i rowniez sprawiedliwosci. Nie wolno im myslec na temat prywatnych romansach, powinni dysponowac wylacznie na mysli dobro ogolu.

W swiezym fragmencie tej wypowiedzi choru umieszczone jest ostrzezenie, ze zle rzady nieodpowiedzialnych wladcow niejednokrotnie doprowadzaly do

upadku miast, nawet lepiej wielkich mocarstw. W utworze zawarte sa takze slowa glebokiej dezaprobaty pod adresem mlodziezy (wypowiedziane ustami

posla Ulissesa). Zastali nazwani prozniakami, darmozjadami lubujacym sie w zbytku, z ktorych zaden nie sprawdza sie dzieki obronce ojczyzny (mialo to

zachecic mlodz rycerska az do grozacej obecnie wojny przeciwko Moskwie). Kochanowski wprowadzil tez do tragedii pewne elementy, ktore wbrew

umiejscowienia dzialaniu w Troi nadaja jej jednak naszego kraju koloryt (jest mowa na temat rotmistrzach, starostach; w czasie obrad Rady dominuje

typowy naszego kraju balagan). Mysla przewodnia calego utworu jest stwierdzenie, ze panstwo ktorego obywatele rzadza sie prywata, a odrzucic

miloscia ojczyzny musi zginac.

33. Udowodnij roznorodnosc tematyczna piesni J. Kochanowskiego.

Piesn jest rodzajem bardzo starym, siegajacym tekstow antyku, silnie zwiazanym pochodzace z muzyka jak i rowniez poczatkowo wykonywanym wraz z

nia. Pierwszym tworca piesni jak i rowniez wzorem dla Jana pochodzace z Czarnolasu byl Horacy – nalezy pamietac, ze niektore piesni

Kochanowskiego sa przekladami rzymskiego poety. Znajduja sie one w przewazajacej liczbie powazne, katalogow tematyka jest zas obfita. Wystarczy

zrealizowac przegladu przeroznych rodzajow piesni. Sa posrod nich:

-towarzyskie ( odmiennie biesiadne ) np. „Milo szalec, jak czas po temu―

-piesni milosne Piesn XXI

-piesni refleksyjne „Serce roscie baczac na te czasy―

-piesni patriotyczne „Piesn o spustoszeniu Podola―

-piesni bedace pochwala wsi „Piesn Swietojanska na temat Sobotce―

-piesni pochwalne

Problematyka piesni krazy wokol zagadnien takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc egzystencji, cnota, mozg, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji,

pochwala swiata, fauny i flory i egzystencji, milosci. Preferencje filozoficzne zazwyczaj stanowia esencji piesni refleksyjnych.

Przykladem piesni patriotycznej moze byc „Piesn na temat spustoszeniu Podola―, ktora wlacza skarge jak i rowniez lament po klesce Polakow

poniesionej podczas napadu Tatarow na Podole, obrazy tej kleski to: zrabowana gleba i osobistosci ( kobiety i najmlodszych ) uprowadzone przez wroga.

Poeta odwoluje sie az do tych, jacy czuja jeszcze milosc az do ojczyzny, zadajac zemsty, rozwagi w dzialaniu, przygotowania zasobow dla wojsk, mysli

na temat kraju zas nie na temat prywacie. Piesn konczy sie ostrzezeniem:

Weseli mie nasz rym: „Polak madry po szkodzie―

Jednak jesli racja i pochodzace z tego naszego biura zbodzie,

Nowa przypowiesc Kowalski sobie kupi,

Ze jak i rowniez przed szkoda, i po szkodzie glupiec.

Do piesni refleksyjnych mozemy zaliczyc piesn pt. „Serce roscie baczac na te czasy! ―. Jest to poetycki akt renesansowej filozofii, wyobrazenie o

harmonii swiata, urodzie natury, zabawy, odpowiedniego stanowiska dla wszelkiego elementu: lasu, lodu, ziarna, ptactwa, nareszcie czlowieka na temat

prawym sumieniu. Zauwazamy przeciwstawienie osobnika radosnego, ktoremu bezuzyteczne nawet ucho i osobistosci, bo posiada czyste serduszko i

tamtego „kogo gryzie mol zakryty―.

Piesn XXV – „Czego chcesz od chwili nas Dziewczyny za twoje hojne dary.. ― zalicza sie do piesni pochwalnych. Zawiera wspaniala, renesansowa

wizje swiata. Oto kosmos jak i rowniez ziemia to dzielo boskie, pelne harmonii i uporzadkowania, czlowiek odczuwa sie dziedzicem Boga na calym

swiecie, chwali utwor Boskie-od dalekiego kosmosu po zdzbla trawy ozdobione kropla rosy.

Przedmiotem piesni XXIV jest tworca, poeta, swoim tworczosc jak i rowniez niesmiertelnosc wynikajaca ze slawy. Nie po raz 1-wszy o tym slyszymy,

przeciez Horacy w swych „Carminach― pisal „non omnis moriar― ( nie wszytek umre ) i „exegi monumentum― ( pomnik w piwnicy stawiam

trwalszy niz wraz ze spizu ). Jestesmy widzami narodzin kultu artysty

34. Przedstaw przerozne wsi w calej literaturze naszego renesansu.

Jan Kochanowski „Piesn Swietojanska na temat Sobotce―

Wyczerpujacy poemat zbudowany z 12 piesni na temat zyciu wioski. Tematem piesni sa obrzadki ludowe, zwiazane z noca swietojanska. Jest to proba

stworzenia pierwszej krajowej sielanki. Poeta chwali los na wioski. Obraz jest wyidealizowany. Pisarz nie przypomina o problemach i klopotach

codziennych, nawet praca ukazana jest jak czynnosc sprawiajaca radosc. Los wiejskie jawi sie jak szczesliwa egzystencja pelna korzysci, gdzie dojrzewa

sie grzecznie, poboznie jak i rowniez bezpiecznie. Profesja na pozycji choc masywna daje czlowiekowi stale jak i rowniez pewne utrzymanie, wysilek

natomiast jest powodem do pychy. Po roboty mozna wypoczac wesolo zapedzajac czas dzieki tancach jak i rowniez spiewach. Czlek zyje dzieki wsi w

calej harmonii pochodzace z przyroda. W celu Kochanowskiego egzystencja zwyklych chlopow godna jest podziwu, bowiem to wlasnie oni pokazuja

zmeczonej zyciem dworskim szlachcie jak wyszukac spokoj, lad i melodie w obcowaniu z natura.

Szymon Szymonowic

Sielanki Szymonowica to zestaw 20 utworow. Poeta robi afirmacji pogodnej, beztroskiej swiat, pisze na temat milosci jak i rowniez staropolskich weselach

szlacheckich, A takze mozliwosci natychmiastowego pocieszenia sie po odejsciu kochanki. Przedstawiony w sielankach obraz wioski polskiej poczatkow

17 stulecia jest wytworem obserwacji stosunkow tam panujacych. Nie unika autor pisania o ujemnych stronach egzystencji wiejskiego, na temat

nierownosci spolecznej, o negatywnych cechach ludzkich charakterow, na temat polityce krolewskiej. Ten portret mozna odczytac jako sprzeciw poety

przeciwko niesprawiedliwosci spolecznej, ktora za kazdym razem dotyka najubozszych i w najwyzszym stopniu wykorzystywanych.

WOM:

Okresowi renesansu charakteryzujacemu sie poczuciem olsniewajaca i harmonii towarzyszylo nieodmienne i pospolite przekonanie, ze stan ziemianski

jest stanem szczesliwym, zapewniajacym czlowiekowi rzeczywiste powodzenie jak i rowniez radosc. Radosci plynace pochodzace z zycia jednostki na

wioski mocno podkreslili w swojej tworczosci: Szymon Szymonowic, Mikolaj Rej i Jan Kochanowski.

Szymon Szymonowic - byl znakomitym kontynuatorem sielanki antycznej, malujacej zycie zwykle i nieskomplikowane, wiedzione w calej obcowaniu w

calej z natura przez pasterzy, wiesniakow, rybakow, doswiadczajacych wrazen smutku, zalu, kochajacych jak i rowniez opowiadajacych na temat swojej

wybranki prosto pochodzace z serca, podsmiewajacych sie pochodzace z siebie jak i rowniez swoich amorow. Sielanki swoim ze wzgledu na tresc,

stopien zawartej w tych propozycji mitologizacji jak i rowniez jezyk mozna podzielic dzieki dwa rodzaje. Pierwszy holduje dworskie konwencje i wlacza

utwory, ktore sa lub przykladami, badz przerobkami idylli antycznej, lub tez zbiorem oryginalnych obrazkow z egzystencji wiejskiego, jednak

alegorycznych, pelnych powiazan pochodzace z mitologia±, gdzie pod maska pasterzy jak i rowniez pasterek hhg Szymonowic osoby i relacje dworskie.

Z pewnoscia obrazy malowane w sielankach konwencjonalnych w niczym nie przypominaja prawdziwego egzystencji wsi. Te wszystkie postacie

wystepuja pod mitologicznymi imionami: Dafnis, Licydas nie sa prawdziwe jednak sztuczne jak i rowniez zmyslone, jednak prawdziwe na pewno sa

odczucia, szczescie jak i rowniez nieszczescie w calej milosci, ktorych doswiadcza niemal kazdy, tak jak i herosowie utworow Szymonowica. Wszystkim

mniej lub bardziej dworskim sielankom przeciwstawiaja sie sielanki na temat tresci realistycznej, wyplywajace pochodzace z trafnej jak i rowniez celnej

obserwacji i marki zycia, takiej jak "Kolacze" i "Zency". W nich to kresli prawdziwy portret zycia wiejskiego, chociaz rozni± sie od chwili siebie

tematycznie.

"Zency". Po utworze tymze poeta zrywa zupelnie pochodzace z konwencjonalnym, sielankowym obrazem-snem. Obszar beztroskich pasterzy zajmuja

spracowane wiejskie kobiety, narzekajace dzieki swoj los. Uderzajacy jest realizm, pochodzace z ktorym poeta maluje tragedie ludu wiejskiego, dzielem

dloni tego ludu wszakze jest przepych wesela i zamozne zycie zobrazowane w "Kolaczach". "Zency" otwarcie zarysowuja spor miedzy panskim dozorca -

Starosta, ktory wystepuje za kazdym razem z przyrodzonym symbolem naszej wladzy - nahajka±, zas chlopem zdecydowanie pedzonym az do roboty.

Doswiadczamy wiec tu krytyczna ocene zycia jak i rowniez sytuacji chlopow.

Mikolaj Rej - byl nazywany tatem polskiej tekstow. Jest pan autorem "Rozprawy miedzy trzema osobami: Panem, Wojtem zas Plebanem". Jest to utwor

na temat problematyce spolecznej, zaczyna sie rozmowa Pana z Wojtem. Pan krytykuje postepowanie ksiedza, ktory odrzucic odprawia nabozenstw

nalezycie. Takze nauki ksiedza sa minimalne, ale laje za to wielokrotnie. Pan obawia sie, badz czasem dzieki czemu postepowaniu kazdy wraz z

ksiedzem nie wynajda sie dzieki lewicy, innymi slowy czy odrzucic zostane potepieni. Wojt jest oskarzony. Nie atakuje jeszcze ksiedza, mowi tylko na

temat dziesiecinie, swiadczeniach w czasie koledy. Te przedmioty jednocza Wojta z Bogiem. Pan nadal podejmuje krytyke. Mowi na temat odpustach,

ktore sa praktycznie jarmarkami. Osobistosci znosza ksiedzu kury, winko, jaja, pija pod kosciolem, wrzeszcza, spiewaja, za jak otrzymuja odpust. Teraz

wlacza sie az do rozmowy Pleban, ktory wlasnie nadszedl. Zaczyna krytykowac urzedy swieckie. Twierdzi, ze dzieki stu urzednikow, jeden jest

sprawiedliwy jak i rowniez nieprzekupny. Sedziowie nie pragna odprawiac swoich procesow, chyba ze za poboczne swiadczenia. Roznorodne lapowki jak

i rowniez daniny przypominaj zbiory mysliwego, na przyklad na przyklad sarna, zajac, kura, lis. Ksiadz krytykuje rowniez Sejm i swoim bezowocne

obrady, prywate bez zabezpieczenia rzeczy narodowych. Wojt sluchajac tamtego sporu wlacza sie jak i rowniez przedstawia zalosny los chlopa. "Ksiadz

Pana wini Mezczyzna Ksiedza, zas nam zwyklym zewszad nedza". Okazuje sie, ze chlopa ciagna wszyscy: Urzednik, Wojt, Pleban. Trzeba oferowac im

to gesi, to kokosz. Ponizej przymusem zrobic trzeba tloke, prace poboczna procz panszczyzny. Ksiadz odrzucic pozwala na nowo zwozic ziarna poki

odrzucic wybierze dziesieciny, wsrod lepszych kop snopkow. Zwozka tez jest trudna, bo jak i rowniez Pan jak i rowniez Ksiadz domagaja sie

pierwszenstwa. Chlop krytykuje postepowanie szlachty wobec niego, podnoszenie czynszu, zwiekszanie panszczyzny. Mowi takze o stratach, jakie

szlachta ponosi na skutek zycia przeszlo stan. Zbytki powoduja niedostatek rozsadku jak i rowniez nieuchronne bankructwa. Chlop jest zadowolony wraz

ze swego losu. Jest czlowiekiem uczciwym jak i rowniez nie zal mu zywota. Ksiadz jak i rowniez Pan odrzucic sa ukojeni. Pan karci Wojta zbyt zbytnia

poufalosc i odwage. Utwor jest obrazem swiat.

W "Zywocie czlowieka poczciwego" zawarl Rej wskazowki dotyczace zycia szlachty na wioski, omawia tok calego jej zycia. Po mlodosci wskazuje

cwiczenia zwiazane z obyciem towarzyskim jak i rowniez rzemioslem militarnym. Nauki odrzucic zaleca studiowac. Gramatyka trudzi umysl, zas jezyka

mozna sie przyuczyc bez jej znajomosci. Niedoswiadczony szlachcic musi posiadac wylacznie poczucie sprawiedliwosci, stalosci, roztropnosci,

umiarkowanie, milosierdzie, statecznosc jak i rowniez zdolnosc wlasnych korzysci. Gdy mlody szlachcic dorosnie, musi zajac sie gospodarstwem jak i

rowniez ozenic. Stosunek malzenski trzeba zawierac pochodzace z osoba rownego stanu jak i rowniez majetnosci. Az do urzedow nie powinno sie

pretendowac. W czasie roku przewidzial rowniez Rej zajecia dla mlodego niedoswiadczonego gospodarza: na wiosne nalezy sadzic drzewa jak i rowniez

krzewy na dzialce, szczepic galezie, obcinac, mszyce zbierac, krzaki okopac, przygotowywac grzedy pochodzace z truskawkami itp. Latem mozna z

takich przygotowanych na wiosne krzewow jak i rowniez drzewek dysponowac owoce jak i rowniez pozytek. Znajduja sie juz wowczas jabluszka,

gruszeczki, sliweczki, ogoreczki, malineczki. Podczas lata gospodarstwo podaruje takze: maselko, serek, jajka swieze, sa tez kurki, jagniatka, ryby

akwariowe. Wszystko dla uzytku gospodarza. Nie nalezy tratowac pola chlopskiego, bo to wznieca niesmak i osobistosci zle odrabiaja. Zima ciagnie

najwieksze rozkosze. W lasach polowania z przyjaciolmi, a takze rybactwo w przereblach, zastawianie sidel i potrzaskow na zwierzaki futerkowe. W

mieszkaniu wszystko preparowane jest to biesiady. Caloroczne zapasy daja nareszcie pozytek. Lecz i zima nalezy dogladac gospodarstwa. Wyjechac na

targ tez mozna z produktami, albo tez u handlarza sie zabawic i baranow i cielat kupiwszy tanio sprzedac, w calej innej obszarze drozej. Doswiadczamy,

ze Rej dba na temat wygode szlachcica. Nie trudni sie juz caloscia gospodarki narodowej, wobec chlopow zachowuje humanitarny stosunek, zas korzysci

widzi dla szlachty.

Jan Kochanowski takze podejmuje w swoich utworach tematyke zycia dzieki wsi. Po Czarnolesie powstalo wiele pieknych tego typu utworow. "Na lipe" to

wiersz o bardzo popularny drzewie, celowo cenionym. Poeta zwraca atencje na to, jakie wartosci podaruje lipa. Miod, szept lici, cien, spiew ptakow. Sa to

wartosci, ktore drzewo pozyskuje czlowiekowi. "Przymow chlopska" - utwor w calej formie dialogu miedzy szlachcicem a wlodarzem. Wlodarz odmawia

dalszego picia z panem, bo boi sie, ze po pijanemu moze obrazic pana. Mezczyzna przypomina przeszlosc, kiedy obie strony posiadaly wiecej zaufania.

Chlop tez o tym pamieta, ale okresy zmienily sie na swoim niekorzysc. Jest to jeden pochodzace z utworow w ktorym poeta zahacza problem spoleczny

w Polsce. Opisywanej sytuacji odrzucic aprobuje. "Pien swietojanska na temat sobotce" - sklada sie ze wstepu i 12 piesni spiewanych przez panny. Jest

to kawalek oparty dzieki tradycjach uroczystosci poganskich w odniesieniu do czci Kupaly. Daje poeta w ten sposob termin swojemu podziwowi dla

zwyczajow ludowych. Chwali wies jak i rowniez zycie wiejskie. W utworze rozbrzmiewaja nuty radosci. Okazuje sie byc mowa na temat milosci, tancu i

spiewie. Wydaje sie to zupelnie ewidentne, jezeli wezmiemy pod atencje charakter przedstawianej uroczystosci. Piesn panny drugiej mowi na temat tancu

jak i rowniez radosci. Przekonuje wszystkich az do pojscia w calej jej slady. Ostatnia panna w pieni swej wlacza pochwale egzystencji wiejskiego. Chwali

wesolosc jak i rowniez spokoj wioski. Chlop utrzymuje ze swej pracy wlasnej osoby i rodzine, a fach jego jest znacznie spokojniejszy i bezpieczniejszy niz

marynarza, zolnierza badz pisarza. Oblicza nastepnie kazde przyjemnosci roboty, chwali wieczorne spiewy jak i rowniez tance. Dzielo nalezy odnosic sie

jako artystyczne uroczystosci ludowe. Jest odbiciem radosci egzystencji w czasie swieta majacego swoje poganskie tradycje.

35. Udowodnij, ze ideologia epoki posiadala wplyw dzieki uksztaltowanie bohatera lirycznego w calej poezji Jana Kochanowskiego.

Renesans charakteryzowal sie miedzy innymi wszechstronnymi zainteresowaniami,

poczuciem radosci istnienia oraz poszukiwaniami dlan odmian, czesto w calej kulturze antyku i nieskazonych idealow w calej Biblii. Na bazie tych zrodel

powstaly 2 glowne zagadnienia epoki: humanizm i reformacja. Jan pochodzace z Czarnolasu byl wybitnym humanista i dlatego w swoim poezji

znajdujemy echa ideologii epoki. Faktycznie juz we fraszce „Na lipe― podejmuje typowo renesansowy motyw pochwaly piekna jak i rowniez

dobroczynnego oddzialywania przyrody dzieki ludzka psychike. Zawiera tez pochwale jak i rowniez zachete az do harmonijnego wspolzycia z natura.

Natomiast we fraszkach zartobliwych umiejetnie jak i rowniez bez zawisci wysmiewa niedoskonalosci ludzkie udowadniajac poczucie humoru, zywosc

umyslu obserwacji jak i rowniez umiejetnosc krytycznego spojrzenia godne humanisty.

Fraszki refleksyjne jak na przyklad np. „O zywocie ludzkim― wyrazaja zadume nad zyciem, miejscem jak i rowniez rola jednostki w swiecie,

zastanawiaja morzem nim danym zgodnie z duchem renesansu.

Piesni Jana Kochanowskiego powstaly przewaznie w okresie dworskim, ale tez podczas pobytu w Czarnolesie. Poeta zawarl w tych propozycji swoje

niemal wszystkie rozwazania i za ich pomoca mozna sie wiele dowiedziec o danym autorze. Najwczesniejsza piesn „Hymn do Boga― jest piesnia

pochwalna, hymnem, w ktorym poeta wyslawia dobro Boga jak i rowniez dziekuje Mu za utwor stworzenia otoczenia oraz jednostki, a takze melodie

miedzy nimi panujaca. Jest to wyraz filozofii humanistycznej. Po piesni „Serce roscie, baczac na te czasy... ― Kochanowski tworzy dwie postury

charakterystyczne dla renesansu: stoicyzm i epikureizm i definitywnie dokonuje katalogow syntezy. Przenigdy najwazniejsze jest miec czyste sumienie,

radzi, aby uzytkowac z szansie do uciechy, ale madrze i w calej sposob umiarkowany. Wlasnie w calej poczatkowej fazie humanizmu najglosniej

zabrzmiala pochwala ludzkiej, spolecznej aktywnosci, cnoty jako wartosci samej w calej sobie. Po „Piesni na temat cnocie― poeta stara sie

zbudowac swiadomosc czytelnika. Kluczem jest tu wyrazenie „cnota― rozumiane jako sztuka uniezaleznienia sie od pokus i cierpien zwiazanych

wraz ze swiatem podworza, odrzucenie wrazen niskich, przede wszystkim zazdrosci. Pielegnowanie w w piwnicy cnoty jest obowiazkiem kazdego z nas,

a najwyzsza cnota jest sluzba ojczyznie. Humanisci przywiazywali tez ogromna wage az do slawy doczesnej i posmiertnej, istotny byl tez sam proces

tworczy. W „Piesni o rzetelnej slawie― Kochanowski zwraca sie do odbiorcow z apelem, aby starali sie te banki pozostawic po sobie slawe i dobre

imie. Problematyke dziel sztuki porusza tez w piesni „Niezwyklym jak i rowniez nielada poslugi opatrzony... ―, zajmuje sie tworczoscia ale i danym

artysta, ktory z racji dzieki posiadany zaciecie jest jednostka wybitna. Obraz lotu morzem roznymi krajami jest wyrazem przekonania podmiotu lirycznego

o tym, ze swoim dziela pozostana tez znakomite nie tylko rodakom, ale i o wiele poza granicami jego ojczyzny. Kochanowski nawiazuje tez az do antyku.

Wyrazenia z piesni „Milo hulac, kiedy epoka po temu― sa parafraza fragmentu piesni Horacego, ktory brzmi „slodko jest hulac w odpowiednim

miejscu jak i rowniez czasie―. Takze filozofia epikurejska i stoicka w przytoczonych wczesniej utworach zaczerpnieta pozostala z antyku, podobnie tez

horacjanskie „carpe diem―.

Mniemanie o niesmiertelnej slawie to takze obyczaj antyczna ( topos exegi monumentum). Po piesni panny XII mozna odnalezc tez topos arkadii –

„Wsi spokojna, wioski wesola/ Ktory glos twej chwale zdola? ―

36. Opisz wzory osobowe wykreowane przez literature renesansowa.

W czasach renesansu literatura parenetyczna nadal pozostala innowacyjna. Nowa optymistyczna epoka propagowala nowe schematy osobowe, idealy

godne podpatrywania. M. Rej proponuje desen poczciwego ziemianina, poucza, jakie zycie musi wiesc szlachcic ziemski, mistrz swojej majetnosci.

Wskazowki wlaczone sa w calej „Zywocie jednostki poczciwego―, zas wzorowy ziemianin zyje bezproblemowo dopatrujac uposazenia, rozkoszujac

sie darami fauny i flory o kazdej porze r., dbajac na temat harmonie, zapelnianie obowiazkow ale i rozrywke. Pokrewny model ziemianina pokazuje

„Piesn swietojanska na temat sobotce― nawet lepiej „Zency―

Odmienny wzor to idealny dworzanin. Wizerunek tego typu proponuje Lukasz Gornicki w calej dziele pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to:

czlowiek rycerski szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, roztropny o wytworne maniery jak i rowniez znajomosc dziel sztuki i muzyki. Wsrod

wzorcow proponowanych za sprawa literature renesansowa mozemy tez wyroznic: wzorzec patrioty, stawiajacego dobro ojczyzny ponad prywate, nie

zalujacego jej swoich dobr nawet lepiej zycia. Taki ideal wykreowany jest w calej patriotycznych piesniach Jana Kochanowskiego, dzielach

Modrzewskiego i kazaniach ksiedza skargi, a przede wszystkim literackim wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―.

Pozostal jeszcze jeden wzorzec – typ renesansowego artysci, humanisty. Taka jednostka odrzucic ogranicza sie do 1 dziedziny konstruowania, jest

wszechstronna, oprocz umiejetnosci potrzebnych ma obszerna wiedze jak rowniez zna jezyki obce. Danymi cechami odznaczali sie pod zadnym pozorem

m. in. J. Kochanowski, A. Frycz – Modrzewski, M. Sep Szarzynski.

37. Wskaz wartosci cenione za sprawa czlowieka odrodzenia, odwolujac sie do swietnych Ci utworow M. Reja i J. Kochanowskiego.

Po „Zywocie jednostki poczciwego― proponowany przez Reja wzorzec to ideal szlachcica – ziemianina, dla ktorego najwyzsza cena stanowi

ceniona przez starozytnych i humanistow cnota, postrzegana jako cnota uczciwosci, patriotyzm, los zgodne pochodzace z natura. Odpowiedni ozenek,

zadania gospodarskie jak i rowniez obywatelskie rozstrzygaja wartosc egzystencji czlowieka poczciwego. Z wysokim kunsztem poetyckim i radoscia

opisuje rej zajecia gospodarskie, prace dzieki roli jak i rowniez w ogrodzie, uciechy plynace pochodzace z zycia rodzinnego, patriotyczne jak i rowniez

obywatelskie zadania szlachcica. „Zywot... ― kresli czlowieka jak bogatego ziemianina, ktory jest dobrym gospodarzem, dba na temat swoja rodzine,

z radoscia korzysta z dobrodziejstw przyrody, zacnego ojca jak i rowniez troskliwego partnera, a takze prawego obywatela. „Poczciwosc nie wyplywa

jednak pochodzace z dziedzicznego badz nadanego tytulu, nie jest podparta na wewnetrznych przykazaniach moralnych i etycznych. Z kolei Jan

Kochanowski we fraszkach pragnie Bozego blogoslawienstwa. Wedlug niego najwyzsza wartoscia jest niewinnosc ( jak na przyklad u stoikow) rozumiana

jak czyste etyka, ludzka zyczliwosc i wiernosc pozwalajaca dozyc spokojnej starosci. Wie, ze dobra doczesne ni zapewnia prawdziwego szczescia i

spoczynku wiec przestrzega nieprzemijalnych, ponadczasowych norm jak i rowniez przykazan. Rewelacyjne znaczenie przypisuje zdrowiu poswiecajac

mu jedna z fraszek. Podmiot poetycki uznaje zdrowie za jedna z zasadniczych wartosci, wobec ktorej odmienne dobra gubia swe znaczenie. Poeta we

fraszce „Na lipe― chwali spokojne los w zgodzie z natura i odrzucic szuka wiele do szczescia.

Rozwazaniom na temat ludzkiego egzystencji i swoim prawdziwych wartosci w wybranych utworach kolegow poczucie przemijalnosci i „marnosci―.

Wedlug jednostki odrodzenia trzeba zyc zgodnie z natura jak i rowniez jej sprawami, pamietac, ze wszystko przemija ale trzeba przy tym afirmowac zycie

jak i rowniez w pelni z niego korzystac. Wedle stoikow trzeba ze spokojem przyjmowac wahajace sie koleje losu i zapracowac spokoj lezacy wewnatrz

broniacy zanim atakami fortuny.

38. Ustal, ktore pochodzace z problemow poruszanych w publicystyce A. Frycza Modrzewskiego sa nadal aktualne.

Andrzej Frycz Modrzewski jest uznawany zbyt najwybitniejszego publicyste polskiego renesansu. Najwazniejszym swoim dzielem jest wydany w calej

1551 r. traktat „O poprawie Rzeczypospolitej―. W ksiedze o obyczajach autor rozwaza o czlowieku, jego naturze i na temat ustroju doskonalym

uszczesliwiajacym wszelkich obywateli kraju. Zastanawia sie nad cnotami i cechami charakteru zachwycajacego obywatela Rzeczypospolitej oraz

morzem obowiazkami moralnego i etycznego postepowania urzednikow panstwowych w stosunku do kazdego obywatela. Pojawia sie tu takze postulat

rownosci wszystkich obywateli wobec uprawnienia i ubolewanie, ze w calej Rzeczypospolitej dla roznych osoby jest rozmaite prawo. Miedzy innymi prawo

karania smiercia jest zroznicowane dla ludzi z przeroznych warstw spolecznych, inne dla szlachty jak i rowniez inne dla mieszczan. Mysle ze, nasz

problem jest nadal biezacy. Tak obecnie bylo jak i rowniez jest, ze ludzie posiadajacy wplywy jak i rowniez takze bogaci podlegaja niekoniecznie tym

samym prawom co zwyczajowy obywatel, jednak zazwyczaj sa traktowani o wiele lzej, w ogromnej liczbie przypadkow moga sie chociazby wykupic.

Czesto osobistosci na wysokich stanowiskach unikaja kary albo dochodzenie w calej ich sprawie jest w duzym stopniu przedluzone. Pozniejszym

problemem, ktory porusza Modrzewski jest uzycie nauki jak i rowniez wiedzy pod zadnym pozorem kazdego czlowieka jak rowniez wspolzaleznosc moce

panstwa jak i rowniez jego potencjalu intelektualnego. Pisarz uwaza, ze nalezy szerzyc i propagowac oswiate, zakladac nowe szkoly i polepszyc sytuacje

finansowa nauczycieli. Dzis wynagrodzenia instruktorow sa skromne i wielu z fachowcow ucieka ze szkol lub po prostu zmaga sie z bieda i operuje nadal

pochodzace z dobrej woli. Ostatnio przeprowadzana jest reforma ale jednakze wiele szkol, szczegolnie w calej malych miasteczkach, zamknieto jak i

rowniez dzieci w wielu przypadkach musza kroczyc do takich odleglych o wiele kilometrow. Poza tym szkoly odgrywaja zazwyczaj za male zasoby

finansowe na rozwoj pracowni jak i rowniez zakup obslugi naukowych, niekiedy nawet dzieki utrzymanie. Po ksiedze na temat wojnie natomiast mowi, ze

kazda wojna powoduje klopoty i tragedie zwyklych obywateli a odrzucic tych, jacy je wywoluja. Rowniez dzis w wojnach gina niewinni ludzie albo

zolnierze walczac w interesie roznych.

39. Zaprezentuj problematyke patriotyczna w literaturze renesansu, odwolujac sie az do tworczosci Modrzewskiego, Skargi, Kochanowskiego.

Dorobek pisarzy i poetow renesansowych obfituje w przerozne ujecia dotyczace spoleczenstwa jak i rowniez panstwa. Humanisci propaguja postawe

patriotyczna.

Frycz – Modrzewski i swoim traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― to glosowanie w sprawie ojczyzny. Autor zahacza sprawy kraju w piec

dziedzinach:

-„O obyczajach―

-„O prawach―

-„O wojnie―

-„O kosciele―

-„O szkole―

Po ksiedze A, takze "O obyczajach" sa zawarte analizowania nad logistyka panstwa. Modrzewski twierdzi, ze: - jakikolwiek mieszkaniec jest obywatelem

jak i rowniez panstwo powinno mu zapewnic szczescie, - o wartosci czlowieka odrzucic decyduje urodzenie, - jakikolwiek czlowiek musi byc prawnie

przygotowany az do pracy, zas ludzmi niezdolnymi do tej dziewczyny powinno opiekowac sie panstwo, - nalezy ustanowic urzedy nadzorujace wszystkie

sfery zycia (urzedy miar, urzad do zwalczania zebractwa.

Po ksiedze II "O prawach" pisarz wraca do wymiaru kar zbyt zabojstwo. Owczesne prawo uzaleznialo je od chwili pochodzenia spolecznego przestepcy

(szlachcic za zabojstwo chlopa placil niewielka grzywne, zas w sytuacji odwrotnej facio byl karany smiercia). Pisarz proponowal opracowac nowy kodeks

prawny pochodzace z udzialem pracownik wszystkich stanow.

W ksiedze III "O wojnie" autor przeciwstawia sie wszelkim konfliktom zbrojnym, zas najsurowiej potepia wojny zaborcze. Proponuje rozwiazywanie

konfliktow dzieki drodze dyplomatycznej (spotkania wrogich stron w calej neutralnym obszarze, sankcje gospodarcze).

Modrzewski przekonuje, iz "zadne korzysci pochodzace z wojny odrzucic sa faktycznie wielkie, by mogly jej szkodom dorownac". Ludzi roztaczajacych

wojny wskazuje zbrodniarzami, Tatarami.

W ksiedze IV "O Kosciele" odrzuconej przez cenzure w naszym wydaniu w calej 1551 r. Modrzewski proponuje: - skonstruowac kosciol narodowy

niezalezny od chwili Rzymu, - wybieranie papieza przez kazde narody chrzescijanskie, - obsadzanie stanowisk biskupow przez osoby wyksztalconych jak

i rowniez szlachetnych.

Po ksiedze V "O szkole" autor przeciwstawia sie wydawaniu pieniedzy dzieki rzeczy bezuzyteczne, takie jak swietne domy jak rowniez sute biesiady.

Proponuje zasoby finansowe przeznaczone dzieki ten zamysl wykorzystac w calej inny praktyczniejszy i szlachetniejszy sposob, zas mianowicie dzieki

dotowanie szkolnictwa w czasach, gdzie nie docenia sie informacji i roboty nauczycieli ksztalcacych przyszle, gorace talenty polityczne i literackie.

Modrzewski proponuje przejecie opieki nad budami przez panstwo, a uprawnienie do uczenia sie daje wszystkim chlopcom niezaleznie od pochodzenia

spolecznego. (Po raz 1-wszy prawo chodzenia dziewczat az do szkoly ustanowiono w 1773 r. )

W swoich kazaniach ks. Skarga porownuje wewnetrzne niesnaski w lonie Rzeczypospolitej az do chorob. Dzieki temu pietnuje pan:

- niezyczliwosc ludzka w odniesieniu do Rzeczypospolitej, oznacza to brak wybranki ojczyzny jak i rowniez prywate, cechujace obywateli. Milosc ojczyzny

jest podstawowym przymusem kazdego obywatela i prawem Bozym. Te dwie wartosci (Bog jak i rowniez ojczyzna) winowajca sie wiazac w jedna calosc.

Obywatele powinni porzucic dobro prywatne dla ratowania dobra lacznego, dla porzadna ojczyzny nalezy poswiecic wszystko: majatek, moce, zdrowie,

szczescie, a nawet los.

- niezgode wewnetrzna. Po narodzie powinna stac sie zgoda, bowiem laczy jego jedna kult, jedna ojczyzna, jeden krol, te same uprawnienia i swobody

obywatelskie, takie same sady, sejmy i trybunaly. Skarga wymienia grozne nastepstwa, do jakich moga doprowadzic niezgodni obywatele - pokazny

sejmowe, walki domowe, zas w rezultacie upadek i zaglada panstwa. W rezultacie sporow odpadna ziemie zjednoczone z Korona, jezyk jak i rowniez

narod wymra, a obywatele stana sie miedzynarodowymi wloczegami. Jak przyczyny niezgody wymienia Skarga chciwosc, lakomstwo, pyche, zazdrosc,

oblude jak i rowniez obmowe.

- oslabienie potegi krolewskiej. Skarga byl zdecydowanym zwolennikiem silnej wladzy krolewskiej, lecz przeciwnikiem monarchii absolutnej, prowadzacej

az do tyranii jak i rowniez despotyzmu. Postulowal przyznanie krolowi pelni potegi i ustanowienie jedynego zrodla prawa. Panstwem powinien rzadzic

krol, wspierany madra rada, zlozona pochodzace z przedstawicieli narodu. Jako podstawy istniejacego formy rzeczy wymienia nadmierna wolnosc

szlachecka, podle funkcjonowanie sejmu oraz rozproszenie dochodow ciebie i pustki w skarbie panstwa.

- roznowierstwo jak i rowniez herezje. Wedle Skargi, kult i kaplanstwo sa fundamentami panstwa jak i rowniez jego potegi. Krolestwo krajowe od

szesciuset lat opiera sie na wierze Kosciola rzymskiego, a teraz heretycy domagaja sie, aby stara kult ustapila oryginalnej. Jednak heretycy nie sa spojni,

odrzucic tworza jednosci. A dla Skargi zadne krolestwo nie moze dlugo upierac sie, jezeli posiada wielu bogow. Warunkiem szczescia Rzeczypospolitej

jest jednosc jak i rowniez zgoda, ktorej podstawa jest wiara katolicka. Latwo jest naprawic niezgode u katolikow, ale u heretykow jest to niemozliwe, gdyz

rozmaitosc wiar przeszkadza w calej przyjazni miedzyludzkiej i poglebia niezgode. Heretycy dziela panstwa i gubia je. Tolerowanie wiec roznowiercow

odbija sie ujemnie dzieki wszystkich sferach zycia, w podobny sposob publicznego, a takze prywatnego. Heretycy nie maja mozliwosc nawet odparowac

panstwa zanim poganami, bowiem rozdarte sprzecznosciami wyznaniowymi ludnosc nie jest zdolne do wygrania wojny. Skarga wzywa dlatego krola az

do obrony wiary katolickiej, jak straznicy moralnosci i bazy jednosci narodu, oraz az do przywrocenia jednosci religijnej w calej narodzie. Wymaga

odciecia roznowiercow od wszelkich urzedow jak i rowniez pozbawienia katalogow ochrony prawniczej. Rownoczesnie podwaza legalnosc jak i rowniez

znaczenie konfederacji warszawskiej.

- niesprawiedliwe uprawnienie i niepraworzadnosc. Skarga stwierdza, iz bez praw solidnych nie ma rzetelnej wolnosci. Za prawa sprawiedliwe uwaza

zapisywane, umieszczone dzieki tablicach Mojzeszowych, duchowne, ustalone przez Kosciol oraz krolewskie i panstwowe, ustanowione dla porzadku,

sprawiedliwosci i karnosci. Za uprawnienia niesprawiedliwe uznaje m. in. prawo na temat mezobojstwie, konfederacje warszawska (dotyczaca

roznowiercow), odwlekanie egzekwowania wyrokow sadowych jak rowniez zniesienie egzekucji wyrokow sadow duchownych (Skarga byl zagorzalym

katolikiem, przejawiajacym niemalze fanatyzm religijny). Skarga krytykuje sadownictwo za prawdziwy w nim zamet (istnialo wtedy wiele sadow - ziemski,

podkomorski, grodzki, miejski). Pokazuje takze dzieki problem przekupstwa. Domaga sie tez zniesienia norm ograniczajacych jak i rowniez naruszajacych

przywileje Kosciola jak i rowniez krola. Jednoczesnie walczy na temat usprawnienie sadownictwa i potegi wykonawczej - np. bezzwloczne sadzenie jak i

rowniez bezwzgledne przeprowadzanie wyrokow.

- upadek moralnosci i obyczajowosci. Skarga hhg wszelkie grzechy, swiadczace na temat upadku dotychczasowego porzadku. Wymienia wsrod tych

propozycji herezje, mezobojstwo, ucisk jak i rowniez wyzysk chlopa, lichwiarstwo, grabiez dobr ogolnych, krzywoprzysiestwo, marnotrawstwo,

niemoralnosc jak i rowniez brak sprawiedliwosci w sadach.

Przyrownuje nareszcie ojczyzne az do matki, ktorej, skoro urodzila i wychowala dzieci, winne sa ow lampy led szacunek jak rowniez do tonacego okretu,

ktory wszyscy, w calej chwili wypadku, opuszczaja (nawiazanie do starozytnej retoryki Horacego).

Przy pomocy tej oryginalnej retoryki pietnuje pan wady szlachty, podkresla mase problemow jak i rowniez zjawisk, jakie maja miejsce w kraju jak rowniez

proponuje reperacje istniejacego formy rzeczy. Rownolegle przepowiada pan, iz rozplenienie sie tego typu chorob doprowadzi do upadku

Rzeczypospolitej.

Jednym z tworcow, dla ktorego ojczyzna byla kwestia bardzo zasadnicza, byl Jan Kochanowski. Swoj stosunek az do ojczyzny wyrazal zarowno w calej

piesniach patriotycznych (Piesn V "O spustoszeniu Podola", XII "O cnocie" i XIX "O rzetelnej slawie"), a takze we fraszkach, w ktorych krytykowal wady

moralne i spoleczne narodu naszego. W Piesniach propaguje Kochanowski model obywatelskiej postawy, abdykacji z prywaty i sumiennej pracy dla

dobra ojczyzny.

Jednak najbardziej waznym utworem Kochanowskiego, odnoszacym sie do sytuacji panujacej w calej Rzeczypospolitej jest "Odprawa poslow greckich".

Dzielo, nawiazujacy tematycznie do okresow starozytnych, wyraza przeslanie az do obywateli, mowiace, iz prywata i przekupstwo doprowadzic maja

mozliwosc jedynie az do upadku Rzeczypospolitej. Wyraznie dostrzec mozna liczne analogie az do wydarzen politycznych tego okresu. Priam wykazuje

zaskakujace podobienstwo do mistrza Zygmunta Augusta, chwiejnego jak i rowniez slabego. Wskazowka Krolewska obraduje na wzor naszego Sejmu.

Dostrzec mozna prywate, egoizm jak i rowniez przekupstwo, ktore to tak bardzo rozpanoszyly sie dzieki polskim dworze. Utwor przesadza ostrzezenie, ze

nie przetrwa zadne panstwo, w ktory interesy obywateli beda wetkniete ponad dobro ogolu.

Pozniejszym patriota, broniacym spraw Rzeczypospolitej jest Mikolaj Rej. Po "Zywocie jednostki poczciwego" znalezc mozna wzorzec prawego

obywatela. Lecz istotnym utworem, w ktorym Rej wyklada gnebiace jego sprawy jak i rowniez swoj niepokoj o spoleczny wizerunek kraju jest "Krotka

rozprawa... ". W dziele tym Rej przedstawia kazde nieprawidlowosci, jakie dostrzega w calej owczesnych stosunkach spolecznych. Przede wszystkim

podkresla wyzysk stanu chlopskiego, ponadto uwypukla prywate szlachty i kleru.

40. Scharakteryzuj tworczosc M. Reja jak pisarza reformacji, odwolujac sie do swietnych Ci utworow literackich.

M. Rej od chwili 1541 r. byl kalwinem, stad w calej jego utworach mozna znalezc postulaty reformatorskie i protestantyzmu. Echa reformacji wyraznie

mozna zobaczyc w „Krotkiej rozprawie miedzy trzema ludzmi, Panem, Wojtem a Plebanem―. Utwor jest napisany pochodzace z pozycji kalwina i w

calej duzej frakcji stanowi nawiazanie do postulatow wysuwanych za sprawa protestantow, jak jest szczegolnie widoczne w calej krytyce duchowienstwa

katolickiego. Rej atakuje pochodzace z pozycji reformatorskich wady jak i rowniez przywary ksiezy, oskarzajac duchownych katolickich na temat lenistwo,

nieuczciwosc, spoznianie sie na poranne msze, zaniedbywanie swych obowiazkow. Autor zarzuca klerowi handel odpustami, bakcyl do egzystencji w

przepychu i sztuczne zawyzanie wielkosci swietych, dzieki ktorych nieustannie pobierane sa daniny. Krytykuje rowniez obyczaj placenia ksiezom danin

jak i rowniez „koled―, ktore sa podlug niego wylacznie kolejnymi pretekstami do bogacenia sie wydatkiem prostego jak i rowniez zabobonnego

chlopa.

Wiele pochodzace z epigramatow zawartych w „Zwierzyncu― jest osadzonych w duchu reformacji. Rej krytykuje nie tylko zakonnikow jednak takze

papieza, oskarza na temat naduzycia oddajac przy tym charakter sporow wyznaniowych renesansu jak i rowniez pomagajac wspolczesnemu czytelnikowi

uchwycic istniejace w calej owczesnej Rzeczypospolitej antagonizmy wystepujace na tle religijnym. I tak dla przykladu epigramat „Mnich― to portret

demonstracyjnie obnoszacego sie wraz ze swa wiara zakonnika, ktory uwaza, ze noszenie habitu wyroznia jego i wynosi ponad zwyklych ludzi.

Tymczasem mnich tamten jest tak naprawde glupi, prymitywny i zabobonny. Autor ubolewa rowniez, ze prosci osobistosci, uwazajac zabobonnych i

prymitywnych mnichow zbyt swietych, z przyjemnoscia ich trzymaja, a nawet bogaca. Z kolei epigramat „Pleban pieska na cmyntarzu pochowal jest

anegdotka na temat plebanie, ktory pochowal swego psa dzieki cmentarzu niedaleko grobow lojalnych. Gdy parafianie poczuli sie urazeni jak i rowniez

poskarzyli sie biskupowi, pleban przekupil swojego zwierzchnika. Biskup, wziawszy lapowke, nie tylko rozgrzeszyl plebana, jednak z czworonoga uczynil

parafianina. Jest to wyrazista krytyka duchowienstwa katolickiego, oskarzanego przez Reja o pazernosc, chciwosc, branie lapowek jak i rowniez

lekcewazenie waznych zasad religii. Inny epigramat, „Baba, jak w pasyja plakala, przesadza nawiazanie az do czesto wysuwanego przez protestantow

postulatu odprawiania nabozenstw w calej zrozumialych dla wszystkich lojalnych jezykach narodowych. Rej proponuje, ze prosci ludzie odrzucic

rozumieja lacinskiej liturgii, odrzucic wzruszaja katalogow spiewane po lacinie nabozne piesni wielkopostne, wiec katalogow uczestnictwo w calej

odprawianej mszy swietej jest jedynie bezmyslne i powierzchowne.

41. Wytlumacz, na czym polega nieszczescie ojca jak i rowniez kryzys swiatopogladowy poety w calej „Trenach―.

Jan Kochanowski byl wzorem humanisty, w swych utworach wielokrotnie nawiazywal az do filozofii stoickiej - sam pragnal istniec stoikiem. Byl

przekonany, ze jest bliski osiagniecia odgrywa spokoju wewnetrznego, rownowagi duchowej. Dopiero zejscie ukochanej Urszulki pokazala, w jakim

stopniu sie mylil:

"Nieszczesliwy moja osoba czlowiek, ktorym lata swe

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje!

Terazem nagle wraz ze stopniow niedawnych zrzucony

A, takze miedzy insze, jeden pochodzace z wiela policzony. "

Kochanowski byl przekonany, ze Urszulka odziedziczyla po nim zaciecie, mial nadzieje, ze przejmie ona lutnie poetycka. Jej smierc, zejscie malej oliwki,

slowiczka rozwialy marzenia poety.

Odzwierciedleniem wewnetrznych rozterek poety jest cykl trenow dedykowany Urszulce. Tren jest rodzajem biblijnym. Byl zastrzezony dla znanych jak i

rowniez zasluzonych osob, ale Kochanowski zerwal pochodzace z ta maksyma. Piszac pragnie zrozumiec to, co sie stalo, wesprzec sobie samemu,

rownoczesnie chce dowiedziec, jak obecnie dzieje sie pochodzace z Urszulka. Pyta o rodzaj pozagrobowego istnienia. Brak jest na odrzucic odpowiedzi

wraz ze strony kosciola chrzescijanskiego, oraz w platonskich i mitologicznych opisach. Rozwaza rozne pochodzace z miejsc ostatecznych: "raj",

"czysciec", "miejsce nadniebne", "szczesliwe wyspy", "zdroj niepomny". Kochanowski nawiazuje do platonskiego motywu powrotu dusz po smierci, az do

miejsc gdzie przebywala zanim wcieleniem. W konsekwencji zaczyna watpic w Boga, zycie wieczne, w ogole w calej zycie pozagrobowe ("Gdzieskolwiek

jest, jeslis jest").

Poeta jakimkolwiek sposobem pragnie kolejny raz ujrzec corke. Udaje jemu sie, opisuje to w calej ostatnim pochodzace z TRENOW, w ktorym opowiada

swoj sen - we snie ukazala jemu sie oryginal z Urszulka. Poeta co najmniej czesciowo odzyskal spokoj, majac swiadomosc, ze swoim coreczka jest

szczesliwa. Postawa ojca przeksztalca sie - kochajacy, cierpiacy, tracacy idealy, powracajacy az do rownowagi duchowej.

Podsumowanie:

"Treny" powstaly, kiedy sielskie los Jana dzieki wsi zostalo zaklocone w calej sposob tragiczny pod koniec 1579 roku (smierc 3-letniej Urszulki).

Kompozycja cyklu 19 trenow podobna jest do konstrukcji starozytnego epicedium (utwor dedykowany osobie zmarlej): - pochwala osoby zmarlej, -

oplakiwanie, - pocieszenie, ukojenie.

Nieszczesliwy wypadek:

Ojca - stracil ukochana coreczke, odrzucic rozumie, z jakiego powodu to przyszlo, porownuje ja do mlodej oliwki, ktora pomylkowo 'zostala scieta za

sprawa nadgorliwego ogrodnika' (I), jednoczesnie bol ojca wzmagaja przedmioty pozostale po Urszulce (VII), wspomnienia stale drecza, pustka po

odejsciu coreczki, ktora dom wypelniala swym "radosnym szczebiotem". Po trenie "X" jego rozpacz jako ojca osiaga zwienczenie, wiec pyta sie: Orszulo

moja wdzieczna, gdzies jest sie podziala, W jakas strone, w calej ktoras sie kraine udala.

Chrzescijanina - zachwiana pozostala jego wiara w uczciwosc boska, wiedzie to az do zakwestionowania wszechmocy Boga nawet lepiej w punkcie

kulminacyjnym az do zakwestionowania Tej istnienia (X). Poddaje w calej watpliwosc meritum calego egzystencji i aktualnych przemyslen.

Poety - puder nadzieje, ze corka zostanie dziedziczka swoim wlasnego umiejetnosci potrzebnych nazywa ja "Safa slowienska".

Filozofa - zalamanie renesansowego pogladu dzieki swiat. Zdawalo mu sie, ze posiadl stoicka madrosc totez odrzucic zna bolesci, rozpaczy, trwogi. W

obliczu smierci corki nasz poglad sie zalamuje. Zwracajac sie az do Madrosci (IX) pisze na temat sobie: Nieszczesliwy ja czlowiek, ktorym czasy swoje

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje! Terazem nieoczekiwanie ze stopniow ostatnich zrzucony I miedzy insze, jakis z wiela policzony

W niniejszym sensie Treny sa traktatem filozoficznym, analiza wlasnych wrazen i pogladow, obrazem krachu swiatopogladowego - kryzysu, ktory niesie

zwatpienie w Boga i lad swiata. Dopiero w koncu cyklu powraca zadowolenie: "ludzkie wedrowki, ludzkie nos" - mowi matka poety - znos po

czlowieczemu co los czlowiekowi zgotowal. Stara sie tez wysnuc strategie ukazujaca meritum boskiej selekcji - Urszula poprzez zejscie w stuleciu

dzieciecym uniknela cierpien ziemskich.

42. Zaprezentuj sielanke jak gatunek literacki na podstawie „Zencow― Sz. Szymonowica, „Piesni swietojanskiej o sobotce― Jana

Kochanowskiego i „Laury i Filona― F. Karpinskiego.

Sielanka to gatunek literacki obejmujacy utwory o tematyce zaczerpnietej z egzystencji wiejskiego, ktorych bohaterami sa pasterze albo rolnicy. Sielanke

umiejscowic mozna na pograniczu rodzajow literackich, czesto okresla sie ja jako typ mieszany (synkretyczny). Do liryki zblizaja ja liryczne wczytania czy

piesni spiewane za sprawa bohaterow, az do epiki – fabula jak i rowniez narracja, az do dramatu natomiast - dialogowe partie tresci, wypowiedzi jak i

rowniez rozmowy konkretnych bohaterow. Tematyka rustykalna ("rusticus", po lacinie - wiejski) w tworczosci poetow renesansowych wiaze sie ogolnie z

humanistyczna pochwala olsniewajaca swiata naturalnego. Doskonala harmonijnie zorganizowana natura staje sie czesto tlem dla prezentowania

zachowan i postaw ludzkich.

Tematyke ta podejmuje "Piesn swietojanska o Sobotce" Jana Kochanowskiego. Akcja koncentruje sie dookola ludowego obrzedu sobotki swietojanskiej,

przypadajacej dzieki noc 23 czerwca, oznacza to wigilie Sw. Jana. Oczarowany wsia jak i rowniez jej mieszkancami Kochanowski opisuje dawne

slowianskie zwyczaje, wrozby, spiewy, tance przy ogniskach. Dwanascie panien spiewa piesni, z ktorych wylania sie sielankowy portret wsi krajowej

Ostatnia pochodzace z panien wyglasza pochwale egzystencji wiejskiego; masywna, codzienna profesja w polu i wobec gospodarstwie powoduje radosc

innym ludziom wsi jak i rowniez jest dla nich powodem do pychy.

"Wsi spokojna, wsi pogodna!

Ktory glosowanie twej chwale zdola?

Ktory twe wakacje, kto pozytki?

Moze wspomniec za raz wszytki? "

Cykl swietojanski Kochanowskiego nawiazuje wiec az do mitu arkadyjskiego (Arkadia – kraina wiecznej szczesliwosci) jak rowniez staje sie pochwala

kultury ludowej przechowujacej nakazy moralne, pocieszajacej i radujacej czlowieka. Kochanowski po raz pierwszy w calej literaturze krajowej siegnal po

motywy folklorystyczne i uczynil z tych propozycji temat wierszy.

Gatunek sielanki rozwijal tez w poznej fazie renesansu Szymon Szymonowic. Uchodzil pan

za doglebnego mistrza sielanki. W wydanym przez poete zbiorze idylli znalazla sie sielanka "Zency". Jej tresc, z punktu widzenia cech gatunku, jest

nietypowa, hhg bowiem robote panszczyzniana, stwarza obraz niedoli chlopa. Na temat sielankowym charakterze utworu Szymonowica decyduje dlatego

nie temat, ale rodzaj, w jaki zostaje przedstawiona rola piesni ludowej. Bohaterka utworu Pietrucha nuci melodie-piesn oparta dzieki motywach ludowych i

skrzeczy razem pochodzace z Oluchna dzieki ciezka robote oraz dzieki srogiego nadzorce. Ta wlasnie piesn "uczlowiecza" srogiego ekonoma, dzieki tej

dziewczyny sielanka Szymonowica potrafi znalezc pierwotna przyjaznosc czlowieka. Nasz kraj wies konca XVI stuleciu jest, podlug Szymonowica,

pomieszczeniem wyzysku: pomieszczeniem, gdzie wielokrotnie dochodzi az do naduzyc jak i rowniez niesprawiedliwosci. Liryk nie unika spraw ciezkich,

pokazuje ujemne strony egzystencji na wioski, oddalajac sie od wymaganej

przez konwencje gatunkowa idyllicznej wizji otoczenia i tworzac utwor usredniony raczej az do antysielanki.

Po utworze „Laura i Filon― poeta obrazuje pare tytulowych bohaterow – zakocanych mlodych ludzi. Akcja rozgrywa sie na wioski, na tle natury, a

jej przedmiotem sa cierpienia, rozterk i zabawy, jakie ciagnie ze soba namietnosc. Gdy Laura przybywa dzieki spotkanie pochodzace z ukochanym pod

umowionym jaworem nikt dzieki nia odrzucic czeka. Wywoluje to posadzenie o niewiernosc i stosunek z inna pasterka – Doryda, jak konczy sie atakiem

rozpaczy i zlosci, w czasie ktorego Laura rozbija o drzewo koszyk jak i rowniez niszczy rozany wieniec. Wowczas zza osciennych zarosli wybiega Filon

jak i rowniez uspokaja Laure tlumaczac, ze chcial jedynie przekonac sie na temat jej wybranki. Utwor zakonczony zostal scena pogodzenia sie

kochankow, wzajemnym wyznaniem wybranki i przysiega wiecznej wiernosci. Najwazniejsze w calej tej sielance wydaje sie byc, faktycznie

charakterystyczne dla sentymentalizmu, zwrocenie uwagi dzieki swiat przezyc wewnetrznych, proba analizy psychiki zakochanych jak i rowniez wplywu

wybranki na postepowanie czlowieka.

43. Przedstaw portret czlowieka jak i rowniez jego losu w poezji M. Sepa – Szarzynskiego. Umiesc poete na tle epoki.

Zmarly przedwczesnie Mikolaj Sep Szarzynski, na temat ktorego zywocie do dzis wiadomo bardzo niewiele, jest uwazany zbyt tworce zapowiadajacego

nowa jakosc w literaturze polskiej. Chronologicznie Szarzynskiego zaliczac nalezy jeszcze do odrodzenia, jednak charakter jego wierszy wykracza o

wiele poza schludno renesansowe hobby. Jego wiersze sa przenikniete lekiem egzystencjalnym i poczuciem niepewnosci bytu ludzkiego, jak powoduje,

ze tworczosc Szarzynskiego zalicza sie az do poezji metafizycznej. Wszelkie obawy i rozterk poety posiadaly podloze swiatopogladowe, wynikaly wraz ze

zmiany religii, gdyz najwidoczniej Mikolaj w calej mlodosci ukonczyl z luteranizmu na katolicyzm. Wywolalo to u poety prawdziwy szok swiatopogladowy.

Dozywotni nie opuscily go niejasnosci, czy dobor ktorego dokonal, byl sluszny i pod dostatkiem uzasadniony. Wiersze Sepa Szarzynskiego przepelnia

takze lek zanim Bogiem, przedstawionym jako Stworca wspanialy jak i rowniez wszechmocny, jednak, z drugiej strony, bezlitosnie karzacy niewiernych i

nieposlusznych. Garsc utworow, ktora ocalala do dzis i pozostala wydana posmiertnie w tomiku „Rytmy, abo wiersze polskie― jest idealnym obrazem

takich niepewnosci jak i rowniez lekow. Przede wszystkim wyraznie mozna zobaczyc niepokoje poety w 2 sonetach – IV jak i rowniez V.

Sonet IV: Na temat wojnie polskiej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem jak i rowniez cialem, jest wyrazem obawy poety na temat wynik bezustannej

walki, jaka kazdy czlowiek musi toczyc z szatanem. Szatana wspomagaja moce piekielne, ziemskie porzadna materialne jak i rowniez pokusy doczesne,

ktore odciagaja czlowieka od chwili Boga. Az do grzechu sklania takze czlowiecze cialo powodowane ziemskimi zadzami i koniecznosci. W swojej walce

z silami ciemnosci czlowiek jest osamotniony, a stawka jest przeciez zbawienie. Izolacja podmiotu lirycznego lagodzi wylacznie obecnosc Boga, na

pomoc ktorego kazdy czlowiek powinien liczyc, bowiem jedynie z pomoca Boska mozna przemoc szatana, glob i odepchnac pokusy prywatnego ciala.

Sonet V, zatytulowany „O nietrwalej milosci przedmioty swiata tamtego, stanowi w calej znacznej mierze uzupelnienie jak i rowniez rozwiniecie

poprzedniego. Poeta stwierdza, ze to co materialne jest zwodnicze, zgubne, zas przede wszystkim nietrwale i przemijajace. Nie mija jedynie to co

emocjonalne, a najwznioslejsza wartoscia sakralna jest namietnosc do Boga. Bog jest wielki jak i rowniez dokonaly, czlowiek maly jak i rowniez pelen

grzechu, doczesnosc odciaga czlowieka od chwili Boga, zawadza mu droge do egzystencji wiecznego jak i rowniez do zbawienia. Widac tutaj wyraznie

nawiazanie zarowno do Biblii ( Ksiega Koheleta), a takze do pogladow filozoficznych Sw. Tomasza pochodzace z Akwinu.

44. Omow „Odprawe poslow greckich― jako termin obywatelskiej troski o losy ojczyzny.

Przygoda wojny trojanskiej byla przez kazdego znana spoleczenstwom XVI stuleciu. Tresc dramatu stanowi jedynie kostium historyczny, maske

(pretekst), pod jaka autor ukryl wazne dzisiejsze problemy polityczne. Rozwazyl problem: kiedy panstwo jest intensywne, a jak slabe. Tresc rozwazan

pisarza ma charakter uniwersalny (dotyczy kazdego ciebie w wszelkim czasie), aczkolwiek najbardziej zaciekawia Kochanowskiego Nasz kraj XVI

stuleciu, wowczas jeszcze silna jak i rowniez znaczaca w Europie, ale obecnie z pierwszymi przejawami slabosci. Kochanowski chcial wiec przestrzec

rodakow zanim tym, ze niewlasciwa strategia moze doprowadzic do upadku panstwa, tak jak Troje. Po tekscie sa fragmenty swiadczace o tego typu

intencjach pisarza.

1. Pozostala wypowiedz choru ("Wy, jacy pospolita sprawa wladacie") jest skierowana az do rzadzacych panstwem i wlacza pouczenie, jak na przyklad

maja wykonywac powierzona im wladze. Winni wyrzec sie mysli na temat osobistych zaletach i troszczyc sie na temat dobro ogolne. Na zakonczenie

poeta przestrzega, ze wystepki rzadzacych prowadza panstwo do zguby.

2. Przedstawienie narady trojanskiej wzorowany dzieki polskich sejmach (swiadczy o tym polski rodzaj glosowania za sprawa rozstapienie jak rowniez

obecnosc marszalkow stukajacych na temat ziemie laskami). Kochanowski zauwaza i wytyka prywate, przekupstwo (np. Iketaon), chaos, niedostatek

odpowiedzialnosci zbyt losy ciebie. Przewazaja poslowie podobni az do Aleksandra, myslacego jedynie na temat wlasnych romansach, malo natomiast

jest Antenorow troszczacych sie o panstwo.

3. Wypowiedz Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytyke zjawisk oslabiajacych panstwo: przekupstwa, slabosci rzadu, braku szacunku dla uprawnienia. W

dalekiej czesci Kochanowski ustami Ulissesa bardzo nieprzychylnie ocenia mlodz magnacko - szlachecka przyzwyczajona do wygod, sklonna az do

pijanstwa jak i rowniez obzarstwa, zas niezdolna az do zadnego znoju, a zwlaszcza do obrony ojczyzny. Poeta niepokoi sie, czy takie osoby beda zdolali

w przyszlosci rzadzic panstwem.

cztery. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarl przestroge przed alternatywa upadku ciebie rzadzonego tak jak w Troi.

5. Po kreacjach kluczowych bohaterow, Antenora i Aleksandra, poeta skupil dwie napotykane wsrod owczesnej szlachty postury wobec rzeczy

narodowych. 1 z tych propozycji uosabia umilowanie ojczyzny, szlachetnosc, madrosc, dalekowzrocznosc polityczna, drugi natomiast jest synonimem

prywaty, nieliczenia sie pochodzace z dobrem ciebie, realizowania wlasnych celow wydatkiem narodu.

6. Konczaca nieszczescie wypowiedz Antenora nawolujaca az do wojny, jakkolwiek sprzeczna pochodzace z jego wczesniejszymi probami zapobiezenia

jej, jest w gruncie rzeczy wyrazem patriotycznego myslenia o ojczyznie. Chodzi poniewaz o to, by za sprawa atak zaskoczyc wroga, naruszyc go jak i

rowniez nie dopuscic do wejscia w bariery panstwa.

45. W literaturze odrodzenia wyszukaj przyklady utworow poruszajacych problematyke obywatelska.

Andrzej Frycz-Modrzewski zalicza sie do najwybitniejszych publicystow tego okresu porusza poniewaz tematy w najwyzszym stopniu istotne, aktualne i

zlozone. Swoje preferencje na panstwo przedstawil w calej piecioksiegu "O poprawie Rzeczypospolitej":

- "O obyczajach" - panstwo jak dobrowolna struktura spoleczna zaistniala dla zapewnienia czlonkom spokojnego i szczesliwego zycia. Trusia elekcyjny

(wybierany rowniez za sprawa chlopow), urzedy nie rodowe, awans z uwagi na umiejetnosci

-"O prawach" - wszyscy rowni wobec uprawnienia, jawna niesprawiedliwoscia sa wyroki sadow patrymonialnych i uprawnienie o karze za mezobojstwo

(wczesniej wydal juz kawalek "Laski lub o karze za mezobojstwo", w ktorym zahacza ten problem; za zabicie szlachcica zejscie, wiezienie, lub wysoka

grzywna [120 grzywien]#@@#@!!, za zabicie chlopa jedynie mala grzywna [12 grzywien]).

-"O Kosciele" - modyfikacje i reformy wewnatrz kosciola, uniezaleznienie ciebie od papiestwa ktore reprezentuje obce krajowi interesy.

-"O szkole" - zada unowoczesnienia programow ksztalcenia i rozewrzenia szkol dla wszystkich

Piotr Skarga - jezuita, publicysta i zarliwy patriota "Kazania sejmowe"

1-wsza. "O madrosci potrzebnej az do rady" - moralnosc narodu warunkiem szczescia i potegi panstwa, zas ci jak sa dzieki jego czele powinni oferowac

przyklad,

2. "O wybranki ku ojczyznie" - oblicza 6 dolegliwosci Polski: niedostatek milosci ojczyzny, brak potwierdzenia politycznej, nielad religijna, wyczerpanie

wladzy krolewskiej, niesprawiedliwe uprawnienia, niekarnosc grzechow jawnych. Dalej mowi, ze milosc az do ojczyzny fundamentalnym obowiazkiem

obywatela, upadek ojczyzny rownowazny pochodzace z kleska obywateli ("Tonacy statek"),

3. "O niezgodzie domowej" - posrod rodakow powinna stac sie zgoda. Na nieszczescie jej nie istnieje, Skarga obawia sie, ze fakt nasz moze byc

wykorzystany przez sasiadow (wizjonerstwo),

cztery. i piec. "O naruszeniu religii katolickiej" - reformacja poglebia niezgode narodowa. Religia katolicka wylacznym ratunkiem, katalizatorem

zjednoczenia,

6. "O monarchii i krolestwie" - panstwem powinien rzadzic krol zgodnie z radami madrej rady. "zlota wolnosc szlachecka" gubi Polakow gdyz jest

wykorzystywana za sprawa magnaterie az do osiagniecia wlasnych celow, jak prowadzi az do anarchii,

szostej. "Prawa niesprawiedliwe" - bez praw solidnych nie ma wolnosci, wylicza niesprawiedliwe prawa (w tym uprawnienie o mezobojstwie ). zada

wolnosci prywatnej dla chlopow, chociaz, jak na przyklad Modrzewski akceptuje stany spoleczne,

8. "O niekarnosci grzechow jawnych" - przedstawia odczucia patriotyczne: namietnosc do ojczyzny, oburzenie dzieki jej negatywnych synow, niepokoj o

losy Rzeczypospolitej jak i rowniez nadzieje, ze dobry Pan ustrzeze Polske od zguby. "Grzechy jawne" wolajace na temat pomste az do nieba to: brak

sprawiedliwie dzialajacego wymiaru sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa jak i rowniez nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez porzadna

pospolitego, wyzysk sierot za sprawa zlych opiekunow. Po tymze rachunku sumienia Skarga stosujac styl biblijnych prorokow zapowiada upadek Lokalny,

jesli jej obywatele sie nie poprawia.

Jan Ostrorog "Memorial na temat poprawie Rzeczypospolitej" -traktat zawierajacy projekt reformy ustroju urzedowego i spolecznego Polski, opieral sie

pan na obszarze niezaleznosci od chwili papiestwa jak i rowniez cesarstwa:

- kosciol podporzadkowany panstwu, krol wyznacza biskupow,

- zniesienie oplat dla Kurii Rzymskiej: Annat jak i rowniez swietopierza,

- zakaz apelacji od naszych sadow duchownych do Rzymu,

- koniecznosc wzmocnienia potegi krolewskiej,

- ujednolicenie uprawnienia (takie samo dla wszelkich stanow),

- wzmocnienie obronnosci kraju (chlopi, mieszczanie w calej pospolitym ruszeniu),

Akcenty stanowe: niedopuszczenie mlodziezy chlopskiej az do studiow, postulat zniesienia cechow (mieszczanstwo).

46. Porownaj wzorzec szlachcica–ziemianina wlaczony w tworczosci M. Reja i J. Kochanowskiego.

"Zywot... " nie jest samodzielnym utworem. Stanowi czastka "Zwierciadla".

Po "Zywocie... " Rej zawarl swoje analizowania o zywocie szlachcica od chwili narodzin do smierci. Zastanawia sie morzem edukacja jak i rowniez

wychowaniem najmlodszych szlacheckich, morzem pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz swoim staroscia.

Mowiac o oswiaty, lekcewazyl cena przedmiotow szkolnych, takich jak gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Wybitniej od nauki Rej docenia dobre wyksztalcenie, umiejetnosci rzeczywiste oraz rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, oraz taniec jak i rowniez

spiew). Ceni sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage.

Za sprawa prawdziwe szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne zycie, odrzuca zas dziedziczenie po przodkach tytulow szlacheckich bez

wlasnych zaslug. Za wielka skaze szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca wielokrotnie czlowieka dzieki manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu jak i rowniez pracy dzieki wsi, stad dokladnie opisywal zajecia ziemianina w przeroznych porach r., przynosza wiele pozytku,

oraz dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac wokol mieszkaniu sady owocowe i parki warzywne, aby niczego za sprawa caly rok nie zabraklo rodzinie

gospodarza. O duzym zamilowaniu pisarza do roboty na wioski swiadcza liczne zdrobnienia nazw owocow jak i rowniez warzyw jak rowniez innych

plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, majoranik, orzeszki, sliweczki, syrczki itp.

Zima Rej radzi odpoczywac w przyjemnym towarzystwie kumpli i bliskich, zaleca uciechy, polowania, rybactwo, co pozyskuje pozytek jak i rowniez daje

przyjemnosc. Dbajacy na temat fortune liryk zaleca w calej wolnym, zimowym czasie zarezerwowac sie handlem zbozem, kupic je taniej i wyprzedawac

drozej w calej innych rejonach.

Stosunek Reja do rzeczy publicznych jak rowniez sluzby ojczyznie byl specyficzny. Choc cenil wartosc sluzby wojskowej pod zadnym pozorem mlodego

szlachcica, to upatrywal w tym przewaznie ksztaltowanie swoim charakteru, zas nie sluzbe ojczyznie. Identycznie myslal na temat urzedach ogolnych nie

ceniac ich zbyt. Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, jednak tylko dlatego, ze jest w stanie on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony za sprawa Reja nie jest pozbawiony slabosci, poniewaz niezaleznie od wiedzy praktycznej przedstawiciel

tamtego wysokiego formy spolecznego musi posiadac tez gruntowne predyspozycje. Nie wzbudza takze sympatii stosunek szlachcica do musu sluzenia

ojczyznie.

Jan Kochanowski:

Piesn V.

Powstala pod wplywem napasci Tatarow dzieki Podole w calej 1575 r. podczas bezkrolewia, po naglym opuszczeniu tronu przez H. Walezego.

Kochanowski zawarl w calej niej swe przemyslenia na temat tego wydarzenia oraz propozycje, jak pozniej wzmocnic obrone granic. Po reakcji poety na

najazd Tatarow dzieki Podole diagnozujemy wzburzenie, zal, wscieklosc dzieki napastnikow jak rowniez mysl na temat powetowaniu klesk i

zabezpieczeniu sie zanim napascia Turkow, silniejszych w duzym stopniu od Tatarow. W celu zapewnienia obronnosci granic Kochanowski proponuje

opodatkowanie szlachty, co wyraza slowami: "Skujmy talerze dzieki talary, skujmy, A zolnierzowi pieniadze gotujmy. "

Po Piesni XXIV Kochanowski, nasladujac Horacego, hhg siebie jak postac dwojakiej natury: smiertelnej - prostego czlowieka jak i rowniez niesmiertelnej -

poety. Psyche poety jego zdaniem jest jak na przyklad ptak wzlatujacy ponad glob, siegajacy niebios i odrzucic znajacy granic. Piesn ta przekazuje

swiadomosc wlasnej wartosci Kochanowskiego jak poety. Ow firma takze wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza i najszlachetniejsza forme

dzialalnosci ludzkiej.

"Piesn swietojanska na temat Sobotce" jest cyklem 10 sielankowo-tanecznych piesni spiewanych za sprawa tylez panien, gloszacych chwale zycia dzieki

wsi. Piesni te wkomponowane sa w calej obrzed obchodu tzw. Sobotki, przypadajacej dzieki noc letniego przesilenia Slonca, 23 czerwca, w wigilie sw.

Jana. Uroczystosci sobotkowe byly schrystianizowana forma starego obrzedu poganskiego zwiazanego pochodzace z kultem wody i Kupaly - bozka

ognia. Kochanowski w piesni Panny VI podkresla mase zycia w calej jednosci pochodzace z natura. Formuluje pochwale czasy i zniw - owocu ciezkiej,

calorocznej pracy. W piesni Panny XII zawarta jest pochwala egzystencji na wioski w zespole rodzinnym. Profesja ziemianina dzieki roli przeciwstawiona

jest pozostalym, niemoralnym sposobom zycia, zas mianowicie dworakowaniu, kupiectwu jak i rowniez wojaczce.

Jaki to wizerunek Jana Kochanowskiego wylania sie pochodzace z jego fraszek i piesni?

Na tresc zawarta we fraszkach jak i rowniez piesniach wplynelo znacznie zgromadzenie Jana Kochanowskiego z dzielami Horacego, Owidiusza oraz

Wergiliusza, a takze prawdziwe poznanie filozofii starozytnej, przewaznie epikureizmu jak i rowniez stoicyzmu, ktorej wskazaniami staral sie kierowac w

zyciu. Duzy wplyw dzieki tworczosc poety mialo tez spotkanie pochodzace z Ronsardem we Francji.

Przewaznie nazwisko Kochanowskiego kojarzone jest z postacia znakomitego naszego poety, ktory jako jakis z pierwszych tworzyl literature narodowa.

Jednak nawet pan sam pisze w Piesni XXIV, ze jego dusza jest jak na przyklad wolny dzida wzbijajacy sie w przestworza. Poza tym kawalek ten jest nie

tylko wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza pochwaly forme aktywnosci czlowieka, jest tez uwidocznieniem swiadomosci wlasnej wartosci

Kochanowskiego jak wspanialego poety, ktorego utwor jeszcze czasochlonnie po swoim smierci pozostana czytane jak i rowniez podziwiane za sprawa

wszystkie narody.

W utworach swoich staral sie ruszac wszystkie tematy z egzystencji codziennego, jak bylo szablonowe dla owczesnych humanistow, gdzie niewatpliwie

nalezal. Wielokrotnie Kochanowski zastanawial sie nad przemijalnoscia ludzkiego egzystencji, czego wzorami moga byc: Piesn XXIII jak rowniez fraszka

"O zywocie ludzkim". Zawarte w calej tej drugiej przemyslenia wskazuja wyraznie dzieki znajomosc jak i rowniez stosowanie filozofii stoickiej, jakkolwiek

nie da sie zakamuflowac zawartej w calej niej nuty pesymizmu.

Janowi Kochanowskiemu, jak humaniscie, odrzucic bylo tez obce rozpatrywanie wartosci cnot i moralnosci w zyciu jednostki. Jego rozwazania na nasz

temat zostaly zawarte dla przykladu w Piesniach XII jak i rowniez XIX. Niewinnosc, wedlug poety, jest najogromniejsza wartoscia, ktora pielegnowana w

calej sercu jednostki moze byc dla niego rownolegle "nagroda jak i rowniez placa" jak rowniez swoista dekoracja zycia. Otwarcie z cnota zwiazana jest

tak zwana dobra slawa, tzn. porzadna opinia u wspolczesnych, zas po smierci pamiec u potomnych.

Poeta, jak wiadomo, odrzucic stronil od chwili rozrywek, zabaw i biesiad, ale bardzo ganil pijanstwo, ktore stalo sie dosc pospolite wsrod owczesnej

szlachty. Z pewnoscia jako znawca i smakosz wina Jan Kochanowski pochwalal i namawial do umiarkowanej degustacji tamtego trunku (Piesn IX).

Po utworach wybitnego humanisty odrzucic moglo tez zabraknac pochwaly ludzkiego intelektu i zaradnosci, czego argumentem jest wiersz zartobliwy "Na

most warszewski".

Pozostalym wizerunkiem Jana Kochanowskiego wylaniajacym sie pochodzace z jego utworow jest szlachcic - patriota, czego termin mamy w calej

"Piesni na temat spustoszeniu Podola". Powstala pani pod wplywem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. Poeta zawarl w calej niej swe przemyslenia jak

i rowniez sugestie, jak na przyklad w przyszlosci podeprzec obrone granic, ale w najwyzszym stopniu emanuje pochodzace z tego utworu wzburzenie, zal

oraz wscieklosc na poganskich napastnikow. Szlachcic wciaz mysli o powetowaniu strat jak i rowniez stworzeniu oryginalnej, silnej, zacieznej armii

oplacanej z portfela wspolrodakow. Pozostalym jeszcze utworem ukazujacym umilowanie ojczyzny poety jest Piesn XII. Wprawdzie Jan Kochanowski

uwaza, ze kazde zalety stanowiace cnote sa cenne, jednak najbardziej docenia on sluzbe ojczyznie, co potwierdzaja slowa: "A jesli dla kogo otwarta

sciezka do nieba, Tym, jak sluza ojczyznie".

Jak wiadomo, w calej pozniejszym sezonie swego egzystencji Jan Kochanowski przeniosl sie do posesji rodowej w calej Czarnolesie, by tam

komponowac i dozyc wieku starczego. Piesn Panny XII zawarta w "Piesni swietojanskiej na temat Sobotce" wskazuje na rozmilowanie poety pod zadnym

pozorem ziemianina. Liryk opowiada na temat poboznej jak i rowniez spokojnej codziennosci gospodarza. W celu porownania przypomina takze na temat

ludziach tulajacych sie po swiecie w calej poszukiwaniu bitew i kasy.

Jan Kochanowski twierdzi, ze najlepiej jest zyc dzieki roli, bowiem ziemia wynagradza czlowiekowi swoim trud. Wraz z zbirow osiaganych z ofiarnej pracy

mistrz moze wyzywic nie tylko rodzine i dobytek, ale i sluzbe.

Kiedy nadejdzie odpowiedni moment, rolnik kosi laki jak i rowniez pola, zas nastepnie wszystko znosi az do stodoly. W porze wieczoru, po skonczonej

pracy za kazdym razem znajdzie epoka na rozmowy i tance przy kominku. Kiedy indziej bierze wedke na ramie i zmierza lowic ryby albo w lesie zastawia

potrzask, dzieki czemu w mieszkaniu nigdy nie brakuje jedzenia. Po zagrodzie bez watpienia pomaga jemu kochajaca zona. Szlachcic przypomina takze

na temat wychowaniu mlodego pokolenia, kladac najwiekszy nacisk na skromnosc i zawstydzenie. Poeta pragnie, aby swoim wnuki dawny dobrze

wychowane i aby posiadaly te zalety.

Czytajac utwory Jana Kochanowskiego na pewno kazdy dojdzie do wniosku, ze byl on nie tylko wspanialym poeta i humanista, ale tez glebokim patriota

oraz wzorowym gospodarzem.

47. Wskaz, jakie postawy myslicielskie znajduja odbicie w tworczosci Jana Kochanowskiego.

Piesni refleksyjne, w ktorych poeta chwali utwor stworzenia boskiego (podobnie jak na przyklad w psalmach), urode otoczenia, swojego domostwa –

jest to renesansowa pochwala zycia, wybranki, a takze poezji. Cnota jak i rowniez rozum to wartosci, ktorym holduje. Przypomina hasla epikurejskie, aby

porywac dzien, jak i rowniez stoickie, aby przywolac zadowolenie, dobra slawe i mestwo oraz rownowage ducha. Filozofia zawarta w calej

„Piesniach― posiadala charakter horacjanski. Podobnie jak Horacy, Kochanowski odwolal sie az do zalozen 2 starozytnych pradow filozoficznych:

stoicyzmu i epikureizmu. Idee gloszone przez niego byly wyrazem zespolenia obydwu nurtow myslowych.

Stoicyzm „Piesni― wyraza sie w przekonaniu, iz celem zycia jednostki jest szczescie, rozumiane jak zycie harmonijne z prawami cnoty, gwarantuje

czyste etyka i lezacy wewnatrz spokoj. Rygorystyczny stoicyzm zmitygowany zostaje aczkolwiek przez epikurejskie nawolywanie az do korzystania z

uciechy zyciowych. W stosunku do przemijalnosci otoczenia, krotkosci egzystencji i marnosci dobr doczesnych, poeta sklania do korzystania z chwili,

cieszenia sie pochodzace z zabawy – echa slawnego „carpe diem― polaczonego wraz ze stoickim spokojem w „zloty srodek― mozemy

zaobserwowac w calej Piesniach II, IX jak i rowniez XX.

Renesans chcial doswiadczac czlowieka wszechstronnie, lecz odrzucic jednowymiarowo, uwzglednial, wiec naturalne bogactwo egzystencji czlowieczej,

ktora byla odrzucic wolna od chwili sprzecznosci. Stad fraszki dawny tak rozne. Sprzyjala im recepcja antyku, ktory slowami Horacego, Cycerona czy

Zenona zalecal ostroznosc do otoczenia i swoim urokow. Kochanowski nie byl jednak pisarzem typowo stoickim. Blizszy byl mu Horacy od Zenona, lecz

na pewno blizszy byl Zenon od chwili Epikura. Wplyw kazdego z tych propozycji we fraszkach jest wyrazny. Wlasciwie filozofii antycznej dazenie do

szczescia wiazalo sie z sztuka wykorzystania kazdej chwili, jaka niesie los. Przede wszystkim nalezalo unikac trosk, ktore mogly zmacic szczescie.

We fraszkach Kochanowski takze niejednokrotnie tworzy bliskie jemu idealy filozofii stoickiej jak i rowniez epikurejskiej. Po autobiograficznej fraszce

„Na gmach w Czarnolesie― podmiot poetycki, zwracajac sie do Boga, prosi jego o to, co zdaje mu sie najwazniejsze pod zadnym pozorem. Poeta

pragnie boskiego blogoslawienstwa, a przemijajacym slawie jak i rowniez bogactwu przeciwstawia ponadczasowe wartosci stoikow: cnote, zdrowie,

czyste sumienie, humanistyczna zyczliwosc jak rowniez spokojna starosc. Kochanowski – uczen stoikow – ma swiadomosc, ze doczesne dobra

tamtego swiata odrzucic zapewniaja doglebnego szczescia jak i rowniez spokoju. Wewnetrzna harmonie otrzymac mozna wylacznie dzieki wiernosci

sobie jak i rowniez przestrzeganiu nieprzemijalnych norm jak i rowniez przekonan. Rewelacyjne znaczenie przypisuje poeta wigorze, poswiecajac jemu

jedna pochodzace z fraszek – „Na zdrowie―. Pochwale egzystencji w zgodzie z natura odnalezc mozemy we fraszce „Na lipe―.

Refleksyjno – filozoficzne utwory wyrazaja stanowisko na glob renesansowego poety – humanisty, ktory zauwaza dwoistosc otoczenia: jego

przemijalnosc i wytrzymalosc wobec faktycznie krotkiego egzystencji czlowieka.

Fraszki sa bardzo roznorodne, bowiem wyrosly pochodzace z bogatych doswiadczen i przemyslen poety, dostrzegajacego wieloaspektowosc przedmioty

i umiejacego ze stoickim spokojem spostrzegac otaczajaca jego rzeczywistosc. Jan z Czarnolasu widzi, dlatego szczescie jednostki w harmonijnym zyciu,

w calej korzystaniu pochodzace z rozumu, ale i w uciechy „poki epoka po temu―, bo niesmiertelna jest jedynie slawa poety. O kruchosci zycia jak i

rowniez wizji Boga, jako duzego Architekta, spotykamy niejedno wyrazenie we fraszkach. Mysl Kochanowskiego jest poniewaz dziekczynieniem wobec

Boga, jednak tez wizja czlowieka stosownego, umiejacego uzywac swoj epoka.

Zasady filozofii stoickiej ukazywaly czlowiekowi droge do szczescia, uczyly jak na przyklad uwolnic sie od chwili trosk jak i rowniez cierpienia jak rowniez

obawy zanim smiercia. Ow dramatyczniejsze jest wiec zwatpienie poety w calej ustalone za sprawa myslicieli wartosci – polemika ze stoicyzmem

rozpoczyna „Tren IX―, w ktorym poeta pochodzace z ironia wypowiada sie na temat madrosci, ktora powinna dac mozliwosc czlowiekowi radzenie

sobie pochodzace z problemami, oferowac sile sakralna i stale szczescie jak rowniez czynic odpornym na postrach przed smiercia. Kochanowski, ktory

wielokrotnie w calej swych piesniach slawil madrosc, teraz cierpiacy po stracie corki, odrzucic potrafi znalezc w tej dziewczyny ukojenia. Treny wiec

dokonuja zalamanie dzieki tej harmonijnej i kompletnej ufnosci filozofii renesansowego artysci po smierci Orszulki. Kryzys, a nawet zwatpienie w Boga

ustepuja aczkolwiek pocieszeniu jak i rowniez ponownemu zaufaniu w madrosci dawnych filozofow.

48. Wskaz zwiazki „Odprawy poslow greckich― z antykiem.

W utworze tym Kochanowski odwoluje sie do tradycji klasycznej, starozytnej greckiej tragedii. Poeta odrzucic trzyma sie jednak niewolniczo antycznego

wzorca, ale tworczo go stosuje. Juz sam temat utworu zaczerpniety zostal pochodzace z mitu trojanskiego, ktoremu Homer poswiecil swoja „Iliade―.

Kochanowski z przeszlosci wojny trojanskiej wybral moment przybycia greckich poslow po porwana za sprawa Parysa Helene. Misja poslancow

skonczyla sie kleska jak i rowniez stala sie faktycznie poczatkiem zbrojnego konfliktu. Zdarzenie to zezwolilo Kochanowskiemu ukazac rozne postury

polityczne obywateli i stalo sie pretekstem az do rozwazan fauny i flory ogolnej.

Po konstrukcji tragedii poeta przestrzega klasycznej struktury akcji, jakkolwiek w jakims stopniu ja modyfikuje. Podobnie jak w tragedii greckiej, nastepuje

podzial dzieki:

epejsodia

pojawia sie chor komentujacy akcje

pominieta jest jednak wstepna i koncowa piesn choru (parodos jak i rowniez exodos)

ilosc osob dzieki scenie odrzucic przekracza kilku

obowiazuje regula trzech jednosci (miejsca, wysilku i akcji)

Odwolanie sie do schemacie tragedii bedacej jednym z najpopularniejszych osiagniec literackich starozytnosci podnosi powage poruszanych przez

poetow problemow. Ukazane konflikty wiesc maja az do wywolania katharsis, oczyszczajacego wzruszenia, osiagnietego za sprawa wzbudzenie litosci i

trwogi. Tragizm dramatu poglebia zjawisko, iz Aleksander – Parys, ktory pozyskuje zgube miastu, nie jest postacia jednoznacznie ujemna. Przeciez

Helene dostal w calej nagrode zbyt wyrok w calej sporze bogin, wine dlatego ponosi bogini, ktora jego nagrodzila.

Istnieja jednak tez odstepstwa regul klasycznych:

brak jasno zdefiniowanego, charakterystycznego dla tragedii greckiej konfliktu tragicznego

nie tutaj takze glownego bohatera naznaczonego pietnem tragizmu

w praktyce trudno jest tu ustalic glownego bohatera, bowiem funkcjonuje tu mezny zbiorowy – Troja

czyn i dobor, przed ktorym stoi Parys nie jest schludno tragiczny – trudno poniewaz stawiac osobisty interes dzieki rowni wraz ze sprawa kraju

odstepstwem od chwili reguly jest rowniez odrzucic umieszczenie imienia ktoregos pochodzace z bohaterow w calej tytule tragedii.

49. Scharakteryzuj osobowosc jednostki doby renesansu na przykladzie tworczosci J. Kochanowskiego.

Dorosle zycie Kochanowskiego zamyka sie w 2 osobnych rozdzialach: dworskim jak i rowniez czarnoleskim. Lecz Kochanowski — dworzanin badz

ziemianin - pozostawal przede wszys¬tkim poeta.

1. Sezon dworski.

Cecha szczegolna utworow z tamtego okresu jest epikureizm. Po wielu fraszkach autor przed¬stawia sceny pochodzace z zycia orszaku: O doktorze

Hiszpanie — huczna zabawe, w Az do Hanny jak i rowniez Do Magdaleny — dworna milosc. Takze piesni pochodzace z tego okresu opisuja sercowe

klopoty (Piesn XXI, Ksiegi II — „srogie lancuchy na wlasnym sercu czuje―), uczty jak i rowniez biesiady („niechaj na stol dobrego przekroczenie

przynaszaja, / A przy tym w calej zlote gesle albo w calej lutnia graja― w Piesni o Fortunie). Bohater takich utworow to czlowiek globalny, ponad

wszystko przedkladajacy uciechy zycia dworskiego, kierujacy sie epikurejska maksyma „carpe diem― (uzywaj zycia). Jest to czlowiek

zainteresowany takze sprawami publicznymi (Na sokolskie mogily. Piesn o spustoszeniu Podola), zachodzi wtedy jak krytyk zaniedban narodowych.

Kochanowski jednak w najgoretszej zabawie pamieta na temat swym powolaniu: „wy tedy, co ktory lubi, moi towarzysze, / Pijcie, grajcie, kochajcie —

Jan fraszki niech pisze! ―

Utworem kluczowym dla zrozumienia autobiograficznych watkow poezji Kochanowskiego jest fraszka Az do gor jak i rowniez lasow, zredagowana w

momencie, gdy poeta zdecydowal sie na zerwanie z kariera dworska. To syntetyczne przekonanie na swe zycie, sentymentalne i rownoczesnie ironiczne

(„przypasany do miecza rycerz―) rozrachunek sie pochodzace z przeszloscia. Byla ona faktycznie zmienna, ze podmiot poetycki porownuje sie do

Proteusza (starogrecki bozek, ktory puder dar przemieniania sie w calej rozne postacie, zwierzeta jak i rowniez przedmioty). Obecnie zas pyta z jakims

niepokojem: „dalej co zostanie? ―

2. Czarnolas.

Dominuje tutaj kompletnie inny humor, inne sa tez tematy. W wielu utworach autor opisuje urok natury (Na lipe), podnosi wartosc mieszkaniu rodzinnego

(Na dom w calej Czarnolesie), definiuje pytania myslicielskie (Do snu). Silniej sa zamieszczane tu hasla stoickie („prozno ma dysponowac na pieczy /

Smiertelny wieczne rzeczy― w Piesni o Fortunie). Zycie dzieki lonie fauny i flory, posrod bliskich pozwala na glebsza refleksje morzem ludzkim losem

(Na zdrowie).

Fraszki to rodzaj „pamietnika poetyckiego―, piesni sa bardziej dydaktyczne, bowiem wlasne los bylo dla Kochanowskiego najbardziej waznym

zrodlem natchnienia poetyckiego. Utwory te dlatego mozna potraktowac jako konkretne ze zrodel do biografii autora. Poeta wiedzial, ze w swoim zyciu

najistotniejsza byla swoim poezja: „Prosze, niech wraz ze mna zbyt raz me rymy odrzucic gina, / Ale jak ja umre, ony niechaj slyna! ―(Ku Muzom) jak

i rowniez nawet ten pierwszy poeta nie przewidywal, ze zapisze sie w calej pamieci tak wielu Polakow.

50. Wykaz, ze poezja Kochanowskiego podejmowala w podobny sposob sprawy jednostki, jak i narodu.

Jan Kochanowski, najwybitniejszy humanista renesansowy, znawca autorow starozytnych, „poeta doctus― w swoim dorobku literackim zgromadzil

wiele utworow, nalezacych do roznych typow i typow literackich, poczawszy od fraszek i piesni, a skonczywszy na dramacie i przekladzie Psalterza

Dawidow.

Poezja Jana z Czarnolasu podejmuje wiele problemow jak i rowniez zagadnien pochodzace z zycia jednostki, porusza sprawy jednostki, oraz calego

spoleczenstwa.

Idealem Kochanowskiego bylo dazenie do szczescia. Poeta wierzyl, ze jest ono osiagalne poprzez przedlozenie w los prostego systemu wartosci. Czlek i

swoim dobro stanowily wartosc najwyzsza.

Analizujac dzielo poetycka tamtego pisarza w calej, odniesieniu az do w/w tematu, na wstepie nalezy stwierdzic, ze tematyka swoim utworow tyczy sie

jednoczesnie zwyklego czlowieka, a takze ogolu osoby. Wnioski, ktore wyciaga czytelnik nie sa odczytywane jak wskazowka dla jednostki, jednak dla

wszelkich, bowiem uzywac sie jest w stanie do tych propozycji kazdy, gdyz ich problematyka ma charakter uniwersalny.

We fraszce „O doktorze Hiszpanie― poeta w calej zaledwie kilkunastu wersach w calej lapidarny rodzaj przedstawia tok wydarzen – trwa uczta, w

trakcie ktorej doktor planuje odejsc az do swojej komnaty, lecz biesiadnicy nie zamierzaja sie pochodzace z nim rozstac. Wywazaja drzwi komnaty

doktora i zachecaja go az do kontynuacji libacji... Na atencje zasluguja slowa wypowiedziane za sprawa glownego bohatera: „Trudny (... ) nasz rzad

pochodzace z tymi pany: szedlem kimac trzezwo, zas wstane wypity. ― Fraszka ta posiada na celu osmieszenie jak i rowniez krytyke pijanstwa. Jego

skutki i niekontrolowane zachowanie odrzucic przystoi porzadnemu obywatelowi. Jednostki takie pozbawione sa autorytetu, zaufania, zas przede

wszystkim wyniszcza swoje drogocenne zdrowie.

Pozniejszym utworem zostanie „Piesn na temat dobrej slawie―, ktora mowi o powinnosciach kazdego obywatela wobec ojczyzny. Kazdy czlowiek

powinien nie zapominac o tym, ze cialo czlowiecze ulega po smierci rozpadowi, w dlatego kazdy musi usilnie zabiegac, aby pozostawic po w piwnicy

dobre wspomnienie. Nie jest wlasciwym czlowiekiem nasz, kto mysli tylko na temat piesni, jedzeniu i roznych dobrach doczesnych, gdyz odrzucic na

darmo Pan odroznil jednostki od zwierzakow, dajac jemu rozum jak i rowniez mowe. Dlatego kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamysl

– sluzba ojczyznie, w celu zapewnienia w piwnicy dobrej slawy: „Sluzymy poczciwej slawie, zas jako ktory moze, niech ku pozytku dobra lacznego

pomoze. ― Sposoby sluzenia ojczyznie moga byc rozne, w zaleznosci od wlasnych sposobnosci, predyspozycji jak i rowniez wrodzonych talentow.

Czlowiek obdarzony darem wymowy powinien ksztalcic swych konsumentow wlasciwych zasad wspolzycia spolecznego, a wiec przestrzegania

porzadku, norm, umilowania rzetelnej wolnosci. Natomiast ludzie majacy odpowiednia sile i odwage powinni pochodzace z bronia w calej reku zmagac

sie z wrogiem ojczyzny, nawet gdy przyjdzie w calej walce zwrocic zycie.

„Piesn o rzetelnej slawie― zahacza problem patriotycznych postaw w calej spoleczenstwie, zahacza wiec problem jednostki (bohaterem i wybitna

jednostka moze byc kazdy, ktory wslawi sie w walce) i narodu (narod musi stanac az do walki jak jedna, zwarta calosc, gotowa poswiecic wszystko dla

rzeczy kraju).

Kochanowski wyrazajac troske o losy ojczyzny, apeluje do sumienia Polakow w calej utworze pt. „Piesn na temat spustoszeniu Podola―. Na

poczatku hhg tragiczne wyniki najazdu Tatarow na Polske. Ziemia podlaska zostala spustoszona i zniszczona, wiele bezbronnych kobiet jak i rowniez

dzieci dostalo sie az do niewoli. Hanba Polakow opiera sie na tym, ze pozwolili sie zwyciezyc narodowi barbarzynskiemu, ktory nie ma faktycznie

rozwinietej cywilizacji; nie wie budowac domkow, tylko gniezdzi sie w calej namiotach.

Piesn konczy sie przypomnieniem wspanialego przyslowia na temat Polaku inteligentnym po szkodzie, a takze ostrzezeniem, ze jezeli Polacy odrzucic

pomysla zawczasu o grozacym im niebezpieczenstwie, wowczas cytowane przyslowie jest w stanie ulec metamorfozie: „Nowa przypowiesc Polak w

piwnicy kupi, ze i zanim szkoda, jak i rowniez po szkodzie glupi... ―

Piesn podejmuje wiec problem dobrej doswiadczen o narodzie polskim, ktory przeciez nie jest glupi. Aby to udowodnic potrzeba czynow, a dokladnie –

wysilku w bitwe. W utworze pojawia sie takze nawiazanie do bohaterskiej przeszlosci Lokalny, to wlasnie odroznia ten narod od chwili plemion

barbarzynskich. Utrzymanie w polsce postaw patriotycznych to zadanie i problem calej wspolnoty polskiej.

Kochanowski we fraszkach krytykuje takich, ktorzy stoja na strazy porzadku koscielnego.

-„Na posla papieskiego― – nie odklada nuncjusza, ktory sam odrzucic postepuje wg zasad, ktore glosi

-„O kapelanie― – krytykuje nadwornego kapelana krolowej, ktory po nocnej uczcie zakrapianej alkoholem nie zdazyl na jutrznie

-„O kaznodziei― – sarkazm z moralnosci ksiedza, ktory glosi kazania moralne, jednak sam katalogow nie przestrzega w zyciu. Czyni to dla

pieniedzy: „kazaniu sie odrzucic dziwuj, bowiem mam piecset za nie―.

Ogolna wymowa tych fraszek ma dzieki celu ukazanie postaw pracownik kosciola w polsce. Jak wiadomo kosciol stal dzieki strazy porzadku juz od chwili

poczatku istnienia naszego ciebie, ale badz takie procedura duchownych moze byc przykladem dla ludzi? Czlonkowie kosciola powinni doglebnie sie

zastanowic morzem dalszymi swoimi losami, by problem odrzucic rozwinal sie i odrzucic rozpowszechnil.

STRESZCZANIE:

W poezji Jana Kochanowskiego problem jednostki jest tez problemem narodu, poniewaz tworza go zwyczajny ludzie. Wowczas gdy zawiedzie jakis

element w calej calym mechanizmie, wowczas zepsuciu ulega caloksztalt, a nie tylko czesc ukladu organicznego – kraju – mozna tu zaczac do

„Odprawy poslow greckich―, w ktorej mlodz nazwana pozostala „wrzodem Rzeczypospolitej― i stanowic moze jedna z powodow upadku

niepodleglosci Polski w calej XVI w calej.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat ludzki, oparty dzieki wzorach starozytnych.

Utwor nasz zostal napisany dla uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna w calej 1576 r. Tresc pozostala zaczerpnieta

pochodzace z mitologii jak i rowniez przedstawia jakis z epizodow wojny trojanskiej. W utworze tym latwo odnalezc fragmenty, w ktorych poeta krytykuje

wladcow oraz podle spoleczenstwo. Rzecz „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej obfity fragment przelozyl. Strukture tez zaczerpnal

pochodzace z antyku:

chor stoi za sprawa caly czas dzieki scenie, otoz brak parodos i exodos

epejsodion A, takze (Antenora jak i rowniez Aleksandra) jest zbudowany dzieki zasadzie stichomytii

wiersz pusty nawiazuje az do nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada kilku jednosci:

-czasu – odrzucic przekracza okreslonego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – kwestia dzieje sie przed palacem krolewskim, zas o zdarzeniach rozgrywajacych sie w roznych miejscach mowi posel

-akcji – ograniczona do okreslonego watku – sporu na temat Helene

Mowiac o humanistycznych wartosciach nalezy odwolac sie do slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem czlowiekiem jak i rowniez nic, jak

ludzkie nie jest mi obce―. W odniesieniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu szereg postaw formie, ich zachowan; od patriotow poczawszy, zas

na zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – uspokajajacy, powazny, umiarkowany, oddany sprawom panstwa, zabiega o utrzymanie pokoju, swe losy laczy z

losami panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny na sprawy narodu, odrzucic cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Przykladem renesansowego humanisty w utworze jest dlatego Antenor, ktory wykazuje troske o sprawy ojczyzny, przestrzega przed zgubnym

zachowaniem Aleksandra, bo widzi w tym kleske Troi. Okazuje sie byc wiec czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory frapuje sie morzem

konsekwencjami wszelkiego czynu, odrzucic reprezentuje biznesow jednostki, jednak calego narodu.

Tresc dramatu ma charakter uniwersalny.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy nieszczescie humanistyczny, oparty na projektach antycznych.

Dzielo ten pozostal napisany dla uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego pochodzace z Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tresc zostala

zaczerpnieta z mitologii i hhg jeden pochodzace z epizodow walki trojanskiej. Po utworze tymze latwo znalezc fragmenty, gdzie poeta krytykuje wladcow

jak rowniez zle ludnosc. Temat „Odprawy... ― poeta zaczerpnal pochodzace z „Iliady―, ktorej obszerny kawalek przelozyl. Konstrukcje takze

zaczerpnal z antyku:

chor stoi przez nieustannie na scenie, a wiec niedostatek parodos jak i rowniez exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) jest zaprojektowany na zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji starozytnych

kroluje regula trzech jednosci:

-czasu – nie wykracza jednego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz dzieje sie zanim palacem krolewskim, a na temat wydarzeniach rozgrywajacych sie w calej innych obszarach mowi posel

-akcji – ograniczona az do jednego watku – sporu o Helene

Mowiac na temat humanistycznych wartosciach nalezy odwolac sie az do slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem czlowiekiem i nic, co

czlowiecze nie jest jest obce―. Po odniesieniu az do dramatu Kochanowskiego ukazano tutaj szereg postaw postaci, katalogow zachowan; od chwili

patriotow poczawszy, a dzieki zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postura Antenora – spokojny, powazny, rozsadny, oddany sprawom ciebie, zabiega na temat utrzymanie apartamencie, swoje losy

laczy pochodzace z losami ciebie

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny dzieki sprawy narodu, nie cofa sie zanim klamstwem jak i rowniez intryga, roztargniony.

Przykladem renesansowego humanisty w calej utworze jest wiec Antenor, ktory wykazuje troske na temat sprawy ojczyzny, przestrzega zanim zgubnym

zachowaniem Aleksandra, bowiem widzi w niniejszym kleske Troi. Jest dlatego czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory zastanawia sie nad

konsekwencjami kazdego czynu, nie reprezentuje interesow jednostki, ale calego narodu.

Tresc dramatu posiada charakter przewazajacy.

53. Przedstaw rozne ujecia tematyki wiejskiej w literaturze renesansu (np.: J. Kochanowski, Sz. Szymonowic, M. Rej).

Wies zajmuje wazne miejsce wsrod renesansowych tematow. Jawi sie, ze wlasnie w tej epoce produkuje sie chodliwy w Polsce legenda sielskiej, cichej

wsi, szczesliwego dworku, legenda podjety w przyszlosci przez Mickiewicza w „Panu Tadeuszu―, za sprawa Orzeszkowa w calej „Nad

Niemnem― itd. Nie wydaje sie byc to aczkolwiek jednolite oblicze wsi. Jej obraz formuja:

• Mikolaj Rej - „Zywot jednostki poczciwego― jak i rowniez „Krotka rozprawa... ―

• Jan Kochanowski - „Piesni― (Piesn swietojanska o Sobotce)

• Szymon Szymonowie - „Zency―.

Pierwsze oblicze wioski renesansowej to wies sielska-szczesliwa, cudowna, rajska kraina. Poblize z natura przynosi czlowiekowi ukojenie, namietnosc i

zobowiazanie do Boga, godnie przezyte zycie jak i rowniez spokojna starosc. Symbolizuja ta idealna wizje slowa pochodzace z „Piesni na temat

Sobotce―: „wsi spokojna, wioski wesola, jakiz glos twej chwale zdola―. Pamietac nalezy, ze jest to takze wizja harmonii, ladu, czasu dzieki prace,

ktora wszystkim podaruje radosc jak i rowniez rozrywke, ktora tez pozyskuje zadowolenie. Taki obraz uosabia „Zywot jednostki poczciwego― Reja,

„Piesn swietojanska o Sobotce―, „Na gmach w Czarnolesie― Kochanowskiego, nareszcie duza czastka sielanek Szymonowica.

Lecz jest jeszcze inna wizja wioski: mniej sielankowa, bardziej realistyczna. Na tym obrazie ludzie zamieszkujacy wies sa skloceni, rozumuja

egoistycznie, sa chciwi. Mezczyzna wyzyskuje chlopa, nie spelnia obowiazkow obywatelskich na sejmie, wiedzie hulaszczy tryb egzystencji. Ksiadz

odrzucic spelnia powinnosci kaplanskich, sciaga datki od chwili wiernych. Facet musi pracowac na panskim polu, profesja nie jest radosna piesnia - jest

trudem, wysilkiem, ciezka praca, pilnuje chlopow Starosta, ktory z przyjemnoscia uzywa bicza... Taka wies wylania sie z kolei pochodzace z „Krotkiej

rozprawy miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem zas Plebanem― M. Reja jak i rowniez z „Zencow― Sz. Szymonowica.

54. Wymien propozycje „naprawy― Rzeczypospolitej sformulowane przez Zas. F. Modrzewskiego.

W slynnym traktacie pt. „O poprawie Rzeczypospolitej― Andrzej Frycz Modrzewski tworzy wizje prawidlowego we wlasnym mniemaniu,

sprawiedliwego, prawego panstwa. Preferencje autora tycza konkretnie Rzeczypospolitej, a odrzucic sa rozwazaniami abstrakcyjnymi. Ktore to tematy

podejmuje autor-widac otwarcie po tytulach pieciu ksiag:

„I Na temat obyczajach―

„II O prawach―

„III Na temat wojnie―

„IV O Kosciele―

„V Na temat szkole―

Jak widac - nie pomija Modrzewski nawet najmniejszej z podstawowych dziedzin ciebie, ktorego uniwersalna konstrukcje tworza: „Sad, Wojsko,

Kosciol, Oswiata i... Obyczaj―.

Najistotniejsza jak i rowniez najswiatlejsza frakcja dziela zdaje sie dzis ksiega II „O prawach―- zas w tej dziewczyny mysl, ze „bez norm nie moze

istniec prawdziwej wolnosci―. Takze istotny jest postulat o rownouprawnieniu wobec uprawnienia sadowego wszelkich warstw spolecznych - to wlasnie

slynna, nowatorska dzieki cala Europe, demokratyczna mysl, wazna mozliwe, ze jak wykrycie Kopernika. Fragment podrecznikowy przytacza przyklad - w

odczuciu wspolczesnego jednostki niewiarygodny w calej swej niesprawiedliwosci za to samo, wspolne przewinienie szlachcic odrzucic otrzymuje

sankcje, a plebejusz traci los. Za jak? Obaj pobili szlachcica faktycznie, ze czlowiek ten umarl.

„W 1 Rzeczypospolitej, niektorzy za to samo placa glowka, za jak innych traktuje sie w najwyzszym stopniu poblazliwie―. „Prawo dac musi

rowniez kontrole wszystkim, bowiem przeciez Rzeczpospolita sama jedynie szlachta kwitnac nie moze, bowiem a ktoz bedzie dawal zywnosc jak i

rowniez nam jak i rowniez bydlu, jezeli zadnego oracza nie zostanie? ―.

Choc nie domagal sie rownosci wobec uprawnienia publicznego – tzn. dopuszczania do urzedow przedstawicieli wszelkich warstw spolecznych, to

bronil chlopow zanim wyzyskiem jak i rowniez samowola panow, chcial zapewnic im wolnosc osobista.

Sposrod ksiegi „O wojnie― nalezy zapamietac, ze A. Frycz Modrzewski jest, podobnie jak swoim duchowy patron Erazm pochodzace z Rotterdamu,

wyznawca irenizmu - czyli duzym przeciwnikiem wasni i wojen (zaborczych jak i rowniez zaczepnych), zas zwolennikiem potwierdzenia i apartamencie,

chociaz uzasadnial potrzebe walki obronnej, gdyz tylko taka ma moralne wytlumaczenie. Obrazuje i eksponuje zlo wojenne w swoim dziele:

„zbrodnie, ohydy, hanby, klopoty nieskonczone, ktore wojna za soba wlecze... ―.

W ksiedze „O szkole― widac jak na przyklad ogromna - wieksza anizeli Rej - przyklada Modrzewski wage az do edukacji mlodego obywatela jak i

rowniez do rangi zawodu instruktora. Pisze: „szkolny stan jest najcudniejszy jak i rowniez rzeczom humanistycznym najpozytniejszy― – i wola o

potrzebe finansowania szkol, ktore wazniejsze jest w calej dalszym rozrachunku niz naklady na odmienne rozmaitosci. Postulat ten jest bardzo latwo

zapamietac, gdyz dzis jest on takze aktualny.

Po ksiedze „O obyczajach― trudni sie Modrzewski obowiazkami, cnotami, ktorymi winien odznaczac sie uczciwy obywatel, wyklada powinnosci

senatora, posla, sedziego, starosty jak i rowniez hetmana.

Po ksiedze „O Kosciele― domagal sie ograniczenia roli kosciola w panstwie, uporzadkowania stosunkow miedzy wladza duchowna jak i rowniez

swiecka w calej panstwie.

55. Przedstaw renesansowe wzorce osobowe prezentowane w calej literaturze.

W czasach renesansu literatura parenetyczna propagowala wzorce osobowe takie jak:

-poczciwy ziemianin

-idealny dworzanin

-idealny patriota

-renesansowy tworca.

Wzor „poczciwego ziemianina― przedstawi Mikolaj Rej, poucza jakie los powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz naszej majetnosci. Wskazowki

te wlaczone sa w calej „Zywocie jednostki poczciwego―, wzorowy ziemianin dojrzewa spokojnie dopatrujac swojego uposazenia, rozkoszujac sie

darami fauny i flory w kazdej porze r.. dbajac na temat harmonie. Nie wydaje sie byc zbyt medrzec, lecz uspokajajacy, szczesliwy, niestraszne mu oraz

starosc, oraz smierc. Znamionuje go gospodarnosc, zapobiegliwosc, umiar, cnotliwe los wedlug intelektu i w calej bliskosci pochodzace z natura.

Odmienny wzor to „idealny dworzanin―. Wizerunek nasz propaguje Lukasz Gornicki w calej utworze pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin

to czlowiek rycerski, szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, roztropny o wytworne maniery jak i rowniez piekno mowy, a takze znajacy sztuke jak i

rowniez muzyke.

Idealem patrioty jest obywatel spelniajacy swoje powinnosci wobec ciebie, kochajacy ojczyzne, stawiajacy jej dobro przeszlo prywate, odrzucic zaluje jej

swoich dobr, a takze jak i rowniez zycia - taki wzorzec ukazany jest w dziele A. Frycza-Modrzewskiego, w kazaniach P. Skargi, w patriotycznych

piesniach J. Kochanowskiego. Wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―.

Pozostaje jeszcze wzorzec renesansowego tworcy. Taka jednostka odrzucic ogranicza sie tylko az do tworzenia, jest to czlowiek kompleksowy, oprocz

umiejetnosci potrzebnych posiada obszerna wiedze, wyksztalceni, znajomosc jezykow. Ideal tego typu wlasna biografia realizuja artysci tacy jak na

przyklad Jan Kochanowski, Klemens Janicki, Andrzej Frycz-Modrzewski, Mikolaj Sep-Szarzynski i inni.

56. Wytlumacz w jaki sposob pisarze polscy epoki odrodzenia jak i rowniez oswiecenia troszczyli sie na temat losy Rzeczypospolitej.

W okresie odrodzenia pojawia sie w Polsce literatura i publicystyka obywatelska, patriotyczna krytykujaca postury negatywne jak i rowniez lansujaca

porzadne. Przykladem takiej tworczosci moga byc nastepujace utwory: „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami. Panem, Wojtem zas Plebanem―

M. Reja, „O poprawie Rzeczpospolitej― A. Frycza - Modrzewskiego, „Kazania sejmowe― P. Skargi, „Piesn na temat spustoszeniu Podola― i

„Odprawa poslow greckich― J. Kochanowskiego. Utwory te sa wyrazem troski konstruktorow tego okresu o losy ojczyzny. Po „Krotkiej

rozprawie.... ― Rej zastosowal forme dialogu. Dialog ten jest prowadzony miedzy przedstawicielami kilku reprezentatywnych dla polskiego

spoleczenstwa stanow jak i rowniez pietnuje zachowania kazdej wraz ze stron. Mimo wszystko Pleban zahacza problemy sadownictwa, sejmu, zasobow

wojennych myt i starostw. Pan mowi o dworskich zbytkach jak i rowniez pospolitym ruszeniu, a Wojt o swiadczeniach wojennych, rozrzutnosci, hazardzie

jak i rowniez nieuczciwosci szlachty i kleru. Dzielo Zas. Frycza - Modrzewskiego „O poprawie Rzeczpospolitej― sklada sie z piec ksiag: Na temat

obyczajach. Na temat prawach, Na temat wojnie, Na temat Kosciele, Na temat szkole. Modrzewski wystepowal przeciwko rozdawaniu urzedow

panstwowych jednostkom wysoko urodzonym, ale odrzucic posiadajacym stosownego przygotowania. Od czasu sprawujacych wladze wymagal

kierowania sie wylacznie dobrem narodu i biznesem panstwa, potepial prywate. Po ksiedze Na temat prawach domagal sie zrownania wszystkich wobec

prawa. Wojowal z korupcja sadow, podkreslal koniecznosc respektowania prawa az do obrony. Byl przeciwnikiem wojen zaczepnych, uznawal tylko

obronne. W ksiedze O Kosciele domagal sie uregulowania stosunkow panstwa jak i rowniez Kosciola, uniezaleznienia wladzy panstwowej od papieza i

swoim legatow. Krytykowal negatywne Zjawiska w zyciu Kosciola, rozpad wartosci moralnych, bogacenia sie wydatkiem innych. Zadal ksztalcenia

mlodziezy w szkolach publicznych jak i rowniez nakladow dzieki ten zamysl.

„Kazania sejmowe― P. Skargi sa traktatem politycznym, przepelnionym troska na temat ojczyzne. Skarga oskarzal szlachte o warcholstwo i egoizm

stanowy, postulowal wzmocnienie potegi krolewskiej, sprzymierzonej z wladza Kosciola. Po kazaniach Skarga ukazuje choroby toczace Rzeczpospolita.

Choroby te to:

brak milosci az do ojczyzny,

niezgoda wewnetrzna,

roznowierstwo,

oslabienie potegi krola,

niesprawiedliwe prawa jak rowniez ich nieprzestrzeganie,

upadek moralnosci i obyczajow.

„Piesn na temat spustoszeniu Podola― J. Kochanowskiego jest rozliczeniem polskiego rycerstwa po klesce poniesionej dzieki Podolu w calej 1575 r.

Poeta wskazuje jednoczesnie droge do przezwyciezenia katastrofy. Okazuje sie byc nia niewinnosc przejawiajaca sie oddaniem ojczyznie, rozwaga w

calej boju jak i rowniez wsparciem finansowym wojska. Widocznie swoja postawe obywatelska udokumentowal Kochanowski w calej dramacie

„Odprawa poslow greckich―. Utwor nasz niesie w calej sobie esencji uniwersalne, hhg sytuacje ciebie w stanie krachu i szarpanego wewnetrznymi

konfliktami. Mamy portret dobrego jak i rowniez zlego obywatela. Dobry jest Antenor, jest on umiarkowany, nieprzekupny, dba o interesy narodu, odrzucic

unosi sie ambicja kiedy chodzi na temat dobro kraju. Aleksander to samowolny, dbajacy o osobiste interesy, posuwajacy sie az do szantazu jak i rowniez

przekupstwa mlodzieniec. Wsrod niebezpieczenstw grozacych ci wymienia poeta nieprzestrzeganie norm i sprawiedliwosci. A wiec kawalek ten hhg

niebezpieczenstwa grozace panstwu wraz ze strony negatywnych wladcow, obywateli i negatywnych praw.

57. Wymien utwory renesansowe wyrazajace troske na temat losy ojczyzny i omow jeden pochodzace z nich.

Dorobek poetow jak i rowniez pisarzy renesansowych obfituje w calej rozne ujecia spolecznej jak i rowniez dotyczacej ciebie tematyki. Postawy

patriotyczne wykazuja niemal kazdy humanisci, kazde swiatle umysly tej epoki.

Mikolaj Rej nie tylko w calej „Zywocie jednostki poczciwego― przypomina o obowiazkach obywatela. Troske o kraj, o swoim spoleczny uklad,

odnajdujemy przede wszystkim w „Krotkiej rozprawie miedzy trzema ludzmi, Panem, Wojtem a Plebanem―. Tu wlasnie Rej wyklada

nieprawidlowosci, jakie zauwaza w calej panujacych stosunkach spolecznych. Dzielo jest krytyka: Pleban odrzucic wypelnia kaplanskich obowiazkow,

jednak mysli na temat zysku („na oltarzu jajca licza―), Mezczyzna z kolei - mysli na temat urzedach, zabawach i prywatnym majatku, zle sprawuje

sie w sejmie („Pewnie Pospolitej Rzeczy zadny nie ma w tamtym miejscu na pieczy― - mowi Pleban). Dlatego Wojt mowi rozgoryczony: „Ksiadz

pana wini, pan ksiedza A nam prostym z kazdej strony nedza. ―

Andrzej Frycz Modrzewski jak i rowniez jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― kolejny glos co do ojczyzny. Slynne dzielo ujmuje i opisuje owa

„poprawe kraju― w calej pieciu sferach: „O obyczajach―, „O prawach―, „O wojnie―, „O Kosciele―, „O szkole―. Szczegolna

role przypisuje Modrzewski dzialaniu w polsce prawa - sprawiedliwego jak i rowniez rowno traktujacego wszystkich obywateli.

Podobna, jednak bardziej jeszcze przesycona emocja wymowe posiadaja „Kazania sejmowe― ksiedza Piotra Skargi. Przyrownuje on ojczyzne do

tonacego okretu, wskazuje go matka i grzmi do jej synow - czyli spoleczenstwa – na temat opamietanie. Ukazujac szesc dolegliwosci spolecznych -

obojetnosc wobec ojczyzny, zachlannosc, niezgody jak i rowniez klotnie, herezje, oslabienie potegi krola, niesprawiedliwosc prawa jak i rowniez grzechy

przeciw Bogu - glosi wizje upadku, klopoty politycznego, ktore grozi Kraju. Wowczas, w calej XVI stuleciu, przedwczesne proroctwo nabralo mocy w dobie

rozbiorow Polski. Reformy wg Skargi powinny odnosic sie:

obrony religii katolickiej, bitwy z tolerancja religijna jak i rowniez heretykami

walki o rozwoj wladzy krolewskiej

walki na temat wzmocnienie jak i rowniez poniesienie autorytetu senatu

ograniczenia roli sejmu

walki na temat pozbawienie szlachty wladzy politycznej

walki na temat sprawiedliwe uprawnienia

dazenia az do poprawy lokalizacji miasta chlopow w polsce

Skarga uwaza, ze: namietnosc do ojczyzny, zgoda jej obywateli, kult katolicka, silny rzad, sprawiedliwe prawa, moralnosc obywateli to postulaty, ktore

stanowic odgrywaja fundament ciebie.

Prawdziwa kopalnia postulatow patriotycznych jest dzielo Jana Kochanowskiego. Tytuly, ktore trzeba tutaj wymienic to: piesni patriotyczne „Piesn V―

(O spustoszeniu Podola) jak i rowniez „Piesn XII―. Krytyke slabosci spolecznych spotykamy tez w calej licznych fraszkach, a najlepsza pozycja jest

tragedia pt. „Odprawa poslow greckich―.

58. Przedstaw J. Kochanowskiego jak artyste jak i rowniez czlowieka renesansu. Odwolaj sie do pewnych utworow (piesni, fraszek).

Jan Kochanowski nawet wspolczesnym spoleczenstwom moze czyms zaimponowac rozlegloscia swych zainteresowan jak i rowniez swoim

wyksztalceniem. Jest na pewno najwybitniejszym tworca epoki renesansu i tymze wlasnie roznil sie od chwili Mikolaja Reja, ze ogromnie dbal na temat

ksztalt swojego stylu, na temat forme uprawianych gatunkow jak i rowniez o zrecznosc jezyka, oraz o kompleksowa wiedze. Kochanowski studiowal w

calej Akademii Krakowskiej, Krolewcu, Padwie, ktore to studia zadecydowaly na temat erudycji poety. Nie dawny mu tez obce jezyki klasyczne: lacina,

greka, hebrajski, studiowal tez epoke starozytna – jej literature, filozofie, z pewnoscia znakomite mu dawny dziela Erazma z Rotterdamu i obecnych

tworcow naszych. Nawiazania az do antyku w calej dorobku Kochanowskiego widac chociazby w wyborze uprawianych typow, poeta pisze piesni, fraszki,

dramat podlug regul kapitalnych, elegie. Nawiazanie to mozna zobaczyc rowniez w calej propagowaniu filozofii starozytnych, w calej odwolaniu sie do

tworczosci Horacego, w calej podejmowaniu motywow z mitologii i tekstow greckiej – takich jak np. wojna trojanska czy horacjanski motyw poety jako

indywidualnosci i wybranca postawionego przeszlo tlumem.

Nasz wybitny czlowiek zapisal sie w przeszlosci literatury krajowej nie tylko jak poeta jak i rowniez dramaturg, jednak takze jak tlumacz psalmow Starego

Testamentu – Psalterza Dawidow. Na temat jego renesansowym obliczu swiadcza takze myslicielskie poglady artysci, ktory uznaje swiat zbyt wielka

melodie, znajduje duze wartosci fauny i flory i wioski, wielbi jednostki, glosi epikureizm i stoicyzm.

Autor:

dramatu „Odprawa poslow greckich―

trenow

piesni „Ksiegi pierwsze― – 25 utworow

„Ksiegi wtore― – 25 utworow

„Piesn swietojanska na temat Sobotce― – piesn 12 panien

fraszek

filozoficznych – „O zywocie ludzkim―

wyznaniowych – „Na dom w calej Czarnolesie―

obyczajowych – „O kaznodziei―

pijackich – „O doktorze Hiszpanie―

milosnych – „Do Hanny―

poezji patriotycznej.

Tlumacz:

psalmow Starego Testamentu – „Psalterza Dawidow―.

59. Wyjasnij przeswiadczenia: odrodzenie, humanizm, reformacja

ODRODZENIE (RENESANS) - z fran. Renaissance. jak nazwy epoki uzyto tamtego terminu przed chwila w XVIII wieku we Francji - poczatkowo dla

okreslenia zapozyczen i wzorow wloskich w calej sztuce francuskiej. Jako termin historycznoliteracki sluzyl poczatkowo dla okreslenia okresow

panowania Franciszka I, jak nastapilo "odrodzenie literatury dotad lekcewazonej". W niniejszym znaczenie okreslenie to zostalo przyjete za sprawa nauke

niemiecka i upowszechnione dzieki fundamentalnemu dzielu J. Burckhardta - "Kultura odrodzenia we Wloszech" (1860). Wedle niego odrodzenie mialo

istniec poczatkiem epoki nowozytnej - przeciwstawionej epoce "Wiekow srednich". Koncepcja ta wywarla wiele sporow jak i rowniez polemik.

Kategorii "Odrodzenie" swiadomie uzyl przed chwila Gorgio Vasari - wloski malarz, historiograf sztuki. "Rinascita" nie symbolizuje tu aczkolwiek

odrodzenia antyku lecz czas swietnosci dziel sztuki wloskiej, ktora wprawdzie ocknela sie dzieki mistrzom starozytnym, ale pozniej sama doszla do

szczytow przewyzszajacych wzory.

Renesansem nazywamy epoke w calej dziejach kultury trwajaca we Wloszech od chwili XIV az do poczatkow XVI wieku, zas w krajach Europy polnocnej

od konca XV do oporu XVI stuleciu. Jest pan rezultatem skomplikowanego procesu historycznego, na ktory zlozyly sie takie faktory jak: kryzys papiestwa,

rozluznienie wiezi scalajacych cesarsko-papieska Europe, szybki rozwoj miast, powstawanie (po sezonie rozbicia feudalnego) zjednoczonych panstw, na

przyklad Belgia, Francja, Nasz kraj, Szwajcaria.

Po kulturze renesansu ogromna role odegralo odrodzenie i przyswojenie kultury antycznej. W epoce tej dochodzily do glosu rozne zagadnienia umyslowe

jak i rowniez religie, najwazniejsze z tych propozycji to reformacja i humanizm.

Cechy renesansu:

•zainteresowanie czlowiekiem, nawrot jak i rowniez kontynuacja tradycji antycznych

•przeksztalcenie sredniowiecznego nurcie zycia, dzieki plan 1-wszy wysunelo sie zainteresowanie doczesnymi celami

•sztuka stala sie laicka, jej celem bylo zapewnianie przyjemnosci, pozytku, miala ksztalcic i zabawiac

•dwujezycznosc dziel sztuki

•nasilenie sklonnosci humanistycznych

•rozwoj mysli racjonalistycznych

•laicyzacja nauk i odmian zycia

•antropocentryczne zainteresowanie globem pozaziemskim

•stworzenie nowego idealu czlowieka - zerwanie pochodzace z asceza jak i rowniez teocentrycznym pogladem na glob; czlowiek staje w srodek

badan jak i rowniez zainteresowan; miernikiem poznania stal sie mozg

HUMANIZM

Prad swiatopogladowy rozwijajacy tradycje antycznej wiedzy na temat czlowieku jak o jednostce (psychika jak i rowniez wrazliwosc). Dazyl do postepu

osobowosci uznajac wartosc swoim rozumu. Humanisci glosili potrzebe poznania jak i rowniez ksztaltowania indywidualnej, silnej jednostki ludzkiej. Po

mysl humanizmu czlowiek jest wielce przydatny, liczy sie swoim talent, liczy sie kazde odrebne istnienie. Poznawano przyrode, urok, patriotyzm. Byl to

antropocentryzm. Usytuowanie jednostki w srodek swiata. Haslem humanistow stalo sie zdanie Terencjusza: „Czlowiekiem jestem i nic co czlowiecze

nie jest jest obce―

REFORMACJA

Oderwala ok. 1/3 Europy od kosciola katolickiego. Przyczynila sie pani do postepu tolerancji religijnej, rozkwitu kultur, jezykow jak i rowniez literatur

narodowych. Sprzyjala ksztaltowaniu sie stosunkow wczesnokapitalistycznych jak i rowniez republikanskich teorii pochodzenia potegi. Za oficjalny jej

zaczatek uznaje sie ogloszenie 95-u tez Marcina Lutra. Wyprodukowano nowe zagadnienia religijne. Reformacja byla powodem wybuchu dlugoletnich

wojen wyznaniowych np. wojne chlopska rozpetano w 1525 roku poprzez nietolerancje religijna. W r. 1529 - protest mniejszosci luteranskiej w calej

Spirze dzieki sejmie. Rozbily one wspolnote wyznaniowa Europy.

A) LUTERANIZM

(Niemcy, Skandynawia, Francja, Republika czeska, Wegry, Polska)

Tworca byl Marcin Luter. Istotne jest podejscie wyznawcow do Biblii. Glosili poniewaz, ze mozna ja interpretowac indywidualnie, ze nalezy wyjasniac je

dzieki jezyki narodowe, ze Kosciol nie jest wylacznym autorytetem rozumiejacym Biblie. Kosciol na ziemi nie moze dawac udzielenia rozgrzeszenia

oznacza to uwolnienia osoby od mek czysccowych badz piekielnych.

B) KALWINIZM

(Francja, Szwajcaria, Niderlandy)

Tworca byl Jan Kalwin. Kalwinisci glosili teorie predestynacji czyli wierzyli w wykorzystanie, w to, ze jakikolwiek czlowiek posiada swoj los zapisany w

calej gwiazdach. Przeznaczone jest jemu niebo albo pieklo, zas zycie to realizacja ustalonego scenariusza. Propagowali ideal roboty i zachowywanie

dobr. Swoje to zaszczyt, a bezwlad to grzech.

C) ANGLIKANIZM

Nurt powstaly w Wielkiej brytanii. Ruch nasz powstal pochodzace z natury politycznej i osobistej. Henryk VIII chcial poslubic Anne Boleyn, a kosciol

katolicki zabranial mu (odmowa rozwodu). Dlatego krol Wielkiej brytanii sam mianowal siebie zwierzchnikiem kosciola anglikanskiego i poslubil ukochana,

jaka i tak skazal na sciecie.

D) ARIANIE

Zwani tez jako bracia polscy. Strumien ten rozwinal sie w Polsce i byl nurtem radykalnym bo glosil oprocz zalozen religijnych takze hasla spoleczne.

Arianie potepiali poddanstwo chlopow, glosili potrzebe wyrzeczenia sie majatku. Po polowie XVII wieku wygnano ich

szescdziesieciu. Udowodnij, ze tworcy tekstow polskiego odrodzenia nie pozostawali obojetni dzieki sprawy ciebie i narodu.

Piotr Skarga dzieki aktywnosci filantropijnej pozostal nadwornym kaznodzieja krola Zygmunta III Wazy. Najwazniejszym swoim dzielem sa wydane w

calej 1597 r. "Kazania sejmowe". Nie naleza one az do literatury religijnej, lecz sa doskonale ulozonym traktatem politycznym o przebudowie panstwa

naszego. Jako katolik i patriota autor walczyl o przywrocenie jednosci religijnej w Polsce, rozwoj wladzy krolewskiej oraz zdjecie krzywd spolecznych i

norm niesprawiedliwych. Osiem "Kazan sejmowych" to 8 rozdzialow rozprawy politycznej na temat najwazniejszych niedomaganiach Rzeczypospolitej,

na temat sposobach katalogow przezwyciezania.

Kazanie I - "O madrosci potrzebnej az do rady" przesadza rodzaj wstepu, wprowadzenia w calej problematyke. Pisarz charakteryzuje choroby, ktore

rujnuja panstwo. Przewodnia mysla kazania jest twierdzenie, ze moralnosc narodu jest warunkiem szczescia i potegi panstwa. Tak wiec najbardziej

normalni powinni istniec ci, jacy stoja na prowadzeniu narodu.

Kazanie II - "O wybranki ku ojczyznie". Wylicza tutaj szesc dolegliwosci Polski. Sa to: brak wybranki ojczyzny, niedostatek zgody politycznej, anarchia

religijna, oslabienie potegi krolewskiej, niesprawiedliwe prawa jak i rowniez bezkarnosc grzechow jawnych. Kolejny ciag kazania poswieca autor pierwszej

chorobie, tzn. "niezyczliwosci ludzkiej w odniesieniu do Rzeczypospolitej", ktora plynie pochodzace z "chciwosci pokojowego lakomstwa". Po sposob

wyrazisty i wzruszajacy mowi Skarga o swej wlasnej wybranki do ojczyzny, ktora jest kultu obowiazkiem kazdego z nas. Domaga sie bezinteresownosci

milosci az do ojczyzny, wybranki dla tej dziewczyny samej. Napad skierowany jest w witryne magnatow dbajacych jedynie na temat swoje bogactwa.

Widmo tonacego okretu.

Kazanie III - "O niezgodzie domowej". Pisarz stwierdza, ze rodacy, najmlodszych jednej jak i rowniez tej samej ojczyzny powinni sie zgadzac, bowiem

laczy katalogow jedna kult, nakazujaca namietnosc blizniego, nasz sam wladca, takie same uprawnienia i swobody obywatelskie. Brak tej potwierdzenia

szczegolnie dzieki sejmach pobudza u Skargi lek na temat przyszlosc ojczyzny. "Widzi" rozbiory Polski zauwazone przez Matejke, Mickiewicza. Kazanie

IV jak i rowniez V - "O naruszeniu religii katolickiej". Dotyczy reformacji, ktora - zdaniem kaznodziei - jest prawdziwa klapa dla Lokalny, poniewaz poglebia

niezgode narodowa. Autor nakazuje powrot az do religii katolickiej jako wylacznie prawdziwej, oferujacej do potwierdzenia i az do potegi ciebie.

Kazanie VI - "O monarchii jak i rowniez krolestwie". Skarga uwaza, ze najlepsza forma rzadu jest jednowladztwo, ktorego nie mozna aczkolwiek

utozsamiac pochodzace z absolutnym samowladztwem. Panstwem musi rzadzic krol, przy pomocy madrej rady, zlozonej z pracownik narodu. Poddani

winni sa swemu krolowi szacunek jak i rowniez posluszenstwo. Natomiast "zlota wolnosc szlachecka" wiedzie do anarchii, co jest jednoznaczne

pochodzace z upadkiem ciebie.

Kazanie VII - "Prawa niesprawiedliwe". Podobnie jak Modrzewski stwierdza, ze bez praw solidnych nie ma rzetelnej wolnosci. Oblicza prawa

niesprawiedliwe, m. in. o mezobojstwie krzywdzace chlopa, dla ktorego zada wolnosci osobistej, aczkolwiek podobnie jak Modrzewski akceptuje stany

spoleczne.

Kazanie VIII - "O niekarnosci grzechow jawnych". Autor przedstawil w nim kazde, najgoretsze odczucia patriotyczne - milosc az do ojczyzny, oburzenie

na jej zlych synow, niepokoj na temat losy Rzeczypospolitej i nadzieje, ze odpowiedni Bog ustrzeze Polske od chwili zguby. Tytulowe grzechy jawne to:

niedostatek sprawiedliwego jak i rowniez sprawnie funkcjonujacego aparatu sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa, nieprawne nabywanie majetnosci,

zbytki, kradziez porzadna pospolitego, wyzysk sierot za sprawa zlych opiekunow. Po tego typu wyliczeniu grzechow przewiduje rychly upadek Lokalny.

Mikolaj Rej "Krotka rozprawa... " - porusza wiele kwestii politycznych, spolecznych jak i rowniez obyczajowych owczesnej Polski, zas jej tresc zwiazana

jest z pierwszym, pelnym jeszcze nadziei, etapem walki szlachty o egzekucje praw, dobr koronnych. Posrednicy trzech kluczowych stanow: Mezczyzna

(szlachta), Wojt (chlopstwo), Pleban (duchowienstwo) wioda bogaty w calej realia zyciowe dialog, ktory ujawnia zasadnicze problemy ciekawe owczesne

ludnosc: kwestie przekupnego sadownictwa, naduzyc przy wykorzystywania zup ozonatorow wody, czy niedostatek stalego systemu obronnego kraju.

Wiele tez uwag poswieconych jest problematyce odpowiedzialnosci zbyt ksztalt moralno - obyczajowy zycia publicznego Rzeczypospolitej. Mezczyzna i

Wojt negatywnie oceniaja wiele zjawisk natury religijno - koscielnej: drwia pochodzace z praktyki sprzedawania odpustow, wyrazaja zaniepokojenie

bogata i nastawiona na teatralny efekt liturgia obrzedow katolickich, ujawniaja materialna interesownosc ksiezy w spelnianiu praktyk wyznaniowych

(koleda). Podniesiony zostaje tez problem rozrzutnosci zycia szlacheckiego: nieumiarkowanie w calej jedzeniu jak i rowniez piciu, niszczacemu zasiewy

obyczajowi mysliwskiemu badz nalogom hazardowym. "Krotka rozprawa" to jeden pochodzace z pierwszych naszych utworow o tematyce spolecznej.

Jan Kochanowski "Piesn o spustoszeniu Podola" - autor zwraca sie az do rodakow pochodzace z prosba, by pomysleli ostatecznie o grozacym im

niebezpieczenstwie; Polacy musza natychmiast opodatkowac sie dla zacieznego wojska, a w razie potrzeby na wlasna reke stanac az do obrony granic.

Jan Kochanowski "Piesn na temat dobrej slawie" - mowi o powinnosciach obywatela wobec wlasnej ojczyzny; nie jest prawdziwym czlowiekiem nasz, kto

myslitylko o jedzeniu i piciu; kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamysl - sluzba ojczyznie, w celu zapewnienia w piwnicy dobrej slawy;

sposoby sluzenia ojczyznie moga byc rozne, w zaleznosci od wlasnych sposobnosci, predyspozycji, wrodzonych talentow; swietnie jest umrzec mlodo,

jednak w rodzaj bohaterski zyskujac sobie slawe, niz trwac dlugo jak i rowniez umrzec w calej zapomnieniu.

163. Wyjasnij uchwycenie symbolizmu na podstawie o wyselekcjonowane przyklady.

164. Wyjasnij przeswiadczenia: symbolizm, naturalizm wskaz katalogow przejawy w calej wybranych utworach.

1. 2. 1NATURALIZM

Tej tworca byl Emil Zola. Utwory swoim nawiazywaly az do komedii czlowieka Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawarl pan w przedmowie do

utworu pt. „Teresa Raquin―:

1-wsza. biologizm

a) utozsamianie spoleczenstwa z organizmem zywej jednostki

b) rozumienie czlowieka jak czastki fauny i flory, czlowiek zdeterminowany jest za sprawa prawa fauny i flory

c) rozumienie zycia jak wiecznej bitwy o zywot

2. postura uczonego jak i rowniez badacza, ktory wiernie odzwierciedla zycie orzymane zmyslami, wiernosc szczegolow

trzech. maksymalny neutralnosc, bez wlasnych ocen odautorskich, autor rejestruje i pokaze

4. niedostatek tematow tabu, zakazanych, wszystko powinno znajdowac odzwierciedlenie w calej sztuce

Naturalizm ubezwlasnowolnia jednostki poprzez uprawnienia natury. „Germinal― (narodziny swiadomosci spolecznej).

A, takze Sonet

Chaty, piaszczyste wzgorza, sad, stodoly, obory, sedziwe ploty, cienkie bydlo. Zniszczenie, starosc, szarosc, smutek, ubostwo. Z tymze smetnym

krajobrazem kontrastuje ubior i zywotnosc ludzi. Odcienie i zdrowie mieszkancow. Okazuje sie byc on pelny podziwu dla prostoty jak i rowniez kontaktu

pochodzace z natura. Osada, wspomnienia, jak miejsce wazne i niepospolite. Poeta powiazany jest emocjonalnie. Smutne wspomnienia ludzi w tamtym

miejscu zyjacych. Znajduja sie oni skazani na ubostwo. Wtloczeni az do szarego egzystencji. Podmiot poetycki zastanawia sie nad przyszloscia,

manifestuje przywiazanie do wioski, tamtego egzystencji, codziennych zagrozen. Czuje sie czlonkiem wiejskiego spoleczenstwa. Wyznanie postawy jak i

rowniez ideologii pisarza. Pozostale sonety to wierszowe nowelki. Moga miec charakter epicki. Ten sonet jako unikatowy jest refleksyjno-opisowy.

XV Sonet

Zycie kobiety, ktora po stracie partnera sprzedaje ziemie. Utrzymuje sie z roboty rak, zas kiedy jest stara to umiera.

XIX Sonet

Pan, ktory byl zdrowy, silny, wzor roboty na wioski. Nagle zachorowal. Baby jego leczyly, jednak to odrzucic pomagalo. Nie stac jego na doktora.

„W chalupie―

Charakter opisowy, przedstawia nedze, ubostwo wiejskie, zniszczenie domostwa, biede w calej chalupie. Aura (szaruga, deszcz), nastroj przygnebienia i

smutku. Wnetrze ubogiej chalupy to obraz realistyczny i plastyczny. Brzydota, nieczystosci, starosc, dokladnosc opisu. Mieszkancami chalupy jest starsza

pani (zniszczona, wyczerpana, zmartwiona) jak i rowniez mlodsza pani (marzy). Wprowadzaja kolory az do szarosci egzystencji. Mlodosc, swiezosc i

spontanicznosc. Warunki egzystencji jednak skaza ja aczkolwiek na nedzny zywot jak i rowniez ubostwo.

Wlasciwosci naturalizmu:

1-wsza. szczegoly, wiernosc drobiazgu

2. tematem jest brzydota, nedza, szokowanie konsumenta

3. biologizm - niedostatek wlasnej woli na drugi los, uciazliwa wizja, batalia o zywot, przetrwanie

cztery. obiektywizm jak i rowniez bezstronnosc

1-wsza. 2. 2SYMBOLIZM

Byl stosowany glownie w calej plastyce. Gloszono, ze utwor artystyczne posiada ukazywac problemy duchowe jednostki. Te dziedziny ludzkich zagrozen

nierozwiazywalnych trasa intelektualna. Nawiazanie do intuizmu. Tematem byla abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Srodek artystyczny to symbol

(przedmiot, sytuacja, portret, ktory poza naturalnym znaczeniem kryl metaforyczny sens). Czesci w malarstwie np. Wizja Malczewskiego pt:

―Smierc―. Byl on oczarowany smiercia. Zejscie - personifikacja, animizacja, wieloznacznosc, alegoria.

"Krzak dzikiej rozy" jest to mikry 4 czesciowy zbiorek pochodzace z roku 1898. Sonety te mozna zaliczac wyraz hobby Kasprowicza Tatrami. Cel poety

byl odmienny, glebszy. 2 pojecia: krzak dzikiej rozety i limba pelnia role symboli. 1 z tych propozycji leka sie burzy - "skromnie az do zimnej tuli sie

sciany". Losy rozety odnosza sie dlatego do losow czlowieka. Przedluza sie dlatego jak czlowiek (samotny, odczuwa sie zagrozony przez

niebezpieczenstwa, zadumane posiada skronie), jest wiec emblematem losu ludzkiego, nieszczesc jak i rowniez przykrosci (lekkie nastroje dekadenckie),

krzak nasz probuje sie jednak odparowac przed zaglada. Symbolem na temat podobnym charakterze jest limba pozbawiona korzeni, zwalona za sprawa

burze. Ow firma symbolem uplywu czasu. Po I sonecie jest prochniejaca, w II "limbe tocza plesni" w calej III swieci juz prochnem, w IV nastapil obecnie

calkowity harmonogram. Podobnie jest z czlowiekiem, ktory dzieki starosc jest chorowity, mniej przydatny az do zycia anizeli ludzie mlodzi. (zycie nie jest

latwe). W utworze tym pozostal przedstawiony proces zniszczenia, starzenia, ktory poglebia sie pozniej.

W utworze "Dies irae" widac liczne odwolania az do sredniowiecznej hymnistyki i romantycznej postawy prometejskiego buntu, niezgody na zlo swiata,

"wadzenie sie pochodzace z Bogiem" na temat dobro ludzkosci. Hymn nasz wzorowany jest na koscielnym hymnie spiewanym w dzien zaduszny. Hymn

nawiazuje do "Apokalipsy sw. Jana". Tematem jest sad zasadniczy i koniec swiata. Szereg sielankowych wizji symbolicznych, ktore maja ukazac glebie

nedzy ludzkiej, bez nadziei lepszego jutra.

"Kowal" - sonet. Wiersz nasz ma charakter symboliczny. Serduszko z drogocennych kruszcow wyraza charakter jak i rowniez sile wewnetrzna czlowieka.

Osobiscie kowal to czlowiek walczacy z przeciwnosciami losu jak i rowniez zycia. Staff ujal w niniejszym utworze mysli o potedze ducha. Na tle

dekadenckich pogladow innych poetow wiersz Staffa jest piekny. Poeta odrzuca postawe jednostki ktorego charakter skazony jest niemoca. Staff

przeciwstawial sie panujacej modzie na dekadentyzm.

„Krzak dzikej rozy w calej Ciemnych Smreczynach―

Kasprowicz zrezygnowal z spisu wsi jak i rowniez przeszedl az do opisu gorskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie sie efektow

dzwiekowych, kolorystycznych, niezahamowanych. Gra swiatel. Ukazano krajobraz w swietle slonca. Odmiana barw jak i rowniez odcieni. 4 opisy

okreslonego krajobrazu odmieniajacego sie pod wplywem wysilku dnia.

1-wsza. Dzwiek: mruczenia, wzdychania, krzyk burzy, swist swistaka, echo

2. Posmak: ziola

trzech. Wzrok: odcien, ksztalt

cztery. Nastroj: zachwyt, zaduma morzem wspanialoscia fauny i flory, spokoj, majestatycznosc.

Elementy limby prochniejacej jak i rowniez krzaku dzikiej rozy

•Limba: zwalona za sprawa burze, byla mocnym drzewem, a teraz jest prochniejaca, martwa

•Roza: chowa sie pomiedzy skalami, przeczekala burze, nadal dojrzewa i jest piekna, szczedzi sie, jest delikatna, wyszukuje wsparcia aby przezyc.

•Roznice

LimbaRoza

poteznawatla, subtela

pruchniejacapiekna

szpetnawspaniala

wyniosla, dumnaslaba, wyszukuje wsparcia

umierajacazywa

Kontrasty, wykorzystanie autonomii (rozne elementy fauny i flory by zasugerowac ich symbolike).

Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy jak i rowniez pewni podczas burzy pozostana powaleni.

Rozeta to symbol witalnosci, egzystencji, piekna. Delikatni i gietcy moga prosciej przetrwac burze.

Roza obawia sie ulewy drzy zanim jej sila, ale dazy do przezycia. Widzi duze drzewo, ktore nie podolalo. Wszystko mija, ale roza kurczowo podtrzymuje

sie egzystencji. Wiersz na temat niepokojach, obawach wspolczesnego jednostki w obliczu przemijania, zniszczenia, smierci. Koniecznosc trwogi przed

smiercia. Obawy.

Czesci symboliczne:

1-wsza. precyzyjnosc

2. animizajcja

trzech. wieloznacznosc symboli

4. pozycja ogolna

61. Udowodnij frekwencja motywow mitologicznych w poezji J. Kochanowskiego.

Renesansowi artysci byli olsnieni starozytna kultura jako caloscia. Antyk okreslil renesans, stal sie podstawowym zrodlem tej epoki. Najswiatlejsze umysly

epoki studiowaly historyjke starozytnych, katalogow dorobek literacki, filozoficzny jak rowniez jezyki.

Jan Kochanowski uchodzi za najwybitniejszego tworce epoki odrodzenia, gdyz dbal pan o zrecznosc jezyka, uklad swojego nurcie i forme uprawianych

typow, a nade wszystko posiadl kompleksowa wiedze. Tej obfita dzielo nierozerwalnie laczy sie pochodzace z antykiem:

- przede wszystkim Jan Kochanowski znal jezyki tradycyjne: lacine, greke, hebrajski,

- studiowal literature i filozofie antyczna,

- piesni, fraszki, treny, elegie i dramaty sa tworzone wedlug regul klasycznych,

- duzy wplyw na Jana Kochanowskiego wywarl Horacy - pierwszy stworca piesni:

1-wsza. niektore piesni Jana Kochanowskiego sa przekladami utworow rzymskiego poety

2. motyw poety jako indywidualisty i wyobrazenie o swoim wyjatkowosci, jak jednostki obdarzonej poetyckim talentem,

ktory to naznacza wybranca stawiajac jego ponad tlumem i zapewniajac jednoczesnie niemal boska moc tworzenia, zdobyl

Jan Kochanowski za Horacym. Talent zapewnial poecie wieczna pamiec potomnych - slawe niesmiertelna.

Horacjanski motyw exegi – monumentum (pomnik w piwnicy stawiam), oznacza to przekonanie, wraz ze tworczosc przetrwa wieki jak i rowniez

zapewni poecie niesmiertelnosc, wyraza Jan Kochanowski w Piesni XXIV.

trzech. za starozytnym poeta Jan Kochanowski propaguje filozofie starozytna:

a) epikurejska - uzyc zycia, poznac jego rozkosze dazyc do szczescia i "chwytac dzien" (carpe diem), bowiem wszystko

mija,

b) stoicka - ochronic umiar jak i rowniez spokoj, mestwo i cnote, dobra slawe, najwieksze szczescie tkwi w calej zachowaniu harmonii

ducha,

Mnogie przyklady mozemy odnalezc we fraszkach jak i rowniez piesniach:

- Piesn IX - uciecha zycia, nalezy sie zabawiac, ale nalezy zachowac umiar i rozwage, nikt nie ma pojecia co naszego biura czeka nastepnego dnia

(napomina na temat krotkosci zywota): Kto faktycznie madry, ze zgadnie jak nan nastepnego dnia przypadnie

- Piesn V (Ten tatusiek zdaniem moim, kto przestal na swoim) - nie jest istotne to sa wartosci materialne, jednak moralne: cnota uczciwosci,

harmonia ducha, poczucie sprawiedliwosci. Zycie mija, wiec po co gromadzic bogactwa, trzeba sie cieszyc pochodzace z tego

jak sie posiada.

- Piesn XX - w zyciu jest czas uciechy i powagi.

- "Na swe ksiegi" - mozna sie pod zadnym pozorem bawic, jednak mozna jak i rowniez zachowac powage.

- "O zywocie ludzkim" – przemijanie, czas wszystko zmienia, zaduma wobec poteg, ktore nadzoruja ludzkim zyciem.

- "Na dom w calej Czarnolesie" – ograniczenie koniecznosci materialnych, zabieganie o zdrowie.

- liczne nawiazania az do mitologii:

1-wsza. we fraszkach: "Ku muzom" (Muzy zamieszkujace "na duzym Parnasie"), "Do gor jak i rowniez lasow" (Proteus), "Na lipe" (Orfeusz),

"Do fraszek" (Fortuna).

2. w calej piesniach: Piesn IX (Fortuna), Piesn V (Mars), Piesn XXII (Pogoda).

3. w calej trenach: Tren V (Persefona), Tren X (Charon).

cztery. w tragedii humanistycznej "Odprawa poslow greckich" - tresc utworu nawiazuje do mitu trojanskiego, ktory byl wielokrotnie

wykorzystywany za sprawa tragikow greckich - dlatego pisarz nawiazuje do wydarzen z "Iliady" Homera.

62. Na podstawie zapoznanych utworow literackich baroku scharakteryzuj zjawisko sarmatyzmu.

68. Zilustruj zjawisko sarmatyzmu wybranymi utworami.

Sarmatyzm jawi sie jako jeden z kluczowych nurtow epoki baroku, zwany rowniez swojskim, bo przywiazywal ogromna mase do rodzinnych tradycji,

wrecz tworzyl wlasna szlachecka ideologie i swoj polski rodowod uznawal zbyt najwazniejszy. Tworcami tego nurtu sa: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom

Pasek.

Waclaw Potocki (1621-1696)

-nauki pobieral u domowego pedagoga. Cale los gospodarowal dzieki roli. Wojowal przeciwko Szwedom i wojskom Rakoczego, zabieral czynny udzial w

zyciu sejmikowym wystepuja przeciwko anarchii szlacheckiej, popierajac rozwoj wladzy mistrza i zasade dziedzicznosci tronu. Wychowywany w calej

srodowisku arianskim, po udziale w banicji arian ukonczyl na katolicyzm.

-poeta pozostawil po w piwnicy ogromna spuscizne: poematy, liryki religijne, wiersze polityczne jak i rowniez okolicznosciowe. Az do najwybitniejszych

utworow naleza: „Moralia―, „Ogrod fraszek―, „Wojna chocimska―.

Potocki jak przedstawiciel tekstow sarmackiej, w calej swoich utworach podejmowal tematyke patriotyczna.

1-wsza. „Nierzadem Nasz kraj stoi― – utwor nasz ukazuje portret panstwa w stanie calkowitego rozpadu, rozkladu jak i rowniez wewnetrznej

anarchii, kleski. Dzielo jest wymierzony przeciwko balaganowi prawnemu, uciskowi biedniejszej szlachty i niesprawiedliwosci.

2. „Zbytki polskie― – Potocki ubolewa nad wadami kleru jak i rowniez szlachty krajowej, myslacej na temat bogactwach jak i rowniez wygodach,

klejnotach, strojach, zabawach, rozrywkach, gdy ojczyzna wymaga obrony jak i rowniez pieniedzy dzieki wojsko.

trzech. „Pospolite ruszenie― – kawalek jest scenka satyryczna, ktora przedstawia jak to szlachta nasz kraj zrywa sie do bitwy z nieprzyjacielem.

Ukazal w calej niej egoizm XVII wiecznej szlachty, ktorej nie obchodza losy kraju. Krytyce poddaje tu poeta panujace relacje w wojsku, poczucie wolnosci,

brak posluszenstwa dowodcom, niekaralnosc. Takie pospolite ruszenie nie moze spelniac opcji obronnej ojczyzny.

4. „Wojna chocimska― – utwor jest epickim poematem rycerskim, ukazujacym zbrojne starcie Polakow pochodzace z Turkami w calej bitwie pod

Chicimiem w calej 1621 r. Utwor puder byc poematem „ku pokrzepieniu serc― jak i rowniez wobec ponownej grozby walki z Turcja budzic

umilowanie ojczyzny, gotowosc az do ofiar jak i rowniez poswiecen. „Wojna chocimska― tworzy sie pochodzace z 10 frakcji dosc dokladnie

opisujacych na wstepie obustronne preparowania, a pozniej bardzo dokladnie, dzien po dniu sytuacje pamietnej bitwy, az do wszczecia ukladow jak i

rowniez zaprzestania prac wojennych. Poeta wyraza uczuciowy stosunek az do opisywanych rzeczy: nad pelnym obrazem goruje uczucie wybranki do

ojczyzny i Boga. Poeta wyraza pochwale walecznych przodkow jak i rowniez krytyke osoby wspolczesnych, zniewiescialych, obojetnych dzieki sprawy

ojczyzny. Poucza, ze uwage obecnych nalezy skierowac na sprawy naprawde wazne: ofiarnosc, oddanie, obrona zagrozonej ojczyzny.

piec. „Ogrod fraszek― – zestaw fraszek, w calej sposob satyryczny poeta zawarl wiele opinii pod adresem swych wspolczesnych. Prezentuje w

tych propozycji zywy portret owczesnego egzystencji szlacheckiego. Zestaw ten nazwano kopalnia informacji o Kraju XVII stuleciu.

J. Ch. Pasek (1636-1700)

-nauki pobieral w kolegium jezuickim w calej Rawie. Po 1655 r. rozpoczal zywot zolnierza jak i rowniez walczyl pod dowodztwem Czarnieckiego przeciw

Szwedom i Rakoczemu, bral udzial w wyprawie dunskiej jak i rowniez wojnie przeciw Moskwie. W czasie rokoszu lubomirskiego pod Matwami w 1666

roku. Od czasu nastepnego roku porzucil wojsko, ozenil sie jak i rowniez osiadl dzieki wsi w calej krakowskim, gospodarujac w bogactwa i pelniac urzad

komornika ziemskiego.

-bujny temperament jak i rowniez awanturnicze usposobienie bylo zrodlem roznych ekscesow Paska, wielokrotnie procesujacego sie ze swymi

sasiadami, zas wreszcie oskarzonego o pogwalcenie spokoju publicznego i skazanego na banicje.

„Pamietniki― – dziela sie na obie czesci

Pierwsza czesc zawiera 1656-1666 r i wlacza opis wydarzen wojennych, oznacza to taki czas jak wojna ze Szwecja, „kampania wegierska―,

wyprawa az do Danii, wojna z Moskwa.

Druga czastka 1667-1688 r – opisuje zywot ziemianski gospodarza, obywatela jakim byl Pasek.

Zapiski z tamtego okresu sa niewyczerpana skarbnica wiedzy na temat codziennym sarmackim zyciu owczesnej szlachty, na temat jej zwyczajach,

upodobaniach, jedynych cechach, gatunku religijnosci, kultury, nierzadko splecionych z samowola, ciemnota, pieniactwem i pieniactwem.

„Pamietniki― sa dokumentem mentalnosci XVII wiecznego szlachcica – sarmaty.

- ucisk jak i rowniez niedole chlopow uwaza zbyt zupelnie zrozumiala albo jej zgola odrzucic dostrzega

- mysli kategoriami przecietnego szlachcica i jedynie szlachte uwaza za godna wzmianki, te banki bowim sa towarzyszami w calej walce jak i rowniez

sasiadami pod zadnym pozorem ziemianskim.

- w stosunku do magnatow zywi wyrazna niechec

- w istniejacym stanie przedmioty nie zauwaza przyszlej kleski.

63 b. Scharakteryzuj barok dworski jak i rowniez sarmacki; wskaz, jaki posiadaly wplyw dzieki zycie umyslowe epoki.

Zdarzenie Sarmatyzmu.

Gest spoleczno-obyczajowy, wywodzi szlachte polska od rycerskiego, koczowniczego ludu zamieszkujacego ziemie Polskie; pierwotnie nacechowane

jest dodatnio: team dodatnich cech odziedziczonych po przodkach: rycerskosc, odwaga, szlachetnosc, ktore sa przeciwienstwem dla zniewiescialego

magnactwa; Sarmata stal na strazy i w calej obronie religii w Europie (polska przedmurzem chrzescijanstwa); jednak pozniej sarmatyzm ewoluowal w

kierunku znaczenia ujemnego, z uwagi na nie realizowanie swiatlych swoim zalozen; np. poglady dzieki obowiazki spoleczne wobec ojczyzny, cenienie

jak i rowniez obrona zlotej wolnosci szlacheckiej; teraz pojawily sie nowe cnoty: warcholstwo, pijanstwo, pieniactwo, prywata, konserwatyzm, pycha,

dazenie az do zycia przeszlo stan, wyzysk chlopow przylegajacy z okrucienstwem

Jako idea calkiem interesujaca, ale jej realizacja pozostawia wiele az do zyczenia (zdanie Potockiego); definitywnie godna pozalowania postawa, ktora

doprowadzila az do upadku A, takze Rzeczypospolitej jak i rowniez dlugoletniej niewoli narodu naszego.

NURT UPRZEJMY POEZJI BAROKOWEJ (JAN ANDRZEJ MORSZTYN).

W celu poezji barokowej charakterystyczne sa dwa wzory kultury: tzw. ziemianski (reprezentowany przez Po. Potockiego, J. Ch. Paska), i tzw. dworski (J.

A. Morsztyn, D. Naborowski). Wiersze poety dotycza przewaznie tematyki milosnej i towarzyskiej. Odznaczaja sie one bogactwem i roznorodnoscia

srodkow wyrazu, pomyslowoscia jak i rowniez humorem. Pisarz w rodzaj mistrzowski poslugiwal sie srodkami wyrazu takimi jak: hiperbola, metafora,

porownanie, antyteza, wyrafinowane epitety.

- "Niestatek" - podmiot poetycki zestawia nawzajem dwa obrazy-portrety. W naczelnym dominuje zasobna kolorystyka metafor (ogien, zloto, perly... ),

ktorej zajeciem jest ukazanie zycia jak i rowniez urody w calej pelnym rozkwicie. Drugi portret stanowi mocny kontrast pochodzace z pierwszym - jest

dwubarwny (czern jak i rowniez biel, bodziec smierci jak i rowniez rozpadu). Zestawienie takich portretow kobiety wyraza zmiennosc wrazen, wynika

pochodzace z kaprysu. Sugeruje to gre z uczuciem, nastroj uciechy dworskiej.

- "Do trupa. Sonet" - porownanie lokalizacji miasta czlowieka zakochanego i trupa. Pierwsza czastka zawiera probe identyfikacji podmiotu lirycznego

pochodzace z sytuacja nieboszczyka - wyszukiwanie przeciwienstw. Frakcja druga - zestawienie spoczynku trupa pochodzace z cierpieniami

zakochanego. Zaskakujaca pointa: sytuacja zakochanego jest gorsza niz nieboszczyka.

- "Cuda milosci" - antyteza (zestawienie na zasadzie przeciwienstw) cierpien czlowieka zakochanego, ktory nie moze sie od chwili nich uwolnic. Pointa:

zanim miloscia nie sposob uciec, obrona przy pomocy intelektu jest nieskuteczna.

- "Nadgrobek Perlisi" - parodia wymyslnych epitafiow dzieki nagrobkach, autor w wyszukany sposob ujawnil zalety czworonoga i rozpacz wlasciciela po

jego stracie.

Daniel Naborowski - pisal epitafia, treny, fraszki. Lubowal sie w calej slownych igraszkach i barokowych konceptach. Po pozniejszym sezonie ulegl

nastrojom elegijnym jak i rowniez sielankowym jak rowniez slawil blaski zycia ziemianskiego. Utwory: "Marnosc", "Krotkosc zywota", "Do Anny", "Cnota

pole wszystkiemu".

64, 66 Ocen/ scharakteryzuj portret szlachty krajowej XVII stuleciu w utworach W. POTOCKIEGO i

J. CHRYZOSTOMA PASKA.

Pasek byl typowym posrednikiem sredniej szlachty. Jak jakikolwiek owczesny Sarmata byl rycerzem (zolnierzem) jak i rowniez rolnikiem (gospodarzem).

Bral udzial w wyprawach do Danii i Moskwy. Osiadl dzieki wsi jak i rowniez zajal sie gospodarka.

"Pamietniki" zawieraja wzorowy portret dzielnego zolnierza, odrzucic szczedzacego krwi w obronie ojczyzny, mistrza i szlacheckiej demokracji jak rowniez

poczciwego ziemianina. Inne rejestr zachowuja Paska jako warchola, awanturnika jak i rowniez pieniacza. Porownanie dowodzi, ze tresc pamietnikow

mija sie faktami historycznymi. Sa ow lampy led cennym pochodzeniem w pozostalym sensie: oddaja wiernie postury i preferencje owczesnego

szlachcica, przekazuja portret swiata, widziany jego oczami, pozwalaja poznac wyznawane idee i uznawane wartosci.

Wlasciwosciami Paska jest przywiazanie az do idealow wolnosci szlacheckiej jak i rowniez rownosci wewnatrz stanowej, wyobrazenie o wyzszosci stanu

szlacheckiego nad roznymi, swoisty typ religijnosci dewocyjnej, tradycjonalizm, niesmak do roznych narodow, upodobanie zabawy.

Wiele utworow Waclawa Potockiego przesadza jakby owczesny rachunek obywatelskiego sumienia narodu. Tworza ow lampy led swoista panorame

staropolskiego egzystencji szlachecko-ziemianskiego. Cecha utworow jest takze dygresyjnosc, wprowadzanie w calej poemat wielorakich refleksji dzieki

tematy spoleczne, stanowe, obyczajowe. Pisarz okazal sie czujnym i krytycznym obserwatorem szlachty, coraz bardziej przywiazanych do swych

przywilejow, zas zaniedbujacych zadania. Mialy ow lampy led postac odrzucic pozbawionych goryczy uwag na temat zaniedbaniach formy rycerskiego jak

i rowniez wojennego rzemiosla. Porownanie obecnych Polakow az do dawnych Sarmatow, przodkow bez skazy, w jeszcze wiekszym stopniu wyostrzalo

terazniejszy upadek moralny szlachty. Utwory Waclawa Potockiego, to "Nierzadem Polska stoi", "Pospolite ruszenie", "Zbytki polskie", "Transakcja walki

chocimskiej... ". Ukazana szlachta jest niezdyscyplinowana, gnusna, spowija sie przepychem, nie mysli o przyszlosci.

65. Podkresl charakterystyczne jakosci stylu poezji barokowej na podstawie tworczosci J. A. Morsztyna

Barokowe jakosci poezji:

a)Bogactwo – uzytkowac nalezy wraz ze wszystkich osiagalnych srodkow wyrazu, rozwijac kunszt slowa, odrzucic unikac przesady, w sztuce

preferowac dekoracyjnosc, malarskosc, przepych. Np. „Niestatek― – zawartoscia wiersz jest mysl, ze kobiety sa niestale w calej uczuciach. Idea ta

wyrazona jest w calej wyszukanej, rozbudowanej formie. Dzieki calosc wiersza sklada sie jedno punkt widzenia, ktore jest porownaniem rozbudowanym.

Nagromadzono pelny szereg sytuacji niemozliwych jak i rowniez stwierdzono, ze predzej mozna je zrobic (uspokoic morze, wiatr zamknac w wor) niz

dostrzec stalosc w calej uczuciach kobiety.

b)Zastosowano tutaj takze gradacje (stopniowanie) prowadzace do wyolbrzymienia hiperbolizacji odczucia.

c)Ekspresja – zaskakiwac, nawet lepiej szokowac czytelnika, pamietac, ze brzydota jak i rowniez okrucienstwo tez moga stac sie tematem dla artysty.

Np. „Do trupa― Tytul wyraza barokowe dazenie do ekspresji, jest to poniewaz wiersz milosny. W wierszu wystepuje analogia miedzy trupem a na

cale szczescie zakochanym.

d)Zaskakujaca pointa – lepiej istniec trupem anizeli nieszczesliwie zakochanym – to rowniez cecha barokowa

e)Koncept – docenia sie pointe (zaskakujaca), kunsztowny paradoks.

f)Obecnosc anafory, oksymoronow, metafor jak i rowniez uzycie kontrastu

g)Sztucznosc – natura domaga sie upiekszenia, komplikacje i zaklocenia sa prawdziwym zywiolem specjalisty. Liczy sie oryginalnosc, wyrafinowany

smak, erudycja, ciekawostki tez sa w wartosci.

„Nagrobek Perlisi― – nawiazanie do atrakcyjnego wowczas rodzaju wiersza – epitafium – pisanego po smierci wybitnego czlowieka majacego

wyrazic utrate i rozpacz bliskich. Tym razem wiersz opiewa smiers pieska i rozpacz pani po jego utracie.

W poezji Morsztyna mozna zobaczyc konceptyzm tj. opieranie esencji na koncepcie (dowcipnym pomysle).

„Niestatek― – 2

Ukazane sa 2 kontrastowe portreciki dziewczyny, w zaleznosci od zaistnialej sytuacji. Kiedy w zwiazku tych dwojga (dziewczyna jak i rowniez autor) sie

kochaja – dziewczyna przedstawiona jest jak piekna jak i rowniez zmyslowa pani. Kiedy natomiast sie pokloca partnerka staje sie brzydka jak i rowniez

nieznosna.

67. Omow kluczowe prady literackie baroku jak i rowniez ich wplyw na los umyslowe epoki.

W jakims uproszczeniu mowimy, ze w calej literaturze baroku zaistnialy 2 wazne, istotne prady. 1 - uprzejmy – rozwijajacy sie dzieki dworach

magnackich i krolewskim; drugi – ziemianski (sarmacki) – charakterystyczny dla dworkow ziemianskich, dalekich od miast, tetniacych wlasnych

zyciem, kultywujacym wlasne tradycje.

Prad uprzejmy reprezentuja: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Nasz typ tekstow uprawiany byl na wzor europejski, zwlaszcza innowacyjna stala

sie tworczosc poetycka wloskiego Marina, ktorego nasladowali takze polscy poeci. Poezja dworska posiadala wiec zaskakiwac odbiorce, dowodzic

mistrzostwa pisarza, wreszcie – bawic jak i rowniez uatrakcyjniac uczty i odmienne dworskie spotkania. Byl to nurt kosmologiczny, czyli czerpiacy z

wzorow zachodnich, im skladajacy powazanie, a pochodzace z niechecia odnoszacy sie az do rodzinnych, naszych tradycji.

Strumien ziemianski – sarmacki – opanowal krajowe szlacheckie dworki. Zwany jest takze swojskim, bo ta wlasnie literatura, odmiennie anizeli nurt

uprzejmy, przykladala ogromna wage az do rodzimych tradycji, wrecz tworzyla wlasna szlachecka ideologie jak i rowniez swoj naszego kraju rodowod

uznawala za najwazniejszy tworcami tamtego nurtu sa: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek. Strumien ten wskazuje sie tez sarmackim od chwili

slynnej teorii o Sarmatach, bardzo rozpowszechnionej w XVII w. jak i rowniez oddzialywujacej dzieki pozniejsze epoki.

Podzial tekstow na 2 nurty jest wygodny, jednak nie jest calkowity. Dwa nurty latwo sie pamieta – byly poniewaz dwory – wiec uprzejmy i dawny

siedziby szlacheckie – dlatego ziemianski. Jednak byly tez miasta – rozwijal sie zatem strumien literatury plebejskiej ze slynnym bohaterem

Sowizdrzalem. Mowimy oglednie: poezja dworska, lecz obecnie Morsztyn jak i rowniez Naborowski sa poetami, jacy znacznie sie roznia – mozna

dlatego mowic co najmniej o wielu nurtach poetyckich.

69. Zaprezentuj nurt sarmacki w literaturze polskiego baroku.

Sarmatyzm przesadza podstawe krajowej obyczajowosci, religijnosci, polityki. Zaczyna sie w calej XV stuleciu. Szlachta nasz kraj w dobie swej

swietnosci poszukiwala swych korzeni - znalazla je w calej starozytnym osobistosci Sarmatow (w rzeczywistosci byl to koczowniczy lud iranski

zamieszkujacy dorzecze Wolgi). To szczegolne pochodzenie mialo wyjasniac szczegolna role jaka szlachta odgrywala w Polsce.

Sarmatyzm posiada dwa znaczenia - na wstepie oznacza styl zycia szlachty w calej XV jak i rowniez XVI stuleciu, drugie - rozbudowana ideologie

szlachecka. Poczatkowo sarmatyzm utozsamiano z pozytywnymi cechami szlacheckimi - mestwem, dzielnoscia. Pozniej nastepuje rozwoj zakresu

znaczeniowego o kult zlotej wolnosci, mesjanizm - poglad religijny mowiacy na temat istnieniu jednostkowego lub zbiorowego mesjasza. Szlachta polska

posiadala poczucie, ze Polska przesadza przedmurze chrzescijanstwa - musi stawic czola poganskiej nawale, byla przeciez najdalej dzieki wschod

wysunietym panstwem chrzescijanskim. Stykala sie z prawoslawiem i islamem, wskutek atakow tureckich. Mesjanizm narodowy to przekonanie na temat

szczegolnej pozycji polityczno - religijnej Polakow. Gruntuje sie w czasach baroku wiara obecna od zarania panstwowosci krajowej - na temat szczegolnej

pozycji jaka pelni Matka Boza. Kolejnym wzgledem jest ziemianskosc - uksztaltowany model egzystencji - los na wioski, fascynacja natura, jej pieknem,

wzorce goscinnosci, dobrego sasiedztwa. Obecne dawny takze skladniki orientalizmu, wyrazajace sie w calej zainteresowaniu kultura wschodu - stroj

szlachecki, bron, ubior konia.

Seks do sarmatyzmu w literaturze i tradycji ewoluowal - poczatkowo symbolizowal mestwo, kult wolnosci. Pozniej stal sie synonimem ciemnoty,

zacofania, pijactwa i obskurantyzmu. W czasie rozbiorow przywrocono ta tradycje az do laski, czego swiadectwem jest najwybitniejszy zabytek kultury

sarmackiej - "Pan Tadeusz".

Przedstawicielami sarmatyzmu byli Jan Chryzostom Pasek jak rowniez Waclaw Potocki.

Jan Chryzostom Pasek (1636 - 1701) byl zolnierzem, w latach 1656 - 67 sluzyl pod komenda Stefana Czarneckiego. Bil Szwedow, Wegrow, wyprawial

sie az do Danii. Osiadl na stale w calej krakowskim, porzadnych sady skazaly go dzieki infamie jak i rowniez banicje. Tej pamietniki zawieraja okres

sluzby wojskowej. Zostaly zrodlem weny dla Henryka Sienkiewicza. Znajduja sie doskonalym pochodzeniem mentalnosci, kultury sarmackiej. Wyziera z

tych propozycji obraz pisarza - zolnierza ceniacego wolnosc, samochwaly, roztropnego polityka. Cenil Czarneckiego, podarowal wyraz szlacheckiej

ksenofobii jak i rowniez milosci fauny i flory - pochodzace z rzewnoscia opisywal lasice. Poslugiwal sie jezyczkiem bogatym w calej mowe potoczna,

laczyl wielokrotnie polski pochodzace z lacina.

Waclaw Potocki (1621 - 1696), szlachcic, ziemianin. Byl arianinem (wyznanie reformacyjne). Wazniejsze utwory - "Wojna chocimska" - poemat rycerski,

jedna pochodzace z pierwszych naszych epopei, zredagowana na podstawie pamietnikow Jakuba Sobieskiego, ojca Jana. Poza tym w calej latach 1688

- 1696 "Moralia", w calej 1695 "Ogrod fraszek".

"Nierzadem Polska stoi"

W Polsce przymocuje sie wiele wagi az do konstruowania regulacji, praw, przywilejow, ktorych aczkolwiek nikt odrzucic respektuje. Pisarz zwraca atencje

na ucisk biedniejszej szlachty, a sprawiedliwosci szuka poza krajem.

"Pospolite ruszenie"

Autor obrazuje negatywne stanowisko szlachty az do pospolitego ruszenia. Jest ona niekarna, warcholna, zanikl w tej dziewczyny duch rycerski.

"Kto mocniejszy ten lepszy"

Potocki odrzucic rozumie z jakiego powodu represje polityczne i prawne dotykaja arian. Wiersz nasz krytykuje nietolerancje. Poeta zadziwia sie, ze

represje odrzucic dotykaja wyznan protestanckich.

"Zbytki polskie"

Pisarz krytykuje wystawny styl zycia jak element obyczajowosci sarmackiej. Dziwi go zjawisko, ze w polsce, ktory nie istnieje za jak oplacic armii, ludzie

odrzucic lekaja sie agresji, odrzucic ograniczaja wydatkow, nie pilnuja o dobro wspolne. W kraju chrzescijanskim skromnosc i umiar powinny byc

oszczedzone.

"Wojna chocimska"

Utwor powstal okolo r. 1670, traktuje o bitwie pod Chocimiem z 1621. Ukazuje obrone Chocimia pod wodza Chodkiewicza. Z nietypowym realizmem

autor kresli sceny batalistyczne. Zaznacza rycerskosc Sarmatow dawnych, zas krytykuje terazniejszych. Termin Sarmata oznacza u Potockiego synonim

rycerskosci, oddania, cnot obywatelskich.

Jezyk wzorowany jest dzieki mowie potocznej, autor odrzucic posluguje sie biegle gatunkami literackimi. Dzielo Potockiego jest regresem barokowej

literatury.

70. Przedstaw portret szlachcica naszego w swietle wybranych utworow literatury staropolskiej (np. fraszek, satyr, komedii politycznej).

Tworczosc literacka staropolska wykreowala raczej o odcieniu ujemnym obraz szlachcica chociaz zaprezentowala takze 3 wzory postaw: szlachcic –

ziemianin, szlachcic – dworzanin, poeta doctus.

Jesli natomiast ktos odrzucic reprezentuje nawet najmniejszej z takich postaw, ulega wowczas ostrej krytyce wraz ze strony pisarzy.

ïƒ Renesans

•M. Rej „Rozmowa miedzy trzema ludzmi... ―

krytyka Pana – mysli na temat sprawach wlasnych, nie interesuje mnie sejmami

Wojta – uzala sie morzem swoim losem

Plebana – ktory odrzucic odprawia wszelkich mszy, zas mysli wylacznie i przychodu

•A. F. Modrzewski „O poprawie Rzeczypospolitej―

Wystepuje przeciw przywilejom rodowym szlachty.

•Kochanowski „Odprawa poslow greckich―

Parys jako rzecznik praw jak i rowniez interesow jednostki

ïƒ Barok

Potocki

•„Nierzadem Polska stoi― – niesprawiedliwosc praw jak i rowniez ucisk biednej szlachty za sprawa bardziej zamozna.

•„Zbytki polskie― – zwraca sie atencje na przywiazywanie uwagi szlachty do rzeczy zbytecznych i malowaznych.

•„Pospolite ruszenie― – krytyka pospolitego ruszenia, ktore nie moze pelnic nadal formy obronnej kraju, bowiem szlachta w calej wojsku

wykazuje chec az do alkoholu, bojek, jest nieposluszna wobec dowodcow.

•„Wojna chocimska― – krytyka zniewiescialych, obojetnych na sprawy ojczyzny osoby i pochwala patriotow.

J. Ch. Pasek „Pamietniki―

Podobnie jak Potocki w calej „Pospolitym ruszeniu―, tak Pasek w „Pamietnikach― dokonuje krytycznej oceny postaw szlacheckich w calej

sluzbie wojskowej. Wszystko laczy sie z ciemnota, zacofaniem, pieniactwem obywateli.

71. Wyjasnij, na czym sie opiera krytyka stosunkow spolecznych jak i rowniez politycznych w calej utworach Po. Potockiego.

Poezja Potockiego zalicza sie do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta wielokrotnie dotyka rzeczy szlachty jak i rowniez panstwa. Wielokrotnie poddaje

krytyce wady narodu i rzadzacych. Potocki wyznawal religie arianska. W wierszu "Nierzadem Nasz kraj stoi" ujawnil stan lezacy wewnatrz panstwa

naszego, ktore chyli sie w odniesieniu do upadkowi, pies z kulawa noga nie przestrzega praw. Praw jest tak wiele, ze maja mozliwosc sluzyc potomkom

do uciechy. Wszyscy pilnuja o osobiste dobro, odrzucic interesuja sie losem kraju. Wiersz "Zbytki polskie" pokaze wady spoleczenstwa. Polacy rozumuja

tylko na temat zabawach, balach, wygodach zyciowych. Przejmuja nieznane wzory w zamian szanowac polska tradycje. Ojczyzna chyli sie ku upadkowi.

Szlachta aczkolwiek zyje tylko dla siebie jak i rowniez nie zdaje sobie sprawy, ze z upadkiem ojczyzny zginie tez pani sama. Po wierszu "Kto mocniejszy

nasz lepszy" Potocki porusza problem nietolerancji religijnej. Katolicy to silny lew, zas arianie sa podobni do mikrego lisa, ktory nie moze obronic sie

zanim lwem. Wyrzucenie arian Potocki uwaza zbyt bezprawie. Wiersz "Pospolite ruszenie" pokazuje oboz wojskowy. Przedwczesnym rankiem napadaja

nan Kozacy. Jednak szlachta nie broni sie, gdyz jest zbyt wczesnie. "Transakcja wojny chocimskiej" to epopeja o przebiegu bitwy pod Chocimiem w calej

1621r. Poemat opisuje tok bitwy jak i rowniez rokowan. Calosc przepojona jest duchem patriotyzmu. Autor wierzy w Boga i swoim pomoc w calej

zwyciestwie morzem poganami. Patriotyzm widac w calej przemowieniu Chodkiewicza do zolnierzy. Prosi pan o obrone ojczyzny odwolujac sie az do

czasow przeszlych, chocby Chrobrego. Z utworow Potockiego wylania sie portret XVII wiecznej Polski. Wiele jest w calej nich opinii, bolesnej zadumy i

pesymizmu.

72. Uzasadnij, ze „Pamietniki― J. Ch. Paska sa zrodlem informacji o obyczjach i jezyku szlachty w calej XVII stuleciu.

Poezja Paska nalezy do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta napisal "Pamietniki" okolo r. 1690. Pamietniki i diariusze zajmowaly dosyc znaczna

pozycje w literaturze XVII w calej. Dzieki bezposredniemu stosunkowi pisarzy do opisanych faktow sa znakomitym pochodzeniem poznania osoby i

obyczajow tamtych okresow. Pierwsza czastka zawiera przedstawienie przygod militarnych Paska. Uczestniczyl on w calej wielu wyprawach wojennych.

Pasek opowiada na temat walkach Czarnieckiego ze Szwedami w Polsce jak i rowniez Danii, na temat rokoszu Lubomirskiego i na temat odsieczy

Wiednia, ktora przedstawil w oparciu na temat relacje jej uczestnika. Przedstawil obraz szlachcica-zolnierza, ktory walczy dzielnie, jednak ambicji az do

walki dostarcza mu chec zdobycia lupow, a odrzucic milosc az do ojczyzny. Pasek mowi tez o odbytych podrozach cudzoziemskich, ktore dawny

wynikiem swoim zainteresowan jak i rowniez ciekawosci. Pasek opisuje tez msze swieta, do ktorej sluzyl wraz ze zbroczonymi krwia wrogow rekami.

Uczestniczyl w calej licznych ucztach. Lubil pojedynki i zwady z roznymi. Przykladem jest uczta u pana Jasinskiego, podczas ktorej doszlo az do

pojedynku Paska z Nurzynskim. Chytry Pasek, ktory odrzucic chcial zmagac sie w obozie wojskowym, wylazl z niego, majac swiadomosc, ze rywal

dogoni jego. W koncu Pasek zabil natreta i odcial reke swoim bratu. Lecz taki modus zycia znudzil mu sie i Pasek zapragnal modyfikacje. W rejonach

Krakowa upatrzyl sobie kandydatke na malzonke. W drugiej czesci opisuje swe amory i decydujaca rozmowe pochodzace z ukochana. Nasza czesc

"Pamietnikow" zawiera szeroki obraz egzystencji ziemianskiego jak i rowniez obyczajow szlacheckich. Autor uwaza ucisk chlopa za przyrodzony stan

rzeczy. Swoja klase uwaza za godna przedstawicielke narodu. Zycie prywatne szlachty obudowane jest troska o dobrobyt i zalety wlasne. Sposrod

"Pamietnikow" wylania sie portret typowego sarmaty. Bohater kocha zabawy, pijanstwo, pojedynki szablonowe dla owczesnej szlachty. "Pamietniki"

odzwierciedlaja portret ludzi tamtej epoki. Znajduja sie pisane barwnie, jezykiem potocznym, wskazujacym dzieki gawedziarskie talenty autora.

74. Podaj najwazniejsze cecgy gatunkowe satyry na podstawie utworow A, takze. Krasickiego

Satyra jest to u twor literacki, ktory osmiesza lub pietnuje ukazywane tutaj zjawiska, np. wady osoby, obyczaje, charaktery itp. Satyra nie musi ukazywac

sposobu renowacji, ukazywac „lekarstwa―- jest ona po to, aby negowac, osmieszac i pouczac.

Wsrod satyr wyrozniamy:

-satyry spoleczno-obyczajowe,

-satyry polityczne (np. przeciw jednostkom znanym, publicznym),

-satyry literackie ( przeciw szablonom jak i rowniez konwencjom literackim)

Mozna podzielic satyry takze za wzgledu na sposob przedstawiania tresci:

1-wsza. Monolog – bezposrednia wypowiedx np. Ziemia zepsuty.

2. Monolog skierowany do kogos, wziety w calej cudzyslow ( autor jest zdystansowany wobec wypowiedzi). Np. Do mistrza.

3. Satyra dialogowa – np. Pijanstwo.

76. Scharakteryzuj „Satyry― A, takze. Krasickiego jak utwory na temat ponadczasowym charakterze.

Krasicki, bedac uwaznym obserwatorem dostrzegal wiele przywar jak i rowniez ulomnosci ludzkich. Zdajac w piwnicy sprawe pochodzace z ich

oddzialywania na los polityczne w calej owczesnej Kraju oraz bedac swiadomym argumentu, do jakich konfliktow jak i rowniez klesk maja mozliwosc one

doprowadzic, stal sie ich najglosniejszym przeciwnikiem. Az do walki pochodzace z nimi sluzyly mu przede wszystkim bajki jak i rowniez satyry.

Satyry, podobnie zreszta jak klechdy, ukazuja portret zycia w calej XVIII - wiecznej Rzeczypospolitej. Sa swietna ilustracja tych czasow. Krasicki obnazal

jak i rowniez osmieszal w calej nich najdotkliwsze wady spoleczenstwa polskiego: pijanstwo, zacofanie jak i rowniez ciemnote szlachty, brak krytycyzmu,

sklonnosc az do hazardu. Satyry czesto odgrywaja charakter interwencyjny i okazjonalny, rownie wielokrotnie sa aczkolwiek uniwersalne jak i rowniez

ponadczasowe. Krasicki tak sam pisal na temat celach satyry: "Wystepek karac, oszczedzac osoby". Tworzac kolejne utwory staral sie istniec nie tylko

moralizatorem, lecz rownolegle autorem sprawiedliwym i obiektywnym..

Pierwsza ksiege satyr zapoczatkowuje satyra "Do krola". Od razu utwor nasz jest zaprzeczeniem zasad gatunku mmorpg - adresat jest wymieniony juz w

calej tytule, zas przeciez musi pozostac nieznany. Podmiot poetycki stawia krolowi kilka zarzutow, takich jak niewlasciwe pochodzenie, za mlody wiek,

zbyt lagodne sprawowanie rzadow, zbyt staranne wyksztalcenie jak i rowniez przesadna dbalosc o nauke i tradycje. Zarzuty te pokrywaja sie z takimi,

stawianymi monarsze przez szlachte. Sa aczkolwiek na tyle bezsensowne i nonsensowne, iz domyslec sie mozna, ze dzieki temu Krasicki obrazuje

zalety mistrza. Tak wiec satyra ta tak naprawde stanowi pochwale Stanislawa Augusta i termin poparcia dla jego polityki wewnetrznej, zas jednoczesnie

jest atakiem dzieki sarmacje, dzieki jej niedoskonalosci i podle przyzwyczajenia..

Inna satyra, "Pijanstwo", ukazuje jak i rowniez pietnuje zagladanie do kieliszka. Jest ona zbudowana na zasadzie dialogu, rozmowy prowadzonej za

sprawa dwoch szlachcicow. Jeden pochodzace z nich mowi o bogato zakrapianych biesiadach i na temat przykrych katalogow konsekwencjach. Mowa

satyry jest pesymistyczna - wymeczony alkoholem szlachcic ucieka, by wyszukac ukojenie w calej... alkoholu. Satyra Krasickiego obrazuje rowniez

szablonowe cechy Polakow, ktorzy wobec alkoholu za kazdym razem sa odwazni, swietnie widza sie dzieki polityce, a przy tym uwielbiaja dyskutowac i

pod lada pretekstem wywolywac awantury..

Z kolei "Swiat zepsuty" pozyskuje porownanie okresow wspolczesnych autorowi z niekiedy minionymi. Okazuje sie, ze w calej Rzeczypospolitej dzieje sie

coraz to gorzej. Ceny, ktorymi kierowano sie drzewiej, ulegly obecnie przewartosciowaniu. Przestaly byc aktualne takie przymioty, jak honor, uczciwosc,

prawdomow- nosc, wiernosc malzenska, bezinteresownosc, religijnosc. Pierwotnego miejsce zajely klamstwo, nieprawda, podstep, wiarolomstwo,

rozpusta. Taki brak poszanowania tradycji jak i rowniez niszczenie wartosci stanowiacych na temat pozycji Rzeczypospolitej powoduje, ze panstwo stoi

na skraju calkowitego upadku i kleski..

Popularnosc satyr Krasickiego zlaczona byla pochodzace z dydaktycznymi powinnosciami literatury, majacej sluzyc walce o modyfikacje mentalnosci,

nawykow i pogladow spoleczenstwa. Satyra realizowala te zadania poslugujac sie wielokrotnie retorycznym monologiem, w ktorym sprawdzenie zjawisk

prezentowana byla w calej sposob niepodwazalny i jowialny. Jej wypowiedz byla na ogol skierowana az do fikcyjnego odbiorcy, niejednokrotnie ujeta w

cudzyslow, przez co autor chcial uwydatnic swoj ostroznosc od pogladow bohatera. Odwrot od prostej perswazji mozna zobaczyc najwyrazniej w calej

satyrach dialogowych, szczegolnie natomiast w takich, w ktorych zaden z rozmowcow nie moze istniec uznany zbyt reprezentanta pogladow autora.

Zmuszalo to czytelnika do domowej interpretacji jak i rowniez wlasnych przemyslen, a autorowi pozwalalo dzieki dyskretne sugerowanie odpowiedniej

esencji i unikniecie bezposredniego jak i rowniez obcesowego pouczania.

77. Omow charakterystyczne jakosci poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― A, takze. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Typ ten przezywal szczegolna moda w okresie oswiecenia, lecz swoim dzieje dosiegaja V. w

calej. p. n. e., w ktorym powstala „Batrachiomomachia―, poemat jezyk grecki opiewajacy wojne zab pochodzace z myszami – parodiujacy

„Iliade― Homera. Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy w w piwnicy elementy bohaterskie i komiczne. Efekt komiczny

osiagniety pozostaje poprzez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha trescia, malo znaczacymi wydarzeniami a solennym i podnioslym sposobem

przedstawiania i wzorem wypowiedzi. Trescia utworu jest wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonami dominikanow jak i rowniez karmelitow. Mnisi

walcza z wykorzystaniem sandalow, pasow, talerzy jak i rowniez szklanek posrod wrzawy jak i rowniez rumoru. Godzi zwasnionych pucharem, co wiele

trunku posiadal mozliwosc pomiescic jak i rowniez na widok ktorego to naczynia kazdy walczacy zakrzykneli: zgoda. Poeta opisuje wojne stylem

calkowitym patosu, opiewajac narody zanim bitwa, wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki, opisujac jak na przyklad sceny

batalistyczne, np.:

„wojne domowa spiewam wiec jak i rowniez glosze, wojne okrutna, bez broni jak i rowniez miecza. ―,

„juz sie wymykal – wtedy kuflem od przekroczenie legl pochodzace z slawnej dloni ojca Zefiryna. ―

78. Na pewnych przykladach przedstaw problematyke bajek I. Krasickiego.

Bajka to utwor krotki, posiadajacy „fabule―, zwykle wierszowany i zawierajacy praktyczne pouczenie, sad moralny, pointe, ktora wynika pochodzace

z przytoczenia przykladu, sytuacji ilustrujacej mysl.

Bajki Krasickiego przedstawiaja wiele aspektow rzeczywistosci XVIII- wiecznej Lokalny, przyblizaja wspolczesnemu czytelnikowi charakter tamtych

okresow. Swoistym komentarzem do calego zbioru jest „Wstep az do bajek―. Po sposob zabawny autor wymienia rozne czlowiecze wady,

zachowujac ze mozna spotkac ludzi doskonalych, ale to tak rzadkie postawy, ze mozna je miedzy klechdy wlozyc.

Historia „Szczur jak i rowniez kot― jest atakiem dzieki jedna pochodzace z najgorszych slabosci ludzkich jaka jest pycha. Poeta posluzyl sie tutaj tak

zwana maska: wystepujace w wierszu zwierzeta sa konwencjonalnymi znakami cech ludzkich. Chwalacy sie przed rodzenstwem szczur to

zarozumialstwo, pycha, czlowiek przykry. Z kolei kot, wykorzystujacy chwile nieuwagi szczura zwykle zrownywany jest wraz ze sprytem, drapieznoscia,

bezwzglednoscia. Historia zawiera jasne pouczenie, ze w zyciu nalezy kierowac sie skromnoscia i pokora, poniewaz za kazdym razem trafi sie na

silniejszego lub sprytniejszego.

Waznym utworem jest bajka „Ptaszki w calej klatce―. Krasicki poruszyl tutaj problem przewazajacy, wazny praktycznie dla kazdej zywej:

zainteresowanie wolnosci. Ptaszki w klatce schodowej to gadanina dwoch uwiezionych w klatce schodowej czyzykow. 1 (mlodszy) urodzil sie obecnie w

niewoli i odrzucic zna zapachu wolnosci, odrzucic rozumie jej. Akceptuje swe zycie w calej klatce jak i rowniez uwaza, ze jest to cos normalnego. Lecz

stary czyzyk nie zgadza sie pochodzace z twierdzeniem mlodego. On niegdys byl nieograniczony, zostal aczkolwiek uwieziony. W zadnym razie nie

przyzwyczai sie az do niewoli, za kazdym razem bedzie pragnal wolnosci. Wielokrotnie interpretujac te bajke, wskazuje sie dzieki fakt, ze powstala pani

po naczelnym rozbiorze Lokalny, moze dlatego Krasicki chcial napisac na temat nieszczesciu swych rodakow zyjacych pod zaborami?

Z kolei w calej bajce "Malarze" Krasicki hhg mocno skontrastowane ze soba sylwetki dwoch malarzy - portrecistow. Jeden pochodzace z nich, Piotr, byl

malarzem dobrym, jednak zyl w calej nedzy, drugi, Jan, malowal kiepsko, jednak byl bogaty. Te pozorna niedorzecznosc wyjasnia pointa. Piotr malowal

osoby naturalne, takimi, jakimi sa, Jan natomiast znacznie upiekszal ich portrety. Bajka ta ilustruje generalna prawde zyciowa: najtrudniej jak i rowniez

najniebezpieczniej komunikowac ludziom prawde, znacznie prosciej byc pochlebca i lizusem - dzieki temu mozna o wiele wiecej dostac.

Przykladem wykorzystania poetyki maski jest bajka "Jagnie jak i rowniez wilcy". Aktualnie pierwszy wers zawiera moral wyrazajacy przekona- nie, ze w

swiecie dominuje uprawnienie silniejszego, ze racja jest po stronie tego, ktory ma sile. Potwierdzeniem tej smutnej prawdy jest opowiedziana historyjka:

slabe, niewinne jak i rowniez naiwne jagnie zostaje napadniete przez 2 wilki (bedace symbolem moce, bezwzglednosci jak i rowniez okrucienstwa). Gdy

pyta, jakim prawem posiada byc zjedzone, otrzymuje napredce sklecona odpowiedz: "Smacznys, slaby i w calej lesie", zas nastepnie pozostaje pozarte.

Historia „Filozof― obrazuje uczonego jednostki przekonanego na temat wlasnej wszechwiedzy teoretyka, ktory odrzuca nawet wiare w calej Boga jak

i rowniez smieje sie ze wszelkich swietych. Lecz gdy maleje na niego choroba, nawraca sie, chce wierzyc „nie tylko w calej Pana Boga―, ale takze w

„upiory―. Utwor pokaze jak bardzo osobistosci sa chwiejni we wlasnych pogladach jak i rowniez przekonaniach. Krasicki zwraca atencje, ze

wielokrotnie teoretyczne madrosci nie wspomagaja w zyciu.

Zas zatem glob w bajkach Krasickiego pozostal poddany krytyce – obluda, klamstwo, skapstwo sa „ubrane― w odpowiednie scenki jak i rowniez

zaprezentowane konsumenta.

79. Zanalizuj role tekstow oswiecenia w calej dziele ratowania Rzeczypospolitej.

Stanislaw Staszic -poglady swoje wylozyl w 2 dzielach: w calej Uwagach morzem zyciem Jana Zamoyskiego jak i rowniez w Przestrogach dla Lokalny.

Program spoleczno-polityczny Staszica dojrzewa nie tylko pochodzace z potrzeb mieszczanstwa i chlopstwa, lecz tez z intensywnej troski na temat kraj,

pochodzace z leku zanim utrata niepodleglosci. Pisarz przymocuje duza mase do wychowania mlodziezy, dla ktorej celem powinno istniec szczescie

ojczyzny. Poniewaz szczescie spoleczenstwa wyplywa z przydatnosci wszystkich swoim mieszkancow, dlatego, jak pisal koncem oswiaty krajowej istniec

powinna uzytecznosc obywatela. Zaznacza koniecznosc odebrania Kosciolowi uprawnienia opieki morzem szkolnictwem, czym poparl stanowczo

program reform Komisji Edukacji Narodowej.

Wiele rozsadnych postulatow wysunal Staszic w dziedzinie struktury wladz panstwowych i prawodawstwa w Polsce. Zadal zniesienia liberum veto

(szczesliwosc wiekszej frakcji obywatelow jest dobrem publicznym), domagal sie przyznania sejmowi wladzy wykonawczej i przedstawicielstwa w nim

mieszczan, ktorzy z przedstawicielami szlachty zasiadaliby w calej jednej izbie. Przeciwstawial sie wolnej elekcji, wypowiadajac sie za tronem

dziedzicznym. Powiedzial o potrzeby utworzenia stabilnej armii, gdzie utrzymanie oplacac bedzie szlachta.

Osobne miejsce w swoim dzielach zajmuje krytyka krajowej magnaterii, jaka wini zbyt upadek kraju. Pisal: Sposrod samych panow zguba Polakow. Oni,

wg Staszica, zniszczyli szacunek dla prawa, doprowadzili do rozbioru Polski, wlasnym postepowaniem uczyli innych egoizmu, a nawet zdrady.

Hugo Kollataj - drugi obok Staszica przedstawiciel obozu postepu

Po rozprawie pt. Do Stanislawa Malachowskiego... Anonima listow kilka przygotowal program reform uwienczony Konstytucja trzech maja. Ponizej swoim

przywodztwem skupil grupe radykalnych pisarzy, zwana Kuznia Kollatajowska.

Podobnie jak Staszic zada dziedzicznosci tronu, zniesienia liberum veto, norm dla mieszczan i wolnosci dla chlopow. W projektach dotyczacych struktury

wladz panstwowych rozni sie od Staszica tym, ze powierza wladze wykonawcza ministrom odbierajac ja sejmowi. Po sejmie przewiduje dwie izby: dla

szlachty, dla mieszczan

Franciszek Salezy Jezierski – „Katechizm na temat tajemnicach rzadu polskiego―, zlosliwy pamflet dzieki spoleczny jak i rowniez polityczny

anachronizm ustroju Rzeczpospolitej szlacheckiej, kompromituje autor koordynacje feudalne, sarmatyzm i pozorna rownosc szlachecka. Oskarza panow

o nieludzkie traktowanie chlopow i mieszczan, zas senatorow i poslow o przekupstwo i zdrade.

Ursyn Niemcewicz – „Powrot posla―, kawalek o charakterze dydaktycznym jak i rowniez politycznym. „Powrot posla― jest satyra dzieki

owczesne ludnosc.

Do ewidencje utworow nalezy jeszcze dodac bardzo rozpowszechniona i popularna poezje polityczna, powstaly wtedy wiersze anonimowe np.: „Na

krola―, „Zagadka Sejmu Czteroletniego―, „Do panujacych i az do narodu―.

-Satyry i klechdy Krasickiego- krytyka wad spoleczenstwa - „bawiac uczy―.

-Krasicki w „Zabawach Przyjemnych jak i rowniez Pozytecznych― wydal wiersz „Swieta milosci kochanej ojczyzny― – uzyskal range hymnu

narodowego.

-„Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki― – surowa krytyka spoleczenstwa szlacheckiego oraz program reform spolecznych zmierzajacych az do

zmian w calej stosunkach feudalnych.

-Reformy: Staszic („Uwagi morzem zyciem J. Zamojskiego―: zredukowanie uprzywilejowanie szlachty, reformy sadownictwa, oswiaty (przestrogi dla

Polski), zrownanie norm mieszczan pochodzace z prawami szlachty i magnaterii), Kollataj (wznowienie wladzy mistrza, wniesienie liberum veto, reforma

podatkowa, stworzenie w sejmie II izby przeznaczonej dla mieszczan, uzbrojenie armii).

-„Powrot posla― Niemcewicza.

80, 85. Udowodnij, ze „Powrot posla― Niemcewicza to komedia polityczna.

Utwor nasz powstal w trakcie kilkunastu dzionki, w czasie spacji w obradach Sejmu Duzego (na przelomie X jak i rowniez XI 1790 r. ). Ma pan charakter

swietny – zachowana zostala regula trojjednosci: wysilku, miejsca jak i rowniez akcji, niedostatek jest takze scen masowych, calosc natomiast

utrzymana jest w 1 konwencji. „Powrot posla― pozostal napisany dzieki zamowienie obozu reform. Niemcewicz chcial dzieki temu wplynac na

renome publiczna jak rowniez na postawe polityczna konkretnych poslow.

Dzielo ukazal spor miedzy sarmackimi konserwatystami zas zwolennikami reform. Niemcewicz wykazal koniecznosc jak i rowniez nieuchronnosc

przemian ustrojowych Lokalny, osmieszyl pracownik obozu konserwatywnego, chcac przysporzyc jak najwiecej zwolennikow pro krolewskiemu jak i

rowniez patriotycznemu obozowi reformatorow. W tym celu posluzyl sie typowym dla komedii politycznej chwytem jak i rowniez ukazal chwatow

jednoczesnie okreslonych jako pozytywni (patrioci) jak i rowniez negatywni (konserwatysci). Naturalna konsekwencja takiej czarno bialej prezentacji

przedstawionego otoczenia jest splycenie sylwetek psychologicznych postaci: herosowie ograniczaja sie do wyglaszania monologow jak i rowniez

toczenia rozwiazan fabularnych prezentujacych jednostkowe poglady jak rowniez racje polityczne. Oczywiscie wam „dobrzy― pozostana

przedstawieni jak prawi jak i rowniez wzorowi obywatele, ci „zli― zas jak durnie jak i rowniez pozbawieni honoru dranie. Pozytywni czyli zwolennicy

obozu reform to: Podkomorstwo, Dobrobojscy jak i rowniez ich syn Walery, Teresa (wychowanka Podkomorzego i swoim zony). Nastepnie ich wrogowie

to: tata Teresy – Starosta Gadulski, jego zona Staroscina i Szarmancki.

Caly kawalek jest wypelniony szeregiem dyskusji, rzeczowych, dzieki tematy obyczajowe i polityczne; Podkomorzy bedac oredownikiem reform, w

dyskusji wytyka problemy, jakie tworzy szlachta: liberum veto jak i rowniez "zlota wolnosc szlachecka" uwaza za to, jak doprowadza az do upadku

Lokalny, podobnie jak samowola, prywata jak i rowniez egoizm, ktory wysysa kazde sily zyciowe z Rzeczypospolitej; ma nadzieje ujrzec u schylku swego

zycia silna i wyzwolona z pod obcych wladcow ojczyzne; denerwuje go postepowanie Gadulskiego, ktory wiele mowi, ale zwykle bez sensu; zadziwia sie,

ze Starosta zezwala na kazde dziwne zachcianki swojej zony (modnej); wreszcie okazuje sie, ze Podkomorzy nie jest goloslowny: uwalnia z poddanstwa

swoich chlopow, chcac uczcic malzenstwo Walerego z Teresa;

Walery jest natomiast skontrastowany z Szarmanckim; on wraz ze Starosta Gadulskim sa przedstawicielami obozu konserwatywnego; Gadulski jest

zwyklym szlachcicem, odrzucic respektujacym zasad moralnych, kierujacym sie rzadza pieniadza (gotowy jest wydac corke przymusem za partner, aby

jedynie nie musiec placic posagu; cechuje jego bezmyslne gadulstwo, zrzedliwosc, swarliwosc; Krasinski uosabia jego niedostatek zainteresowania

wiedza, za to duze zainteresowanie pijanstwem, lenistwem jak i rowniez rozpusta; tez jest poslem na sejm (niestety); elekcje, chaos, liberum veto,

konfederacje uznaje zbyt swiete uprawnienie szlachty, do ktorego mozna bez watpienia niezle zapracowac; Szarmancki jest czlowiekiem, ktory roztrwonil

wlasnosc rodzicow dzieki zagranicznych wojazach, totez chce zlapac szanse finansowa, jak na przyklad moze byc Teresa; gdy dowiedzial sie, ze posagu

odrzucic otrzyma, opuscil dom Podkomorzego bez zalu; podroze obce niczego jego nie nauczyly, niczego ciekawego sie odrzucic dowiedzial

81. Omow kluczowe kierunki artystyczne w literaturze i sztuce oswiecenia.

Literature polskiego oswiecenia charakteryzuje sie zazwyczaj w dzialach trzech pradow literackich: klasycyzmu, sentymentalizmu jak i rowniez rokoka.

Klasycyzm kladl nacisk na przedmiotu spoleczne, wyznaczal wiec poezji cele utylitarne, stawial zanim nia zlecenia dydaktyczno-moralizatorskie

wyrastajace z przeswiadczenia o rozleglej roli slowa jako narzedzia oddzialywania dzieki spoleczenstwo. Istota klasycyzmu byla „sztuka poetycka―.

Sentymentalizm kladl nacisk dzieki indywidualna kondycje czlowieka. Wplyw na rozwoj tego stylu mialy preferencje J. J. Rousseau, ktory glosil, ze

cywilizacja odrzucic sprzyja progresowi czlowieka jak i rowniez ze najszczesliwszy bylby powrot czlowieka az do natury. Sentymentalizm wprowadzal

wrazenie – byla to namietnosc, a takze melancholie, zadume, zal. Popularna stala sie poezja pasterska, poezja milosna. Przedstawiciele

sentymentalizmu interesowali sie natura jak i rowniez przeszloscia narodowa.

W Polsce literature sentymentalizmu wyznaja, wyrazaja F. Karpinski i F. Kniazin.

Rokoko – puder on najmniejszy udzial w calej tworzeniu dorobku pismienniczego charakterystycznego dla wytwornej i subtelnej niejako rozrywkowej

tworczosci. Esencja jego stalo sie rozumienie olsniewajaca jako wartosci podstawowej, dajacej przyjemnosc obcowania z wytworami sztuki. Procz

literatura rokoko najpelniej zostalo zrealizowane w calej malych postaciach architektonicznych jak i rowniez architekturze palacowej i salonowej

wnetrznosci, w calej eleganckiej ornamentyce, lekkosci jak i rowniez dekoracyjnosci wystroju, w porcelanowych bibelotach, w calej malarskich

miniaturach, milosnej tematyce obrazow francuskich mistrzow: Jeana Watteau, Francois Bouchera.

82. Zycie umyslowe i kulturalne w oswieceniu.

Oswiecenie w Polsce trwalo od chwili 1730 az do 1822. startuje sie w czasie saskim okresem prekursorskim. Sekcja wowczas Stanislaw Konarski, ktory

wypowiada sie w kilku dziedzinach egzystencji:

-w sytuacjach politycznych pisze dzielo: „O skutecznym rad sposobie―, zachodzi przeciwko liberum veto

-wielkie zaslugi polozyl Konarski w dziedzinie szkolnictwa. Po 1740 wlozyl na fallusa szkole dla mlodziezy szlacheckiej Collegium Nobilium i wprowadzil

tam nowe metody ksztalcenia. Byl pan pijarem jak i rowniez z swoim inicjatywy przeprowadzono reformy szkol pijarskich. Reforma szla ku ograniczenia

laciny na rzecz slownika polskiego

-w 1741 r. oglosil utwor „O poprawie wad wymowy― – pracowal on morzem poprawnoscia slownika, zwalczal XVII wieczne makaronizmy.

W 1749 roku S. Leszczynski wydal dzielo „Glos wolny wolnosc ubezpieczajacy―, w ktorym domagal sie skorygowania zasady liberum veto, sposobu

elekcji krola, rozbudowania armii.

Po 1747 r. oddano az do uzytku publicznego potezne zniwa Biblioteki Zauskich, biblioteka stala sie centrum mysli naukowej kraju. Na sejmie

konwokacyjnym w calej 1764 r. krolem Lokalny zostal wskazany Stanislaw August Poniatowski, ktory w 1765 roku wlozyl na fallusa Szkole Rycerzy.

Komendantem szkoly zastal Adam Czartoryski. Szkola nie tylko przygotowywala do sluzby wojskowej, jednak rowniez dawala gruntowna jak i rowniez

wszechstronna wiedze oraz rozwijala postawy patriotyczne i moralne. W 1765 roku powstalo czasopismo „Monitor― wzorowane dzieki angielskim

„Spektakorze―, wydawane stalo sie dwa razy dzieki tydzien. Nazwane czasopismem moralnym stal sie glowna trybuna programowania reform.

Redagowany w calej pierwszym sezonie przez Ignacego Krasickiego korzystal z pior Konarskiego, Naruszewicza. „Monitor― poruszal wiec aktualne i

rozne tematy. Na lamach tego miesieczniki pojawiaja sie nowe formy literacki i publicystyczne: esej, news, felieton, reportaz, listy az do redakcji jak i

rowniez odpowiedzi dzieki nie. Pisarze krytykuja sarmacki zacofanie postuluja nowy desen osobowy oswieconego szlachcica, biora w obrone mieszczan

jak i rowniez chlopow, odpowiadaja o problemach gospodarczych jak i rowniez politycznych Lokalny. Wydawany za sprawa 21 wielu lat. Z inicjatywy krola

w calej 1765 r. zalozono na warszawskim rynku pierwszy w calej dziejach Lokalny staly Teatr Publiczny. Wydzierzawiono dla niego gmach zwany

Operalnia, w ktorym zaczely miec miejsce trzy zespoly: francuski, wloski, polski. Team polski zadebiutowal komedia Bielawskiego „Natreci―. Po

1766 r. dla teatru zaczyna komponowac F. Bohomolec. Dyrektorem byl W. Boguslawski. W 1773 roku zaistniala KEN – pierwsze w Europie

ministerstwo oswiaty. Po wyjsciu Zakonu Jezuickiego przez papieza pozostal pewien majatek. Trusia przekazal jego na rzecz planowanej KEN. Sejm

Delegacyjny powierzyl jej calosc prac zwiazanych z organizacja szkolnictwa. Komisja zreformowala obie akademie ( Wilenska i Krakowska ), ktorym

podlegaly szkoly wydzialowe jak i rowniez podwydzialowe, te zas pelnily nadzor morzem szkolami nizszego stopnia – parafialnymi. Wiedza w szkolach

miala odbywac sie w calej jezyku naszym. Komisja zdawala sobie sprawe, ze w celu zapewnienia stosownego poziomu nauki potrzebne sa dobre ksiazki

dlatego w calej 1775 r. powolana Obecnosc do Ksiag Elementarnych, ktorego celem stalo sie opracowanie jak i rowniez wydanie nowatorskich

podrecznikow szkolnych. KEN przetrwala do 1794 roku.

Po latach 1770-88 odbywaly sie „Obiady czwartkowe― – spotkania towarzysko kulturalne organizowane za sprawa samego mistrza. Brali w calej

nich udzial miedzy innymi: Krasicki, Naruszewicz, Trembecki, Zablocki. Dyskutowano o sytuacjach literatury jak i rowniez sztuki, omawiano projekty

reform. Nieoficjalnym narzadem literackim obiadow czwartkowych staly sie „zabawy mile i pozyteczne― (1770-77) pod redakcja Naruszewicza.

88. Omow cechy poematu heroikomicznego dzieki przykladzie „Monachomachii― J. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Gatunek nasz przezywal szczegolnosc popularnosc w czasie oswiecenia, jednak jego dzieje

siegaja V w. p. n. e., w ktorym zaistniala „Batrachomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy „Iliade― Homera.

Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy w calej sobie skladniki bohaterskie jak i rowniez komiczne. Rezultat komiczny

osiagniety zostaje poprzez celowe wykorzystanie kontrastu miedzy blaha zawartoscia, niewiele znaczacymi wydarzeniami zas powaznym jak i rowniez

podnioslym rodzajem przedstawiania jak i rowniez stylem wypowiedzi. Trescia „Monachomachii― jest wojna mnichow, ktora wybucha miedzy

zakonem dominikanow i karmelitow. Mnisi wojuja za pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod duzej wrzaw jak i rowniez rumoru. Godzi

zwasnionych przed chwila puchar, jak wiele trunku mogl zmiescic, na widok ktorego kazdy walczacy zamilkli: zgoda. Poeta opisuje wojne stylem

calkowitym patosu, opiewajac narody zanim bitwa, wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki. Opisujac jak na przyklad sceny

batalistyczne, np. „wojne domowa spiewam wiec jak i rowniez glosze, wojne okrutna, bez broni jak i rowniez miecza―, „juz sie wymykal –

wowczas kuflem od chwili wina legl z slawnej reki ojca Zefiryna―. Zamiarem utworu jest osmieszenie stosunkow panujacych posrod duchowienstwa,

np. pijanstwa, klotliwosci, lenistwa.

89. Wyjasnij, z jakiego powodu Wielka Improwizacje interpretuje sie jako termin buntu prometejskiego.

W Wielkiej Improwizacji odkrywamy zycie wewnetrzne Konrada. Frakcja pierwsza tamtego poematu na temat charakterze konfesyjnym to wspanialy

hymn dzieki czesc poezji. Konrad – romantyczny poeta – posiada poczucie mocy, jest tworca, gra dzieki gwiazdach jak na przyklad na instrumencie.

Czuje sie wiekszy, silniejszy, wrazliwy jak i rowniez rozumniejszy od chwili innych poetow, medrcow, prorokow – odczuwa sie rowny Bogu. Podlozem

jego macy jest namietnosc, ogarniajaca pelny narod. Po imie tej milosci zada od Boga wladzy morzem duszami ludzkimi: „Daj jest rzad dusz! ― –

krzyczy w calej uniesieniu. Tej pragnienie potegi bliskie jest tyranii. Traktuje narod przedmiotowo, chce jego sobie podporzadkowac, oczywiscie dla jego

porzadna. Pycha popycha go az do bluznierstwa. Zarzuca Bogu, ze nie jest miloscia a jedynie madroscia. Po pogladach Konrada pojawia sie i oskarzenie

Boga na temat zlo panujace na swiecie. Po swym buncie przeciw Bogu bohater przypomina mitycznego Prometeusza, ktory tez poswiecil sie dla

porzadna ludzi. Konrad jest dlatego indywidualista, samotnie pragnacym zmienic swiat. Mimo szlachetnych intencji jest zmuszony na kleske, bo jest sam.

Prometeizm polski jak i rowniez romantyczny opiera sie wiec dzieki buncie wybitnej samotnej jednostki przeciwko Bogu, silom fauny i flory i

ograniczeniom wolnosci czlowieka w reputacja szczescia ludzkosci, narodu, dla ktorych Prometeusz jest gotow poswiecic sie, cierpiec. Jest to punkt

szczytowy romantycznego indywidualizmu, potem przechodzi on w calej pyche jak i rowniez megalomanie. Dlatego w

III cz. „Dziadow―, gdzie pozostal zaprezentowany, pozostaje przezwyciezony.

93. Zaprezentuj „Kordiana― i Grob Agamemnona― J. Slowackiego jak glos w calej dyskusji na temat oceny powstania listopadowego.

Po dramacie Slowackiego „Kordian― nie istnieje obrazu powstania, jest jedynie proba marki ruchu listopadowego i powodow jego katastrofy. Nalezy

zaznaczyc, ze przyrzadzania do powstania Slowacki obserwowal sam na warszawskim rynku, potem udal sie az do Paryza, porzadnych uczestniczyl w

calej wielkiej dyskusji na temat powstania, jaka toczyla sie w bazie polskich czasopism emigracyjnych jak i rowniez na zebraniach ugrupowan

politycznych. Dlatego pokusil sie pan o ocene ideologii powstancow i biegu wypadkow. Po utworze tymze Slowacki chcial dac odpowiedz na testowanie

dlaczego powstanie listopadowe upadlo, jaka role powinna spelniac tworczosc poety narodu naszego.

W „Przygotowaniu― poeta dokonal krytycznego trybunalu przywodcow powstania „z piekla rodem― zrobionych w diabelskim kotle za sprawa

zgromadzenie piekielne. Stworzone za sprawa nich postacie; Czartoryskiego, Niemcewicza, Chlopickiego, Lelewela, Krukowieckiego,, Skrzyneckiego

oraz zbiorowo ukazanych poslow sejmowych jak i rowniez kadre oficerska ocenil Slowacki krytycznie, otwarcie sugerujac, ze rzady takich ludzi dawny

jedna pochodzace z przyczyn katastrofy. Ale odrzucic jedyna.

Swiadectwo III „Spisek koronacyjny―. Zamiarem spisku jest zamach dzieki cara. Spoleczenstwo jest w calej tej sprawie podzielone. Jedynie mlodzi

oficerowie pragna bitwy. Kler jest zachowawczy – proponuje cierpietnicza ideologie jak i rowniez modly bedaca sposobem dzialania. Szczep,

reprezentowany za sprawa zolnierza, starca, nieznajomego – stanowi za to grupe, ktora nienawidzi cara i pragnie powstania, jednak potrzebuje

wodzow. Wynik glosowania, ktore posiada przesadzic na temat zamachu trzeba negatywnie. Kordian sam dlatego wyrusza, aby zabic tyrana, lecz ponosi

kleske. Jest dozwolone zatem w calej dramacie odczytac caly tok powstania:

1-wsza. Przygotowanie ( przywodcy jak i rowniez rozmowy spiskowe )

2. Podzial glosow i pogladow wsrod spoleczenstwa

3. Szalenczy, jednostkowy atak ( atak Kordiana )

4. Kleska ( porazka Kordiana jak i rowniez calej koncepcji ).

Slowacki najwyrazniej wystawia zrywowi, jakim bylo powstanie listopadowe, negatywna note. Krytykuje przywodcow jak i rowniez podzial spoleczenstwa,

ukazuje bezsens dzialan jednostkowych i zle obliczonych, odrzucic sam czyn patriotyczny. Patriotyzm mlodych, katalogow pragnienie wolnosci jest tutaj

oceniane jak bardzo wartosciowe i rychlej wytyczamy rozgoryczenie z powodu, ze taki zachwyt zostal wyrzucony w bloto, niz krytyke dzialan mlodej,

powstanczej szlachty.

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od chwili narodu ofiar jakich odrzucic znala dotad historia Lokalny. Krytykowal ludnosc, ktoremu zabraklo

zdecydowania w calej walce na temat niepodleglosc. Poeta uwazal, ze dla zwyciestwa idei wolnosci lepiej poswiecic caly narod, niz uchronic go (

„smutne pol-rycerzy-zywych ) dla zycia w calej niewoli. Dlatego powoluje sie na bohaterska zolnierska postawe spartanskiego mistrza Leonidasa, ktory

jest przykladem patriotycznej ofiary, zlozonej pochodzace z wlasnego egzystencji. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi sile rozwojowa przeszlosci

i postepu. Poeta nawiazuje do tradycji bohaterskich Grekow, zestawia kleske powstania listopadowego z Cheronea.

95. Udowodnij niesmiertelnosc obszernych idei na podstawie tworczosci Norwida.

Posrod wierszy lirycznych Norwida mozna odroznic grupe utworow pamieci obszernych ludzi. Czyny tych placowek wyprzedzaly epoke – odrzucic byly

dlatego rozumiane jak i rowniez doceniane za sprawa wspolczesnych. Dopiero po smierci toczono boje o slawe po tych propozycji lub stanowiska

pochowku. ―. Charakterystyczne, jest takze to, ze mowi o tych propozycji w momencie katalogow smierci albo po smierci. Smierc uwydatnia dopiero

katalogow wielkosc. Poeta uwaza, ze moment smierci czlowieka umozliwia przekazanie swoim dorobku ludzkosci.

Wiersz „Bema pamieci zalobny rapsod― dedykowany jest pamieci gen. Jozefa Bema, bohatera powstania listopadowego. Norwid odrzucic opisuje

doglebnego pogrzebu Bema, ale hhg poetycka wizje pogrzebu, stworzona na uklad pogrzebow dawnych wodzow germanskich lub slowianskich. Zalobny

orszak idzie bardzo dlugo niosac rekwizyty, nareszcie dochodzi az do grobu, w calej ktory odrzucic sklada cialka bohatera. Jest to symbol przezycia

idealow Bema - bitwy o niepodleglosc. Owa idea pozostaje niesmiertelna dopoki „Serca zemdlale ocuca - plesn z oczu zgarna narody... ―. Przebiega

cudowne zwyciestwo ducha Bema nad pograzonym swiatem, oddane w aluzji do biblijnej opowiesci na temat zdobyciu Jerycha.

Wiersz „Do obywatela Johna Browne’a― posiada charakter listu. Poslancem jest mewa. Norwid piszac wiersz nie wie badz dotrze pan do

odbiorcy przed smiercia. Pojawia sie motyw powatpiewania czy zastanie Stany Zjednoczone jako panstwo wolnych osoby, bo zejscie Browne’a jest

zaprzeczeniem wolnosci. Stany Zjednoczone, o ktore walczyl Kosciuszko, ojczyzna Waszyngtona splamila sie taka egzekucja. Pojawia sie motyw

przyszlosci, w ktorej „syn kata― - nastepne pokolenie rowniez odrzucic bedzie pokoleniem ludzi porzadnych, prawych jak i rowniez uczciwych.

Zapowiedz przesladowan Murzynow. „Noc zmierza - czarna noc z twarza Murzyna―. Po ostatnich wyrazeniach utworu:

„Bo piesn zanim dojrzy, czlowiek nieraz skona

A nizli skona piesn, narod pierw wstanie―

Dzwieczy nuta nadziei, ze tworczosc poetycka moze przetrwac historie jak i rowniez budzic az do walki narody. Ale zanim wielka idea Browna bedzie

przez roznych pojeta, wielu jej obroncow zginie.

Wiersz nie „Fortepian Szopena― utrwala znaczenie kompozytora dla kultury swiata, swoim wielkosci. Muzyka Chopina jest przedstawiona za sprawa

Norwida jak ziemskie uzupelnienie piekna dojrzalego. Ma pan sile podnoszenia rzeczywistosci az do idealu, nieosiagalnego dla ludzi. Esencja sztuki

Chopina jest to, ze wywodzi sie ona pochodzace z ludowosci, sztuka to „doskonale wypelnienie― - nieosiagalny byt wieczny. Idealu tamtego nie

mozna dostac ale mozna don dazyc. Muzyka czyni z osoby istoty bardzo dobre. Miara tej doskonalosci jest porownanie az do hostii. Po wierszu

zarysowuje sie spor miedzy pieknem doskonalym - norwidowskim dobrem, a zolnierzami ciskajacymi fortepian na bruk reprezentujacymi zlo. Dochodzi az

do glosu teoria mowiaca, ze zniszczenie materialu nie jest rownowazne z zaglada wartosci. Okazuje sie byc tez w tamtym miejscu triumf:

„Ciesz sie, pozny wnuku!...

Jekly - gluche kamienie:

Wzor - siegnal bruku „

W zwiazku wraz ze smiercia Mickiewicza w Stambule w 1856 roku powstal wiersz

„Coz ty Atenom zrobil Sokratesie? ―. Okolicznosc sprowadzeni zwlok poety az do Paryza stal sie zrodlem sporow emigracji i wzbudzil refleksje

Norwida - wielcy ludzie odrzucic znajduja szczescia za egzystencji, a nawet po smierci odrzucic uzyskuja naleznej im czci. Wspomina Norwid Sokratesa,

jakiemu po smierci Atenczycy postawili statue wraz ze zlota, przypomina Dantego, jakiemu poswiecono 2 groby. Podobnej tresci byly losy Kolumba,

Kosciuszki, Napoleona. Nuta goryczy wysnuta jest pochodzace z osobistych doswiadczen Norwida. W kazdej sytuacji zyl w calej cieniu obszernych ludzi,

odrzucic doceniony, samotny, a zmarl w przytulku dla bezdomnych.

Byc moze Norwid w wszelkim przedstawionym tu wierszu pragnal pokazac, jak na przyklad wielka zaplate musi pokryc koszta kazda indywidualnosc za

swoja odmiennosc, oryginalnosc. Ale jednoczesnie bohaterowie Norwida - postacie przeciez rzeczywiste, kiedys istniejace, niosa przyszlym pokoleniom

przeslanie, ktore istniec bedzie faktycznie dlugo jak na przyklad pamiec na temat nich - przeslanie etyczne, moralne, estetyczne.

96. Omow na pewnych przykladach jakosci dramatu romantycznego.

Dramat tajemniczy jest rodzajem dramatu przeciwstawiajacym sie regulom dramatu antycznego, nawiazuje natomiast do tradycji dr. szekspirowskiego

oraz hiszpanskiego.

Np. „Dziady cz. III―

–Odrzucenie kapitalnej zasady kilku jednosci: epoka miedzy prologiem a A, takze scena wiezienna (24XII) trwa 1 miech, miejsce: akcja rozgrywa sie w

wielu miejscach: Stolica polski, Wilno, rejony Lwowa.

–wielowatkowosc np. watek mlodziezy, filomatow, na tym tle pojawia sie watek Konrada, Ks. Piotra, Nowosilcowa.

–kompozycja jest luzna: nie ma ciaglosci, kompozycja epizodyczna: poszczegolne sceny maja charakter rozbudowanych epizodow – uklad otwarta.

–wprowadzenie na scene elementow fantastycznych: ludowosci, aniolki, diably, duchy, archanioly.

–Bohaterem dr. jest wybitny samotnik, indywidualista, buntownik, czlowiek walczacy o wolnosc ojczyzny – Konrad. Nieszczesliwy wypadek rom.

mieszal konwencje jak i rowniez gatunki literackie, pojawialy sie wiec w granicach jednego utworu partie liryczno – dramatyczne i epickie np. elem.

liryczne: duze monologi w calej Wielkiej Improwizacji i piesni w scenie wieziennej. Czesci epickie: basni

Nastroj: powazny (np. Wlk. Improwizacja), tragiczny (scena Mezczyzna Senator – watek niewiasta Rolinsonowej), humor, dowcip, ironia (np. spanie

senatora), spoczynku, ciszy (np. dom wiejski pod Lwowem).

97. Porownaj spojrzenie dzieki historie narodowa w „Grobie Agamemnona― J. Slowackiego jak i rowniez Potopie H. Sienkiewicza.

„Grob Agamemnona―

Po „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar jakich nie znala dotad przygoda Polski. Krytykowal spoleczenstwo, jakiemu zabraklo

zdecydowania w walce o niepodleglosc. Poeta uwazal, ze dla zwyciestwa idei wolnosci swietnie poswiecic pelny narod, anizeli ocalic jego ( „smutne

pol – rycerzy – zywych―) dla zycia w calej niewoli. Dlatego powoluje sie na bohaterska, zolnierska postawe spartanskiego mistrza Leonidasa, ktory

jest przykladem patriotycznej ofiary, zlozonej pochodzace z wlasnego egzystencji. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi sile rozwojowa przeszlosci

i postepu. Slowacki Poddal ostrej wycenie szlachte polska, ktora obarczyl wina zbyt upadek powstania listopadowego. Skrytykowal ow „czerep

rubaszny―, ktorym przykryta jest „anielska dusza narodu―. W mniemaniu podmiotu lirycznego konserwatyzm szlachecki hamowal dzialalnosc sil

politycznych o charakterze demokratycznym jak i rowniez postepowym.

„Potop―

Przedstawiajac w calej „Potopie― obie plaszczyzny historyczne, historie wspaniala, zwiazana pochodzace z najazdem Szwedow, oraz historyjke

obyczjowo-prywatna, odtwarzajaca fikcyjne losy postaci - Sienkiewicz odrzucic oddzielal katalogow od wlasnej osoby, dzieki czemu dzieje ulegaja

zdynamizowaniu. Swiat powiesciowych postaci to przede wszystkim otoczenie szlacheckie. Sposrod tej warstwy wywodza sie bohaterowie jak i rowniez

zolnierze walczacy o niepodleglosc Rzeczpospolitej. Pierwotnego kreacje wzorowane sa dzieki ugruntowanych za sprawa tradycje stereotypach

polskosci. Wyposazyl je dlatego autor w calej wartosci na przyklad: patriotyzm, wiernosc, odwaga, oraz przywiazanie az do panstwa jak i rowniez

monarchy. W celu Sienkiewicza swoim bohater na temat wyrazistych wlasciwosciach stawal sie podstawa kontaktu z czytelnikiem, dlatego tez postacie

sa nieskomplikowane, autor uwypukla kilka zasadniczych typow katalogow charakteru. Wlasciwosci typowe sa najlepiej zauwazalne w charakterystyce

Zagloby, glownego sprawcy powiesciowego komizmu, ktory to komizm spelnia dla przykladu funkcje rozbrojenia patosu jak i rowniez grozy, otoz

posrednio towarzyszy „krzepieniu serc―.. W tym utworze poeta ujawnil obraz slusznej i sprawiedliwej walki obronnej prowadzonej pochodzace z

obcym najezdzca przez pelny narod naszego kraju oraz cenzurka grozy lokalizacji miasta naszego kraju w trakcie najazdu. Pokazanie wojny wraz ze

Szwedami jak ogolnonarodowego powstania przeciwko zaborcy stanowi najogromniejsza wartosc

wiekszosc. Wyszukaj utwory polskiego romantyzmu odnoszace sie do marki powstania listopadowego.

1. 2. 3J. SLOWACKI „ KORDIAN―

Dramat „Kordian― stara sie dociec przyczyn upadku powstania Podkreslajac wielkosc jak i rowniez szlachetnosc prac powstanczego pokolenia

Slowacki ukazywal jednoczesnie swoim moralna jak i rowniez polityczna niedojrzalosc, nieumiejetnosc stworzenia nowej etyki walki na temat wolne

panstwo bez mistrza, brak odwagi, by siegnac po wladze polityczna. Przez biografie Kordiana ukazywal tragizm tego pokolenia.. Przy-czy¬na upadku

powstania byla nieudolnosc wodzow wobec caratu, strach zanim rewolucja, ktory ujawnil sie w wypo¬wie¬dzi pre¬zesa w calej scenie spisku.

Samotna batalia szlachetnych patriotow, ktorzy sadza, ze poswiecaja sie dla na¬rodu, nie moze przyniesc zwyciestwa. Bezsens takiego rodzaju

pogladu uswiadamia Kordianowi doktor, pod kto¬rego postacia skrywa sie szatan. Naczelna przyczyna byla samotnosc powstancow, ktorzy wierzyli

tylko we wlasne moce i izolowali sie od chwili mas. Slowacki podjal polemike z pogladami romantykow, ze poeta mo¬ze byc przy¬wod¬ca narodu w

calej walce. Ukazujac szeroko podstawy kleski patrzyl z duzym niepokojem dzieki perspektywe odzyskania niepodleglosci. Przerazala go popowstaniowa

beznadziejnosc jak rowniez brak religii narodu we wlasne sposobnosci. W Kordianie przeciwstawil sie Mickiewiczowskiej optymistycznej interpretacji

katastrofy w dzialach wznioslego nieszczescia i mesjanistycznego powolania narodu. Dramat pomimo ze nie od¬¬wo¬ly¬wal sie klarownie do

powstania, zawiera wiele aluzji jak i rowniez mozna zwazac go zbyt utwor na temat powstaniu.

J. Slowacki „ Grob Agamemnona―

W utworze poeta porownuje powstanie listopadowe do bitwy pod Cheronea, w ktorej Grecy poniesli kleske w walce z Macedonczykami i utracili

niepodleglosc. Slowacki pokazuje wizje mknacego za sprawa Grecje konia i zaden Polak nie istnieje prawa zachowac sie pod Termopilami, porzadnych

Grecy walczyli z Persami. Bitwa ta to symbol najwiekszego mestwa i oddania dla ratowania ojczyzny. Na nieszczescie Polakom tamtego brak. Poeta

nakreslil wizje nowej, wolnej Polski - narodu zjednoczonego i integralnego wewnetrznie. Nie szczedzac slow oskarzajacych rodakow wyznaje: „Mowie -

bom smutny - i sam pelen winy―. Slowacki przyznaje sie, ze nie wyzebral udzialu w calej powstaniu, otoz identyfikuje sie z ludem - oskarzajac siebie

posiada prawo oskarzac siebie posiada prawo oskarzac caly narod.

1. 3A. MICKIEWICZ III CZESC,, DZIADOW―

Przyczynami pisania utworu dawny miedzy innymi: upadek powstania listopadowego i nieobecnosc w nim poety, proba lekcje stanowiska wobec

powstania jak i rowniez poczucie odpowiedzialnosci za losy ojczyzny. Obrazu walk odrzucic odnotowano, autor pokazuje nam tylko represje

popowstancze ( wydarzenia pochodzace z 1823 r., zwiazane pochodzace z procesem filomatow i filaretow w Wilnie ). Na temat przebiegu walk mozemy

zostac poinformowanym z zaleznosci naocznych swiadkow – harmonijne z prawda historyczna. Wystepuja takze liczne postacie historyczne, w tym

takze Nowosilcow. Mozemy tez odnalezc obrazy spoleczenstw naszego i rosyjskiego. A. Mickiewicz stworzyl nieszczescie o cierpieniach, walce jak i

rowniez tragedii narodu przesladowanego z kolei, ze zadal wolnej ojczyzny.

99. Sformuluj kodeks moralny romantykow na podstawie o II i IV czesc,, Dziadow―.

II frakcji,, Dziadow―

Zawarty jest problem winy jak i rowniez kary rozpatrywany z punktu widzenia poczucia sprawiedliwosci ludu; pojawiajace sie duchy opowiadaja o

mekach, jakie wytrzymuja w zaleznosci od win, popelnionych zbyt zycia, zas Guslarz wypowiada przestrogi moralne i chor je mowi. A. Mickiewicz

pokazuje w calej utworze ludowe prawdy moralne i podporzadkowanie sie katalogow rygorom:

-Wedlug przestrogi wypowiedzianej przez najmlodszych, aby dostac pelnie czlowieczenstwa i wepchnac sie do nieba, trzeba zaznac w zyciu doczesnym

cierpien jak i rowniez goryczy. Lekkie zycie na calym swiecie wsrod nadmiaru, zabaw jak i rowniez pieszczot odrzucic uprawnia az do uzyskania

szczescia wiecznego.

-W mysl przestrogi wypowiedzianej za sprawa lud po ukazaniu sie widma pana, nie wolno krzywdzic drugiego czlowieka jak i rowniez patrzec obojetnie

na czyjes cierpienie. W celu widma pana nie ma obecnie zadnego ratunku, bo zbyt zycia odrzucic postepowal jak na przyklad czlowiek.

-Przestroga dziewczyny poucza, ze pod zadnym pozorem nie wolno uciekac az do ludzkiej, ziemskiej milosci. Wypada rozumiec odczucia innych,

odrzucic kpic pochodzace z nich jak i rowniez samemu umiec kochac.

IV czesci,, Dziadow―

Przyczyna powstania II jak i rowniez IV frakcji,, Dziadow― byla miedzy innymi nieszczesliwa milosc poety do Maryli Wereszczakowny. Wyrazem jego

nieszczescia z powodu jest postac Gustawa, Ktory posiada romantyczny stanowisko na swoistosc milosci. Dusze kochankow, podlug niego, sa

przeznaczone dla siebie przez Boga i scalone na wieki. Zakochanych na calym swiecie nie zdolali byc wraz z powodu rozniacych ich stanow

spolecznych, roznic majatkowych jak i rowniez nieprzychylnosci spoleczenstwa. Gustaw buntuje sie przeciwko obyczajom, przesadom i konwencjom

krepujacym odczucia i odbierajacym ludziom uprawnienie do prywatnego szczescia jak rowniez szydzi pochodzace z tych jacy w zdobyciu bogactwa

upatruja szczescie. Wedle nauki moralnej wypowiedzianej za sprawa Gustawa nielatwo jest czlowiekowi osiagnac zbawienie wowczas, kiedy za

egzystencji zazna pan szczescia ziemskiego, bo tego typu fakt tez opoznia jak i rowniez utrudnia droge do szczesliwosci wiecznej.

100. Omow P. Tadeusza Zas. Mickiewicza jak romantyczna epopeje narodowa.

Dzielo sztuki A. Mickiewicza mozna okreslac epopeja, spelnia bowiem istotne wymagania rodzaju.

Epos:

-zaczyna sie inwokacja (rozwinieta apostrofa) proszac w calej niej na temat natchnienie, pomoc w sporzadzaniu dziela

-sklada sie pochodzace z ksiag (dwanascie ksiag)

-napisany stylem podnioslym

-pisany heksametrem - w Polsce to 13 - zgloskowiec, sylabowiec, wraz ze sredniowka po siodmej sylabie

-narrator jest wszechobecny, wszechwiedzacy i obiektywny

-pojawiaja sie liczne opisy, zarowno statyczne, jak i dynamiczne

-posiada porownania homeryckie

-posiada rekordacja (opoznienie) - celowe odsuwanie jak i rowniez opoznienie dzialaniu - poglebianie ciekawosci czytelnika (np. opisy przyrody, nieba,

obyczajow, strojow, opowiesci Wojskiego)

-bohater jest zbiorowy - szlachta

-ukazuje losy wybieranej grupy chwatow ( sa nimi zwykli, przecietni osobistosci, przedstawiciele przewaznie sredniej szlachty, choc pojawia sie takze

arystokracja jak rowniez drobna szlachta zasciankowa)

-ukazuje obraz egzystencji narodu albo klasy spolecznej w zasadniczym i przelomowym momencie historycznym (kampania napoleonska – marsz

Napoleona dzieki Moskwe).

Brak jest otoczenia antycznych bogow ( zanika dwuplanowosc dzialaniu - otoczenia bogow jak i rowniez ludzi ). Zamiast tamtego jest burza, ktora

zastepuje moce olimpijskie