matura focus 3 teachers book pdf

( matura_focus_3_teachers_book_pdf.pdf )

http://www.extrafiles.be/hp/matura_focus_3_teachers_book_pdf#

Podobne: matura focus 3 teacher's book pdf, matura focus 2 teacher book pdf, matura focus 1 teacher's book pdf,

matura focus teacher's book pdf, matura focus teacher book pdf, matura focus 3 teacher's book,

matura focus 3 teacher book, matura focus 2 teacher book, matura focus teachers book,

1-wsza. Wyjasnij przeswiadczenia: tragizm, katharsis, fatum, odwolujac sie az do tragedii greckiej.

Tragizm – zderzenie dwoch rownorzednych racji, ktore na nieszczescie wzajemnie sie wykluczaja. Inaczej mowiac: stan rzeczy, w ktorej nalezy bedzie

zadecydowac pomiedzy tymi racjami i kazda decyzja doprowadzi az do katastrofy. Tragizm jest esencja tragedii greckiej.

Np.: Tragizm „Antygony― – Sofokles.

Antygona musi zadecydowac miedzy dwoma racjami, pochodzace z ktorych dwie sa tak samo wazne i sprzeczne ze soba. Jako wierna siostra, wierna

prawu boskiemu, czuje sie zobowiazana az do pochowania i uczczenia zwlok brata Polinejkesa. Jesli owego nie uczyni, nie tylko organizm zmarlego

zostanie pohanbione, lecz wedlug wierzen religijnych Grekow dusza Polinejka nie zazna spokoju.

Swoja droga Antygona wejdzie w spor z uprawnieniem panstwowym, albowiem Kreon zabronil pod kara smierci pochowac Polinejkesa, majac na uwadze

go zbyt zdrajce.

Wybierajac pomiedzy posluszenstwem prawu boskiemu, a rozkazowi krolewskiemu, Antygona wybierze, harmonijnie ze wlasnym sumieniem, ustawa

boskie i wypelni obowiazki siostry, kochajacej zmarlego brata. Poniesie za to smierc.

Katharsis – uchwycenie to znaczy doslownie „oczyszczenie―. Jest to funkcja oczyszczajaca, jaka przypisywal tragedii Arystoteles. Widz sledzacy

zdarzenia dzieki scenie puder doznac wlasciwego oczyszczenia – poprzez przezycie litosci (gdy patrzy dzieki cierpienie niewinnego) i trwogi (gdy widzi

podobienstwo miedzy cierpiacym zas soba). Katharsis byla najprawdopodobniej rozumiana nie jako uszlachetnienie uczuc widza, lecz jako wyzwolenie

jego od tych propozycji. Losy bohatera tragicznego stymuluja odbiorce az do niezmiernie intensywnego przezycia litosci i trwogi, a w ten sposob

pozwalaja jemu sie od chwili nich oswobodzic i dostac spokoj lezacy wewnatrz. Katharsis polega na tym, iz widz przezywa „litosc i trwoge―,

zwazajac na akcje tragedii. Oficjalna (jezeli istniejemy widzami) milosierdzie wzbudza klopoty czlowieka niewinnego, natomiast trwoge – nieszczescie

czlowieka, ktory to jest az do nas podobny.

Starozytni stworcy ukladali fabuly tragedii myslac o tychze celach.

Fatum – odmiennie los badz przeznaczenie. Dawni Grecy wierzyli, ze czlowiek ma przypisany z gory, zaprogramowany z gory los, bieg wydarzen w

zyciu, ktorych nie da sie uniknac. Wlasnie fatum decydowalo na temat dziejach Kreona czy Edypa. To, jakie mozliwosci zostalo powiedziane przez

bogow, przepowiedziane za sprawa wyrocznie musi spotkac jednostki i nie istnieje od tego ucieczki. Jest to na ogol zapowiedz klopoty. Przykladem beda

dzieje rodu Labdakidow – od chwili Lajosa wedlug Antygone.

Mitologia posiada „specjalne― bostwa przeznaczenia. Sa to: Pawki, Sybille, Mojry i w typie rzymskim bostwo – Fatum.

Katharsis - oczyszczenie. Tragedia antyczna miala oddzialywac na reakcje i emocje odbiorcow. Poczatkowo, muzyka i taniec powodowaly u Grekow

oczyszczenie srodku z win i do niej wyzwolenie. Arystoteles taka funkcje przypisywal katastrofy, ktora wzbudzala w widzu „litosc i trwoge".

Fatum - zastosowanie, tragizm; nierozwiazywalny konflikt miedzy silami wyzszymi: losem, prawami historii, normami spolecznymi zas wlasnym wplywem

bohatera. Zuch jest pozbawiony mozliwosci zrealizowania pomyslnego wybrania. Dzialania swoim prowadza az do katastrofy. Staje sie on zarazem ofiara

i winowajca. Przy „Antygonie" Sofoklesa bohaterka odczuwa sie zobowiazana do pogrzebania zwlok brata Polinejkesa, jako siostra i wierna prawom

boskim. Zdecydowanie obywatelka was, musi istniec posluszna wladcy, ktory zabronil pogrzebow na rzecz zdrajcow ojczyzny. Nad rodem Labdakidow i

Antygona (corka kazirodczego zwiazku) byla takze zlozona przeklenstwo bogow. Antygona prezentowala racje serca, nie widziala ewentualnosci

rozwiazania konfliktu, popelnila samobojstwo.

2. Zinterpretuj symbole okreslonych postaw i dazen ludzkich na przekladzie Ikara, Demeter, Prometeudza, Syzyfa.

Prometeusz byl jednym z tytanow greckich. Ukradl on ogien i dal ludziom. Bogowie zemscili sie za to dzieki ludziach i zeslali im w beczce Pandory

nieszczescie, choroby i nedze. Prometeusz widzac to postanowil sprawic bogom dzieki zlosc. Do tego zabil wolu i podzielil go dzieki dwie fragmentu:

osobno zlozyl mieso i owinal te rolety w skore, oddzielnie zas kosci, nakryl je tluszczem i kazal wybierac Zeusowi, ktora czastka ludzie moga miec

skladac bogom. Zeus wybral druga czastka, myslac iz pod tluszczem jest najlepsze mieso. Odtad tylko ta czesc ludzie skladali bogom w ofierze.

Rozgniewalo to Zeusa i kazal przykuc Prometeusza az do skal Kaukazu. Codziennie sep wyjadal jemu watrobe, jaka wciaz odrastala. Prometeusz stal sie

symbolem czlowieka cierpiacego z namietnosci do jednostek, czlowieka zbuntowanego przeciwko bogom. To od chwili jego imienia powstalo ustalenie

prometeizmu a mianowicie postawy buntu przeciwko bogom, naturze w calej imie namietnosci do jednostek.

Postawe tego rodzaju realizuje Konrad, poeta pochodzace z III cz. Dziadow Adama Mickiewicza. Chce on oddac sie dla osob, narodu. Przemawia do

Boga w imieniu jednostek Nazywam sie Milion, bo zbyt miliony uwielbiam i cierpie katusze. Porownuje siebie az do Boga, dowodzi, ze posiada taka

energie jak Pan, jego piesn jest prosta dzielu Boga, a nawet ja przewyzsza Piesn to duza, piesn konstruowanie, taka piesn jest energia, dzielnosc,

takowa piesn to niesmiertelnosc! Ja czuje niesmiertelnosc, niesmiertelnosc tworze, coz Ty wiekszego mogles stworzyc Boze? Chce, azeby Bog dal mu

sila wladania ludzmi, bluzni Bogu. Twierdzi, iz jezeli Pan mu do niej nie da, to mezczyzna odwroci od chwili Niego jednostek. Konrad wydaje sie

cierpiacym patriota, dla jakiego ojczyzna wydaje sie najwazniejsza, chce sie na rzecz niej oddac.

Syzyf byl krolem Koryntu. Czesto bywal na Olimpie na ucztach. Pewnego razu Syzyf zdradzil poufny sekret Zeusa, jakie mozliwosci rozgniewalo bogow.

Wyslali wedlug niego bozka smierci Tanatosa, jednak Syzyf uwiezil jego. Ludzie przestali umierac. Bogowie wyslali Aresa, aby uwolnil boga zgonu. Jako

glownego smierc dosiegla Syzyfa. Odrzucic mogl mezczyzna jednak dojsc do was cieni, albowiem zona nie zakopala swoim ciala wedlug jego

wczesniejszym przykazaniem. Pozwolono mu wiec wrocic dzieki ziemie, azeby mogl ukarac zone. Syzyf poszedl, lecz nie wrocil. Bogowie zapomnieli o

zanim. Zyl dlugo, az w koncu przypomniano samemu o zanim i wyslano Tanatosa wedlug jego dusze. Za kare Syzyf puder wniesc duzy kamien dzieki

gore. Syzyf wzial sie do pracy, ale gdy juz byl u szczytu nagle kamien wyslizgnal jemu sie i spadl. Tak bylo zbyt drugim, 3, dziesiatym wespol. Syzyf

ciagle wznosi kamien, ale zawsze tuz przy wierzcholku on jemu sie wyslizguje. Jest symbolem pracy, dzialania nie zakonczonego sukcesem,

bezsensownego.

Zeromski w calej Syzyfowych pracach przyrownuje tok rusyfikacji dzieki ziemiach lokalnych do pracy Syzyfa. Proces ten nie byl w stanie zniszczyc

polskosci tkwiacej w calej samych Polakach.

Ikar byl synem Dedala - rzezbiarza i konstruktora greckiego. Dedal tesknil zbyt ojczyzna a mianowicie Grecja i poprosil Minosa, krola Krety, aby jemu

pozwolil powrocic do Grecji. On aczkolwiek na to sie nie zgodzil, wiec Dedal skonstruowal pochodzace z ptasich pior i wosku skrzydla doczepiane do

ramion, by w ten sposob mogl wraz z synem powrocic do Grecji. Przykazal Ikarowi, aby nasz nie wzbijal sie zbyt wysoko, albowiem wosk ma mozliwosc

sie stopic i azeby nie schodzil zbyt nisko wody, albowiem piora moga nasiaknac wilgocia. Ikar aczkolwiek nie posluchal ojca. Zachwycony wynalazkiem

wzbijal sie powyzej i powyzej i powyzej i powyzej i powyzej i powyzej... az w koncu wosk stopil sie, piora poodpadaly i Ikar spadl na ziemie. Stal sie on

symbolem czlowieka strasznego, ktorego zafascynowanie wynalazkiem wzielo gore nad zdrowym rozsadkiem. Jego utwor tragiczny, smierc nie jawi sie

byc zauwazona za sprawa nikogo.

Przy tekscie Ikar Iwaszkiewicza porownana jest forme Ikara pochodzace z Michasiem, chlopcem z ulicy w czasie walki. Tak jak Ikar lotem faktycznie

Michas zafascynowany jest ksiazka (jak Genizak) i zapomina o ryzyku. Wystepuje przyrownanie smierci Ikara do zakazuje Michasia za sprawa Niemcow.

Dodatkowo jego znikniecia nikt nie zauwaza. Pisarz stwierdza Ja jeden zauwazylem, ze Ikar utonal.

Demeter, bogini zycia i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala sie

wedlug Ziemi w calej poszukiwaniu ulubionego dziecka, lecz nie potrafila go nigdzie znalezc. Jej smutek byl tak duzy, ze deszcze przestaly padac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie oryginalne plony i glod zaczal zagladac az do ludzkich siedzib. Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre,

lecz nic nie skutkowaly namowy wysylanych az do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil w koncu i nakazal Hadesowi, azeby oddal Persefone. Krol

piekiel wypelnil to zyczenie, lecz wreczyl zonie jablko granatu, ktore po czesci zjedzone, na zawsze zwiazalo ja z panstwem cieni.

Ogromna radosc Demeter spowodowana powrotem corki wywolala na swiecie eksplozje zieleni i spiewu ptakow. Jednak Persefona musiala powracac do

partnera na trzy miesiace w calej roku, wtenczas to przyroda zamierala, zeby ponownie sie obudzic pochodzace z zimowego odretwienia. W tego rodzaju

wlasnie sposob starozytni Grecy tlumaczyli samemu cyklicznosc odmian por r..

3. Uzasadnij uniwersalizm historii greckich. Odwolaj sie az do wybranych wzorcow.

Antyk niedaleko Biblii, to podstawowe zrodlo, z jakiej wyrosla i na bazie jakiej rozwija sie cala cywilizacja (kultura, literatura, sztuka swiata zachodniego).

Sposoby nawiazan az do kultury antycznej sa rozmaite, od odwolan do historii, motywow, watkow, postaci literackich po ludzie konkretne oraz kanony i

zalozenia sztuki klasycznej (Renesans, Oswiecenie).

Mitologia jest inspiracja tworcza na rzecz wielu pisarzy, poetow. W tej plaszczyznach stanowi niewyczerpalne zrodlo historii i powodow.

Jezeli kroczy o postawy ludzkie lub wzorce dla osob fizycznych to kultura grecka wydaje sie bardzo uboga: agonistyczna badz hedonistyczna. Bogowie i

herosi greccy beda nosnikami porzadnych i niezmiennych wartosci moralnych:

•bunt a mianowicie Prometeusz

•wiernosc Penelopy

•tyrtejskie poswiecenie w calej walce

•patriotyzm - Enean

•heroizm a mianowicie trojanscy chlopcy

Postacie owe sa przyniesione niestety az do jednego wymiaru - beda archetypami wrazen i wybuduj. Mitologiczne postacie zyja w calej nowej

swiadomosci w jakims wymiarze jaki to wytworzyla literatura staropolska, europejska czy wspolczesna.

Mit wydaje sie opowiescia, jaka przedstawia i organizuje wierzenia danej wspolnoty. Mit prezentuje emocje (lek, radosc, gniew). To, jakie mozliwosci

niejasne pozostaje przyblizone i wyjasnione (zmiennosc por r. - legenda „Demeter i Kora"). Legendy dla starozytnych pelnily funkcje poznawcze,

swiatopogladowe (podstawa wierzen religijnych), sakralne (powiazanie pochodzace z kultem bogow i rytualnych obrzedow). Dzielimy je dzieki

teogoniczne, kosmogoniczne, antropogeniczne i genealogiczne. Pisarstwo antyczna stanowi zrodlo nawiazan; bez do niej znajomosci nie mozna w pelni

uchwycic literatury kolejnych epok. Odwolania moga byc az do tworcow, typow, archetypow, toposow oraz filozofii (Demokryta pochodzace z Abdery,

Epikura, Arystotelesa). „Fraszki" J. Kochanowskiego nawiazuja az do hasla carpe diem, glosza tez, ze cnota wydaje sie dobrem najwyzszym. Slowacki

przypomina Homera jako piewce czynow w utworze „Grob Agamemnona". „Ikar" St. Grochowiaka wydaje sie wyrazem dazenia czlowieka az do

nowych znalezc. Dedal to symbol ojcostwa, racjonalnego myslenia, Ikar a mianowicie marzycielstwa.

Kosmogonia mityczna twierdzi, ze rzeczywistosc zrodzil sie z Chaosu (istoty a mianowicie mieszaniny h2o, powietrza, gleby, ognia i nasienia boskiego). Z

Chaosu wylonil sie Uranos (niebo) i Gaja (ziemia), jacy dali zaczatek tytanom. Cecha tej kosmogonii jest politeizm i teocentryzm. Swiat i czlowiek

wystepuja w wyniku bitwy bostw. Mitologia przedstawia wielorakosc przezyc. Hefajstos stanowi wzor uczynnego i wytrwalego w ciagu zycia, milosc

macierzynska prezentuje Niobe, proznosc to cechy Hery, Ateny i Afrodyty, walecznosc i odwaga - Achillesa i Hektora.

W mitach utrwalone zostaly pierwsze wzorce ludzkich wybuduj i zachowan. Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy (pojecie wprowadzil Jung,

student Freuda), czyli pradawne, niezmienne wyobrazenia, przeswiadczenia, wzory zachowan, ktore tkwia w swiadomosci zbiorowej wszelakiej

spolecznosci. Tylko w samemu sa niezmienne, lecz przybieraja rozne ksztalty w dzielach roznych stworcow i epok.

Z historii wywodza sie stale fotografie i powody literackie. Wielokrotny obraz badz motyw nazywamy topos. Toposy swiadcza na temat niezmiennosci

zwiazanych z kultura srodziemnomorskiej i sa wyrazem archetypicznych wzorcow tkwiacych w calej zbiorowej podswiadomosci. Przykladem toposu jest

Amor przeszywajacy serduszko strzala.

czterech. Wyjasnij na czym polega konflikt tragiczny w „Antygonie― Sofoklesa.

Zatarg tragiczny bohatera starozytnego polegal na postawieniu go w obliczu dwoch rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi zobligowany on

zadecydowac.

Akcja "Antygony" osnuta wydaje sie wokol wydarzen zwiazanych z atakiem na Teby Polinejkesa. Trusia Teb, Kreon, zakazuje pogrzebania jego zwlok,

gdyz uznaje go zbyt zdrajce. Wybiera w ten sposob miedzy prawami boskimi (nakazujacymi pogrzebanie zmarlych) zas prawami odnoszacymi sie do

zyjacych. W taki rotacja sprawy nie zgadza sie Antygona, siostra Polinejkesa, zas jednoczesnie narzeczona Hajmona, syna Kreona. Pomimo grozacej do

niej surowej sankcje, nie waha sie pogrzebac zwlok brata. Wybiera wiec prawa boskie, przeciwstawiajac sie ludzkim. W obu przypadkach (tzn. o ile

pozostawila opoznienia brata dzieki pastwe losu) nie zaznalaby spokoju sumienia. Kreon postawiony zostaje w przypadku kolejnego wybrania. Musi

zdecydowac, czy wymierzyc surowa kare, czy tez odstapic z tej dziewczyny na korzysc szczescia prywatnego syna. Kiedy waha sie przed podjeciem

ostatecznej decyzji, Antygona popelnia samobojstwo. Kreon wreszcie decyduje sie ja ulaskawic, lecz wydaje sie za pozno - Antygona juz nie zyje. Tego

ciosu nie wytrzymuje Hajmon i takze popelnia samobojstwo. Na wiesc o tym takze matka faceta, a malzonka Kreona odbiera sobie los. Kreon, bez

ustanku stawiany w przypadku wyboru, musi rozwazyc, lub powinien dobrac dobro swego ludu, lub dobro wlasnej rodziny. Tej nieustepliwosc wiedzie ku

tragicznemu zakonczeniu.

Antygona wybierac musi pomiedzy prawami boskimi (ktore daja do niej spokoj sumienia) oraz prawami ludzkimi (ktorych zlamanie skaze ja dzieki smierc).

Antygona wybiera wedlug wlasnym sumieniem.

5. Wymien przedstawicieli tekstow starozytnej i scharakteryzuj dzielo kilku pochodzace z nich.

Sluzace do przedstawicieli tekstow starozytnej zaliczamy:

-Tyrtajosa (Tyrteusza) (VII w calej. p. n. e. ). Od imienia poety znamy terminy: tyrteizm, poezja tyrtejska, oznaczajaca dzielo nawolujaca az do walki. Przy

obronie zagrozonej niepodleglosci was osoba Tyrteusza stala sie symbolem patrioty – wojownika.

-Safona (VII/VI w calej. p. n. e. ).

-Anakreont pochodzace z Teos (VI w. p. n. e. ). Tej wiersze – wykwintne i melodyjne – znalazly duzej liczby nasladowcow posrod poetow doby

aleksandryjskiej i rzymskiej, jak i rowniez poetow nowozytnych,

-Od imienia Anakreonta pochodzi termin anakreontyk okreslajacy poetycki utwor, jakiego glownym przedmiotem jest pochwala zabawy, przewinienie,

biesiady, erotyki. Anakreontyki pisali: Kochanowski, Morsztyn oraz Naruszewicz,

-Symonides (VI/V w. p. n. e. ). Zdecydowanie tworca zwiazany byl pochodzace z dworami wladcow i tyranow. Pisal: dytyramby, poemy, treny,

epidramaty,

-Horacy (65 – 8 r. p. n. e. ),

-Wergiliusz (autor „Eneidy―),

-Owidiusz (autor „Przemian―).

„Rzecz to piekna― – Tyrtajos.

Jest to wiersz – apel wzywajacy do bitwy w obronie ojczyzny jakiej niepodleglosc wydaje sie zagrozona.

„Rzecz to piekna zaprawde, gdy kroczac w calej pierwszym zbioru

Ginie czlowiek odwazny, walczacy w obronie ojczyzny―.

Poeta nawoluje az do trwania dzieki polu bitwy i az do gotowosci oddania zycia zbyt swoj kraj. Aby zachecic czytelnikow wiersza do bohaterstwa, stosuje

tzw. anty wzor – ukazuje, co oczekuje tchorza, jednostki, ktory nie chce przekazac zycia zbyt ojczyzne.

„Wnet zebrakiem sie staje – los to najgorszy ze wszystkich

(... )wrogosc jego wita posrod ludzi

Hanba rodzine okrywa, zeszpeca wyglad swoj doskonaly,

Wszak nieslawa, a nawet zlo za nim podaza. ―

„Pogarda dla nie znajacej poezji― – Safona.

Jest to zwiezly, czterowierszowy kawalek, ktory formuluje przekonanie na temat niesmiertelnosci sztuki, o wiecznej, nieprzemijajacej ceny poezji. Poeta

poprzez wlasna tworczosc (u Safony: zbieranie roz Pierii) zapewnia samemu pamiec przyszlych pokolen, jakkolwiek imie owego, ktory nie obcuje ze

sztuka, zas przede wszystkim pochodzace z poezja, skazane jest nie pamietac:

„... nikt cie pochodzace z tesknota nie wspomni,

jakiegokolwiek badz serca nie wzruszysz, nikt nie

zaplacze po ci... ―

„Slodki boj― – Anakreont.

Przy utworze ow nie kroczy o bitwe na sen wieczny i los; motywem przewodnim jest milosny flirt, ukazany tu jako potyczka dzieki piesci, ktora podmiot

poetycki zamierza stoczyc z Erosem, bozkiem namietnosci.

„Los― – Symonides.

Przy wierszu podmiot liryczny formuluje przekonanie na temat niepewnosci ludzkiego bytu i zmiennosci czlowieczego losu:

„Nie mow przenigdy czlowiecze

jakie mozliwosci przyniesie ci jutro. ―

Nigdy nie wiadomo, co dostarczy nadchodzacy dzien, dzisiejsze fuks jutro ma mozliwosc obrocic sie w lzy, radosc w calej smutek. Zycie jest kaprysny, a

przeksztalca sie faktycznie szybko, iz niejednokrotnie trudno jest sie nam chociazby zorientowac, jak przestalismy istniec ulubiencami Fortuny.

„Los zmieni sie, nim

Lotna mucha w powietrzu

Zdazy przemknac przed toba. ―

„O co poeta prosi Apollina― – Horacy.

Oda ponizsza jest prezentacja postawy zywotnej Horacego i wypracowanej za sprawa niego filozofii, bedacej w pewnym sensie synteza pogladow

stoikow i epikurejczykow.

Odpowiednia filozofia zyciowa poety wydaje sie okreslona przez zasade „zlotego srodka―. Regula ta opiera sie na przekonaniu, ze w zyciu nalezy

miec uznanie rozum, efektywny umysl, dopisujace zdrowie, wesola starosc. Egzystowac nalezy wedlug natura, zabierac od swiata tyle, jak wiele

potrzeba, nie za sporo, ale i nie za niewiele. Taka wizerunek zapewni zadowolenie, opanowanie, da jednoczesnie fuks.

„Exegi monumentum― – Horacy.

Oda zahacza problem sztuki i do niej uniwersalnego ponadczasowego wymiaru. Horacy wyraza w powyzszym utworze zdanie, ze zapisywanie wierszy

daje poecie niesmiertelnosc. Pomnikiem, ktory to stawia samemu za zycia poeta, wydaje sie jego dzielo. Poeta daje tym samym termin swojej pewnosci,

ze posiada juz zagwarantowane wieczne los w pamieci potomnych.

Naczelnym przeslaniem owego wiersza wydaje sie przeslanie „non omnis moriar―, czyli „nie wszystek umre―.

Poeta poniewaz nie umiera „do konca―, zawsze swoim czesc trwac bedzie w calej wierszach, w calej pamieci tychze, ktorzy owe wiersze sa kiedys

czytac.

6. Dowiedz, ze „Iliada― jest wzorowym przykladem epopei starozytnej.

Epos (Epopeja) to glowny gatunek epiki az do czasow powstania powiesci. Jest to rozbudowany kawalek wierszowany, ktory to ukazuje przebieg zdarzen

legendarnych badz historycznych chojrakow na tle wydarzen przelomowych na rzecz danej wspolnoty.

W przypadku „Iliady― tlem fabuly jest walka trojanska, jakkolwiek bohaterowie legendarni to np.: Achilles, Agamemnon, Parys, Helena, a takze

bogowie greccy.

Pochodzeniem eposu beda mity i podania (np. „Iliada― wywodzi sie pochodzace z mitu na temat jablku niezgody).

Cechy gatunkowe eposu to:

-Inwokacja – czyli rozwinieta apostrofa zlokalizowana we wstepie utworu, w ktorej poeta zwraca sie az do muzy, bostwa z prosba o pomoc w

sporzadzaniu dziela. Przy „Iliadzie― pisarz zwraca sie do muzy, bogini, jaka poddaje piesn spiewakom: „Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna

Peteusa―

-Rownoleglosc dwoch plaszczyzn swiata bogow i jednostek. W „Iliadzie― fabula przebiega:

-„w kuli ziemskiej bogow― (takze bogowie walcza po dwoch stronach wrogow wojny trojanskiej, np. Atena decyduje na temat zwyciestwie Achillesa

nad Hektora)

-„w kuli ziemskiej ludzi― i ludzkich wrazen – dowodem jest np. milosc Parysa do Heleny

-Narrator eposu ujawnia swoje uczucia wylacznie w inwokacji, potem wydaje sie „obiektywny, kompleksowy i zdystansowany wobec wydarzen―

-Wydarzenia beda opisane wzorem podnioslym, patetycznym, dostosowane az do wagi opisywanych wypadkow, jakie mozliwosci widac dokladnie w

sposobie opisu walczacych w pojedynku Achillesa i Hektora

-Szczegolowy, realistyczny spis przedmiotow i sytuacji (realizm szczegolu), np. opis tarczy Achillesa.

Homer opisuje cos znacznie wiecej anizeli tylko kolejne dzialania wykonawcy Hefajstosa, lecz fotografie przedstawione dzieki plaskorzezbie.

* Sa ow kredyty opisane faktycznie, ze mozna je z latwoscia odtworzyc. Jest to 10 scen – ujec z zycia pokojowego.

* Znajdujemy poglad ziemi, niebios, morza, dwoch miast i zycia w tej miejscowosci – sluby, uczty, wasnie handlujacych, itp.

-Opisy scen batalistycznych – scena tego rodzaju jest np.:

* pojedynek Hektora pochodzace z Achillesa

* obraz oblezenia grodu

* zasadzki

* bitwy

-Porownanie homeryckie – jest to porownanie, ktorego inny czlon wydaje sie rozbudowany faktycznie, ze stanowi odrebna epizodyczna scene, np.:

porownanie walczacych (Achillesa i Hektora) az do walki orla i golebicy, umieszczone w calej piesni 22:00 pt. „Pojedynek―.

-Epizodycznosc dzialaniu. Epizod to odstepstwo od chwili toku glownej akcji, opisanie wydarzenia mniej istotnego, pobocznego, nie zespolonego z

glowna fabula, np.: dokladny spis tarczy Achillesa.

-Miara wierszowa eposu homeryckiego jest heksametr – wers, ktory komponuje sie pochodzace z 6 stop metrycznych (heks = 6): daktyli badz

spondejow.

szostej. Wyjasnij, na czym polega piekno i uniwersalizm historii greckich.

Mitologia obok Biblii to kluczowe zrodlo cywilizacji i zwiazanych z kultura srodziemnomorskiej, w ktorej kregu znalazla sie a mianowicie wsrod krajow

zachodniej Swiata - takze i Nasz kraj.

W mitologii sa utrwalone najstarsze, najdawniejsze wzory wybuduj i zachowan ludzkich, ukazane w mozliwosci uniwersalnej, ponadczasowej (archetypy).

Mit o „Dedalu i Ikarze―

Mit nasz jest odzwierciedleniem zycia dziennego ludzi zafascynowanych roznymi zjawiskami, ktore falszywie oceniamy jako cos doskonalego, a ow

kredyty prowadza naszej firmy do zguby.

Mit na temat Edypie

Mit ten mozna uznac zbyt prawde na temat dorastaniu. Zygmunt Freud, stworzyl okreslenie kompleks Edypa, w calej odniesieniu az do dorastajacych

jednostek. Ogolnie rzecz biorac wazne jest, ze ktorykolwiek badz ma w calej sobie nieco z Edypa. Dorastajac "zabijamy ojca", czyli zrywamy pochodzace

z dotychczasowym systemem wartosci, przelamujemy dotychczasowe autorytety. Nastepnie bedac na "spalonej ziemi" wznosimy nowy, wlasny system

ceny, stajemy sie innymi ludzmi. Ta konwersje symbolizuje wyklucie sobie oczu przez Edypa.

Mit na temat Niobe

Byla ona matka czternasciorga dzieci i nie rozumiala, z jakiego powodu ludzie oddaja czesc Latonie, ktora ma wylacznie dwoje dzieci. Bogini nie zniosla

tak znakomitej zniewagi i jej dzieci: Apollin i Artemida zabily cale potomstwo krolowej kilkoma strzalami pochodzace z luku. Nieszczesliwa Niobe

powrocila do rodzinnego miasta Sipylos, gdzie za sprawa caly czas przesiadywala na wzgorzu, dopoki bogowie nie zamienili ja w calej kamien. Jednakze

i wtenczas smutek srodku przebywajacej w calej glazie powodowal, iz spod niego wyplywalo zrodlo lez. Mit nasz przedstawia nature macierzynstwa i

wielkie nieszczescie rodzicow, jacy utracili swoje dzieci.

Mit o Prometeuszu

Prometeusz symbolizuje postawe, jaka musi ucierpiec za poswiecenie dla ludu, spoleczenstwa, ojczyzny.

Mit na temat Demeter i Persefonie

Demeter, bogini zycia i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala sie

wedlug Ziemi w calej poszukiwaniu ulubionego dziecka, lecz nie potrafila go nigdzie znalezc. Jej smutek byl tak duzy, ze deszcze przestaly padac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie oryginalne plony i glod zaczal zagladac az do ludzkich siedzib.

Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre, lecz nic nie skutkowaly namowy wysylanych az do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil w koncu i

nakazal Hadesowi, azeby oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, lecz wreczyl zonie jablko granatu, ktore po czesci zjedzone, na zawsze

zwiazalo ja z panstwem cieni.

Ogromna radosc Demeter spowodowana powrotem corki wywolala na swiecie eksplozje zieleni i spiewu ptakow. Jednak Persefona musiala powracac do

partnera na trzy miesiace w calej roku, wtenczas to przyroda zamierala, zeby ponownie sie obudzic pochodzace z zimowego odretwienia. W tego rodzaju

wlasnie sposob starozytni Grecy tlumaczyli samemu cyklicznosc odmian por r..

Mitologia grecka jest uniwersalna, poniewaz:

1-wsza. opowiesci mitologiczne maja charakter religijny

dwie. maja charakter uniwersalny, tzn. Mowia na temat prawdach, ktore nie przemijaja, sa ponadczasowe i ogolnoludzkie

3. informuja o sytuacjach czlowieka, swoim dazeniach, marzeniach

4. zostaly wielokrotnie wykorzystywane w sztuce

5. mozna je przyrownac do wydarzen majacych obszar w wspolczesnosci

7(1). Piekno i uniwersalizm mitow greckich.

Mity greckie istnieja od dawien dawna. Kiedys mialy one sens religijny i duchowy. Obecnie posiadaja atuty kulturowe. Odrzucic znaczy to aczkolwiek, ze

legendy odeszly gdzies w zapomnienie.

Ich urok i uniwersalizm dostrzega sie wszedzie.

W celu Grekow legendy mialy ogromne znaczenie. Dawny one na rzecz nich faktycznie cenne jak Pismo Religijne.

Przywiazywano az do nich ogromna role. Obrazuje to okolicznosc, ze kultura i umiejetnosc opierala sie na mitach. Malowidla dzieki wazach, tworczosc

poetycka, przedstawiala bogow, herosow, bitwy bohaterow. Za pomoca

mitom odkrywamy jakie mieli poglady dzieki dane kwestie, o czym marzyli dawni ludzie, np.:

na temat powstaniu jednostek opowiada naszemu portalowi mit na temat Prometeuszu. Mit o Edypie porusza szkopul winy

i kary. Mit o Dedalu i Ikarze ujawnia pragnienia Grekow na temat zdobyciu przestworzy.

Mozna zeby tak wymieniac jeszcze bardzo dlugo. Zjawisko w tym, iz starozytni mieli podobny stanowisko

na informacje sprawy, jak my teraz.

Wrocmy aczkolwiek do okresow obecnych. Jakim sposobem wspomnialem na wstepie "piekno

i uniwersalizm historii greckich wykrywa sie wszedzie". To racja. Na przestrzeni wiekow

mity zostaly i beda obecne w calej literaturze, malarstwie, rzezbie, melodii, jezyku, przenosni.

Byly ow kredyty inspiracja na rzecz poetow, stworcow i wielu innych. W literaturze poeci siegali do historii

czerpiac stamtad watki, aluzje, tytuly. Przy malarstwie wzorem jest obraz slynnego

Michala Aniola pt.: "Stworzenie Adama". W jezyku - kategorii geograficzne, nieogarnione,

pospolite, prywatne. W melodii - operetki Ofenbacha. Przy przenosni a mianowicie powiedzenia takie jak:

"meki Tantala", "puszka Pandory", "zloty wiek" i sporo, wiele roznych.

Podsumowujac, w calej mitach zostaly utrwalone pierwsze wzory ludzkich postaci i zachowan,

tkliwosc matki (Demeter), zbuntowanego wobec bogow spolecznika (Prometeusz),

lub marzyciela (Dedal i Ikar). Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy, czyli pradawne,

niezmienne wyobrazenia, ktore tkwia w swiadomosci zbiorowej wszelakiej spolecznosci.

Esencja i geneza mitu bylo szukanie odpowiedzi na dreczaca zagadke bytu - jak powstal rzeczywistosc

i czlowiek, jaka wydaje sie jego natura i zastosowanie. Dawni ludzie odpowiadali dzieki te zapytania

opowiescia, ktora byl legenda.

8. Scharakteryzuj wybranego bohatera tragicznego tekstow antycznej.

Pojmowanie tragizmu jako kategorii estetycznej laczy sie z istnieniem konfliktu wybrania. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec koniecznosci

wyboru ceny przeciwstawnych lecz jednakowo istotnych. Dzialania bohatera sa z gory skazane dzieki niepowodzenie zas sam swiadectwo wyboru,

niezaleznie od tego, ktore pochodzace z wartosci zostanie wybrana musi doprowadzic az do katastrofy.

Przy „Antygonie―, oboje glownych chojrakow to postacie tragiczne:

1-wsza. Antygona

Wybiera pomiedzy uprawnieniem ludzkim zas boskim. Ustawa boskie nakazuje jej pochowanie zwlok brata bez wzgledu na kare, jaka ma mozliwosc ja

napotkac za strony wladcy. Ustawa ludzkie wyprodukowane przez Kreona nie pozwala pochowania zwlok zdrajcy. Antygona podlega obu prawom.

Selekcja jednego wywoluje kolizje drugiego. Zlamanie prawa boskiego to klatwa i przeklenstwo, ludzkiego - sen wieczny. Obie siostry sa zupelnie rozne.

Antygona jest intensywna i honorowa w przeciwienstwie do wlasnej siostry. Wydaje sie odwazna i energiczna. Chce uczcic sen wieczny brata, chowajac

go. Lecz aby to uczynic, musialaby zlamac zakaz Kreona. Jednakze Ismena wydaje sie inna. Boi sie na temat swoje los i nie chce zlamac zakazu

mistrza. Boi sie wladcy i sprzeciwu wobec niego. Wydaje sie oportunistka. Przyjmuje postawe wygodniejsza dla siebie. Antygona placze nad losem

wlasnym i wlasnym bliskich. Godzi sie dzieki smierc. Odrzucic buntuje sie gdyz nie chce upokorzyc sie przed Kreonem. Okazalaby sie wtenczas slaba i

przecietna osoba.

2. Kreon

Takze wydaje sie bohaterem tragicznym. Wydal rozkaz obowiazujacy w kraju, ale zarazem zlamal ustawa boskie. Dlatego zgineli swoim bliscy. Gdyby

uniewinnil i uwolnil Antygone, mogl utracic caly swoj autorytet zas to potrafilo doprowadzic az do anarchii i zguby Teb.

Kreon wydaje sie prawowitym wladca Teb. Jgo decyzja spowodowana byla checia udowodnienia poddanym, ze da rade byc zacny i okrutny dla wrogow.

Podejrzewajac ze poddani mogliby lekcewazyc swoim wladze, kazal stosowac wobec nich terror, jako sposob zapobiegawczy. Modelem moze byc zakaz

pochowku wrogow (Polinejkesa) oraz zamurowanie Antygony. Jest mezczyzna rzadny wladzy. Chce umocnic ja i swoj wplyw. Bezwzgledny na rzecz

wrogow i zdrajcow. Wydaje sie tyranem, jakiego nalezy sluchac i wypelniac rozkazy. Wydaje sie konsekwentny. W toku konfrontacji pochodzace z synem

Hajmon pokazuje jemu jego braki i dominacje dumy nad rozsadkiem. Hajmon pragnie zrzucic zaslone gniewu, chce zeby ojciec zobaczyl prawdziwy

obraz sytuacji. Zwaza, ze Kreon jest wladca dla swoich korzysci. Ostrzega swojego ojca przed kara za zlamanie praw boskich, ktore beda wazniejsze od

chwili niego. Odwoluje sie az do jego ludzkich uczuc. Chce by spojrzal na to jak zwykly czlowiek, a nie krol. Wycofanie sie pochodzace z decyzji uczyni

go wladca bardziej szanowanym, czlowiekiem, zas nie potworem. Mimo, iz Hajmon poteznieje w obronie demokracji w calej panstwie, swoim ojciec jego

nie slucha. Kreon mniema sie zbyt nieomylnego. Odrzucic zwaza dzieki wskazowki syna, ktory wydaje sie mlodszy od chwili niego. Przy przyplywie

gniewu Hajmon nazywa ojca tyranem.

9. Zinterpretuj przebieg konfliktu racji w calej „Antygonie― Sofoklesa.

„Antygona― wydaje sie najbardziej znana tragedia grecka. Tragizm formuluje sie w tym miejscu poprzez upadek wielkiej ceny. Ktora pochodzace z

postaci wydaje sie wartoscia w calej „Antygonie―, kogo racje powinno sie aprobowac?

Przeanalizujmy problematyke utworu z roznych punktow widzenia.

W czasach starozytnych przeznaczenie bylo nieodlacznym elementem zycia. Uwazano, ze nie mozna go uniknac. W katastrofy „Antygona―

Sofoklesa glowne postacie rowniez beda obarczone fatum.

Poczatkiem katastrofy jest sen wieczny Polinejkesa. Wydaje sie on uznany za zdrajce ojczyzny. Tak uwaza Kreon - reprezentant wladzy panstwowej.

Jest mezczyzna wladca dbajacym o ranga panstwa. Antygona reprezentuje ustawa boskie. Familia wedlug tej dziewczyny jest pierwszoplanowa i

najswietsza forma ludzkiego wspolzycia. Podejmujac decyzje na temat pogrzebaniu brata godzi sie na swoj los. Pogrzeb Polinejkesa symbolizuje dla

Antygony smierc. Ona jednak mniema, ze nie moze postapic odmiennie. Role jaka narzucilo do niej zycie zatrudnia bez buntu. Ma az do wyboru dwie

mozliwosci i kazda zwienczona nieszczesciem. Postepujac zgodnie z rozkazem Kreona ma mozliwosc uniknac zgonu. Dalsze los bedzie aczkolwiek

pelne wyrzutow sumienia. Swiadomosc, ze potrafila by nie dopelnic obowiazku pogrzebania brata jest na rzecz niej gorsza niz sen wieczny. Kreon takze

uwaza, iz racja wydaje sie po do niej stronie, musi jednak dzialac zgodnie z ustanowionym prawem. Wydaje sie pelen rozterek, ma watpliwosci, w

odroznieniu od chwili siostry Polinejkesa, ktora konsekwentnie i uporczywie zmierza az do podporzadkowania sie fatum. Antygona motywuje swoj czyn

miloscia i wiernoscia wobec brata. Kazde pochodzace z nich wydaje sie przekonane na temat swojej racji. Nie ma miedzy nimi ewentualnosci

kompromisu. A, takze to jest osobowosc tragedii.

Czytajac „Antygone― glownej bohaterce przyznajemy racje. Wydaje sie dla nas wzorcem postawy, jaka daje zadowolenie i wewnetrzna harmonie.

Wydaje sie symbolem i personifikacja jakichkolwiek idei, wyrazonych w stwierdzeniu:

„Wspolkochac przyszlam, nie wspolnienawidzic―.

Bardziej ludzki charakter posiada Kreon. Waha sie lub cofnac kare, czy pozwolic Antygonie umrzec. Jest niesubordynowany i walczy z wdrozeniem.

Walka pochodzace z czyms czego zmienic sie nie da uczlowiecza. Kreon jest nieszczesliwy, wyrazaja to jego slowa:

„Przekleta zadzy mej niech bedzie duma―.

Tragedia konczy sie katastrofa. Cecha reprezentatywna tego gatunku dramatu jest nieunikniony, zgubny wystarczy. Nic nie moglo uratowac Antygony

przed katastrofa. Byla w impasie. Obie strony walczace bronily slusznej kwestie, a nie zostac pokonanym mogla wylacznie jedna.

Obie postacie dramatu sa tragiczne. Sprawca katastrofy staje przed nami w calej zakonczeniu utworu, wyznaje swoja wine i oskarza sie sam.

W moim odczuciu w tym przypadku dysponujemy do czynienia zwlaszcza z tragedia Kreona. Przy utworze mozna odnalezc prawdziwosci uniwersalne a

mianowicie problem wladzy, polityki, tyrania jednostki i pragnienia ludu. Bunt w calej imie ceny moralnych to glowne wzgledy utworu. Maly statek

opowiadajaca sie po jednej ze stron ponosi wspaniala odpowiedzialnosc.

Ponadczasowosc uczuc, rozumuje i pouczen zawartych w calej utworze „Antygona― sprawia, iz tragedia przemawia do terazniejszego odbiorcy.

Mysl samo wladztwa, wina i kara, wiernosc nie pisanym prawom boskim, milosc Antygony do braci to zadania majace racje bytu takze wspolczesnie.

W moim odczuciu Antygona ponoszac smierc wygrywa moralnie. Kreon odnosi pozorne zwyciestwo. Skazawszy Antygone, juz sam na zony sprowadzil

tragedie. Tragicznym bohaterem jest winowajca tragedii, nie tragiczna poswiecenie. W istocie to wiec kleska Kreona.

dziesieciu. Wymien gatunki literackie szablonowe dla „Biblii―.

W Biblii spotykamy niemal wszystkie gatunki literackie, znane z tekstow pozabiblijnej:

PRZYPOWIESC:

Utwor narracyjny, w ktorym opisane postacie i wydarzenia nie sa wazne z uwagi na nie tylko, lecz jako przyklady uniwersalnych prawidel i zasad

ogolnoludzkiej egzystencji. Zwykla i uboga fabula wydaje sie tylko ilustracja i pretekstem do ukazania waznych esencji. Wlasciwa odczytanie

przypowiesci postuluje odrzucenia doslownego znaczenia utworu i przejscia do sensu ukrytego. Przypowiesc czesto posluguje sie symbolem. Wyroznia

sie przypowiesc alegoryczna (ktora posiada dwa pomysly, jej tresc jest ukryta) oraz przypowiesc exemplum (tzn. doslowna, wykladajaca swe pouczenie

bez metafory, jest wiernym przedstawieniem wzorca postaw).

PSALM:

Jest to zwiezly utwor poetycki, w ktorym lacza sie ze soba charakter modlitewny i pochwalny. Wypowiedz w calej psalmie wycelowana jest az do Boga.

Sluzace do niego kierowane sa prosby, blagania, podziekowania. Psalmy konstruowane sa pochodzace z wersetow. Psalmy dzielimy dzieki blagalne,

pochwalne, dziekczynne, madrosciowe, patriotyczno a mianowicie religijne.

HYMN:

To uroczysta piesn pochwalna, opiewajaca np. czyjas slawe lub czyn patriotyczny. Ma mozliwosc to istniec takze patetyczny utwor poetycki, o esencji

patriotycznej badz religijnej. Utwor ten nacechowany byl zazwyczaj patetyzmem i wzniosloscia.

LISTY:

Jest to pisemna forma wypowiedzi, skierowana az do osoby badz instytucji. W celu Biblii list gra funkcje szczegolna. Zwazywszy na duze odleglosci

miedzy miastami, a takze dzieki trudy podrozy, list stawal sie forma przekazu Wyrazenia Bozego. Za jego posrednictwem apostolowie pouczali i

wyjasniali wiernym wszystkie watpliwosci.

ARMAGEDON:

(Z greckiego "apokalypsis" = odsloniecie). Utwor, w ktorym zawarta jest prorocza, zwykle grozna i przerazajaca wizja przyszlosci. Ta, pochodzaca z Biblii,

przypisywana wydaje sie Janowi Ewangeliscie i zawiera mistyczne przepowiednie losow chrzescijanstwa i ukonczenia swiata.

STROFOWANIE:

Jest to wpis, wyglaszany za sprawa duchowienstwo az do wiernych, zazwyczaj podczas nabozenstwa. Kazaniem zdefiniowac tez mozna tresc pisana

takiego przemowienia.

LAMENTACJA (TREN):

Jest to piesn lamentacyjna, wyrazajaca zal z powodu czyjejs zgonu, napisana dzieki czesc zmarlego, rozpamietujaca swoim chwalebne czyny, zaslugi,

wartosci. Tren wydaje sie gatunkiem nalezacym do poezji zalobnej.

MODLITWA:

Jeden pochodzace z podstawowych dokumentow wiary wszelakiej religii, pojmowany jako myslowy lub slowny kontakt pochodzace z bostwem. Modlitwy

dziela sie na blagalne i dziekczynne.

EPOS NARODOWY:

Jest to pewien z typow epickich, wyksztalconych w starozytnosci. Utwor nasz jest na ogol wierszowany i bardzo rozbudowany. Przedstawia mezczyzna

losy chojrakow na tle wydarzen waznych na rzecz danej wspolnoty. Na plan pierwszy wysuwa sie fabula. Charakterystyczny na rzecz eposu wydaje sie

jego podniosly i patetyczny styl.

PIOSENKA:

Utwor poetycki, silnie zwiazany z muzyka. Tematyka piesni obracac sie moze naokolo zagadnien takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia, wianek,

rozum, umilowanie ojczyzny, niesmiertelnosc poezji czy afirmacja zycia, fauny i flory, swiata i milosci. Poglady filozoficzne konstytuuja najczesciej

tematyke piesni refleksyjnych.

AFORYZMY (PRZYSLOWIA):

Krotkie wyobrazenie czy tez myslenie, ktora wlaczac moze dowcipnie i ironicznie sformulowana prawde, regule lub zasade zyciowa.

ELEGIA:

To utwor poetycki, bez konkretnej miary wierszowej, zwykle o tematyce zalobnej i refleksyjnym, smutnym nastroju, utrzymany w tonie skargi.

KRONIKI:

Jest to chronologiczny zapis wydarzen z zycia panstwa, strukturze lub agend. Kronika charakteryzuje sie tym, ze najczesciej jest ona obiektywna oraz

tym, iz ogranicza sie do odnotowania wydarzen, bez podania pierwotnego zwiazkow przyczynowych.

KODEKS LEGALNY:

Zbior regulacji prawnych, regulujacych okreslona dziedzine zycia spolecznego.

OPOWIADANIE:

To krotki kawalek epicki. Przewaznie opowiadanie powstrzymuje sie az do jednego watku fabularnego. Wyrazne dla przekazywania jest wystepowanie

luznej dzialaniu (w jakiej czesto wspolwystepuja epizody) oraz brak wyraznej konstrukcji.

MONOLOG I DIALOG FILOZOFICZNY

POEMAT EPICKI

SAGA RODOWA

PRZEKLENSTWO

WYROCZNIA

NOWELA DYDAKTYCZNA

LIRYKA MILOSNA

jedenascie. Podaj wlasciwosci tragedii antycznej, poslugujac sie wybranym wzorem. Ocen uniwersalna wymowe poznanych przypowiesci biblijnych.

Poczatek katastrofy greckiej nabiera misteriow dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas ktorych ich partycypanci, ubrani w calej kozle cery, spiewali

piesni obrzedowe w odniesieniu do czci Dionizosa (boga przewinienie i plonow). Nazwa „tragedia― pochodzi od chwili dwoch wyrazen greckich:

‘tragos’ - koziol i ‘ode’ - piesn (tragedia = piesn kozla). Z piesni obrzedowych (pochwalnych) zrodzila sie tragedia, jakiej budowa oparla sie

dzieki dialogu prowadzonym przez Koryfeusza (przewodnika a mianowicie opowiadacza) pochodzace z chorem. Glownego aktora wprowadzil Tespis,

drugiego - Ajschylos, trzeciego a mianowicie Sofokles. Team aktorski ograniczal sie az do trzech internautow. Aktorami potrafili byc wylacznie mezczyzni,

grali wiec takze i role kobiece. Przy tragedii antycznej nie ma podzialu na akty i sceny:

•PROLOGOS – zapowiedz

•PARADOS - wkroczenie choru

•EPEJSODIONY - akcja sceniczna pochodzace z aktorami

•STASIMONY - pojawienia choru

•KOMMOS - placz bohatera

•EKSODOS - spuszczenie sceny za sprawa zbior

•ZASADA DECORUM a mianowicie zasada jednosci tresci, ksztalty, jednorodnosci stylistycznej, zgodnosci typie ze wzorem, jezykiem bohatera

•ZASADA CZTERECH JEDNOSCI:

•MIEJSCA - akcja rozgrywa sie w jednym miejscu

•CZASU - akcja zamyka sie w ciagu 12-24 godzin

•AKCJI - pewien watek

•ZASADA TRZECH AKTOROW - wylacznie trzech aktorow moze rownoczesnie przebywac dzieki scenie(brak scen zbiorowych)

•KATHARSIS - oczyszczenie (wywolanie u odbiorcy wrazen, litosci, wspolczucia) Katharsis wedlug Arystotelesa, nie prowadzilo az do uszlachetnienia

wrazen, ale wyzwolenia sie pochodzace z nich, doprowadzalo do uzyskania stanu spoczynku wewnetrznego.

•MIMESIS - nasladownictwo. Sztuka posiada odzwierciedlac rzeczywistosc.

•SCHEMAT AKCJI:

•EKSPOZYCJA, rozwiniecie,

•PUNKT KULMINACYJNY, katastrofa,

•ROZWIAZANIE AKCJI.

„ANTYGONA―

•nie posiada podzialu dzieki akty i sceny

•kompozycja

•piesni choru (rola choru: ocenia bohatera, glos konsultacyjny bohatera, komentuje akcje, formuluje opinie ludu, wyraza prawdziwosci uniwersalne)

•tragizm postaci (konflikt miedzy uprawnieniem boskim i ludzkim)

•akcja wedlug schematu

•zasada 3 jednosci

•zasada decorum

•zasada trzech aktorow

•wystepuje zwiastun (straznik)

Zatarg pomiedzy krolem - KREONEM, a ANTYGONA jest esencja tragedii i nosi nazwe konfliktu strasznego. Polega dzieki zderzeniu sie

przeciwstawnych, rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi nie mozna dokonac wyboru i dlatego wszelkie posuniecie bohatera prowadzi jego do katastrofy,

czyli katastrofy. Dla Kreona nadrzednymi wartosciami sa mozg, lad spoleczny i panstwo. Dla Antygony natomiast, kierujacej sie wiara i miloscia,

nadrzedne beda przykazania duchowe. Konflikt Antygony z Kreonem jest to wiec konflikt ceny i koniecznosci, bowiem bohaterowie bronia przeciwnych

racji. Mozg zostaje przeciwstawiony milosci, ustawa ludzkie a mianowicie prawu boskiemu, interes zbiorowosci (panstwo) a mianowicie obronie jednostki.

Z owego wzgledu, iz racje obu stron beda rownorzedne, spor tragiczny wydaje sie nierozwiazalny, wykonuje nieuchronnie az do kleski chojrakow.

Antygona, zbyt przeciwstawienie sie rozkazowi mistrza, zostaje skazana na sen wieczny; Kreona, ktory to jest winien smierci 3 osob (Antygony, jej

ukochanego, a prywatnego syna a mianowicie Hajmona i swojej zony), los skazuje na wyrzuty sumienia, ktore beda jego dreczyly dozywotni. Tragizm

wydaje sie wywolany wyjatkowa konstrukcja losow bohaterow, jacy niezaleznie od moce charakteru i szlachetnych intencji sprowadzaja dzieki siebie sen

wieczny lub kleske. Nalezy dolaczyc, ze na temat ich losie decydowalo w calej tragedii greckiej fatum a mianowicie przeznaczenie, slepy los.

Wspolczucie czytelnika (widza) jest wedlug stronie Antygony, bo w calej jego odbiorze urasta pani do symbolu wielu uniwersalnych wartosci, takich jak

odwaga i przeciwstawianie sie despotyzmowi oraz przemocy, cierpliwosc i wiernosc swoim pogladom, niezaleznosc, uczucie do brata, poczucie wiezi z

tradycja i religia, szlachetnosc i spelnienie powinnosci siostrzanej i ludzkiej.

Wlasnosci gatunkowe przypowiesci

1. kawalek narracyjny na temat charakterze parabolicznym czyli zestawiajacym dwie rzeczywistosci, z ktorych pierwsza wydaje sie obrazem zycia

codziennego, 2 zas, wydaje sie nieuchwytna zmyslowo ale zlokalizowany jest w sferze pojeciowej

2. komponuje sie pochodzace z 3 trzonow: dwa pierwsze to wzory, obrazy; trzecia czesc to przekazanie jakiejs prawdziwosci, pouczenia

trzy. jest to opowiadanie alegoryczno-moralistyczne

czterech. nie wazne beda osoby i wydarzenia z uwagi na swoja jednostkowosc, ale podstawowy jest moralizujacy jego charakter

5. moga miec zamknieta fabule

6. przekazuja prawdy moralne

7. maja sens na temat ponadczasowym wymiarze

“O siewcy―

Czlowiek wylazl na pole by zasiac ziarna. Jedno upadlo dzieki droge i zostalo wydziobane przez ptaki, drugie upadlo na skalke i zostalo wypalone za

sprawa slonce, trzecie zostalo zagluszone przez ciernie, ale owe ktore padly na glebe wydaly plony: 30-krotny, 60-krotny, 100-krotny. Ziarnem jest

wyrazenie boze, zas gleba ogol ludzie, do ktorych jest kierowane. Mozna te rolety albo przyswajac, albo pogardzic, ale rezultaty sa jednoznaczne.

“O synu marnotrawnym―

Jest to opowiesc na temat ojcu i jego dwoch synach. Mlodszy syn postanowil opuscic familijny dom. Zabral swoja czastka majatku i wyruszyl w calej

swiat. Majatek roztrwonil aczkolwiek szybko dzieki zabawy. Zaczal pasc swinie dla majetnego czlowieka. Cierpial glod i nedze. Podczas gdy skruszony

syn wrocil az do ojca nasz sie bardzo ucieszyl i wydal uczte. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedzial, ze cieszy sie z powrotu syna, ktory to byl jak

umarly, zas teraz znowu ozyl. Tatem jest Pan, ktory cieszy sie z wszystkich nawroconego grzesznika. Jest to zawolanie do dostrzegania swoich

niedoborow i pierwotnego naprawy.

“O milosiernym Samarytaninie―

Samarytanin wyrazil wspolczucie na rzecz rannego i obrabowanego za sprawa zbojcow. Opatrzyl go, pielegnowal i musial zaplacic za pobyt w gospodzie.

Wczesniej obslugi odmowili jemu duchowni, ktorych zadaniem wydaje sie niesc pomoc innym. Przeslanie to, to ze ludzie powinni okazywac innym

ludziom milosc i milosierdzie.

12. Dowiesc uniwersalnego sensu przypowiesci biblijnych.

Przypowiesc jest to kawalek narracyjny, w ktorym przedstawione postacie i wypadki nie odgrywaja duza role ze wzgledu na nie same, lecz jako wzor

uniwersalnych prawidel ludzkiej egzystencji. Oznacza to, iz prosta uboga fabula wydaje sie tylko ilustracja, obrazkiem, ktory to ukazuje szersze,

uniwersalne esencji. Przykladem moze stac sie przypowiesc „ O siewcy―. Opowiada w ten sposob, jak ziarno rozsiewane za sprawa siewce padlo

na rozmaite podloze. Przy jednym spotkaniu padlo dzieki droge i wydziobalo te rolety ptaki, nie wzeszlo dzieki kamiennym ziemi, ani pomiedzy cierniami.

Wowczas gdy ziarno trafilo dzieki zyzna glebe, wydalo zbior bogaty. Latwo odczytac przeslanie uniwersalne tejze przypowiesci, znalezc jej sens, ktory

odnosi sie do ziarna madrej nauki Wyrazenia Bozego, ktore nauczyciel rozsiewa miedzy odbiorcow, Przypowiesc zawiera nakaz, zeby byc zyzna gleba,

chlonnym sluchaczem, ktory to odnajduje zysk z edukacji. Przypowiesc pokaze prawde moralna- nakaz zachowywania przykazan i prawda dysponuje

wymiar ponadczasowy.

Z kolei przypowiesc „O synu marnotrawnym― ukazuje, iz Pan cieszy sie pochodzace z kazdego nawroconego wiernego, chocby zgrzeszyl

mezczyzna wczesniej i odszedl od chwili wiary, lecz powrocil. Idea te ilustruje przyklad ojca, ktory wita radosnie syna, wracajacego pochodzace z

wloczegi. Powrot do rodziny traktuje faktycznie, jakby umarly syn ozyl. Przypowiesc ponizsza posiada konkretne cech alegorii. Ojciec pochodzace z tej

przypowiesci to Pan Ojciec zas Jego synowie to gatunki ludzkie, przyjmujace rozne postawy wobec przykazan. Ponadczasowy aspekt tej przypowiesci

wiaze sie pochodzace z wezwaniem az do ciaglego powracania, dostrzegania wlasnym bledow i checi pierwotnego naprawy. Przebaczajacy ojciec

stanowi alegorie milosiernego, wyrozumialego Boga.

Przypowiesc „O milosiernym Samarytaninie― prezentuje projekt prawdziwej namietnosci blizniego. Samarytanin, ktory w calej przypowiesci pomogl

rannemu czlowiekowi, pielegnowal jego, podzielil sie swoim majatkiem, okazal sie symbolem milosierdzia i wspolczucia czlowieka na rzecz czlowieka.

Poprzez dzis dzien samarytanin symbolizuje czlowieka litosciwego i milosiernego.

Przedstawione przypowiesci przekazuja prawdziwosci ponadczasowe, uniwersalne, aktualne w calej dzisiejszym swieci.

Hiob a mianowicie na przykladzie sprawiedliwego jednostki dotknietego duzym cierpieniem pisarz probuje wylozyc tajemnice nieszczescia

niezasluzonego. Pan pozwala Szatanowi pozbawic Hioba dzieci, majatku, a w koncu i stanu zdrowia. Przyjaciele stoja na stanowisku, iz kazde cierpienie

jest kara za grzechy. Hiob juz sam walczy na temat swoja tytul odpierajac pierwotnego racje. Poszukuje wyjasnienia tajemnicy swego nieszczescia. Hiob

stanowi symbol religii, cierpienia niezawinionego, cierpliwosci. Pouczenie Ksiegi:

a mianowicie Bog takze sprawiedliwych doswiadcza cierpieniem;

a mianowicie cierpienie posiada walor wychowawczy;

- czlowiek powinien wielbic tajemnicze pomysly Opatrznosci, zas nie te rolety badac;

a mianowicie Bog nieodwolalnie otoczy piecza kazdego sprawiedliwego.

13. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce osobowe, odwolujac sie az do wybranych utworow.

Sredniowieczny uniwersalizm, dominacja religii w zyciu spoleczno-kulturowym oraz ugruntowanie sie ustroju feudalnego przyczynily sie az do

uksztaltowania literackich wzorcow stosownych nasladowania. Przylegaja do tych propozycji:

ideal ascety i swietego

ï€-zyje w calej ubostwie

ï€-przyjmuje pogarde i cierpienie pochodzace z pokora

ï€-ucieka od slawy, rozglosu

ï€-modli sie az do Boga

ï€-umartwia swoja dusze i organizm

ï€-anonimowosc

A, takze. pokora

Egzystencja ziemska ascety byla ciagla pamiecia na temat smierci (memento mori), zas jego los podporzadkowane zostalo wlasciwie tworzeniu sie az do

godnego chrzescijanskiego zgonu. Modelem takiego wzoru osobowego moze stac sie sw. Aleksy. Warto takze wspomniec postawe sw. Franciszka. To

takze wzor parenetyczny - schemat wiary radosnej, pelnej namietnosci do bliznich, do fauny i flory, do swiata. Mozna zaryzykowac stwierdzenie, iz jest to

wlasciwy wariant swietego.

ideal wladcy - okreslal przymioty cechujace doskonalego monarchy rzadzacego panstwem, a wiec odwage madrosc, walecznosc, wiernosc wobec

Boga i religii chrzescijanskiej oraz uczciwosc i opieka o poddanych. W literaturze przykladami swietnych wladcow byli: Karol Szeroki z Piesni o Rolandzie,

cesarz Francuzow, potezny i waleczny. Troszczy sie na temat swoich poddanych, najwazniejszymi wartosciami dla niego sa: wiara, kosciol katolicki

narod. Tej wladza pochodzi od Boga. Karol Szeroki jest wiec symbolem doskonalego wladcy i doskonalym rycerzem. Bedac zwierzchnikiem panstwa

wydaje sie meznym i odwaznym dowodca. walczacym w calej obronie wolnosci narodu. Posiada na ziemi funkcje namiestnika stworcy. Kieruje sie w

zyciu rozwaga i rozumem. Drugim wzorem moze byc Boleslaw Chrobry pochodzace z „Kroniki Galla Anonima― Gall eksponuje tytanizm, odwage i

mestwo wladcy na polu walki, akcentuje jego uczciwosc i troske o poddanych. Scena zgonu krola zostala przedstawiona pochodzace z wielkim patosem.

W spiewie zalobnym kronikarz ukazal Polske jako rodzicielke i wdowe po odejsciu wspanialego bohatera, wielkiego partnera.

ideal rycerza - to czlowiek bardzo smialy, bohaterski, waleczny, kierujacy sie honorem. Oddany wobec kumpli i damy swego serca, za najlepsza

wartosc uznawal sluzbe Bogu, krolowi i ojczyznie oraz swieta bitwe w obronie chrzescijanstwa. W najwiekszym stopniu wyrazista realizacja tego

sredniowiecznego wzorca osobowego jest tytulowy bohater „Piesni o Rolandzie―. Jest to hrabia dowodca konkretnego z oddzialow, symbol

rycerstwa. Najwazniejsza cena stanowia: uczucie do ojczyzny, wiara katolicka oraz posluszenstwo i wiernosc wladcy. Nadrzednym celem swoim zycia

wydaje sie walka w calej obronie chrzescijanstwa. Roland spelnia wszystkie postulaty tego wzoru. synteza swoim rycerskich cnot ukazuje scena smierci

bohatera, w ktorej zbyt swe ziemskie czyny uzyskuje wieczna slawe i nagrode w niebie. Majac przytomnosc zblizajacej sie smierci, zuch na do niej

miejsce wybiera wzgorze, azeby byc blizej Boga. Dysponuje przy sobie atrybuty swego zakresu: miecz i rog. Przy swej ostatecznej spowiedzi wspomina

wartosci nadajace sens swoim zyciu. Przy scenie zgonu Roland urasta do symbolu wojownika-meczennika, swietego ginacego zbyt wiare.

PODSTAWY WYKREOWANIA TEGO TYPU WZORCOW OSOBOWYCH

ï€-kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie chcac pozostac ascetami wielokrotnie oddawali swoj majatek kosciolowi)

ï€-zycie doczesne jest tymczasowym, krotkim etapem zycia ducha

ï€-upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

14. Przedstaw nurtu tematyczne w krajowej poezji sredniowiecznej. Odwolaj sie do wybranych przykladow.

Pisarstwo sredniowiecza opiewala w przerozne tematy. Jednakze na plan pierwszy wysuwa sie tematyka religijna. Jest to wynikiem teocentryzmu, ktory

to oznacza umieszczenie Boga w calej centrum zwiazanych z kultura, literatury, sztuki i filozofii. Do problematyki religijnej zaliczamy:

•zywoty kultu religijnego np. „Legenda o sw. Aleksym―,

•liryke maryjna np. „Bogurodzica―, „Lament swietokrzyski―,

•modlitwy np. „Ojcze nasz―, „Zdrowas Mario―,

Strumien swiecki sredniowiecznej poezji wydaje sie nieporownanie skromniejszy, co nie oznacza, iz mniej ciekawy. Przykladami moze stac sie:

•obyczajowa

„O zachowaniu sie przy stole―

Podmiot poetycki wskazuje porzadne zasady prezentowania sie przy stoliku ï‚® mozliwosc wychowawcza i dydaktyczna. Utwor rozpoczyna zawolanie

pomocy Bozej - wezwanie. Nastepnie pisarz opowiada w ten sposob co wzrasta na polu i niedlugo zostanie zebrane i odnajdzie sie dzieki biesiadnym

stoliku. Udziela porad kobietom i mezczyznom. Na koniec zacheca az do przyswajania samemu dobrych obyczajow. Prosi takze Boga na temat

odpuszczenie grzechow i zaslanie radosci dzieki wszystkich jednostek. Nazywany wydaje sie takze pierwotnym savoir-vivrem polskim, gdyz zawiera zbior

nakazow i pouczen, jak musi zachowac sie przy stoliku rycerz. Zdecydowanie odczuwa sie w tym utworze propagowanie rycerskiego kultu wobec kobiety,

ktory to to znamionowal epoke sredniowiecza.

•satyryczna

„Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana jest jako rozkladajacy sie trup damy z kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie interesowali sie smiercia.

Jej esencja i cechami. Temat zgonu (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w okresie sredniowiecza. Odslania smierc jako wszechobecna,

wszechwladna i dotyczaca kazdego czlowieka. Bodziec ten ukazuje smierc, jaka zaprasza az do tanca czlonkow roznych stanow.

Obraz mozna przeczytac sie w calej tekstach, obrazach. Wszyscy ludzie podlegaja zgonu. Smierc podlega Bogu. Jest to takze nawiazanie do przedmiotu

stosunkow spolecznych, zawiera myslenie, ze sen wieczny zrownuje wszelakie stany.

„Satyra na leniwych chlopow―

Jest to pierwszy lokalny utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Odslania istnienie konfliktow spolecznych, zarazem pokazuje

relacje spoleczne i zaleznosc kmiecia od pana. Jest to kawalek ganiacy chlopow, ktorzy nie spelniaja obowiazkow jak zeby tego chcial podmiot poetycki.

Chlopi wykrecaja sie i unikaja pracy. Wiersz nasz ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i posiadaczy ziemskich.

ï€-chlopi pracuja wylacznie pod okiem pana, gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt wielokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

•historyczna

„Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony pochodzace z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciwko okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl

sie w calej kosciele lecz zostal w owa strone zabity.

Pisarstwo sredniowiecza posiadala jeden zamiar parenezy. Pisarstwo parenetyczna to literatura propagujaca wzory dzialania, idealy szykowne i

uznawane w okreslonej epoce. Projekty osobowe to postacie warte nasladowania, skupiajace wzorowe, pomyslne, idealne. Pisarstwo sredniowiecza

zarysowuje taki portrety: idealnego wladcy, rycerza lub ascety.

17. Zaprezentuj dzieki wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke swiecka.

Jednym z wzorcow jest wiersz Przeclawa Slota pt. „O zachowaniu sie przy stole―. Jest to najdawniejszy ze wspanialych nam wierszy

obyczajowo-dydaktycznych. Twierdzi znajomosci dworow i obyczajow dworskich oraz biesiadnych dzieki Zachodzie, ktore obyczaje i wyzsza tradycje

chcial rozpropagowac wsrod Mlodych polakow autor. Podmiot liryczny okresla dobre reguly zachowania sie obok stole ï‚® funkcja wychowawcza i

dydaktyczna. Utwor rozpoczyna wezwanie obslugi Bozej a mianowicie apostrofa. W dalszej kolejnosci autor opowiada o tym jakie mozliwosci rosnie

dzieki polu i niedlugo zostanie zebrane i znajdzie sie na biesiadnym stole. Udziela rad kobietom i mezczyznom. Pod koniec przekonuje do przyswajania

sobie rzetelnych obyczajow. Prosi tez Boga o odpuszczenie grzechow i zaslanie zabawy na kazdego ludzi. Zwany jest takze pierwszym savoir-vivrem

polskim, albowiem zawiera komplet nakazow i pouczen, jak powinien zatrzymac sie obok stole rycerz. Wyraznie odczuwa sie w powyzszym utworze

rozpowszechnianie rycerskiego kultu wobec damy, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

Odmiennym przykladem wydaje sie: „Rozmowa mistrza Polikarpa iz smiercia―

Zejscie ukazana wydaje sie jako rozkladajacy sie trup kobiety pochodzace z kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W latach sredniowiecza ludzie

interesowali sie smiercia. Jej istota i cechami. Temat smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w okresie sredniowiecza. Ukazuje sen

wieczny jako wszechobecna, wszechwladna i dotyczaca kazdego z nas. Motyw nasz ukazuje sen wieczny, ktora zaprasza do tanca przedstawicieli

roznych stanow.

Wszyscy ludzie podlegaja smierci. Zejscie podlega Bogu. Jest to takze nawiazanie az do tematu stosunkow spolecznych, zawiera mysl, iz smierc

zrownuje wszystkie stany.

Przykladem moze stac sie takze: „Satyra na leniwych chlopow―

Jest to pierwszy lokalny utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Odslania istnienie konfliktow spolecznych, zarazem pokazuje

relacje spoleczne i zaleznosc kmiecia od pana. Jest to kawalek ganiacy chlopow, ktorzy nie spelniaja obowiazkow jak zeby tego chcial podmiot poetycki.

Chlopi wykrecaja sie i unikaja pracy. Wiersz nasz ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i posiadaczy ziemskich.

ï€-chlopi pracuja wylacznie pod okiem pana, gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt wielokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

Przykladem wydaje sie takze „Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony pochodzace z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciwko okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl

sie w calej kosciele lecz zostal w owa strone zabity. Diagnozujemy tu spor spoleczny miedzy szlachta zas mieszczanstwem, ktore chcialo posiadac

przywileje. Ozywia sie posrod nich pycha.

Jest wciaz duzo utworow o tematyce swieckiej, jednak to najwazniejsze i najbardziej popularne.

16. Dowiedz, iz „Bogurodzica― to piesn religijna, hymn narodowy i najstarszy zabytek tekstow polskiej.

Najdawniejsza, zachowana az do dzis poranka, polska piesnia religijna wydaje sie „Bogurodzica―. Sa trzy hipotezy mowiace na temat dacie do niej

powstania:

• piesn powstala w X w., zas jej pisarzem byl sw. Wojciech;

• „Bogurodzica―- hymnem dynastii Jagiellonow, dlatego tez mniema sie, iz powstala w calej 1386r. (XIV w) pochodzace z okazji koronacji krola;

• (biorac pod spodem uwage uksztaltowanie gramatyczne i leksykalne) „Bogurodzica― powstala dzieki przelomie XII i XIII wieku;

Najstarszy, dwustrofowy tresc „Bogurodzicy―, opatrzony nutami, zachowal sie w calej odpisie pochodzace z 1407r. (XV. )Autor „Bogurodzicy―

jest anonimowy.

Istnieja przynajmniej dwie hipotezy o autorach:

•legendarne autorstwo sw. Wojciecha;

•hipoteza prof. Briicknera, mowiaca o autorstwie franciszkanina ze Starego Sacza - ojca Boguchwala.

W Polsce sredniowiecznej piesn ta stala sie hymnem, o jakich kwestiach swiadcza dowody, ze:

• przed bitwa pod Grunwaldem (1410r. ) rycerstwo polskie spiewalo „Bogurodzice―;

• umieszczono ja we wstepie kompletu praw („Statutu Laskiego―) Panstwa Polskiego pochodzace z 1506r., jakie mozliwosci nobilitowalo nasz

tekst az do rangi symbolu Polski;

• nie tylko „Bogurodzica― pelnila funkcje hymnu, lecz tez spelniala pod wzgledem gatunkowym odpowiednie postulaty;

„Bogurodzica― posiada charakter piesni religijnej. Jest to hymn az do Chrystusa skierowany do Mamusi Bozej i Jana Chrzciciela z prosba o

wstawiennictwo; wyrazajacy zarliwa prosbe na temat to, zeby Syn Bozy raczyl ofiarowac pobozny zywot na ziemi, zas po zgonu przebywanie w calej raju.

„Bogurodzica― to liryka:

• podmiotu zbiorowego,

• bezposrednia,

• inwokacyjna,

• apelu.

Wiersz sredniowieczny, tzw. zdaniowo- rymowy, reprezentowany za sprawa „Bogurodzice―, nie przestrzegal jednakowego rozmiaru sylabicznego w

wszelkim wersie, w jakikolwiek sposob na ogol wykazywal sklonnosc az do wyrownywania formatu sylabicznego, jakie mozliwosci z czasem, w calej XVI

w calej., doprowadzilo az do tzw. sylabizmu. W sredniowiecznym wierszu wystepowaly takze rymy; wspolbrzmienia uzyskiwano przez powtarzalnosc

formy gramatycznej (np. „nosimy― - „prosimy―; bozycze― a mianowicie „czlowiecze―, „pobyt― - „przebyt―). Rymy owe,

ogarniajace niekiedy po pare wersow, uwydatnialy zakonczenia (klauzule) koncowych odcinkow wersowych. Glownie jednak wyrazistosc klauzul

wersowych wynika tym samym, ze w calej kazdym wersie zamyka sie odrebna jednostka miary skladniowa a mianowicie pojedyncze wyobrazenie lub

jednorodny czlon zdaniowy, wypowiadane pochodzace z odpowiednim zroznicowaniem wysokosci tonu, tj. pochodzace z inna intonacja: wznoszaca sie

(antykadencja) czy opadajaca (kadencja), np.:

„Slysz modlitwe, jaz nosimy, ï‚-

A ofiarowac raczy, jegoz prosimy: ï‚-

A na ziemi zbozny pobyt, ï‚-

Poprzez zywocie idylliczny przebyt. ―

Wierszowi sredniowiecznemu towarzyszyla na ogol muzyka. Alians z uporzadkowana rytmicznie melodia wywieral charakterystyczny wplyw dzieki jego

budowe.

Dwu najstarszym strofom „Bogurodzicy― towarzyszy najstarsza melodia spiewana choralnie, jednoglosowo, bez akompaniamentu instrumentalnego.

Jest to tzw. MONODIA, charakterystyczna na rzecz sredniowiecznych choralow, czyli lac. spiewow liturgicznych Kosciola.

Nuta „Bogurodzicy― powstala na rejonie nadrenskim, spisana juz w calej IX w calej. w kodeksie mszalnym pochodzace z opactwa benedyktynow w

Sankt Gallen w calej Szwajcarii. Przy XIV-XV w calej. dopisano dalsze strofy „Bogurodzicy―; obejmuja ow kredyty piesni a mianowicie wielkanocna

(strofy 3-6) i pasyjna (7-13).

„Bogurodzica― byla utworem wielozadaniowym, byl to pierwszy kawalek literacki. Logiczna kompozycja-wedle schematu: apostrofa i prosba,

pelniacy role formy klamrowej refren „ „Kyrie eleison― gama rymow spajajacych nie tylko wersy, ale i pierwotnego czastki, matematyczna precyzja

w calej ukladzie zestroju sylab(5+3, 3+5)- to wylacznie niektore do niej cechy. Mozemy powiedziec, iz na faktycznie przemyslane i staranie dopracowane

od strony formalnej czekac bedziemy az do czasow Kochanowskiego.

Polacy aktualnie w sredniowieczu dostrzegali wyjatkowa range tejze piesni, dzialajac ja cos znacznie wiecej anizeli tylko piesnia bojowa, spiewalo ja

polskie rycerstwo przed bitwa pod Grunwaldem, ale i w pewnym sensie hymnem panstwowym. Dlugosz nazwal ja „piesnia ojcow―. Piesn ta byla

znana wszystkim Polakom tamtej epoki, odgrywala wielka funkcje patriotyczna. Jest to piesn ojczysta- carmen patrium, swoj charakter hymnu zachowala

do XIV wieku, pozostajac naszym reprezentatywnym utworem poetyckim tamtej epoki.

18. Zaprezentuj na wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke religijna.

Sluzace do najstarszych dziel liryki duchowej sredniowiecza zaliczamy:

•Bogurodzice-prawdopodobnie powstala w XIII w. Najstarszy jej opis pochodzi pochodzace z 1407r., aczkolwiek juz wtenczas byla to piesn

starodawna. Popularnosc i wymowa Bogurodzicy sprawila, ze uznano ja za pierwszy hymn lokalny. Pierwsza do niej zwrotka wycelowana jest az do Matki

Boskiej, druga az do Chrystusa. Ow firma ciagiem prosb modlitewnych: az do Matki Bozej, aby posredniczyla u swego syna-Chrystusa zas Syna Bozego

o wysluchanie modlitwy, na temat dobrobyt w zyciu ziemskim i wieczne los po zgonu. Uwage zwraca symboliczna cyfra 4, az do ktorej wielokrotnie

nawiazywali ludzie sredniowiecza, ktora wspoltworza w calej Bogurodzicy swiete osoby: Oryginal Boska, Chrystus, Bog i Jan Chrzciciel. W Bogurodzicy

zauwazamy sporo historycznych postaci gramatycznych, archaizmow skladniowych, leksykalnych i fonetycznych, np. w calej funkcji wolacza wystepuje

nominativus (Bogurodzica miast Bogurodzico), starszawe formy trybu rozkazujacego: zyszczy!, spusci! (pozyskaj, zeslij! ), wyrazy, gdzie nie nastapil

jeszcze przeglos polski: (zwolena, slawiena miast zwolona, slawiona). wsrod starszawych form leksykalnych znajdujemy np. wyrazy dziela zamiast na

rzecz, jaz miast ktora. Rymy w piesni znajdujemy na koncu wersow (nosimy-prosimy), a takze w srodku wersow np. (dziela Krzcicela). Zastosowane beda

rowniez paralelizm skladniowy oraz paralelny, czyli rownolegly, obustronny rozklad esencji.

•Lament swietokrzyski, inaczej Posluchajcie bracia mila-to cenny zabytek polskiej tekstow sredniowiecznej. Wydaje sie niezbitym dowodem na to, ze

w Polsce mocno funkcjonowal kult Najswietszej Marii Panny, odrozniamy nawet w literaturze sredniowiecznej tzw. kult liryki maryjnej. Ryk swietokrzyski

to glos Bolejacej Matki. Jest to pierwszoosobowa wypowiedz – skarga - Mamusi Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Jednak przede wszystkim

slyszymy tu placz matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad strata dziecka. jaka zwraca sie do roznych matek, ludziom opowiada swoj bol.

Bohaterka utworu przedstawia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a skutkiem tego staje sie blizsza odbiorcy. Wpis Lamentu pochodzace z konca XV

wieku wydaje sie zabytkiem tekstow polskiej, zawiera wiele archaizmow leksykalnych, zalicza sie do liryki lamentacyjnej.

•Legende na temat sw. Aleksym-zapis z XV wieku. Jest to opis zycia swietego, czyli hagiografia. Przedstawia jego urodzenie, mlodosc, ozenek z

krolowa Famijana a mianowicie lecz sw. Aleksy komponuje slub nieskazitelnosci i ucieka w tulacza wedrowke, zas bogactwo poswieca ubogim. Umiera

pod schodami na dworze ojca. Dzieje sw. Aleksego dopelniaja wszelkie postulaty gatunku, jakim byly zywoty swietych.

Zabytkiem poezji duchowej sa takze znane i wciaz funkcjonujace modlitwy tego rodzaju jak: Ojcze nasz lub Zdrowas Maria.

Glowne gatunki to:

piesni - gl. Koscielne np. Bogurodzica―,,, Posluchajcie bracia mila―

hagiografy a mianowicie dziedzina pismiennictwa chrzescijanskiego, obejmujaca zywoty kultu religijnego, legendy na temat ich zywocie i czynach,,

Legenda na temat sw. Aleksym―

apokryfy a mianowicie teksty polaczona tematycznie pochodzace z Biblia, nie sa tlumaczeniem ksiag Sedziwego Testamentu, beda rodzajem,,

uzupelnienia― Biblii. Wystepuje w tych propozycji wiele kolorowych szczegolow (czasem sprzecznych pochodzace z Biblia), gama zdarzen,

rzeczywistosc spoleczno-obyczajowe np.,, Rozmyslania przemyskie―

psalmy a mianowicie biblijne piesni o charakterze modlitewno-hymnicznym. Pierwotnego zbior stanowi psalterz., zostaly bardzo znane w sredniowieczu,

opiewaja skale i uprzejmosc Boga, wyrazaja podziekowanie, prosbe, blaganie, informuja o dziecinstwa i przyszlosci

np.,, Psalterz florianski―,, Psalterz pulawski―

Dobroc, Klamstwo i tym podobne.

19. Porownaj topos mamusi oplakujacej syna w Lamencie swietokrzyskim i w Matce powieszonych A. Rozewicza.

topos- powtarzajacy sie bodziec lub obszar np. kraj szczesliwosci w calej roznych kulturach: Arkadia, Eden, Eldorado.

„Lament swietokrzyski― postrzegany jest zbyt pierwszy wzruszajacy utwor poetycki w jezyku polskim, akcentujacy bol matczyny po stracie syna;

wydaje sie glosem Bolejacej Matki. Jest to pierwszoosobowa wypowiedz - skarga-Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Byl on wylaczny, wiec

tym wiecej boli swoim zniewazanie. Oryginal Boska ukazuje losy swego Syna od chwili biczowania, za sprawa nalozenie cierniowej korony, bicie go za

sprawa Zydow, wedlug przybicie az do krzyza. Caly czas wspolcierpi pochodzace z nim, chce czuc w podobny sposob On, mniemac podobnie. Jednak

przede wszystkim slyszymy tu placz matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad strata dziecka. jaka zwraca sie do roznych matek, ludziom

opowiada swoj bol. Bohaterka utworu przedstawia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a skutkiem tego staje sie blizsza odbiorcy.

„Matka powieszonych―- oryginal jest przedstawicielka matek, ktore stracily swoje dzieci. Ukazana jest w toku blakania sie po metropolii, postrzegana

za sprawa ludzi jako szalona. Ow firma wyobcowana, samotna. Jej powierzchownosc jest odmalowany za pomoca dwoch barw: ciemnej i srebrnej.

Czarny a mianowicie prawdopodobnie zatem, ze ubiera sie dzieki czarno, ma mozliwosc dlatego, iz jej karnacja juz zszarzala, stracila zdrowy kolor,

srebrny - gdyz jej wlosy sa aktualnie siwe. Cierpienie jakie ja spotkalo badz tez postrach spowodowalo, iz bardzo szybko sie zestarzala. Oryginal

powieszonych utracila jedno pochodzace z podstawowych zadan do jakich zostala stworzona. Samotna cierpi cos znacznie wiecej anizeli tylko z powodu

utraty swoich dzieci, ale takze z powodu calkowitego wymordowanego narodu.

Oba wiersze przedstawiaja topos matki oplakujacej swego syna. Roznia sie aczkolwiek w ktoryms stopniu. W moim odczuciu Matka pochodzace z

wiersza Rozewicza Jest niewiasta bardziej nieszczesliwa, mocniej doswiadczona przez los. Jest osamotniona w swoim cierpieniu, nikt nie odczuwa

zapotrzebowania niesienia do niej pomocy „ociera sie na temat szorstka skore tlumu―. Cierpi z powodu zgonu wlasnych dzieci lecz takze przyjmuje

dzieki swoje barki cierpienie powstajace z zaglady tysiecy mlodocianych ludzi, jacy walczyli w calej obronie polskiej ojczyzny. Jej rozpacz doprowadza ja

az do szalenstwa. Z kolei Matka Przykra, bohaterka „Lamentu swietokrzyskiego― niedomaga okrutnie z powodu smierci syna, wydarzenia

sprzecznego z prawami naturalnymi, lecz nie oplakuje calego narody, jej rozpacz nie wykonuje do szalenstwa lecz wydaje sie przepelniona nadzieja, ze

ponizsza jedna sen wieczny, smierc do niej dziecka zapobiegnie smierci roznych. Ma nadzieje, ze aktualnie zadna oryginal nie stanie sie musiala

faktycznie cierpiec jak ona.

dwadziescia. Wskaz wlasciwosci „Bogurodzicy― kluczowe o tym, iz uznajemy ja za arcydzielo poezji sredniowiecznej.

Najstarsza dwustrofowa czesc „Bogurodzicy― odznacza sie najwyzszym kunsztem artystycznym i uznana zostala za arcydzielo naszej

sredniowiecznej poezji. Utwor ten wydaje sie nie tylko hymnem, ale takze modlitwa. Sygnalizuja o tym wezwania kierowane az do Matki Bozej,

powtarzanie formuly liturgicznej Kyrieleison, kierowanie prosb modlitewnych. Kolejne zwrotki Bogurodzicy sa rozmaite tematycznie i tresciowo.

Zwrotka pierwsza, jakiej moglibysmy nadac tytul apostrofy do Mamusi Bozej, miesci w samemu wiele okreslen Matki Chrystusa: Bogurodzica, Bogiem

slawiena, odczuwali uwielbiona za sprawa Boga, Dziewica „zwolena― czyli wybrana, Oryginal Syna Bozego. Zwrotka 2, ktora moglibysmy nazwac

zbiorem prosb, to formula modlitewna. Znajdujemy w calej niej prosby ogolne: na temat uslyszenie wolania, o natchnienie mysli, na temat wysluchanie

modlitwy, oraz wybitniej specyficzne: na temat pobozne los, otrzymanie laski, zycie wieczne.

Obie zwrotki zakonczone beda taka sama formula liturgiczna: Kyrieleison. Skret ten odgrywa wielorakie funkcje. Przede wszystkim wydaje sie refrenem, a

wiec podkresla piesniowy charakter utworu. zaznacza, iz nie mamy stycznosc z modlitwa oraz akcentuje prosby kierowane do Chrystusa za

posrednictwem Bogurodzicy.

„Bogurodzica― to utwor, w ktorym pojawiaja sie konkretne walory artystyczne, ktore swiadcza w ten sposob, ze napisana zostala umyslnie. Dwie

strofy zaczynaja sie w podobny sposob a mianowicie od apostrof. Z takich dwuczlonowoscia, powtarzalnoscia mamy stycznosc w pelnym tekscie.

PARALELIZM - rownoleglosc, powtarzalnosc tychze samych czlonow, czesci.

Przy „Bogurodzicy― dysponujemy do czynienia pochodzace z paralelizmem skladniowym.

Na mistrzostwo stylistyczne utworu skladaja sie:

• wirtuozeria rytmiczna;

• synonimy;

• paralelizm wersow

• kontrakt rymow;

• podwajanie odrobin wiersza (dwie strofy, 2 dwukrotnie wieksza od czolowej, podwojone ksztalty wolacza w obrebie wersu);

• ton retoryczny.

KOMPOZYCJA „BOGURODZICY―:

• wiecej niz jeden pierwsze profesjonalne wersy moga miec charakter apostrofy; gdy wers trzeci to krociutkie wiecej niz jeden zdania rozkaznikowe,

tworzace dokladnie zamierzony kontrast z rozbudowanymi apostrofami;

• w innej zwrotce a mianowicie symetria odwrotna: krotka wezwanie i sznur zdan rozkaznikowych (osiem) a mianowicie zmiana proporcji elementow

kompozycyjnych;

• celowosc powstania uznaja rowniez istniejaca i powtarzajaca sie regularnosc w zakresie rymow, zakonczonych dzieki -a;

• wersy rymuja sie w srodku siebie, a takze na koncach poszczegolnych ‘linijek’.

RYMY a mianowicie parzyste, wewnetrzne, zewnetrzne (koncowe):

scisle rymy zenski: slawiena-zwolena,

niepelne rymy: pobyt-przebyt,

rymy meskie: Bozycze-czlowiecze.

wewnetrzne:

Bogurodzica-Dziewica,

Syna- Gospodzina,

Slawiena- zwolena.

• rozlozenie tekstu w calej wersach dzieki rownolegle odcinki o jednakowej (niekiedy wydluzonej o jedna) liczbie sylab (np.:

* 1. wers - zawolanie do Marii = piec + trzy;

* trzy. wers a mianowicie 3 plus 3).

W nawiazaniu z asylabicznym charakterem wierszy wazna rola przypadla w calej nich rymom, ktore stanowily rodzaj ozdobnikow stylistycznych oraz

pelnily funkcje wyznacznikow klauzuli tj. zakonczen wersow badz ich czlonow.

• kazda strofe konczy refren: „Kyrie eleison― [gr. „Panie, zmiluj sie. ―]

Mowa utworu wydaje sie niezwykle zwiezly, a mimo to nurt ma wlasciwosci krasomowcze, czego dowodza pospolite, wplecione w calej tekst apostrofy.

Apostrofe stanowi cala glowna zwrotka, jaka obejmuje zbior wolaczy i dwa przeswiadczenia rozkazujace, wyrazajace prosbe,

„Bogurodzica― to wiersz asylabiczno-zdaniowy. Jej najstarszym dwu strofom druhow melodia. Piesn spiewana choralnie bez akompaniamentu

instrumentalnego. w calej tekscie wspolwystepuja takze archaizmy, ktore podnosza artystyczny kunszt. Archaizm to element jezykowy pochodzacy

pochodzace z minionej epoki historycznej, ktory to zostal zastapiony nowszym i wyszedl pochodzace z codziennego uzycia. Tych nieuzywanych dzis

wyrazen jest w calej „Bogurodzicy― co niemiara np.: slawiena-chwalona;

Gospodzin-Pan;

zwolena-wybrana.

„Bogurodzica― to oryginalne artystyczne dzielo rdzenne. Byla hymnem religijnym, lecz rowniez bojowym i hymnem panstwowym.

21. Ocen z punktu widzenia wspolczesnego czytelnika aktualnosc koncepcji zawartych w calej literatur sredniowiecza.

Tworcy sredniowiecza za najistotniejsze stawiali samemu tworzenie dziel o religii i Bogu. Wiazalo to sie pochodzace z panujaca w calej tych czasach

filozofia. Byl to teocentryzm, ktory w calej centrum swiata umieszczal Boga. Bog, ktory to stworzyl rzeczywistosc, uosabial dobro, piekno i prawde. Osoby

uwazali wyzszosc dobr duchowych nad doczesnymi, rozne zjawiska przyrody interpretowano jako znaki od Boga, w tejze filozofii dominowala mysl na

temat zyciu posmiertnym.

W tejze epoce wiecej niz jeden pojecia beda centralne: Pan i czlowiek. Bog nie stanowi abstrakcyjnej idei, wydaje sie osoba. Lecz to czlowiek zostal

zbudowany na obraz i zwiazek Boga i dzieki temu madry jest znalezc w samemu doskonalosc i jednosc pochodzace z Nim. Akcentuje ona fundamentalne

wartosci jednostki, jego tytul zdolnosc az do samopoznania, az do dokonywania wolnego wyboru, az do zdobywania zdolnosci, do namietnosci i czynieniu

dobra.

Sredniowieczne koncepcje jednostki akcentuja:

•jego jednosc ze swiatem; czlowiek jest mikrokosmosem stanowiacym slad wszechswiata (filozofia Jana Szkota Eriugeny),

•jego podobienstwo az do Boga (sw. Bernard pochodzace z Claivaux),

•jego podmiotowa samoistnosc, indywidualnosc, rozumnosc i doskonalosc (filozofia sw. Tomasza pochodzace z Akwinu).

We wspolczesnym swiecie slowa Pan i czlowiek znacza coraz to mniej. Wszyscy gonia zbyt dobrami doczesnymi, nie liczac sie pochodzace z

konsekwencjami. Zatracamy nasze czlowieczenstwo. Patrzac dzieki filozofow pochodzace z tamtej epoki mozemy sie od tych propozycji uczyc

prawidlowego postepowania. Musimy przystanac na chwile i przemyslec o polskiej sytuacji. Modelem do podpatrywania moze byc sw. Franciszek, ktory

to jest coraz to mniej aktualny w wspolczesnym swieci. Glownymi zrebami swoim nauki zostaly: wszechogarniajaca uczucie, radosc, ubostwo, czyli owe

wartosci, ktore przestaja istniec dla nas istotne.

Tworcy tekstow sredniowiecza podejmowali tematy bezustannie aktualne takie jak: milosc, sen wieczny, przemijalnosc ludzkiego istnienia, zycia i swiata.

„Wielki testament― Franciszka Villona podejmowalo owe wlasnie powody tematyczne. Przeplata on komizm z liryzmem, watki duze ze sprosnymi.

Sam „poeta przeklety―, mieszkaniec paryskiej ulicy, ukazuje kruchosc istnienia, przytaczajac znane postacie w basniach o paniach i na temat

panach „minionego czasu―. Jak jest to aktualne w ogarniajacym nas swieci. Przestalismy miec uznanie to, jakie mozliwosci najwazniejsze, czyli

nasze los. Zapominamy jak jest to siano ulotne i kruche.

Uczucie jako odczucie najwazniejsze zajmowalo tez istotne miejsce w calej sredniowieczu. Modelem utworu moze stac sie utwor pt. „Dzieje Tristiana i

Izoldy―. Ten bodziec jest aktualny w wszelakiej epoce. Uczucie to odczucie dominujace w zyciu, Czlowiek bez milosci wydaje sie nieszczesliwy.

Pisarstwo sredniowieczna wielokrotnie propagowala wzorce parenetyczne. Ma mozliwosc dzisiaj nie istnieje juz szlachcicow ani kroli, jednak my mozemy

siegac z tych propozycji prawdziwa madrosc. Roland zadziwia nas wlasna odwaga oraz tym jaka wage posiada dla niego honor, ktory to we

wspolczesnym swieci stracil dzieki swojej waznosci.

Widzimy, iz wiele tematow podejmowanych aktualnie w sredniowieczu sa nadal aktualne. Wynika to stad, iz dotycza ow kredyty czlowieka, zas czlowiek

sie nie zmienil.

22. Wymien i omow gatunki literackie sredniowiecza.

Przy epoce sredniowiecza rozwijaly sie wszystkie gatunki literackie. W polnocy Swiata i we Francji powstala epika heroiczna, ukazujaca przebieg zdarzen

wybitnych chojrakow na tle wydarzen historycznych np. „Piesn na temat Rolandzie― nawiazujaca do historycznej wyprawy cesarza Karola Duzego

do Hiszpanii przeciwko saracenom w VIII w. (Jest to poemat). Epike dworska reprezentowaly romanse np. „Dzieje Tristiana i Izoldy―. Liryka

odwolywala sie zarowno do typow charakterystycznych na rzecz tworczosci duchowej czego wzorem sa hymny oraz liryka maryjna np. „

Bogurodzica―, jak i kreowaly nowe ksztalty zwlaszcza w calej tworczosci poetow niemieckich, francuskich i wloskich. Przykladem moze stac sie

prowansalska tworczosc poetycka milosna. Ekspansja chrzescijanstwa wykonuje do progresu hagiografii, specjalizacji pismiennictwa wymagajacej sie

opisywaniem zywotow kultu religijnego, opartych dzieki legendach i dostepnych surowcach historycznych np. „Legenda na temat sw. Aleksym―.

Utwory owe mialy charakter dydaktyczny. Tworzenie sie nowych panstw i dynastii sprzyja historiografii czyli powstawaniu zbiorow dziel zabytowych.

Przejawem historiografii sa kroniki np. Galla Anonima, Wincentego Kadlubka, Kronika wielkopolska. Przy srodowisku chrzescijanstwa rozwijal sie dramat

liturgiczny, wystawiany w calej kosciele w calej sw. wielkanocne. Ukazywaly np. zmartwychwstanie Jezusa, odgrywane za sprawa ksiezy i zakonnikow w

calej kosciolach badz w umyslnie wyznaczonych na dodatek miejscach na zewnatrz kosciola ( np. „Nawiedzenie grobu― ). Pozniejsza forma

dramatyczna wydaje sie misterium, jakie mozliwosci po lacinie znaczy tajemnica. Byly to z kolei widowiska sceniczne, ktorych tresc dotyczyla najczesciej

tematow ze Sedziwego i Nowego Testamentu. Inscenizacje te wystawiano zwlaszcza w okresie swiat wyznaniowych. Akcja misteriow zawsze

prezentowala dramat chrzescijanski dziejow ludzkosci, upadek jednostki, odkupienie i sad koncowy. W dawnym ksztalcie misteria zachowaly sie w Polsce

(w Kalwarii Zebrzydowskiej) oraz w calej Niemczech. Wylacznym ze wspanialych misteriow lokalnych jest „Historia o chwalebnym Zmartwychwstaniu

Panskim― Mikolaja pochodzace z Wilkowiecka. (Byly to sztuki, gdzie aktorami mogli istniec tylko mezczyzni).

W XII w wyksztalcily sie mirakle, co wedlug lacinie symbolizuje cud. Przedstawialy cudowne wypadki z zycia Maryi. Z czasow pozniejszego sredniowiecza

znamy moralitety-utwory na temat charakterze filozoficzno-dydaktycznym, alegoryczne przypowiesci o czlowieku, ktory za sprawa grzechy i upadki

dochodzi do cnoty i zbawienia. Moralitety mialy na celu skierowanie jednostki na prawidlowa droge. Zrodlowym bohaterem moralitetow byl zwykly

czlowiek usytuowanym miedzy niebem a pieklem, dokonujacy wybrania odpowiedniej ukochany zycia, toczacy wewnetrzna bitwe miedzy silami dobra i

zla. Najstarszym zachowanym moralitetem jest „Everyman―.

DRAMAT:

ï€-misteria,

ï€-moralitety,

ï€-dramaty liturgiczne,

ï€-tragedia,

ï€-komedia.

LIRYKA:

ï€-piesn,

ï€-hymn,

ï€-satyra,

ï€-milosna,

ï€-psalm } modlitewnik,

ï€-liryka maryjna,

ï€-wiersz sredniowieczny

EPIKA

ï€-kronika,

ï€-kazanie,

ï€-hagiografia (zywoty swietych, opisujac idealizuja te rolety, propaguja wzorzec osobowy ï‚® asceta),

ï€-apokryt (gatunek literacki przedstawiajacy zywot najswietszej rodziny),

ï€-romans rycerski,

ï€-epos rycerski,

ï€-traktat,

ï€-gesta,

ï€-epos rycerski.

23. Wyszukaj motywy romantyczne dla poezji sredniowiecznej i barokowej, odwolujac sie od chwili znanych Panstwu utworow.

Naczelna faza baroku trwala od lat osiemdziesiatych XVI wieku wedlug lata dwudzieste wieku XVII; dochodzi w calej niej az do glosu dla przykladu

tworczosc mistyczno - metafizyczna (Mikolaj Sep-Szarzynski), nawiazujaca az do sredniowiecznej filozofii i starotestamentowych wizji Boga, swiata,

jednostki. W sredniowieczu w glowny punkt swiata jednostki stal Pan. Owczesny swiatopoglad: teocentryzm, byl wyrazem silnej wiary jednostek, ktorzy

postrzegali Stworce w calej kategoriach absolutu. Dlatego oczywiscie w "Bogurodzicy" blagali, azeby uslyszal pierwotnego glosy i raczyl ofiarowac

spokojne, pobozne zycie i miejsce w calej raju wedlug smierci. Mikolaj S. Szarzynski przekazuje wiadomosci o przemijaniu, o ceny dobr ziemskich i

ostatecznych - zgonu, wiecznosci i zbawieniu. Przy sonecie "O wojnie polskiej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem i cialem" szczesciem jest pokoj.

Zycie stanowi jednak bitwe z "hetmanem ciemnosci" a mianowicie szatanem oraz duszy pochodzace z cialem. Pan stwarza nadzieje wygrania tejze walki.

Przy utworze mozna przeczytac sie dualizm: czlowiek-swiat, dobro-zlo, Bog-szatan. Retoryczne pytania wskazuja niepewnosc, zagubienie i bezradnosc.

Utwor "O nietrwalej namietnosci rzeczy swiata tego" prezentuje dobra doczesne: bogactwo, wladze, slawe, rozkosze i stwierdza, ze nie sa ow kredyty w

stanie ofiarowac czlowiekowi rzeczywistego szczescia i bezpieczenstwa. Takze "I nie milowac z trudem, i milowac". Szarzynski upatruje prawdziwy

kompleks milosci i piekna w calej Bogu. Korzyscia trwala wydaje sie cnota. Szarzynski wybral sciezke walki ze swiatem zywiolow - wrogow duszy

teskniacej do "wiecznej i prawej milosci".

Czolowymi przedstawicielami filozofii epoki baroku byli Spinoza, Leibniz, Pascal. Stworzyli oni rozne mysli zycia, uwazajac, ze:

-zycie doczesne dysponuje niewatpliwe ceny, ktorych nie powinno sie lekcewazyc, bowiem pierwszenstwo posiada radosc przed cierpieniem

-nalezy uciekac od chwili doczesnosci w calej mistycyzm

-zycie sklania az do pesymizmu

W nawiazaniu z tego rodzaju roznorodnoscia pojmowania zycia zrodzil sie spor miedzy haslami renesansowymi zas odnowionymi idealami

sredniowiecznymi. Przy baroku tworzy sie typ czlowieka kierujacego sie zasada dwoistego zycia, ktore laczylo asceze i korzystanie z uciech zycia, jak

wiemy sa to wzorce dla osob fizycznych zaczerpniete ze sredniowiecza.

24. Wymien zabytkowe budowle pismiennictwa sredniowiecznego w Polsce i omow wybierany utwor.

Najstarszym drukowanym polskim tekstem poetyckim jest "Bogurodzica" (otwiera "Statut polski" pochodzace z 1506 r. Jana Laskiego). Czas do niej

powstania az do dzis ozywia zywe dyskusje badaczy; jak pozwalaja sadzic najnowsze ustalania jezykoznawcze, urodzenie tekstu powiazane sa

pochodzace z poczatkami panowania Wladyslawa Jagielly, a wiec pochodzace z wiekiem XIV.

Wzorowana wydaje sie na hymnach grecko a mianowicie bizantyjskich, jak swiadczy metrow. in. juz sam wyraz Bogurodzica, bedacy wiernym

tlumaczeniem greckiego Theotokos. Najstarsza czesc piesni sklada sie z dwoch zwrotek. Pierwsza wycelowana jest jawnie do Mamusi Boskiej

pochodzace z prosba na temat wstawiennictwo u Syna, zeby zechcial wysluchac ludzkich prosb. Druga zwrotka, skierowana wydaje sie do Syna Bozego,

zawiera blagania na temat "zbozny pobyt" na ziemi i "rajski przebyt" po zgonu. Piesn wydaje sie zrodlem informacje o slownictwie i odmianach

gramatycznych owczesnej polszczyzny. Nieopodal slowa "Bogurodzica" wystepuja inne archaizmy jezykowe, np. dziela (dla), bozyc (syn Bozy), zbozny

(dostatni), slawiena (slawiona), zwolena (wybrana), jaz (ktora), jegoz (o co). Inaczej tez wygladala 2 jednostka liczby pojedynczej trybu rozkazujacego -

zyszczy, spusci, raczy. Roznice w calej glosowni ukazuja wyrazy slawiena (dzis slawiona) i krzciciel (dzis chrzciciel). Wolacz deklinacji zenskiej rowny byl

mianownikowi, np. Bogurodzica, dziewica, Maryja (dzis powiedzielibysmy - Bogurodzico, dziewico, Maryjo).

Rymy estetyczne i wewnetrzne, budowa trojdzielne - wszelkie trzy wersy to zamknieta mysl (oddzielna). Autor probowal sie zblizyc do sylabizmu.

Archaizmy: szyk przestawny zwrotow w zdaniu, archaizmy fleksyjne, fonetyczne.

Jakkolwiek Bogurodzica posiada charakter piesni religijnej, ekspresowo wyszla poza mury Kosciola i stala sie jak gdyby hymnem narodowym. Jakim

sposobem twierdza owczesne swiadectwa, spiewalo ja rycerstwo polskie pod spodem Grunwaldem i pod Warna (kronika Jana Dlugosza). Rownoczesnie

stanowila nadal nieodlaczna czastka wazniejszych ceremonii koscielnych.

“Geograf bawarski―

IX w. a mianowicie spis nazw polskich plemion

“Dagome index―

X w calej. - najdawniejszy polski film dokumentalny, Mieszko A, takze oddaje panstwo pod opieke papiezowi, kategorii geograficzne

“Kronika Theimara―

X-XI w. a mianowicie nazwy plemion (Slazanie), kategorii rzek (Odra, Bobr) i nazwy miast (Krosno)

“Bulla Gnieznienska―

XII w. a mianowicie rejestr towarow koscielnych, “Zlota Bulla slownika polskiego―  zawiera 410 nazw lokalnych

“Ksiega Henrykowska―

XIII w calej. - pierwsze polskie wyobrazenie: “Dac ac ja pobrucze a ty poczywaj―

Kazania Swietokrzyskie

XIV w. a mianowicie autor-kaznodzieja staral sie nadac swoim kazaniom artystyczna postac, utrzymane beda w tonie podnioslym, adresatem tych kazan

sa wyksztalceni ludzie

“Kazania Gnieznienskie―

XV w. a mianowicie 103 kazania lacinskie, dziesieciu polskich, zabytek troj jezyczny: niemiecki, lacinski, polski

“Bogurodzica―

pierwszy wpis napisany wedlug polsku majacy charakter religijny

“Psalterz Florianski―

najstarszy zatrzymany przeklad Psalmow Dawida, zawiera tekst psalmow w 3 jezykach: lacinskim, polskim i niemieckim, psalterze pelnia w calej

sredniowieczu funkcje modlitewnika

“Psalterz Pulawski―

XV w. a mianowicie modlitewnik mieszczacy komentarz az do kazdego psalmu

“Apokryty―

prezentuja zywoty kultu religijnego

“Roty sadowe―

formuly przysiag sadowych

“Biblia Szaroszpatacka―

pierwszy i wylaczny polski tlumaczenie Biblii

25. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce dla osob fizycznych i pierwotnego odbicie w calej literaturze.

1-wsza. 1IDEAL SWIETEGO ASCETY

•„Legenda o sw. Aleksym―; Aleksy pochodzil pochodzace z zamoznej rodziny, wiodl dostatnie zycie. Zdecydowanie czlowiek dorosly skazal sie

dobrowolnie dzieki ponizenie i cierpienie, umartwiajac swe organizm i ducha. Nagroda zbyt jego nieszczescia stalo sie szybkie wziecie srodku do Nieba.

•„Swiety Szymon Slupnik― Stanislawa Grochowiaka. Wiersz opowiada na temat ludziach epoki sredniowiecza i ich podejsciu do religii. Bunt

pisarza przeciw ciemnocie owczesnie panujacej, oraz dazeniu do samozaglady.

•Slupnicy a mianowicie ascetyczni wschodni pustelnicy spedzajacy zycie dzieki slupach, kolumnach swietych poganskich (Szymon i Daniel Slupnik z

Konstantynopola)

•Swiety Franciszek - w calej Asyzu wlozyl na fiuta zakon franciszkanow. Rozdal swoj majatek. Wedrowal po panstwa wyglaszajac kazania, ktore

nawolywaly do namietnosci do blizniego.

•zyje w calej ubostwie

•przyjmuje pogarde i cierpienie pochodzace z pokora

•ucieka od slawy, rozglosu

•modli sie az do Boga

•umartwia swoja dusze i organizm

•anonimowosc

•pokora

1. 2IDEAL RYCERZA

•„Piesn o Rolandzie― - anonimowe dzielo francuskie. Nalezy do rodziny eposow laczacych trzy kluczowe elementy: narodowy, bohaterski i

legendarny. Zalicza sie do grupy poematow epickich noszacych francuskie miano „chansons de geste―(piesni historyczne)

•cykl szlachcicow okraglego stolu skupionych naokolo legendarnego mistrza Artura

•cykl karlow Nibelungow (Niemcy)

•„Piesn o Cydzie― (Hiszpania)

•„Piesn o wyprawie Igora― (Rosja)

Roland rycerz i wasal Karola Duzego ginie w calej obronie religii w walce z poganskimi saracenami. Roland to zuch idealny- skupia w samemu

szlachetnosc i odwage, az do szalenstwa. Za kazdym razem postepuje w calej zgodzie pochodzace z kodeksem rycerskim. Bezgranicznie oddany

„slodkiej Francji― i oddany damie swego serca. Zdecydowanie rycerz epoki feudalnej bezgranicznie oddany swemu wasalowi-Karolowi Wielkiemu.

Wzorowy chrzescijanin, prawdziwy druh, wierny do samego konca Oliwierowi.

•bogobojny

•odwazny

•zawsze dotrzymywac slowa

•dbac na temat honor i slawe

•patriota

•uwielbienie Boga i poswiecenie dla obrony wiary

•wzorzec dydaktyczny

•zyskiwal wladze, stawal sie wartym szacunku

•propagowal postawe odpowiednia kosciolowi

•kosciol akceptowal szlachcicow, bowiem w calej nich upatrywal szerzenie chrzescijanstwa

Ideal rzetelnego wladcy

•postac Boleslawa Krzywoustego w swietle „Kroniki Galla Anonima―. Pisarz slawi mistrza jako wzorowego chrzescijanina, meznego rycerza,

sprawiedliwego i madrego monarche, oddanego idei modelowania panstwa. Okresla go „Boleslawem, ktory nie spi―. Wedlug Boleslaw powstal sie w

calej sposob niesamowity, dzieki darom zlozonym za sprawa ojca Wladyslawa Hermana, swietemu Idziemu.

•postac Karola Duzego, wladcy was Frankow- „Zycie Karola Wielkiego― autorstwa Eincharda. Tworca Cesarstwa Karolinskiego postrzegany za

najwybitniejszego wladce wczesnego sredniowiecza. Einchard byl dworzaninem i biografem, znal mistrza od pociechy. Karol duzy byl obronca wiary

chrzescijanskiej, wladca madrym, dobrym, odwaznym i sprawiedliwym.

•troszczy sie o kraj i na temat poddanych

•dobry rycerz

•dobry chrzescijanin (milosierny)

•sprawiedliwy i wyrozumialy

•bronil granic

•szybkosc podejmowania klopotliwych decyzji

•dobro ogolu przedklada nad dobro wlasne

Wzorzec kochanka

Wzorzec kochanka pozostal przedstawiony w calej utworze Historia Tristana i Izoldy. Oprocz tego kierunku propagowana byla takze liryka milosna

zgodnie z zasada, ze ktorykolwiek badz rycerz musi miec dame swego serca. Trudno doszukac sie w calej tych utworach rzeczywistych wrazen i

rozumuje poetow, beda one poniekad wyrazem tesknoty do namietnosci absolutnej i doskonalej. Podmiot uczuc zawsze byl wyidealizowany a spis uczuc

rycerza - dosc stereotypowy. Utwory bardzo typowe.

- Historia Tristana i Izoldy a mianowicie opowiesc na temat wielkiej, tragicznej milosci a mianowicie akcja podporzadkowana jest przeznaczeniu.

Przyczyny wykreowania takich wzorcow osobowych

•kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie pragnac zostac ascetami czesto oddawali swoj dobrobyt kosciolowi)

•zycie doczesne wydaje sie chwilowym, zwiezlym etapem zycia ducha

•upokorzenie szlo w calej parze ze zbawieniem

26. Na wybranych przykladach objasnij funkcje motywu smierci w calej literaturze sredniowiecza.

Kosciol umyslnie sklanial jednostek do myslenia o zgonu, co potwierdza popularne wtenczas powiedzenie "Memento mori". Zejscie nalezala az do tzw.

kwestii ostatecznych niedaleko sadu ostatecznego, piekla i nieba. Kosciol roznicowal sen wieczny czlowieka grzesznego i cnotliwego. Pierwsza posiadala

byc przykra, druga stanowila zwykla potrzeba, ktorej lekac sie nie nalezalo. Wazne bylo nalezyte formowanie sie dzieki spotkanie ze smiercia. Mialy temu

poslugiwac: zycie w calej cnocie, spowiedz, rachunek sumienia, pojednanie pochodzace z ludzmi i swiatem. Wzory motywow zgonu w literaturze:

•"Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Smiercia",

•"Skarga umierajacego",

•cykl drzeworytow germanskiego artysty Hansa Holbeina Mlodszego z pocz. XV w calej. przedstawiajacy rozmaite wizerunki zgonu.

Wizerunek Smierci w "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Smiercia" jest przerazajacy: chuda, blada, zolte oczy i organizm, bez ukonczenia nosa i warg,

zgrzytajaca zebami, pochodzace z kosa w calej reku itp. Mowi pani, ze zabierze ze soba kazdego z nas, ale od razu grzesznikow, ksiezy zyjacych w calej

dostatku i rozkoszy, rozpustne kobiety, sedziow niesprawiedliwych, pijakow. Wynika tym samym, ze im czlowiek minie przez los skromniej, ow jego

randka ze Smiercia bedzie mniej przykre.

dwudziestu siedmiu. Porownaj kreacje Matki Boskiej w dwoch arcydzielach sredniowiecznej liryki duchowej w „Bogurodzicy― i „Lamencie

swietokrzyskim―.

Przy „Bogurodzicy― oryginal Jezusa poteznieje jako blogoslawiona, wybrana, wywyzszona kobieta, lecz jednoczesnie krewna ludziom. Wydaje sie

ich oredowniczka, posredniczy miedzy Bogiem zas ludzmi

Naczelna zwrotka wydaje sie apostrofa az do Matki Boskiej i zawiera w samemu wiele okreslen skierowanych pod spodem jej adresem. „Bogurodzica,

Bogiem slawiena.. ― czyli uwielbiana przez Boga, wybrana Oryginal syna Bozego.

W innej zwrotce wierni zanosza az do niej prosby co potwierdza modlitewny charakter wiersza. Spotykamy w tej dziewczyny prosby ogolne: o

wysluchanie modlitwy, na temat natchnienie rozumuje.

Z kolei w calej „Lamencie swietokrzyskim― czyli „Zale Matki Boskiej pod krzyzem― ukazuja dwie postacie Mamusi Boskiej i jej syna. Osoba

mowiaca w tekscie jest Oryginal Jezusa. Jawi sie naszemu portalowi jako forme cierpiaca, zalaca sie nad soba i swoim synem. Oplakuje swoje dziecko,

chce z zanim dzielic cierpienie i jemu sluzyc. Jednakze pod krzyzem jest bezradna i czyni gorzkie wyrzuty Aniolowi Gabrielowi:

„O Aniele Gabriele,

Dokad jest to siano twe wesele

Co zes mi az do obiecywal, wylacznie bano sporo..: ―

W powyzszym utworze to wlasnie Oryginal Boska wypowiada dwudziestozwrotkowy wpis, prosi jednostek o uzalenie sie nad nia, polemizuje z Aniolem

Gabrielem nawiazujac do zwiastowania. Kieruje az do ludzi slowa:

-„Ciezka moja chwila, krwawa godzina―

-„A ja pelna smutku i zalosci―

Mamy mozliwosc zauwazyc, iz autor widzial w Matce Boskiej zwlaszcza cechy ludzkie chwile niedyspozycji i sprzeciw wobec wydarzen w ktorych

uczestniczyla. Maria wydaje sie matka i to cierpiaca. Wlasnie cierpienie jest glownym problemem utworu. Marie tym wiecej boli zniewazenie syna,

albowiem jest mezczyzna jej wylacznym dzieckiem. Odslania losy swego syna od chwili biczowania za sprawa nakladanie cierniowej korony, bicie go za

sprawa zydow wedlug przybyciu az do krzyza. Caly czas wspolcierpi pochodzace z nim.

„Synku mily i wybrany

Rozdziel z matka swoja rany. ―

Pragnie myslec w podobny sposob on, czuc. Wie, iz to aktualnie ostatnie sekundy zycia Chrystusa

28. Wymien i omow najwazniejsze gatunki liryczne naszego renesansu.

•fraszka

Z wloskiego slowa “frasca― co oznacza galazka. Od frasche co oznacza bagatela, drobnostka. Jest to krotki kawalek poetycki bedacy odmiana

epigramatu, najczesciej zartobliwy i dzieki blahy idea, dotyczy pewnego zdarzenia badz osoby, na temat charakterze anegdotycznym, zamkniety

wyrazista puenta stanowiaca wyostrzenie rozumuje lub konkluzje. Nazwe wprowadzil Kochanowski w okresie renesansu. Wiersz zartobliwy renesansowa

posiadala charakter zwlaszcza sytuacyjny, wspolczesna posluguje sie chetnie kontrastem form jezykowych.

•figlik

Jest to utwor osmiowierszowy o charakterze epigramatycznym, na temat tresci zwlaszcza obyczajowej, podajacy czesto anegdote bez puenty, dla

samego zdarzenia. Ten tytul nadal Mikolaj Rej swoim wierszom, stanowiacym czastka “Zwierzynca―.

•piesn

Jest to gatunek liryczny, jakiego pochodzenie wyprowadza sie ze starozytnej piesni obrzedowych, spiewanych przy akompaniamencie muzyki. Piesn

cechuje ulatwienie budowy, prosta skladnia, kontrakt stroficzny, wystepowanie refrenow i paraleizmow (powtorzenie jakiegos elementu lub reguly

budowy). Charakter piesni wyplywa z do niej zwiazkow pochodzace z muzyka; upraszcza uksztaltowanie melodii. Do tradycji piesni Horacego nawiazal

Kochanowski. Obok zazwyczaj uprawianej piesni jako wiersza lirycznego, wielokrotnie o tematyce milosnej, wyksztalcily sie rozne do niej odmiany,

powiazane z rama sytuacyjna (powitalna, pozegnalna, pochwalna, biesiadna). Sa piesni znane - ludowe, zolnierskie, powstancze, legionowe.

•tren

Od greckiego slowa “threnos― czyli placz, piesn zalobna, oplakiwanie. Jest to utwor poetycki o tonie elegijnym i charakterze zalobnym, poswiecony

wspomnieniu osoby zmarlej, rozpamietywanie do niej zalet i uczynkow. Typ ten uksztaltowano w antyku, a az do poezji krajowej wprowadzil jego

Kochanowski.

•traktat

Rozprawa sporych rozmiarow podejmujaca podstawowe klopoty danej specjalizacji wiedzy. Wystepuje czesto w calej tytulach dzialan filozoficznych.

•kazanie, homilia

Przemowienie o esencji religijnej, wyglaszane podczas nabozenstwa, objasniajace tresc religijne i zawierajace pouczenie moralne. Kazania

sredniowieczne wprowadzaly realia zycia codziennego w celu ilustrowania nauk moralnych. W czasie reformacji zbiory kazan przybraly charakter

utworow literackich nie w kazdym przypadku pelniace funkcje uzytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawily idealy heroizmu i

patriotyzmu wzorom zycia ziemianstwa.

•sielanka

Jest to gatunek poetycki wywodzacy sie pochodzace z antycznej Grecji (idylla Teokryta), obejmujacy utwory utrzymane w calej pogodnym tonie.

Opowiadaja ow kredyty o zywocie pasterzy badz wiesniakow. Typ ten w calej starozytnym Rzymie rozwinal Wergiliusz. Znany byl rowniez w czasach

nowozytnych i oznaczal wtenczas wierszowany kawalek o formie monologu wlozonego w usta postaci literackiej najczesciej pasterza, pochodzace z

przewazajacym udzialem elementow dialogowych i opisowych. Do tekstow polskiej nasz gatunek wprowadzil Kochanowski. Nieopodal sielanki narracyjne

wystepowal takze sielanka dialogowa, sielanka udramatyzowana. Tematyka pochodzace z zycia pasterskiego lub wiejskiego przedstawiana byla w

sposob realistyczny badz konwencjonalny (sielanka konwencjonalna). W celu sielanki staropolskiej charakterystyczna byla dwuplaszczyznowosc,

polegajaca na wystepowaniu podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. Przy sielance wyrazala sie tesknota za zyciem natury i

niecheci az do miasta, charakterystyce to na rzecz kultury dworskiej z poprawnym jej zainteresowaniem zwrotu az do ludowosci.

•nowela

Od wloskiego slowa “novella― co oznacza nowosc. Jest to zwiezly utwor epicki, ktory charakteryzuje zwiezlosc formy (wyrazny miejsce

kulminacyjny, puenta), ograniczenie liczby postaci, przedstawienie tylko konkretnego watku, skoncentrowanie sie dzieki jednym wylacznie problemie,

pewien punkt widzenia. Uksztaltowala sie ona we Wloszech w calej renesansie. Stala sie srodkiem przedlozenia do tekstow srodowiska mieszczanskiego

z swoim zyciem codziennym i ludzmi, problematyka obyczajowa i psychologiczna, co dokladnie odroznialo nasz gatunek od chwili epiki wierszowanej.

29. Omow temat: obywatel i panstwo, na przykladzie dwoch wybranych tekstow pochodzace z literatury odrodzenia i baroku.

Pojecie patriotyzmu w sredniowieczu laczylo sie z odmiana rycerza walczacego za ojczyzne. Tworcy renesansu stworzyli oryginalne pojecie patriotyzmu.

Jest to sluzba ogolowi „jak kto moze―. W literaturze tego okresu znajdujemy pochwale chwalebnej zgonu za ojczyzne ( W sokalskie mogily ) i

nawolywanie az do walki w calej obronie zagrozonego kraju ( Piesn na temat spustoszeniu Podola ). Wiecej jest aczkolwiek glosow wymownych, ze na

temat ojczyzne nalezy sie troszczyc codziennie, prostowac niesprawiedliwe ustawy, krytykowac urzednikow i poslow. Pisza w ten sposob M. Rej w

„Krotkiej rozprawie... ―, J. Kochanowski w „Piesni o spustoszeniu Podola― i „Odprawie poslow greckich―, ks. P. Skarga w „Kazaniach

sejmowych―. To pojecie patriotyzmu, z jakim wiaze sie wytykanie wad, krytykowanie, nawolywanie az do poprawy, postepuje we kazdego nastepnych

epokach literackich i jest powiazane z zadaniami pisarzy duzej liczby pokolen. Najpelniejszy portret rzetelnego obywatela stworzyl J. Kochanowski w

postaci Antenora z „Odprawy poslow greckich―. Jest to czlowiek, ktory lojalnosc, sprawiedliwosc i dobro ojczyzny stawia przeszlo wlasnpe, osobiste

sprawy. Dostrzegajac zlo, pietnuje je odwaznie i sugeruje sposoby poprawy, nie liczac sie pochodzace z przykrymi na rzecz niego konsekwencjami.

Odrzuca chociazby przyjazn i uznanie zwierzchnikow. Nie chce im przypodobac, odwaznie udostepnia prawde chociazby ta przykra. Troska na temat losy

ojczyzny i obywateli jest na rzecz niego naczelna wartoscia. Oddaje dla tej dziewczyny wszystko, chociazby osobiste ambicje i prywatne dobro.

Potencjalow dodaje jemu przekonanie na temat slusznosci tego rodzaju postepowania i mysl, iz zasluguje samemu nim na stale imie.

30. Przedstaw ideal szlachcica-ziemianina w calej przekazie Metrow. Reja i J. Kochanowskiego.

M. Rej w dialogu „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem zas Plebanem" krytykuje stosunki miedzyludzkie. Wstep przekonuje

czytelnika az do refleksji. Pisarz zarzuca duchowienstwu pyche, nierobstwo, chciwosc, zaniedbywanie obowiazkow, nie odprawianie porannych mszy i

czynienie jarmarkow z odpustow. Ukazuje szlachcica rozrzutnego, dazacego do wladzy, glupiego. Szlachta nie interesuje sie sprawami chlopa. Rej godzi

w ciemnote, zacofa-nie zakresu chlopskiego. Wydaje sie jednak sprzeczny panszczyznie. Ludnosc okresla a mianowicie „Ksiadz pana wini,

mezczyzna ksiedza, zas nam prostym zewszad nedza".

"Zywot jednostki poczciwego" nie jawi sie byc samodzielnym utworem. Stanowi czastka "Zwierciadla". Przy "Zywocie jednostki poczciwego" Rej zawarl

swoje rozwazania na temat zyciu szlachcica od urodzenia az do zgonu. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem dzieci szlacheckich, nad

pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz jego staroscia. Mowiac na temat edukacji, lekcewazyl wartosc rzeczy szkolnych, takich jak

gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Bardziej od chwili nauki Rej ceni porzadne wychowanie, zdolnosci praktyczne oraz rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze tany i spiew).

Ceni uczciwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage. Przez rzetelne szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne los, odrzuca zas

dziedziczenie wedlug przodkach podpisow szlacheckich bez wlasnych zaslug. Za wspaniala wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca czesto

jednostki na manowce, bedaca pochodzeniem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu i pracy na wsi, totez starannie opisywal lekcje ziemianina w calej roznych porach roku, przynoszace wiele pozytku, a takze

dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac naokolo domu sady owocowe i ogrody warzywne, by niczego przez kompletny rok nie zabraklo rodzinie gospodarza.

Na temat ogromnym zamilowaniu autora az do pracy dzieki wsi sygnalizuja liczne zdrobnienia nazw cytrusow i warzyw oraz roznych plodow rolniczych:

wineczko, ogoreczki, orzeszki, sliweczki itp.

Podczas zimy Rej radzi odpoczywac w calej milym towarzystwie przyjaciol i rodziny, wskazuje zabawy, polowania, lowienie ryb, jakie mozliwosci przynosi

zysk i daje przyjemnosc. Dbajacy o fortune pisarz wskazuje w wolnym, zimowym momencie zajac sie handlem zbozem, kupowac te rolety taniej i

sprzedawac drozej w roznych okolicach.

Stosunek Reja az do spraw publicznych oraz ekipy ojczyznie byl specyficzny. Jakkolwiek cenil cena sluzby wojskowej w zyciu mlodocianego szlachcica,

to upatrywal w powyzszym glownie ksztaltowanie jego charakteru, a nie sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych nie ceniac

pierwotnego zbytnio. Najlepszej cenil urzad posla ziemskiego, ale wylacznie dlatego, iz moze mezczyzna pilnowac przywilejow szlacheckich.

Wzorzec szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest pozbawiony wad, gdyz oprocz zdolnosci praktycznej przedstawiciel tego ogromnego

stanu spolecznego powinien posiadac tez gruntowne wyksztalcenie. Odrzucic wzbudza takze sympatii wspolzycie szlachcica az do obowiazku sluzenia

ojczyznie.

J. Kochanowski w calej „Piesni XIX" („Piesn na temat dobrej slawie") zaznacza, ze Bog odroznil ludzi od chwili zwierzat, dajac im mozg i mowe,

Dlatego tez, ktorykolwiek badz winien poslugiwac krajowi przez swe talenty (stoicyzm). Ktory ma prezent wypowiadania sie, powinien pouczac innych.

Ktory jest mezny - walczyc w obronie wiary i ojczyzny. Wyzsza wartosc posiada oddanie zycia za slawe, niz sen wieczny w zapomnieniu. „Piesn XII"

ujmuje cnote jako dobro najwyzsze obywatela. Apel bitwy, wy-zbycia sie egoizmu, Kochanowski skierowal w calej „Piesni na temat spustoszeniu

Podola", po klesce Polski pochodzace z Turcja. Oznacza postawe Polaka - „przed szkoda, i po krzywdzie glupi". We fraszce „O kaznodziei"

krytykuje oblude duchowienstwa, ktore glosi idealy, wylacznie z powodu zarobku. Ksieza nie chca trwac wedlug przykazan. Pijanstwo, tendencja do

biesiad, atakuje kawalek „O doktorze Hiszpanie". Projekt zycia renesansowego humanisty przedstawia fraszka „Do gor i la-sow". Podmiot

wspomina wycieczki (Francja, Rfn, Wlochy) oraz zycie zaka, rycerza, dworzanina i ksiedza. Czlowiek musi korzystac pochodzace z chwili. „O zywocie

ludzkim" stwierdza, ze dobra ziemskie sa przemijajace, poniewaz globem i osoba wlada Szczescie.

31. Przedstaw realia polskie XVI stuleciu widoczne w calej utworach J. Kochanowskiego.

“PIESN O SPUSTOSZENIU PODOLA―

Jest to V piesn. Ma pani charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole lupia Tatarzy. Okresla ich zbojcami. Jednoczesnie przekonuje

Polakow az do walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem sie Polakow. Poddali sie oni niemal bez walki. Zwyciezyli ich innowiercy,

koczownicy, nie godni Mlodych polakow. Wstydzi sie za tych propozycji, ze doprowadzili do tak znakomitej hanby. Wydaje sie oburzony obojetnoscia

szlachty, deficytem zainteresowania, apatii, bezwolnoscia Mlodych polakow wobec psiaczkow tureckich. Sugeruje im bitwe, by placili na wojsko, na bron,

by walczyli. Uwaza, iz nalezy opodatkowac szlachte i zorganizowac trwala doborowa armie. Kochanowski chce by wojowal caly narodowosc. Zada

patriotyzmu. O swoim oburzeniu wykonuje ironiczne ukonczenie iz Polak jest glupi przed i po krzywdzie. Mimo szkody nie staraja sie oni zreperowac

bledu. Odrzucic ucza sie na tych propozycji. Nie dbaja o ojczyzne, a na temat prywate. Odrzucic wyciagaja pochodzace z tragedii moralow. Nie potrafia

ustrzec sie przed analogiczna sytuacja nastepnie.

“ODPRAWA POSLOW GRECKICH―

Fabula tej katastrofy rozgrywa sie w starozytnej Troi lecz problem wydaje sie aktualny w czasach Kochanowskiego. Pytania bohaterow dramatu: czy

przekazac Helene poslom i uratowac ojczyzne od chwili wojny lub pozostawic ja w Troi wedlug zyczenia krolewicza, zas ojczyzne narazic na wojne. Staje

sie to wielozadaniowym problemem przedstawiania interesow wlasnych ponad kwestie kraju. Antenor (patriota, Iketaon (posel przekupny). Troja to

alegoria Krajowy, swiadczy w ten sposob podobny w calej Troi Kochanowskiego ustroj jak w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej, zwiazek Rady

Krolewskiej do Sejmu i analogia w obradach tych postaci. Pouczenie lokalnych rzadzacych. Wladcy otrzymali wladze od Boga, a to pociaga za soba

odpowiedzialnosc. Moga miec dbac na temat swoich poddanych. Poddani zas musza umacniac panstwo umyslem, szlachetnoscia i madroscia.

Wytrzymalosc i wladza panstwa zalezy od poszanowania prawa i przez kierujacych jak i poddanych.

“NA SOKOLSKIE MOGILY―

Jest to krotki kawalek o patriotycznym wyrazie. Przeslanie jego wydaje sie nastepujace: Nie istnieje nic przeszlo ojczyzne, czlowiek powinien chociazby z

rozkosza umierac zbyt nia.

32. Wymien i omow powody motywy biblijne i starozytne w tworczosci J. Kochanowskiego.

Widzimy u Kochanowskiego poetycka realizacje wyrazen greckiego poety Terencjusza: "Czlowiekiem jestem i nic jakie mozliwosci ludzkie nie jawi sie byc

mi obce". Za Horacym powtarza "Carpe diem" (chwytaj dzien) i wyraza fascynacje swiatem, zabawa zycia i podziw na rzecz urokow fauny i flory. We

fraszce "O doktorze Hiszpanie" opisuje spontaniczne, niemal hedonistyczne upojenie uczta dworska. W piesniach "Milo szalec, kiedy termin po temu",

"Chcemy istniec sobie radzi" nawiazuje az do pogladow Epikura, ktory zbyt najwieksze dobro uznal deficyt cierpienia, przyjemnosc duchowa i

intelektualna. Kochanowski wzywa wiec towarzyszy siedzacych przy biesiadnym stole az do zabawy obok dzwiekach muzy, w atmosferze tanca,

dowcipu, radosci. Twierdzi tez, iz nawet w toku zabawy powinno sie zachowac, faktycznie ceniony za sprawa Grekow, umiar. Od starozytnych przejmuje

takze ideal wychowawczy i wiare w pomyslowe mozliwosci jednostki. Czestym motywem jego utworow jest wianek, ktora uznaje za najlepsza wartosc a

mianowicie "Piesn na temat cnocie". Formuluje refleksje na temat czlowieku we fraszkach "O zywocie ludzkim" (nawiazanie az do koncepcji jednostki

wyrazanej za sprawa Platona a mianowicie wylacznie element duchowy u czlowieka). Dodatkowo "Na zdrowie", "Na dom w Czarnolesie", "Na lipe".

Sklania sie ku odrzuceniu wartosci materialnych i opowiada sie zbyt wartosciami wyzszymi. Z Antyku tez czerpie humanistyczne zdanie o niezwyklosci

jednostki obdarzonej talentem poetyckim. Jak Horacy uwaza poete za wybranca o niemal boskiej dyspozycji tworzenia. Bodziec ten mozna przeczytac sie

w calej piesni "Niezwyklym i nie lada piorem opatrzony". Mowi za Horacym, ze swoim wiersze zapewnia mu slawe wsrod narodow europejskich.

Nawiazuje tez az do mitologii, wprowadza bogow, tradycje. W piesni "O spustoszeniu Podola" mozna przeczytac sie "zelazny Mars", we fraszce "Do gor i

lasow" a mianowicie Proteusz (bozek lesny), w calej utworze "Do fraszek" a mianowicie nic Ariadny. "Na lipe", "Treny" a mianowicie sa nawiazanie do

greckiego epitafium. Przechowuje w tych propozycji pochwale cnot i korzysci zmarlego, ukazanie wielkosci poniesionej straty, wyrazenie zalu,

pocieszeniu, pouczeniu, iz nalezy zapanowac nad rozpacza. Takze "Piesni" maja rodowod antyczny. Przewaznie poeta nabiera do Horacego, lecz

przeksztalca je, laczy rozne powody w konkretnym tekscie.

Watki do katastrofy zaczerpnal Kochanowski z Antyku - przedstawil jeden pochodzace z epizodow walki trojanskiej, aczkolwiek przedstawiony w owa

strone problem dotyczyl aktualnej kwestii. Pokazywal spor pomiedzy biznesem jednostkowym i ogolnym. W powyzszym utworze prosto odnalezc swistki,

w ktorych poeta krytykuje wladcow oraz kompletne spoleczenstwo. Wyrazenia krytyki beda wyrazem silnej troski na temat losy osobistej ojczyzny.

Jednym z fragmentow adresowanych do wladcow jest wypowiedz choru: "Wy, ktorzy kwestia pospolita wladacie". Wladcy powinni zdawac sobie sprawe

pochodzace z odpowiedzialnosci jaka na tych propozycji spoczywa, moga miec sprawowac wladze nad pelnym narodem, dziac na strazy prawa i

sprawiedliwosci. Odrzucic wolno im myslec na temat prywatnych biznesach, powinni posiadac wylacznie na uwadze dobro ogolu. W swiezym fragmencie

tejze wypowiedzi choru umieszczone wydaje sie ostrzezenie, iz zle rzady nieodpowiedzialnych wladcow niejednokrotnie doprowadzaly do upadku miast,

wiecej jeszcze wielkich mocarstw. W utworze zawarte beda takze slowa glebokiej dezaprobaty pod adresem mlodych osob (wypowiedziane ustami posla

Ulissesa). Zastali nazwani prozniakami, darmozjadami lubujacym sie w zbytku, z ktorych zaden nie nadaje sie dzieki obronce ojczyzny (mialo to zachecic

mlodziez rycerska az do grozacej aktualnie wojny przeciwko Moskwie). Kochanowski wprowadzil takze do katastrofy pewne elementy, ktore wbrew

umiejscowienia dzialaniu w Troi nadaja do niej jednak lokalny koloryt (jest mowa na temat rotmistrzach, starostach; w czasie obrad Rady panuje typowy

lokalny balagan). Rozumuja przewodnia calkowitego utworu wydaje sie stwierdzenie, iz panstwo jakiego obywatele rzadza sie prywata, a nie miloscia

ojczyzny musi zginac.

33. Udowodnij roznorodnosc tematyczna piesni J. Kochanowskiego.

Piesn jest rodzajem bardzo starym, siegajacym tekstow antyku, mocno zwiazanym pochodzace z muzyka i poczatkowo wykonywanym wraz z ta kobieta.

Pierwszym tworca piesni i wzorem na rzecz Jana pochodzace z Czarnolasu byl Horacy – nalezy pamietac, iz niektore piesni Kochanowskiego beda

przekladami rzymskiego poety. Sa one w wiekszosci powazne, pierwotnego tematyka wydaje sie zas rozna. Wystarczy doprowadzic do realizacji

przegladu roznych rodzajow piesni. Sa posrod nich:

-towarzyskie ( odmiennie biesiadne ) np. „Milo szalec, jak czas wedlug temu―

-piesni milosne Piesn XXI

-piesni refleksyjne „Serce roscie zwazajac na owe czasy―

-piesni patriotyczne „Piesn o spustoszeniu Podola―

-piesni bedace pochwala wsi „Piesn Swietojanska na temat Sobotce―

-piesni pochwalne

Problematyka piesni krazy wokol zadan takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia, cnota, mozg, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji, afirmacja swiata,

fauny i flory i zycia, milosci. Poglady filozoficzne zazwyczaj stanowia esencji piesni refleksyjnych.

Przykladem piesni patriotycznej moze stac sie „Piesn na temat spustoszeniu Podola―, ktora zawiera skarge i lament wedlug klesce Mlodych polakow

poniesionej w toku napadu Tatarow na Podole, obrazy tejze kleski to: zrabowana gleba i ludzie ( damy i dzieci ) uprowadzone przez wroga. Poeta

odwoluje sie az do tych, jacy czuja wciaz milosc az do ojczyzny, zadajac zemsty, ostroznosci w dzialaniu, przygotowania zasobow dla wojsk, mysli na

temat kraju zas nie na temat prywacie. Piesn konczy sie ostrzezeniem:

Cieszy mie nasz rym: „Polak madry wedlug szkodzie―

Jednak jesli racja i pochodzace z tego naszej firmy zbodzie,

Swieza przypowiesc Polak sobie kupi,

Ze i przed szkoda, i wedlug szkodzie glupi.

Do piesni refleksyjnych posiadamy mozliwosc zaliczyc piesn pt. „Serce roscie zwazajac na owe czasy! ―. Jest to poetycki akt renesansowej filozofii,

zdanie o harmonii swiata, urodzie natury, zabawy, odpowiedniego stanowiska dla wszystkich elementu: lasu, lodu, ziarna, ptactwa, w koncu czlowieka na

temat prawym sumieniu. Zauwazamy przeciwstawienie osobnika radosnego, ktoremu bezuzyteczne nawet ucho i ludzie, bo posiada czyste serduszko i

owego „kogo gryzie mol zakryty―.

Piesn XXV – „Czego chcesz od chwili nas Dziewczyny za twe hojne dary.. ― zalicza sie do piesni pochwalnych. Zawiera niesamowita,

renesansowa wizje swiata. To kosmos i ziemia to dzielo boskie, pelne harmonii i uporzadkowania, czlowiek odczuwa sie dziedzicem Boga na calym

swiecie, chwali utwor Boskie-od dalekiego kosmosu wedlug zdzbla trawy ozdobione kropla rosy.

Tematyka piesni XXIV jest tworca, poeta, swoim tworczosc i niesmiertelnosc wynikajaca ze slawy. Nie wedlug raz pierwszy o tym slyszymy, przeciez

Horacy w wlasnym „Carminach― pisal „non omnis moriar― ( nie wszytek umre ) i „exegi monumentum― ( pomnik samemu stawiam trwalszy

niz ze spizu ). Jestesmy widzami narodzin kultu artysty

34. Przedstaw rozmaite wsi w calej literaturze naszego renesansu.

Jan Kochanowski „Piesn Swietojanska na temat Sobotce―

Obfity poemat skladajacy sie z 12 piesni na temat zyciu wsi. Tematem piesni sa obrzadki ludowe, powiazane z w nocy swietojanska. Jest to proba

wytworzenia pierwszej krajowej sielanki. Poeta chwali los na wsi. Obraz wydaje sie wyidealizowany. Pisarz nie przypomina o klopotach i klopotach

codziennych, chociazby praca ukazana jest jako czynnosc sprawiajaca radosc. Zywot wiejskie jawi sie jako szczesliwa egzystencja pelna korzysci, gdzie

zyje sie grzecznie, poboznie i bezpiecznie. Robota na pozycji choc masywna daje czlowiekowi stale i pewne koszty utrzymania, wysilek zas jest

motywem do pychy. Po pracy mozna odetchnac wesolo zapedzajac czas dzieki tancach i spiewach. Czlowiek zyje dzieki wsi w calej harmonii

pochodzace z przyroda. W celu Kochanowskiego egzystencja zwyklych chlopow godna wydaje sie podziwu, gdyz to oczywiscie oni demonstruja

zmeczonej zyciem dworskim szlachcie jak wyszukac spokoj, lad i melodie w obcowaniu z natura.

Szymon Szymonowic

Sielanki Szymonowica to komplet 20 utworow. Poeta dokonuje afirmacji pogodnej, beztroskiej rzeczywistosci, pisze na temat milosci i staropolskich

weselach szlacheckich, Oraz mozliwosci szybkiego pocieszenia sie po odejsciu kochanki. Przedstawiony w sielankach obraz wsi polskiej poczatkow 17

stulecia jest produktem obserwacji stosunkow tam panujacych. Nie unika autor pisania o ujemnych stronach zycia wiejskiego, na temat nierownosci

spolecznej, o negatywnych cechach ludzkich charakterow, na temat polityce krolewskiej. Ten obraz mozna odczytac jako protest poety przeciwko

niesprawiedliwosci spolecznej, ktora zawsze dotyka najubozszych i w najwiekszym stopniu wykorzystywanych.

WOM:

Okresowi renesansu charakteryzujacemu sie poczuciem piekna i harmonii towarzyszylo nieodmienne i zwykle przekonanie, iz stan ziemianski jest

nastrojem szczesliwym, zapewniajacym czlowiekowi rzetelne powodzenie i radosc. Zabawy plynace pochodzace z zycia jednostki na wsi mocno

podkreslili w swojej tworczosci: Szymon Szymonowic, Mikolaj Rej i Jan Kochanowski.

Szymon Szymonowic a mianowicie byl wspanialym kontynuatorem sielanki antycznej, malujacej zycie proste i nieskomplikowane, wiedzione w calej

obcowaniu w calej z natura przez pasterzy, wiesniakow, rybakow, doswiadczajacych wrazen smutku, zalu, kochajacych i opowiadajacych na temat swojej

namietnosci prosto pochodzace z serca, podsmiewajacych sie pochodzace z siebie i swoich amorow. Sielanki swoim ze wzgledu na tresc, stopien

wlaczonej w tych propozycji mitologizacji i jezyk mozna podzielic dzieki dwa gatunki. Pierwszy holduje dworskie konwencje i zawiera utwory, ktore sa albo

przykladami, lub przerobkami idylli antycznej, albo tez zbiorem oryginalnych obrazkow z zycia wiejskiego, lecz alegorycznych, pelnych powiazan

pochodzace z mitologia±, gdzie pod maska pasterzy i pasterek prezentuje Szymonowic jednostek i relacje dworskie. Naturalnie obrazy dekorowane w

sielankach konwencjonalnych absolutnie nie przypominaja prawdziwego zycia wsi. Te wszystkie postacie wystepuja pod spodem mitologicznymi

imionami: Dafnis, Licydas nie beda prawdziwe lecz sztuczne i zmyslone, lecz prawdziwe niewatpliwie sa odczucia, szczescie i nieszczescie w calej

milosci, ktorych doswiadcza prawie kazdy, podobnie jak i bohaterowie utworow Szymonowica. Wszystkim mniej lub wybitniej dworskim sielankom

przeciwstawiaja sie sielanki na temat tresci realistycznej, wyplywajace pochodzace z trafnej i celnej obserwacji i weryfikacje zycia, tak znakomitej jak

"Kolacze" i "Zency". W nich to kresli prawdziwy obraz zycia wiejskiego, chociaz rozni± sie od chwili siebie tematycznie.

"Zency". Przy utworze ow poeta zrywa zupelnie pochodzace z konwencjonalnym, sielankowym obrazem-snem. Obszar beztroskich pasterzy zajmuja

spracowane wiejskie damy, narzekajace dzieki swoj los. Uderzajacy wydaje sie realizm, pochodzace z ktorym poeta maluje tragedie ludu wiejskiego,

dzielem dloni tego ludu wszakze wydaje sie przepych sluby i obfite zycie opisane w "Kolaczach". "Zency" dokladnie zarysowuja spor miedzy panskim

dozorca a mianowicie Starosta, ktory to wystepuje zawsze z wiernym symbolem naszej wladzy a mianowicie nahajka±, zas chlopem absolutnie

pedzonym az do roboty.

Zobaczymy wiec w tym miejscu krytyczna ocene zycia i sytuacji chlopow.

Mikolaj Rej - byl nazywany tatem polskiej tekstow. Jest mezczyzna autorem "Rozprawy miedzy trzema osobami: Panem, Wojtem zas Plebanem". Jest to

utwor na temat problematyce spolecznej, zaczyna sie rozmowa Pana z Wojtem. Pan krytykuje postepowanie ksiedza, ktory nie odprawia nabozenstw

nalezycie. Takze nauki ksiedza sa najmniejsze, ale laje za to wielokrotnie. Pan obawia sie, lub czasem za sprawa tego postepowaniu ogol wraz z

ksiedzem nie odnajda sie dzieki lewicy, a wiec czy nie zostane potepieni. Wojt wydaje sie oskarzony. Odrzucic atakuje wciaz ksiedza, twierdzi tylko na

temat dziesiecinie, swiadczeniach w czasie koledy. Te rzeczy jednocza Wojta z Bogiem. Pan nadal podejmuje krytyke. Mowi na temat odpustach, ktore

sa faktycznie jarmarkami. Osoby znosza ksiedzu kury, piwo, jaja, popijaja pod kosciolem, wrzeszcza, spiewaja, za jakie mozliwosci otrzymuja odpust.

Teraz wlacza sie az do rozmowy Pleban, ktory oczywiscie nadszedl. Chce krytykowac urzedy swieckie. Mowi, ze dzieki stu urzednikow, jeden wydaje sie

sprawiedliwy i nieprzekupny. Sedziowie nie pragna odprawiac swych procesow, chyba zeby za rownoczesne swiadczenia. Rozmaite lapowki i daniny

przypominaj zbiory mysliwego, na przyklad takie jak sarna, zajac, kura, lis. Ksiadz krytykuje rowniez Sejm i swoim bezowocne obrady, prywate bez

zabezpieczenia kwestii narodowych. Wojt sluchajac owego sporu wlacza sie i przedstawia zalosny los chlopa. "Ksiadz Pana wini Mezczyzna Ksiedza,

zas nam prostym zewszad nedza". Okazuje sie, iz chlopa ciagna wszyscy: Urzednik, Wojt, Pleban. Trzeba wreczac im to gesi, to kokosz. Przy

przymusem zrobic trzeba tloke, prace drugorzedna procz panszczyzny. Ksiadz nie pozwala na nowo zwozic ziarna poki nie wybierze dziesieciny, wsrod

dogodniejszych kop snopkow. Zwozka takze jest zawiklana, bo i Pan i Ksiadz domagaja sie pierwszenstwa. Chlop krytykuje postepowanie szlachty

wobec niego, podnoszenie czynszu, zwiekszanie panszczyzny. Mowi takze o stratach, jakie szlachta ponosi z racji zycia przeszlo stan. Zbytki powoduja

deficyt rozsadku i nieuchronne zbankrtuowania. Chlop wydaje sie zadowolony ze swego losu. Jest osoba uczciwym i nie zal mu zywota. Ksiadz i Pan nie

sa nasyceni. Pan karci Wojta zbyt zbytnia poufalosc i odwage. Utwor wydaje sie obrazem rzeczywistosci.

W "Zywocie czlowieka poczciwego" zawarl Rej wskazowki odnosnie zycia szlachty na wsi, omawia proces calego do niej zycia. Przy mlodosci wskazuje

cwiczenia powiazane z obyciem towarzyskim i rzemioslem wojskowym. Nauki nie zaleca studiowac. Gramatyka trudzi umysl, zas jezyka mozna sie

wyszkolic bez do niej znajomosci. Mlody szlachcic musi posiadac jedynie poczucie sprawiedliwosci, stalosci, roztropnosci, umiarkowanie, milosierdzie,

statecznosc i zdolnosc swoich korzysci. Jak mlody szlachcic dorosnie, musi zajac sie gospodarstwem i ozenic. Alians malzenski nalezy zawierac

pochodzace z osoba rownego stanu i majetnosci. Sluzace do urzedow nie powinno sie pretendowac. W ciagu roku przewidzial rowniez Rej zajecia na

rzecz mlodego niedoswiadczonego gospodarza: na wiosne nalezy sadzic drzewa i krzewy na dzialce, szczepic galezie, obcinac, mszyce zbierac, krzaki

okopac, przygotowywac grzedy pochodzace z truskawkami itp. Latem mozna z tychze przygotowanych na wiosne krzewow i drzewek posiadac owoce i

pozytek. Sa juz wtenczas jabluszka, gruszeczki, sliweczki, ogoreczki, malineczki. W szczycie sezonu gospodarstwo daje takze: maselko, serek, jajka

swieze, beda tez kurki, jagniatka, ryby slodkowodne. Wszystko na rzecz uzytku gospodarza. Nie nalezy tratowac pola chlopskiego, bo to wznieca

wrogosc i ludzie zle dzialaja. Zima niesie najwieksze rozkosze. W lasach polowania z przyjaciolmi, a takze lowienie ryb w przereblach, zastawianie sidel i

potrzaskow na zwierzeta futerkowe. W domu wszystko preparowane jest to biesiady. Caloroczne zapasy daja w koncu pozytek. Jednakze i zima nalezy

pilnowac gospodarstwa. Wyjechac na targ tez mozna z wytworami, albo takze u handlarza sie zabawic i owiec i cielat kupiwszy niedrogo sprzedac, w

calej innej rejonie drozej. Zobaczymy, ze Rej dba na temat wygode szlachcica. Nie trudni sie juz caloscia gospodarki narodowej, wobec chlopow

zachowuje humanitarny stosunek, zas korzysci widzi dla szlachty.

Jan Kochanowski takze podejmuje w swych utworach tematyke zycia dzieki wsi. Przy Czarnolesie powstalo wiele pieknych tego typu utworow. "Na lipe"

to wiersz o bardzo popularny drzewie, umyslnie cenionym. Poeta zwraca obserwacje na to, ktore to wartosci daje lipa. Miod, szept lici, cien, spiew

ptakow. Zawsze sa to wartosci, ktore drzewo pozyskuje czlowiekowi. "Przymow chlopska" a mianowicie utwor w calej formie dialogu miedzy szlachcicem

a wlodarzem. Wlodarz odmowi dalszego picia z panem, bo leka sie, iz po pijanemu moze obrazic pana. Mezczyzna przypomina przeszlosc, kiedy dwie

strony mialy wiecej zaufania. Chlop takze o tym pamieta, ale czasy zmienily sie na swoim niekorzysc. Jest to jeden pochodzace z utworow w ktorym

poeta zahacza problem spoleczny w Polsce. Opisywanej sytuacji nie aprobuje. "Pien swietojanska na temat sobotce" a mianowicie sklada sie ze wstepu i

12 piesni spiewanych przez panny. Jest to kawalek oparty dzieki tradycjach ceremonii poganskich w odniesieniu do czci Kupaly. Daje poeta w ten sposob

termin swojemu podziwowi dla zwyczajow ludowych. Chwali wies i zycie wsiowe. W utworze rozbrzmiewaja partytura radosci. Wydaje sie mowa na temat

milosci, tancu i spiewie. Wydaje sie to zupelnie zrozumiale, jezeli wezmiemy pod obserwacje charakter opisywanej uroczystosci. Piesn panny innej mowi

na temat tancu i radosci. Naklania wszystkich az do pojscia w calej jej slady. Ostatnia panna w pieni swej zawiera pochwale zycia wiejskiego. Chwali

wesolosc i spokoj wsi. Chlop podtrzymuje ze wlasnej pracy zony i rodzine, a fach jego wydaje sie znacznie spokojniejszy i bezpieczniejszy niz zeglarza,

zolnierza lub pisarza. Oblicza nastepnie wszelakie przyjemnosci pracy, chwali wieczorowe spiewy i tance. Utwor nalezy odnosic sie jako artystyczne

uroczystosci ludowe. Jest odbiciem radosci zycia w czasie swieta majacego swoje poganskie tradycje.

35. Udowodnij, ze ideologia epoki posiadala wplyw dzieki uksztaltowanie bohatera lirycznego w calej poezji Jana Kochanowskiego.

Renesans charakteryzowal sie miedzy innymi wszechstronnymi zainteresowaniami,

poczuciem radosci bycia oraz poszukiwaniami dlan postaci, czesto w calej kulturze antyku i nieskazonych idealow w calej Biblii. Opierajac sie na tych

zrodel powstaly wiecej niz jeden glowne prady epoki: humanizm i reformacja. Jan pochodzace z Czarnolasu byl wybitnym humanista i zatem w swoim

poezji znajdziemy echa ideologii epoki. Tak juz we fraszce „Na lipe― podejmuje typowo renesansowy motyw pochwaly piekna i dobroczynnego

wplywu przyrody dzieki ludzka psychike. Zawiera takze pochwale i zachete az do harmonijnego wspolzycia z natura. Natomiast we fraszkach

zartobliwych umiejetnie i bez zawisci wysmiewa usterki ludzkie udowadniajac poczucie humoru, bystrosc obserwacji i umiejetnosc krytycznego spojrzenia

warte humanisty.

Fraszki refleksyjne jak np. „O zywocie ludzkim― wyrazaja zadume nad zyciem, miejscem i rola jednostki w kuli ziemskiej, zastanawiaja nad nim

samym zgodnie z duchem renesansu.

Piesni Jana Kochanowskiego powstaly zwlaszcza w okresie dworskim, ale takze podczas bytu w Czarnolesie. Poeta zawarl w tych propozycji swoje

niemal wszystkie przemyslenia i dzieki nim mozna sie wiele dowiedziec o samym autorze. Najwczesniejsza piesn „Hymn do Boga― jest piesnia

pochwalna, hymnem, w ktorym poeta wyslawia dobro Boga i dziekuje Mu za utwor stworzenia swiata oraz jednostki, a takze melodie miedzy nimi

panujaca. Jest to wyraz filozofii humanistycznej. Przy piesni „Serce roscie, zwazajac na owe czasy... ― Kochanowski tworzy dwie postawy

charakterystyczne na rzecz renesansu: stoicyzm i epikureizm i nieodwolalnie dokonuje pierwotnego syntezy. Nigdy najwazniejsze wydaje sie miec

dziewicze sumienie, radzi, aby uzywac z szansie do gry, ale madrze i w calej sposob umiarkowany. Wlasnie w calej poczatkowej fazie humanizmu

najglosniej zabrzmiala pochwala ludzkiej, spolecznej aktywnosci, cnoty jako ceny samej w calej sobie. Przy „Piesni na temat cnocie― poeta stara sie

zbudowac swiadomosc czytelnika. Kluczem wydaje sie tu wyrazenie „cnota― rozumiane jako zdolnosc uniezaleznienia sie od pokus i cierpien

zwiazanych ze swiatem zewnetrznym, odrzucenie wrazen niskich, zwlaszcza zazdrosci. Pielegnowanie w samemu cnoty wydaje sie obowiazkiem

kazdego z nas, a najlepsza cnota wydaje sie sluzba ojczyznie. Humanisci przywiazywali tez duza wage az do slawy doczesnej i posmiertnej, istotny byl

tez juz sam proces tworczy. W „Piesni o rzetelnej slawie― Kochanowski zwraca sie do odbiorcow z apelem, aby starali sie oni pozostawic wedlug

sobie slawe i dobre imie. Problematyke sztuki porusza takze w piesni „Niezwyklym i nielada piorem opatrzony... ―, zajmuje sie tworczoscia ale i

samym artysta, ktory to z racji dzieki posiadany warunki jest jednostka wybitna. Wizja lotu nad roznymi krajami jest wyrazem przekonania podmiotu

lirycznego w ten sposob, ze swoim dziela sa tez znane nie tylko rodakom, ale i hen poza barierami jego ojczyzny. Kochanowski nawiazuje tez az do

antyku. Wyrazenia z piesni „Milo szalec, kiedy termin po temu― sa parafraza fragmentu piesni Horacego, ktory to brzmi „slodko jest szalec w

odpowiednim miejscu i czasie―. Takze filozofia epikurejska i stoicka w wymienionych wczesniej utworach zaczerpnieta zostala z antyku, podobnie

takze horacjanskie „carpe diem―.

Przekonanie o niesmiertelnej slawie to takze zwyczaj antyczna ( topos exegi monumentum). Przy piesni panny XII mozna odnalezc takze topos arkadii

– „Wsi spokojna, wsi wesola/ Ktory glos twej chwale zdola? ―

36. Opisz modele osobowe wykreowane przez literature renesansowa.

W dobie renesansu literatura parenetyczna nadal pozostala innowacyjna. Nowa optymistyczna epoka propagowala nowe wzorce osobowe, idealy godne

podpatrywania. M. Rej proponuje projekt poczciwego ziemianina, poucza, ktore to zycie musi wiesc szlachcic ziemski, mistrz swojej majetnosci.

Wskazowki wlaczone sa w calej „Zywocie jednostki poczciwego―, zas wzorowy ziemianin zyje bez nerwow dopatrujac uposazenia, rozkoszujac sie

darami fauny i flory o wszelakiej porze r., dbajac na temat harmonie, wypelnianie obowiazkow ale rowniez rozrywke. Pokrewny model ziemianina

pokazuje „Piesn swietojanska na temat sobotce― wiecej jeszcze „Zency―

Rozny wzor to idealny dworzanin. Wizerunek tego rodzaju proponuje Lukasz Gornicki w calej dziele pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to:

czlowiek rycerski szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, rozsadny o wytworne maniery i znajomosc sztuki i muzy. Wsrod wzorcow proponowanych

za sprawa literature renesansowa mozemy takze wyroznic: ideal patrioty, stawiajacego dobro ojczyzny ponad prywate, nie zalujacego jej swych dobr

wiecej jeszcze zycia. Ten ideal stworzony jest w calej patriotycznych piesniach Jana Kochanowskiego, dzielach Modrzewskiego i kazaniach ksiedza

skargi, a zwlaszcza literackim wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―. Pozostal wciaz jeden wzorzec – typ

renesansowego stworcy, humanisty. Takowa jednostka nie ogranicza sie do jednej dziedziny tworzenia, jest uniwersalna, oprocz umiejetnosci

niezbednych ma rozlegla wiedze oraz zna jezyki obce. Danymi cechami odznaczali sie w zyciu m. in. J. Kochanowski, A. Frycz – Modrzewski, M. Sep

Szarzynski.

37. Wskaz ceny cenione za sprawa czlowieka odrodzenia, odwolujac sie do wspanialych Ci utworow M. Reja i J. Kochanowskiego.

Przy „Zywocie jednostki poczciwego― proponowany przez Reja wzorzec to ideal szlachcica – ziemianina, dla jakiego najwyzsza cena stanowi

ceniona przez starozytnych i humanistow cnota, pojmowana jako lojalnosc, patriotyzm, los zgodne pochodzace z natura. Adekwatny ozenek, obowiazki

gospodarskie i obywatelskie definiuja wartosc zycia czlowieka poczciwego. Z wielkim kunsztem poetyckim i rozkosza opisuje rej zajecia gospodarskie,

prace dzieki roli i w ogrodzie, radosci plynace pochodzace z zycia rodzinnego, patriotyczne i obywatelskie obowiazki szlachcica. „Zywot... ― kresli

czlowieka jako bogatego ziemianina, ktory wydaje sie dobrym szefem, dba na temat swoja rodzine, z rozkosza korzysta z dobrodziejstw przyrody,

rzetelnego ojca i troskliwego partnera, a takze prawego obywatela. „Poczciwosc nie wyplywa jednak pochodzace z dziedzicznego lub nadanego tytulu,

nie jest podparta na wewnetrznych przykazaniach moralnych i etycznych. Z kolei Jan Kochanowski we fraszkach pragnie Bozego blogoslawienstwa.

Wedlug niego najwyzsza korzyscia jest wianek ( jak u stoikow) rozumiana jako czyste etyka, ludzka przyjaznosc i wiernosc pozwalajaca dozyc spokojnej

starosci. Wie, iz dobra doczesne ni zapewnia prawdziwego szczescia i spoczynku wiec przestrzega nieprzemijalnych, ponadczasowych norm i

przykazan. Specjalne znaczenie przypisuje zdrowiu poswiecajac mu wybrana z fraszek. Podmiot poetycki uznaje wigor za wybrana z najistotniejszych

wartosci, wobec ktorej inne dobra gubia swe przeslanie. Poeta we fraszce „Na lipe― chwali spokojne los w aprobacie z natura i nie szuka sporo do

szczescia.

Rozwazaniom na temat ludzkiego zycia i swoim prawdziwych ceny w niejakich utworach druhow poczucie przemijalnosci i „marnosci―. Wedlug

jednostki odrodzenia nalezy zyc wedlug natura i jej prawami, pamietac, iz wszystko mija ale nalezy przy tym afirmowac zycie i w pelni tu korzystac.

Wedlug stoikow nalezy ze spokojem przyjmowac chwiejne koleje losu i wyrobic spokoj lezacy wewnatrz broniacy przed atakami fortuny.

38. Okresl, ktore pochodzace z problemow poruszanych w publicystyce A. Frycza Modrzewskiego beda nadal aktualne.

Andrzej Frycz Modrzewski wydaje sie uznawany zbyt najwybitniejszego publicyste polskiego renesansu. Najwazniejszym swoim dzielem wydaje sie

wydany w calej 1551 r. traktat „O poprawie Rzeczypospolitej―. W ksiedze o obyczajach autor rozwaza o czlowieku, jego przyrodzie i na temat ustroju

idealnym uszczesliwiajacym kazdego obywateli panstwa. Zastanawia sie nad cnotami i cechami charakteru fenomenalnego obywatela Rzeczypospolitej

oraz nad obowiazkami moralnego i etycznego postepowania urzednikow panstwowych wzgledem kazdego obywatela. Pojawia sie tu takze postulat

rownosci wszystkich obywateli wobec prawa i ubolewanie, ze w calej Rzeczypospolitej na rzecz roznych jednostek jest rozmaite prawo. Dla przykladu

prawo karania smiercia wydaje sie zroznicowane dla osob z roznych warstw spolecznych, inne na rzecz szlachty i inne na rzecz mieszczan. Mniemam

ze, nasz problem wydaje sie nadal aktualny. Tak aktualnie bylo i jest, iz ludzie majacy wplywy i takze bogaci podlegaja nie zawsze tym samym prawom

co zwykly obywatel, lecz zazwyczaj beda traktowani o wiele lzej, w bardzo wielu sytuacjach moga sie chociazby kupic. Czesto ludzie na kolosalnych

stanowiskach unikaja kary badz dochodzenie w calej ich kwestii jest znacznie przedluzone. Pozostalym problemem, ktory to porusza Modrzewski jest rola

nauki i wiedzy w zyciu kazdego czlowieka oraz wspolzaleznosc moce panstwa i jego potencjalu intelektualnego. Pisarz uwaza, iz nalezy szerzyc i

propagowac oswiate, tworzyc nowe uczelni i ulepszyc sytuacje finansowa nauczycieli. Obecnie wynagrodzenia profesorow sa skromne i kazdy z

fachowcow ucieka ze szkol lub po prostu zmaga sie z bieda i pracuje nadal pochodzace z dobrej decyzji. Ostatnio prowadzona jest reforma ale mimo to

wiele szkol, szczegolnie w calej malych miejscowosciach, zamknieto i dzieci w wielu przypadkach musza spacerowac do tychze odleglych o wiele

kilometrow. W dodatku szkoly moga miec zazwyczaj za male srodki pieniezne na postep pracowni i zakup obslugi naukowych, czasami nawet dzieki

utrzymanie. Przy ksiedze na temat wojnie jakkolwiek mowi, ze kazda walka powoduje klopoty i tragedie zwyklych obywateli a nie tych, jacy je wywoluja.

Rowniez teraz w wojnach gina niewinni ludzie badz zolnierze walczac w interesie roznych.

39. Zaprezentuj problematyke patriotyczna w literaturze renesansu, odwolujac sie az do tworczosci Modrzewskiego, Skargi, Kochanowskiego.

Dorobek pisarzy i poetow renesansowych obfituje w rozmaite ujecia odnosnie spoleczenstwa i panstwa. Humanisci propaguja postawe patriotyczna.

Frycz – Modrzewski i swoim traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― to wotum w sprawie ojczyzny. Autor zahacza sprawy panstwa w piec

dziedzinach:

-„O obyczajach―

-„O prawach―

-„O wojnie―

-„O kosciele―

-„O szkole―

Przy ksiedze A, takze "O obyczajach" sa zawarte wnioskowania nad koordynacja panstwa. Modrzewski twierdzi, iz: - ktorykolwiek badz mieszkaniec

wydaje sie obywatelem i panstwo musi mu zapewnic szczescie, a mianowicie o ceny czlowieka nie decyduje urodzenie, - ktorykolwiek badz czlowiek

musi byc prawnie przygotowany az do pracy, zas ludzmi niezdolnymi do tej dziewczyny powinno pielegnowac panstwo, a mianowicie nalezy ustanowic

urzedy nadzorujace wszystkie specjalizacji zycia (urzedy miar, urzad do zwalczania zebractwa.

Przy ksiedze II "O prawach" pisarz powraca do wymiaru kar zbyt zabojstwo. Owczesne prawo uzaleznialo je od chwili pochodzenia spolecznego

przestepcy (szlachcic za zabojstwo chlopa placil niewielka grzywne, zas w przypadku odwrotnej chlop byl karany smiercia). Pisarz proponowal

opracowac nowy regulamin prawny pochodzace z udzialem czlonkow wszystkich stanow.

W ksiedze III "O wojnie" pisarz przeciwstawia sie wszelkim konfliktom zbrojnym, zas najsurowiej potepia wojny zaborcze. Proponuje rozwiazywanie

konfliktow dzieki drodze dyplomatycznej (spotkania wrogich stron w calej neutralnym polozeniu, sankcje gospodarcze).

Modrzewski dowodzi, iz "zadne korzysci pochodzace z wojny nie sa faktycznie wielkie, azeby mogly do niej szkodom dorownac". Ludzi wywolujacych

wojny nazywa zbrodniarzami, Tatarami.

W ksiedze IV "O Kosciele" odrzuconej przez cenzure w polskim wydaniu w calej 1551 r. Modrzewski sugeruje: - skonstruowac kosciol narodowy

niezalezny od chwili Rzymu, a mianowicie wybieranie papieza przez wszelakie narody chrzescijanskie, - obsadzanie stanowisk biskupow przez jednostek

wyksztalconych i szlachetnych.

Przy ksiedze V "O szkole" autor przeciwstawia sie wydawaniu pieniedzy dzieki rzeczy bezuzyteczne, takie jak doskonale domy oraz sute biesiady.

Proponuje srodki pieniezne przeznaczone dzieki ten zamiar wykorzystac w calej inny praktyczniejszy i szlachetniejszy sposob, zas mianowicie dzieki

dotowanie szkolnictwa w czasach, gdzie nie docenia sie zdolnosci i pracy nauczycieli ksztalcacych przyszle, gorace talenty polityczne i literackie.

Modrzewski sugeruje przejecie kurateli nad budami przez panstwo, a ustawa do uczenia sie zapewnia wszystkim chlopcom niezaleznie od pochodzenia

spolecznego. (Po raz pierwszy prawo chodzenia dziewczat az do szkoly ustanowiono w 1773 r. )

W swych kazaniach ks. Skarga porownuje wewnetrzne niesnaski w lonie Rzeczypospolitej az do chorob. Tym sposobem pietnuje mezczyzna:

- niezyczliwosc ludzka w odniesieniu do Rzeczypospolitej, czyli brak namietnosci ojczyzny i prywate, cechujace obywateli. Uczucie ojczyzny wydaje sie

podstawowym przymusem kazdego obywatela i uprawnieniem Bozym. Te dwie ceny (Bog i ojczyzna) winowajca sie dobierac w wybrana calosc.

Obywatele powinni porzucic dobro prywatne dla ratowania dobra lacznego, dla rzetelna ojczyzny powinno sie poswiecic wszystko: majatek, moce,

zdrowie, fuks, a nawet los.

- niezgode wewnetrzna. Przy narodzie powinna stac sie zgoda, gdyz laczy jego jedna religia, jedna ojczyzna, jeden krol, te same prawa i swobody

obywatelskie, te same sady, sejmy i trybunaly. Skarga wymienia grozne konsekwencje, do jakich moga doprowadzic niezgodni obywatele - spory

sejmowe, walki domowe, zas w rezultacie upadek i zaglada panstwa. W wyniku sporow odpadna ziemie zjednoczone z Korona, jezyk i narod wymra, a

obywatele stana sie internacjonalnymi wloczegami. Zdecydowanie przyczyny niezgody wymienia Skarga chciwosc, obzarstwo, pyche, zazdrosc, oblude i

obmowe.

a mianowicie oslabienie wladzy krolewskiej. Skarga byl zdecydowanym zwolennikiem mocnej wladzy krolewskiej, lecz przeciwnikiem monarchii

absolutnej, prowadzacej az do tyranii i despotyzmu. Postulowal przyznanie krolowi pelni wladzy i ustanowienie jedynego pochodzenia prawa. Panstwem

powinien rzadzic krol, wspierany madra rada, zlozona pochodzace z przedstawicieli narodu. Jako przyczyny istniejacego zakresu rzeczy wymienia

nadmierna wolnosc szlachecka, podle funkcjonowanie sejmu oraz rozproszenie dochodow was i pustki w skarbie panstwa.

a mianowicie roznowierstwo i herezje. Wedlug Skargi, religia i kaplanstwo sa fundamentami panstwa i jego potegi. Krolestwo polskie od szesciuset lat

opiera sie na wierze Kosciola rzymskiego, a obecnie heretycy domagaja sie, zeby stara religia ustapila nowej. Jednak heretycy nie beda spojni, nie

tworza jednosci. A na rzecz Skargi jakiekolwiek krolestwo nie moze dlugo upierac sie, jezeli posiada wielu bogow. Warunkiem szczescia Rzeczypospolitej

wydaje sie jednosc i zgoda, jakiej podstawa wydaje sie wiara katolicka. Latwo wydaje sie naprawic niezgode u katolikow, ale u heretykow to niemozliwe,

albowiem rozmaitosc wiar przeszkadza w calej przyjazni miedzyludzkiej i poglebia niezgode. Heretycy dziela panstwa i gubia je. Tolerowanie wiec

roznowiercow odbija sie ujemnie dzieki wszystkich sferach zycia, rowniez publicznego, a takze prywatnego. Heretycy nie moga nawet odparowac

panstwa przed poganami, bowiem rozdarte sprzecznosciami wyznaniowymi spoleczenstwo nie jest sprawne do wygrania wojny. Skarga wzywa wiec

krola az do obrony religii katolickiej, jako straznicy moralnosci i podstawy jednosci narodu, oraz az do przywrocenia jednosci religijnej w calej narodzie.

Wymaga odciecia roznowiercow od wszelakich urzedow i pozbawienia pierwotnego ochrony sadowej. Rownoczesnie podwaza legalnosc i znaczenie

konfederacji warszawskiej.

a mianowicie niesprawiedliwe ustawa i niepraworzadnosc. Skarga stwierdza, iz bez praw solidnych nie ma rzeczywistej wolnosci. Za prawa sprawiedliwe

uwaza tworzone, umieszczone dzieki tablicach Mojzeszowych, duchowne, ustalane przez Kosciol oraz krolewskie i urzedowe, ustanowione na rzecz

porzadku, sprawiedliwosci i karnosci. Za prawa niesprawiedliwe uznaje m. in. prawo na temat mezobojstwie, konfederacje warszawska (dotyczaca

roznowiercow), odwlekanie egzekwowania wyrokow sadowych oraz zniesienie egzekucji wyrokow sadow duchownych (Skarga byl zagorzalym katolikiem,

przejawiajacym niemalze fanatyzm religijny). Skarga krytykuje sadownictwo za istniejacy w nim rozgardiasz (istnialo wtenczas wiele sadow - ziemski,

podkomorski, grodzki, miejski). Wskazuje takze dzieki problem przekupstwa. Domaga sie takze zniesienia praw ograniczajacych i naruszajacych

przywileje Kosciola i krola. W tym samym czasie walczy na temat usprawnienie sadownictwa i wladzy wykonawczej a mianowicie np. szybkie sadzenie i

bezwzgledne przeprowadzanie wyrokow.

a mianowicie upadek moralnosci i obyczajowosci. Skarga prezentuje wszelkie grzechy, swiadczace na temat upadku obecnego porzadku. Wymienia

wsrod tych propozycji herezje, mezobojstwo, ucisk i wyzysk chlopa, lichwiarstwo, skok dobr publicznych, krzywoprzysiestwo, niegospodarnosc,

niemoralnosc i brak sprawiedliwosci w sadach.

Przyrownuje w koncu ojczyzne az do matki, jakiej, skoro urodzila i wychowala dzieci, winne sa ow kredyty szacunek oraz do tonacego okretu, ktory to

wszyscy, w calej chwili zagrozenia, opuszczaja (nawiazanie do starozytnej retoryki Horacego).

Przy pomocy tejze oryginalnej retoryki pietnuje mezczyzna wady szlachty, podkresla wage problemow i zjawisk, ktore to maja obszar w kraju oraz

proponuje reperacje istniejacego zakresu rzeczy. Rownoczesnie przepowiada mezczyzna, iz rozplenienie sie owych chorob zaprowadzi do upadku

Rzeczypospolitej.

Jednym z tworcow, na rzecz ktorego ojczyzna byla sprawa bardzo wazna, byl Jan Kochanowski. Wlasny stosunek az do ojczyzny wyrazal zarowno w

calej piesniach patriotycznych (Piesn V "O spustoszeniu Podola", XII "O cnocie" i 19 "O rzetelnej slawie"), a takze we fraszkach, w ktorych krytykowal

wady moralne i spoleczne narodu naszego. W Piesniach propaguje Kochanowski model obywatelskiej postawy, rezygnacji z prywaty i sumiennej pracy

na rzecz dobra ojczyzny.

Jednak najwazniejszym utworem Kochanowskiego, odnoszacym sie do kwestii panujacej w calej Rzeczypospolitej wydaje sie "Odprawa poslow

greckich". Utwor, nawiazujacy tematycznie do okresow starozytnych, formuluje przeslanie az do obywateli, mowiace, iz prywata i przekupstwo

doprowadzic moga jedynie az do upadku Rzeczypospolitej. Wyraznie dostrzec mozna mnogie analogie az do wydarzen politycznych tego okresu. Priam

wykazuje zaskakujace zwiazek do mistrza Zygmunta Augusta, chwiejnego i slabego. Sugestia Krolewska obraduje na wzor naszego Sejmu. Zanotowac

mozna prywate, egoizm i przekupstwo, ktore tak bardzo rozpanoszyly sie dzieki polskim dworze. Utwor stanowi ostrzezenie, ze nie przetrwa zadne

panstwo, w ktory to interesy obywateli beda wetkniete ponad dobro ogolu.

Pozostalym patriota, broniacym spraw Rzeczypospolitej jest Mikolaj Rej. Przy "Zywocie jednostki poczciwego" znalezc mozna wzorzec prawego

obywatela. Lecz zasadniczym utworem, w ktorym Rej wyklada gnebiace jego sprawy i swoj lek o spoleczny wizerunek panstwa jest "Krotka rozprawa... ".

W dziele tym Rej przedstawia wszystkie nieprawidlowosci, ktore to dostrzega w calej owczesnych stosunkach spolecznych. Glownie podkresla wyzysk

stanu chlopskiego, ponadto akcentuje prywate szlachty i kleru.

40. Scharakteryzuj tworczosc Metrow. Reja jako pisarza reformacji, odwolujac sie do wspanialych Ci utworow literackich.

Metrow. Rej od chwili 1541 r. byl kalwinem, stad w calej jego utworach mozna znalezc postulaty reformatorskie i protestantyzmu. Echa reformacji

wyraznie mozna zobaczyc w „Krotkiej rozprawie miedzy trzema ludzmi, Panem, Wojtem a Plebanem―. Utwor wydaje sie napisany pochodzace z

pozycji kalwina i w calej duzej fragmentu stanowi nawiazanie do postulatow wysuwanych za sprawa protestantow, jakie mozliwosci jest szczegolnie

widoczne w calej krytyce duchowienstwa katolickiego. Rej atakuje pochodzace z pozycji reformatorskich wady i przywary ksiezy, oskarzajac duchownych

katolickich na temat lenistwo, nieuczciwosc, spoznianie sie na poranne msze, lekcewazenie swych obowiazkow. Autor zarzuca klerowi wymiana

handlowa odpustami, bakcyl do zycia w przepychu i sztuczne zawyzanie liczby swietych, dzieki ktorych nieprzerwanie pobierane beda daniny. Krytykuje

rowniez obyczaj placenia ksiezom danin i „koled―, ktore sa wedlug niego jedynie kolejnymi pretekstami do bogacenia sie wydatkiem prostego i

zabobonnego chlopa.

Wiele pochodzace z epigramatow znajdujacych sie w „Zwierzyncu― jest umocowanych w duchu reformacji. Rej krytykuje cos znacznie wiecej anizeli

tylko zakonnikow lecz takze papieza, oskarza na temat naduzycia oddajac przy tym charakter sporow wyznaniowych renesansu i pomagajac

wspolczesnemu czytelnikowi uchwycic istniejace w calej owczesnej Rzeczypospolitej antagonizmy wystepujace na tle religijnym. I tak miedzy innymi

epigramat „Mnich― to portret demonstracyjnie obnoszacego sie ze swa wiara zakonnika, ktory to uwaza, iz noszenie habitu wyroznia jego i rowna sie

ponad zwyklych ludzi. Aczkolwiek mnich tenze jest w zasadzie glupi, prymitywny i zabobonny. Autor ubolewa rowniez, iz prosci ludzie, uwazajac

zabobonnych i prymitywnych mnichow zbyt swietych, z najwieksza przyjemnoscia ich utrzymuja, a nawet bogaca. Z kolei epigramat „Pleban pieska na

cmyntarzu pochowal wydaje sie anegdotka na temat plebanie, ktory to pochowal swego psa dzieki cmentarzu niedaleko grobow wiernych. Gdy parafianie

poczuli sie urazeni i poskarzyli sie biskupowi, pleban przekupil swego zwierzchnika. Biskup, wziawszy lapowke, nie tylko rozgrzeszyl plebana, lecz z psa

uczynil parafianina. Jest to wyrazna krytyka duchowienstwa katolickiego, oskarzanego przez Reja o pazernosc, chciwosc, branie lapowek i lekcewazenie

waznych zasad religii. Inny epigramat, „Baba, jakie mozliwosci w pasyja plakala, stanowi nawiazanie az do czesto wysuwanego przez protestantow

postulatu odprawiania nabozenstw w calej zrozumialych na rzecz wszystkich wiernych jezykach narodowych. Rej proponuje, ze prosci ludzie nie

rozumieja lacinskiej liturgii, nie wzruszaja pierwotnego spiewane wedlug lacinie nabozne piesni wielkopostne, wiec pierwotnego uczestnictwo w calej

odprawianej mszy swietej wydaje sie jedynie bezmyslne i powierzchowne.

41. Wyjasnij, na czym polega nieszczesliwy wypadek ojca i kryzys swiatopogladowy poety w calej „Trenach―.

Jan Kochanowski byl wzorem humanisty, w wlasnym utworach wielokrotnie nawiazywal az do filozofii stoickiej - juz sam pragnal istniec stoikiem. Byl

przekonany, iz jest konfidencjonalny osiagniecia odgrywa spokoju wewnetrznego, rownowagi duchowej. Dopiero sen wieczny ukochanej Urszulki

pokazala, w jakim stopniu sie mylil:

"Nieszczesliwy ja czlowiek, jakim lata swoje

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje!

Terazem nagle ze stopniow ostatnich zrzucony

A, takze miedzy insze, jeden pochodzace z wiela policzony. "

Kochanowski byl przekonany, ze Urszulka odziedziczyla wedlug nim warunki, mial nadzieje, ze przejmie ona lutnie poetycka. Jej smierc, sen wieczny

malej oliwki, slowiczka rozwialy marzenia poety.

Odzwierciedleniem wewnetrznych rozterek poety jest cykl trenow poswiecony Urszulce. Tren jest rodzajem biblijnym. Byl zastrzezony na rzecz znanych i

zasluzonych internautow, ale Kochanowski zerwal pochodzace z ta zasada. Piszac pragnie zrozumiec to, co sie stalo, pomoc sobie samemu,

rownoczesnie chce dowiedziec, jakie mozliwosci obecnie przebieg zdarzen sie pochodzace z Urszulka. Pyta o sposob pozagrobowego bycia. Brak

wydaje sie na nie odpowiedzi ze strony kosciola chrzescijanskiego, ani w platonskich i mitologicznych opisach. Rozwaza rozne pochodzace z miejsc

ostatecznych: "raj", "czysciec", "miejsce nadniebne", "szczesliwe wyspy", "zdroj niepomny". Kochanowski nawiazuje do platonskiego motywu powrotu

dusz wedlug smierci, az do miejsc gdzie przebywala przed wcieleniem. W konsekwencji zaczyna watpic w Boga, zycie wieczne, w ogole w calej zycie

pozagrobowe ("Gdzieskolwiek wydaje sie, jeslis jest").

Poeta jakimkolwiek sposobem pragnie jeszcze raz ujrzec corke. Udaje jemu sie, opisuje to w calej ostatnim pochodzace z TRENOW, w ktorym opowiada

swoj sen a mianowicie we snie ukazala jemu sie oryginal z Urszulka. Poeta chociaz czesciowo odzyskal spokoj, majac na uwadze, ze swoim coreczka

wydaje sie szczesliwa. Postura ojca przeksztalca sie a mianowicie kochajacy, cierpiacy, tracacy idealy, powracajacy az do rownowagi duchowej.

Podsumowanie:

"Treny" powstaly, gdy sielskie los Jana dzieki wsi zostalo zaklocone w calej sposob tragiczny pod koniec 1579 roku (smierc 3-letniej Urszulki).

Kompozycja cyklu 19 trenow podobna wydaje sie do formy starozytnego epicedium (utwor poswiecony osobie zmarlej): - pochwala osoby zmarlej, -

oplakiwanie, - pocieszenie, ukojenie.

Nieszczescie:

Ojca a mianowicie stracil ukochana coreczke, nie rozumie, z jakiego powodu to nastapilo, porownuje ja do mlodej oliwki, jaka pomylkowo 'zostala scieta

za sprawa nadgorliwego ogrodnika' (I), jednoczesnie bol ojca wzmagaja rzeczy pozostale wedlug Urszulce (VII), wspomnienia ciagle drecza, pustka po

odejsciu coreczki, jaka dom wypelniala swym "radosnym szczebiotem". Przy trenie "X" jego rozpacz jako ojca osiaga apogeum, wiec pyta sie: Orszulo

moja wdzieczna, gdzies jest sie podziala, W jakas strone, w calej ktoras sie kraine udala.

Chrzescijanina a mianowicie zachwiana zostala jego wiara w uczciwosc boska, wykonuje to az do zakwestionowania wszechmocy Boga wiecej jeszcze w

punkcie kulminacyjnym az do zakwestionowania Tej istnienia (X). Poddaje w calej watpliwosc sens calego zycia i istniejacych przemyslen.

Poety - puder nadzieje, iz corka stanie sie dziedziczka swoim wlasnego umiejetnosci niezbednych nazywa ja "Safa slowienska".

Filozofa a mianowicie zalamanie renesansowego pogladu dzieki swiat. Zdawalo mu sie, ze posiadl stoicka madrosc totez nie zna bolesci, rozpaczy,

strachu. W obliczu zgonu corki nasz poglad sie zalamuje. Zwracajac sie az do Madrosci (IX) pisze na temat sobie: Nieszczesliwy ja czlowiek, ktorym lata

swoje Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twe! Terazem niespodziewanie ze stopniow ostatnich zrzucony I miedzy insze, pewien z wiela policzony

W powyzszym sensie Treny sa traktatem filozoficznym, analiza wlasnych wrazen i pogladow, obrazem kryzysu swiatopogladowego a mianowicie kryzysu,

ktory to niesie zwatpienie w Boga i lad swiata. Wowczas w koncu cyklu powraca zadowolenie: "ludzkie przygody, ludzkie nos" - twierdzi matka poety -

znos po czlowieczemu co los czlowiekowi zgotowal. Stara sie takze wysnuc koncepcje ukazujaca sens boskiej decyzji - Urszula poprzez sen wieczny w

stuleciu dzieciecym uniknela cierpien ziemskich.

42. Zaprezentuj sielanke jako gatunek literacki na podstawie „Zencow― Sz. Szymonowica, „Piesni swietojanskiej o sobotce― Jana

Kochanowskiego i „Laury i Filona― F. Karpinskiego.

Sielanka to gatunek literacki obejmujacy utwory o tematyce zaczerpnietej z zycia wiejskiego, ktorych bohaterami beda pasterze badz rolnicy. Sielanke

umiejscowic mozna na pograniczu rodzajow literackich, czesto definiuje sie ja jako gatunek mieszany (synkretyczny). Do liryki zblizaja ja liryczne

przedlozenia czy piesni spiewane za sprawa bohaterow, az do epiki – fabula i narracja, az do dramatu zas - dialogowe partie tresci, wypowiedzi i

rozmowy pojedynczych bohaterow. Tematyka rustykalna ("rusticus", po lacinie - wiejski) w tworczosci poetow renesansowych wiaze sie najczesciej z

humanistyczna pochwala piekna swiata naturalnego. Doskonala harmonijnie zorganizowana przyroda staje sie czesto tlem na rzecz prezentowania

zachowan i wybuduj ludzkich.

Tematyke ta podejmuje "Piesn swietojanska o Sobotce" Jana Kochanowskiego. Akcja skupia sie naokolo ludowego obrzedu sobotki swietojanskiej,

przypadajacej dzieki noc 23 czerwca, czyli wigilie Sw. Jana. Oczarowany wsia i jej mieszkancami Kochanowski opisuje dawne slowianskie zwyczaje,

wrozby, spiewy, tance przy ogniskach. Dwanascie panien spiewa piesni, z ktorych wylania sie sielankowy obraz wsi krajowej Ostatnia pochodzace z

panien wyglasza pochwale zycia wiejskiego; masywna, codzienna praca w polu i obok gospodarstwie czyni radosc mieszkancom wsi i jest na rzecz nich

motywem do pychy.

"Wsi spokojna, wsi pogodna!

Ktory wotum twej chwale zdola?

Ktory twe wczasy, kto pozytki?

Moze dodac za przy jednym spotkaniu wszytki? "

Cykl swietojanski Kochanowskiego nawiazuje wiec az do mitu arkadyjskiego (Arkadia – kraina wiecznej szczesliwosci) oraz staje sie pochwala kultury

ludowej przechowujacej nakazy moralne, pocieszajacej i radujacej czlowieka. Kochanowski po przy jednym spotkaniu pierwszy w calej literaturze

krajowej siegnal wedlug motywy folklorystyczne i uczynil z tych propozycji temat wierszy.

Gatunek sielanki rozwijal takze w poznej fazie renesansu Szymon Szymonowic. Uchodzil mezczyzna

za rzeczywistego mistrza sielanki. W wydanym przez poete zbiorze idylli znalazla sie sielanka "Zency". Jej tresc, z punktu widzenia wlasciwosci gatunku,

wydaje sie nietypowa, prezentuje bowiem robote panszczyzniana, buduje obraz niedoli chlopa. Na temat sielankowym charakterze utworu Szymonowica

decyduje wiec nie idea, ale sposob, w jaki to zostaje reprezentowana rola piesni ludowej. Bohaterka utworu Pietrucha nuci melodie-piesn oparta dzieki

motywach ludowych i narzeka razem pochodzace z Oluchna dzieki ciezka robote oraz dzieki srogiego nadzorce. Ta oczywiscie piesn "uczlowiecza"

srogiego ekonoma, dzieki tej dziewczyny sielanka Szymonowica potrafi znalezc pierwotna uprzejmosc czlowieka. Nasz kraj wies ukonczenia XVI stuleciu

jest, wedlug Szymonowica, miejscem wyzysku: miejscem, gdzie wielokrotnie dochodzi az do naduzyc i niesprawiedliwosci. Liryk nie unika spraw

bolesnych, pokazuje ujemne strony zycia na wsi, oddalajac sie od wymaganej

przez konwencje gatunkowa beztroskiej wizji swiata i tworzac utwor zblizony raczej az do antysielanki.

Przy utworze „Laura i Filon― poeta ukazuje pare tytulowych bohaterow – zakocanych mlodocianych ludzi. Fabula rozgrywa sie na wsi, na tle

natury, a do niej przedmiotem beda cierpienia, rozterk i zabawy, jakie niesie ze soba uczucie. Gdy Laura przybywa dzieki spotkanie pochodzace z

ukochanym pod spodem umowionym jaworem nikt dzieki nia nie czeka. Sprawia to podejrzenie o niewiernosc i alians z odmienna pasterka – Doryda,

jakie mozliwosci konczy sie atakiem rozpaczy i zlosci, w czasie jakiego Laura rozbija o drzewo koszyk i niszczy rozany wieniec. W takim przypadku zza

osciennych zarosli wybiega Filon i uspokaja Laure tlumaczac, iz chcial wylacznie przekonac sie na temat jej namietnosci. Utwor zakonczony zostal scena

pogodzenia sie kochankow, wzajemnym wyznaniem namietnosci i przysiega wiecznej wiernosci. Najwazniejsze w calej tej sielance wydaje sie byc,

faktycznie charakterystyczne na rzecz sentymentalizmu, zwrocenie uwagi dzieki swiat przetrwac wewnetrznych, proba analizy psychiki zakochanych i

wplywu namietnosci na styl zycia czlowieka.

43. Przedstaw obraz czlowieka i jego losu w poezji M. Sepa – Szarzynskiego. Umiesc poete na tle epoki.

Zmarly przedwczesnie Mikolaj Sep Szarzynski, na temat ktorego zywocie do obecnie wiadomo bardzo niewiele, wydaje sie uwazany zbyt tworce

zapowiadajacego nowa wlasciwosc w literaturze polskiej. Chronologicznie Szarzynskiego zaliczac nalezy wciaz do odrodzenia, jednak charakter jego

wierszy wykracza hen poza schludno renesansowe zainteresowania. Jego wiersze sa przenikniete lekiem egzystencjalnym i poczuciem niepewnosci bytu

ludzkiego, jakie mozliwosci powoduje, iz tworczosc Szarzynskiego zalicza sie az do poezji metafizycznej. Wszelkie niepokoje i rozterk poety mialy

podloze swiatopogladowe, wynikaly ze zmiany religii, gdyz najprawdopodobniej Mikolaj w calej mlodosci przeszedl z luteranizmu na katolicyzm. Wywolalo

to u poety prawdziwy wstrzas swiatopogladowy. Dozywotni nie opuscily go watpliwosci, czy dobor ktorego dokonal, byl sluszny i dostatecznie

uzasadniony. Wiersze Sepa Szarzynskiego przepelnia takze lek przed Bogiem, przedstawionym jako Stworca wspanialy i wszechmocny, lecz, z drugiej

strony, bezlitosnie karzacy niewiernych i nieposlusznych. Garsc utworow, ktora ocalala do obecnie i zostala wydana posmiertnie w tomiku „Rytmy, abo

wiersze polskie― jest wspanialym obrazem tychze niepewnosci i lekow. Zwlaszcza wyraznie mozna zobaczyc niepokoje poety w dwoch sonetach – IV

i V.

Sonet IV: Na temat wojnie polskiej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem i cialem, wydaje sie wyrazem niepokoje poety na temat wynik bezustannej

walki, jaka kazdy czlowiek musi toczyc z szatanem. Szatana wspomagaja moce piekielne, ziemskie rzetelna materialne i pokusy doczesne, ktore

odciagaja czlowieka od chwili Boga. Sluzace do grzechu sklania takze ludzkie cialo powodowane ziemskimi zadzami i potrzebami. W swojej walce z

silami ciemnosci czlowiek jest samotny, a stawka jest w koncu zbawienie. Izolacja podmiotu lirycznego lagodzi jedynie obecnosc Boga, na pomoc jakiego

kazdy czlowiek powinien rachowac, bowiem wylacznie z pomoca Boska mozna zwalczyc szatana, rzeczywistosc i odepchnac pokusy prywatnego ciala.

Sonet V, zatytulowany „O nietrwalej milosci rzeczy swiata owego, stanowi w calej znacznej mierze uzupelnienie i rozwiniecie poprzedniego. Poeta

stwierdza, ze to co materialne jest zwodnicze, zgubne, zas przede wszystkim nietrwale i przemijajace. Nie mija jedynie to co duchowe, a najwznioslejsza

wartoscia sakralna jest uczucie do Boga. Bog wydaje sie wielki i dokonaly, czlowiek maly i pelen grzechu, doczesnosc zabiera czlowieka od chwili Boga,

zakloca mu sciezke do zycia wiecznego i do zbawienia. Widac w tym miejscu wyraznie nawiazanie zarowno do Biblii ( Ksiega Koheleta), a takze do

pogladow filozoficznych Sw. Tomasza pochodzace z Akwinu.

44. Omow „Odprawe poslow greckich― jako termin obywatelskiej troski o losy ojczyzny.

Przygoda wojny trojanskiej byla przez kazdego znana ludziom XVI stuleciu. Tresc dramatu stanowi wylacznie kostium historyczny, maske (pretekst), pod

ktora autor ukryl wazne terazniejsze problemy polityczne. Rozwazyl szkopul: kiedy panstwo jest silne, a jak slabe. Meritum rozwazan pisarza ma

charakter uniwersalny (dotyczy kazdego was w wszelkim czasie), aczkolwiek najbardziej zajmuje Kochanowskiego Nasz kraj XVI stuleciu, wowczas

wciaz silna i znaczaca w Europie, ale aktualnie z pierwszymi przejawami niedyspozycji. Kochanowski chcial wiec przestrzec rodakow przed tym, iz

niewlasciwa polityka moze doprowadzic do upadku panstwa, podobnie jak Troje. Przy tekscie beda fragmenty swiadczace o tego rodzaju intencjach

pisarza.

1. Druga wypowiedz choru ("Wy, jacy pospolita kwestia wladacie") wydaje sie skierowana az do rzadzacych panstwem i zawiera pouczenie, jak maja

sprawowac powierzona im wladze. Zagrozeniem wyrzec sie mysli na temat osobistych korzysciach i troszczyc sie na temat dobro ogolne. Na

zakonczenie poeta przestrzega, iz wystepki kierujacych prowadza panstwo do zguby.

2. Wykaz narady trojanskiej wzorowany dzieki polskich sejmach (swiadczy w ten sposob polski sposob glosowania za sprawa rozstapienie oraz obecnosc

marszalkow stukajacych na temat ziemie laskami). Kochanowski wykrywa i wytyka prywate, przekupstwo (np. Iketaon), chaos, deficyt odpowiedzialnosci

zbyt losy was. Przewazaja poslowie podobni az do Aleksandra, myslacego jedynie na temat wlasnych biznesach, malo zas jest Antenorow troszczacych

sie o panstwo.

3. Wypowiedz Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytyke zjawisk oslabiajacych panstwo: przekupstwa, slabosci rzadu, braku szacunku dla prawa. W dalszej

czesci Kochanowski ustami Ulissesa bardzo nieprzychylnie ocenia mlodziez magnacko a mianowicie szlachecka przyzwyczajona do wygod, sklonna az

do pijanstwa i obzarstwa, zas niezdolna az do zadnego mordegi, a w szczegolnosci do obrony ojczyzny. Poeta niepokoi sie, czy takie persony beda

potrafili w przyszlosci rzadzic panstwem.

czterech. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarl przestroge przed alternatywa upadku was rzadzonego podobnie jak w Troi.

5. Przy kreacjach nadrzednych bohaterow, Antenora i Aleksandra, poeta skupil dwie spotykane wsrod owczesnej szlachty postawy wobec kwestii

narodowych. 1 z tych propozycji uosabia umilowanie ojczyzny, szlachetnosc, madrosc, dalekowzrocznosc polityczna, drugi zas jest synonimem prywaty,

nieliczenia sie pochodzace z dobrem was, realizowania swoich celow wydatkiem narodu.

6. Konczaca nieszczesliwy wypadek wypowiedz Antenora nawolujaca az do wojny, choc sprzeczna pochodzace z jego wczesniejszymi probami

zapobiezenia jej, wydaje sie w gruncie rzeczy wyrazem patriotycznego myslenia o ojczyznie. Chodzi poniewaz o to, by za sprawa atak zaskoczyc wroga,

naruszyc go i nie zgodzic sie do wejscia w bariery panstwa.

45. W literaturze odrodzenia wyszukaj przyklady utworow poruszajacych problematyke obywatelska.

Andrzej Frycz-Modrzewski zalicza sie do najwybitniejszych publicystow tego okresu porusza poniewaz tematy w najwiekszym stopniu istotne, aktualne i

zagmatwane. Swoje preferencje na panstwo przedstawil w calej piecioksiegu "O poprawie Rzeczypospolitej":

- "O obyczajach" a mianowicie panstwo jako dobrowolna organizacja spoleczna powstala dla zapewnienia czlonkom spokojnego i szczesliwego zycia.

Trusia elekcyjny (wybierany rowniez za sprawa chlopow), urzedy nie dziedziczne, awans z uwagi na umiejetnosci

-"O prawach" a mianowicie wszyscy rowni wobec prawa, jawna niesprawiedliwoscia sa wyroki sadow patrymonialnych i ustawa o karze za mezobojstwo

(wczesniej wydal juz kawalek "Laski albo o karze za mezobojstwo", w ktorym zahacza ten szkopul; za zabicie szlachcica sen wieczny, wiezienie, albo

wysoka kara [120 grzywien]#@@#@!!, za zabicie chlopa wylacznie mala kara [12 grzywien]).

-"O Kosciele" - modyfikacje i reformy wewnatrz kosciola, uniezaleznienie was od papiestwa ktore reprezentuje obce krajowi interesy.

-"O szkole" a mianowicie zada unowoczesnienia programow ksztalcenia i udostepnienia szkol na rzecz wszystkich

Piotr Skarga a mianowicie jezuita, publicysta i zarliwy patriota "Kazania sejmowe"

1-wsza. "O madrosci potrzebnej az do rady" a mianowicie moralnosc narodu warunkiem szczescia i potegi panstwa, zas ci jakie mozliwosci sa dzieki jego

czele powinni wreczac przyklad,

dwie. "O namietnosci ku ojczyznie" - liczy 6 dolegliwosci Polski: deficyt milosci ojczyzny, brak zgody politycznej, anarchia religijna, wyczerpanie wladzy

krolewskiej, niesprawiedliwe prawa, niekarnosc grzechow jawnych. Dalej mowi, iz milosc az do ojczyzny glownym obowiazkiem obywatela, upadek

ojczyzny rownowazny pochodzace z kleska obywateli ("Tonacy statek"),

3. "O niezgodzie domowej" - posrod rodakow powinna stac sie zgoda. Niestety jej nie istnieje, Skarga obawia sie, iz fakt nasz moze byc wykorzystany

przez sasiadow (wizjonerstwo),

czterech. i piec. "O naruszeniu religii katolickiej" - reformacja poglebia niezgode narodowa. Kult katolicka wylacznym ratunkiem, katalizatorem

zjednoczenia,

6. "O monarchii i krolestwie" - panstwem powinien rzadzic krol wedlug radami madrej rady. "zlota wolnosc szlachecka" gubi Mlodych polakow gdyz

wydaje sie wykorzystywana za sprawa magnaterie az do osiagniecia swoich celow, jakie mozliwosci prowadzi az do anarchii,

szostej. "Prawa niesprawiedliwe" - bez praw solidnych nie ma wolnosci, wylicza niezasadne prawa (w tym ustawa o mezobojstwie ). wymaga wolnosci

wlasnej dla chlopow, chociaz, jak Modrzewski przyjmuje stany spoleczne,

8. "O niekarnosci grzechow jawnych" a mianowicie przedstawia odczucia patriotyczne: uczucie do ojczyzny, oburzenie dzieki jej negatywnych synow, lek

o losy Rzeczypospolitej i nadzieje, iz dobry Pan ustrzeze Polske od zguby. "Grzechy jawne" wolajace na temat pomste az do nieba sa to: brak

sprawiedliwie dzialajacego wymiaru sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa i nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez rzetelna pospolitego,

wyzysk sierot za sprawa zlych opiekunow. Po ow rachunku sumienia Skarga wykorzystujac styl biblijnych prorokow zapowiada upadek Krajowy, jesli do

niej obywatele sie nie ulepsza.

Jan Ostrorog "Memorial na temat poprawie Rzeczypospolitej" -traktat mieszczacy projekt reformy ustroju urzedowego i spolecznego Polski, opieral sie

mezczyzna na rejonie niezaleznosci od chwili papiestwa i cesarstwa:

a mianowicie kosciol podporzadkowany panstwu, krol wyznacza biskupow,

- zniesienie oplat dla Kurii Rzymskiej: Annat i swietopierza,

a mianowicie zakaz apelacji od lokalnych sadow duchownych do Rzymu,

- potrzeba wzmocnienia wladzy krolewskiej,

a mianowicie ujednolicenie prawa (takie samo dla kazdego stanow),

a mianowicie wzmocnienie obronnosci kraju (chlopi, mieszczanie w calej pospolitym ruszeniu),

Akcenty stanowe: niedopuszczenie mlodych osob chlopskiej az do studiow, postulat zniesienia cechow (mieszczanstwo).

46. Porownaj ideal szlachcica–ziemianina wlaczony w tworczosci M. Reja i J. Kochanowskiego.

"Zywot... " nie jawi sie byc samodzielnym utworem. Stanowi czastka "Zwierciadla".

Przy "Zywocie... " Rej zawarl swoje wnioskowania o zywocie szlachcica od chwili narodzin az do smierci. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem

dzieci szlacheckich, nad pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz swoim staroscia.

Mowiac o oswiaty, lekcewazyl cena przedmiotow oswiatowych, takich jak gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Bardziej od edukacji Rej wielbi dobre wychowanie, umiejetnosci praktyczne oraz rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, jak i rowniez taniec i

spiew). Docenia sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage.

Za sprawa prawdziwe szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne zycie, odrzuca zas dziedziczenie po przodkach tytulow szlacheckich bez swoich

zaslug. Za wielka wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca wielokrotnie czlowieka dzieki manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu i pracy dzieki wsi, tym samym dokladnie opisywal zajecia ziemianina w roznych porach r., przynosza sporo pozytku, jak i

rowniez dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac wokol domu sady owocowe i parki warzywne, zeby niczego za sprawa caly rok nie zabraklo rodzinie

gospodarza. O ogromnym zamilowaniu pisarza do pracy na wsi swiadcza mnogie zdrobnienia nazw owocow i warzyw oraz innych plodow rolnych:

wineczko, ogoreczki, majoranik, orzeszki, sliweczki, syrczki itp.

Zima Rej radzi wypoczywac w lekkim towarzystwie kumpli i rodziny, zaleca gry, polowania, lowienie ryb, co pozyskuje pozytek i daje przyjemnosc.

Dbajacy na temat fortune pisarz zaleca w calej wolnym, zimowym czasie zajac sie handlem zbozem, kupowac je oszczedniej i wyprzedawac drozej w

calej innych okolicach.

Stosunek Reja do kwestii publicznych oraz sluzby ojczyznie byl charakterystyczny. Choc cenil wartosc ekipy wojskowej w zyciu mlodego szlachcica, to

upatrywal w tym zwlaszcza ksztaltowanie swoim charakteru, zas nie sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal na temat urzedach publicznych nie ceniac ich

zbytnio. Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, lecz tylko zatem, ze ma mozliwosc on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony za sprawa Reja nie jawi sie byc pozbawiony wad, poniewaz oprocz wiedzy uzytkowej przedstawiciel owego

wysokiego zakresu spolecznego musi posiadac takze gruntowne wyksztalcenie. Nie budzi takze sympatii stosunek szlachcica do obowiazku sluzenia

ojczyznie.

Jan Kochanowski:

Piesn V.

Powstala pod spodem wplywem napasci Tatarow dzieki Podole w calej 1575 r. podczas bezkrolewia, po gwaltownym opuszczeniu tronu przez H.

Walezego. Kochanowski zawarl w calej niej swoje przemyslenia na temat tego sytuacje oraz propozycje, jak nastepnie wzmocnic obrone granic. Przy

reakcji poety na najazd Tatarow dzieki Podole diagnozujemy wzburzenie, zal, wscieklosc dzieki napastnikow oraz mysl na temat powetowaniu utrat i

zabezpieczeniu sie przed napascia Turkow, silniejszych znacznie od Tatarow. W celu zapewnienia obronnosci granic Kochanowski sugeruje

opodatkowanie szlachty, co formuluje slowami: "Skujmy talerze dzieki talary, skujmy, A zolnierzowi pieniadze gotujmy. "

Przy Piesni XXIV Kochanowski, nasladujac Horacego, prezentuje siebie jako postac dwojakiej natury: smiertelnej - zwyczajnego czlowieka i

niesmiertelnej a mianowicie poety. Dusza poety w jego mniemaniu jest jak ptak wzlatujacy ponad rzeczywistosc, siegajacy niebios i nie znajacy granic.

Piesn ponizsza przekazuje przytomnosc wlasnej ceny Kochanowskiego jako poety. Ow firma takze wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza i

najszlachetniejsza forme dzialalnosci ludzkiej.

"Piesn swietojanska na temat Sobotce" wydaje sie cyklem 11 sielankowo-tanecznych piesni spiewanych za sprawa tylez panien, gloszacych chwale zycia

dzieki wsi. Piesni te wkomponowane sa w calej obrzed obchodu tzw. Sobotki, przypadajacej dzieki noc letniego przesilenia Slonca, 23 czerwca, w wigilie

sw. Jana. Uroczystosci sobotkowe byly schrystianizowana forma dawnego obrzedu poganskiego zwiazanego pochodzace z kultem h2o i Kupaly - bozka

ognia. Kochanowski w piesni Panny VI podkresla wage zycia w calej jednosci pochodzace z natura. Formuluje pochwale lata i zniw - owocu ciezkiej,

calorocznej pracy. W piesni Panny XII zawarta wydaje sie pochwala zycia na wsi w zespole rodzinnym. Robota ziemianina dzieki roli przeciwstawiona jest

odmiennym, niemoralnym sposobom zycia, zas mianowicie dworakowaniu, kupiectwu i wojaczce.

Jaki wizerunek Jana Kochanowskiego wylania sie pochodzace z jego fraszek i piesni?

Na tresc zawarta we fraszkach i piesniach wplynelo znacznie randka Jana Kochanowskiego z dzielami Horacego, Owidiusza oraz Wergiliusza, a takze

doglebne poznanie filozofii starozytnej, zwlaszcza epikureizmu i stoicyzmu, jakiej wskazaniami staral sie kierowac w zyciu. Wielki wplyw dzieki tworczosc

poety mialo takze spotkanie pochodzace z Ronsardem we Francji.

Przewaznie nazwisko Kochanowskiego kojarzone wydaje sie z odmiana znakomitego naszego poety, ktory to jako pewien z pierwszych tworzyl literature

narodowa. Jednak nawet mezczyzna sam pisze w Piesni XXIV, iz jego dusza jest jak wolny ptak wzbijajacy sie w przestworza. Poza tym kawalek ten

wydaje sie nie tylko wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza pochwaly postac aktywnosci ludzkiej, jest takze uwidocznieniem swiadomosci wlasnej

ceny Kochanowskiego jako wspanialego poety, ktorego dziela jeszcze dlugo po swoim smierci sa czytane i podziwiane za sprawa wszystkie narody.

W utworach swoich staral sie przemieszczac wszystkie tematy z zycia codziennego, jakie mozliwosci bylo szablonowe dla owczesnych humanistow, do

ktorych niewatpliwie nalezal. Wielokrotnie Kochanowski zastanawial sie nad przemijalnoscia ludzkiego zycia, czego wzorami moga byc: Piesn XXIII oraz

fraszka "O zywocie ludzkim". Zawarte w calej tej innej przemyslenia pokazuja wyraznie dzieki znajomosc i stosowanie filozofii stoickiej, choc nie da sie

ukryc zawartej w calej niej partytura pesymizmu.

Janowi Kochanowskiemu, jako humaniscie, nie bylo takze obce rozpatrywanie wartosci cnot i moralnosci w zyciu jednostki. Jego przemyslenia na nasz

temat zostaly zawarte dla przykladu w Piesniach XII i XIX. Dziewictwo, wedlug poety, jest najbardziej liczna wartoscia, jaka pielegnowana w calej sercu

jednostki moze byc na rzecz niego w tym samym czasie "nagroda i placa" oraz swoista ozdoba zycia. Jawnie z cnota zwiazana wydaje sie tak zwana

dobra slawa, tzn. rzetelna opinia u wspolczesnych, zas po zgonu pamiec u potomnych.

Poeta, jak wiadomo, nie stronil od chwili rozrywek, imprez i biesiad, ale bardzo ganil pijanstwo, ktore bylo dosc zwykle wsrod owczesnej szlachty.

Naturalnie jako koneser i smakosz wina Jan Kochanowski pochwalal i namawial do umiarkowanej degustacji owego trunku (Piesn IX).

Przy utworach wybitnego humanisty nie moglo takze zabraknac pochwaly ludzkiego rozumu i zaradnosci, czego dowodem jest fraszka "Na most

warszewski".

Odmiennym wizerunkiem Jana Kochanowskiego wylaniajacym sie pochodzace z jego utworow jest szlachcic - patriota, czego termin mamy w calej

"Piesni na temat spustoszeniu Podola". Powstala pani pod dzialaniem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. Poeta zawarl w calej niej swoje przemyslenia

i sugestie, jak w przyszlosci pokrzepic obrone granic, ale w najwiekszym stopniu emanuje pochodzace z tego utworu wzburzenie, zal oraz wscieklosc na

poganskich napastnikow. Szlachcic wciaz rozumuje o powetowaniu strat i stworzeniu nowej, silnej, zacieznej armii oplacanej z portfela wspolrodakow.

Odmiennym jeszcze utworem ukazujacym umilowanie ojczyzny poety wydaje sie Piesn XII. Wprawdzie Jan Kochanowski mniema, ze wszelakie zalety

stanowiace cnote beda cenne, lecz najbardziej wielbi on sluzbe ojczyznie, co potwierdzaja slowa: "A jesli komu otwarta sciezka do niebios, Tym, jakie

mozliwosci sluza ojczyznie".

Jak wiadomo, w calej pozniejszym momencie swego zycia Jan Kochanowski przeniosl sie do posesji rodowej w calej Czarnolesie, azeby tam

komponowac i dozyc wieku starczego. Piesn Panny XII zawarta w "Piesni swietojanskiej na temat Sobotce" okresla na rozmilowanie poety w zyciu

ziemianina. Liryk opowiada na temat poboznej i spokojnej rutyny gospodarza. W celu porownania przypomina takze na temat ludziach tulajacych sie

wedlug swiecie w calej poszukiwaniu bitew i kasy.

Jan Kochanowski twierdzi, iz najlepiej wydaje sie zyc dzieki roli, gdyz ziemia wynagradza czlowiekowi swoim trud. Ze zbirow osiaganych z ofiarnej pracy

mistrz moze wyzywic nie tylko rodzine i dobytek, ale i sluzbe.

Kiedy nadejdzie odpowiedni moment, rolnik kosi laki i pola, zas nastepnie wszystko znosi az do stodoly. W porze wieczoru, po skonczonej pracy zawsze

znajdzie termin na rozmowy i tance przy kominku. Kiedy indziej bierze wedke na ramie i chodzi lowic ryby badz w lesie zastawia sidla, dzieki czemu na

strychu nigdy nie zabraknie jedzenia. Przy zagrodzie oczywiscie pomaga jemu kochajaca malzonka. Szlachcic przypomina takze na temat wychowaniu

mlodocianego pokolenia, kladac najwiekszy napor na skromnosc i wstyd. Poeta pragnie, aby swoim wnuki zostaly dobrze wychowane i by posiadaly owe

zalety.

Czytajac utwory Jana Kochanowskiego bez watpienia kazdy dojdzie do moralu, ze byl on cos znacznie wiecej anizeli tylko wspanialym poeta i humanista,

ale takze glebokim patriota oraz wzorowym gospodarzem.

47. Wskaz, ktore to postawy filozoficzne znajduja slad w tworczosci Jana Kochanowskiego.

Piesni refleksyjne, w ktorych poeta chwali utwor stworzenia boskiego (podobnie jak w psalmach), urode swiata, swojego domostwa – to renesansowa

afirmacja zycia, namietnosci, a takze poezji. Cnota i rozum to wartosci, jakim holduje. Przypomina hasla epikurejskie, aby chwytac dzien, i stoickie, zeby

przywolac zadowolenie, dobra slawe i mestwo oraz rownowage ducha. Filozofia zawarta w calej „Piesniach― posiadala charakter horacjanski.

Podobnie jak Horacy, Kochanowski odwolal sie az do zalozen dwoch starozytnych pradow filozoficznych: stoicyzmu i epikureizmu. Idee gloszone przez

niego byly wyrazem zespolenia obydwu nurtow myslowych.

Stoicyzm „Piesni― wyraza sie w przekonaniu, iz zamiarem zycia jednostki jest fuks, rozumiane jako zycie harmonijne z zasadami cnoty, gwarantuje

czyste etyka i lezacy wewnatrz spokoj. Rygorystyczny stoicyzm zlagodzony zostaje aczkolwiek przez epikurejskie nawolywanie az do korzystania z

radosci zyciowych. Wzgledem przemijalnosci swiata, krotkosci zycia i marnosci dobr doczesnych, poeta przekonuje do uzywania z chwili, cieszenia sie

pochodzace z zabawy – echa slawnego „carpe diem― polaczonego ze stoickim spokojem w „zloty srodek― posiadamy mozliwosc

zaobserwowac w calej Piesniach II, IX i XX.

Renesans chcial widziec czlowieka wszechstronnie, lecz nie jednowymiarowo, uwzglednial, wiec prawdziwe bogactwo egzystencji czlowieczej, jaka byla

nie wolna od chwili sprzecznosci. Z tej przyczyny fraszki zostaly tak roznorodne. Sprzyjala im recepcja antyku, ktory slowami Horacego, Cycerona czy

Zenona zalecal odleglosc do swiata i swoim urokow. Kochanowski nie byl jednak pisarzem typowo duzym. Blizszy byl mu Horacy od Zenona, lecz

niewatpliwie blizszy byl Zenon od chwili Epikura. Oddzialywanie kazdego z tych propozycji we fraszkach jest dostrzegalny. Wlasciwie filozofii antycznej

dazenie do szczescia wiazalo sie z zdolnoscia wykorzystania wszelakiej chwili, jaka niesie los. Przede wszystkim nalezalo unikac trosk, ktore mogly

zmacic fuks.

We fraszkach Kochanowski takze niejednokrotnie tworzy bliskie jemu idealy filozofii stoickiej i epikurejskiej. Przy autobiograficznej fraszce „Na dom w

Czarnolesie― podmiot poetycki, zwracajac sie do Boga, prosi jego o to, co zdaje mu sie najwazniejsze w zyciu. Poeta pragnie boskiego

blogoslawienstwa, a przemijajacym slawie i bogactwu przeciwstawia ponadczasowe ceny stoikow: cnote, zdrowie, dziewicze sumienie, ludzka zyczliwosc

oraz spokojna starosc. Kochanowski – uczen stoikow – ma swiadomosc, ze doczesne dobra owego swiata nie zapewniaja rzeczywistego szczescia i

spokoju. Wewnetrzna harmonie otrzymac mozna jedynie dzieki wiernosci sobie i przestrzeganiu nieprzemijalnych norm i przekonan. Specjalne znaczenie

przypisuje poeta zdrowiu, poswiecajac jemu jedna pochodzace z fraszek – „Na zdrowie―. Pochwale zycia w aprobacie z natura odnalezc

posiadamy mozliwosc we fraszce „Na lipe―.

Refleksyjno – filozoficzne utwory wyrazaja stanowisko na rzeczywistosc renesansowego poety – humanisty, ktory wykrywa dwoistosc swiata: jego

przemijalnosc i wytrzymalosc wobec faktycznie krotkiego zycia czlowieka.

Fraszki sa bardzo roznorodne, gdyz wyrosly pochodzace z bogatych doswiadczen i przemyslen poety, dostrzegajacego wieloaspektowosc rzeczy i

umiejacego ze duzym spokojem obserwowac otaczajaca jego rzeczywistosc. Jan z Czarnolasu widzi, wiec szczescie jednostki w harmonijnym zyciu, w

calej korzystaniu pochodzace z rozumu, ale rowniez w radosci „poki termin po temu―, bo niesmiertelna jest wylacznie slawa poety. O kruchosci zycia

i wizji Boga, jako wielkiego Architekta, odkrywamy niejedno wyrazenie we fraszkach. Mysl Kochanowskiego jest poniewaz dziekczynieniem wobec Boga,

lecz tez wizja czlowieka nalezytego, umiejacego zuzytkowac swoj termin.

Zasady filozofii stoickiej ukazywaly czlowiekowi sciezke do szczescia, uczyly jak uwolnic sie od chwili trosk i cierpienia oraz obawy przed smiercia.

Naszym dramatyczniejsze wydaje sie wiec zwatpienie poety w calej ustalone za sprawa myslicieli ceny – polemika ze stoicyzmem rozpoczyna „Tren

IX―, w ktorym poeta pochodzace z ironia wypowiada sie na temat madrosci, jaka powinna umozliwic czlowiekowi radzenie sobie pochodzace z

problemami, wreczac sile sakralna i stale szczescie oraz czynic odpornym na postrach przed smiercia. Kochanowski, ktory to wielokrotnie w calej swych

piesniach slawil madrosc, teraz cierpiacy po stracie corki, nie potrafi znalezc w tej dziewczyny ukojenia. Treny wiec dokonuja zalamanie dzieki tej

harmonijnej i pelnej ufnosci filozofii renesansowego stworcy po zgonu Orszulki. Recesja, a nawet zwatpienie w Boga ustepuja aczkolwiek pocieszeniu i

ponownemu zaufaniu w madrosci dawnych filozofow.

48. Wskaz zwiazki „Odprawy poslow greckich― z antykiem.

W utworze tym Kochanowski odwoluje sie do tradycji klasycznej, starozytnej greckiej katastrofy. Poeta nie trzyma sie jednak niewolniczo antycznego

wzorca, ale tworczo go uzytkuje. Juz sam idea utworu zaczerpniety zostal pochodzace z mitu trojanskiego, ktoremu Homer poswiecil wlasna

„Iliade―. Kochanowski z opowiesci wojny trojanskiej wybral moment przybycia greckich poslow wedlug porwana za sprawa Parysa Helene. Misja

poslancow skonczyla sie kleska i stala sie istotnie poczatkiem zbrojnego konfliktu. Zdarzenie to zezwolilo Kochanowskiemu zaprezentowac rozne

postawy polityczne obywateli i stalo sie pretekstem az do rozwazan fauny i flory ogolnej.

Przy konstrukcji katastrofy poeta przestrzega klasycznej budowy akcji, aczkolwiek w ktoryms stopniu ja modyfikuje. Podobnie jak w katastrofy greckiej,

nastepuje podzial dzieki:

epejsodia

pojawia sie chor komentujacy akcje

pominieta wydaje sie jednak pierwszoplanowa i koncowa piesn choru (parodos i exodos)

ilosc osob dzieki scenie nie przekracza 3

obowiazuje zasada trzech jednosci (miejsca, periodu i akcji)

Odwolanie sie do modelu tragedii bedacej jednym z wiodoacych osiagniec literackich starozytnosci zwieksza powage poruszanych przez poetow

problemow. Ukazane konflikty wiesc maja az do wywolania katharsis, oczyszczajacego wzruszenia, osiagnietego za sprawa wzbudzenie litosci i trwogi.

Tragizm dramatu poglebia okolicznosc, iz Aleksander – Parys, ktory pozyskuje zgube miastu, nie jest odmiana jednoznacznie ujemna. Przeciez Helene

dostal w calej nagrode zbyt wyrok w calej sporze bogin, wine wiec ponosi kociak, ktora jego nagrodzila.

Sa jednak takze odstepstwa regul klasycznych:

brak jasno konkretnego, charakterystycznego na rzecz tragedii greckiej konfliktu strasznego

nie w tym miejscu takze glownego bohatera naznaczonego pietnem tragizmu

w praktyce trudno wydaje sie tu zdefiniowac glownego bohatera, bowiem postepuje tu zuch zbiorowy – Troja

czyn i dobor, przed jakim stoi Parys nie jest schludno tragiczny – trudno poniewaz stawiac osobisty interes dzieki rowni ze sprawa panstwa

odstepstwem od chwili reguly wydaje sie rowniez nie umieszczenie imienia ktoregos pochodzace z bohaterow w calej tytule katastrofy.

49. Scharakteryzuj osobowosc jednostki doby renesansu na przykladzie tworczosci J. Kochanowskiego.

Dorosle zycie Kochanowskiego zamyka sie w dwoch osobnych rozdzialach: dworskim i czarnoleskim. Jednakze Kochanowski — dworzanin lub

ziemianin a mianowicie pozostawal przede wszys¬tkim poeta.

1. Czas dworski.

Cecha szczegolna utworow z owego okresu wydaje sie epikureizm. Przy wielu fraszkach autor przed¬stawia sceny pochodzace z zycia dworu: O

doktorze Hiszpanie — huczna rozrywke, w Sluzace do Hanny i Do Magdaleny — dworna milosc. Takze piesni pochodzace z tego okresu opisuja

sercowe klopoty (Piesn XXI, Ksiegi II — „srogie lancuchy na wlasnym sercu czuje―), uczty i biesiady („niechaj na stol dobrego przewinienie

przynaszaja, / A przy tym w calej zlote gesle albo w calej lutnia graja― w Piesni o Fortunie). Bohater tychze utworow to czlowiek swiatowy, ponad

wszystko przedkladajacy uciechy zycia dworskiego, kierujacy sie epikurejska zasada „carpe diem― (uzywaj zycia). Jest to czlowiek zainteresowany

takze sprawami publicznymi (Na sokolskie mogily. Piesn o spustoszeniu Podola), poteznieje wtedy jako krytyk zaniedban narodowych. Kochanowski

jednak w najgoretszej zabawie pamieta na temat swym powolaniu: „wy tedy, co kto lubi, moi towarzysze, / Pijcie, grajcie, kochajcie — Jan fraszki

niech pisze! ―

Utworem kluczowym na rzecz zrozumienia autobiograficznych watkow poezji Kochanowskiego wydaje sie fraszka Sluzace do gor i lasow, napisana w

chwili, gdy poeta zdecydowal sie na zerwanie z promocja dworska. To syntetyczne spojrzenie na swoje zycie, sentymentalne i rownolegle ironiczne

(„przypasany do miecza rycerz―) rozliczenie sie pochodzace z przeszloscia. Byla ona faktycznie zmienna, iz podmiot poetycki porownuje sie do

Proteusza (starogrecki idol, ktory puder dar przemieniania sie w calej rozne postacie, zwierzeta i przedmioty). Obecnie zas pyta z ktoryms niepokojem:

„dalej co stanie sie? ―

dwie. Czarnolas.

Panuje tutaj zupelnie inny samopoczucie, inne beda tez tematy. W duzej liczby utworach pisarz opisuje urok natury (Na lipe), zwieksza wartosc domu

rodzinnego (Na dom w calej Czarnolesie), okresla pytania filozoficzne (Do snu). Silniej pojawiaja sie tu hasla stoickie („prozno ma posiadac na pieczy /

Zabijajacy wieczne rzeczy― w Piesni o Fortunie). Zycie dzieki lonie fauny i flory, posrod rodziny pozwala na glebsza refleksje nad ludzkim losem (Na

zdrowie).

Fraszki to rodzaj „pamietnika poetyckiego―, piesni sa wybitniej dydaktyczne, gdyz wlasne los bylo na rzecz Kochanowskiego najwazniejszym

zrodlem natchnienia poetyckiego. Utwory te wiec mozna potraktowac jako jedno ze zrodel do biografii autora. Poeta wiedzial, iz w swoim zyciu

najwazniejsza byla swoim poezja: „Prosze, niech ze mna zbyt raz me rymy nie gina, / Ale jak ja umre, ony niechaj slyna! ―(Ku Muzom) i nawet ten

pierwszy poeta nie przewidywal, ze zapisze sie w calej pamieci tylu Polakow.

piecdziesieciu. Wykaz, iz poezja Kochanowskiego podejmowala rowniez sprawy jednostki, jak i narodu.

Jan Kochanowski, najwybitniejszy humanista renesansowy, koneser autorow antycznych, „poeta doctus― w swoim dorobku literackim zgromadzil

sporo utworow, bedacych wlasnoscia roznych typow i typow literackich, poczawszy od fraszek i piesni, a ukonczywszy na dramacie i przekladzie

Psalterza Dawidow.

Poezja Jana z Czarnolasu podejmuje sporo problemow i zagadnien pochodzace z zycia jednostki, porusza kwestie jednostki, jak i rowniez calego

spoleczenstwa.

Idealem Kochanowskiego bylo dazenie do szczescia. Poeta wierzyl, ze wydaje sie ono osiagalne poprzez przedstawienie w los prostego systemu

wartosci. Czlowiek i swoim dobro stanowily wartosc najlepsza.

Analizujac dzielo poetycka owego pisarza w calej, odniesieniu az do w/w przedmiotu, na wstepie powinno sie stwierdzic, ze tematyka swoim utworow

odnosi sie do jednoczesnie zwyklego czlowieka, a takze ogolu jednostek. Wnioski, ktore wyciaga czytelnik nie beda odczytywane jako wskazowka na

rzecz jednostki, lecz dla kazdego, bowiem stosowac sie ma mozliwosc do tych propozycji kazdy, albowiem ich problematyka ma charakter uniwersalny.

We fraszce „O doktorze Hiszpanie― poeta w calej zaledwie kilkunastu wersach w calej lapidarny sposob przedstawia proces wydarzen – trwa

uczta, w trakcie jakiej doktor planuje odejsc az do swojej komnaty, lecz biesiadnicy nie planuja sie pochodzace z nim rozstac. Wywazaja drzwi komnaty

doktora i zachecaja go az do kontynuacji libacji... Na obserwacje zasluguja slowa wypowiedziane za sprawa glownego bohatera: „Trudny (... ) nasz

rzad pochodzace z tymi pany: szedlem drzemac trzezwo, zas wstane wypity. ― Wiersz zartobliwy ta posiada na celu osmieszenie i krytyke pijanstwa.

Jego wyniki i niekontrolowane zachowanie nie przystoi porzadnemu obywatelowi. Jednostki takie pozbawione sa autorytetu, zaufania, zas przede

wszystkim wyniszcza swoje drogocenne zdrowie.

Pozostalym utworem stanie sie „Piesn na temat dobrej slawie―, ktora twierdzi o powinnosciach kazdego obywatela wobec ojczyzny. Kazdy czlowiek

powinien nie zapominac o tym, iz cialo ludzkie ulega wedlug smierci rozpadowi, w wiec kazdy musi usilnie zabiegac, aby pozostawic po samemu dobre

wspomnienie. Nie jest odpowiednim czlowiekiem nasz, kto rozumuje tylko na temat piesni, jedzeniu i roznych dobrach doczesnych, gdyz nie na darmo

Pan odroznil jednostki od zwierzakow, dajac jemu rozum i mowe. Dlatego kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamiar – sluzba ojczyznie,

w celu zapewnienia samemu dobrej slawy: „Sluzymy poczciwej slawie, zas jako kto moze, niech ku pozytku dobra lacznego pomoze. ― Sposoby

sluzenia ojczyznie moga byc rozne, w zaleznosci od wlasnych ewentualnosci, predyspozycji i wrodzonych talentow. Czlowiek obdarzony darem wymowy

powinien szkolic swych odbiorcow wlasciwych norm wspolzycia spolecznego, a wiec przestrzegania porzadku, praw, umilowania rzeczywistej wolnosci. Z

kolei ludzie posiadajacy odpowiednia energie i odwage powinni pochodzace z bronia w calej reku walczyc z wrogiem ojczyzny, nawet gdy przyjdzie w

calej walce przekazac zycie.

„Piesn o rzetelnej slawie― zahacza problem patriotycznych postaw w calej spoleczenstwie, zahacza wiec szkopul jednostki (bohaterem i wybitna

jednostka moze stac sie kazdy, kto wslawi sie w walce) i narodu (narod musi stanac az do walki jako jedna, zwarta calosc, gotowa poswiecic wszystko

dla kwestii kraju).

Kochanowski wyrazajac troske o losy ojczyzny, apeluje do sumienia Polakow w calej utworze pt. „Piesn na temat spustoszeniu Podola―. Na

poczatku prezentuje tragiczne rezultaty najazdu Tatarow na Polske. Ziemia podlaska zostala spustoszona i zniszczona, wiele bezbronnych kobiet i dzieci

dostalo sie az do niewoli. Hanba Polakow polega na tym, iz pozwolili sie zwyciezyc narodowi barbarzynskiemu, ktory to nie ma faktycznie rozwinietej

cywilizacji; nie potrafi budowac domkow, tylko gniezdzi sie w calej namiotach.

Piesn konczy sie przypomnieniem znanego przyslowia na temat Polaku madrym po krzywdzie, a takze ostrzezeniem, ze wowczas gdy Polacy nie

pomysla juz wczesniej o grozacym im ryzyku, wowczas cytowane przyslowie ma mozliwosc ulec odmianie: „Nowa przypowiesc Polak samemu kupi, iz

i przed szkoda, i po krzywdzie glupi... ―

Piesn podejmuje wiec szkopul dobrej refleksji o narodzie polskim, ktory to przeciez nie jawi sie byc glupi. Aby to udowodnic potrzeba czynow, a dokladnie

– wysilku w bitwe. W utworze pojawia sie takze nawiazanie do bohaterskiej przeszlosci Krajowy, to oczywiscie odroznia ten narod od chwili plemion

barbarzynskich. Utrzymanie w kraju postaw patriotycznych to zadanie i szkopul calej wspolnoty polskiej.

Kochanowski we fraszkach krytykuje tychze, ktorzy stoja na strazy porzadku koscielnego.

-„Na posla papieskiego― – nie odklada nuncjusza, ktory to sam nie postepuje wg zasad, ktore glosi

-„O kapelanie― – krytykuje nadwornego kapelana krolowej, ktory wedlug nocnej uczcie zakrapianej spirytusem nie zdazyl na jutrznie

-„O kaznodziei― – sarkazm z moralnosci ksiedza, ktory to glosi kazania moralne, lecz sam pierwotnego nie przestrzega w zyciu. Wykonuje to na

rzecz pieniedzy: „kazaniu sie nie dziwuj, bowiem mam piecset za nie―.

Ogolna wymowa tych fraszek ma dzieki celu ukazanie postaw czlonkow kosciola w kraju. Jak wiadomo kosciol stal dzieki strazy porzadku juz od chwili

poczatku bycia naszego was, ale lub takie dzialanie duchownych moze stac sie przykladem dla osob? Czlonkowie kosciola powinni gleboko sie

zastanowic nad dalszymi swoimi wlasnymi losami, azeby problem nie rozwinal sie i nie rozpowszechnil.

STRESZCZANIE:

W poezji Jana Kochanowskiego problem jednostki jest takze problemem narodu, poniewaz czynia go zwyczajny ludzie. Wowczas gdy zawiedzie pewien

element w calej calym mechanizmie, wowczas zepsuciu ulega caloksztalt, a cos znacznie wiecej anizeli tylko czesc ciala – panstwa – mozna tu

zaczac do „Odprawy poslow greckich―, w ktorej mlodziez nazwana zostala „wrzodem Rzeczypospolitej― i byc moze wybrana z powodow

upadku niepodleglosci Polski w calej XVI w calej.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat humanistyczny, oparty dzieki wzorach antycznych.

Utwor nasz zostal napisany dla uczczenia zaslubin kumpla Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna w calej 1576 r. Tresc zostala zaczerpnieta

pochodzace z mitologii i przedstawia pewien z epizodow wojny trojanskiej. W utworze tym prosto odnalezc swistki, w ktorych poeta krytykuje wladcow

oraz podle spoleczenstwo. Temat „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej obfity fragment przelozyl. Strukture takze zaczerpnal

pochodzace z antyku:

chor stoi za sprawa caly czas dzieki scenie, a wiec brak parodos i exodos

epejsodion A, takze (Antenora i Aleksandra) wydaje sie zbudowany dzieki zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje az do nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada 3 jednosci:

-czasu – nie przekracza konkretnego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz dzieje sie przed palacem krolewskim, zas o zdarzeniach rozgrywajacych sie w roznych miejscach twierdzi posel

-akcji – zredukowana do konkretnego watku – sporu na temat Helene

Mowiac o humanistycznych wartosciach powinno sie odwolac sie do wyrazen rzymskiego autora Terencjusza: „Jestem czlowiekiem i nic, jakie

mozliwosci ludzkie nie jawi sie byc mi obce―. W odniesieniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu zbior postaw postaci, ich zachowan; od patriotow

poczawszy, zas na zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – uspokajajacy, powazny, rozsadny, oddany sprawom panstwa, zabiega o koszty utrzymania pokoju, swoje losy

laczy z losami panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny na kwestie narodu, nie cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Modelem renesansowego humanisty w utworze jest wiec Antenor, ktory to wykazuje troske o kwestie ojczyzny, przestrzega przed zgubnym zachowaniem

Aleksandra, bo widzi w tym kleske Troi. Wydaje sie wiec osoba wyksztalconym, inteligentnym, ktory frapuje sie nad konsekwencjami wszystkich czynu,

nie reprezentuje interesow jednostki, lecz calego narodu.

Tresc dramatu ma charakter uniwersalny.

51. Dowiedz, iz „Odprawa poslow greckich― to renesansowy nieszczesliwy wypadek humanistyczny, bazujacy na wzorach antycznych.

Utwor ten pozostal napisany na rzecz uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego pochodzace z Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tresc zostala

zaczerpnieta z mitologii i prezentuje jeden pochodzace z epizodow walki trojanskiej. Przy utworze ow latwo znalezc fragmenty, gdzie poeta krytykuje

wladcow oraz zle spoleczenstwo. Temat „Odprawy... ― poeta zaczerpnal pochodzace z „Iliady―, jakiej obszerny odlamek przelozyl. Konstrukcje

takze zaczerpnal z antyku:

chor stoi przez bezustannie na scenie, a wiec deficyt parodos i exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) jest zbudowany na regule stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada trzech jednosci:

-czasu – nie wykracza jednego poranka (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz przebieg zdarzen sie przed palacem krolewskim, a na temat wydarzeniach rozgrywajacych sie w calej innych rejonach mowi posel

-akcji – ograniczona az do jednego watku – sporu o Helene

Mowiac na temat humanistycznych wartosciach nalezy odwolac sie az do slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem osoba i nic, co ludzkie nie

jest jest obce―. Przy odniesieniu az do dramatu Kochanowskiego ukazano w tym miejscu szereg wybuduj postaci, pierwotnego zachowan; od chwili

patriotow poczawszy, a dzieki zdrajcach ukonczywszy:

patriotyczna wizerunek Antenora – spokojny, powazny, rozsadny, oddany sprawom was, zabiega na temat utrzymanie noclegu, swoje losy laczy

pochodzace z losami was

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny dzieki sprawy narodu, nie cofa sie przed klamstwem i intryga, roztargniony.

Przykladem renesansowego humanisty w calej utworze wydaje sie wiec Antenor, ktory wykazuje troske na temat sprawy ojczyzny, przestrzega przed

zgubnym zachowaniem Aleksandra, bowiem widzi w powyzszym kleske Troi. Jest wiec czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory to zastanawia

sie nad konsekwencjami kazdego czynu, nie reprezentuje interesow jednostki, ale calkowitego narodu.

Tresc dramatu posiada charakter przewazajacy.

53. Przedstaw rozne ujecia tematyki wiejskiej w literaturze renesansu (np.: J. Kochanowski, Sz. Szymonowic, M. Rej).

Wies zaprzata wazne obszar wsrod renesansowych tematow. Wydaje sie, ze oczywiscie w tejze epoce konstruuje sie wziety w Polsce legenda sielskiej,

sielankowej wsi, szczesliwego dworku, legenda podjety pozniej przez Mickiewicza w „Panu Tadeuszu―, za sprawa Orzeszkowa w calej „Nad

Niemnem― itd. Nie jawi sie byc to aczkolwiek jednolite oblicze wsi. Jej obraz ksztaltuja:

• Mikolaj Rej a mianowicie „Zywot jednostki poczciwego― i „Krotka rozprawa... ―

• Jan Kochanowski - „Piesni― (Piesn swietojanska o Sobotce)

• Szymon Szymonowie a mianowicie „Zency―.

Pierwsze oblicze wsi renesansowej to wies sielska-szczesliwa, cudowna, rajska kraina. Bliskosc z natura przynosi czlowiekowi ukojenie, uczucie i

zobowiazanie do Boga, godnie przezyte zycie i spokojna starosc. Symbolizuja ta idealna wizje slowa pochodzace z „Piesni na temat Sobotce―:

„wsi spokojna, wsi wesola, jakiz glos twej chwale zdola―. Pamietac powinno sie, ze to takze wizja harmonii, ladu, czasu dzieki prace, jaka wszystkim

daje radosc i rozrywke, jaka tez pozyskuje zadowolenie. Ten obraz przedstawia „Zywot jednostki poczciwego― Reja, „Piesn swietojanska o

Sobotce―, „Na dom w Czarnolesie― Kochanowskiego, w koncu duza czastka sielanek Szymonowica.

Lecz wydaje sie jeszcze pozostala wizja wsi: mniej sielankowa, bardziej realistyczna. Na tym obrazie ludzie zamieszkujacy wies beda skloceni, sadza

egoistycznie, beda chciwi. Mezczyzna wyzyskuje chlopa, nie spelnia obowiazkow obywatelskich na sejmie, wiedzie hulaszczy tryb zycia. Ksiadz nie

spelnia powinnosci kaplanskich, sciaga datki od chwili wiernych. Facio musi manipulowac na panskim polu, praca nie jest wesola piesnia a mianowicie

jest trudem, wysilkiem, ciezka praca, pilnuje chlopow Starosta, ktory z najwieksza przyjemnoscia uzywa bicza... Taka osada wylania sie z kolei

pochodzace z „Krotkiej rozprawy miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem zas Plebanem― Metrow. Reja i z „Zencow― Sz. Szymonowica.

54. Wymien propozycje „naprawy― Rzeczypospolitej sklecone przez A. F. Modrzewskiego.

W slynnym traktacie pt. „O poprawie Rzeczypospolitej― Andrzej Frycz Modrzewski tworzy wizje prawidlowego we wlasnym mniemaniu,

sprawiedliwego, prawego panstwa. Poglady autora dotycza konkretnie Rzeczypospolitej, a nie sa rozwazaniami abstrakcyjnymi. Ktore tematy podejmuje

autor-widac dokladnie po tytulach pieciu ksiag:

„I Na temat obyczajach―

„II O prawach―

„III Na temat wojnie―

„IV O Kosciele―

„V Na temat szkole―

Jakim sposobem widac a mianowicie nie pomija Modrzewski nawet najmniejszej z istotnych dziedzin was, ktorego uniwersalna konstrukcje czynia:

„Sad, Wojsko, Kosciol, Oswiata i... Obyczaj―.

Najistotniejsza i najswiatlejsza frakcja dziela zdaje sie dzis ksiega II „O prawach―- zas w tej dziewczyny mysl, ze „bez praw nie moze istniec

prawdziwej wolnosci―. Takze znaczacy jest postulat o rownouprawnieniu wobec prawa sadowego kazdego warstw spolecznych - to wlasnie slynna,

nowatorska dzieki cala Europe, demokratyczna myslenie, wazna byc moze jak odkrycie Kopernika. Detal podrecznikowy przytacza przyklad a mianowicie

w odczuciu wspolczesnego jednostki niewiarygodny w calej swej niesprawiedliwosci za to samo, wspolne wina szlachcic nie otrzymuje sankcje, a

plebejusz traci los. Za jakie mozliwosci? Obaj pobili szlachcica faktycznie, ze czlowiek ten umarl.

„W jednej Rzeczypospolitej, niektorzy za to samo placa glowa, za jakie mozliwosci innych traktuje sie w najwiekszym stopniu poblazliwie―. „Prawo

dac musi rowniez opieke wszystkim, bowiem przeciez Rzeczpospolita sama wylacznie szlachta udawac sie nie moze, bowiem a ktoz bedzie dawal

zywnosc i nam i bydlu, wowczas gdy zadnego oracza nie stanie sie? ―.

Jakkolwiek nie domagal sie rownosci wobec prawa publicznego – tzn. dopuszczania do urzedow przedstawicieli kazdego warstw spolecznych, to bronil

chlopow przed wyzyskiem i samowola panow, chcial zapewnic im wolnosc osobista.

Z ksiegi „O wojnie― powinno sie zapamietac, iz A. Frycz Modrzewski wydaje sie, podobnie jak swoim duchowy patron Erazm pochodzace z

Rotterdamu, wyznawca irenizmu a mianowicie czyli duzym przeciwnikiem wasni i wojen (zaborczych i zaczepnych), zas zwolennikiem zgody i noclegu,

chociaz uzasadnial potrzebe walki obronnej, albowiem tylko takowa ma moralne wytlumaczenie. Odslania i eksponuje zlo wojenne w swoim dziele:

„zbrodnie, ohydy, hanby, klopoty nieskonczone, ktore wojna za soba wlecze... ―.

W ksiedze „O szkole― widac jak ogromna a mianowicie wieksza niz Rej a mianowicie przyklada Modrzewski wage az do edukacji mlodocianego

obywatela i do powagi zawodu instruktora. Pisze: „szkolny stan wydaje sie najcudniejszy i rzeczom humanistycznym najpozytniejszy― – i wola o

koniecznosc finansowania szkol, ktore istotniejsze jest w calej dalszym rozrachunku niz naklady na inne rozmaitosci. Postulat ten wydaje sie bardzo

prosto zapamietac, albowiem dzis wydaje sie on takze aktualny.

Przy ksiedze „O obyczajach― trudni sie Modrzewski obowiazkami, cnotami, ktorymi winien odznaczac sie uczciwy obywatel, wyklada powinnosci

senatora, posla, sedziego, starosty i hetmana.

Przy ksiedze „O Kosciele― domagal sie zredukowania roli kosciola w panstwie, uporzadkowania stosunkow miedzy wladza duchowna i swiecka w

calej panstwie.

55. Przedstaw renesansowe wzorce dla osob fizycznych prezentowane w calej literaturze.

W dobie renesansu literatura parenetyczna propagowala wzorce dla osob fizycznych takie jak:

-poczciwy ziemianin

-idealny dworzanin

-idealny patriota

-renesansowy tworca.

Fason „poczciwego ziemianina― przedstawi Mikolaj Rej, poucza jakie los powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz naszej majetnosci.

Wskazowki te wlaczone sa w calej „Zywocie jednostki poczciwego―, wzorowy ziemianin zyje spokojnie dopatrujac swojego uposazenia, rozkoszujac

sie darami fauny i flory w wszelakiej porze r.. dbajac na temat harmonie. Nie jawi sie byc zbyt badacz, lecz uspokajajacy, szczesliwy, niestraszne mu ani

starosc, ani smierc. Cechuje go oszczednosc, zapobiegliwosc, umiar, cnotliwe los wedlug rozumu i w calej bliskosci pochodzace z natura.

Rozny wzor to „idealny dworzanin―. Wizerunek nasz propaguje Lukasz Gornicki w calej utworze pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to

czlowiek rycerski, szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, rozsadny o wytworne maniery i piekno mowy, a takze znajacy sztuke i muzyke.

Idealem patrioty wydaje sie obywatel spelniajacy swoje powinnosci wobec was, kochajacy ojczyzne, stawiajacy do niej dobro przeszlo prywate, nie zaluje

do niej swoich towarow, a takze i zycia a mianowicie taki ideal ukazany wydaje sie w dziele A. Frycza-Modrzewskiego, w kazaniach P. Skargi, w

patriotycznych piesniach J. Kochanowskiego. Wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―.

Pozostaje wciaz wzorzec renesansowego tworcy. Takowa jednostka nie ogranicza sie tylko az do tworzenia, to czlowiek kompleksowy, oprocz

umiejetnosci niezbednych posiada rozlegla wiedze, wyksztalceni, znajomosc jezykow. Ideal tego rodzaju wlasna biografia realizuja stworcy tacy jak Jan

Kochanowski, Klemens Janicki, Andrzej Frycz-Modrzewski, Mikolaj Sep-Szarzynski i pozostali.

56. Wyjasnij w jaki sposob pisarze polscy epoki odrodzenia i oswiecenia troszczyli sie na temat losy Rzeczypospolitej.

W okresie odrodzenia pojawia sie w Polsce literatura i publicystyka obywatelska, patriotyczna krytykujaca postawy negatywne i lansujaca pochwalane.

Przykladem tak znakomitej tworczosci moga byc nastepujace utwory: „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami. Panem, Wojtem zas Plebanem―

Metrow. Reja, „O poprawie Rzeczpospolitej― A. Frycza - Modrzewskiego, „Kazania sejmowe― P. Skargi, „Piesn na temat spustoszeniu

Podola― i „Odprawa poslow greckich― J. Kochanowskiego. Utwory owe sa wyrazem troski stworcow tego okresu o losy ojczyzny. Przy „Krotkiej

rozprawie.... ― Rej zastosowal postac dialogu. Dialog ten wydaje sie prowadzony miedzy przedstawicielami 3 reprezentatywnych na rzecz polskiego

spoleczenstwa stanow i pietnuje zachowania kazdej ze stron. I tak Pleban zahacza problemy sadownictwa, sejmu, zasobow wojennych myt i starostw.

Pan twierdzi o dworskich zbytkach i pospolitym ruszeniu, a Wojt o swiadczeniach wojennych, rozrzutnosci, hazardzie i nieuczciwosci szlachty i kleru.

Dzielo A. Frycza a mianowicie Modrzewskiego „O poprawie Rzeczpospolitej― sklada sie z piec ksiag: Na temat obyczajach. Na temat prawach, Na

temat wojnie, Na temat Kosciele, Na temat szkole. Modrzewski wystepowal przeciwko rozdawaniu urzedow panstwowych osobom wysoko urodzonym,

ale nie posiadajacym stosownego przygotowania. Od sprawujacych wladze wymagal zarzadzania sie jedynie dobrem narodu i biznesem panstwa,

potepial prywate. Przy ksiedze Na temat prawach domagal sie zrownania wszystkich wobec prawa. Walczyl z korupcja sadow, podkreslal koniecznosc

respektowania prawa az do obrony. Byl przeciwnikiem wojen zaczepnych, uznawal tylko obronne. W ksiedze O Kosciele domagal sie uregulowania

stosunkow panstwa i Kosciola, uniezaleznienia wladzy panstwowej od papieza i swoim legatow. Krytykowal negatywne Zjawiska w zyciu Kosciola, rozpad

ceny moralnych, bogacenia sie wydatkiem innych. Zadal ksztalcenia mlodych osob w szkolach publicznych i nakladow dzieki ten zamiar.

„Kazania sejmowe― P. Skargi sa traktatem politycznym, przepelnionym troska na temat ojczyzne. Skarga oskarzal szlachte o warcholstwo i

zapatrzenie we wlasny pepek stanowy, postulowal wzmocnienie wladzy krolewskiej, sprzymierzonej z wladza Kosciola. Przy kazaniach Skarga ukazuje

slabosci toczace Rzeczpospolita. Choroby owe to:

brak milosci az do ojczyzny,

niezgoda wewnetrzna,

roznowierstwo,

oslabienie wladzy krola,

niesprawiedliwe prawa oraz ich nieprzestrzeganie,

upadek moralnosci i obyczajow.

„Piesn na temat spustoszeniu Podola― J. Kochanowskiego jest rozliczeniem polskiego rycerstwa po klesce poniesionej dzieki Podolu w calej 1575 r.

Poeta okresla jednoczesnie sciezke do przezwyciezenia katastrofy. Wydaje sie nia wianek przejawiajaca sie oddaniem ojczyznie, rozwaga w calej boju i

wsparciem finansowym wojska. Widocznie swoja postawe obywatelska udokumentowal Kochanowski w calej dramacie „Odprawa poslow greckich―.

Utwor nasz niesie w calej sobie esencji uniwersalne, prezentuje sytuacje was w stanie kryzysu i szarpanego wewnetrznymi konfliktami. Mamy portret

dobrego i zlego obywatela. Dobry wydaje sie Antenor, wydaje sie on rozsadny, nieprzekupny, troszczy sie o interesy narodu, nie unosi sie ambicja gdy

chodzi na temat dobro panstwa. Aleksander to samowolny, dbajacy o prywatne interesy, posuwajacy sie az do szantazu i przekupstwa mlodzieniec.

Wsrod niebezpieczenstw grozacych ci wymienia poeta nieprzestrzeganie praw i sprawiedliwosci. A wiec kawalek ten prezentuje niebezpieczenstwa

grozace panstwu ze strony negatywnych wladcow, obywateli i negatywnych praw.

57. Wymien utwory renesansowe wyrazajace troske na temat losy ojczyzny i omow jeden pochodzace z nich.

Dorobek poetow i pisarzy renesansowych obfituje w calej rozne ujecia spolecznej i dotyczacej was tematyki. Postawy patriotyczne wykazuja niemal ogol

humanisci, wszelakie swiatle umysly tej epoki.

Mikolaj Rej nie tylko w calej „Zywocie jednostki poczciwego― przypomina o obowiazkach obywatela. Troske o kraj, o swoim spoleczny forma,

odnajdujemy zwlaszcza w „Krotkiej rozprawie miedzy trzema ludzmi, Panem, Wojtem a Plebanem―. Tu oczywiscie Rej wyklada nieprawidlowosci,

ktore to zauwaza w calej panujacych stosunkach spolecznych. Utwor jest krytyka: Pleban nie wypelnia kaplanskich obowiazkow, lecz mysli na temat

zysku („na oltarzu jajca licza―), Mezczyzna z kolei a mianowicie mysli na temat urzedach, zabawach i osobistym majatku, kiepsko sprawuje sie w

sejmie („Pewnie Pospolitej Rzeczy zadny nie ma w owa strone na pieczy― - twierdzi Pleban). Dlatego Wojt twierdzi rozgoryczony: „Ksiadz pana

wini, pan ksiedza A naszemu portalowi prostym zewszad nedza. ―

Andrzej Frycz Modrzewski i jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― kolejny glos co do ojczyzny. Slynne dzielo ujmuje i opisuje owa „poprawe

kraju― w calej pieciu sferach: „O obyczajach―, „O prawach―, „O wojnie―, „O Kosciele―, „O szkole―. Szczegolna funkcje

przypisuje Modrzewski dzialaniu w kraju prawa a mianowicie sprawiedliwego i rowno traktujacego wszystkich obywateli.

Podobna, lecz bardziej wciaz przesycona emocja wymowe maja „Kazania sejmowe― ksiedza Piotra Skargi. Przyrownuje on ojczyzne do tonacego

okretu, nazywa go matka i grzmi do do niej synow a mianowicie czyli spoleczenstwa – na temat opamietanie. Odslaniajac szesc dolegliwosci

spolecznych a mianowicie obojetnosc wobec ojczyzny, zachlannosc, niezgody i klotnie, herezje, oslabienie wladzy krola, niesprawiedliwosc prawa i

grzechy przeciwko Bogu a mianowicie glosi wizje upadku, klopoty politycznego, ktore grozi Polsce. Wowczas, w calej XVI stuleciu, przedwczesne

proroctwo nabralo dyspozycji w dobie rozbiorow Polski. Reformy wg Skargi powinny tyczyc sie:

obrony religii katolickiej, bitwy z tolerancja religijna i heretykami

walki o wzmocnienie wladzy krolewskiej

walki na temat wzmocnienie i poniesienie autorytetu senatu

ograniczenia roli sejmu

walki na temat pozbawienie szlachty wladzy politycznej

walki na temat sprawiedliwe prawa

dazenia az do poprawy lokalizacji miasta chlopow w kraju

Skarga mniema, ze: uczucie do ojczyzny, zgoda do niej obywateli, religia katolicka, mocny rzad, sprawiedliwe prawa, moralnosc obywateli to postulaty,

ktore stanowic moga miec fundament was.

Prawdziwa kopalnia postulatow patriotycznych jest dzielo Jana Kochanowskiego. Tytuly, ktore trzeba w tym miejscu wymienic to: piesni patriotyczne

„Piesn V― (O spustoszeniu Podola) i „Piesn XII―. Krytyke wad spolecznych odkrywamy tez w calej licznych fraszkach, a niebagatelnie wazna

pozycja wydaje sie tragedia pt. „Odprawa poslow greckich―.

58. Przedstaw J. Kochanowskiego jako artyste i czlowieka renesansu. Odwolaj sie do wybranych utworow (piesni, fraszek).

Jan Kochanowski chociazby wspolczesnym ludziom moze czyms zaimponowac rozlegloscia wlasnym zainteresowan i swoim wyksztalceniem. Jest bez

watpienia najwybitniejszym tworca epoki renesansu i ow wlasnie roznil sie od chwili Mikolaja Reja, ze niezmiernie dbal na temat ksztalt swego stylu, na

temat forme uprawianych gatunkow i o zrecznosc jezyka, jak i rowniez o kompleksowa wiedze. Kochanowski studiowal w calej Akademii Krakowskiej,

Krolewcu, Padwie, ktore to studia zadecydowaly na temat erudycji poety. Nie zostaly mu takze obce jezyki klasyczne: lacina, greka, hebrajski, studiowal

takze epoke starozytna – do niej literature, filozofie, z pewnoscia znane mu zostaly dziela Erazma z Rotterdamu i obecnych tworcow lokalnych.

Nawiazania az do antyku w calej dorobku Kochanowskiego widac chocby w doborze uprawianych typow, poeta pisze piesni, fraszki, dramat wedlug regul

kapitalnych, elegie. Nawiazanie to mozna zobaczyc rowniez w calej propagowaniu filozofii starozytnych, w calej odwolaniu sie do tworczosci Horacego, w

calej podejmowaniu powodow z mitologii i tekstow greckiej – takich jak np. wojna trojanska czy horacjanski motyw poety jako indywidualnosci i

wybranca postawionego przeszlo tlumem.

Ten wybitny czlowiek zapisal sie w opowiesci literatury krajowej nie tylko jako poeta i dramaturg, lecz takze jako tlumacz psalmow Starego Testamentu

– Psalterza Dawidow. Na temat jego renesansowym obliczu sygnalizuja takze filozoficzne poglady stworcy, ktory uznaje swiat zbyt wielka melodie,

znajduje ogromne wartosci fauny i flory i wsi, wielbi jednostki, glosi epikureizm i stoicyzm.

Autor:

dramatu „Odprawa poslow greckich―

trenow

piesni „Ksiegi pierwsze― – 25 utworow

„Ksiegi wtore― – 25 utworow

„Piesn swietojanska na temat Sobotce― – piesn 12 panien

fraszek

filozoficznych – „O zywocie ludzkim―

wyznaniowych – „Na dom w calej Czarnolesie―

obyczajowych – „O kaznodziei―

pijackich – „O doktorze Hiszpanie―

milosnych – „Do Hanny―

poezji patriotycznej.

Tlumacz:

psalmow Starego Testamentu – „Psalterza Dawidow―.

59. Wyjasnij przeswiadczenia: odrodzenie, humanizm, reformacja

ODRODZENIE (RENESANS) a mianowicie z fran. Renaissance. jako nazwy epoki uzyto owego terminu dopiero w XVIII wieku we Francji a mianowicie

poczatkowo na rzecz okreslenia zapozyczen i modeli wloskich w calej sztuce francuskiej. Jako pojecie historycznoliteracki sluzyl poczatkowo na rzecz

okreslenia okresow panowania Franciszka I, jak nastapilo "odrodzenie literatury dotad lekcewazonej". W powyzszym znaczenie ustalenie to zostalo

przyjete za sprawa nauke niemiecka i upowszechnione dzieki fundamentalnemu dzielu J. Burckhardta a mianowicie "Kultura odrodzenia we Wloszech"

(1860). Wedlug niego odrodzenie mialo istniec poczatkiem epoki nowozytnej a mianowicie przeciwstawionej epoce "Wiekow srednich". Koncepcja

ponizsza wywarla sporo sporow i polemik.

Nazwy "Odrodzenie" intencjonalnie uzyl dopiero Gorgio Vasari - wloski malarz, historiograf sztuki. "Rinascita" nie symbolizuje tu aczkolwiek odrodzenia

antyku lecz okres swietnosci sztuki wloskiej, jaka wprawdzie ocknela sie za pomoca mistrzom starozytnym, ale pozniej sama trafila do szczytow

przewyzszajacych modele.

Renesansem nazywamy epoke w calej dziejach zwiazanych z kultura trwajaca we Wloszech od chwili XIV az do poczatkow XVI wieku, zas w krajach

Europy polnocnej od ukonczenia XV do samego konca XVI stuleciu. Jest mezczyzna rezultatem zlozonego procesu historycznego, na ktory to zlozyly sie

takie czynniki jak: dekoniunktura papiestwa, rozluznienie wiezi scalajacych cesarsko-papieska Europe, szybki postep miast, powstawanie (po momencie

rozbicia feudalnego) zjednoczonych krolestw, na przyklad Hiszpania, Francja, Nasz kraj, Szwajcaria.

Przy kulturze renesansu ogromna funkcje odegralo odrodzenie i przyswojenie kultury antycznej. W epoce tej dochodzily do glosu rozne prady umyslowe i

religie, najistotniejsze z tych propozycji to reformacja i humanizm.

Cechy renesansu:

•zainteresowanie osoba, nawrot i kontynuacja tradycji antycznych

•przeksztalcenie sredniowiecznego nurtu zycia, dzieki plan pierwszy wysunelo sie zainteresowanie doczesnymi celami

•sztuka stala sie laicka, jej zamiarem bylo dostarczanie przyjemnosci, pozytku, miala szkolic i bawic

•dwujezycznosc sztuki

•nasilenie tendencji humanistycznych

•rozwoj mysli racjonalistycznych

•laicyzacja nauk i postaci zycia

•antropocentryczne zainteresowanie globem pozaziemskim

•stworzenie nowego idealu czlowieka a mianowicie zerwanie pochodzace z asceza i teocentrycznym pogladem na rzeczywistosc; czlowiek przybywa

w glowny punkt badan i zainteresowan; miernikiem poznania stal sie mozg

HUMANIZM

Prad swiatopogladowy rozwijajacy tradycje antycznej wiedzy na temat czlowieku jako o jednostce (psychika i wrazliwosc). Dazyl do progresu osobowosci

majac na uwadze wartosc swoim rozumu. Humanisci glosili koniecznosc poznania i ksztaltowania poszczegolnej, silnej jednostki ludzkiej. Przy mysl

humanizmu czlowiek wydaje sie wielce wartosciowy, liczy sie swoim talent, liczy sie kazde odrebne istnienie. Poznawano przyrode, urok, patriotyzm. Byl

to antropocentryzm. Usytuowanie jednostki w glowny punkt swiata. Haslem humanistow stalo sie zdanie Terencjusza: „Czlowiekiem jestem i nic co

ludzkie nie jest jest obce―

REFORMACJA

Oderwala ok. 1/3 Swiata od kosciola katolickiego. Przyczynila sie pani do progresu tolerancji duchowej, rozkwitu kultur, jezykow i literatur narodowych.

Sprzyjala ksztaltowaniu sie stosunkow wczesnokapitalistycznych i republikanskich teorii pochodzenia wladzy. Za oficjalny jej zaczatek uznaje sie

ogloszenie 95-u tez Marcina Lutra. Wyprodukowano nowe prady religijne. Reformacja byla motywem wybuchu dlugoletnich wojen wyznaniowych np.

wojne chlopska rozpetano w 1525 roku przez nietolerancje religijna. W r. 1529 a mianowicie protest mniejszosci luteranskiej w calej Spirze dzieki sejmie.

Rozbily one wspolnote wyznaniowa Swiata.

A) LUTERANIZM

(Niemcy, Skandynawia, Francja, Republika czeska, Wegry, Polska)

Tworca byl Marcin Luteranin. Istotne wydaje sie podejscie wyznawcow do Biblii. Glosili poniewaz, ze mozna ja odtwarzac indywidualnie, iz nalezy

wyjasniac je dzieki jezyki narodowe, ze Kosciol nie jest wylacznym autorytetem rozumiejacym Biblie. Kosciol na ziemi nie moze dawac udzielenia

rozgrzeszenia czyli uwolnienia jednostek od mek czysccowych lub piekielnych.

B) KALWINIZM

(Francja, Szwajcaria, Niderlandy)

Tworca byl Jan Kalwin. Kalwinisci glosili teorie predestynacji czyli wierzyli w zastosowanie, w to, ze ktorykolwiek badz czlowiek posiada swoj los zapisany

w calej gwiazdach. Przeznaczone jest jemu niebo badz pieklo, zas zycie to realizacja ustalonego scenariusza. Propagowali ideal pracy i gromadzenie

dobr. Posiadanie to zaszczyt, a bezwlad to grzech.

C) ANGLIKANIZM

Nurt zaistnialy w Wielkiej brytanii. Ruch nasz powstal pochodzace z natury politycznej i wlasnej. Henryk VIII chcial poslubic Anne Boleyn, a kosciol

katolicki zabranial mu (odmowa rozwodu). Dlatego krol Wielkiej brytanii sam mianowal siebie zwierzchnikiem kosciola anglikanskiego i poslubil ukochana,

ktora i tak skazal na sciecie.

D) ARIANIE

Zwani takze jako bracia polscy. Strumien ten rozwinal sie w naszym kraju i byl nurtem radykalnym bo glosil oprocz zalozen religijnych takze hasla

spoleczne. Arianie potepiali poddanstwo chlopow, glosili koniecznosc wyrzeczenia sie majatku. Przy polowie XVII wieku wygnano ich

60. Udowodnij, iz tworcy tekstow polskiego odrodzenia nie byli obojetni dzieki sprawy was i narodu.

Piotr Skarga dzieki aktywnosci filantropijnej pozostal nadwornym kaznodzieja krola Zygmunta III Wazy. Najwazniejszym swoim dzielem beda wydane w

calej 1597 r. "Kazania sejmowe". Nie przylegaja one az do literatury duchowej, lecz beda doskonale ulozonym traktatem politycznym o przebudowie

panstwa naszego. Jako katolik i patriota autor wojowal o przywrocenie jednosci duchowej w Polsce, wzmocnienie wladzy krolewskiej oraz usuniecie

krzywd spolecznych i praw niesprawiedliwych. Osiem "Kazan sejmowych" to osiem rozdzialow rozprawy politycznej na temat najwazniejszych

niedomaganiach Rzeczypospolitej, na temat sposobach pierwotnego przezwyciezania.

Strofowanie I a mianowicie "O madrosci potrzebnej az do rady" stanowi rodzaj wstepu, wprowadzenia w calej problematyke. Pisarz charakteryzuje

slabosci, ktore rujnuja panstwo. Przewodnia mysla kazania jest zapewnienie, ze moralnosc narodu wydaje sie warunkiem szczescia i potegi panstwa. Tak

wiec najbardziej normalni powinni istniec ci, jacy stoja na prowadzeniu narodu.

Strofowanie II a mianowicie "O namietnosci ku ojczyznie". Wylicza w tym miejscu szesc dolegliwosci Polski. Zawsze sa to: brak namietnosci ojczyzny,

deficyt zgody politycznej, anarchia religijna, oslabienie wladzy krolewskiej, niezasadne prawa i bezkarnosc grzechow jawnych. Kolejny ciag kazania

poswieca pisarz pierwszej chorobie, tzn. "niezyczliwosci ludzkiej w odniesieniu do Rzeczypospolitej", jaka plynie pochodzace z "chciwosci domowego

lakomstwa". Przy sposob wyrazisty i wzruszajacy mowi Skarga o wlasnej wlasnej namietnosci do ojczyzny, ktora jest swietym obowiazkiem kazdego z

nas. Domaga sie bezinteresownosci milosci az do ojczyzny, namietnosci dla tej dziewczyny samej. Atak skierowany wydaje sie w strone internetowa

magnatow dbajacych jedynie na temat swoje majatku. Widmo tonacego okretu.

Strofowanie III a mianowicie "O niezgodzie domowej". Pisarz stwierdza, iz rodacy, dzieci jednej i tej samej ojczyzny powinni sie zgadzac, gdyz laczy

pierwotnego jedna religia, nakazujaca uczucie blizniego, nasz sam wladca, takie same prawa i swobody obywatelskie. Niedobor tej zgody szczegolnie

dzieki sejmach ozywia u Skargi lek na temat przyszlosc ojczyzny. "Widzi" rozbiory Polski zauwazone przez Matejke, Mickiewicza. Strofowanie IV i V a

mianowicie "O naruszeniu religii katolickiej". Dotyczy reformacji, ktora a mianowicie zdaniem kaznodziei - wydaje sie prawdziwa kleska dla Krajowy,

poniewaz poglebia niezgode narodowa. Autor nakazuje powrot az do religii katolickiej jako jedynie prawdziwej, prowadzacej do zgody i az do potegi was.

Kazanie VI - "O monarchii i krolestwie". Skarga uwaza, iz najlepsza forma rzadu wydaje sie jednowladztwo, jakiego nie mozna aczkolwiek utozsamiac

pochodzace z absolutnym samowladztwem. Panstwem musi rzadzic krol, przy pomocy madrej rady, zlozonej z czlonkow narodu. Poddani winni beda

swemu krolowi szacunek i posluszenstwo. Z kolei "zlota wolnosc szlachecka" wykonuje do anarchii, co wydaje sie jednoznaczne pochodzace z upadkiem

was.

Kazanie VII - "Prawa niesprawiedliwe". Podobnie jak Modrzewski stwierdza, ze bez praw solidnych nie ma rzeczywistej wolnosci. Oblicza prawa

niezasadne, m. in. o mezobojstwie krzywdzace chlopa, dla jakiego zada wolnosci osobistej, mimo ze podobnie jak Modrzewski akceptuje stany

spoleczne.

Strofowanie VIII a mianowicie "O niekarnosci grzechow jawnych". Autor przedstawil w nim wszelakie, najgoretsze odczucia patriotyczne a mianowicie

milosc az do ojczyzny, oburzenie na do niej zlych synow, niepokoj na temat losy Rzeczypospolitej i nadzieje, ze porzadny Bog ochroni Polske od chwili

zguby. Tytulowe grzechy jawne to: deficyt sprawiedliwego i sprawnie funkcjonujacego aparatu sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa, nieprawne

nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez rzetelna pospolitego, wyzysk sierot za sprawa zlych opiekunow. Po jakims wyliczeniu grzechow przewiduje rychly

upadek Krajowy.

Mikolaj Rej "Krotka rozprawa... " a mianowicie porusza sporo kwestii politycznych, spolecznych i obyczajowych owczesnej Polski, zas jej tresc zwiazana

wydaje sie z pierwszym, pelnym wciaz nadziei, etapem walki szlachty o egzekucje praw, towarow koronnych. Reprezentanci trzech nadrzednych stanow:

Mezczyzna (szlachta), Wojt (chlopstwo), Pleban (duchowienstwo) prowadza bogaty w calej realia zyciowe dialog, ktory to ujawnia istotne problemy

nurtujace owczesne spoleczenstwo: kwestie przekupnego sadownictwa, przegiac przy eksploatacji zup roznych metod oczyszczania wody, czy deficyt

stalego systemu obronnego panstwa. Wiele takze uwag dedykowanych jest problematyce odpowiedzialnosci zbyt ksztalt moralno - obyczajowy zycia

ogolnego Rzeczypospolitej. Mezczyzna i Wojt negatywnie sprawdzaja wiele zjawisk natury religijno - koscielnej: drwia pochodzace z praktyki

wyprzedawania odpustow, wyrazaja zaniepokojenie szeroka i nastawiona na teatralny efekt liturgia obrzedow katolickich, ujawniaja materialna

interesownosc ksiezy w spelnianiu praktyk wyznaniowych (koleda). Podniesiony zostaje takze problem rozrzutnosci zycia szlacheckiego:

nieumiarkowanie w calej jedzeniu i piciu, niszczacemu zasiewy obyczajowi mysliwskiemu lub nalogom hazardowym. "Krotka rozprawa" to jeden

pochodzace z pierwszych lokalnych utworow o tematyce spolecznej.

Jan Kochanowski "Piesn o spustoszeniu Podola" a mianowicie autor zwraca sie az do rodakow pochodzace z prosba, azeby pomysleli nareszcie o

grozacym im ryzyku; Polacy powinni natychmiast opodatkowac sie dla zacieznego wojska, a w razie potrzeby sami stanac az do obrony granic.

Jan Kochanowski "Piesn na temat dobrej slawie" - twierdzi o powinnosciach obywatela wobec wlasnej ojczyzny; nie jest rzeczywistym czlowiekiem nasz,

kto myslitylko o jedzeniu i piciu; kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamiar - sluzba ojczyznie, w celu zapewnienia samemu dobrej slawy;

sposoby sluzenia ojczyznie moga byc rozne, w zaleznosci od wlasnych ewentualnosci, predyspozycji, wrodzonych talentow; swietnie jest umrzec mlodo,

lecz w sposob bohaterski zyskujac sobie slawe, niz trwac dlugo i umrzec w calej zapomnieniu.

163. Wyjasnij uchwycenie symbolizmu na bazie o wyselekcjonowane przyklady.

164. Wyjasnij przeswiadczenia: symbolizm, naturalizm wskaz pierwotnego przejawy w calej wybranych utworach.

1. dwie. 1NATURALIZM

Tej tworca byl Emil Zola. Utwory swoim nawiazywaly az do komedii ludzkiej Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawarl mezczyzna w

przedmowie do utworu pt. „Teresa Raquin―:

1-wsza. biologizm

a) utozsamianie spoleczenstwa z organizmem zywej jednostki

b) pojmowanie czlowieka jako czastki fauny i flory, czlowiek zdeterminowany jest za sprawa prawa fauny i flory

c) pojmowanie zycia jako wiecznej bitwy o zywot

2. wizerunek uczonego i badacza, ktory to wiernie odzwierciedla zycie odebrane zmyslami, wiernosc szczegolow

trzy. maksymalny neutralnosc, bez swoich ocen odautorskich, autor rejestruje i pokaze

4. deficyt tematow tabu, zakazanych, wszystko powinno znalezc odzwierciedlenie w calej sztuce

Naturalizm ubezwlasnowolnia jednostki poprzez prawa natury. „Germinal― (narodziny swiadomosci spolecznej).

A, takze Sonet

Chaty, piaszczyste wzgorza, sad, stodoly, obory, starszawe ploty, chude bydlo. Zniszczenie, starosc, szarosc, smutek, ubostwo. Z ow smetnym

krajobrazem kontrastuje ubior i witalnosc ludzi. Barwy i wigor mieszkancow. Wydaje sie on absolutny podziwu na rzecz prostoty i kontaktu pochodzace z

natura. Osada, wspomnienia, jako miejsce istotne i niepospolite. Poeta zwiazany jest emocjonalnie. Smutne wspomnienia ludzi w owa strone zyjacych.

Sa oni skazani na ubostwo. Wtloczeni az do szarego zycia. Podmiot poetycki zastanawia sie nad przyszloscia, manifestuje przywiazanie do wsi, tamtego

zycia, codziennych zagrozen. Czuje sie czlonkiem wiejskiego spoleczenstwa. Wyznanie postawy i ideologii pisarza. Pozostale sonety to wierszowe

nowelki. Moga miec charakter epicki. Ten sonet jako wylaczny jest refleksyjno-opisowy.

XV Sonet

Zycie damy, ktora wedlug stracie partnera sprzedaje ziemie. Utrzymuje sie z pracy rak, zas kiedy wydaje sie stara to umiera.

19 Sonet

Jegomosc, ktory byl zdrowy, mocny, wzor pracy na wsi. Nagle zachorowal. Baby jego leczyly, lecz to nie pomagalo. Odrzucic stac jego na doktora.

„W chalupie―

Charakter opisowy, przedstawia nedze, ubostwo wsiowe, zniszczenie domostwa, biede w calej chalupie. Pogoda (szaruga, deszcz), nastroj

przygnebienia i smutku. Wnetrze ubogiej chalupy to obraz realistyczny i plastyczny. Brzydota, brud, starosc, dokladnosc opisu. Mieszkancami chalupy

wydaje sie starsza niewiasta (zniszczona, zmeczona, zmartwiona) i mlodsza niewiasta (marzy). Wprowadzaja kolory az do szarosci zycia. Mlodosc,

swiezy powiew i spontanicznosc. Warunki zycia jednak skaza ja aczkolwiek na nedzny zywot i ubostwo.

Wlasnosci naturalizmu:

1-wsza. szczegoly, wiernosc drobiazgu

dwie. tematem wydaje sie brzydota, nedza, szokowanie konsumenta

3. biologizm - deficyt wlasnej decyzji na drugi los, uciazliwa wizja, wojna o zywot, przetrwanie

czterech. obiektywizm i bezstronnosc

1-wsza. 2. 2SYMBOLIZM

Byl stosowany glownie w calej plastyce. Gloszono, ze utwor artystyczne posiada ukazywac klopoty duchowe jednostki. Te sfery ludzkich zagrozen

nierozwiazywalnych droga intelektualna. Nawiazanie do intuizmu. Tematem byla abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Lek artystyczny to symbol

(przedmiot, sytuacja, obraz, ktory poza naturalnym znaczeniem kryl metaforyczny sens). Czesci w malarstwie np. Portret Malczewskiego pt:

―Smierc―. Byl on zafascynowany smiercia. Zejscie - uosobienie, animizacja, wieloznacznosc, alegoria.

"Krzak dzikiej rozy" jest to maly 4 szczatkowy zbiorek pochodzace z roku 1898. Sonety owe mozna zaliczac wyraz zainteresowania Kasprowicza Tatrami.

Cel poety byl odmienny, glebszy. Dwie pojecia: krzak dzikiej rozety i limba pelnia funkcje symboli. 1 z tych propozycji leka sie burzy a mianowicie

"skromnie az do zimnej tuli sie sciany". Losy rozety odnosza sie wiec do losow czlowieka. Przechowuje sie wiec jak czlowiek (samotny, odczuwa sie

zagrozony przez ryzyka, zadumane posiada skronie), wydaje sie wiec symbolem losu ludzkiego, nieszczesc i przykrosci (lekkie nastroje dekadenckie),

krzak nasz probuje sie jednak odparowac przed zaglada. Symbolem na temat podobnym charakterze jest limba pozbawiona korzeni, zwalona za sprawa

burze. Ow firma symbolem uplywu czasu. Przy I sonecie jest prochniejaca, w II "limbe tocza plesni" w calej III swieci juz prochnem, w IV nastapil

aktualnie calkowity harmonogram. Podobnie wydaje sie z osoba, ktory dzieki starosc wydaje sie chorowity, mniej przydatny az do zycia niz ludzie mlodzi.

(zycie nie jest latwe). W utworze tym pozostal przedstawiony tok zniszczenia, starzenia, ktory poglebia sie w przyszlosci.

W utworze "Dies irae" widac mnogie odwolania az do sredniowiecznej hymnistyki i romantycznej postawy prometejskiego buntu, niezgody na zlo swiata,

"wadzenie sie pochodzace z Bogiem" na temat dobro ludzkosci. Hymn nasz wzorowany wydaje sie na koscielnym hymnie spiewanym w dzien zaduszny.

Hymn nawiazuje do "Apokalipsy sw. Jana". Tematem wydaje sie sad koncowy i koniec swiata. Szereg milych wizji symbolicznych, ktore maja

zaprezentowac glebie nedzy ludzkiej, bez nadziei lepszego jutra.

"Kowal" - sonet. Wiersz nasz ma charakter symboliczny. Serduszko z drogocennych kruszcow formuluje charakter i sile wewnetrzna czlowieka. Osobiscie

kowal to czlowiek walczacy z przeciwnosciami losu i zycia. Staff ujal w powyzszym utworze rozumuje o potedze ducha. W porownaniu do dekadenckich

pogladow innych poetow wiersz Staffa jest ladny. Poeta odrzuca postawe jednostki ktorego charakter skazony wydaje sie niemoca. Staff przeciwstawial

sie panujacej modzie na dekadentyzm.

„Krzak dzikej rozy w calej Ciemnych Smreczynach―

Kasprowicz zrezygnowal z wykazu wsi i przeszedl az do opisu gorskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie sie efektow dzwiekowych,

kolorystycznych, niezahamowanych. Gra swiatel. Ukazano pejzaz w swietle slonca. Poprawka barw i odcieni. Cztery opisy konkretnego krajobrazu

odmieniajacego sie pod spodem wplywem periodu dnia.

1-wsza. Dzwiek: mruczenia, wzdychania, wolanie burzy, swist swistaka, refleks

2. Posmak: ziola

trzy. Wzrok: barwa, ksztalt

czterech. Nastroj: podziw, zaduma nad wspanialoscia fauny i flory, spokoj, majestatycznosc.

Elementy limby prochniejacej i krzaku dzikiej rozy

•Limba: zwalona za sprawa burze, byla mocnym drzewem, a obecnie jest prochniejaca, martwa

•Roza: chowa sie pomiedzy skalami, przeczekala burze, nadal zyje i wydaje sie piekna, szczedzi sie, wydaje sie delikatna, szuka wsparcia zeby

przezyc.

•Roznice

LimbaRoza

poteznawatla, subtela

pruchniejacapiekna

szpetnawspaniala

wyniosla, dumnaslaba, szuka wsparcia

umierajacazywa

Kontrasty, zastosowanie autonomii (rozne elementy fauny i flory by zasugerowac ich symbolike).

Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy i pewni w toku burzy zostana powaleni.

Roza to symbol witalnosci, zycia, piekna. Delikatni i gietcy moga latwiej przetrwac burze.

Roza obawia sie burzy drzy przed jej dynamicznoscia, ale dazy do przezycia. Widzi wielkie drzewo, ktore nie podolalo. Wszystko mija, ale roza kurczowo

podtrzymuje sie zycia. Wiersz na temat niepokojach, obawach wspolczesnego jednostki w obliczu przemijania, zniszczenia, zgonu. Koniecznosc trwogi

przed smiercia. Obawy.

Czesci symboliczne:

1-wsza. precyzyjnosc

dwie. animizajcja

trzy. wieloznacznosc symboli

4. stan rzeczy ogolna

61. Udowodnij obecnosc motywow mitologicznych w poezji J. Kochanowskiego.

Renesansowi stworcy byli olsnieni starozytna kultura jako caloscia. Antyk okreslil renesans, stal sie glownym zrodlem tejze epoki. Najswiatlejsze umysly

epoki studiowaly gawede starozytnych, pierwotnego dorobek literacki, filozoficzny oraz jezyki.

Jan Kochanowski uchodzi za najwybitniejszego tworce epoki odrodzenia, albowiem dbal mezczyzna o zrecznosc jezyka, forma swojego nurtu i postac

uprawianych typow, a przede wszystkim posiadl kompleksowa wiedze. Tej obfita dzielo nierozerwalnie laczy sie pochodzace z antykiem:

a mianowicie przede wszystkim Jan Kochanowski znal jezyki klasyczne: lacine, greke, hebrajski,

a mianowicie studiowal literature i filozofie antyczna,

a mianowicie piesni, fraszki, treny, elegie i dramaty sa napisane wedlug regul klasycznych,

a mianowicie duzy wplyw na Jana Kochanowskiego wywarl Horacy a mianowicie pierwszy wydawca piesni:

1-wsza. niektore piesni Jana Kochanowskiego sa przekladami utworow rzymskiego poety

dwie. motyw poety jako indywidualisty i zdanie o swoim wyjatkowosci, jako jednostki obdarzonej poetyckim talentem,

ktory to naznacza wybranca stawiajac jego ponad tlumem i dajac jednoczesnie niemal boska sila tworzenia, przejal

Jan Kochanowski za Horacym. Talent zapewnial poecie wieczna pamiec potomnych - slawe niesmiertelna.

Horacjanski motyw exegi – monumentum (pomnik samemu stawiam), czyli przekonanie, ze tworczosc przetrwa wieki i

zapewni poecie niesmiertelnosc, formuluje Jan Kochanowski w Piesni XXIV.

trzy. za starozytnym poeta Jan Kochanowski propaguje filozofie antyczna:

a) epikurejska - wykorzystywac zycia, zapoznac jego rozkosze dazyc do szczescia i "chwytac dzien" (carpe diem), bowiem wszystko

mija,

b) stoicka - zatrzymac umiar i spokoj, mestwo i cnote, dobra slawe, najwieksze fuks tkwi w calej zachowaniu harmonii

ducha,

Liczne przyklady posiadamy mozliwosc odnalezc we fraszkach i piesniach:

a mianowicie Piesn IX - zabawa zycia, powinno sie sie bawic, ale powinno sie zachowac umiar i rozwage, nikt nie wie co naszej firmy czeka jutro

(napomina na temat krotkosci zywota): Kto faktycznie madry, iz zgadnie jakie mozliwosci nan jutro przypadnie

a mianowicie Piesn V (Ten mezczyzna zdaniem moim, kto przestal na swoim) - nie jest istotne to sa ceny materialne, lecz moralne: lojalnosc,

harmonia ducha, poczucie sprawiedliwosci. Zycie mija, wiec dlaczego gromadzic majatku, trzeba sie cieszyc pochodzace z tego

jakie mozliwosci sie posiada.

- Piesn XX a mianowicie w zyciu wydaje sie czas gry i powagi.

- "Na swe ksiegi" - mozna sie w zyciu bawic, lecz mozna i zachowac powage.

- "O zywocie ludzkim" – przemijanie, czas wszystko zmienia, zaduma wobec poteg, ktore wioda ludzkim zyciem.

- "Na dom w calej Czarnolesie" – ograniczenie koniecznosci materialnych, zabieganie o wigor.

- mnogie nawiazania az do mitologii:

1-wsza. we fraszkach: "Ku muzom" (Muzy zamieszkujace "na duzym Parnasie"), "Do gor i lasow" (Proteus), "Na lipe" (Orfeusz),

"Do fraszek" (Fortuna).

2. w calej piesniach: Piesn IX (Fortuna), Piesn V (Mars), Piesn XXII (Pogoda).

3. w calej trenach: Tren V (Persefona), Tren X (Charon).

czterech. w katastrofy humanistycznej "Odprawa poslow greckich" - tresc utworu nawiazuje do mitu trojanskiego, ktory to byl wielokrotnie

wykorzystywany za sprawa tragikow greckich - skutkiem tego pisarz nawiazuje do wydarzen z "Iliady" Homera.

62. Na podstawie poznanych utworow literackich baroku scharakteryzuj zjawisko sarmatyzmu.

68. Zilustruj zjawisko sarmatyzmu wybranymi utworami.

Sarmatyzm jawi sie jako jeden z nadrzednych nurtow epoki baroku, znany jako rowniez swojskim, bo przywiazywal ogromna wage do rodzinnych tradycji,

jawnie tworzyl wlasna szlachecka ideologie i swoj polski rodowod uznawal zbyt najwazniejszy. Tworcami tego stylu sa: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom

Pasek.

Waclaw Potocki (1621-1696)

-nauki pobieral u domowego pedagoga. Cale los gospodarowal dzieki roli. Walczyl przeciwko Szwedom i wojskom Rakoczego, zabieral czynny udzial w

zyciu sejmikowym wystepuja przeciwko anarchii szlacheckiej, popierajac wzmocnienie wladzy mistrza i zasade dziedzicznosci tronu. Wychowywany w

calej srodowisku arianskim, po udziale w banicji arian przeszedl na katolicyzm.

-poeta pozostawil po samemu ogromna spuscizne: poematy, liryki religijne, wiersze polityczne i okolicznosciowe. Sluzace do najwybitniejszych utworow

naleza: „Moralia―, „Ogrod fraszek―, „Wojna chocimska―.

Potocki jako przedstawiciel tekstow sarmackiej, w calej swoich utworach podejmowal tematyke patriotyczna.

1-wsza. „Nierzadem Nasz kraj stoi― – utwor nasz ukazuje obraz panstwa w stanie calkowitego rozpadu, rozkladu i wewnetrznej anarchii, kleski.

Utwor jest wymierzony przeciwko balaganowi prawnemu, uciskowi biedniejszej szlachty i niesprawiedliwosci.

2. „Zbytki polskie― – Potocki ubolewa nad wadami kleru i szlachty krajowej, myslacej na temat bogactwach i wygodach, klejnotach, strojach,

zabawach, rozrywkach, kiedy ojczyzna wymaga obrony i pieniedzy dzieki wojsko.

trzy. „Pospolite ruszenie― – kawalek jest scenka satyryczna, jaka przedstawia tak jak szlachta polska zrywa sie do bitwy z nieprzyjacielem. Ukazal

w calej niej zapatrzenie we wlasny pepek XVII wiecznej szlachty, jakiej nie obchodza losy panstwa. Krytyce poddaje tu poeta panujace relacje w wojsku,

poczucie wolnosci, brak posluszenstwa dowodcom, niekaralnosc. Takie normalne ruszenie nie moze spelniac opcji obronnej ojczyzny.

4. „Wojna chocimska― – utwor wydaje sie epickim poematem rycerskim, ukazujacym zbrojne starcie Polakow pochodzace z Turkami w calej bitwie

pod spodem Chicimiem w calej 1621 r. Utwor puder byc poematem „ku pokrzepieniu serc― i wobec ponownej grozby walki z Turcja budzic

umilowanie ojczyzny, gotowosc az do ofiar i poswiecen. „Wojna chocimska― komponuje sie pochodzace z 10 fragmentu dosc detalicznie

opisujacych wczesniej obustronne preparowania, a pozniej bardzo starannie, dzien wedlug dniu wypadki pamietnej batalii, az do poczatku ukladow i

zaprzestania dzialan wojennych. Poeta wyraza uczuciowy stosunek az do opisywanych kwestii: nad pelnym obrazem goruje uczucie namietnosci do

ojczyzny i Boga. Poeta formuluje pochwale walecznych przodkow i krytyke jednostek wspolczesnych, zniewiescialych, obojetnych dzieki sprawy ojczyzny.

Poucza, iz uwage obecnych nalezy odwrocic na kwestie naprawde istotne: ofiarnosc, poswiecenie, obrona zagrozonej ojczyzny.

piec. „Ogrod fraszek― – komplet fraszek, w calej sposob satyryczny poeta zawarl wiele krytyki pod adresem wlasnym wspolczesnych. Przedstawia

w tych propozycji zywy obraz owczesnego zycia szlacheckiego. Zespol ten nazwano kopalnia informacje o Polsce XVII stuleciu.

J. Ch. Pasek (1636-1700)

-nauki pobieral w kolegium jezuickim w calej Rawie. Przy 1655 r. rozpoczal zywot zolnierza i walczyl pod spodem dowodztwem Czarnieckiego przeciw

Szwedom i Rakoczemu, bral udzial w wyprawie dunskiej i wojnie przeciwko Moskwie. W trakcie rokoszu lubomirskiego pod Matwami w 1666 roku. Od

nastepnego roku porzucil wojsko, ozenil sie i osiadl dzieki wsi w calej krakowskim, gospodarujac w majatku i pelniac urzad komornika ziemskiego.

-bujny temperament i awanturnicze usposobienie bylo podstawa roznych ekscesow Paska, wielokrotnie procesujacego sie ze swymi sasiadami, zas

wreszcie oskarzonego o pogwalcenie spokoju ogolnego i skazanego na banicje.

„Pamietniki― – dziela sie na dwie czesci

Naczelna czesc miesci 1656-1666 r i zawiera opis wydarzen wojennych, czyli taki okres jak walka ze Szwecja, „kampania wegierska―, wyprawa az

do Danii, walka z Moskwa.

Druga czastka 1667-1688 r – opisuje zywot ziemianski gospodarza, obywatela jakim byl Pasek.

Zapiski z owego okresu beda niewyczerpana skarbnica wiedzy na temat codziennym sarmackim zyciu owczesnej szlachty, na temat jej zwyczajach,

upodobaniach, specyficznych cechach, gatunku religijnosci, zwiazanych z kultura, nierzadko splecionych z samowola, ciemnota, pieniactwem i

pieniactwem.

„Pamietniki― beda dokumentem mentalnosci XVII wiecznego szlachcica – sarmaty.

a mianowicie ucisk i niedole chlopow uwaza zbyt zupelnie zrozumiala albo do niej zgola nie dostrzega

a mianowicie mysli kategoriami przecietnego szlachcica i wylacznie szlachte mniema za godna wzmianki, oni bowim sa towarzyszami w calej walce i

sasiadami w zyciu ziemianskim.

a mianowicie w stosunku do magnatow zywi jasna niechec

a mianowicie w istniejacym stanie rzeczy nie wykrywa przyszlej katastrofy.

63 b. Scharakteryzuj barok dworski i sarmacki; wskaz, jaki mialy wplyw dzieki zycie umyslowe epoki.

Zjawisko Sarmatyzmu.

Ruch spoleczno-obyczajowy, wywodzi szlachte polska od rycerskiego, koczowniczego ludu zamieszkujacego kafelki Polskie; poczatkowo nacechowane

wydaje sie dodatnio: team dodatnich wlasciwosci odziedziczonych wedlug przodkach: rycerskosc, odwaga, szlachetnosc, ktore beda przeciwienstwem na

rzecz zniewiescialego magnactwa; Sarmata stal na strazy i w calej obronie religii w Europie (polska przedmurzem chrzescijanstwa); jednak w przyszlosci

sarmatyzm ewoluowal w kierunku sensu ujemnego, z uwagi na nie realizowanie swiatlych swoim zalozen; np. poglady dzieki obowiazki spoleczne wobec

ojczyzny, cenienie i obrona zlocistej wolnosci szlacheckiej; teraz znalazly sie nowe cnoty: warcholstwo, pijanstwo, pieniactwo, prywata, konserwatyzm,

pycha, dazenie az do zycia przeszlo stan, wyzysk chlopow przylegly z okrucienstwem

Jako koncepcja calkiem pociagajaca, ale do niej realizacja pozostawia wiele az do zyczenia (zdanie Potockiego); nieodwolalnie godna pozalowania

postawa, jaka doprowadzila az do upadku A, takze Rzeczypospolitej i dlugoletniej niewoli narodu naszego.

NURT GENTLEMENSKI POEZJI BAROKOWEJ (JAN ANDRZEJ MORSZTYN).

W celu poezji barokowej charakterystyczne beda dwa modele kultury: tzw. ziemianski (reprezentowany przez Przy. Potockiego, J. Ch. Paska), i tzw.

dworski (J. A. Morsztyn, D. Naborowski). Wiersze poety dotycza zwlaszcza tematyki milosnej i towarzyskiej. Odznaczaja sie one bogactwem i

roznorodnoscia srodkow wyrazu, pomyslowoscia i humorem. Pisarz w sposob mistrzowski poslugiwal sie kluczami wyrazu owymi jak: hiperbola,

metafora, porownanie, antyteza, wyrafinowane epitety.

a mianowicie "Niestatek" a mianowicie podmiot poetycki zestawia ze soba dwa obrazy-portrety. W pierwotnym dominuje bogata kolorystyka metafor

(ogien, zloto, perly... ), ktorej zadaniem jest ukazanie zycia i urody w calej pelnym rozkwicie. Drugi obraz stanowi przenikliwy kontrast pochodzace z

pierwszym a mianowicie jest dwubarwny (czern i biel, bodziec smierci i rozpadu). Zlepek takich portretow kobiety formuluje zmiennosc wrazen, wynika

pochodzace z kaprysu. Proponuje to gre z uczuciem, nastroj gry dworskiej.

a mianowicie "Do trupa. Sonet" a mianowicie porownanie lokalizacji miasta czlowieka zakochanego i trupa. Pierwsza czastka zawiera probe identyfikacji

podmiotu lirycznego pochodzace z sytuacja nieboszczyka - poszukiwanie przeciwienstw. Frakcja druga a mianowicie zestawienie spoczynku trupa

pochodzace z cierpieniami zakochanego. Zaskakujaca puenta: sytuacja zakochanego jest gorsza niz nieboszczyka.

- "Cuda milosci" a mianowicie antyteza (zestawienie na regule przeciwienstw) cierpien czlowieka zakochanego, ktory nie moze sie od chwili nich uwolnic.

Pointa: przed miloscia nie mozna uciec, obrona przy pomocy rozumu jest niezaradna.

- "Nadgrobek Perlisi" a mianowicie parodia wymyslnych epitafiow dzieki nagrobkach, pisarz w wyszukany sposob ujawnil zalety psa i rozpacz wlasciciela

wedlug jego stracie.

Daniel Naborowski - pisal epitafia, treny, fraszki. Lubowal sie w calej slownych igraszkach i barokowych konceptach. Przy pozniejszym momencie ulegl

nastrojom elegijnym i sielankowym oraz slawil wdzieki zycia ziemianskiego. Utwory: "Marnosc", "Krotkosc zywota", "Do Anny", "Cnota obszar

wszystkiemu".

64, 66 Ocen/ scharakteryzuj obraz szlachty krajowej XVII stuleciu w utworach W. POTOCKIEGO i

J. CHRYZOSTOMA PASKA.

Pasek byl typowym posrednikiem sredniej szlachty. Jak ktorykolwiek badz owczesny Sarmata byl rycerzem (zolnierzem) i rolnikiem (gospodarzem). Bral

udzial w wyprawach do Danii i Moskwy. Osiadl dzieki wsi i zajal sie gospodarka.

"Pamietniki" zawieraja wzorowy portret dzielnego zolnierza, nie szczedzacego krwi w obronie ojczyzny, mistrza i szlacheckiej demokracji oraz

poczciwego ziemianina. Inne akta zachowuja Paska jako warchola, awanturnika i pieniacza. Porownanie dowodzi, iz tresc pamietnikow mija sie faktami

historycznymi. Sa ow kredyty cennym pochodzeniem w odmiennym sensie: oddaja wiernie postawy i preferencje owczesnego szlachcica, przekazuja

wizerunek swiata, widziany jego oczami, pozwalaja zapoznac wyznawane idee i uznawane wartosci.

Atrybutami Paska wydaje sie przywiazanie az do idealow wolnosci szlacheckiej i rownosci w srodku stanowej, zdanie o wyzszosci stanu szlacheckiego

nad roznymi, swoisty typ religijnosci dewocyjnej, tradycjonalizm, wrogosc do roznych narodow, upodobanie zabawy.

Mnostwo utworow Waclawa Potockiego stanowi jakby owczesny rachunek obywatelskiego sumienia narodu. Tworza ow kredyty swoista panorame

staropolskiego zycia szlachecko-ziemianskiego. Cecha utworow wydaje sie takze dygresyjnosc, wprowadzanie w calej poemat wielorakich refleksji dzieki

tematy spoleczne, stanowe, obyczajowe. Pisarz wyrazil sie czujnym i krytycznym obserwatorem szlachty, coraz bardziej przywiazanych do wlasnym

przywilejow, zas zaniedbujacych obowiazki. Mialy ow kredyty postac nie pozbawionych goryczy uwag na temat zaniedbaniach zakresu rycerskiego i

wojennego rzemiosla. Porownanie obecnych Polakow az do dawnych Sarmatow, przodkow bez skazy, jeszcze bardziej wyostrzalo terazniejszy upadek

moralny szlachty. Utwory Waclawa Potockiego, to "Nierzadem Polska stoi", "Pospolite ruszenie", "Zbytki polskie", "Transakcja walki chocimskiej... ".

Ukazana szlachta jest niezdyscyplinowana, gnusna, spowija sie przepychem, nie rozumuje o przyszlosci.

65. Podkresl charakterystyczne wlasciwosci stylu poezji barokowej na bazie tworczosci J. A. Morsztyna

Barokowe wlasciwosci poezji:

a)Bogactwo – uzywac nalezy ze wszystkich dostepnych srodkow wyrazu, rozwijac kunszt slowa, nie unikac przesady, w sztuce preferowac

dekoracyjnosc, malarskosc, przepych. Np. „Niestatek― – tematyka wiersz wydaje sie mysl, iz kobiety beda niestale w calej uczuciach. Idea ta

wyrazona jest w calej wyszukanej, rozbudowanej formie. W calosc wiersza sklada sie jedno wyobrazenie, ktore wydaje sie porownaniem rozbudowanym.

Nagromadzono kompletny szereg kwestii niemozliwych i stwierdzono, iz predzej mozna je zrobic (uspokoic morze, wiatr zapiac w wor) niz dostrzec

stalosc w calej uczuciach damy.

b)Zastosowano w tym miejscu takze gradacje (stopniowanie) prowadzace do wyolbrzymienia hiperbolizacji odczucia.

c)Ekspresja – zaskakiwac, wiecej jeszcze szokowac czytelnika, pamietac, iz brzydota i okrucienstwo takze moga stac sie tematem na rzecz artysty.

Np. „Do trupa― Tytul formuluje barokowe dazenie do ekspresji, jest to poniewaz wiersz milosny. W wierszu wystepuje analogia miedzy trupem a

szczesliwym trafem zakochanym.

d)Zaskakujaca pointa – lepiej istniec trupem niz nieszczesliwie zakochanym – to rowniez cecha barokowa

e)Koncept – wielbi sie pointe (zaskakujaca), misterny paradoks.

f)Obecnosc anafory, oksymoronow, metafor i uzycie kontrastu

g)Sztucznosc – natura postuluje upiekszenia, komplikacje i zaklocenia sa rzeczywistym zywiolem artysty. Liczy sie nietuzinkowosc, wyrafinowany

zapach, erudycja, ciekawostki tez beda w wartosci.

„Nagrobek Perlisi― – nawiazanie do atrakcyjnego wowczas gatunku wiersza – epitafium – pisanego wedlug smierci wybitnego czlowieka

majacego wyrazic strate i rozpacz bliskich. W tej sytuacji wiersz opiewa smiers pieska i rozpacz pani wedlug jego zgubie.

W poezji Morsztyna mozna zobaczyc konceptyzm tj. opieranie esencji na koncepcie (dowcipnym pomysle).

„Niestatek― – 2

Ukazane sa wiecej niz jeden kontrastowe portreciki dziewczyny, w zaleznosci od zaistnialej kwestii. Kiedy w zwiazku tych dwojga (dziewczyna i autor) sie

kochaja – dziewczyna reprezentowana jest jako piekna i zmyslowa niewiasta. Kiedy zas sie pokloca partnerka jest brzydka i nieznosna.

67. Omow kluczowe prady literackie baroku i ich wplyw na los umyslowe epoki.

W ktoryms uproszczeniu rozmawiamy, ze w calej literaturze baroku zaistnialy wiecej niz jeden wazne, istotne prady. 1 - uprzejmy – rozwijajacy sie

dzieki dworach magnackich i krolewskim; drugi – ziemianski (sarmacki) – specyficzny dla dworkow ziemianskich, odleglych od miast, tetniacych

swoich zyciem, kultywujacym wlasne tradycje.

Prad uprzejmy reprezentuja: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Ten typ tekstow uprawiany byl na wzor europejski, zwlaszcza innowacyjna stala

sie tworczosc poetycka wloskiego Marina, ktorego nasladowali takze polscy poeci. Poezja dworska posiadala wiec zaskoczyc odbiorce, dowodzic

mistrzostwa pisarza, wreszcie – bawic i uatrakcyjniac uczty i rozne dworskie spotykania. Byl to nurt kosmologiczny, czyli czerpiacy z modeli

zachodnich, im skladajacy zachwyt, a pochodzace z niechecia odnoszacy sie az do rodzinnych, lokalnych tradycji.

Strumien ziemianski – sarmacki – opanowal polskie szlacheckie ogrody. Zwany wydaje sie takze swojskim, bo ponizsza wlasnie literatura, odmiennie

niz nurt uprzejmy, przykladala duza wage az do rodzimych tradycji, wrecz tworzyla wlasna szlachecka ideologie i swoj lokalny rodowod uznawala za

najwyzszy tworcami owego nurtu beda: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek. Strumien ten nazywa sie takze sarmackim od chwili slynnej teorii o

Sarmatach, bardzo rozpowszechnionej w XVII w. i oddzialywujacej dzieki pozniejsze epoki.

Podzial tekstow na wiecej niz jeden nurty wydaje sie wygodny, lecz nie jest kompletny. Dwa nurty latwo sie pamieta – byly poniewaz dwory – wiec

uprzejmy i zostaly siedziby szlacheckie – wiec ziemianski. Jednak byly takze miasta – rozwijal sie zatem strumien literatury plebejskiej ze slynnym

bohaterem Sowizdrzalem. Mowimy oglednie: poezja dworska, lecz aktualnie Morsztyn i Naborowski beda poetami, jacy znacznie sie roznia – mozna

wiec mowic przynajmniej o kilkunastu nurtach poetyckich.

69. Zaprezentuj nurt sarmacki w literaturze polskiego baroku.

Sarmatyzm stanowi podstawe krajowej obyczajowosci, religijnosci, polityki. Chce sie w calej XV stuleciu. Szlachta polska w dobie wlasnej swietnosci

poszukiwala swych korzeni - znalazla je w calej starozytnym ludzie Sarmatow (w rzeczywistosci byl to nomadyczny lud iranski zamieszkujacy dorzecze

Wolgi). To szczegolne pochodzenie mialo wyjasniac szczegolna funkcje jaka szlachta odgrywala w naszym kraju.

Sarmatyzm posiada dwa sensu - pierwsze oznacza obyczaj szlachty w calej XV i XVI stuleciu, drugie a mianowicie rozbudowana ideologie szlachecka.

Poczatkowo sarmatyzm utozsamiano z pozytywnymi cechami szlacheckimi - mestwem, dzielnoscia. Z czasem nastepuje postep zakresu znaczeniowego

o kult zlotej wolnosci, mesjanizm a mianowicie poglad religijny mowiacy na temat istnieniu jednostkowego lub zbiorowego mesjasza. Szlachta polska

posiadala poczucie, iz Polska stanowi przedmurze chrzescijanstwa - musi stawic czola poganskiej nawale, byla gdyz najdalej dzieki wschod wysunietym

panstwem chrzescijanskim. Stykala sie z prawoslawiem i islamem, wskutek atakow tureckich. Mesjanizm narodowy to przekonanie na temat szczegolnej

pozycji polityczno a mianowicie religijnej Mlodych polakow. Gruntuje sie w czasach baroku wiara obecna od zarania panstwowosci krajowej - na temat

szczegolnej pozycji jaka pelni Matka Boza. Kolejnym wzgledem jest ziemianskosc - uksztaltowany model zycia - los na wsi, fascynacja przyroda, jej

pieknem, wzorce goscinnosci, dobrego sasiedztwa. Obecne zostaly takze czesci orientalizmu, wyrazajace sie w calej zainteresowaniu kultura wschodu a

mianowicie stroj szlachecki, bron, ubior konia.

Stosunek do sarmatyzmu w literaturze i kultury ewoluowal a mianowicie poczatkowo symbolizowal mestwo, kult wolnosci. Z czasem stal sie synonimem

ciemnoty, zacofania, pijactwa i obskurantyzmu. W czasie rozbiorow przywrocono ta tradycje az do laski, czego swiadectwem wydaje sie najwybitniejszy

zabytek kultury sarmackiej - "Pan Tadeusz".

Przedstawicielami sarmatyzmu byli Jan Chryzostom Pasek oraz Waclaw Potocki.

Jan Chryzostom Pasek (1636 - 1701) byl zolnierzem, w czasach 1656 a mianowicie 67 sluzyl pod komenda Stefana Czarneckiego. Bil Szwedow,

Wegrow, wyprawial sie az do Danii. Osiadl na stale w calej krakowskim, w ktorym miejscu sady skazaly go dzieki infamie i banicje. Tej pamietniki

mieszcza okres ekipy wojskowej. Staly sie zrodlem inspiracji dla Henryka Sienkiewicza. Sa doskonalym pochodzeniem mentalnosci, zwiazanych z kultura

sarmackiej. Wyziera z tych propozycji obraz pisarza - zolnierza ceniacego wolnosc, samochwaly, roztropnego polityka. Cenil Czarneckiego, dal wyraz

szlacheckiej ksenofobii i milosci fauny i flory - pochodzace z rzewnoscia opisywal lasice. Poslugiwal sie jezykiem bogatym w calej mowe potoczna, laczyl

wielokrotnie polski pochodzace z lacina.

Waclaw Potocki (1621 - 1696), szlachcic, ziemianin. Byl arianinem (wyznanie reformacyjne). Wazniejsze utwory - "Wojna chocimska" a mianowicie

poemat rycerski, jedna pochodzace z pierwszych lokalnych epopei, napisana na podstawie pamietnikow Jakuba Sobieskiego, ojca Jana. Poza tym w

calej latach 1688 - 1696 "Moralia", w calej 1695 "Ogrod fraszek".

"Nierzadem Polska stoi"

W Polsce przywiazuje sie sporo wagi az do konstruowania regulacji, praw, przywilejow, ktorych aczkolwiek nikt nie respektuje. Pisarz zwraca obserwacje

na ucisk biedniejszej szlachty, a sprawiedliwosci szuka za granica.

"Pospolite ruszenie"

Autor ukazuje negatywne nastawienie szlachty az do pospolitego ruszenia. Jest ona niekarna, warcholna, zanikl w tej dziewczyny duch rycerski.

"Kto mocniejszy ten lepszy"

Potocki nie rozumie z jakiego powodu represje polityczne i prawne dotykaja arian. Wiersz nasz krytykuje nietolerancje. Poeta zadziwia sie, iz represje nie

dotykaja wyznan protestanckich.

"Zbytki polskie"

Pisarz krytykuje wystawny styl zycia jako element obyczajowosci sarmackiej. Zadziwia go okolicznosc, ze w kraju, ktory nie istnieje za jakie mozliwosci

oplacic armii, ludzie nie lekaja sie agresji, nie ograniczaja nakladow, nie dbaja o dobro wspolne. W polsce chrzescijanskim skromnosc i umiar powinny

byc zachowane.

"Wojna chocimska"

Utwor powstal okolo r. 1670, traktuje o batalii pod Chocimiem z 1621. Ukazuje obrone Chocimia pod spodem wodza Chodkiewicza. Z niebanalnym

realizmem pisarz kresli sceny batalistyczne. Akcentuje rycerskosc Sarmatow dawnych, zas krytykuje terazniejszych. Termin Sarmata oznacza u

Potockiego synonim rycerskosci, oddania, cnot obywatelskich.

Jezyk wzorowany jest dzieki mowie potocznej, autor nie posluguje sie biegle gatunkami literackimi. Tworczosc Potockiego wydaje sie regresem

barokowej literatury.

70. Przedstaw portret szlachcica naszego w swietle wybranych utworow literatury staropolskiej (np. fraszek, satyr, komedii politycznej).

Pisarstwo staropolska wykreowala raczej negatywny obraz szlachcica chociaz zaprezentowala takze trzy wzory wybuduj: szlachcic – ziemianin,

szlachcic – dworzanin, poeta doctus.

Jesli zas ktos nie reprezentuje nawet najmniejszej z tychze postaw, podlega wowczas ostrej krytyce ze strony pisarzy.

ïƒ Renesans

•M. Rej „Rozmowa miedzy trzema ludzmi... ―

krytyka Pana – mysli na temat sprawach wlasnych, nie interesuje sie sejmami

Wojta – uzala sie nad swoim losem

Plebana – ktory nie odprawia kazdego mszy, zas mysli jedynie i przychodu

•A. F. Modrzewski „O poprawie Rzeczypospolitej―

Wystepuje przeciwko przywilejom rodowym szlachty.

•Kochanowski „Odprawa poslow greckich―

Parys jako rzecznik praw i interesow jednostki

ïƒ Barok

Potocki

•„Nierzadem Polska stoi― – niesprawiedliwosc praw i ucisk biednej szlachty za sprawa bardziej zamozna.

•„Zbytki polskie― – zwraca sie obserwacje na przywiazywanie uwagi szlachty do rzeczy zbytecznych i malowaznych.

•„Pospolite ruszenie― – krytyka pospolitego ruszenia, ktore nie moze pelnic potem formy obronnej kraju, gdyz szlachta w calej wojsku wykazuje

chec az do alkoholu, bojek, jest nieposluszna wobec dowodcow.

•„Wojna chocimska― – krytyka zniewiescialych, obojetnych na kwestie ojczyzny jednostek i pochwala patriotow.

J. Ch. Pasek „Pamietniki―

Podobnie jak Potocki w calej „Pospolitym ruszeniu―, tak Pasek w „Pamietnikach― dokonuje krytycznej oceny wybuduj szlacheckich w calej

sluzbie wojskowej. Wszystko wiaze sie z ciemnota, zacofaniem, pieniactwem obywateli.

71. Wyjasnij, na czym polega krytyka stosunkow spolecznych i politycznych w calej utworach Przy. Potockiego.

Poezja Potockiego zalicza sie do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta wielokrotnie dotyka kwestii szlachty i panstwa. Wielokrotnie poddaje krytyce wady

narodu i kierujacych. Potocki wyznawal religie arianska. W wierszu "Nierzadem Nasz kraj stoi" ujawnil stan lezacy wewnatrz panstwa naszego, ktore chyli

sie w odniesieniu do upadkowi, nikt nie przestrzega praw. Praw jest tak wiele, ze moga sluzyc wychowankom do gry. Wszyscy dbaja o prywatne dobro,

nie interesuja sie losem panstwa. Wiersz "Zbytki polskie" pokaze wady spoleczenstwa. Polacy sadza tylko na temat zabawach, balach, wygodach

zyciowych. Przejmuja nieznane wzory miast szanowac polska tradycje. Ojczyzna chyli sie ku upadkowi. Szlachta aczkolwiek zyje tylko dla siebie i nie

zdaje sobie sprawy, iz z upadkiem ojczyzny zaginie tez pani sama. Przy wierszu "Kto mocniejszy nasz lepszy" Potocki porusza szkopul nietolerancji

duchowej. Katolicy to silny lew, zas arianie sa podobni do malutkiego lisa, ktory to nie moze obronic sie przed lwem. Wyrzucenie arian Potocki uwaza

zbyt bezprawie. Wiersz "Pospolite ruszenie" pokazuje oboz wojskowy. Wczesnym rankiem napadaja nan Kozacy. Jednak szlachta nie broni sie,

albowiem jest zbyt wczesnie. "Transakcja wojny chocimskiej" to epos o przebiegu bitwy pod spodem Chocimiem w calej 1621r. Poemat opisuje proces

bitwy i rokowan. Caloksztalt przepojona wydaje sie duchem patriotyzmu. Autor wierzy w Boga i swoim pomoc w calej zwyciestwie nad poganami.

Patriotyzm widac w calej przemowieniu Chodkiewicza do wojownikow. Prosi mezczyzna o obrone ojczyzny odwolujac sie az do czasow przeszlych,

chocby Chrobrego. Z utworow Potockiego wylania sie obraz XVII wiecznej Polski. Mnostwo jest w calej nich krytyki, bolesnej zadumy i pesymizmu.

72. Uzasadnij, ze „Pamietniki― J. Ch. Paska beda zrodlem zdolnosci o obyczjach i jezyku szlachty w calej XVII stuleciu.

Poezja Paska nalezy do stylu sarmacko-szlacheckiego. Poeta napisal "Pamietniki" okolo r. 1690. Pamietniki i diariusze zajmowaly dosc znaczna pozycje

w literaturze XVII w calej. Dzieki bezposredniemu stosunkowi pisarzy do opisanych faktow beda znakomitym pochodzeniem poznania jednostek i

obyczajow tamtych okresow. Pierwsza czastka zawiera spis przygod militarnych Paska. Uczestniczyl on w calej wielu wyprawach wojennych. Pasek

opowiada na temat walkach Czarnieckiego ze Szwedami w Polsce i Danii, na temat rokoszu Lubomirskiego i na temat odsieczy Wiednia, ktora

przedstawil w oparciu na temat relacje do niej uczestnika. Przedstawil obraz szlachcica-zolnierza, ktory walczy dzielnie, lecz ambicji az do walki wytwarza

mu pragnienie zdobycia lupow, a nie milosc az do ojczyzny. Pasek mowi takze o odbytych podrozach cudzoziemskich, ktore zostaly wynikiem swoim

zainteresowan i ciekawosci. Pasek opisuje takze msze swieta, do jakiej sluzyl ze zbroczonymi krwia wrogow rekami. Uczestniczyl w calej licznych

ucztach. Lubil pojedynki i zwady z roznymi. Przykladem wydaje sie uczta u pana Jasinskiego, podczas jakiej doszlo az do pojedynku Paska z

Nurzynskim. Chytry Pasek, ktory nie chcial walczyc w obozie wojskowym, wylazl z niego, majac na uwadze, ze rywal dogoni jego. W koncu Pasek zabil

natreta i odcial reke swoim bratu. Jednakze taki zwyczaj zycia znudzil mu sie i Pasek zapragnal modyfikacje. W okolicach Krakowa upatrzyl sobie

kandydatke na zone. W innej czesci opisuje swe zaloty i decydujaca rozmowe pochodzace z ukochana. Ta czesc "Pamietnikow" zawiera wielki obraz

zycia ziemianskiego i obyczajow szlacheckich. Autor mniema ucisk chlopa za przyrodniczy stan rzeczy. Swoja klase mniema za godna przedstawicielke

narodu. Zycie prywatne szlachty polaczone jest troska o dobrobyt i zalety wlasne. Z "Pamietnikow" wylania sie obraz typowego sarmaty. Bohater ceni

zabawy, pijanstwo, pojedynki szablonowe dla owczesnej szlachty. "Pamietniki" odzwierciedlaja obraz ludzi tamtej epoki. Sa pisane barwnie, jezykiem

potocznym, wskazujacym dzieki gawedziarskie talenty autora.

74. Podaj najistotniejsze cecgy gatunkowe satyry na bazie utworow A, takze. Krasickiego

Satyra jest to u twor literacki, ktory osmiesza lub pietnuje ukazywane w nim zjawiska, np. wady jednostek, obyczaje, charaktery itp. Satyra nie musi

ukazywac sposobu reperacji, ukazywac „lekarstwa―- jest ona wedlug to, zeby negowac, osmieszac i pouczac.

Wsrod satyr wyrozniamy:

-satyry spoleczno-obyczajowe,

-satyry polityczne (np. przeciw osobom znanym, publicznym),

-satyry literackie ( przeciwko szablonom i konwencjom literackim)

Mozna podzielic satyry takze za powodu na sposob przedstawiania tresci:

1-wsza. Monolog – bezposrednia wypowiedx np. Rzeczywistosc zepsuty.

dwie. Monolog skierowany do partnera, wziety w calej cudzyslow ( autor wydaje sie zdystansowany wobec wypowiedzi). Np. Do mistrza.

3. Satyra dialogowa – np. Pijanstwo.

76. Scharakteryzuj „Satyry― A, takze. Krasickiego jako utwory na temat ponadczasowym charakterze.

Krasicki, bedac uwaznym obserwatorem dostrzegal sporo przywar i ulomnosci ludzkich. Zdajac samemu sprawe pochodzace z ich wplywu na los

polityczne w calej owczesnej Polsce oraz bedac swiadomym faktu, do jakich konfliktow i klesk moga one doprowadzic, stal sie ich najglosniejszym

przeciwnikiem. Sluzace do walki pochodzace z nimi sluzyly mu zwlaszcza bajki i satyry.

Satyry, podobnie poza tym jak opowiesci, ukazuja obraz zycia w calej XVIII a mianowicie wiecznej Rzeczypospolitej. Sa swietna ilustracja tamtych

czasow. Krasicki obnazal i osmieszal w calej nich najwieksze wady spoleczenstwa polskiego: pijanstwo, zacofanie i ciemnote szlachty, brak krytycyzmu,

sklonnosc az do hazardu. Satyry czesto moga miec charakter interwencyjny i przygodny, rownie wielokrotnie sa aczkolwiek uniwersalne i ponadczasowe.

Krasicki tak juz sam pisal na temat celach satyry: "Wystepek karac, oszczedzac osoby". Tworzac nastepne utwory staral sie istniec nie tylko

moralizatorem, lecz w tym samym czasie autorem sprawiedliwym i obiektywnym..

Pierwsza ksiege satyr zapoczatkowuje satyra "Do krola". Na wejsciu utwor nasz jest zaprzeczeniem zasad tego gatunku - adresat jest umieszczony juz w

calej tytule, zas przeciez musi pozostac nieznany. Podmiot poetycki stawia krolowi kilka zarzutow, takich jak nieodpowiednie pochodzenie, za mlody ilosc

lat, zbyt przyjemne sprawowanie rzadow, zbyt staranne wyksztalcenie i przesadna troska o nauke i tradycje. Zarzuty owe pokrywaja sie z tymi,

stawianymi monarsze przez szlachte. Sa aczkolwiek na tyle bezsensowne i dziwaczne, iz domyslec sie mozna, ze w ten sposob Krasicki ukazuje zalety

mistrza. Tak wiec satyra ta w zasadzie stanowi pochwale Stanislawa Augusta i termin poparcia na rzecz jego polityki wewnetrznej, zas jednoczesnie

wydaje sie atakiem dzieki sarmacje, dzieki jej usterki i podle przyzwyczajenia..

Inna satyra, "Pijanstwo", ukazuje i pietnuje opilstwo. Jest ona skonstruowana na regule dialogu, rozmowy prowadzonej za sprawa dwoch szlachcicow.

Jeden pochodzace z nich opowiada o suto zakrapianych biesiadach i na temat przykrych pierwotnego konsekwencjach. Wymowa satyry wydaje sie

pesymistyczna a mianowicie wymeczony spirytusem szlachcic ucieka, by wyszukac ukojenie w calej... alkoholu. Satyra Krasickiego ukazuje rowniez

szablonowe cechy Mlodych polakow, ktorzy obok alkoholu zawsze sa odwazni, swietnie widza sie dzieki polityce, a przy tym uwielbiaja zastanawiac sie i

pod spodem lada pretekstem wywolywac awantury..

Z kolei "Swiat zepsuty" pozyskuje porownanie okresow wspolczesnych autorowi z czasami minionymi. Wychodzi na to, ze w calej Rzeczypospolitej

przebieg zdarzen sie coraz to gorzej. Zalety, ktorymi kierowano sie w przeszlosci, ulegly aktualnie przewartosciowaniu. Przestaly byc aktualne takie

przymioty, jak honor, uczciwosc, prawdomow- nosc, wiernosc malzenska, bezinteresownosc, religijnosc. Pierwotnego miejsce zajely klamstwo, blef,

podstep, wiarolomstwo, rozpusta. Ten brak poszanowania tradycji i niszczenie ceny stanowiacych na temat pozycji Rzeczypospolitej powoduje, iz

panstwo stoi na skraju calkowitego upadku i katastrofy..

Popularnosc satyr Krasickiego polaczona byla pochodzace z dydaktycznymi powinnosciami literatury, majacej sluzyc walce o zmiane mentalnosci,

nawykow i pogladow spoleczenstwa. Satyra realizowala owe zadania poslugujac sie wielokrotnie retorycznym monologiem, w ktorym skontrolowanie

zjawisk prezentowana byla w calej sposob niewatpliwy i prosty. Jej wypowiedz byla na ogol skierowana az do fikcyjnego adresata, niejednokrotnie ujeta w

przytoczenie, przez co pisarz chcial zaakcentowac swoj odleglosc od pogladow bohatera. Odwrot od bezposredniej perswazji mozna zobaczyc

najwyrazniej w calej satyrach dialogowych, szczegolnie zas w tychze, w ktorych zaden z rozmowcow nie moze istniec uznany zbyt reprezentanta

pogladow autora. Zmuszalo to czytelnika do samodzielnej interpretacji i wlasnych przemyslen, a autorowi pozwalalo dzieki dyskretne sugerowanie

odpowiedniej esencji i unikniecie bezposredniego i obcesowego pouczania.

77. Omow charakterystyczne wlasciwosci poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― A, takze. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Typ ten przezywal szczegolna popularnosc w okresie oswiecenia, lecz swoim dzieje dosiegaja

V. w calej. p. n. e., w ktorym powstala „Batrachiomomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab pochodzace z myszami – parodiujacy

„Iliade― Homera. Poemat heroikomiczny wydaje sie parodia poematu bohaterskiego. Spaja w samemu elementy bohaterskie i komiczne. Efekt

komiczny osiagniety pozostaje poprzez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha trescia, nieduzo znaczacymi wydarzeniami a powaznym i

podnioslym sposobem przedstawiania i wzorem wypowiedzi. Trescia utworu wydaje sie wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonami dominikanow i

karmelitow. Zakonnicy walcza za pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek posrod wrzawy i rumoru. Godzi zwasnionych pucharem, co sporo trunku

mial mozliwosc pomiescic i na widok ktorego to naczynia ogol walczacy zakrzykneli: zgoda. Poeta opisuje wojne stylem kompletnym patosu, opiewajac

narody przed bitwa, uzywajac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki, opisujac jak sceny batalistyczne, np.:

„wojne domowa spiewam wiec i glosze, wojne okrutna, bez broni i miecza. ―,

„juz sie wymykal – wtedy kuflem od przewinienie legl pochodzace z slawnej reki ojca Zefiryna. ―

78. Na wybranych przykladach przedstaw problematyke basni I. Krasickiego.

Bajka to utwor zwiezly, posiadajacy „fabule―, zwykle wierszowany i mieszczacy praktyczne pouczenie, sad moralny, pointe, jaka wynika pochodzace

z przytoczenia przykladu, sytuacji ilustrujacej mysl.

Opowiesci Krasickiego prezentuja wiele aspektow rzeczywistosci XVIII- wiecznej Krajowy, przyblizaja wspolczesnemu czytelnikowi charakter tamtych

okresow. Swoistym wytlumaczeniem do calkowitego zbioru wydaje sie „Wstep az do bajek―. Przy sposob zartobliwy autor wymienia rozne ludzkie

wady, zachowujac ze spotykamy ludzi swietnych, ale sa to tak fenomenalne postawy, iz mozna te rolety miedzy opowiesci wlozyc.

Bajka „Szczur i kot― wydaje sie atakiem dzieki jedna pochodzace z najgorszych wad ludzkich jaka jest pycha. Poeta posluzyl sie w tym miejscu tak

zwana maska: wystepujace w wierszu zwierzeta beda konwencjonalnymi znakami cech ludzkich. Chwalacy sie przed rodzenstwem szczur to

zarozumialstwo, pycha, czlowiek nieprzyjemny. Z kolei kot, wykorzystujacy chwilke nieuwagi szczura zwykle utozsamiany jest ze sprytem, drapieznoscia,

bezwzglednoscia. Bajka zawiera jasne pouczenie, iz w zyciu powinno sie kierowac sie skromnoscia i pokora, poniewaz zawsze trafi sie na silniejszego

lub sprytniejszego.

Waznym utworem jest historia „Ptaszki w calej klatce―. Krasicki poruszyl w tym miejscu problem przewazajacy, wazny faktycznie dla wszelakiej

zywej: pragnienie wolnosci. Ptaszki w klatce schodowej to rozmowa dwoch uwiezionych w klatce schodowej czyzykow. 1 (mlodszy) urodzil sie aktualnie

w niewoli i nie zna zapachu wolnosci, nie rozumie do niej. Akceptuje swoje zycie w calej klatce i uwaza, iz jest to nieco normalnego. Jednakze stary

czyzyk nie zgadza sie pochodzace z twierdzeniem mlodocianego. On ongis byl wolny, zostal aczkolwiek uwieziony. W zadnym wypadku nie przyzwyczai

sie az do niewoli, zawsze bedzie pragnal wolnosci. Wielokrotnie interpretujac ta bajke, okresla sie dzieki fakt, iz powstala pani po pierwotnym rozbiorze

Krajowy, moze wiec Krasicki chcial napisac na temat nieszczesciu wlasnym rodakow zyjacych pod zaborami?

Z kolei w calej bajce "Malarze" Krasicki prezentuje mocno skontrastowane ze soba figury dwoch malarzy - portrecistow. Jeden pochodzace z nich, Piotr,

byl malarzem dobrym, lecz zyl w calej nedzy, inny, Jan, malowal kiepsko, lecz byl zasobny. Te pozorna niedorzecznosc wyjasnia pointa. Piotr malowal

jednostek naturalne, owymi, jakimi beda, Jan jakkolwiek znacznie upiekszal ich portrety. Bajka ponizsza ilustruje wszechstronna prawde zyciowa:

najtrudniej i najniebezpieczniej informowac ludziom prawde, znacznie latwiej byc pochlebca i lizusem - w ten sposob mozna o wiele wiecej dostac.

Przykladem uzycia poetyki maski jest historia "Jagnie i wilcy". Obecnie pierwszy wers zawiera moral wyrazajacy przekona- nie, ze w kuli ziemskiej

dominuje ustawa silniejszego, ze racja wydaje sie po witrynie tego, kto ma energie. Potwierdzeniem tejze smutnej prawdziwosci jest opowiedziana

historyjka: slabe, niewinne i naiwne jagnie zostaje napadniete przez wiecej niz jeden wilki (bedace symbolem moce, bezwzglednosci i okrucienstwa). Jak

pyta, jakim prawem posiada byc zjedzone, otrzymuje napredce sklecona replika: "Smacznys, slaby i w calej lesie", zas nastepnie pozostaje pozarte.

Bajka „Filozof― ukazuje uczonego jednostki przekonanego na temat wlasnej wszechwiedzy teoretyka, ktory to odrzuca chociazby wiare w calej Boga

i smieje sie ze kazdego swietych. Jednakze gdy maleje na niego choroba, nawraca sie, rozpoczyna wierzyc „nie tylko w calej Pana Boga―, ale takze

w „upiory―. Utwor pokaze jak bardzo ludzie sa chwiejni we swoich pogladach i przekonaniach. Krasicki zwraca obserwacje, ze wielokrotnie

teoretyczne madrosci nie asystuja w zyciu.

A zatem rzeczywistosc w bajkach Krasickiego pozostal poddany krytyce – obluda, klamstwo, skapstwo sa „ubrane― w odpowiednie scenki i

zaprezentowane konsumenta.

79. Docen role tekstow oswiecenia w calej dziele ratowania Rzeczypospolitej.

Stanislaw Staszic -poglady swoje wylozyl w dwoch dzielach: w calej Uwagach nad zyciem Jana Zamoyskiego i w Przestrogach dla Krajowy. Program

spoleczno-polityczny Staszica dojrzewa nie tylko pochodzace z potrzeb mieszczanstwa i chlopstwa, lecz takze z silnej troski na temat kraj, pochodzace z

leku przed utrata niepodleglosci. Pisarz przywiazuje duza wage do wychowania mlodziezy, na rzecz ktorej zamiarem powinno istniec szczescie ojczyzny.

Poniewaz fuks spoleczenstwa wyplywa z zdatnosci wszystkich swoim mieszkancow, zatem, jak pisal koncem oswiaty krajowej istniec powinna

uzytecznosc obywatela. Akcentuje koniecznosc odebrania Kosciolowi prawa opieki nad szkolnictwem, czymze poparl znacznie program reform Komisji

Oswiaty Narodowej.

Mnostwo rozsadnych postulatow wysunal Staszic w dziedzinie strukturze wladz panstwowych i prawodawstwa w Polsce. Zadal zniesienia liberum veto

(szczesliwosc wiekszej fragmentu obywatelow wydaje sie dobrem publicznym), domagal sie przyznania sejmowi wladzy wykonawczej i

przedstawicielstwa w nim mieszczan, ktorzy wraz z przedstawicielami szlachty zasiadaliby w calej jednej izbie. Przeciwstawial sie wolnej elekcji,

wypowiadajac sie za tronem dziedzicznym. Gadal o koniecznosci utworzenia nieustannej armii, na ktorej utrzymanie placic bedzie szlachta.

Osobne obszar w swoim dzielach zaprzata krytyka krajowej magnaterii, ktora wini zbyt upadek panstwa. Pisal: Z samych panow zguba Mlodych polakow.

Oni, wg Staszica, zniszczyli szacunek na rzecz prawa, doprowadzili do rozbioru Polski, wlasnym postepowaniem uczyli innych egoizmu, a nawet zdrady.

Hugo Kollataj - inny obok Staszica przedstawiciel obozu postepu

Przy rozprawie pt. Do Stanislawa Malachowskiego... Anonima listow pare przygotowal system reform uwienczony Konstytucja trzy maja. Przy swoim

przywodztwem skupil ekipe radykalnych pisarzy, zwana Kuznia Kollatajowska.

Podobnie jak Staszic wymaga dziedzicznosci tronu, zniesienia liberum veto, praw dla mieszczan i wolnosci dla chlopow. W patentach dotyczacych

strukturze wladz panstwowych rozni sie od Staszica tym, iz powierza wladze wykonawcza ministrom odbierajac ja sejmowi. Przy sejmie przewiduje dwie

izby: dla szlachty, dla mieszczan

Franciszek Salezy Jezierski – „Katechizm na temat tajemnicach rzadu polskiego―, zlosliwy pamflet dzieki spoleczny i polityczny anachronizm

ustroju Rzeczpospolitej szlacheckiej, kompromituje autor koordynacje feudalne, sarmatyzm i pozorna rownosc szlachecka. Oskarza panow o nieludzkie

traktowanie chlopow i mieszczan, zas senatorow i poslow o przekupstwo i zdrade.

Ursyn Niemcewicz – „Powrot posla―, kawalek o charakterze dydaktycznym i politycznym. „Powrot posla― wydaje sie satyra dzieki owczesne

spoleczenstwo.

Do ewidencje utworow powinno sie jeszcze dodac bardzo rozpowszechniona i atrakcyjna poezje polityczna, powstaly wtenczas wiersze anonimowe np.:

„Na krola―, „Zagadka Sejmu Czteroletniego―, „Do panujacych i az do narodu―.

-Satyry i opowiesci Krasickiego- krytyka wad spoleczenstwa - „bawiac uczy―.

-Krasicki w „Zabawach Przyjemnych i Pozytecznych― wydal wiersz „Swieta milosci kochanej ojczyzny― – uzyskal range hymnu narodowego.

-„Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki― – surowa krytyka spoleczenstwa szlacheckiego oraz system reform spolecznych zmierzajacych az do

zmian w calej stosunkach feudalnych.

-Reformy: Staszic („Uwagi nad zyciem J. Zamojskiego―: zredukowanie uprzywilejowanie szlachty, reformy sadownictwa, oswiaty (przestrogi dla

Polski), zrownanie praw mieszczan pochodzace z prawami szlachty i magnaterii), Kollataj (wznowienie wladzy mistrza, wniesienie liberum veto, reforma

podatkowa, stworzenie w sejmie II izby przeznaczonej na rzecz mieszczan, uzbrojenie armii).

-„Powrot posla― Niemcewicza.

80, 85. Udowodnij, iz „Powrot posla― Niemcewicza to komedia polityczna.

Utwor nasz powstal w czasie kilkunastu dob, w czasie spacji w obradach Sejmu Duzego (na przelomie X i XI 1790 r. ). Ma mezczyzna charakter swietny

– zachowana zostala zasada trojjednosci: periodu, miejsca i akcji, deficyt jest takze scen masowych, calosc zas utrzymana wydaje sie w jednej

konwencji. „Powrot posla― pozostal napisany dzieki zamowienie obozu reform. Niemcewicz chcial w ten sposob wplynac na opinie publiczna oraz na

postawe polityczna pojedynczych poslow.

Utwor ukazal spor miedzy sarmackimi konserwatystami zas zwolennikami reform. Niemcewicz wykazal koniecznosc i nieuchronnosc odmian ustrojowych

Krajowy, osmieszyl czlonkow obozu konserwatywnego, chcac przysporzyc jak najwieksza liczba ludzi zwolennikow pro krolewskiemu i patriotycznemu

obozowi reformatorow. Do tego posluzyl sie typowym na rzecz komedii politycznej chwytem i ukazal chojrakow jednoczesnie okreslonych jako pozytywni

(patrioci) i negatywni (konserwatysci). Naturalna wynikiem takiej czarno bialej prezentacji przedstawionego swiata jest splycenie sylwetek

psychologicznych postaci: bohaterowie ograniczaja sie do wyglaszania monologow i toczenia rozwiazan fabularnych prezentujacych jednostkowe

poglady oraz racje polityczne. Oczywiscie ci „dobrzy― sa przedstawieni jako prawi i wzorowi obywatele, ci „zli― zas jako durnie i pozbawieni

honoru dranie. Pozytywni czyli zwolennicy obozu reform to: Podkomorstwo, Dobrobojscy i ich syn Walery, Teresa (wychowanka Podkomorzego i swoim

zony). Nastepnie ich wrogowie to: tata Teresy – Starosta Gadulski, jego zona Staroscina i Szarmancki.

Caly kawalek jest wypelniony szeregiem dyskusji, rzeczowych, dzieki tematy obyczajowe i polityczne; Podkomorzy bedac oredownikiem reform, w

dyskusji wytyka klopoty, jakie tworzy szlachta: liberum veto i "zlota wolnosc szlachecka" mniema za to, jakie mozliwosci doprowadza az do upadku

Krajowy, podobnie jak samowola, prywata i egoizm, ktory to wysysa wszelakie sily zyciowe z Rzeczypospolitej; ma nadzieje ujrzec u schylku swego zycia

wielka i wyzwolona z pod spodem obcych wladcow ojczyzne; denerwuje go styl zycia Gadulskiego, ktory to wiele twierdzi, ale najczesciej bez sensu;

zadziwia sie, iz Starosta pozwala na wszelakie dziwne zachcianki swojej zony (modnej); na koncu okazuje sie, iz Podkomorzy nie jawi sie byc

goloslowny: zwalnia z poddanstwa swoich chlopow, chcac uczcic malzenstwo Walerego z Teresa;

Walery wydaje sie natomiast skontrastowany z Szarmanckim; on wespol ze Starosta Gadulskim beda przedstawicielami obozu konserwatywnego;

Gadulski jest zwyklym szlachcicem, nie respektujacym norm moralnych, kierujacym sie rzadza pieniadza (gotowy jest oddac corke przymusem za

malzonek, aby wylacznie nie musiec placic posagu; cechuje jego bezmyslne gadulstwo, zrzedliwosc, klotliwosc; Krasinski przedstawia jego deficyt

zainteresowania znaja, za to wielkie zainteresowanie pijanstwem, lenistwem i rozpusta; takze jest poslem na sejm (niestety); elekcje, chaos, liberum veto,

konfederacje uznaje zbyt swiete ustawa szlachty, do ktorego mozna oczywiscie niezle zarobic; Szarmancki wydaje sie czlowiekiem, ktory to roztrwonil

dobrobyt rodzicow dzieki zagranicznych wojazach, totez chce zlapac okazje finansowa, jak moze byc Teresa; gdy dowiedzial sie, iz posagu nie otrzyma,

opuscil dom Podkomorzego bez zalu; podroze zagraniczne niczego jego nie nauczyly, niczego ciekawego sie nie dowiedzial

81. Omow kluczowe kierunki artystyczne w literaturze i sztuce oswiecenia.

Literature polskiego oswiecenia charakteryzuje sie zazwyczaj w kategoriach trzech pradow literackich: klasycyzmu, sentymentalizmu i rokoka.

Klasycyzm kladl napor na zadania spoleczne, wyznaczal wiec poezji cele utylitarne, stawial przed nia zajecia dydaktyczno-moralizatorskie wyrastajace z

przeswiadczenia o wielkiej roli slowa jako narzedzia oddzialywania dzieki spoleczenstwo. Baza klasycyzmu byla „sztuka poetycka―.

Sentymentalizm kladl nacisk dzieki indywidualna kondycje czlowieka. Oddzialywanie na postep tego nurcie mialy preferencje J. J. Rousseau, ktory to

glosil, iz cywilizacja nie sprzyja rozwojowi czlowieka i ze najszczesliwszy bylby powrot czlowieka az do natury. Sentymentalizm wprowadzal odczucie –

byla to uczucie, a takze melancholie, zadume, smutek. Popularna stala sie poezja pasterska, poezja milosna. Przedstawiciele sentymentalizmu

interesowali sie natura i przeszloscia narodowa.

W Polsce literature sentymentalizmu wyznaja, wyrazaja F. Karpinski i F. Kniazin.

Rokoko – puder on minimalny udzial w calej tworzeniu majatku pismienniczego specyficznego dla wytwornej i subtelnej niejako rozrywkowej tworczosci.

Esencja jego bylo rozumienie piekna jako ceny podstawowej, dajacej przyjemnosc obcowania z towarami sztuki. Pomijajac literatura rokoko najpelniej

zostalo zrealizowane w calej malych odmianach architektonicznych i architekturze palacowej i salonowej wnetrznosci, w calej eleganckiej ornamentyce,

lekkosci i dekoracyjnosci wygladu, w porcelanowych bibelotach, w calej malarskich miniaturach, milosnej dziedzinie obrazow francuskich mistrzow: Jeana

Watteau, Francois Bouchera.

82. Zycie umyslowe i kulturalne w oswieceniu.

Oswiecenie w naszym kraju trwalo od chwili 1730 az do 1822. rozpoczyna sie w okresie saskim okresem prekursorskim. Wydzial wowczas Stanislaw

Konarski, ktory to wypowiada sie w 3 dziedzinach zycia:

-w sytuacjach politycznych pisze dzielo: „O skutecznym porad sposobie―, poteznieje przeciwko liberum veto

-wielkie zaslugi polozyl Konarski na rynku szkolnictwa. Przy 1740 wlozyl na fiuta szkole na rzecz mlodziezy szlacheckiej Collegium Nobilium i wprowadzil

tam oryginalne metody ksztalcenia. Byl mezczyzna pijarem i z swoim inicjatywy przeprowadzono reformy szkol pijarskich. Reforma szla w kierunku

ograniczenia laciny na rzecz slownika polskiego

-w 1741 r. oglosil utwor „O poprawie wad wymowy― – pracowal on nad poprawnoscia slownika, zwalczal XVII wieczne makaronizmy.

W 1749 roku S. Leszczynski wydal dzielo „Glos wolny wolnosc ubezpieczajacy―, w ktorym domagal sie skorygowania reguly liberum veto, sposobu

elekcji krola, rozbudowania armii.

Przy 1747 r. oddano az do uzytku ogolnego potezne zbiory Biblioteki Zauskich, biblioteka stala sie centrum rozumuje naukowej panstwa. Na sejmie

konwokacyjnym w calej 1764 r. krolem Krajowy zostal wybierany Stanislaw August Poniatowski, ktory to w 1765 roku wlozyl na fiuta Szkole Szlachcicow.

Komendantem uczelni zastal Adam Czartoryski. Szkola nie tylko przygotowywala do ekipy wojskowej, lecz rowniez dawala gruntowna i wszechstronna

wiedze praktyczna oraz ksztaltowala postawy patriotyczne i moralne. W 1765 roku powstalo czasopismo „Monitor― wzorowane dzieki angielskim

„Spektakorze―, wydawane bylo dwa razy dzieki tydzien. Nazwane czasopismem moralnym stal sie glowna trybuna programowania reform.

Redagowany w calej pierwszym momencie przez Ignacego Krasickiego korzystal z pior Konarskiego, Naruszewicza. „Monitor― poruszal wiec

aktualne i roznorodne tematy. Na lamach tego tygodniki pojawiaja sie oryginalne formy literacki i publicystyczne: esej, punkt, felieton, reportaz, listy az do

redakcji i odpowiedzi dzieki nie. Autorzy krytykuja sarmacki zacofanie postuluja nowy projekt osobowy oswieconego szlachcica, biora w obrone

mieszczan i chlopow, odpowiadaja o klopotach gospodarczych i politycznych Krajowy. Wydawany za sprawa 21 lat. Z inicjatywy krola w calej 1765 r.

zalozono na warszawskim rynku pierwszy w calej dziejach Krajowy staly Teatr Publiczny. Wydzierzawiono dla niego gmach znany jako Operalnia, w

ktorym zaczely miec miejsce trzy zestawy: francuski, wloski, polski. Team polski zadebiutowal komedia Bielawskiego „Natreci―. Przy 1766 r. dla

teatru zaczyna komponowac F. Bohomolec. Dyrektorem byl W. Boguslawski. W 1773 roku powstala KEN – pierwsze w Europie ministerstwo oswiaty.

Po rozwiazaniu Zakonu Jezuickiego przez papieza pozostal pewien majatek. Trusia przekazal jego na rzecz planowanej KEN. Sejm Delegacyjny

powierzyl jej caloksztalt prac zwiazanych z organizacja szkolnictwa. Komisja zreformowala obie akademie ( Wilenska i Krakowska ), jakim podlegaly

uczelni wydzialowe i podwydzialowe, owe zas pelnily nadzor nad szkolami nizszego stopnia – parafialnymi. Lekcja w szkolach miala odbywac sie w

calej jezyku polskim. Komisja zdawala sobie kwestie, ze w celu zapewnienia stosownego poziomu edukacji potrzebne beda dobre lektury dlatego w calej

1775 r. powolana Kompania do Ksiag Elementarnych, jakiego celem bylo opracowanie i wydanie nowych podrecznikow oswiatowych. KEN przetrwala do

1794 roku.

Przy latach 1770-88 odbywaly sie „Obiady czwartkowe― – spotykania towarzysko kulturalne organizowane za sprawa samego mistrza. Brali w

calej nich udzial miedzy innymi: Krasicki, Naruszewicz, Trembecki, Zablocki. Dyskutowano o sytuacjach literatury i sztuki, omawiano projekty reform.

Nieoficjalnym narzadem literackim obiadow czwartkowych staly sie „zabawy subtelne i pozyteczne― (1770-77) pod spodem redakcja Naruszewicza.

88. Omow cechy poematu heroikomicznego dzieki przykladzie „Monachomachii― J. Krasickiego.

„Monachomachia― wydaje sie poematem heroikomicznym. Gatunek nasz przezywal szczegolnosc popularnosc w okresie oswiecenia, lecz jego

przebieg zdarzen siegaja V w. p. n. e., w ktorym powstala „Batrachomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy

„Iliade― Homera. Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy w calej sobie czesci bohaterskie i komiczne. Wynik komiczny

osiagniety zostaje przez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha tematyka, niewiele znaczacymi wydarzeniami zas powaznym i podnioslym

sposobem przedstawiania i stylem wypowiedzi. Trescia „Monachomachii― jest walka mnichow, jaka wybucha miedzy zakonem dominikanow i

karmelitow. Mnisi walcza za pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod ogromnej wrzaw i rumoru. Godzi zwasnionych dopiero puchar, jakie

mozliwosci wiele trunku mogl zmiescic, na widok ktorego ogol walczacy zamilkli: zgoda. Poeta opisuje wojne stylem kompletnym patosu, opiewajac

narody przed bitwa, uzywajac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki. Opisujac jak sceny batalistyczne, np. „wojne domowa spiewam

wiec i glosze, wojne okrutna, bez broni i miecza―, „juz sie wymykal – wtenczas kuflem od chwili wina legl z slawnej reki ojca Zefiryna―. Celem

utworu wydaje sie osmieszenie stosunkow panujacych posrod duchowienstwa, np. pijanstwa, klotliwosci, lenistwa.

89. Wyjasnij, z jakiego powodu Wielka Improwizacje interpretuje sie jako termin buntu prometejskiego.

W Wielkiej Improwizacji odkrywamy zycie wewnetrzne Konrada. Frakcja pierwsza owego poematu na temat charakterze konfesyjnym to cudowny hymn

dzieki czesc poezji. Konrad – romantyczny poeta – posiada poczucie dyspozycji, jest tworca, gra dzieki gwiazdach jak na instrumencie. Czuje sie

wiekszy, silniejszy, wrazliwy i rozumniejszy od chwili innych poetow, medrcow, prorokow – odczuwa sie rowny Bogu. Pochodzeniem jego macy jest

uczucie, ogarniajaca kompletny narod. Przy imie tejze milosci wymaga od Boga wladzy nad duszami ludzkimi: „Daj jest rzad dusz! ― – krzyczy w

calej uniesieniu. Tej pragnienie wladzy bliskie wydaje sie tyranii. Traktuje narod przedmiotowo, chce jego sobie podporzadkowac, oczywiscie na rzecz

jego rzetelna. Pycha popycha go az do bluznierstwa. Zarzuca Bogu, iz nie jest miloscia a wylacznie madroscia. Przy pogladach Konrada pojawia sie i

oskarzenie Boga na temat zlo panujace na swiecie. Przy swym buncie przeciw Bogu bohater wspomina mitycznego Prometeusza, ktory takze poswiecil

sie dla rzetelna ludzi. Konrad jest wiec indywidualista, samotnie pragnacym przerobic swiat. Pomimo szlachetnych intencji jest zmuszony na kleske, bo

wydaje sie sam.

Prometeizm polski i romantyczny polega wiec dzieki buncie wybitnej samotnej jednostki przeciwko Bogu, silom fauny i flory i ograniczeniom wolnosci

ludzkiej w opinia szczescia ludzkosci, narodu, na rzecz ktorych Prometeusz jest zdecydowany poswiecic sie, cierpiec. Jest to punkt szczytowy

romantycznego indywidualizmu, potem przechodzi on w calej pyche i megalomanie. Dlatego w

III cz. „Dziadow―, gdzie pozostal zaprezentowany, pozostaje przezwyciezony.

93. Zaprezentuj „Kordiana― i Grob Agamemnona― J. Slowackiego jako glos w calej dyskusji na temat oceny powstania listopadowego.

Przy dramacie Slowackiego „Kordian― nie istnieje obrazu powstania, jest wylacznie proba weryfikacje ruchu listopadowego i powodow jego

katastrofy. Nalezy zaakcentowac, ze przygotowywania do powstania Slowacki obserwowal sam na warszawskim rynku, potem udal sie az do Paryza, w

ktorym miejscu uczestniczyl w calej wielkiej dyskusji na temat powstania, jaka toczyla sie na lamach polskich miesiecznikow emigracyjnych i na

zebraniach ugrupowan politycznych. Dlatego pokusil sie mezczyzna o ocene ideologii powstancow i biegu wypadkow. Przy utworze ow Slowacki chcial

dac replika na pytanie dlaczego powstanie listopadowe upadlo, jaka funkcje powinna spelniac tworczosc poety narodu naszego.

W „Przygotowaniu― poeta dokonal krytycznego sadu przywodcow powstania „z piekla rodem― zaprojektowanych w diabelskim kotle za sprawa

zgromadzenie piekielne. Stworzone za sprawa nich postacie; Czartoryskiego, Niemcewicza, Chlopickiego, Lelewela, Krukowieckiego,, Skrzyneckiego

oraz zbiorowo ukazanych poslow sejmowych i kadre oficerska ocenil Slowacki krytycznie, dokladnie sugerujac, iz rzady tychze ludzi zostaly jedna

pochodzace z przyczyn katastrofy. Ale nie jedyna.

Swiadectwo III „Spisek koronacyjny―. Celem spisku wydaje sie zamach dzieki cara. Ludnosc jest w calej tej kwestii podzielone. Zaledwie mlodzi

oficerowie pragna bitwy. Kler wydaje sie zachowawczy – proponuje cierpietnicza ideologie i modly bedaca sposobem dzialania. Lud, reprezentowany

za sprawa zolnierza, starca, nieznajomego – stanowi z kolei grupe, jaka nienawidzi cara i pragnie powstania, lecz potrzebuje wodzow. Wynik

glosowania, ktore posiada przesadzic na temat zamachu wypada negatywnie. Kordian sam wiec wyrusza, zeby zabic tyrana, lecz ponosi kleske. Mozemy

zatem w calej dramacie odczytac caly proces powstania:

1-wsza. Przygotowanie ( przywodcy i rozmowy spiskowe )

dwie. Podzial glosow i pogladow wsrod spoleczenstwa

3. Szalenczy, jednostkowy atak ( zamach Kordiana )

4. Kleska ( porazka Kordiana i calej mysli ).

Slowacki najwyrazniej wystawia zrywowi, jakim bylo powstanie listopadowe, negatywna note. Krytykuje przywodcow i podzial spoleczenstwa, ukazuje

bezsens dzialan jednostkowych i kiepsko obliczonych, nie sam czyn patriotyczny. Patriotyzm mlodych, pierwotnego pragnienie wolnosci jest w tym

miejscu oceniane jako bardzo przydatne i rychlej wytyczamy rozgoryczenie z powodu, ze taki zachwyt zostal zmarnowany, niz krytyke dzialan mlodej,

powstanczej szlachty.

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od chwili narodu ofiar jakich nie znala dotad historia Krajowy. Krytykowal spoleczenstwo, ktoremu

zabraklo zdecydowania w calej walce na temat niepodleglosc. Poeta uwazal, iz dla zwyciestwa idei wolnosci lepiej oddac caly narodowosc, niz uchronic

go ( „smutne pol-rycerzy-zywych ) na rzecz zycia w calej niewoli. Dlatego powoluje sie na bohaterska zolnierska postawe spartanskiego mistrza

Leonidasa, ktory to jest okazem patriotycznej ofiary, zlozonej pochodzace z wlasnego zycia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi energie

rozwojowa opowiesci i postepu. Poeta nawiazuje do tradycji bohaterskich Grekow, zestawia kleske powstania listopadowego z Cheronea.

95. Udowodnij niesmiertelnosc ogromnych idei na bazie tworczosci Norwida.

Posrod wierszy lirycznych Norwida mozna odroznic grupe utworow pamieci ogromnych ludzi. Czyny tych jednostek wyprzedzaly epoke – nie byly wiec

rozumiane i doceniane za sprawa wspolczesnych. Wowczas po zgonu toczono boje o slawe po tych propozycji lub stanowiska pochowku. ―.

Charakterystyczne, wydaje sie takze to, ze opowiada o tych propozycji w momencie pierwotnego smierci badz po zgonu. Smierc uwydatnia dopiero

pierwotnego wielkosc. Poeta uwaza, iz moment zgonu czlowieka pozwala na przekazanie swoim dorobku ludzkosci.

Wiersz „Bema pamieci zalobny rapsod― poswiecony jest pamieci gen. Jozefa Bema, bohatera powstania listopadowego. Norwid nie opisuje

rzeczywistego pogrzebu Bema, ale prezentuje poetycka wizje pogrzebu, stworzona na forma pogrzebow minionych wodzow germanskich lub

slowianskich. Zalobny orszak idzie bardzo dlugo niosac rekwizyty, w koncu dochodzi az do grobu, w calej ktory nie sklada cialka bohatera. Jest to symbol

przezycia idealow Bema - bitwy o niezawislosc. Owa koncepcja pozostaje niesmiertelna dopoki „Serca zemdlale ocuca - plesn z oczu zgarna narody...

―. Przebiega cudowne zwyciestwo ducha Bema nad pograzonym swiatem, wydane w aluzji do biblijnej opowiesci na temat zdobyciu Jerycha.

Wiersz „Do obywatela Johna Browne’a― posiada charakter listu. Poslancem wydaje sie mewa. Norwid piszac wiersz nie wie lub dotrze

mezczyzna do adresata przed smiercia. Pojawia sie motyw powatpiewania czy zastanie Stany Zjednoczone jako panstwo wolnych jednostek, bo sen

wieczny Browne’a wydaje sie zaprzeczeniem wolnosci. Stany Zjednoczone, o ktore walczyl Kosciuszko, ojczyzna Waszyngtona splamila sie taka

egzekucja. Pojawia sie motyw przyszlosci, w ktorej „syn kata― a mianowicie nastepne pokolenie rowniez nie bedzie pokoleniem ludzi rzetelnych,

prawych i uczciwych. Zapowiedz przesladowan Murzynow. „Noc chodzi - czarna noc z twarza Murzyna―. Przy ostatnich wyrazeniach utworu:

„Bo piesn zanim dojrzy, czlowiek nieraz skona

A nizli skona piesn, narod pierw wstanie―

Dzwieczy nuta nadziei, ze tworczosc poetycka moze przetrwac historie i budzic az do walki narody. Ale nim wielka koncepcja Browna zostanie przez

roznych pojeta, duzej liczby jej obroncow zginie.

Wiersz nie „Fortepian Szopena― utrwala znaczenie kompozytora dla zwiazanych z kultura swiata, swoim wielkosci. Muzyka Chopina wydaje sie

przedstawiona za sprawa Norwida jako ziemskie uzupelnienie piekna dojrzalego. Ma mezczyzna sile podnoszenia rzeczywistosci az do idealu,

nieosiagalnego dla ludzi. Esencja sztuki Chopina jest to, iz wywodzi sie ona pochodzace z ludowosci, umiejetnosc to „doskonale wypelnienie― a

mianowicie nieosiagalny absolut. Idealu owego nie mozna dostac ale mozna don sklaniac sie. Muzyka czyni z jednostek istoty swietne. Miara tejze

doskonalosci wydaje sie porownanie az do hostii. Przy wierszu zarysowuje sie spor miedzy pieknem doskonalym a mianowicie norwidowskim swietnym,

a zolnierzami ciskajacymi fortepian na bruk reprezentujacymi zlo. Dochodzi az do glosu hipoteza mowiaca, iz zniszczenie towaru nie jest rownoznaczne z

zaglada wartosci. Wydaje sie tez w owa strone triumf:

„Ciesz sie, pozny wnuku!...

Jekly - gluche kamienie:

Wzorzec - siegnal bruku „

W zwiazku ze smiercia Mickiewicza w Stambule w 1856 roku powstal wiersz

„Coz ty Atenom zrobil Sokratesie? ―. Zjawisko sprowadzeni zwlok poety az do Paryza stal sie podstawa sporow emigracji i wzbudzil refleksje

Norwida - wielcy ludzie nie znajduja szczescia za zycia, a nawet wedlug smierci nie uzyskuja naleznej im czci. Wspomina Norwid Sokratesa, ktoremu po

zgonu Atenczycy postawili statue ze zlota, przypomina Dantego, ktoremu poswiecono wiecej niz jeden groby. Podobnej tresci byly losy Kolumba,

Kosciuszki, Napoleona. Nuta goryczy wysnuta jest pochodzace z osobistych doswiadczen Norwida. Za kazdym razem zyl w calej cieniu ogromnych ludzi,

nie doceniony, samotny, a zmarl w przytulku dla bezdomnych.

Byc moze Norwid w wszelkim przedstawionym w tym miejscu wierszu pragnal pokazac, jak wielka zaplate musi uregulowac naleznosc kazda osobowosc

za wlasna odmiennosc, nietuzinkowosc. Ale zarazem bohaterowie Norwida - postacie przeciez rzetelne, kiedys prawdziwe, niosa przyszlym pokoleniom

przeslanie, ktore egzystowac bedzie faktycznie dlugo jak pamiec na temat nich a mianowicie przeslanie etyczne, moralne, stylowe.

96. Omow na wybranych przykladach wlasciwosci dramatu romantycznego.

Dramat romantyczny jest rodzajem dramatu przeciwstawiajacym sie regulom dramatu antycznego, nawiazuje zas do tradycji dr. szekspirowskiego oraz

hiszpanskiego.

Np. „Dziady cz. III―

–Odrzucenie wspanialej zasady 3 jednosci: termin miedzy prologiem a A, takze scena wiezienna (24XII) otrzyma 1 miech, miejsce: akcja rozgrywa sie

w duzej liczby miejscach: Warszawa, Wilno, okolice Lwowa.

–wielowatkowosc np. watek mlodziezy, filomatow, na tym tle pojawia sie watek Konrada, Ks. Piotra, Nowosilcowa.

–kompozycja jest luzna: nie ma ciaglosci, kompozycja epizodyczna: poszczegolne sceny maja charakter rozbudowanych epizodow – zestaw otwarta.

–wprowadzenie na scene elementow fantastycznych: ludowosci, aniolki, diably, upiory, archanioly.

–Bohaterem dr. wydaje sie wybitny samotnik, indywidualista, buntownik, czlowiek walczacy o wolnosc ojczyzny – Konrad. Nieszczescie rom. mieszal

konwencje i gatunki literackie, pojawialy sie wiec w obrebie jednego utworu partie liryczno – fatalne i epickie np. elem. liryczne: ogromne monologi w

calej Wielkiej Improwizacji i piesni w scenie wieziennej. Czesci epickie: legendy

Nastroj: powazny (np. Wlk. Improwizacja), tragiczny (scena Mezczyzna Senator – watek dama Rolinsonowej), humor, dowcip, ironia (np. sen senatora),

spoczynku, ciszy (np. dom wiejski pod Lwowem).

97. Porownaj spojrzenie dzieki historie narodowa w „Grobie Agamemnona― J. Slowackiego i Potopie H. Sienkiewicza.

„Grob Agamemnona―

Przy „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar jakich nie znala dotad przygoda Polski. Krytykowal spoleczenstwo, ktoremu zabraklo

zdecydowania w walce o niezawislosc. Poeta uwazal, ze na rzecz zwyciestwa koncepcji wolnosci swietnie poswiecic kompletny narod, niz ocalic jego (

„smutne pol – rycerzy – zywych―) na rzecz zycia w calej niewoli. Dlatego powoluje sie na bohaterska, zolnierska postawe spartanskiego mistrza

Leonidasa, ktory to jest okazem patriotycznej ofiary, zlozonej pochodzace z wlasnego zycia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi energie

rozwojowa opowiesci i postepu. Slowacki Poddal ostrej ocenie szlachte polska, ktora obarczyl wina zbyt upadek powstania listopadowego. Skrytykowal

ow „czerep rubaszny―, jakim przykryta wydaje sie „anielska dusza narodu―. Wedlug podmiotu lirycznego konserwatyzm szlachecki hamowal

aktywnosc sil politycznych o charakterze demokratycznym i postepowym.

„Potop―

Przedstawiajac w calej „Potopie― dwie plaszczyzny o tematyce historycznej, historie wspaniala, zwiazana pochodzace z najazdem Szwedow, oraz

gawede obyczjowo-prywatna, odtwarzajaca fikcyjne losy postaci a mianowicie Sienkiewicz nie oddzielal pierwotnego od zony, dzieki czemu przebieg

zdarzen ulegaja zdynamizowaniu. Swiat powiesciowych postaci to przede wszystkim srodowisko szlacheckie. Z tej warstwy wywodza sie bohaterowie i

zolnierze walczacy o niezawislosc Rzeczpospolitej. Pierwotnego kreacje wzorowane sa dzieki ugruntowanych za sprawa tradycje stereotypach polskosci.

Wyposazyl je wiec autor w calej wartosci takie jak: patriotyzm, wiernosc, odwaga, jak i rowniez przywiazanie az do panstwa i monarchy. W celu

Sienkiewicza swoim bohater na temat wyrazistych cechach stawal sie podstawa kontaktu z czytelnikiem, dlatego tez postacie sa nieskomplikowane, autor

akcentuje kilka zasadniczych typow pierwotnego charakteru. Wlasnosci typowe beda najlepiej zauwazalne w charakterystyce Zagloby, glownego sprawcy

powiesciowego komizmu, ktory to to komizm spelnia dla przykladu funkcje rozbrojenia patosu i grozy, a wiec posrednio sluzy „krzepieniu serc―.. W

tym utworze poeta ujawnil obraz wlasciwej i sprawiedliwej walki obronnej prowadzonej pochodzace z obcym najezdzca przez kompletny narod lokalny

oraz swiadectwo grozy lokalizacji miasta naszego kraju podczas najazdu. Pokazanie wojny ze Szwedami jako ogolnonarodowego powstania przeciwko

zaborcy stanowi najbardziej liczna wartosc

96. Wyszukaj utwory polskiego romantyzmu odnoszace sie do weryfikacje powstania listopadowego.

1. dwie. 3J. SLOWACKI „ KORDIAN―

Dramat „Kordian― stara sie dociec przyczyn upadku powstania Podkreslajac wielkosc i szlachetnosc dzialan powstanczego pokolenia Slowacki

ukazywal jednoczesnie swoim moralna i polityczna niedojrzalosc, nieumiejetnosc wytworzenia nowej etyki walki na temat wolne panstwo bez mistrza,

brak odwagi, by zapozyczyc po wladze polityczna. Za posrednictwem biografie Kordiana ukazywal tragizm tego pokolenia.. Przy-czy¬na upadku

powstania byla nieudolnosc wodzow wobec caratu, strach przed rewolucja, ktory to ujawnil sie w wypo¬wie¬dzi pre¬zesa w calej scenie spisku.

Samotna wojna szlachetnych patriotow, ktorzy sadza, ze poswiecaja sie na rzecz na¬rodu, nie moze przyniesc zwyciestwa. Bezsens tego rodzaju

pogladu uswiadamia Kordianowi lekarz, pod kto¬rego postacia kryje sie szatan. Naczelna przyczyna byla samotnosc powstancow, ktorzy wierzyli tylko

we wlasne moce i izolowali sie od chwili mas. Slowacki podjal polemike z pogladami romantykow, iz poeta mo¬ze byc przy¬wod¬ca narodu w calej

walce. Odslaniajac szeroko przyczyny kleski patrzyl z ogromnym niepokojem dzieki perspektywe odzyskania niepodleglosci. Przerazala go

popowstaniowa beznadziejnosc oraz brak religii narodu we wlasne ewentualnosci. W Kordianie przeciwstawil sie Mickiewiczowskiej optymistycznej

interpretacji katastrofy w kategoriach wznioslego nieszczescia i mesjanistycznego powolania narodu. Dramat mimo ze nie od¬¬wo¬ly¬wal sie bez

owijania w bawelne do powstania, zawiera sporo aluzji i mozna uwazac go zbyt utwor na temat powstaniu.

J. Slowacki „ Grob Agamemnona―

W utworze poeta porownuje powstanie listopadowe do batalii pod Cheronea, w ktorej Grecy poniesli kleske w walce z Macedonczykami i utracili

niepodleglosc. Slowacki pokazuje wizje mknacego za sprawa Grecje konia i zaden Polak nie istnieje prawa zachowac sie pod spodem Termopilami, w

ktorym miejscu Grecy walczyli z Persami. Bitwa ponizsza to symbol najwiekszego mestwa i oddania dla ratowania ojczyzny. Niestety Polakom owego

brak. Poeta nakreslil wizje nowej, wolnej Polski a mianowicie narodu zjednoczonego i spojnego wewnetrznie. Odrzucic szczedzac wyrazen oskarzajacych

rodakow wyznaje: „Mowie - bom smutny a mianowicie i juz sam pelen winy―. Slowacki przyznaje sie, iz nie wyzebral udzialu w calej powstaniu, a

wiec identyfikuje sie z narodem - oskarzajac siebie posiada prawo oskarzac siebie posiada prawo oskarzac caly narodowosc.

1. 3A. MICKIEWICZ III CZESC,, DZIADOW―

Przyczynami napisania utworu zostaly miedzy innymi: upadek powstania listopadowego i nieobecnosc w nim poety, proba lekcje stanowiska wobec

powstania i poczucie odpowiedzialnosci za losy ojczyzny. Portretu walk nie odnotowano, pisarz pokazuje naszemu portalowi tylko represje popowstancze

( wydarzenia pochodzace z 1823 r., zwiazane pochodzace z procesem filomatow i filaretow w Wilnie ). Na temat przebiegu walk mozemy zostac

poinformowanym z zwiazku naocznych swiadkow – harmonijne z prawdziwoscia historyczna. Powstaja takze mnogie postacie o tematyce historycznej,

w tym takze Nowosilcow. Mozemy takze odnalezc fotografie spoleczenstw naszego i rosyjskiego. A. Mickiewicz stworzyl nieszczesliwy wypadek o

cierpieniach, walce i tragedii narodu przesladowanego za to, ze zadal wolnej ojczyzny.

99. Sformuluj kodeks moralny romantykow na bazie o II i IV czesc,, Dziadow―.

II fragmentu,, Dziadow―

Wlaczony jest szkopul winy i kary rozpatrywany z punktu widzenia poczucia sprawiedliwosci ludu; pojawiajace sie duchy opowiadaja o mekach, jakie

znosza w zaleznosci od win, popelnionych zbyt zycia, zas Guslarz wypowiada przestrogi moralne i chor je mowi. A. Mickiewicz pokazuje w calej utworze

ludowe prawdy moralne i podporzadkowanie sie pierwotnego rygorom:

-Wedlug przestrogi wypowiedzianej przez dzieci, aby dostac pelnie czlowieczenstwa i dostac sie do niebios, trzeba zaznac w zyciu doczesnym cierpien i

goryczy. Drobne zycie na calym swiecie wsrod nadmiaru, zabaw i pieszczot nie uprawnia az do uzyskania szczescia wiecznego.

-W mysl przestrogi wypowiedzianej za sprawa lud wedlug ukazaniu sie widma pana, nie mozna krzywdzic drugiego czlowieka i patrzec obojetnie na

czyjes cierpienie. W celu widma pana nie ma aktualnie zadnego ratunku, bo zbyt zycia nie postepowal jak czlowiek.

-Przestroga dziewczyny poucza, ze w zyciu nie mozna uciekac az do ludzkiej, ziemskiej milosci. Trzeba rozumiec odczucia innych, nie kpic pochodzace

z nich i samemu umiec kochac.

IV czesci,, Dziadow―

Przyczyna powstania II i IV fragmentu,, Dziadow― byla miedzy innymi nieszczesliwa milosc poety do Maryli Wereszczakowny. Wyrazem jego

nieszczescia z powodu wydaje sie postac Gustawa, Ktory posiada romantyczny stanowisko na nature milosci. Dusze kochankow, wedlug niego, beda

przeznaczone niezwyklego przez Boga i polaczone na wieki. Zakochanych na calym swiecie nie potrafili byc wespol z powodu rozniacych ich stanow

spolecznych, roznic majatkowych i nieprzychylnosci spoleczenstwa. Gustaw buntuje sie przeciwko obyczajom, przesadom i konwencjom krepujacym

odczucia i odbierajacym ludziom ustawa do osobistego szczescia oraz szydzi pochodzace z tych jacy w zdobyciu bogactwa upatruja szczescie. Wedlug

nauki moralnej wypowiedzianej za sprawa Gustawa nielatwo jest czlowiekowi osiagnac zbawienie wowczas, gdy za zycia zazna mezczyzna szczescia

ziemskiego, bo tego rodzaju fakt takze opoznia i utrudnia sciezke do szczesliwosci wiecznej.

100. Omow P. Tadeusza A. Mickiewicza jako romantyczna epopeje narodowa.

Dzielo A. Mickiewicza mozna okreslac epopeja, spelnia bowiem istotne wymagania typie.

Epos:

-zaczyna sie inwokacja (rozwinieta apostrofa) proszac w calej niej na temat natchnienie, pomoc w sporzadzaniu dziela

-sklada sie pochodzace z ksiag (dwanascie ksiag)

-napisany stylem podnioslym

-pisany heksametrem - w naszym kraju to 13 - zgloskowiec, sylabowiec, ze sredniowka wedlug siodmej sylabie

-narrator wydaje sie wszechobecny, wszechwiedzacy i obiektywny

-pojawiaja sie liczne spisy, zarowno statyczne, jak i efektywne

-posiada porownania homeryckie

-posiada rekordacja (opoznienie) - celowe odsuwanie i opoznienie dzialaniu - poglebianie ciekawosci czytelnika (np. spisy przyrody, niebios, obyczajow,

strojow, opowiesci Wojskiego)

-bohater wydaje sie zbiorowy a mianowicie szlachta

-ukazuje losy wybranej grupy chojrakow ( beda nimi zwykli, przecietni ludzie, przedstawiciele zwlaszcza sredniej szlachty, choc mozna przeczytac sie

takze arystokracja oraz drobna szlachta zasciankowa)

-ukazuje obraz zycia narodu badz klasy spolecznej w fundamentalnym i przelomowym momencie historycznym (kampania napoleonska – marsz

Napoleona dzieki Moskwe).

Niedobor jest swiata antycznych bogow ( zanika dwuplanowosc dzialaniu - swiata bogow i ludzi ). Zamiast owego jest burza, ktora zastepuje moce

olimpijskie