matura focus 2 teachers book chomikuj

( matura_focus_2_teachers_book_chomikuj.pdf )

http://www2.extrafiles.be/hp/matura_focus_2_teachers_book_chomikuj#

Podobne: matura focus 2 teacher's book chomikuj, matura focus 3 teacher's book chomikuj, matura focus teacher's book chomikuj,

matura focus 3 teacher's book pdf chomikuj, matura focus 2 student's book chomikuj, focus 2 teacher book chomikuj,

gateway plus 2 teacher's book chomikuj, matura focus 2 workbook chomikuj, matura focus 3 student's book chomikuj,

1-wsza. Wyjasnij wyobrazenia: tragizm, katharsis, fatum, odwolujac sie w celu tragedii greckiej.

Tragizm – zderzenie dwoch rownorzednych przyczyny, ktore niestety wzajemnie sie wykluczaja. Odmiennie mowiac: sprawa, w ktorej powinno sie

bedzie zadecydowac pomiedzy tymi racjami a, takze kazda postanowienie doprowadzi w celu katastrofy. Tragizm jest esencja tragedii greckiej.

Np.: Tragizm „Antygony― – Sofokles.

Antygona musi zadecydowac miedzy dwoma racjami, pochodzace z ktorych obie sa jednakowo wazne a, takze sprzeczne ze soba. Jako wierna siostra,

wierna prawu boskiemu, czuje sie zobowiazana w celu pochowania a, takze uczczenia zwlok brata Polinejkesa. Jesli tego nie uczyni, nie tylko cialo

zmarlego bedzie pohanbione, ale wedlug wierzen religijnych Grekow dusza Polinejka nie zazna spokoju.

Ponadto Antygona odwiedzi w spor z prawem panstwowym, albowiem Kreon zabronil pod kara smierci pochowac Polinejkesa, uznajac go zbyt zdrajce.

Decydujac pomiedzy posluszenstwem prawu boskiemu, a rozkazowi krolewskiemu, Antygona wybierze, prawidlowo ze wlasnym sumieniem, uprawnienie

boskie a, takze wypelni zadania siostry, kochajacej zmarlego brata. Poniesie z kolei smierc.

Katharsis – uchwycenie to znaczy literalnie „oczyszczenie―. Jest to funkcja oczyszczajaca, jaka przypisywal tragedii Arystoteles. Widz sledzacy

zdarzenia pod scenie mial doznac swoistego oczyszczenia – poprzez doswiadczenie litosci (gdy patrzy pod cierpienie niewinnego) i trwogi (gdy widzi

podobienstwo pomiedzy cierpiacym zas soba). Katharsis byla najprawdopodobniej rozumiana odrzucic jako uszlachetnienie uczuc widza, lecz jak

wyzwolenie na niego od nich. Losy bohatera tragicznego poteguja odbiorce w celu niezmiernie intensywnego przezycia litosci i trwogi, a skutkiem tego

pozwalaja jemu sie od nich oswobodzic i dostac spokoj wewnetrzny. Katharsis polega na tym, iz widz przezywa „litosc a, takze trwoge―, zwazajac na

akcje tragedii. Polska (jezeli istniejemy widzami) litosc wzbudza nieszczescia czlowieka niewinnego, natomiast trwoge – zmartwienie czlowieka, ktory to

jest w celu nas analogiczny.

Starozytni tworcy ukladali fabuly tragedii nie zapominajac o takich celach.

Fatum – odmiennie los albo przeznaczenie. Dawni Grecy wierzyli, ze czlek ma przypisany z gory, zaprogramowany z gory zycie, bieg zdarzen w zyciu,

ktorych nie da sie unikac. Wlasnie fatum decydowalo o dziejach Kreona czy Edypa. To, co zostalo powiedziane przez bogow, przepowiedziane poprzez

wyrocznie powinien spotkac jednostki i nie wystepuje od tego wypromieniowywania. Jest to z reguly zapowiedz nieszczescia. Przykladem znajduja sie

dzieje rodu Labdakidow – od Lajosa po Antygone.

Mitologia posiada „specjalne― bostwa przeznaczenia. Sa to: Pawki, Sybille, Mojry i w typie rzymskim bostwo – Fatum.

Katharsis - oczyszczenie. Tragedia antyczna miala oddzialywac na reakcje i emocje odbiorcow. Oryginalnie, muzyka a, takze taniec powodowaly u

Grekow oczyszczenie duszy z win i do niej wyzwolenie. Arystoteles taka opcje przypisywal tragedii, ktora wzbudzala w widzu „litosc a, takze trwoge".

Fatum - wykorzystanie, tragizm; nierozwiazywalny konflikt pomiedzy silami wyzszymi: losem, sprawami historii, taksami spolecznymi zas wlasnym

wplywem bohatera. Junak jest pozbawiony mozliwosci zrealizowania pomyslnego doboru. Dzialania tej prowadza w celu katastrofy. Staje sie on

rownoczesnie ofiara a, takze winowajca. Przy „Antygonie" Sofoklesa bohaterka czuje sie zobowiazana do pogrzebania zwlok brata Polinejkesa, jak

siostra a, takze wierna prawom boskim. Jak obywatelka was, musi stanowic posluszna wladcy, ktory zabronil pogrzebow w celu zdrajcow ojczyzny. Nad

jak Labdakidow a, takze Antygona (corka kazirodczego zwiazku) byla takze zlozona przeklenstwo bogow. Antygona prezentowala racje serca, odrzucic

widziala moznosci rozwiazania konfliktu, popelnila samobojstwo.

2. Zinterpretuj symbole okreslonych postaw a, takze dazen czlowieczych na przekladzie Ikara, Demeter, Prometeudza, Syzyfa.

Prometeusz byl jednym z tytanow greckich. Ukradl on ogien i dal ludziom. Bogowie zemscili sie za to pod ludziach a, takze zeslali wykladzinom w beczce

Pandory zmartwienie, choroby a, takze nedze. Prometeusz widzac to postanowil zrobic bogom pod zlosc. Do tego zabil wolu i podzielil go pod dwie

fragmentu: osobno zlozyl mieso a, takze owinal gryzie w skore, oddzielnie zas kosci, nakryl je tluszczem i kazal wybierac Zeusowi, ktora czesc ludzie

maja skladac bogom. Zeus wybral druga czesc, myslac iz pod tluszczem jest najpozytywniejsze mieso. Odtad tylko ta czesc osoby skladali bogom w

ofierze. Rozgniewalo to Zeusa a, takze kazal przykuc Prometeusza w celu skal Kaukazu. Codziennie sep wyjadal jemu watrobe, ktora to wciaz odrastala.

Prometeusz stal sie symbolem czlowieka cierpiacego z namietnosci do osob, czlowieka zbuntowanego przeciwko bogom. To od jego godnosci powstalo

objasnienie prometeizmu a mianowicie postawy buntu przeciwko bogom, naturze przy imie namietnosci do osob.

Postawe tego rodzaju realizuje Konrad, poeta pochodzace z III cz. Dziadow Adama Mickiewicza. Chce on zadedykowac sie dla osob, narodu. Przemawia

do Boga w imieniu osob Nazywam sie Milion, bo zbyt miliony uwielbiam i cierpie katusze. Porownuje siebie w celu Boga, przekonuje, ze dysponuje taka

energie jak Pan, jego piesn jest rowna dzielu Boga, a nawet ja przewyzsza Piosenka to ogromna, piesn sporzadzanie, taka piesn jest energia, dzielnosc,

taka piesn to niesmiertelnosc! Ja czuje niesmiertelnosc, niesmiertelnosc tworze, coz Ty wiekszego mogles stworzyc Jezu? Chce, aby Bog dal mu moc

wladania osobami, bluzni Bogu. Twierdzi, iz jezeli Pan mu do niej nie da, to mezczyzna odwroci od Niego osob. Konrad wydaje sie cierpiacym patriota,

dla ktorego ojczyzna wydaje sie najwazniejsza, potrzebuje sie w celu niej zadedykowac.

Syzyf byl krolem Koryntu. Czesto bywal na Olimpie na ucztach. Pewnego razu Syzyf zdradzil poufny tajemnica Zeusa, co rozgniewalo bogow. Wyslali po

niego bozka smierci Tanatosa, jednak Syzyf uwiezil na niego. Ludzie przestali umierac. Bogowie wyslali Aresa, aby uwolnil boga smierci. Jako glownego

smierc dosiegla Syzyfa. Nie zaakceptowac mogl mezczyzna jednak dotrzec do was cieni, albowiem zona odrzucic zakopala tej ciala wedlug jego

wczesniejszym przykazaniem. Pozwolono mu wiec wrocic pod ziemie, aby mogl ukarac zone. Syzyf poszedl, jednakze nie wrocil. Bogowie zapomnieli o

zanim. Zyl dlugo, az w koncu przypomniano sobie o zanim i wyslano Tanatosa po jego dusze. Za kare Syzyf mial wniesc wysoki kamien pod gore. Syzyf

wzial sie do robocie, ale jak juz byl u szczytu nagle kamyczek wyslizgnal jemu sie a, takze spadl. Faktycznie bylo zbyt drugim, 3, dziesiatym wspolnie.

Syzyf stale wznosi kamyczek, ale w kazdej sytuacji tuz przy szczycie on jemu sie wyslizguje. Jest symbolem pracy, operowania nie zakonczonego

sukcesem, bezsensownego.

Zeromski przy Syzyfowych pracach przyrownuje procedura rusyfikacji pod ziemiach lokalnych do robocie Syzyfa. Przebieg ten odrzucic byl mogl

zniszczyc polskosci tkwiacej przy samych Polakach.

Ikar byl synem Dedala - rzezbiarza i konstruktora greckiego. Dedal tesknil zbyt ojczyzna a mianowicie Grecja a, takze poprosil Minosa, krola Krety, aby

jemu pozwolil powrocic do Tunezji. On aczkolwiek na to sie nie zgodzil, wiec Dedal skonstruowal pochodzace z ptasich pior i wosku skrzydla doczepiane

do ramion, by dzieki temu mogl wraz z synem powrocic do Tunezji. Przykazal Ikarowi, aby tenze nie wzbijal sie zbyt wysoko, albowiem wosk ma

mozliwosc sie stopic i aby nie schodzil zbyt nisko wody, albowiem piora potrafia nasiaknac wilgocia. Ikar aczkolwiek nie posluchal ojca. Zachwycony

wynalazkiem wzbijal sie powyzej i powyzej i powyzej i powyzej i powyzej i powyzej... az w koncu wosk stopil sie, piora poodpadaly a, takze Ikar spadl na

glebe. Stal sie on symbolem czlowieka dramatycznego, ktorego zafascynowanie wynalazkiem wzielo gore ponad zdrowym rozsadkiem. Jego utwor

tragiczny, smierc nie jawi sie byc zauwazona poprzez nikogo.

Przy tekscie Ikar Iwaszkiewicza porownana jest odmiane Ikara pochodzace z Michasiem, chlopcem z trasy w czasie wojny. Tak jak Ikar lotem naprawde

Michas zauroczony jest ksiazka (jak Genizak) i zapomina o ryzyku. Wystepuje przyrownanie smierci Ikara do zabrania Michasia poprzez Niemcow. Tez

jego znikniecia nikt odrzucic zauwaza. Autor stwierdza Ja jeden zauwazylem, ze Ikar utonal.

Demeter, bogini zycia i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala sie

po Ziemi przy poszukiwaniu ukochanego dziecka, ale nie mogla go nigdzie znalezc. Jej smutek byl tak wysoki, ze deszcze przestaly padac, strumienie

powysychaly, nie rodzily sie oryginalne plony a, takze glod rozpoczal zagladac w celu ludzkich siedzib. Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre,

jednakze nic odrzucic skutkowaly namowy wysylanych w celu niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil w koncu i nakazal Hadesowi, aby oddal

Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, jednakze wreczyl zonie jablko granatu, ktore po czesci zjedzone, na zawsze zwiazalo ja z panstwem cieni.

Duza radosc Demeter spowodowana zwrotem corki zrobila na swiecie eksplozje zieleni a, takze spiewu ptakow. Jednak Persefona musiala wracac do

malzonka na 3 miesiace przy roku, wtenczas to natura zamierala, zeby ponownie sie obudzic pochodzace z zimowego odretwienia. W tego rodzaju

wlasnie rodzaj starozytni Grecy tlumaczyli sobie cyklicznosc zmian por rok.

3. Uzasadnij uniwersalizm historii greckich. Odwolaj sie w celu wybranych przykladow.

Antyk w poblizu Biblii, to podstawowe zarzewie, z jakiej wyrosla a, takze na bazie jakiej rozwija sie cala obszar kulturowy (kultura, pisarstwo, sztuka globu

zachodniego). Metody nawiazan w celu kultury antycznej sa rozmaite, od odwolan do historii, motywow, watkow, postaci literackich po ludzie konkretne i

kanony a, takze zalozenia sztuki klasycznej (Renesans, Oswiecenie).

Mitologia jest inspiracja tworcza w celu wielu autorow, poetow. W tej plaszczyznie stanowi niewyczerpalne zrodlo historii i powodow.

Jezeli idzie o postury ludzkie czy wzorce dla osob fizycznych to kultura grecka wydaje sie bardzo uboga: agonistyczna albo hedonistyczna. Bogowie i

herosi greccy znajduja sie nosnikami stalych i niezmiennych wartosci moralnych:

•bunt a mianowicie Prometeusz

•wiernosc Penelopy

•tyrtejskie poswiecenie przy walce

•patriotyzm - Enean

•heroizm a mianowicie trojanscy chlopcy

Postacie te sa sprowadzone niestety w celu jednego wymiaru - znajduja sie archetypami wrazen i postaw. Mitologiczne gwiazdy ekranu zyja przy nowej

mysli w tego typu wymiarze jaki wytworzyla pisarstwo staropolska, europejska czy wspolczesna.

Mit wydaje sie opowiescia, ktora to przedstawia a, takze organizuje wierzenia danej spolecznosci. Mit hhg emocje (lek, radosc, gniew). To, co niejasne

pozostaje przyblizone a, takze wyjasnione (zmiennosc por rok - legenda „Demeter a, takze Kora"). Mity dla dawnych pelnily procedury poznawcze,

swiatopogladowe (podstawa wierzen religijnych), sakralne (powiazanie pochodzace z kultem bostw i rytualnych obrzedow). Dzielimy je pod teogoniczne,

kosmogoniczne, antropogeniczne a, takze genealogiczne. Tworczosc literacka antyczna swiadczy zrodlo nawiazan; bez do niej znajomosci niepodobna w

pelni odgadnac literatury kolejnych epok. Odwolania moga byc w celu tworcow, gatunkow, archetypow, toposow oraz filozofii (Demokryta pochodzace z

Abdery, Epikura, Arystotelesa). „Fraszki" J. Kochanowskiego nawiazuja w celu hasla carpe diem, glosza tez, iz cnota wydaje sie dobrem najlepszym.

Slowacki wspomina Homera jak piewce czynow w utworze „Grob Agamemnona". „Ikar" St. Grochowiaka wydaje sie wyrazem dazenia czlowieka w

celu nowych wypatrzyc. Dedal to symbol ojcostwa, racjonalnego rozumowania, Ikar a mianowicie marzycielstwa.

Kosmogonia mityczna gada, ze glob zrodzil sie z Chaosu (istoty a mianowicie mieszaniny nawadniania, powietrza, gleby, ognia a, takze nasienia

boskiego). Z Chaosu wylonil sie Uranos (niebo) i Gaja (ziemia), ktorzy dali poczatek tytanom. Cecha tej kosmogonii jest politeizm i teocentryzm. Swiat a,

takze czlowiek powstaja w wyniku batalii bostw. Mitologia przedstawia zroznicowanie przezyc. Hefajstos stanowi wzorzec uczynnego a, takze wytrwalego

w ciagu zycia, milosc macierzynska prezentuje Niobe, proznosc to cechy Hery, Ateny a, takze Afrodyty, walecznosc i mestwo - Achillesa i Hektora.

W mitach utrwalone zostaly pierwsze wzorce ludzkich postaw i zachowan. Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy (pojecie wprowadzil Jung, uczen

Freuda), innymi slowy pradawne, niezmienne wyobrazenia, przeswiadczenia, wzory zachowan, ktore tkwia w mysli zbiorowej wszelakiej spolecznosci.

Same w sobie sa niezmienne, lecz przybieraja rozne ksztalty w dzielach roznych tworcow i epok.

Z historii wywodza sie stale fotografie i motywy literackie. Wielokrotny obraz albo motyw nazywamy topos. Toposy swiadcza o niezmiennosci zwiazanych

z kultura srodziemnomorskiej a, takze sa wyrazem archetypicznych wzorcow tkwiacych przy zbiorowej podswiadomosci. Przykladem toposu jest Amor

przeszywajacy serduszko strzala.

trzy. Wyjasnij na czym polega konflikt tragiczny w „Antygonie― Sofoklesa.

Zatarg tragiczny bohatera starozytnego polegal na postawieniu go wzgledem dwoch rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi zobligowany on

zadecydowac.

Akcja "Antygony" osnuta wydaje sie wokol zdarzen zwiazanych z atakiem na Teby Polinejkesa. Trusia Teb, Kreon, zakazuje pogrzebania jego zwlok,

gdyz uznaje go zbyt zdrajce. Wybiera w ten sposob pomiedzy prawami boskimi (nakazujacymi pogrzebanie zmarlych) zas prawami dotyczacymi

zyjacych. W taki rotacja sprawy odrzucic zgadza sie Antygona, siostra Polinejkesa, zas jednoczesnie narzeczona Hajmona, syna Kreona. Wbrew

grozacej do niej surowej sankcje, nie waha sie pogrzebac zwlok brata. Wybiera wiec prawa boskie, przeciwstawiajac sie ludzkim. Tu i tu (tzn. gdyby

pozostawila odroczenia brata pod pastwe losu) nie zaznalaby spokoju sumienia. Kreon ustawiony zostaje w sytuacji kolejnego doboru. Musi zdecydowac,

czy wymierzyc surowa kare, czy tez zrezygnowac z pani a na zaleta szczescia prywatnego syna. Podczas gdy waha sie przed podjeciem ostatecznej

wyborow, Antygona popelnia samobojstwo. Kreon wreszcie zdecydowal sie ja ulaskawic, lecz wydaje sie za pozno - Antygona juz odrzucic zyje. Owego

ciosu odrzucic wytrzymuje Hajmon i takze popelnia samobojstwo. Na wiesc o tym takze matka chlopaka, a malzonka Kreona odbiera sobie los. Kreon,

bezustannie stawiany w sytuacji wyboru, powinien rozwazyc, czy powinien dobrac dobro swojego ludu, czy dobro wlasnej rodziny. Tej nieustepliwosc

idzie ku tragicznemu zakonczeniu.

Antygona wybierac powinien pomiedzy sprawami boskimi (ktore daja do niej spokoj sumienia) oraz sprawami ludzkimi (ktorych zlamanie skaze ja pod

smierc). Antygona wybiera wedlug wlasnym sumieniem.

5. Wymien przedstawicieli tekstow starozytnej a, takze scharakteryzuj tworczosc kilku pochodzace z nich.

W celu przedstawicieli tekstow starozytnej zaliczamy:

-Tyrtajosa (Tyrteusza) (VII przy. p. n. e. ). Od godnosci poety znamy terminy: tyrteizm, poezja tyrtejska, oznaczajaca tworczosc nawolujaca w celu walki.

Przy obronie zagrozonej niepodleglosci was osoba Tyrteusza stala sie symbolem patrioty – wojownika.

-Safona (VII/VI przy. p. n. e. ).

-Anakreont pochodzace z Teos (VI w. p. n. e. ). Tej wiersze – wykwintne a, takze melodyjne – znalazly mnostwo nasladowcow posrod poetow doby

aleksandryjskiej a, takze rzymskiej, jak rowniez poetow nowozytnych,

-Od godnosci Anakreonta pochodzi termin anakreontyk okreslajacy poetycki utwor, ktorego glownym tematyka jest pochwala zabawy, przekroczenie,

biesiady, erotyki. Anakreontyki pisali: Kochanowski, Morsztyn oraz Naruszewicz,

-Symonides (VI/V w. p. n. e. ). Jak tworca polaczony byl pochodzace z dworami wladcow i tyranow. Pisal: dytyramby, poemy, treny, epidramaty,

-Horacy (65 – 8 r. p. n. e. ),

-Wergiliusz (autor „Eneidy―),

-Owidiusz (autor „Przemian―).

„Rzecz to piekna― – Tyrtajos.

Jest to wiersz – apel wzywajacy do batalii w obronie ojczyzny jakiej niepodleglosc wydaje sie zagrozona.

„Rzecz to zachwycajaca zaprawde, jak kroczac przy pierwszym zbioru

Ginie czlek odwazny, walczacy w obronie ojczyzny―.

Liryk nawoluje w celu trwania pod polu batalii i w celu gotowosci oddania zycia zbyt swoj kraj. Aby naklonic czytelnikow wiersza do bohaterstwa, stosuje

tzw. anty wzorzec – ukazuje, co wyczekuje tchorza, jednostki, ktory odrzucic chce oddac zycia zbyt ojczyzne.

„Wnet zebrakiem sie staje – los to najgorszy ze wszystkich

(... )wrogosc na niego wita posrod ludzi

Hanba rodzine okrywa, zeszpeca wyglad swoj znakomity,

Wszak nieslawa, a nawet zlo za nim podaza. ―

„Pogarda dla odrzucic znajacej poezji― – Safona.

Jest to tresciwy, czterowierszowy kawalek, ktory wyraza przekonanie o niesmiertelnosci sztuki, o wiecznej, nieprzemijajacej ceny poezji. Liryk poprzez

wlasna tworczosc (u Safony: zrywanie roz Pierii) zapewnia sobie pamiec przyszlych pokolen, jakkolwiek imie tego, ktory odrzucic obcuje ze sztuka, zas

przede wszystkim pochodzace z poezja, skazane jest na zapomnienie:

„... nikt cie pochodzace z tesknota odrzucic wspomni,

zadnego serca odrzucic wzruszysz, nikt nie

zaplacze po ci... ―

„Slodki boj― – Anakreont.

Przy utworze tym nie idzie o bitwe na smierc i los; motywem przewodnim jest milosny flirt, ukazany tu jak potyczka pod piesci, ktora podmiot poetycki

zamierza stoczyc z Erosem, bozkiem namietnosci.

„Los― – Symonides.

Przy wierszu podmiot liryczny wyraza przekonanie o niepewnosci ludzkiego bytu a, takze zmiennosci czlowieczego losu:

„Nie mow w zadnym razie czlowiecze

co przyniesie ci jutro. ―

Nigdy bog wie, co przywiedzie nadchodzacy dzien, dzisiejsze szczescie jutro ma mozliwosc obrocic sie w lzy, radosc przy smutek. Los jest grymasny, a

przerabia sie naprawde szybko, iz niejednokrotnie ciezko jest sie nam chociazby zorientowac, podczas gdy przestalismy stanowic ulubiencami Fortuny.

„Los zmieni sie, nim

Lotna mucha w powietrzu

Zdazy przemknac przed toba. ―

„O co liryk prosi Apollina― – Horacy.

Oda ponizsza jest prezentacja postawy zywotnej Horacego a, takze wypracowanej poprzez niego filozofii, bedacej swego rodzaju synteza pogladow

stoikow a, takze epikurejczykow.

Wlasna filozofia zyciowa poety wydaje sie okreslona za posrednictwem zasade „zlotego srodka―. Zasada ta opiera sie na przekonaniu, ze pod

zadnym pozorem nalezy lubowac sie rozum, sprawny umysl, dopisujace zdrowie, wesola starosc. Egzystowac nalezy wedlug natura, brac od globu tyle,

tak jak potrzeba, odrzucic za mnostwo, ale i odrzucic za nieduzo. Taka postawa zapewni spoczynek, opanowanie, da jednoczesnie szczescie.

„Exegi monumentum― – Horacy.

Oda zahacza problem sztuki i do niej uniwersalnego ponadczasowego wymiaru. Horacy wyraza w niniejszym utworze mniemanie, ze redakcje wierszy

daje poecie niesmiertelnosc. Pomnikiem, ktory to stawia sobie za zycia poeta, wydaje sie jego tworczosc. Poeta daje tym samym wyraz swojej pewnosci,

ze dysponuje juz zapewnione wieczne los w pamieci potomnych.

Naczelnym przeslaniem tego wiersza wydaje sie przeslanie „non omnis moriar―, czyli „nie wszystek umre―.

Poeta gdyz nie umiera „do konca―, zawsze tej czesc zyc bedzie przy wierszach, przy pamieci takich, ktorzy te wiersze beda kiedys czytac.

6. Dowiedz, ze „Iliada― jest wzorowym przykladem epopei starozytnej.

Epos (Epopeja) to glowny klasa epiki w celu czasow powstania powiesci. Jest to rozbudowany kawalek wierszowany, ktory to ukazuje dzieje

legendarnych albo historycznych bohaterow na tle zdarzen przelomowych w celu danej spolecznosci.

W przypadku „Iliady― tlem fabuly jest walka trojanska, jakkolwiek bohaterowie legendarni to np.: Achilles, Agamemnon, Parys, Helena, a takze

bogowie greccy.

Zrodlem eposu znajduja sie mity a, takze podania (np. „Iliada― wywodzi sie pochodzace z mitu o jablku niezgody).

Cechy gatunkowe eposu to:

-Inwokacja – czyli rozwinieta apostrofa umiejscowiona we wstepie utworu, w jakiej poeta zwraca sie w celu muzy, bostwa z prosba o wsparcie w

tworzeniu dziela. Przy „Iliadzie― autor zwraca sie do muzy, bogini, ktora to poddaje piesn spiewakom: „Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna

Peteusa―

-Rownoleglosc dwoch plaszczyzn swiata bogow i osob. W „Iliadzie― fabula zachodzi:

-„w swiecie bogow― (takze bogowie wojuja po dwoch stronach wrogow wojny trojanskiej, np. Atena decyduje o zwyciestwie Achillesa nad Hektora)

-„w swiecie ludzi― a, takze ludzkich wrazen – dowodem jest np. milosc Parysa do Heleny

-Narrator eposu ujawnia swe uczucia wylacznie w inwokacji, potem wydaje sie „obiektywny, uniwersalny i zdystansowany wobec wydarzen―

-Wydarzenia znajduja sie opisane stylem podnioslym, patetycznym, dostosowane w celu wagi opisywanych wypadkow, co widac otwarcie w sposobie

opisu walczacych w pojedynku Achillesa a, takze Hektora

-Szczegolowy, realistyczny spis przedmiotow a, takze sytuacji (realizm szczegolu), np. opis tarczy Achillesa.

Homer opisuje lecz rowniez kolejne operowania wykonawcy Hefajstosa, lecz fotografie przedstawione pod plaskorzezbie.

* Sa one opisane naprawde, ze mozemy je latwo odtworzyc. Jest to 10 scen – ujec z zycia pokojowego.

* Znajdujemy pojecie ziemi, nieba, morza, dwoch miast a, takze zycia w tej miejscowosci – sluby, uczty, wasnie handlujacych, i tym podobne.

-Opisy scen batalistycznych – scena tego rodzaju jest np.:

* pojedynek Hektora pochodzace z Achillesa

* obraz oblezenia grodu

* zasadzki

* bitwy

-Porownanie homeryckie – jest to porownanie, ktorego drugi czlon wydaje sie rozbudowany naprawde, ze swiadczy odrebna epizodyczna scene, np.:

porownanie walczacych (Achillesa a, takze Hektora) w celu walki orla i golebicy, umieszczone przy piesni 22 pt. „Pojedynek―.

-Epizodycznosc akcji. Epizod to odstepstwo od toku fundamentalnej akcji, opisanie wydarzenia skromniej istotnego, pobocznego, nie powiazanego z

nadrzedna fabula, np.: dokladny spis tarczy Achillesa.

-Miara wierszowa eposu homeryckiego jest heksametr – wers, ktory komponuje sie pochodzace z 6 stop metrycznych (heks = 6): daktyli albo

spondejow.

szostej. Wyjasnij, na czym polega piekno a, takze uniwersalizm historii greckich.

Mitologia obok Biblii to kluczowe zrodlo cywilizacji i zwiazanych z kultura srodziemnomorskiej, w jakiej kregu znalazla sie a mianowicie wsrod krajow

zachodniej Europy - takze i Nasz kraj.

W mitologii sa utrwalone najstarsze, najdawniejsze wzory postaw i zachowan ludzkich, ukazane w perspektywie uniwersalnej, ponadczasowej

(archetypy).

Mit o „Dedalu i Ikarze―

Mit tenze jest odzwierciedleniem zycia zwyczajnego ludzi zafascynowanych roznymi zjawiskami, ktore mylnie oceniamy jak cos doskonalego, a one

prowadza nas do zguby.

Mit o Edypie

Mit ten mozemy uznac zbyt prawde o dorastaniu. Zygmunt Freud, stworzyl okreslenie caloksztalt Edypa, przy odniesieniu w celu dorastajacych osob.

Ogolnie materia biorac chodzi o to, ze kazdy ma przy sobie nieco z Edypa. Dorastajac "zabijamy ojca", innymi slowy zrywamy pochodzace z

dotychczasowym systemem wartosci, przelamujemy dotychczasowe autorytety. Nastepnie bedac na "spalonej ziemi" podnosimy nowy, prywatny system

ceny, stajemy sie innymi osobami. Ta przemiane symbolizuje wyklucie sobie oczu przez Edypa.

Mit o Niobe

Byla ona matka czternasciorga dzieci i odrzucic rozumiala, czemu ludzie oddaja czesc Latonie, ktora ma wylacznie dwoje dzieci. Bogini odrzucic zniosla

takiej zniewagi a, takze jej dzieci: Apollin a, takze Artemida zabily cale potomstwo krolowej kilkoma strzalami pochodzace z luku. Nieszczesliwa Niobe

powrocila do rodzinnego miasta Sipylos, gdzie poprzez caly czas przesiadywala na wzgorzu, dopoki bogowie nie zamienili ja przy kamien. Jednakze i

wtenczas smutek duszy przebywajacej przy glazie powodowal, iz spod niego wyplywalo zrodlo lez. Mit tenze przedstawia nature macierzynstwa a, takze

wielkie zmartwienie rodzicow, ktorzy utracili swe dzieci.

Mit o Prometeuszu

Prometeusz symbolizuje postawe, ktora to musi ucierpiec za poswiecenie dla ludu, spoleczenstwa, ojczyzny.

Mit o Demeter a, takze Persefonie

Demeter, bogini zycia i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala sie

po Ziemi przy poszukiwaniu ukochanego dziecka, ale nie mogla go nigdzie znalezc. Jej smutek byl tak wysoki, ze deszcze przestaly padac, strumienie

powysychaly, nie rodzily sie oryginalne plony a, takze glod rozpoczal zagladac w celu ludzkich siedzib.

Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre, jednakze nic odrzucic skutkowaly namowy wysylanych w celu niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil

w koncu i nakazal Hadesowi, aby oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, jednakze wreczyl zonie jablko granatu, ktore po czesci zjedzone, na

zawsze zwiazalo ja z panstwem cieni.

Duza radosc Demeter spowodowana zwrotem corki zrobila na swiecie eksplozje zieleni a, takze spiewu ptakow. Jednak Persefona musiala wracac do

malzonka na 3 miesiace przy roku, wtenczas to natura zamierala, zeby ponownie sie obudzic pochodzace z zimowego odretwienia. W tego rodzaju

wlasnie rodzaj starozytni Grecy tlumaczyli sobie cyklicznosc zmian por rok.

Mitologia grecka jest uniwersalna, poniewaz:

1-wsza. opowiesci mitologiczne maja charakter religijny

2. maja charakter uniwersalny, tzn. Mowia o prawdach, ktore nie przemijaja, sa ponadczasowe i ogolnoludzkie

3. informuja o materiach czlowieka, tej dazeniach, marzeniach

4. byly wielokrotnie stosowane w sztuce

5. mozemy je przyrownac do zdarzen majacych miejsce w dzisiejszego swiata

7(1). Czar i uniwersalizm mitow greckich.

Mity greckie istnieja od zawsze. Kiedys mialy one sens religijny a, takze duchowy. Dzisiaj posiadaja atuty kulturowe. Nie zaakceptowac znaczy to

aczkolwiek, ze legendy odeszly gdzies w niepamiec.

Ich urok i uniwersalizm dostrzega sie wszedzie.

Dla Grekow legendy mialy ogromne znaczenie. Dotychczasowy one w celu nich naprawde cenne jak Pismo Religijne.

Przywiazywano w celu nich ogromna role. Ujawnia to zjawisko, ze kultura i zdolnosc opierala sie na mitach. Malowidla pod wazach, poezja, przedstawiala

bogow, herosow, batalii bohaterow. Za pomoca

mitom odkrywamy jakie mieli poglady pod dane kwestii, o czym marzyli dawni osoby, np.:

o powstaniu osob opowiada naszej firmie mit o Prometeuszu. Mit o Edypie porusza trudnosc winy

a, takze kary. Mit o Dedalu i Ikarze ujawnia fantazje Grekow o zdobyciu przestworzy.

Mozna zeby tak wymieniac jeszcze bardzo dlugo. Okolicznosc w tym, iz starozytni mieli podobny punkt widzenia

na fakty sprawy, jak my obecnie.

Wrocmy aczkolwiek do okresow obecnych. Jakim sposobem wspomnialem na poczatku "piekno

a, takze uniwersalizm historii greckich dostrzega sie wszedzie". To nie myle sie. Na przestrzeni wiekow

mity byly i znajduja sie obecne przy literaturze, malarstwie, rzezbie, muzyce, jezyku, przenosni.

Byly one inspiracja w celu poetow, tworcow i szeregu innych. W literaturze poeci siegali do historii

czerpiac stamtad watki, aluzje, tytuly. Przy malarstwie wzorem jest obraz slynnego

Michala Aniola pt.: "Stworzenie Adama". W jezyku - kategorii geograficzne, nieogarnione,

pospolite, wlasne. W muzyce - operetki Ofenbacha. Przy przenosni a mianowicie powiedzenia na przyklad:

"meki Tantala", "puszka Pandory", "zloty wiek" i mnostwo, wiele pozostalych.

Podsumowujac, przy mitach zostaly utrwalone w pierwszej kolejnosci wzory czlowieczych postaci a, takze zachowan,

subtelnosc matki (Demeter), zbuntowanego wzgledem bogow spolecznika (Prometeusz),

czy marzyciela (Dedal i Ikar). Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy, czyli pradawne,

niezmienne pojecia, ktore tkwia w mysli zbiorowej wszelakiej spolecznosci.

Materia i geneza mitu bylo szukanie reakcji na dreczaca zagadke bytu - jak powstal glob

i czlek, jaka wydaje sie jego natura i wykorzystanie. Dawni osoby odpowiadali pod te zapytania

opowiescia, ktora byl legenda.

8. Scharakteryzuj wybranego bohatera tragicznego tekstow antycznej.

Rozumienie tragizmu jak kategorii estetycznej laczy sie z istnieniem konfliktu doboru. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec koniecznosci wyboru

ceny przeciwstawnych jednakze jednakowo fundamentalnych. Dzialania bohatera sa odgornie skazane pod niepowodzenie zas sam swiadectwo wyboru,

bez wzgledu na to, ktore pochodzace z wartosci bedzie wybrana powinien doprowadzic w celu katastrofy.

Przy „Antygonie―, oboje glownych bohaterow to gwiazdy ekranu tragiczne:

1-wsza. Antygona

Wybiera pomiedzy prawem ludzkim zas boskim. Uprawnienie boskie nakazuje jej pochowanie zwlok brata bez wzgledu na kare, jaka ma mozliwosc ja

spotkac za strony internetowej wladcy. Uprawnienie ludzkie wydane przez Kreona nie pozwala pochowania zwlok zdrajcy. Antygona podlega obu

prawom. Selekcja jednego powoduje kolizje pozostalego. Zlamanie uprawnienia boskiego to klatwa a, takze przeklenstwo, ludzkiego - smierc. Obie

siostry sa kompletnie rozne. Antygona jest silna i honorowa w przeciwienstwie do wlasnej siostry. Jest odwazna a, takze energiczna. Chce uczcic smierc

brata, chowajac go. Jednak aby to uczynic, musialaby zlamac zakaz Kreona. Jednakze Ismena wydaje sie inna. Obawia sie o swoje los i odrzucic chce

zlamac zakazu mistrza. Boi sie wladcy a, takze sprzeciwu wzgledem niego. Jest oportunistka. Zatrudnia postawe wygodniejsza dla siebie. Antygona

placze ponad losem wlasnym i swych bliskich. Godzi sie pod smierc. Nie zaakceptowac buntuje sie gdyz odrzucic chce upokorzyc sie poprzednio

Kreonem. Okazalaby sie wtenczas slaba a, takze przecietna osobowoscia.

2. Kreon

Takze wydaje sie bohaterem tragicznym. Wydal rozkaz obowiazujacy w polsce, ale rownoczesnie zlamal uprawnienie boskie. Zatem zgineli tej bliscy. O

ile uniewinnil a, takze uwolnil Antygone, mogl zaprzepascic caly wlasny autorytet zas to zdolalo doprowadzic w celu anarchii a, takze zguby Teb.

Kreon wydaje sie prawowitym wladca Teb. Jgo decyzja spowodowana byla checia udowodnienia poddanym, ze zdola byc rzetelny i nielitosciwy dla

wrogow. Podejrzewajac iz poddani mogliby lekcewazyc tej wladze, kazal stosowac wzgledem nich terror, jako sposob zapobiegawczy. Modelem moze

byc zakaz pochowku wrogow (Polinejkesa) i zamurowanie Antygony. Jest mezczyzna rzadny potegi. Chce umocnic ja a, takze swoj wplyw. Bezwzgledny

w celu wrogow a, takze zdrajcow. Jest tyranem, ktorego nalezy slyszec i wypelniac rozkazy. Jest konsekwentny. W toku konfrontacji pochodzace z

synem Hajmon pokazuje jemu jego braki i dominacje dumy ponad rozsadkiem. Hajmon pragnie zrzucic zaslone gniewu, chce zeby ojciec zobaczyl

prawdziwy obraz sytuacji. Zwaza, ze Kreon jest wladca dla swoich korzysci. Uprzedza swojego ojca przed kara za zlamanie praw boskich, ktore znajduja

sie wazniejsze od niego. Odwoluje sie w celu jego czlowieczych uczuc. Chce by spojrzal na to jak zwykly czlek, a odrzucic krol. Wycofanie sie

pochodzace z decyzji uczyni go wladca bardziej szanowanym, czlowiekiem, zas nie potworem. Mimo, iz Hajmon poteznieje w obronie demokracji przy

panstwie, tej ojciec na niego nie slucha. Kreon zwaza sie zbyt nieomylnego. Nie zaakceptowac zwaza pod wskazowki syna, ktory wydaje sie mlodszy od

niego. Przy przyplywie gniewu Hajmon oznacza ojca tyranem.

9. Zinterpretuj przebieg konfliktu racji przy „Antygonie― Sofoklesa.

„Antygona― wydaje sie najbardziej znana tragedia grecka. Tragizm wyraza sie tu poprzez upadek wielkiej ceny. Ktora pochodzace z postaci wydaje

sie wartoscia przy „Antygonie―, kogo racje nalezy aprobowac?

Przeanalizujmy problematyke utworu z roznorodnych punktow widzenia.

W czasach dawnych przeznaczenie bylo nieodlacznym elementem zycia. Uwazano, ze niepodobna go unikac. W tragedii „Antygona― Sofoklesa

glowne gwiazdy ekranu rowniez znajduja sie obarczone fatum.

Poczatkiem tragedii jest smierc Polinejkesa. Jest on znany za zdrajce ojczyzny. Faktycznie uwaza Kreon - reprezentant wladzy ogolnokrajowej. Jest

mezczyzna wladca dbajacym o ranga panstwa. Antygona reprezentuje uprawnienie boskie. Familia wedlug pani a jest 1-wsza i najswietsza forma

ludzkiego wspolzycia. Podejmujac decyzje o pogrzebaniu brata godzi sie na wlasny los. Pogrzeb Polinejkesa znaczy dla Antygony smierc. Kobieta jednak

zwaza, ze nie powinna postapic odmiennie. Role ktora narzucilo do niej zycie zatrudnia bez buntu. Ma w celu wyboru 2-ie mozliwosci a, takze kazda

zwienczona nieszczesciem. Postepujac zgodnie z rozkazem Kreona ma mozliwosc uniknac smierci. Dalsze los bedzie aczkolwiek pelne wyrzutow

sumienia. Przytomnosc, ze mogla by odrzucic dopelnic obowiazku pogrzebania brata jest w celu niej gorsza niz smierc. Kreon takze uwaza, iz racja

wydaje sie po do niej stronie, powinien jednak postepowac zgodnie z ustanowionym prawem. Jest pelen rozterek, ma zastrzezen, w odroznieniu od

siostry Polinejkesa, ktora niezmiennie i uporczywie zmierza w celu podporzadkowania sie fatum. Antygona motywuje wlasny czyn miloscia i wiernoscia

wobec brata. Kazde pochodzace z nich wydaje sie przekonane o swojej przyczyny. Nie ma pomiedzy nimi moznosci kompromisu. Jak i rowniez to jest

osobowosc tragedii.

Czytajac „Antygone― fundamentalnej bohaterce przyznajemy racje. Jest dla nas wzorcem postawy, ktora to daje spoczynek i wewnetrzna harmonie.

Jest symbolem a, takze personifikacja bezpiecznych idei, wyrazonych w ustaleniu:

„Wspolkochac przyszlam, nie wspolnienawidzic―.

Bardziej ludzki charakter dysponuje Kreon. Waha sie czy cofnac kare, czy zezwolic Antygonie zginac. Jest wichrzycielski i walczy z zastosowaniem.

Walka pochodzace z czyms czego zmienic sie nie da uczlowiecza. Kreon jest nieszczesliwy, wyrazaja to jego wyrazenia:

„Przekleta zadzy mej niech bedzie duma―.

Tragedia konczy sie katastrofa. Cecha reprezentatywna tego gatunku dramatu jest nieunikniony, zgubny basta. Nic odrzucic moglo uratowac Antygony

poprzednio katastrofa. Byla w impasie. Obie strony internetowej walczace bronily slusznej kwestii, a zwyciezyc mogla wylacznie jedna.

Dwie postacie dramatu sa tragiczne. Sprawca tragedii staje poprzednio nami przy zakonczeniu utworu, wyznaje swa wine a, takze oskarza sie sam.

Moim zdaniem w tym przypadku jest do czynienia glownie z tragedia Kreona. Przy utworze mozemy odnalezc prawdziwosci uniwersalne a mianowicie

problem potegi, polityki, tyrania jednostki a, takze pragnienia ludu. Bunt przy imie ceny moralnych to glowne konteksty utworu. Maly statek opowiadajaca

sie po jakiejs ze witryn www ponosi wielka odpowiedzialnosc.

Ponadczasowosc uczuc, mysli i pouczen zawartych przy utworze „Antygona― sprawia, iz tragedia przemawia do terazniejszego odbiorcy. Koncepcja

samo wladztwa, wina a, takze kara, wiernosc nie pisanym prawom boskim, milosc Antygony do braci to zadania majace racje bytu takze wspolczesnie.

Moim zdaniem Antygona ponoszac smierc wygrywa moralnie. Kreon odnosi pozorne zwyciestwo. Skazawszy Antygone, juz sam na wlasnej osoby

sprowadzil katastrofe. Tragicznym bohaterem jest sprawca tragedii, odrzucic tragiczna ofiara. W istocie to wiec strata Kreona.

dziesiec. Wymien gatunki literackie szablonowe dla „Biblii―.

W Biblii spotykamy nieomal wszystkie gatunki literackie, znakomite z tekstow pozabiblijnej:

PRZYPOWIESC:

Utwor narracyjny, w ktorym przedstawione postacie a, takze wydarzenia odrzucic sa wazne z uwagi na nie same, lecz jak przyklady uniwersalnych

prawidel a, takze zasad ogolnoludzkiej egzystencji. Prosta i uboga fabula wydaje sie tylko ilustracja i pretekstem do ukazania waznych dziedziny.

Wlasciwa odczytanie przypowiesci zada odrzucenia doslownego znaczenia utworu i przejscia do znaczenia ukrytego. Przypowiesc czesto posluguje sie

symbolem. Wyroznia sie przypowiesc alegoryczna (ktora dysponuje dwa plany, jej tresc jest ukryta) oraz przypowiesc exemplum (tzn. doslowna,

wykladajaca swe pouczenie bez metafory, jest prawdziwym przedstawieniem wzorca postaw).

PSALM:

Jest to tresciwy utwor poetycki, w ktorym lacza sie ze soba charakter modlitewny i pochwalny. Wypowiedz przy psalmie skierowana jest w celu Boga. W

celu niego kierowane sa prosby, blagania, podziekowania. Psalmy zbudowane sa pochodzace z wersetow. Psalmy dzielimy pod blagalne, pochwalne,

dziekczynne, madrosciowe, patriotyczno a mianowicie religijne.

HYMN:

To uroczysta piesn pochwalna, opiewajaca np. czyjas slawe lub czyn patriotyczny. Moze to stanowic takze patetyczny utwor poetycki, o dziedziny

patriotycznej albo religijnej. Kawalek ten nacechowany byl najczesciej patetyzmem a, takze wzniosloscia.

EWIDENCJE:

Jest to pisemna forma wypowiedzi, skierowana w celu osoby albo instytucji. Dla Biblii list gra funkcje szczegolna. Z uwagi na duze odstepie miedzy

miastami, a takze pod trudy podrozy, list stawal sie postacia przekazu Slowa Bozego. Zbyt jego posrednictwem apostolowie pouczali i wyjasniali wiernym

wszelkie watpliwosci.

APOKALIPSA:

(Z greckiego "apokalypsis" = odsloniecie). Kawalek, w ktorym zawarta jest prorocza, zwykle grozna i przerazajaca wizja przyszlosci. Ta, pochodzaca z

Biblii, przypisywana wydaje sie Janowi Ewangeliscie i wlacza mistyczne przepowiednie losow chrzescijanstwa i ukonczenia swiata.

STROFOWANIE:

Jest to przekaz, wyglaszany poprzez duchowienstwo w celu wiernych, najczesciej podczas nabozenstwa. Kazaniem okreslic tez mozemy tresc pisana

takiego przemowienia.

LAMENTACJA (TREN):

Jest to piesn lamentacyjna, wyrazajaca zal na skutek czyjejs smierci, napisana pod czesc zmarlego, rozpamietujaca tej chwalebne czyny, zaslugi,

korzysci. Tren wydaje sie gatunkiem nalezacym do poezji zalobnej.

PACIERZ:

Jeden pochodzace z podstawowych dokumentow wiary wszelakiej religii, pojmowany jako myslowy lub slowny kontakt pochodzace z bostwem. Modlitwy

dziela sie na blagalne i dziekczynne.

EPOS NARODOWY:

Jest to pewien z gatunkow epickich, wyksztalconych w starozytnosci. Utwor tenze jest z reguly wierszowany a, takze bardzo powiekszony. Przedstawia

mezczyzna losy bohaterow na tle zdarzen waznych w celu danej spolecznosci. Na pomysl pierwszy wysuwa sie fabula. Charakterystyczny w celu eposu

wydaje sie jego podniosly i patetyczny styl.

PIESN:

Utwor poetycki, silnie polaczony z melodia. Tematyka piesni obracac sie moze naokolo zagadnien w stylu przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia, cnota,

rozum, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji czy afirmacja zycia, natury, swiata a, takze milosci. Zapatrywania filozoficzne konstytuuja najczesciej tematyke

piesni refleksyjnych.

AFORYZMY (PRZYSLOWIA):

Krotkie przekonanie czy tez mysl, ktora zawierac moze dowcipnie i ironicznie sformulowana prawde, regule czy zasade zyciowa.

ELEGIA:

To utwor poetycki, bez danej miary wierszowej, zwykle o tematyce zalobnej a, takze refleksyjnym, smutnym nastroju, utrzymany w tonie skargi.

KRONIKI:

Jest to chronologiczny zapis zdarzen z zycia panstwa, struktury lub przedsiebiorstw. Kronika charakteryzuje sie tym, iz najczesciej ow firma obiektywna i

tym, iz ogranicza sie do zaznaczenia wydarzen, wyjawszy podania pierwotnego zwiazkow przyczynowych.

KODEKS LEGALNY:

Zbior przepisow prawnych, regulujacych okreslona dziedzine zycia spolecznego.

OPOWIADANIE:

To krotki kawalek epicki. Przewaznie opowiadanie powstrzymuje sie w celu jednego drutu fabularnego. Wyrazne dla przekazywania jest wystepowanie

luznej akcji (w jakiej czesto wystepuja epizody) i brak wyraznej konstrukcji.

MONOLOG I DIALOG FILOZOFICZNY

POEMAT EPICKI

SAGA RODOWA

PRZEKLENSTWO

WYROCZNIA

NOWELA DYDAKTYCZNA

LIRYKA MILOSNA

jedenascie. Podaj wlasnosci tragedii antycznej, poslugujac sie wybranym wzorem. Ocen uniwersalna wymowe poznanych przypowiesci biblijnych.

Poczatek tragedii greckiej nabiera misteriow dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas ktorych ich uczestnicy, ubrani przy kozle skory, spiewali piesni

obrzedowe w kierunku czci Dionizosa (boga przekroczenie i plonow). Nazwa „tragedia― pochodzi od dwoch slow greckich: ‘tragos’ - koziol i

‘ode’ - piesn (tragedia = piesn kozla). Z piesni obrzedowych (pochwalnych) zrodzila sie tragedia, jakiej budowa oparla sie pod dialogu

prowadzonym przez Koryfeusza (przewodnika a mianowicie opowiadacza) pochodzace z chorem. Pierwszego aktora wprowadzil Tespis, pozostalego -

Ajschylos, trzeciego a mianowicie Sofokles. Zbior aktorski ograniczal sie w celu trzech internautow. Aktorami potrafili byc wylacznie mezczyzni, grali wiec

takze i role kobiece. Przy tragedii antycznej nie ma podzialu na akty i sceny:

•PROLOGOS – zapowiedz

•PARADOS - wkroczenie choru

•EPEJSODIONY - fabula sceniczna pochodzace z aktorami

•STASIMONY - wystapienia choru

•KOMMOS - lament bohatera

•EKSODOS - opuszczenie sceny poprzez zbior

•ZASADA DECORUM a mianowicie zasada jednosci tresci, ksztalty, jednorodnosci stylistycznej, zgodnosci typie ze stylem, jezykiem bohatera

•ZASADA TRZECH JEDNOSCI:

•MIEJSCA - fabula rozgrywa sie w jednym miejscu

•CZASU - fabula zamyka sie w ciagu 12-24 godzin

•AKCJI - pewien watek

•ZASADA TRZECH AKTOROW - wylacznie trzech aktorow moze jednoczesnie przebywac pod scenie(brak scen zbiorowych)

•KATHARSIS - oczyszczenie (wywolanie obok odbiorcy wrazen, litosci, wspolczucia) Katharsis wedlug Arystotelesa, odrzucic prowadzilo w celu

uszlachetnienia wrazen, ale wyzwolenia sie pochodzace z nich, doprowadzalo do osiagniecia stanu spokoju wewnetrznego.

•MIMESIS - nasladownictwo. Sztuka dysponuje odzwierciedlac rzeczywistosc.

•SCHEMAT AKCJI:

•EKSPOZYCJA, rozwiniecie,

•PUNKT PRZELOMOWY, katastrofa,

•ROZWIAZANIE AKCJI.

„ANTYGONA―

•nie dysponuje podzialu pod akty a, takze sceny

•kompozycja

•piesni choru (rola choru: ocenia bohatera, glos konsultacyjny bohatera, komentuje akcje, wyraza opinie ludu, wyraza prawdziwosci uniwersalne)

•tragizm postaci (konflikt miedzy prawem boskim a, takze ludzkim)

•akcja wedlug schematu

•zasada trzech jednosci

•zasada decorum

•zasada trzech aktorow

•wystepuje zwiastun (straznik)

Zatarg pomiedzy wladca - KREONEM, a ANTYGONA jest esencja tragedii a, takze nosi kategorie konfliktu dramatycznego. Polega pod zderzeniu sie

przeciwstawnych, rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi niepodobna dokonac wyboru a, takze dlatego wszelkie posuniecie bohatera prowadzi na niego

do kleski, czyli katastrofy. Dla Kreona nadrzednymi wartosciami sa mozg, lad spoleczny i panstwo. Dla Antygony natomiast, kierujacej sie wiara i

miloscia, nadrzedne znajduja sie przykazania mentalne. Konflikt Antygony z Kreonem jest to wiec konflikt ceny i koniecznosci, bowiem bohaterowie

bronia przeciwnych racji. Mozg zostaje przeciwstawiony milosci, uprawnienie ludzkie a mianowicie prawu boskiemu, interes zbiorowosci (panstwo) a

mianowicie obronie placowki. Z tego wzgledu, iz racje obu stron znajduja sie rownorzedne, spor tragiczny wydaje sie nierozwiazalny, przewodzi

nieuchronnie w celu kleski bohaterow. Antygona, zbyt przeciwstawienie sie rozkazowi mistrza, zostaje skazana na smierc; Kreona, ktory to jest winien

smierci trzech osob (Antygony, jej ukochanego, a prywatnego syna a mianowicie Hajmona a, takze swojej zony), los skazuje na wyrzuty sumienia, ktore

beda na niego dreczyly dozywotni. Tragizm wydaje sie wywolany szczegolna konstrukcja losow bohaterow, ktorzy niezaleznie od moce charakteru a,

takze szlachetnych intencji sprowadzaja pod siebie smierc lub kleske. Nalezy dorzucic, ze o ich losie decydowalo przy tragedii greckiej fatum a

mianowicie przeznaczenie, slepy los. Sympatia czytelnika (widza) jest po stronie Antygony, bo przy jego odbiorze urasta jej osoba do symbolu wielu

uniwersalnych wartosci, w stylu odwaga a, takze przeciwstawianie sie despotyzmowi i przemocy, cierpliwosc i wiernosc swoim pogladom, niezaleznosc,

milosc do brata, poczucie wiezi z tradycja i religia, szlachetnosc a, takze spelnienie powinnosci siostrzanej a, takze ludzkiej.

Wlasciwosci gatunkowe przypowiesci

1. kawalek narracyjny o charakterze parabolicznym czyli zestawiajacym dwie swiat, z ktorych pierwsza wydaje sie obrazem zycia codziennego, inna zas,

wydaje sie nieuchwytna zmyslowo ale umiejscowiony jest w sferze pojeciowej

2. komponuje sie pochodzace z 3 trzonow: dwa w pierwszej kolejnosci to okazy, obrazy; trzecia czesc to przekazanie jakiejs prawdziwosci, pouczenia

trzy. jest to omawianie alegoryczno-moralistyczne

trzy. nie wazne znajduja sie osoby a, takze wydarzenia z uwagi na swoja jednostkowosc, ale prawdziwy jest moralizujacy jego charakter

5. maja zamknieta fabule

6. wreczaja prawdy moralne

7. posiadaja sens o ponadczasowym formacie

“O siewcy―

Czlowiek wylonil sie na pole by zasiac ziarna. 1 upadlo pod droge a, takze zostalo wydziobane przez ptaki, drugie upadlo na skalke i zostalo wypalone

poprzez slonce, 3 zostalo zagluszone przez ciernie, ale te ktore padly na ziemie wydaly plony: 30-krotny, 60-krotny, 100-krotny. Ziarnem jest wyraz boze,

zas gleba ogol ludzie, gdzie jest kierowane. Mozna gryzie albo przyswajac, albo pogardzic, ale rezultaty sa jednoznaczne.

“O synu marnotrawnym―

Jest to opowiesc o ojcu a, takze jego dwoch synach. Mlodszy syn postanowil opuscic rodzinny dom. Zabral swoja czesc majatku a, takze wyruszyl przy

swiat. Wlasnosc roztrwonil aczkolwiek szybko pod zabawy. Zaczal pasc swinie dla bogatego czlowieka. Cierpial glod a, takze nedze. Kiedy skruszony syn

wrocil w celu ojca tenze sie bardzo ucieszyl a, takze wydal uczte. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedzial, ze cieszy sie z powrotu syna, ktory to byl

jak umarly, zas teraz znowu ozyl. Ojcem jest Pan, ktory cieszy sie z wszelakiego nawroconego grzesznika. Jest to zawolanie do dostrzegania swoich

bledow i pierwotnego naprawy.

“O milosiernym Samarytaninie―

Samarytanin wyrazil wspolczucie w celu rannego a, takze obrabowanego poprzez zbojcow. Opatrzyl go, pielegnowal i musial zaplacic za przebywanie w

gospodzie. Wczesniej obslugi odmowili jemu duchowni, ktorych zadaniem wydaje sie niesc wsparcie innym. Przeslanie to, to ze osoby powinni okazywac

innym ludziom milosc a, takze milosierdzie.

dwunastu. Dowiesc uniwersalnego sensu przypowiesci biblijnych.

Przypowiesc jest to kawalek narracyjny, w ktorym przedstawione gwiazdy ekranu i sytuacje nie odgrywaja duza role ze wzgledu na odrzucic same, ale

jako wzorzec uniwersalnych prawidel ludzkiej egzystencji. Oznacza to, iz prosta uboga fabula wydaje sie tylko ilustracja, obrazkiem, ktory to ukazuje

szersze, uniwersalne dziedziny. Przykladem moze stac sie przypowiesc „ O siewcy―. Opowiada na temat, jak ziarno rozsiewane poprzez siewce

padlo na rozmaite podloze. Raz padlo pod droge a, takze wydziobalo gryzie ptaki, odrzucic wzeszlo pod kamiennym ziemi, ani pomiedzy cierniami.

Wowczas gdy ziarno trafilo pod zyzna ziemie, wydalo zbior bogaty. Prosto odczytac przeslanie uniwersalne naszej przypowiesci, odnalezc jej sens, ktory

odnosi sie do ziarna madrej nauki Slowa Bozego, ktore nauczyciel rozsiewa miedzy odbiorcow, Przypowiesc wlacza nakaz, zeby byc zyzna gleba,

chlonnym sluchaczem, ktory to odnajduje zysk z nauczania. Przypowiesc wskazuje prawde moralna- nakaz zachowywania przykazan a, takze prawda

zawiera wymiar ponadczasowy.

Z kolei przypowiesc „O synu marnotrawnym― ukazuje, iz Pan cieszy sie pochodzace z kazdego nawroconego wiernego, choc zgrzeszyl mezczyzna

wczesniej a, takze odszedl od wiary, ale powrocil. Pomysl te ilustruje przyklad ojca, ktory wita radosnie syna, wracajacego pochodzace z wloczegi.

Powrot do bliskich traktuje naprawde, jakby umarly syn ozyl. Przypowiesc ponizsza posiada konkretne cech alegorii. Ojciec pochodzace z tej

przypowiesci to Pan Ojciec zas Jego synowie to gatunki ludzkie, przyjmujace rozne postury wobec przykazan. Ponadczasowy aspekt tej przypowiesci

wiaze sie pochodzace z wezwaniem w celu ciaglego powracania, dostrzegania swych bledow a, takze checi pierwotnego naprawy. Przebaczajacy ojciec

swiadczy alegorie milosiernego, wyrozumialego Boga.

Przypowiesc „O milosiernym Samarytaninie― prezentuje fason prawdziwej namietnosci blizniego. Samarytanin, ktory przy przypowiesci pomogl

rannemu czlowiekowi, pielegnowal na niego, podzielil sie swoim majatkiem, okazal sie symbolem milosierdzia i wspolczucia czlowieka w celu czlowieka.

Po dzis dzien samarytanin znaczy czlowieka litosciwego i milosiernego.

Przedstawione przypowiesci przekazuja prawdziwosci ponadczasowe, uniwersalne, aktualne przy dzisiejszym swieci.

Hiob a mianowicie na przykladzie sprawiedliwego jednostki dotknietego wielkim cierpieniem autor probuje objasnic tajemnice nieszczescia

niezasluzonego. Pan pozwala Szatanowi pozbawic Hioba dzieci, bogactwa, a w koncu i zdrowia. Przyjaciele stoja na stanowisku, iz kazde cierpienie jest

kara za grzechy. Hiob juz sam walczy o swoja godnosc odpierajac pierwotnego racje. Wypatruje wyjasnienia tajemnicy swego nieszczescia. Hiob

swiadczy symbol wiary, cierpienia niezawinionego, cierpliwosci. Pouczenie Ksiegi:

a mianowicie Bog takze sprawiedliwych doswiadcza cierpieniem;

a mianowicie cierpienie dysponuje walor wychowawczy;

- czlek powinien wielbic tajemnicze plany Opatrznosci, zas nie gryzie badac;

a mianowicie Bog definitywnie otoczy piecza kazdego sprawiedliwego.

13. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce osobowe, odwolujac sie w celu wybranych utworow.

Sredniowieczny uniwersalizm, dominacja wiary w zyciu spoleczno-kulturowym oraz ugruntowanie sie ustroju feudalnego przyczynily sie w celu

uksztaltowania literackich wzorcow stosownych nasladowania. Naleza do nich:

ideal ascety i swietego

ï€-zyje przy ubostwie

ï€-przyjmuje pogarde a, takze cierpienie pochodzace z pokora

ï€-ucieka od slawy, rozglosu

ï€-modli sie w celu Boga

ï€-umartwia swoja dusze i cialo

ï€-anonimowosc

Jak i rowniez. pokora

Egzystencja ziemska ascety byla ciagla pamiecia o smierci (memento mori), zas jego los podporzadkowane zostalo wlasciwie przygotowaniu sie w celu

godnego chrzescijanskiego zgonu. Modelem takiego wzoru osobowego moze stac sie sw. Aleksy. Warto takze wspomniec postawe sw. Franciszka. To

takze wzor parenetyczny - wzor wiary radosnej, pelnej namietnosci do bliznich, do natury, do globu. Mozna zaryzykowac stwierdzenie, iz jest to wlasciwy

wariant swietego.

ideal wladcy - okreslal przymioty cechujace doskonalego monarchy rzadzacego panstwem, a wiec odwage madrosc, walecznosc, wiernosc wzgledem

Boga a, takze religii chrzescijanskiej oraz sprawiedliwosc i staranie o poddanych. W literaturze przykladami perfekcyjnych wladcow byli: Karol Duzy z

Piesni o Rolandzie, cesarz Francuzow, potezny a, takze waleczny. Troszczy sie o swoich poddanych, najwazniejszymi wartosciami dla faceta sa: wiara,

kosciol rzymskokatolicki narod. Tej wladza pochodzi od Boga. Karol Duzy jest wiec symbolem wspanialego wladcy a, takze doskonalym rycerzem. Bedac

zwierzchnikiem panstwa wydaje sie meznym a, takze odwaznym dowodca. walczacym przy obronie wolnosci narodu. Pelni na ziemi funkcje namiestnika

stworcy. Kieruje sie w zyciu rozwaga i rozumem. Drugim wzorem moze byc Boleslaw Chrobry pochodzace z „Kroniki Galla Anonima― Gall eksponuje

bohaterstwo, odwage a, takze mestwo wladcy na polu walki, uwypukla jego sprawiedliwosc i troske o poddanych. Scena smierci krola zostala

przedstawiona pochodzace z wielkim patosem. W spiewie zalobnym kronikarz ukazal Polske jako rodzicielke i wdowe po odejsciu wspanialego bohatera,

wielkiego malzonka.

ideal rycerza - to czlowiek brawurowy, bohaterski, waleczny, kierujacy sie honorem. Wierny wobec przyjaciol i damy swego serduszka, za najlepsza

wartosc uznawal sluzbe Bogu, krolowi a, takze ojczyznie i swieta bitwe w obronie chrzescijanstwa. W najwiekszym stopniu wyrazista inicjatywa tego

sredniowiecznego wzorca osobowego jest tytulowy bohater „Piesni o Rolandzie―. Jest to hrabia dowodca jednego z oddzialow, symbol rycerstwa.

Najwazniejsza wartosc stanowia: milosc do ojczyzny, wiara katolicka oraz posluszenstwo i wiernosc wladcy. Nadrzednym celem tej zycia wydaje sie

walka przy obronie chrzescijanstwa. Roland dopelnia wszystkie wyzwania tego wzoru. synteza tej rycerskich cnot ukazuje scenka smierci bohatera, w

ktorej zbyt swe ziemskie czyny zdobywa wieczna slawe i nagrode w niebie. Majac przytomnosc zblizajacej sie smierci, junak na do niej miejsce wybiera

wzgorze, aby byc bardziej Boga. Dzierzy przy sobie atrybuty swego postaci: miecz a, takze rog. Przy swej ostatniej spowiedzi przypomina wartosci ktore

nadawaly sens tej zyciu. Przy scenie smierci Roland urasta do symbolu wojownika-meczennika, swietego ginacego zbyt wiare.

OKOLICZNOSCI WYKREOWANIA TAKICH WZORCOW OSOBOWYCH

ï€-kosciol zyskiwal wladze a, takze wzbogacal sie (bogaci osoby chcac zostac ascetami niejednokrotnie oddawali wlasny majatek kosciolowi)

ï€-zycie doczesne jest przejsciowym, krotkim punktem zycia demona

ï€-upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

14. Przedstaw nurtu tematyczne w polskiej poezji sredniowiecznej. Odwolaj sie do wybranych przykladow.

Tworczosc literacka sredniowiecza opiewala w rozmaite tematy. Jednakze na pomysl pierwszy wysuwa sie problematyka religijna. Wychodzi to

teocentryzmu, ktory to oznacza zamieszczenie Boga przy centrum zwiazanych z kultura, literatury, sztuki i filozofii. Do dziedziny religijnej zaliczamy:

•zywoty swietych np. „Legenda o sw. Aleksym―,

•liryke maryjna np. „Bogurodzica―, „Lament swietokrzyski―,

•modlitwy np. „Ojcze nasz―, „Zdrowas Mario―,

Nurt swiecki sredniowiecznej poezji wydaje sie nieporownanie skromniejszy, co odrzucic oznacza, iz mniej zjawiskowy. Przykladami moze stac sie:

•obyczajowa

„O zachowaniu sie przy stole―

Podmiot poetycki wskazuje porzadne zasady plywania przy stoliku ï‚® mozliwosc wychowawcza a, takze dydaktyczna. Kawalek rozpoczyna zawolanie

pomocy Bozej - apostrofa. Nastepnie autor opowiada na temat co wstaje na polu i niedlugo zostanie zebrane i odnajdzie sie pod biesiadnym stoliku.

Udziela rad kobietom a, takze mezczyznom. Na koniec zacheca w celu przyswajania sobie dobrych obyczajow. Prosi takze Boga o odpuszczenie

grzechow i zaslanie radosci pod wszystkich osob. Nazywany wydaje sie takze naczelnym savoir-vivrem polskim, gdyz wlacza zbior nakazow i pouczen,

jak powinien zachowac sie przy stoliku rycerz. Wyraznie odczuwa sie w tym utworze propagowanie rycerskiego kultu wzgledem kobiety, ktory to to

znamionowal epoke sredniowiecza.

•satyryczna

„Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana jest jak rozkladajacy sie trup kobiety z kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie interesowali sie smiercia.

Jej esencja i atrybutami. Temat smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w czasie sredniowiecza. Ukazuje smierc jak wszechobecna,

wszechwladna i dotyczaca kazdego czlowieka. Bodziec ten ukazuje smierc, ktora to zaprasza w celu tanca czlonkow roznych stanow.

Obraz pojawia sie przy tekstach, obrazach. Wszyscy osoby podlegaja smierci. Smierc podlega Bogu. Jest to takze nawiazanie do przedmiotu stosunkow

spolecznych, zawiera mysl, ze smierc zrownuje kazde stany.

„Satyra na leniwych chlopow―

Jest to pierwszy polski utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Ukazuje istnienie konfliktow spolecznych, rownoczesnie pokazuje

sytuacja spoleczne a, takze zaleznosc kmiecia od pana. Jest to kawalek ganiacy chlopow, ktorzy odrzucic spelniaja przymusow jak zeby tego pragnal

podmiot poetycki. Chlopi wykrecaja sie a, takze unikaja robocie. Wiersz tenze ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i posiadaczy ziemskich.

ï€-chlopi pracuja wylacznie pod okiem pana, jak odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt niejednokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

•historyczna

„Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony pochodzace z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciwko okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl

sie przy kosciele ale zostal w owa strone zabity.

Tworczosc literacka sredniowiecza miala jeden cel parenezy. Tworczosc literacka parenetyczna to literatura propagujaca wzory postepowania, idealy

wytworne i uznawane w poszczegolnej epoce. Schematy osobowe to postacie godne nasladowania, skupiajace wzorowe, korzystne, idealne. Tworczosc

literacka sredniowiecza zarysowuje taki portrety: idealnego wladcy, rycerza czy ascety.

17. Zaprezentuj pod wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke swiecka.

Jednym z przykladow jest wiersz Przeclawa Slota pt. „O zachowaniu sie przy stole―. Jest to najdawniejszy ze znanych nam wierszy

obyczajowo-dydaktycznych. Dowodzi znajomosci dworow i obyczajow dworskich i biesiadnych pod Zachodzie, ktore obyczaje a, takze wyzsza tradycje

chcial rozpropagowac wsrod Polakow autor. Podmiot liryczny obrazuje dobre reguly zachowania sie przy stole ï‚® funkcja wychowawcza i dydaktyczna.

Utwor startuje wezwanie obslugi Bozej a mianowicie apostrofa. Nastepnie autor opowiada o tym co rosnie pod polu a, takze niedlugo bedzie zebrane a,

takze znajdzie sie na biesiadnym stole. Udziela rad paniom i mezczyznom. Pod koniec zacheca do przyswajania sobie rzetelnych obyczajow. Prosi tez

Boga o odpuszczenie grzechow a, takze zaslanie zabawy na kazdego z ludzi. Nazywany jest takze pierwszym savoir-vivrem polskim, albowiem zawiera

zestaw nakazow a, takze pouczen, jak powinien zachowac sie przy stole rycerz. Wyraznie odczuwa sie w niniejszym utworze rozpowszechnianie

rycerskiego kultu wobec kobiety, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

Odmiennym przykladem wydaje sie: „Rozmowa mistrza Polikarpa iz smiercia―

Smierc ukazana wydaje sie jako rozkladajacy sie trup kobiety pochodzace z kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W dekadzie sredniowiecza osoby

interesowali sie smiercia. Jej istota a, takze cechami. Rzecz smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w okresie sredniowiecza.

Ukazuje smierc jako wszechobecna, wszechwladna a, takze dotyczaca kazdego z nas. Motyw tenze ukazuje smierc, ktora zacheca do tanca

przedstawicieli roznorodnych stanow.

Kazdy ludzie podlegaja smierci. Smierc podlega Bogu. Jest to takze nawiazanie w celu tematu stosunkow spolecznych, wlacza mysl, iz smierc zrownuje

wszystkie stany.

Przykladem moze stac sie takze: „Satyra na leniwych chlopow―

Jest to pierwszy polski utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Ukazuje istnienie konfliktow spolecznych, rownoczesnie pokazuje

sytuacja spoleczne a, takze zaleznosc kmiecia od pana. Jest to kawalek ganiacy chlopow, ktorzy odrzucic spelniaja przymusow jak zeby tego pragnal

podmiot poetycki. Chlopi wykrecaja sie a, takze unikaja robocie. Wiersz tenze ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i posiadaczy ziemskich.

ï€-chlopi pracuja wylacznie pod okiem pana, jak odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt niejednokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

Przykladem wydaje sie takze „Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony pochodzace z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciwko okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl

sie przy kosciele ale zostal w owa strone zabity. Diagnozujemy tu spor spoleczny pomiedzy szlachta zas mieszczanstwem, ktore chcialo posiadac

przywileje. Wywoluje sie posrod nich pycha.

Jest wciaz duzo utworow o tematyce swieckiej, jednak to najwazniejsze a, takze najbardziej popularne.

16. Dowiedz, iz „Bogurodzica― to piesn religijna, hymn narodowy i najstarszy zabytek tekstow polskiej.

Najdawniejsza, zachowana w celu dzis dnia, polska piesnia religijna wydaje sie „Bogurodzica―. Sa trzy hipotezy mowiace o dacie do niej powstania:

• piesn stanela w X w., zas jej pisarzem byl sw. Wojciech;

• „Bogurodzica―- hymnem dynastii Jagiellonow, dlatego tez zwaza sie, iz powstala przy 1386r. (XIV w) pochodzace z okazji koronacji krola;

• (biorac pod spodem uwage uksztaltowanie gramatyczne a, takze leksykalne) „Bogurodzica― powstala pod przelomie XII i XIII wieku;

Najstarszy, dwustrofowy przekaz „Bogurodzicy―, opatrzony nutami, zachowal sie przy odpisie pochodzace z 1407r. (XV. )Autor „Bogurodzicy―

jest bezimienny.

Istnieja co najmniej dwie hipotezy o autorach:

•legendarne autorstwo sw. Wojciecha;

•hipoteza prof. Briicknera, mowiaca o autorstwie franciszkanina ze Starego Sacza - ojca Boguchwala.

W Polsce sredniowiecznej piesn ta stala sie hymnem, o jakich kwestiach swiadcza dowody, ze:

• przed bitwa pod Grunwaldem (1410r. ) rycerstwo lokalne spiewalo „Bogurodzice―;

• umieszczono ja we wstepie zbioru praw („Statutu Laskiego―) Krolestwa Polskiego pochodzace z 1506r., co nobilitowalo tenze tekst w celu rangi

symbolu Polski;

• nie tylko „Bogurodzica― pelnila opcje hymnu, jednakze tez spelniala pod wzgledem gatunkowym odpowiednie wyzwania;

„Bogurodzica― dysponuje charakter piesni religijnej. Jest to hymn w celu Chrystusa skierowany do Mateczki Bozej a, takze Jana Chrzciciela z

prosba o wstawiennictwo; wyrazajacy zarliwa prosbe o to, zeby Syn Bozy raczyl ofiarowac pobozny zywot na ziemi, zas po smierci przebywanie przy raju.

„Bogurodzica― to liryka:

• podmiotu zbiorowego,

• bezposrednia,

• inwokacyjna,

• apelu.

Wiersz sredniowieczny, tzw. zdaniowo- rymowy, reprezentowany poprzez „Bogurodzice―, odrzucic przestrzegal jednakowego rozmiaru sylabicznego

w wszelkim wersie, jakkolwiek na ogol wykazywal sklonnosc w celu wyrownywania formatu sylabicznego, co z czasem, przy XVI przy., doprowadzilo w

celu tzw. sylabizmu. W sredniowiecznym wierszu wystepowaly takze rymy; wspolbrzmienia uzyskiwano przez powtarzalnosc formy gramatycznej (np.

„nosimy― - „prosimy―; bozycze― a mianowicie „czlowiecze―, „pobyt― - „przebyt―). Rymy te, ogarniajace czasem po kilka

wersow, uwydatnialy zakonczenia (klauzule) koncowych odcinkow wersowych. Glownie jednak wyrazistosc klauzul wersowych wynika dlatego, ze przy

kazdym wersie zamyka sie odrebna jednostka miary skladniowa a mianowicie pojedyncze przekonanie lub jednorodny czlon zdaniowy, wypowiadane

pochodzace z odpowiednim zroznicowaniem wysokosci tonu, tj. pochodzace z inna intonacja: wznoszaca sie (antykadencja) badz opadajaca (kadencja),

np.:

„Slysz modlitwe, jaz nosimy, ï‚-

A ofiarowac raczy, jegoz prosimy: ï‚-

A na swiecie zbozny przebywanie, ï‚-

Po zywocie rajski przebyt. ―

Wierszowi sredniowiecznemu towarzyszyla przewaznie muzyka. Stosunek z uporzadkowana rytmicznie melodia wywieral wyrazny wplyw pod jego

budowe.

Dwu najstarszym strofom „Bogurodzicy― towarzyszy najstarsza melodia spiewana choralnie, jednoglosowo, bez akompaniamentu instrumentalnego.

Jest to tzw. MONODIA, charakterystyczna w celu sredniowiecznych choralow, czyli lac. spiewow liturgicznych Kosciola.

Nuta „Bogurodzicy― stanela na rejonie nadrenskim, spisana juz przy IX przy. w kodeksie mszalnym pochodzace z opactwa benedyktynow w Sankt

Gallen przy Szwajcarii. Przy XIV-XV przy. dopisano dalsze strofy „Bogurodzicy―; obejmuja one piesni a mianowicie wielkanocna (strofy 3-6) a, takze

pasyjna (7-13).

„Bogurodzica― byla utworem wielozadaniowym, byl to pierwszy kawalek literacki. Logiczna kompozycja-wedle schematu: apostrofa a, takze prosba,

pelniacy role formy klamrowej refren „ „Kyrie eleison― zasobnosc rymow spajajacych nie tylko wersy, ale i pierwotnego czastki, matematyczna

precyzja przy ukladzie zestroju sylab(5+3, 3+5)- to wylacznie niektore do niej cechy. Mozna powiedziec, iz na naprawde przemyslane a, takze staranie

dopracowane od strony internetowej formalnej wyczekiwac bedziemy w celu czasow Kochanowskiego.

Polacy w tej chwili w sredniowieczu dostrzegali szczegolna range naszej piesni, dzialajac ja lecz rowniez piesnia bojowa, spiewalo ja polskie rycerstwo

przed bitwa pod Grunwaldem, ale i swego rodzaju hymnem narodowym. Dlugosz nazwal ja „piesnia ojcow―. Piosenka ta byla znana wszystkim

Polakom tamtej epoki, odgrywala wielka funkcje patriotyczna. Jest to piesn ojczysta- carmen patrium, swoj charakter hymnu zachowala do XIV wieku,

pozostajac naszym reprezentatywnym utworem poetyckim tamtej epoki.

18. Zaprezentuj na wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke religijna.

W celu najstarszych dziel liryki religijnej sredniowiecza zaliczamy:

•Bogurodzice-prawdopodobnie stanela w XIII w. Najstarszy jej opis pochodzi pochodzace z 1407r., aczkolwiek juz wtenczas byla to piesn starodawna.

Popularnosc a, takze wymowa Bogurodzicy sprawila, iz uznano ja za 1 hymn polski. Pierwsza do niej zwrotka skierowana jest w celu Matki Boskiej, druga

w celu Chrystusa. Jest ona ciagiem prosb modlitewnych: w celu Matki Bozej, aby posredniczyla u swojego syna-Chrystusa zas Syna Bozego o

wysluchanie modlitwy, o dobrobyt pod zadnym pozorem ziemskim a, takze wieczne los po smierci. Uwage zwraca symboliczna liczba 4, w celu ktorej

niejednokrotnie nawiazywali osoby sredniowiecza, ktora wspoltworza przy Bogurodzicy religijne osoby: Pierwowzor Boska, Chrystus, Bog a, takze Jan

Chrzciciel. W Bogurodzicy zauwazamy mnostwo historycznych odmian gramatycznych, archaizmow skladniowych, leksykalnych i fonetycznych, np. przy

funkcji wolacza wystepuje mianownik (Bogurodzica w zamian Bogurodzico), klasyczne formy trybu rozkazujacego: zyszczy!, spusci! (pozyskaj, zeslij! ),

wyrazy, gdzie nie przyszedl jeszcze przeglos polski: (zwolena, slawiena w zamian zwolona, slawiona). wsrod starych form leksykalnych znajdujemy np.

wyrazy dziela zamiast w celu, jaz w zamian ktora. Rymy w piesni znajdujemy na koncu wersow (nosimy-prosimy), a takze wewnatrz wersow np. (dziela

Krzcicela). Zastosowane znajduja sie rowniez paralelizm skladniowy i paralelny, innymi slowy rownolegly, obustronny rozklad dziedziny.

•Lament swietokrzyski, inaczej Posluchajcie bracia mila-to cenny zabytek polskiej tekstow sredniowiecznej. Jest niezbitym dowodem na to, iz w

Polsce mocno funkcjonowal kult Najswietszej Marii Panny, wyrozniamy nawet w literaturze sredniowiecznej tzw. kult liryki maryjnej. Placz swietokrzyski to

glos Bolejacej Matki. Jest to pierwszoosobowa wypowiedz – skarga - Mateczki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Jednak przede wszystkim

podsluchujemy tu lament matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad utrata dziecka. ktora to zwraca sie do pozostalych matek, ludziom

opowiada wlasny bol. Bohaterka utworu przedstawia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a tym samym staje sie blizsza odbiorcy. Napis Lamentu

pochodzace z konca XV wieku wydaje sie zabytkiem tekstow polskiej, wlacza wiele archaizmow leksykalnych, zalicza sie do liryki lamentacyjnej.

•Legende o sw. Aleksym-zapis z XV wieku. Jest to opis zycia swietego, innymi slowy hagiografia. Przedstawia jego narodziny, mlodosc, ozenek z

krolowa Famijana a mianowicie lecz sw. Aleksy komponuje slub nieskazitelnosci i ucieka w tulacza wedrowke, zas bogactwo przeznacza ubogim. Umiera

pod schodami na dworze ojca. Dzieje sw. Aleksego spelniaja wszelkie wyzwania gatunku, jakim byly zywoty swietych.

Antykiem poezji religijnej sa takze znane a, takze wciaz funkcjonujace modlitwy tego rodzaju jak: Ojcze nasz czy Zdrowas Maria.

Glowne gatunki to:

piesni - gl. Koscielne np. Bogurodzica―,,, Posluchajcie bracia mila―

hagiografy a mianowicie dziedzina pismiennictwa chrzescijanskiego, obejmujaca zywoty swietych, legendy o ich istnieniu i czynach,, Legenda o sw.

Aleksym―

apokryfy a mianowicie teksty zwiazana tematycznie pochodzace z Biblia, odrzucic sa tlumaczeniem ksiag Sedziwego Testamentu, znajduja sie

rodzajem,, uzupelnienia― Biblii. Wystepuje w nich wiele barwnych szczegolow (czasem sprzecznych pochodzace z Biblia), zasobnosc zdarzen,

rzeczywistosc spoleczno-obyczajowe np.,, Rozmyslania przemyskie―

psalmy a mianowicie biblijne piesni o charakterze modlitewno-hymnicznym. Ich zbior swiadczy psalterz., byly bardzo chodliwe w sredniowieczu, opiewaja

wysokosc i przyjaznosc Boga, wyrazaja podziekowanie, prosbe, blaganie, informuja o przeszlosci i przyszlosci

np.,, Psalterz florianski―,, Psalterz pulawski―

Dobroc, Klamstwo itd.

19. Porownaj topos mamusi oplakujacej syna w Lamencie swietokrzyskim a, takze w Matce powieszonych Zas. Rozewicza.

topos- powtarzajacy sie bodziec lub miejsce np. terytorium szczesliwosci przy roznych kulturach: Arkadia, Eden, Eldorado.

„Lament swietokrzyski― uwazany jest zbyt pierwszy wzruszajacy utwor poetycki w jezyku polskim, akcentujacy bol matczyny po stracie syna; wydaje

sie glosem Bolejacej Matki. Jest to pierwszoosobowa wypowiedz - skarga-Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Byl on jedyny, wiec tym

wiecej boli tej zniewazanie. Pierwowzor Boska ukazuje losy swojego Syna od czasu biczowania, poprzez nalozenie cierniowej korony, bicie go poprzez

Zydow, po przybicie w celu krzyza. Caly czas wspolcierpi pochodzace z nim, chce czuc w podobny sposob On, rozmyslac podobnie. Jednak przede

wszystkim podsluchujemy tu lament matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad utrata dziecka. ktora to zwraca sie do pozostalych matek,

ludziom opowiada wlasny bol. Bohaterka utworu przedstawia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a tym samym staje sie blizsza odbiorcy.

„Matka powieszonych―- oryginal jest przedstawicielka matek, ktore stracily swe dzieci. Ukazana jest w trakcie blakania sie po miasteczku,

postrzegana poprzez ludzi jak szalona. Jest ona wyobcowana, samotna. Jej wyglad zewnetrzny jest odmalowany za pomoca dwoch barw: czarnej i

srebrnej. Czarny a mianowicie prawdopodobnie dlatego, ze ubiera sie pod czarno, ma mozliwosc dlatego, iz jej karnacja juz zszarzala, stracila witalny

kolor, srebrny - poniewaz jej klaki sa w tej chwili siwe. Cierpienie jakie ja spotkalo albo tez strach spowodowalo, iz bardzo szybko sie zestarzala.

Pierwowzor powieszonych utracila jedno pochodzace z podstawowych zadan do jakich zostala stworzona. Samotna cierpi lecz rowniez z powodu utraty

swoich dzieci, ale takze z powodu pelnego wymordowanego narodu.

Oba wiersze przedstawiaja topos matki oplakujacej swego syna. Roznia sie aczkolwiek w porzadnym stopniu. Moim zdaniem Matka pochodzace z

wiersza Rozewicza Jest kobieta bardziej nieszczesliwa, mocniej kompetentna przez los. Jest osamotniona w swoim cierpieniu, nikt odrzucic odczuwa

potrzeby niesienia do niej pomocy „ociera sie o szorstka skore tlumu―. Niedomaga z powodu smierci wlasnych dzieci lecz takze przyjmuje pod swoje

barki cierpienie wynikajace z zaglady tysiecy mlodych ludzi, ktorzy walczyli przy obronie lokalnej ojczyzny. Jej rozpacz doprowadza ja w celu szalenstwa.

Jakkolwiek Matka Uciazliwa, bohaterka „Lamentu swietokrzyskiego― cierpi okrutnie na skutek smierci syna, wydarzenia sprzecznego z sprawami

naturalnymi, ale nie oplakuje calego narody, jej rozpacz nie przewodzi do szalenstwa lecz wydaje sie przepelniona nadzieja, ze ponizsza jedna smierc,

smierc do niej dziecka zapobiegnie smierci pozostalych. Ma nadzieje, ze w tej chwili zadna oryginal nie zostanie musiala naprawde cierpiec jak ona.

dwadziescia. Wskaz wlasnosci „Bogurodzicy― najistotniejsze o tym, iz uznajemy ja za arcydzielo poezji sredniowiecznej.

Najstarsza dwustrofowa czesc „Bogurodzicy― odznacza sie najwyzszym kunsztem artystycznym a, takze uznana zostala za arcydzielo naszej

sredniowiecznej poezji. Kawalek ten wydaje sie nie tylko hymnem, ale takze modlitwa. Swiadcza o tym wezwania kierowane w celu Matki Bozej,

powtarzanie formuly liturgicznej Kyrieleison, kierowanie prosb modlitewnych. Kolejne zwrotki Bogurodzicy sa rozmaite tematycznie a, takze tresciowo.

Zwrotka pierwsza, jakiej moglibysmy nadac tytul apostrofy do Mateczki Bozej, znajduje w sobie wiele okreslen Matki Chrystusa: Bogurodzica, Bogiem

slawiena, czuli uwielbiona poprzez Boga, Dziewica „zwolena― innymi slowy wybrana, Pierwowzor Syna Bozego. Zwrotka inna, ktora moglibysmy

nazwac zbiorem prosb, to formula modlitewna. Znajdujemy przy niej prosby ogolne: o uslyszenie wolania, o natchnienie mysli, o wysluchanie modlitwy,

oraz w wyzszym stopniu specyficzne: o pobozne los, otrzymanie laski, zycie wieczne.

Obie zwrotki zakonczone znajduja sie taka sama formula liturgiczna: Kyrieleison. Przelom ten posiada wielorakie procedury. Przede wszystkim wydaje sie

refrenem, czyli podkresla piesniowy charakter utworu. zaznacza, iz nie mamy do czynienia z modlitwa oraz uwypukla prosby kierowane do Chrystusa za

posrednictwem Bogurodzicy.

„Bogurodzica― to utwor, w ktorym pojawiaja sie poszczegolne walory artystyczne, ktore swiadcza na temat, ze napisana zostala rozmyslnie. Dwie

strofy zaczynaja sie w podobny sposob a mianowicie od apostrof. Z tego rodzaju dwuczlonowoscia, powtarzalnoscia mamy do czynienia w calym tekscie.

PARALELIZM - rownoleglosc, powtarzalnosc takich samych czlonow, czesci.

Przy „Bogurodzicy― jest do czynienia pochodzace z paralelizmem skladniowym.

Na mistrzostwo stylistyczne utworu skladaja sie:

• wirtuozostwo rytmiczna;

• synonimy;

• paralelizm wersow

• kontrakt rymow;

• podwajanie czastek wiersza (dwie strofy, inna dwukrotnie potezniejsza od czolowej, podwojone ksztalty wolacza w granicach wersu);

• ton retoryczny.

KOMPOZYCJA „BOGURODZICY―:

• wiecej niz jeden pierwsze powiekszone wersy maja charakter apostrofy; gdy wers trzeci to krociutkie wiecej niz jeden zdania rozkaznikowe, tworzace

otwarcie zamierzony kontrast z rozbudowanymi apostrofami;

• w pozostalej zwrotce a mianowicie symetria odwrotna: krotka apostrofa i sznur zdan rozkaznikowych (osiem) a mianowicie zmiana proporcji

elementow kompozycyjnych;

• celowosc powstania przyznaja rowniez istniejaca i powtarzajaca sie regularnosc w zakresie rymow, zakonczonych pod -a;

• wersy rymuja sie wewnatrz siebie, oraz na koncowkach poszczegolnych ‘linijek’.

RYMY a mianowicie parzyste, wewnetrzne, zewnetrzne (koncowe):

scisle rymy zenski: slawiena-zwolena,

niepelne rymy: pobyt-przebyt,

rymy meskie: Bozycze-czlowiecze.

wewnetrzne:

Bogurodzica-Dziewica,

Syna- Gospodzina,

Slawiena- zwolena.

• rozlozenie tekstu przy wersach pod rownolegle odcinki o jednakowej (niekiedy wydluzonej o jedna) liczbie sylab (np.:

* 1. wers - zawolanie do Marii = 5 + trzy;

* trzy. wers a mianowicie 3 + 3).

W zwiazku z asylabicznym charakterem wierszy wazna rola przypadla przy nich rymom, ktore stanowily rodzaj ozdobnikow stylistycznych i pelnily opcje

wyznacznikow klauzuli tj. zakonczen wersow albo ich czlonow.

• wszelka strofe konczy refren: „Kyrie eleison― [gr. „Panie, zmiluj sie. ―]

Zbior znakow utworu wydaje sie niezwykle zwiezly, a mimo to fason ma wlasnosci krasomowcze, czego dowodza pospolite, wplecione przy tekst

apostrofy. Apostrofe swiadczy cala glowna zwrotka, ktora to obejmuje szereg wolaczy a, takze dwa przeswiadczenia rozkazujace, wyrazajace prosbe,

„Bogurodzica― to wiersz asylabiczno-zdaniowy. Jej najstarszym dwu strofom kolegow melodia. Piosenka spiewana choralnie bez akompaniamentu

instrumentalnego. przy tekscie wystepuja takze archaizmy, ktore podwyzszaja artystyczny kunszt. Archaizm to element lingwistyczny pochodzacy

pochodzace z minionej epoki historycznej, ktory to zostal zastapiony nowszym a, takze wyszedl pochodzace z codziennego uzywania. Tych

nieuzywanych dzis slow jest przy „Bogurodzicy― co niemiara np.: slawiena-chwalona;

Gospodzin-Pan;

zwolena-wybrana.

„Bogurodzica― to oryginalne artystyczne dzielo rdzenne. Byla hymnem religijnym, jednakze rowniez bojowym i hymnem panstwowym.

21. Ocen z punktu widzenia wspolczesnego czytelnika aktualnosc idei zawartych przy literatur sredniowiecza.

Tworcy sredniowiecza za najistotniejsze stawiali sobie tworzenie dziel o wiary i Bogu. Wiazalo to sie pochodzace z panujaca przy tych latach filozofia. Byl

to teocentryzm, ktory przy centrum globu umieszczal Boga. Bog, ktory to stworzyl glob, uosabial dobro, piekno a, takze prawde. Osobistosci uwazali

wyzszosc dobr duchowych nad doczesnymi, rozne zjawiska przyrody interpretowano jako znaki od Boga, w naszej filozofii dominowala mysl o zyciu

posmiertnym.

W naszej epoce wiecej niz jeden pojecia znajduja sie centralne: Pan i czlek. Bog odrzucic stanowi abstrakcyjnej idei, wydaje sie osoba. Jednak to czlek

zostal zmajstrowany na obraz i podobienstwo Boga a, takze dzieki temu madry jest odnalezc w sobie doskonalosc a, takze jednosc pochodzace z Nim.

Akcentuje ona fundamentalne wartosci jednostki, jego godnosc zdolnosc w celu samopoznania, w celu dokonywania niezaplanowanego wyboru, w celu

zdobywania informacji, do namietnosci i czynieniu dobra.

Sredniowieczne koncepcje jednostki akcentuja:

•jego jednosc ze swiatem; czlek jest mikrokosmosem stanowiacym slad wszechswiata (filozofia Jana Szkota Eriugeny),

•jego podobienstwo w celu Boga (sw. Bernard pochodzace z Claivaux),

•jego podmiotowa samoistnosc, indywidualnosc, rozumnosc i doskonalosc (filozofia sw. Tomasza pochodzace z Akwinu).

W dzisiejszym swiecie slowa Pan i czlek znacza coraz mniej. Kazdy gonia zbyt dobrami doczesnymi, nie liczac sie pochodzace z konsekwencjami.

Zatracamy nasze humanitaryzm. Patrzac pod filozofow pochodzace z tamtej epoki mozemy sie od nich uczyc harmonijnego postepowania. Trzeba

przystanac na chwile i przemyslec o lokalnej sytuacji. Modelem do nasladowania moze byc sw. Franciszek, ktory to jest coraz mniej istniejacy w

nowoczesnym swieci. Glownymi zrebami tej nauki byly: wszechogarniajaca milosc, radosc, ubostwo, czyli te wartosci, ktore przestaja stanowic dla nas

wazne.

Tworcy tekstow sredniowiecza podejmowali tematy bezustannie aktualne na przyklad: milosc, smierc, przemijalnosc ludzkiego istnienia, zycia i globu.

„Wielki testament― Franciszka Villona podejmowalo te wlasnie motywy tematyczne. Przeplata on komizm z liryzmem, watki wielkie ze sprosnymi.

Sam „poeta przeklety―, mieszkaniec paryskiej trasy, ukazuje kruchosc istnienia, przytaczajac znane gwiazdy ekranu w podaniach o paniach i o

panach „minionego czasu―. Jakze jest to biezace w otaczajacym nas swieci. Przestalismy lubowac sie to, co najwazniejsze, innymi slowy nasze los.

Zapominamy jakze jest to siano ulotne a, takze kruche.

Uczucie jako odczucie najwazniejsze zajmowalo tez wazne miejsce przy sredniowieczu. Modelem utworu moze stac sie utwor pt. „Dzieje Tristiana i

Izoldy―. Ten bodziec jest istniejacy w wszelakiej epoce. Uczucie to odczucie dominujace w naszym zyciu, Czlowiek wyjawszy milosci wydaje sie

nieszczesliwy.

Tworczosc literacka sredniowieczna niejednokrotnie propagowala wzorce parenetyczne. Moze dzisiaj nie wystepuje juz rycerzy ani kroli, jednak my

mozemy czerpac z nich prawdziwa madrosc. Roland zadziwia nas wlasna odwaga i tym ktora wage dysponuje dla faceta honor, ktory to we

wspolczesnym swieci stracil pod swojej powadze.

Widzimy, iz wiele tematow podejmowanych w tej chwili w sredniowieczu sa wciaz aktualne. Wynika to stad, iz dotycza one czlowieka, zas czlowiek sie nie

zmienil.

22. Wymien i omow gatunki literackie sredniowiecza.

Przy epoce sredniowiecza rozwijaly sie wszystkie rodzaje literackie. W polnocy Europy i we Francji stanela epika heroiczna, ukazujaca dzieje wybitnych

bohaterow na tle zdarzen historycznych np. „Piesn o Rolandzie― nawiazujaca do historycznej wyprawy cesarza Karola Ogromnego do Francji

przeciwko saracenom w VIII w. (Jest to poemat). Epike dworska reprezentowaly romanse np. „Dzieje Tristiana a, takze Izoldy―. Wiersz odwolywala

sie zarowno do gatunkow charakterystycznych w celu tworczosci religijnej czego wzorem sa hymny oraz liryka maryjna np. „ Bogurodzica―, jak i

kreowaly nowe ksztalty zwlaszcza przy tworczosci poetow niemieckich, francuskich i wloskich. Przykladem moze stac sie prowansalska poezja milosna.

Ekspansja chrzescijanstwa przewodzi do postepu hagiografii, sfery pismiennictwa zajmujacej sie prezentowaniem zywotow swietych, opartych pod

legendach a, takze dostepnych materialach historycznych np. „Legenda o sw. Aleksym―. Utwory te mialy charakter dydaktyczny. Robienie sie

nowatorskich panstw a, takze dynastii sprzyja historiografii innymi slowy powstawaniu zbiorow dziel historycznych. Przejawem historiografii sa kroniki np.

Galla Anonima, Wincentego Kadlubka, Kronika wielkopolska. Przy srodowisku chrzescijanstwa rozwijal sie dramat liturgiczny, wystawiany przy kosciele

przy sw. wielkanocne. Ukazywaly np. zmartwychwstanie Jezusa, odgrywane poprzez ksiezy a, takze zakonnikow przy kosciolach albo w umyslnie

wyznaczonych na dodatek miejscach na zewnatrz kosciola ( np. „Nawiedzenie grobu― ). Pozniejsza postacia dramatyczna wydaje sie misterium, co

po lacinie znaczy tajemnica. Byly to z kolei widowiska sceniczne, ktorych tresc dotyczyla najczesciej tematow ze Sedziwego i Nowego Testamentu.

Inscenizacje te wystawiano zwlaszcza w czasie swiat wyznaniowych. Akcja misteriow zawsze prezentowala dramat chrzescijanski dziejow ludzkosci,

upadek jednostki, odkupienie a, takze sad zasadniczy. W dawnym ksztalcie misteria zachowaly sie w Polsce (w Kalwarii Zebrzydowskiej) oraz przy

Niemczech. Wylacznym ze znanych misteriow lokalnych jest „Historia o chwalebnym Zmartwychwstaniu Panskim― Mikolaja pochodzace z

Wilkowiecka. (Byly to sztuki, gdzie aktorami mogli stanowic tylko mezczyzni).

W XII w wyksztalcily sie mirakle, co po lacinie znaczy cud. Przedstawialy cudowne sytuacje z zycia Maryi. Sposrod czasow pozniejszego sredniowiecza

znamy moralitety-utwory o charakterze filozoficzno-dydaktycznym, alegoryczne przypowiesci o czlowieku, ktory poprzez grzechy a, takze upadki

przystaje do cnoty i zbawienia. Moralitety mialy na zamysle skierowanie jednostki na prawidlowa droge. Pierwotnym bohaterem moralitetow byl zwyczajny

czlowiek usytuowanym miedzy niebem a pieklem, dokonujacy doboru odpowiedniej mily zycia, toczacy wewnetrzna bitwe miedzy silami dobra a, takze

zla. Najstarszym zachowanym moralitetem jest „Everyman―.

DRAMAT:

ï€-misteria,

ï€-moralitety,

ï€-dramaty liturgiczne,

ï€-tragedia,

ï€-komedia.

LIRYKA:

ï€-piesn,

ï€-hymn,

ï€-satyra,

ï€-milosna,

ï€-psalm } modlitewnik,

ï€-liryka maryjna,

ï€-wiersz sredniowieczny

EPIKA

ï€-kronika,

ï€-kazanie,

ï€-hagiografia (zywoty swietych, opisujac idealizuja gryzie, propaguja schemat osobowy ï‚® asceta),

ï€-apokryt (gatunek literacki przedstawiajacy zywot najswietszej rodziny),

ï€-romans rycerski,

ï€-epos rycerski,

ï€-traktat,

ï€-gesta,

ï€-epos rycerski.

23. Znajdz motywy romantyczne dla poezji sredniowiecznej a, takze barokowej, odwolujac sie od znanych Panstwu utworow.

1-wsza faza baroku trwala od wielu lat osiemdziesiatych XVI wieku po lata dwudzieste wieku XVII; dochodzi przy niej w celu glosu miedzy innymi

tworczosc mistyczno - metafizyczna (Mikolaj Sep-Szarzynski), nawiazujaca w celu sredniowiecznej filozofii i starotestamentowych wizji Boga, swiata,

jednostki. W sredniowieczu w srodek swiata jednostki stal Pan. Owczesny swiatopoglad: teocentryzm, byl wyrazem mocnej wiary osob, ktorzy postrzegali

Stworce przy kategoriach absolutu. Dlatego w istocie w "Bogurodzicy" blagali, aby uslyszal pierwotnego glosy a, takze raczyl ofiarowac spokojne,

pobozne zycie a, takze miejsce przy raju po smierci. Mikolaj S. Szarzynski przekazuje dane o przemijaniu, o ceny dobr ziemskich i ostatecznych - smierci,

wiecznosci a, takze zbawieniu. Przy sonecie "O wojnie lokalnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem a, takze cialem" szczesciem jest pokoj. Zycie

swiadczy jednak bitwe z "hetmanem ciemnosci" a mianowicie szatanem i duszy pochodzace z cialem. Pan stwarza nadzieje wygrania naszej walki. Przy

utworze pojawia sie dualizm: czlowiek-swiat, dobro-zlo, Bog-szatan. Retoryczne pytania podkreslaja niepewnosc, zagubienie i bezradnosc. Utwor "O

nietrwalej namietnosci rzeczy globu tego" hhg dobra doczesne: bogactwo, wladze, slawe, rozkosze i stwierdza, ze odrzucic sa one w stanie ofiarowac

czlowiekowi rzetelnego szczescia a, takze bezpieczenstwa. Takze "I odrzucic milowac z trudem, i milowac". Szarzynski upatruje prawdziwy przedmiot

milosci a, takze piekna przy Bogu. Wartoscia trwala wydaje sie cnota. Szarzynski wybral koncepcje walki ze swiatem zywiolow - wrogow duszy teskniacej

do "wiecznej i prawej milosci".

Czolowymi przedstawicielami filozofii epoki baroku byli Spinoza, Leibniz, Pascal. Stworzyli oni rozne mysli zycia, uwazajac, ze:

-zycie doczesne zawiera niewatpliwe ceny, ktorych nie nalezy lekcewazyc, gdyz pierwszenstwo dysponuje radosc poprzednio cierpieniem

-nalezy uciekac od doczesnosci przy mistycyzm

-zycie sklania w celu pesymizmu

W zwiazku z tego rodzaju roznorodnoscia pojmowania zycia zrodzil sie spor miedzy haslami renesansowymi zas odnowionymi idealami

sredniowiecznymi. Przy baroku tworzy sie typ czlowieka kierujacego sie regula dwoistego zycia, ktore laczylo asceze a, takze korzystanie z uciech zycia,

jak wiemy zawsze sa to wzorce dla osob fizycznych zaczerpniete ze sredniowiecza.

24. Wymien zabytkowe budowle pismiennictwa sredniowiecznego w Polsce a, takze omow wskazany utwor.

Najstarszym drukowanym polskim tekstem poetyckim jest "Bogurodzica" (otwiera "Statut polski" pochodzace z 1506 rok Jana Laskiego). Czas do niej

powstania w celu dzis budzi zywe dysputy badaczy; jak pozwalaja sadzic najnowsze okreslenia jezykoznawcze, narodziny tekstu zwiazane sa

pochodzace z poczatkami panowania Wladyslawa Jagielly, a wiec pochodzace z wiekiem XIV.

Wzorowana wydaje sie na hymnach grecko a mianowicie bizantyjskich, jak swiadczy metrow. in. juz sam wyraz Bogurodzica, bedacy prawdziwym

tlumaczeniem greckiego Theotokos. Najstarsza czesc piesni sklada sie z dwoch zwrotek. Pierwsza skierowana jest bezposrednio do Mateczki Boskiej

pochodzace z prosba o wstawiennictwo obok Syna, zeby zechcial wysluchac ludzkich prosb. Druga zwrotka, skierowana wydaje sie do Syna Bozego,

wlacza blagania o "zbozny pobyt" na ziemi a, takze "rajski przebyt" po smierci. Piesn wydaje sie zrodlem informacji o slownictwie i postaciach

gramatycznych owczesnej polszczyzny. Nieopodal slowa "Bogurodzica" wystepuja pozostale archaizmy jezykowe, np. dziela (dla), bozyc (syn Bozy),

zbozny (dostatni), slawiena (slawiona), zwolena (wybrana), jaz (ktora), jegoz (o co). Odmiennie tez wygladala 2 osoba liczby pojedynczej trybu

rozkazujacego - zyszczy, spusci, raczy. Roznice przy glosowni ukazuja wyrazy slawiena (dzis slawiona) i krzciciel (dzis chrzciciel). Wolacz deklinacji

zenskiej zrownowazony byl mianownikowi, np. Bogurodzica, dziewica, Maryja (dzis powiedzielibysmy - Bogurodzico, dziewico, Maryjo).

Rymy zewnetrzne i wewnetrzne, budowa trojdzielne - wszelkie trzy wersy to zamknieta mysl (oddzielna). Autor probowal sie zblizyc do sylabizmu.

Archaizmy: szyk przestawny wyrazow w zdaniu, archaizmy fleksyjne, fonetyczne.

Aczkolwiek Bogurodzica dysponuje charakter piesni religijnej, predko wyszla oprocz mury Kosciola i stala sie jak gdyby hymnem narodowym. Jakim

sposobem twierdza owczesne swiadectwa, spiewalo ja rycerstwo polskie pod spodem Grunwaldem a, takze pod Warna (kronika Jana Dlugosza).

Jednoczesnie stanowila wciaz nieodlaczna czesc wazniejszych uroczystosci koscielnych.

“Geograf bawarski―

IX w. a mianowicie spis nazw polskich plemion

“Dagome index―

X przy. - najdawniejszy polski dokument, Mieszko Jak i rowniez oddaje panstwo pod kuratele papiezowi, kategorii geograficzne

“Kronika Theimara―

X-XI w. a mianowicie nazwy plemion (Slazanie), kategorii rzek (Odra, Bobr) a, takze nazwy miast (Krosno)

“Bulla Gnieznienska―

XII w. a mianowicie rejestr dobr koscielnych, “Zlota Bulla jezyka polskiego―  zawiera 410 nazw lokalnych

“Ksiega Henrykowska―

XIII przy. - w pierwszej kolejnosci polskie przekonanie: “Dac ac ja pobrucze a ty poczywaj―

Kazania Swietokrzyskie

XIV w. a mianowicie autor-kaznodzieja staral sie nadac swoim kazaniom artystyczna postac, utrzymane znajduja sie w tonie podnioslym, adresatem tych

kazan sa wyksztalceni ludzie

“Kazania Gnieznienskie―

XV w. a mianowicie 103 kazania lacinskie, dziesiec polskich, zabytek troj jezyczny: niemiecki, lacinski, polski

“Bogurodzica―

pierwszy przekaz napisany po polsku posiadajacy charakter religijny

“Psalterz Florianski―

najstarszy zatrzymany przeklad Psalmow Dawida, wlacza tekst psalmow w trzech jezykach: lacinskim, polskim a, takze niemieckim, psalterze pelnia przy

sredniowieczu opcje modlitewnika

“Psalterz Pulawski―

XV w. a mianowicie modlitewnik zawierajacy komentarz w celu kazdego psalmu

“Apokryty―

prezentuja zywoty swietych

“Roty sadowe―

formuly przysiag sadowych

“Biblia Szaroszpatacka―

1 i jedyny polski przeklad Biblii

25. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce dla osob fizycznych i pierwotnego odbicie przy literaturze.

1-wsza. 1IDEAL SWIETEGO ASCETY

•„Legenda o sw. Aleksym―; Aleksy pochodzil pochodzace z zamoznej bliskich, wiodl dostatnie zycie. Jak czlowiek pelnoletni skazal sie

dobrowolnie pod ponizenie a, takze cierpienie, umartwiajac swe cialo i demona. Nagroda zbyt jego nieszczescia stalo sie szybkie wziecie duszy do

Nieba.

•„Swiety Szymon Slupnik― Stanislawa Grochowiaka. Wiersz opowiada o ludziach epoki sredniowiecza a, takze ich stanowisku do wiary. Bunt

pisarza przeciw ciemnocie owczesnie panujacej, oraz dazeniu do samozaglady.

•Slupnicy a mianowicie ascetyczni wschodni pustelnicy spedzajacy zycie pod slupach, kolumnach swietych poganskich (Szymon a, takze Daniel

Slupnik z Konstantynopola)

•Swiety Franciszek - przy Asyzu wlozyl na fallusa zakon franciszkanow. Rozdal wlasny majatek. Wedrowal po panstwa wyglaszajac kazania, ktore

nawolywaly do namietnosci do blizniego.

•zyje przy ubostwie

•przyjmuje pogarde a, takze cierpienie pochodzace z pokora

•ucieka od slawy, rozglosu

•modli sie w celu Boga

•umartwia swoja dusze i cialo

•anonimowosc

•pokora

1. 2IDEAL RYCERZA

•„Piesn o Rolandzie― - anonimowe dzielo francuskie. Nalezy do bliskich eposow laczacych trzy kluczowe elementy: narodowy, bohaterski a,

takze legendarny. Zalicza sie do grupy poematow epickich noszacych francuskie miano „chansons de geste―(piesni historyczne)

•cykl rycerzy okraglego stolu skupionych naokolo legendarnego mistrza Artura

•cykl karlow Nibelungow (Niemcy)

•„Piesn o Cydzie― (Hiszpania)

•„Piesn o wyprawie Igora― (Rosja)

Roland rycerz i wasal Karola Ogromnego ginie przy obronie wiary w batalii z poganskimi saracenami. Roland to junak idealny- skupia w sobie

szlachetnosc a, takze odwage, do szalenstwa. Za kazdym razem postepuje przy zgodzie pochodzace z kodeksem rycerskim. Bezgranicznie oddany

„slodkiej Francji― i wierny damie swojego serca. Jak rycerz epoki feudalnej niezmiernie oddany swemu wasalowi-Karolowi Wielkiemu. Wzorowy

chrzescijanin, prawdziwy druh, wierny do oporu Oliwierowi.

•bogobojny

•odwazny

•zawsze dotrzymywac wyrazenia

•dbac o honor a, takze slawe

•patriota

•uwielbienie Boga i poswiecenie dla defensywy wiary

•wzorzec dydaktyczny

•zyskiwal wladze, stawal sie wartym szacunku

•propagowal postawe dogodna kosciolowi

•kosciol akceptowal rycerzy, bowiem przy nich upatrywal szerzenie chrzescijanstwa

Ideal zacnego wladcy

•postac Boleslawa Krzywoustego w swietle „Kroniki Galla Anonima―. Autor slawi mistrza jako wzorowego chrzescijanina, meznego rycerza,

sprawiedliwego i trafnego monarche, oddanego idei ksztaltowania panstwa. Wskazuje go „Boleslawem, ktory odrzucic spi―. Podlug Boleslaw

powstal sie przy sposob cudowny, dzieki darom zlozonym poprzez ojca Wladyslawa Hermana, swietemu Idziemu.

•postac Karola Ogromnego, wladcy was Frankow- „Zycie Karola Wielkiego― autorstwa Eincharda. Tworca Cesarstwa Karolinskiego uwazany za

najwybitniejszego wladce wczesnego sredniowiecza. Einchard byl dworzaninem i biografem, znal mistrza od pociechy. Karol wysoki byl obronca wiary

chrzescijanskiej, wladca bystrym, dobrym, odwaznym i sprawiedliwym.

•troszczy sie o kraj i o poddanych

•dobry rycerz

•dobry chrzescijanin (milosierny)

•sprawiedliwy a, takze wyrozumialy

•bronil granic

•szybkosc podejmowania zawilych decyzji

•dobro ogolu przedklada nad dobro wlasne

Wzor kochanka

Wzor kochanka pozostal przedstawiony przy utworze Przebieg zdarzen Tristana a, takze Izoldy. Ponadto kierunku propagowana byla takze liryka milosna

zgodnie z regula, ze kazdy rycerz powinien miec dame swego serduszka. Trudno doszukac sie przy tych utworach rzeczywistych wrazen i mysli poetow,

znajduja sie one poniekad wyrazem tesknoty do namietnosci absolutnej a, takze doskonalej. Podmiot uczuc w kazdej sytuacji byl wyidealizowany a spis

uczuc rycerza - calkiem stereotypowy. Utwory bardzo konwencjonalne.

- Przebieg zdarzen Tristana a, takze Izoldy a mianowicie opowiesc o wielkiej, tragicznej milosci a mianowicie akcja podporzadkowana jest przeznaczeniu.

Przyczyny wykreowania takich wzorcow osobowych

•kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie zyczac sobie zostac ascetami czesto oddawali swoj mienie kosciolowi)

•zycie doczesne wydaje sie chwilowym, tresciwym etapem zycia ducha

•upokorzenie szlo przy parze ze zbawieniem

26. Na wybranych przykladach objasnij funkcje motywu smierci przy literaturze sredniowiecza.

Kosciol rozmyslnie sklanial osob do rozumowania o smierci, co potwierdza popularne wtenczas powiedzenie "Memento mori". Smierc nalezala w celu

tzw. kwestii ostatecznych w poblizu sadu ostatecznego, piekla a, takze nieba. Zwiazek wyznaniowy roznicowal smierc czlowieka grzesznego i cnotliwego.

Pierwsza miala byc przykra, druga stanowila zwykla nieodzownosc, ktorej niepokoic sie nie nalezalo. Wazne bylo nalezyte formowanie sie pod spotkanie

ze smiercia. Mialy temu poslugiwac: zycie przy cnocie, spowiedz, rachunek sumienia, pojednanie pochodzace z ludzmi a, takze swiatem. Przyklady

motywow smierci w literaturze:

•"Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Smiercia",

•"Skarga umierajacego",

•cykl drzeworytow niemieckiego artysty Hansa Holbeina Mlodszego z pocz. XV przy. przedstawiajacy rozmaite wizerunki smierci.

Wizerunek Zgonu w "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Smiercia" jest koszmarny: chuda, bezbarwna, zolte oczy i cialo, bez ukonczenia nosa a, takze warg,

zgrzytajaca zebami, pochodzace z kosa przy reku i tym podobne. Mowi jej osoba, ze wezmie ze soba kazdego z nas, ale najpierw grzesznikow, ksiezy

zyjacych przy dostatku a, takze rozkoszy, rozpustne kobiety, sedziow niesprawiedliwych, pijakow. Wynika dlatego, ze wykladzinom czlowiek minie przez

los skromniej, tym jego zgromadzenie ze Smiercia bedzie skromniej przykre.

dwudziestu siedmiu. Porownaj kroje Matki Boskiej w dwoch arcydzielach sredniowiecznej liryki religijnej w „Bogurodzicy― i „Lamencie

swietokrzyskim―.

Przy „Bogurodzicy― oryginal Jezusa poteznieje jako blogoslawiona, wybrana, wywyzszona kobieta, jednakze jednoczesnie krewna ludziom. Jest ich

oredowniczka, posredniczy pomiedzy Bogiem zas ludzmi

1-wsza zwrotka wydaje sie apostrofa w celu Matki Boskiej i wlacza w sobie wiele okreslen skierowanych pod spodem jej adresem. „Bogurodzica,

Bogiem slawiena.. ― czyli uwielbiana przez Boga, wybrana Pierwowzor syna Bozego.

W pozostalej zwrotce wierni zanosza w celu niej prosby co potwierdza modlitewny charakter wiersza. Znajdujemy w pani a prosby wszechstronne: o

wysluchanie modlitwy, o natchnienie mysli.

Z kolei przy „Lamencie swietokrzyskim― czyli „Zale Matki Boskiej pod krzyzem― ukazuja 2-ie postacie Mateczki Boskiej a, takze jej syna. Osoba

mowiaca w artykule jest Pierwowzor Jezusa. Jawi sie naszej firmie jako odmiane cierpiaca, zalaca sie ponad soba a, takze swoim synem. Oplakuje swe

dziecko, potrzebuje z zanim dzielic cierpienie i jemu sluzyc. Jednakze pod krzyzem jest bezsilna i czyni gorzkie wyrzuty Aniolowi Gabrielowi:

„O Aniele Gabriele,

Gdzie jest to siano twe uroczystosci weselne

Co zes mi w celu obiecywal, wylacznie bano mnostwo..: ―

W tym utworze to wlasnie Pierwowzor Boska wypowiada dwudziestozwrotkowy przekaz, prosi osob o uzalenie sie ponad nia, polemizuje z Aniolem

Gabrielem nawiazujac do zwiastowania. Kieruje w celu ludzi wyrazenia:

-„Ciezka firmowa chwila, krwawa godzina―

-„A ja kompletna smutku a, takze zalosci―

Posiadamy mozliwosc zauwazyc, iz autor dostrzegl w Matce Boskiej glownie cechy ludzkie chwile slabosci i sprzeciw wobec zdarzen w ktorych

uczestniczyla. Maria wydaje sie matka a, takze to cierpiaca. Wlasnie bol jest podstawowym problemem utworu. Marie tym wiecej boli zniewazenie syna,

albowiem jest mezczyzna jej jedynym dzieckiem. Ukazuje losy swojego wlasnego syna od czasu biczowania poprzez nakladanie cierniowej korony, bicie

go poprzez zydow po przybyciu w celu krzyza. Caly czas wspolcierpi pochodzace z nim.

„Synku mily a, takze wybrany

Rozdziel z matka swoja rany. ―

Stara sie myslec w podobny sposob on, odczuwac. Wie, iz to w tej chwili ostatnie chwile zycia Chrystusa

28. Wymien i omow najwazniejsze gatunki liryczne naszego renesansu.

•fraszka

Z wloskiego slowa “frasca― co oznacza ped. Od frasche co oznacza bagatela, drobnostka. Jest to krotki kawalek poetycki bedacy odmiana

epigramatu, najczesciej humorystyczny i pod blahy idea, dotyczy pewnego zdarzenia albo osoby, o charakterze anegdotycznym, zamkniety wyrazista

puenta stanowiaca wyostrzenie mysli lub konkluzje. Nazwe wprowadzil Kochanowski w czasie renesansu. Wiersz zartobliwy renesansowa miala

charakter glownie sytuacyjny, wspolczesna posluguje sie chetnie kontrastem form jezykowych.

•figlik

Jest to utwor osmiowierszowy o charakterze epigramatycznym, o tresci glownie obyczajowej, podajacy czesto anegdote bez puenty, dla samego

zdarzenia. Tego rodzaju tytul nadal Mikolaj Rej swoim wierszom, stanowiacym czesc “Zwierzynca―.

•piesn

Jest to klasa liryczny, ktorego pochodzenie wyprowadza sie ze starozytnej piesni obrzedowych, spiewanych przy akompaniamencie muzyki. Piosenka

cechuje uproszczenie budowy, prosta skladnia, kontrakt stroficzny, wystepowanie refrenow a, takze paraleizmow (powtorzenie jakiegos szczegolu lub

reguly budowy). Rys piesni wynika z do niej zwiazkow pochodzace z muzyka; udostepnia uksztaltowanie melodii. Do tradycji piesni Horacego nawiazal

Kochanowski. Obok najczesciej uprawianej piesni jako wiersza lirycznego, niejednokrotnie o tematyce milosnej, wyksztalcily sie rozne do niej odmiany,

zwiazane z rama sytuacyjna (powitalna, pozegnalna, pochwalna, biesiadna). Sa piesni chodliwe - ludowe, zolnierskie, powstancze, legionowe.

•tren

Od greckiego slowa “threnos― czyli lament, piesn zalobna, oplakiwanie. Jest to utwor poetycki o tonie elegijnym a, takze charakterze zalobnym,

poswiecony wspomnieniu osoby zmarlej, rozpamietywanie do niej zalet a, takze uczynkow. Rodzaj ten uksztaltowano w antyku, a w celu poezji polskiej

wprowadzil na niego Kochanowski.

•traktat

Rozprawa duzych rozmiarow podejmujaca podstawowe zmartwienia danej sfery wiedzy. Wystepuje czesto przy tytulach zadan filozoficznych.

•kazanie, homilia

Przemowienie o dziedziny religijnej, wyglaszane podczas nabozenstwa, objasniajace napisy religijne a, takze zawierajace pouczenie moralne. Kazania

sredniowieczne wprowadzaly realia zycia codziennego w celu ilustrowania nauk moralnych. W okresie reformacji zespoly kazan przybraly charakter

utworow literackich nie w kazdym przypadku pelniace procedury uzytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawily idealy heroizmu i

patriotyzmu wzorom zycia ziemianstwa.

•sielanka

Jest to klasa poetycki wywodzacy sie pochodzace z antycznej Tunezji (idylla Teokryta), obejmujacy utwory utrzymane przy pogodnym tonie.

Opowiadaja one o istnieniu pasterzy albo wiesniakow. Rodzaj ten przy starozytnym Rzymie rozwinal Wergiliusz. Znany byl rowniez w czasach

nowozytnych a, takze oznaczal wtenczas wierszowany kawalek o formie monologu wlozonego w usta istot literackiej z reguly pasterza, pochodzace z

przewazajacym udzialem elementow dialogowych i opisowych. Do tekstow polskiej tenze gatunek wprowadzil Kochanowski. Nieopodal sielanki

narracyjne wystepowal takze sielanka dialogowa, sielanka udramatyzowana. Tematyka pochodzace z zycia pasterskiego lub wiejskiego przedstawiana

byla w rodzaj realistyczny albo konwencjonalny (sielanka konwencjonalna). Dla sielanki staropolskiej charakterystyczna byla dwuplaszczyznowosc,

polegajaca na wystepowaniu podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. Przy sielance wyrazala sie utesknienie za zyciem natury a,

takze niecheci w celu miasta, charakterystyce to w celu kultury dworskiej z stosownym jej pragnieniem zwrotu w celu ludowosci.

•nowela

Od wloskiego slowa “novella― co oznacza nowosc. Jest to tresciwy utwor epicki, ktory przejawia zwiezlosc formy (wyrazny pozycja kulminacyjny,

puenta), ograniczenie cyfry postaci, przedlozenie tylko jednego watku, skoncentrowanie sie pod jednym wylacznie problemie, pewien punkt widzenia.

Uksztaltowala sie ona we Wloszech przy renesansie. Zostala srodkiem powtykania do tekstow srodowiska mieszczanskiego z tej zyciem dziennym i

osobami, problematyka obyczajowa i psychologiczna, co otwarcie odroznialo tenze gatunek od epiki wierszowanej.

29. Omow temat: mieszkaniec i panstwo, na przykladzie dwoch wybranych tekstow pochodzace z literatury odrodzenia i baroku.

Pojecie patriotyzmu w sredniowieczu laczylo sie z forma rycerza walczacego za ojczyzne. Tworcy renesansu stworzyli oryginalne pojecie patriotyzmu.

Jest to sluzba ogolowi „jak kto moze―. W literaturze tego czasu znajdujemy pochwale chwalebnej smierci za ojczyzne ( W sokalskie mogily ) a, takze

nawolywanie w celu walki przy obronie zagrozonego kraju ( Piesn o spustoszeniu Podola ). Wieksza ilosc jest aczkolwiek glosow przemawiajacych, ze o

ojczyzne powinno sie sie troszczyc codziennie, prostowac niesprawiedliwe ustawy, krytykowac urzednikow i poslow. Pisza na temat M. Rej w „Krotkiej

rozprawie... ―, J. Kochanowski w „Piesni o spustoszeniu Podola― a, takze „Odprawie poslow greckich―, ks. P. Skarga w „Kazaniach

sejmowych―. To pojecie patriotyzmu, z ktorym wiaze sie wytykanie wad, krytykowanie, nawolywanie w celu poprawy, postepuje we kazdego z

nastepnych epokach literackich a, takze jest zwiazane z zajeciami pisarzy mnostwo pokolen. Najpelniejszy portret zacnego obywatela stworzyl J.

Kochanowski w postaci Antenora z „Odprawy poslow greckich―. Jest to czlek, ktory bycie czlowiekiem uczciwym, sprawiedliwosc a, takze dobro

ojczyzny stawia ponad wlasnpe, osobiste sprawy. Widzac zlo, pietnuje je odwaznie i ofiaruje sposoby naprawy, nie liczac sie pochodzace z przykrymi w

celu niego konsekwencjami. Odrzuca chociazby przyjazn a, takze uznanie zwierzchnikow. Nie chce im przypodobac, odwaznie ujawnia prawde chociazby

ta przykra. Troska o losy ojczyzny i obywateli jest w celu niego naczelna wartoscia. Poswieca dla pani a wszystko, chociazby osobiste ambicje i wlasne

dobro. Potencjalow dodaje jemu przekonanie o slusznosci takiego postepowania a, takze mysl, iz zasluguje sobie nim na stale imie.

30. Przedstaw wzorzec szlachcica-ziemianina przy przekazie Metrow. Reja a, takze J. Kochanowskiego.

M. Rej w dialogu „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem zas Plebanem" krytykuje stosunki miedzyludzkie. Wstep zacheca

czytelnika w celu refleksji. Autor zarzuca duchowienstwu pyche, nierobstwo, chciwosc, zaniedbywanie obowiazkow, odrzucic odprawianie porannych

mszy a, takze czynienie jarmarkow z odpustow. Ukazuje szlachcica rozrzutnego, dazacego do potegi, glupiego. Szlachta nie interesuje sie sprawami

chlopa. Rej godzi w ciemnote, zacofa-nie postaci chlopskiego. Jest jednak przeciwny panszczyznie. Ludnosc okresla a mianowicie „Ksiadz pana wini,

mezczyzna ksiedza, zas nam zwyklym zewszad nedza".

"Zywot jednostki poczciwego" nie jawi sie byc samodzielnym utworem. Stanowi czesc "Zwierciadla". Przy "Zywocie jednostki poczciwego" Rej zawarl swe

rozwazania o zyciu szlachcica od urodzenia az do smierci. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem dzieci szlacheckich, nad pozniejszymi

obowiazkami doroslego szlachcica i jego staroscia. Mowiac o edukacji, lekcewazyl wartosc przedmiotow szkolnych, w stylu gramatyka, logistyka,

arytmetyka, retoryka, astronomia i tym podobne.

Bardziej od nauki Rej ceni porzadne wychowanie, kompetencji praktyczne i rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze taniec i spiew). Ceni

sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage. Przez prawdziwe szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne los, odrzuca zas

dziedziczenie po przodkach podpisow szlacheckich wyjawszy wlasnych zaslug. Za wielka wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca czesto jednostki

na manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany pod zadnym pozorem i robocie na wioski, totez uwaznie opisywal lekcje ziemianina przy roznych porach roku, przynoszace wiele

pozytku, a takze dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac naokolo domu sady owocowe a, takze ogrody warzywne, by niczego przez calkowity rok odrzucic

zabraklo bliskim gospodarza. Na temat ogromnym zamilowaniu autora w celu pracy pod wsi swiadcza liczne zdrobnienia nazw owocow i warzyw oraz

pozostalych plodow rolniczych: wineczko, ogoreczki, orzeszki, sliweczki itp.

Zima Rej radzi odpoczywac przy milym towarzystwie przyjaciol a, takze rodziny, wskazuje zabawy, polowania, lowienie ryb, co przynosi zysk i daje

przyjemnosc. Dbajacy o fortune pisarz wskazuje w wolnym, zimowym terminie zajac sie handlem zbozem, kupowac gryzie taniej a, takze sprzedawac

drozej w pozostalych okolicach.

Stosunek Reja w celu spraw publicznych oraz ekipy ojczyznie byl specyficzny. Aczkolwiek cenil wartosc sluzby wojskowej w zyciu mlodego szlachcica, to

upatrywal w niniejszym glownie ksztaltowanie jego zakresu, a odrzucic sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych odrzucic ceniac

pierwotnego zbytnio. Najlepszej cenil urzad posla ziemskiego, ale wylacznie dlatego, iz moze mezczyzna pilnowac przywilejow szlacheckich.

Wzor szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest pozbawiony wad, poniewaz oprocz informacji praktycznej przedstawiciel tego duzego

stanu spolecznego powinien miec tez gruntowne wyksztalcenie. Nie zaakceptowac wzbudza takze sympatii wspolzycie szlachcica w celu obowiazku

sluzenia ojczyznie.

J. Kochanowski przy „Piesni XIX" („Piesn o dobrej slawie") zaznacza, iz Bog odroznil ludzi od zwierzat, zapewniajac im mozg i mowe, Dlatego tez,

kazdy winien poslugiwac krajowi za posrednictwem swe talenty (stoicyzm). Kto ma prezent wypowiadania sie, powinien pouczac innych. Kto jest mezny -

zmagac sie w obronie wiary a, takze ojczyzny. Wyzsza wartosc dysponuje oddanie zycia za slawe, niz smierc w zapomnieniu. „Piesn XII" ujmuje cnote

jako dobro najwyzsze obywatela. Apel batalii, wy-zbycia sie egoizmu, Kochanowski skierowal przy „Piesni o spustoszeniu Podola", po klesce Polski

pochodzace z Turcja. Okresla postawe Naszego rodaka - „przed szkoda, a, takze po krzywdzie glupi". We fraszce „O kaznodziei" krytykuje oblude

duchowienstwa, ktore glosi idealy, wylacznie z powodu zarobku. Ksieza odrzucic chca zyc wedlug przykazan. Pijanstwo, tendencja do biesiad, atakuje

kawalek „O doktorze Hiszpanie". Model zycia renesansowego humanisty przedstawia fraszka „Do gor a, takze la-sow". Podmiot wspomina jazdy

(Francja, Rfn, Wlochy) i zycie zaka, rycerza, dworzanina i ksiedza. Czlowiek powinien korzystac pochodzace z chwili. „O zywocie ludzkim" stwierdza,

iz dobra ziemskie sa przemijajace, poniewaz globem i czlowiekiem wlada Fortuna.

31. Przedstaw realia lokalne XVI stuleciu widoczne przy utworach J. Kochanowskiego.

“PIESN O SPUSTOSZENIU PODOLA―

Jest to V piesn. Ma jej osoba charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole lupia Tatarzy. Wskazuje ich zbojcami. Jednoczesnie

zacheca Polakow w celu walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem sie Polakow. Poddali sie oni niemal wyjawszy walki. Zwyciezyli ich

innowiercy, koczownicy, odrzucic godni Polakow. Wstydzi sie za nich, ze doprowadzili do takiej hanby. Jest oburzony obojetnoscia szlachty,

niedostatkiem zainteresowania, apatii, bezwolnoscia Polakow wobec psiaczkow tureckich. Oferuje im bitwe, by placili na wojsko, na orez, by walczyli.

Uwaza, iz nalezy opodatkowac szlachte a, takze zorganizowac stala doborowa armie. Kochanowski potrzebuje by wojowal caly narodowosc. Zada

patriotyzmu. O tej oburzeniu wykonuje ironiczne ukonczenie iz Kowalski jest glupi przed a, takze po krzywdzie. Mimo szkody nie pragna oni zreperowac

bledu. Nie zaakceptowac ucza sie na nich. Nie dbaja o ojczyzne, a o prywate. Nie zaakceptowac wyciagaja pochodzace z tragedii moralow. Nie potrafia

ustrzec sie przed podobna sytuacja nastepnie.

“ODPRAWA POSLOW GRECKICH―

Akcja tej tragedii rozgrywa sie w starozytnej Troi ale problem wydaje sie aktualny w czasach Kochanowskiego. Pytania bohaterow dramatu: czy oddac

Helene poslom i uratowac ojczyzne od wojny czy pozostawic ja w Troi wedlug zyczenia krolewicza, zas ojczyzne narazic na wojne. Staje sie to

wielozadaniowym problemem przedstawiania interesow prywatnych ponad kwestii kraju. Antenor (patriota, Iketaon (posel przekupny). Troja to alegoria

Polski, swiadczy na temat podobny przy Troi Kochanowskiego ustroj jak w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej, podobienstwo Rady Krolewskiej do

Sejmu i analogia w obradach tych postaci. Pouczenie lokalnych rzadzacych. Wladcy otrzymali wladze od Boga, a to pociaga zakonczone

odpowiedzialnosc. Maja dbac o swoich poddanych. Poddani zas musza umacniac panstwo umyslem, szlachetnoscia a, takze madroscia. Solidnosc i

potega panstwa jest zalezne od poszanowania prawa a, takze przez rzadzacych jak i poddanych.

“NA SOKOLSKIE MOGILY―

Jest to krotki kawalek o patriotycznym wyrazie. Przeslanie jego wydaje sie nastepujace: Nie istnieje nic ponad ojczyzne, czlek powinien chociazby z

rozkosza umierac zbyt nia.

32. Wymien a, takze omow motywy motywy biblijne i starozytne w tworczosci J. Kochanowskiego.

Widzimy obok Kochanowskiego poetycka realizacje slow greckiego poety Terencjusza: "Czlowiekiem jestem a, takze nic co ludzkie nie jawi sie byc mi

obce". Za Horacym powtarza "Carpe diem" (chwytaj dzien) a, takze wyraza fascynacje swiatem, rozkosz zycia a, takze podziw w celu urokow natury. We

fraszce "O doktorze Hiszpanie" charakteryzuje spontaniczne, nieomal hedonistyczne upojenie uczta dworska. W piesniach "Milo szalec, kiedy termin po

temu", "Chcemy stanowic sobie radzi" nawiazuje w celu pogladow Epikura, ktory zbyt najwieksze dobro uznal niedostatek cierpienia, przyjemnosc

duchowa a, takze intelektualna. Kochanowski wzywa wiec towarzyszy siedzacych przy biesiadnym stole w celu zabawy przy dzwiekach muzy, w

atmosferze tanca, dowcipu, radosci. Dowodzi tez, iz nawet w trakcie zabawy nalezy zachowac, naprawde ceniony poprzez Grekow, umiar. Od dawnych

przejmuje takze ideal wychowawczy i wiare w tworcze mozliwosci jednostki. Czestym powodem jego utworow jest cnota, ktora uznaje za najlepsza

wartosc a mianowicie "Piesn o cnocie". Formuluje refleksje o czlowieku we fraszkach "O zywocie ludzkim" (nawiazanie w celu koncepcji jednostki

wyrazanej poprzez Platona a mianowicie wylacznie pierwiastek duchowy obok czlowieka). Tez "Na zdrowie", "Na budynek w Czarnolesie", "Na lipe".

Sklania sie ku odrzuceniu wartosci materialnych i opowiada sie zbyt wartosciami wyzszymi. Z Antyku tez czerpie humanistyczne mniemanie o unikalnosci

jednostki obdarzonej talentem poetyckim. Jak Horacy uwaza poete za wybranca o nieomal boskiej dyspozycji tworzenia. Bodziec ten pojawia sie przy

piesni "Niezwyklym i odrzucic lada poslugi opatrzony". Mowi za Horacym, ze tej wiersze umozliwiaja mu slawe wsrod narodow europejskich. Nawiazuje

tez w celu mitologii, stosuje w praktyce bogow, tradycje. W piesni "O spustoszeniu Podola" pojawia sie "zelazny Mars", we fraszce "Do gor a, takze

lasow" a mianowicie Proteusz (bozek lesny), przy utworze "Do fraszek" a mianowicie nic Ariadny. "Na lipe", "Treny" a mianowicie sa nawiazanie do

greckiego epitafium. Przechowuje w nich pochwale cnot i wartosci zmarlego, ukazanie wielkosci poniesionej straty, zwrot zalu, pocieszeniu, pouczeniu, iz

nalezy zapanowac nad rozpacza. Takze "Piesni" maja rodowod antyczny. Przewaznie poeta nabiera do Horacego, lecz zamienia je, laczy rozne motywy

w jednym tekscie.

Watki do tragedii zaczerpnal Kochanowski z Antyku - przedstawil jeden pochodzace z epizodow wojny trojanskiej, aczkolwiek przedstawiony w owa

strone problem dotyczyl aktualnej sprawie. Pokazywal spor pomiedzy interesem jednostkowym a, takze ogolnym. W tym utworze latwo odnalezc urywki,

w ktorych liryk krytykuje wladcow oraz calkowite spoleczenstwo. Slowa krytyki znajduja sie wyrazem mocnej troski o losy prywatnej ojczyzny. Jednym

sposrod fragmentow adresowanych do wladcow jest wypowiedz choru: "Wy, ktorzy sprawa pospolita wladacie". Wladcy powinni zdawac sobie sprawe

pochodzace z odpowiedzialnosci ktora na nich spoczywa, maja sprawowac wladze nad calym narodem, stac na strazy prawa a, takze sprawiedliwosci.

Nie zaakceptowac wolno wykladzinom myslec o prywatnych interesach, powinni posiadac wylacznie na uwadze dobro ogolu. W swiezym fragmencie

naszej wypowiedzi choru umieszczone wydaje sie ostrzezenie, iz zle rzady nieodpowiedzialnych wladcow niejednokrotnie doprowadzaly do upadku

miast, co wiecej wielkich mocarstw. W utworze zawarte znajduja sie takze wyrazenia glebokiej dezaprobaty pod adresem mlodych osob (wypowiedziane

ustami posla Ulissesa). Zastali nazwani prozniakami, darmozjadami lubujacym sie w zbytku, z ktorych zaden nie nadaje sie pod obronce ojczyzny (mialo

to zachecic mlodzi rycerska w celu grozacej w tej chwili wojny przeciwko Moskwie). Kochanowski wprowadzil takze do tragedii pewne detale, ktore wbrew

umiejscowienia akcji w Troi nadaja do niej jednak polski koloryt (jest mowa o rotmistrzach, starostach; w czasie obrad Rady panuje typowy polski

balagan). Rozumuja przewodnia pelnego utworu wydaje sie stwierdzenie, iz panstwo ktorego obywatele rzadza sie prywata, a odrzucic miloscia ojczyzny

musi zginac.

33. Udowodnij roznorodnosc tematyczna piesni J. Kochanowskiego.

Piosenka jest rodzajem bardzo starym, siegajacym tekstow antyku, mocno zwiazanym pochodzace z muzyka a, takze poczatkowo wykonywanym wraz z

nia. Pierwszym tworca piesni a, takze wzorem w celu Jana pochodzace z Czarnolasu byl Horacy – nalezy pamietac, iz niektore piesni Kochanowskiego

znajduja sie przekladami rzymskiego poety. Znajduja sie one w wiekszosci powazne, pierwotnego tematyka wydaje sie zas bogata. Wystarczy

doprowadzic do realizacji przegladu roznorodnych rodzajow piesni. Sa posrod nich:

-towarzyskie ( odmiennie biesiadne ) np. „Milo szalec, podczas gdy czas po temu―

-piesni milosne Piosenka XXI

-piesni refleksyjne „Serce roscie zwazajac na te czasy―

-piesni patriotyczne „Piesn o spustoszeniu Podola―

-piesni bedace pochwala wsi „Piesn Swietojanska o Sobotce―

-piesni pochwalne

Problematyka piesni krazy wokol zadan takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia, cnota, mozg, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji, afirmacja swiata,

natury i zycia, milosci. Zapatrywania filozoficzne najczesciej stanowia dziedziny piesni refleksyjnych.

Przykladem piesni patriotycznej moze stac sie „Piesn o spustoszeniu Podola―, ktora wlacza skarge a, takze lament po klesce Polakow poniesionej w

trakcie napadu Tatarow na Podole, obrazy naszej kleski to: zrabowana ziemia i osoby ( kobiety i dzieci ) uprowadzone przez wroga. Poeta odwoluje sie w

celu tych, ktorzy czuja wciaz milosc w celu ojczyzny, zadajac zemsty, rozwagi w funkcjonowaniu, przygotowania zasobow dla wojsk, mysli o kraju zas nie

o prywacie. Piosenka konczy sie ostrzezeniem:

Cieszy mie tenze rym: „Polak madry po szkodzie―

Jednak jesli nie myle sie i pochodzace z tego nas zbodzie,

Oryginalna przypowiesc Kowalski sobie kupi,

Ze a, takze przed szkoda, i po szkodzie glupi.

Do piesni refleksyjnych posiadamy mozliwosc zaliczyc piesn pt. „Serce roscie zwazajac na te czasy! ―. Jest to poetycki akt renesansowej filozofii,

mniemanie o harmonii swiata, urodzie natury, zabawy, odpowiedniego punktu dla wszelakiego elementu: lasu, lodu, zboza, ptactwa, w koncu czlowieka o

prawym sumieniu. Zauwazamy przeciwstawienie osobnika radosnego, ktoremu zbyteczne nawet ucho i osoby, bo dysponuje czyste serduszko i tego

„kogo gryzie mol zakryty―.

Piesn XXV – „Czego chcesz od nas Panie za twoje hojne dary.. ― zalicza sie do piesni pochwalnych. Zawiera wspaniala, renesansowa wizje

swiata. To kosmos a, takze ziemia to dzielo boskie, pelne harmonii i uporzadkowania, czlowiek czuje sie dziedzicem Boga na calym swiecie, chwali dzielo

Boskie-od dalekiego kosmosu po zdzbla trawy ozdobione kropla rosy.

Tematyka piesni XXIV jest artysta, poeta, tej tworczosc a, takze niesmiertelnosc wynikajaca ze slawy. Nie po raz 1 o tym podsluchujemy, przeciez Horacy

w swych „Carminach― pisal „non omnis moriar― ( nie wszytek umre ) i „exegi monumentum― ( pomnik sobie stawiam trwalszy niz ze spizu

). Jestesmy swiadkami narodzin kultu artysty

34. Przedstaw rozmaite wsi przy literaturze naszego renesansu.

Jan Kochanowski „Piesn Swietojanska o Sobotce―

Obfity poemat skladajacy sie z dwunastu piesni o zyciu wioski. Tematem piesni sa obrzadki ludowe, zwiazane z w nocy swietojanska. Jest to proba

wytworzenia pierwszej polskiej sielanki. Liryk chwali los na wioski. Obraz wydaje sie wyidealizowany. Autor nie wspomina o klopotach i klopotach

codziennych, chociazby praca ukazana jest jak czynnosc sprawiajaca radosc. Zywot wiejskie jawi sie jak szczesliwa egzystencja pelna wartosci, gdzie

dojrzewa sie uczciwie, poboznie a, takze bezpiecznie. Praca na pozycji choc ciezka daje czlowiekowi stale a, takze pewne wikt, wysilek zas jest

procesem do dumy. Po robocie mozna wypoczac wesolo zapedzajac czas pod tancach a, takze spiewach. Czlek zyje pod wsi przy harmonii pochodzace

z przyroda. Dla Kochanowskiego egzystencja zwyklych chlopow godna wydaje sie podziwu, poniewaz to w istocie oni wskazuja zmeczonej zyciem

dworskim szlachcie jak odnalezc spokoj, porzadek i melodie w obcowaniu z natura.

Szymon Szymonowic

Sielanki Szymonowica to zestaw 20 utworow. Poeta robi afirmacji pogodnej, beztroskiej swiat, pisze o milosci a, takze staropolskich weselach

szlacheckich, Oraz mozliwosci natychmiastowego pocieszenia sie po odejsciu kochanki. Przedstawiony w sielankach obraz wioski polskiej poczatkow 17

wieku jest wynikiem obserwacji stosunkow tam panujacych. Nie unika autor zapisywania o ujemnych stronach zycia wiejskiego, o nierownosci spolecznej,

o negatywnych cechach czlowieczych charakterow, o polityce krolewskiej. Ten obraz mozna odczytac jako protest poety przeciwko niesprawiedliwosci

spolecznej, ktora w kazdej sytuacji dotyka najubozszych i w najwyzszym stopniu wykorzystywanych.

WOM:

Okresowi renesansu charakteryzujacemu sie poczuciem zachwycajaca i harmonii towarzyszylo nieodmienne i zwykle przekonanie, iz stan ziemianski jest

stanem szczesliwym, zapewniajacym czlowiekowi prawdziwe powodzenie a, takze radosc. Radosci plynace pochodzace z zycia jednostki na wioski

mocno podkreslili w swojej tworczosci: Szymon Szymonowic, Mikolaj Rej i Jan Kochanowski.

Szymon Szymonowic a mianowicie byl znakomitym kontynuatorem sielanki antycznej, malujacej zycie nieskomplikowane i nieskomplikowane, wiedzione

przy obcowaniu przy z natura przez pasterzy, wiesniakow, rybakow, doswiadczajacych wrazen smutku, zalu, kochajacych a, takze opowiadajacych o

swojej namietnosci prosto pochodzace z serca, podsmiewajacych sie pochodzace z siebie a, takze swoich amorow. Sielanki tej ze wzgledu na tresc,

stopien zawartej w nich mitologizacji a, takze jezyk mozemy podzielic pod dwa rodzaje. Pierwszy holduje dworskie konwencje i wlacza utwory, ktore sa

albo przykladami, czy przerobkami idylli antycznej, albo tez zbiorem oryginalnych obrazkow z zycia wiejskiego, jednakze alegorycznych, pelnych

powiazan pochodzace z mitologia±, gdzie pod maska pasterzy a, takze pasterek hhg Szymonowic osob i sytuacja dworskie. Naturalnie obrazy

malowane w sielankach konwencjonalnych w ogole nie przypominaja prawdziwego zycia wsi. Ow wszystkie gwiazdy ekranu wystepuja pod spodem

mitologicznymi imionami: Dafnis, Licydas nie znajduja sie prawdziwe ale sztuczne a, takze zmyslone, jednakze prawdziwe bez watpliwosci sa odczucia,

szczescie a, takze nieszczescie przy milosci, ktorych doswiadcza niemalze kazdy, jak wiele i bohaterowie utworow Szymonowica. Wszystkim skromniej

lub w wyzszym stopniu dworskim sielankom przeciwstawiaja sie sielanki o tresci realistycznej, wyplywajace pochodzace z trafnej a, takze celnej

obserwacji i weryfikacje zycia, takiej jak "Kolacze" i "Zency". W nich to kresli prawdziwy obraz zycia wiejskiego, chociaz rozni± sie od siebie

tematycznie.

"Zency". Przy utworze tym poeta zrywa zupelnie pochodzace z konwencjonalnym, sielankowym obrazem-snem. Miejsce beztroskich pasterzy zajmuja

spracowane wiejskie kobiety, narzekajace pod swoj zycie. Uderzajacy wydaje sie realizm, pochodzace z ktorym liryk maluje tragedie ludu wiejskiego,

dzielem rak tego ludu wszakze wydaje sie przepych sluby i zasobne zycie przedstawione w "Kolaczach". "Zency" otwarcie zarysowuja spor miedzy

panskim dozorca a mianowicie Starosta, ktory to wystepuje w kazdej sytuacji z wiernym symbolem naszej wladzy a mianowicie nahajka±, zas chlopem

bezwzglednie pedzonym w celu roboty.

Zobaczymy wiec tu krytyczna weryfikacje zycia a, takze sytuacji chlopow.

Mikolaj Rej - byl nazywany ojcem polskiej tekstow. Jest mezczyzna autorem "Rozprawy miedzy trzema osobami: Panem, Wojtem zas Plebanem". Jest to

utwor o problematyce spolecznej, zaczyna sie rozmowa Pana z Wojtem. Pan krytykuje postepowanie ksiedza, ktory odrzucic odprawia nabozenstw

nalezycie. Takze nauki ksiedza sa najmniejsze, ale laje za to niejednokrotnie. Pan boi sie, czy czasem za sprawa tego postepowaniu ogol wraz z

ksiedzem nie odszukaja sie pod lewicy, to znaczy czy odrzucic zostane potepieni. Wojt wydaje sie oskarzony. Nie zaakceptowac atakuje wciaz ksiedza,

gada tylko o dziesiecinie, swiadczeniach w czasie koledy. Te przedmioty jednocza Wojta z Bogiem. Pan wciaz podejmuje krytyke. Mowi o odpustach,

ktore sa odpowiednio jarmarkami. Osobistosci znosza ksiedzu kury, wino, jaja, pija pod kosciolem, wrzeszcza, spiewaja, za co otrzymuja odpust. Teraz

zamyka sie w celu rozmowy Pleban, ktory w istocie nadszedl. Zaczyna krytykowac urzedy swieckie. Powiada, ze pod stu urzednikow, jeden wydaje sie

sprawiedliwy a, takze nieprzekupny. Sedziowie nie pragna odprawiac swych procesow, chyba ze za suplementarne swiadczenia. Rozne lapowki a, takze

daniny przypominaj zbiory mysliwego, na przyklad na przyklad sarna, zajac, kura, lis. Ksiadz krytykuje rowniez Sejm i tej bezowocne obrady, prywate

wyjawszy zabezpieczenia kwestii narodowych. Wojt sluchajac tego sporu zamyka sie a, takze przedstawia przygnebiajacy los chlopa. "Ksiadz Pana wini

Mezczyzna Ksiedza, zas nam zwyklym zewszad nedza". Okazuje sie, iz chlopa ciagna wszyscy: Urzednik, Wojt, Pleban. Trzeba oferowac im to gesi, to

kokosz. Pod spodem przymusem zrealizowac trzeba tloke, prace poboczna procz panszczyzny. Ksiadz odrzucic pozwala znowu zwozic zboza poki

odrzucic wybierze dziesieciny, wsrod lepszych kop snopkow. Zwozka takze jest trudna, bo a, takze Pan a, takze Ksiadz domagaja sie pierwszenstwa.

Chlop krytykuje postepowanie szlachty wobec faceta, podnoszenie czynszu, zwiekszanie panszczyzny. Mowi takze o stratach, jakie szlachta ponosi na

skutek zycia ponad stan. Zbytki powoduja niedostatek rozsadku a, takze nieuchronne zbankrtuowania. Chlop wydaje sie zadowolony ze swego losu. Jest

czlowiekiem uczciwym a, takze nie zal mu zywota. Ksiadz a, takze Pan odrzucic sa ukojeni. Pan karci Wojta zbyt zbytnia poufalosc i odwage. Utwor

wydaje sie obrazem swiat.

W "Zywocie czlowieka poczciwego" zawarl Rej wskazowki odnoszace sie do zycia szlachty na wioski, omawia tok calego do niej zycia. Przy mlodosci

wskazuje cwiczenia zwiazane z obyciem towarzyskim a, takze rzemioslem militarnym. Nauki odrzucic zaleca studiowac. Gramatyka trudzi umysl, zas

jezyka mozemy sie wyszkolic bez do niej znajomosci. Poczatkujacy szlachcic powinien posiadac zaledwie poczucie sprawiedliwosci, stalosci,

roztropnosci, umiarkowanie, milosierdzie, statecznosc a, takze zdolnosc swoich korzysci. Gdy mlody szlachcic dorosnie, powinien zajac sie

gospodarstwem a, takze ozenic. Stosunek malzenski powinno sie zawierac pochodzace z osoba rownego stanu a, takze majetnosci. W celu urzedow nie

nalezy pretendowac. W trakcie roku przewidzial rowniez Rej zajecia w celu mlodego niedoswiadczonego gospodarza: wiosna nalezy sadzic drzewa a,

takze krzewy w ogrodzie, szczepic galezie, obcinac, mszyce zbierac, krzaki okopac, przygotowac grzedy pochodzace z truskawkami i tym podobne.

Latem mozemy z takich przygotowanych wiosna krzewow a, takze drzewek posiadac owoce a, takze pozytek. Znajduja sie juz wtenczas jabluszka,

gruszeczki, sliweczki, ogoreczki, malineczki. W lecie gospodarstwo daje takze: maselko, serek, jajka swieze, znajduja sie tez kurki, jagniatka, ryby.

Wszystko w celu uzytku gospodarza. Nie nalezy tratowac pola chlopskiego, bo to wznieca nienawisc i osoby zle operuja. Zima ciagnie najwieksze

rozkosze. W borach polowania z przyjaciolmi, a takze lowienie ryb w przereblach, zastawianie sidel i potrzaskow na zwierzaki futerkowe. Na strychu

wszystko przygotowywane jest to biesiady. Caloroczne zapasy daja w koncu pozytek. Jednakze i zima nalezy kontrolowac gospodarstwa. Wybrac sie na

targ tez mozemy z towarami, albo takze u handlarza sie pobawic i baranow i cielat kupiwszy tanio sprzedac, przy innej rejonie drozej. Zobaczymy, ze Rej

dba o wygode szlachcica. Nie trudni sie juz caloscia gospodarki narodowej, wobec chlopow zachowuje humanitarny stosunek, zas korzysci widzi dla

szlachty.

Jan Kochanowski takze podejmuje w swych utworach tematyke zycia pod wsi. Przy Czarnolesie istnieje wiele estetycznych tego typu utworow. "Na lipe"

to wiersz o bardzo popularny drzewie, umyslnie cenionym. Liryk zwraca obserwacje na to, ktore wartosci daje lipa. Miod, szept lici, cien, spiew ptakow.

Sa to wartosci, ktore drzewo pozyskuje czlowiekowi. "Przymow chlopska" a mianowicie utwor przy formie dialogu miedzy szlachcicem a wlodarzem.

Wlodarz odmowi dalszego picia z panem, bo leka sie, iz po pijanemu moze obrazic pana. Mezczyzna przypomina przeszlosc, kiedy obie strony mialy

wiecej powierzenia. Chlop takze o tym wspomina, ale czasy zmienily sie na tej niekorzysc. Jest to jeden pochodzace z utworow w ktorym poeta zahacza

problem spoleczny w Polsce. Zaprezentowanej sytuacji odrzucic aprobuje. "Pien swietojanska o sobotce" a mianowicie sklada sie ze wstepu i dwunastu

piesni spiewanych przez panny. Jest to kawalek oparty pod tradycjach uroczystosci poganskich w kierunku czci Kupaly. Daje liryk w ten sposob wyraz

swojemu podziwowi dla obyczajow ludowych. Chwali wies a, takze zycie wsiowe. W utworze rozbrzmiewaja nuty radosci. Jest mowa o milosci, tancu i

spiewie. Wydaje sie to zupelnie ewidentne, jezeli wezmiemy pod obserwacje charakter prezentowanej uroczystosci. Piosenka panny pozostalej mowi o

tancu a, takze radosci. Przekonuje wszystkich w celu pojscia przy jej znaki. Ostatnia panna w pieni swej wlacza pochwale zycia wiejskiego. Chwali

wesolosc a, takze spokoj wioski. Chlop utrzymuje ze wlasnej pracy wlasnej osoby i rodzine, a zawod jego wydaje sie znacznie spokojniejszy i

bezpieczniejszy niz marynarza, zolnierza czy pisarza. Liczy nastepnie kazde przyjemnosci robocie, chwali wieczorne spiewy a, takze tance. Kawalek

nalezy traktowac jako artystyczne uroczystosci ludowe. Jest odbiciem radosci zycia w czasie swieta majacego swoje poganskie tradycje.

35. Udowodnij, ze ideologia epoki miala wplyw pod uksztaltowanie bohatera lirycznego przy poezji Jana Kochanowskiego.

Renesans charakteryzowal sie miedzy innymi wszechstronnymi zainteresowaniami,

poczuciem radosci istnienia oraz poszukiwaniami dlan odmian, czesto przy kulturze antyku i nieskazonych idealow przy Biblii. Na podstawie tych zrodel

powstaly wiecej niz jeden glowne prady epoki: humanizm i reformacja. Jan pochodzace z Czarnolasu byl wybitnym humanista i dlatego w tej poezji

znajdziemy echa ideologii epoki. Faktycznie juz we fraszce „Na lipe― podejmuje typowo renesansowy motyw pochwaly piekna a, takze

dobroczynnego wplywu przyrody pod ludzka psychike. Zawiera takze pochwale a, takze zachete w celu harmonijnego wspolzycia z natura. Natomiast we

fraszkach zartobliwych umiejetnie a, takze bez zawisci wysmiewa ulomnosci ludzkie udowadniajac poczucie humoru, zywosc umyslu obserwacji a, takze

umiejetnosc krytycznego spojrzenia godne humanisty.

Fraszki refleksyjne jak np. „O zywocie ludzkim― wyrazaja zadume nad zyciem, miejscem a, takze rola jednostki w swiecie, zastanawiaja ponad nim

samym zgodnie z duchem renesansu.

Piesni Jana Kochanowskiego powstaly glownie w okresie dworskim, ale takze podczas bytu w Czarnolesie. Poeta zawarl w nich swoje nieomal wszystkie

przemyslenia i z ich pomoca mozna sie wiele dowiedziec o samym autorze. Najwczesniejsza piesn „Hymn do Boga― jest piesnia pochwalna,

hymnem, w ktorym liryk wyslawia dobro Boga a, takze dziekuje Jemu za dzielo stworzenia globu oraz jednostki, a takze melodie miedzy nimi panujaca.

Jest to wyraz filozofii humanistycznej. Przy piesni „Serce roscie, zwazajac na te czasy... ― Kochanowski tworzy dwie postury charakterystyczne w

celu renesansu: stoicyzm i epikureizm i definitywnie dokonuje pierwotnego syntezy. Przenigdy najwazniejsze wydaje sie miec czyste sumienie, radzi, aby

uzytkowac z okazji do uciechy, ale racjonalnie i przy sposob umiarkowany. Wlasnie przy poczatkowej fazie humanizmu najglosniej zabrzmiala pochwala

ludzkiej, spolecznej aktywnosci, cnoty jako ceny samej przy sobie. Przy „Piesni o cnocie― liryk stara sie stworzyc swiadomosc czytelnika. Kluczem

wydaje sie tu wyraz „cnota― rozumiane jako sztuka uniezaleznienia sie od pokus i cierpien zwiazanych ze swiatem zewnetrznym, odrzucenie wrazen

niskich, glownie zazdrosci. Pielegnowanie w sobie cnoty wydaje sie obowiazkiem kazdego z nas, a najlepsza cnota wydaje sie sluzba ojczyznie.

Humanisci przywiazywali tez ogromna wage w celu slawy doczesnej i posmiertnej, istotny byl tez juz sam proces kreatywny. W „Piesni o rzetelnej

slawie― Kochanowski zwraca sie do nabywcow z apelem, aby starali sie oni pozostawic po sobie slawe i honor. Problematyke sztuki porusza takze w

piesni „Niezwyklym a, takze nielada poslugi opatrzony... ―, zajmuje sie tworczoscia ale i samym artysta, ktory to z racji pod posiadany dar jest

jednostka wybitna. Wizja lotu ponad roznymi krajami jest wyrazem przekonania podmiotu lirycznego na temat, ze tej dziela beda tez znakomite nie tylko

rodakom, ale i w oddali poza granicami jego ojczyzny. Kochanowski nawiazuje tez w celu antyku. Slowa z piesni „Milo szalec, kiedy termin po temu―

sa parafraza fragmentu piesni Horacego, ktory to brzmi „slodko jest szalec w nalezytym miejscu a, takze czasie―. Takze filozofia epikurejska i

stoicka w wymienionych wczesniej utworach zaczerpnieta zostala z antyku, podobnie takze horacjanskie „carpe diem―.

Przekonanie o niesmiertelnej slawie to takze tradycja antyczna ( topos exegi monumentum). Przy piesni panny XII mozemy odnalezc takze topos arkadii

– „Wsi spokojna, wioski wesola/ Ktory glos twej chwale zdola? ―

36. Opisz modele osobowe wykreowane przez literature renesansowa.

W wieku renesansu pisarstwo parenetyczna wciaz pozostala popularna. Nowa optymistyczna epoka propagowala nowe wzorce osobowe, idealy godne

nasladowania. M. Rej proponuje fason poczciwego ziemianina, poucza, ktore zycie powinien wiesc szlachcic ziemski, mistrz swojej majetnosci.

Wskazowki wlaczone sa przy „Zywocie jednostki poczciwego―, zas wzorowy ziemianin zyje bez nerwow dopatrujac dobytku, rozkoszujac sie darami

natury o wszelakiej porze rok, dbajac o harmonie, wypelnianie obowiazkow ale i takze rozrywke. Analogiczny model ziemianina pokazuje „Piesn

swietojanska o sobotce― co wiecej „Zency―

Odmienny wzor to idealny dworzanin. Wizerunek tego rodzaju proponuje Lukasz Gornicki przy dziele pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to:

czlek rycerski szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, dbaly o wytworne maniery a, takze znajomosc sztuki i muzy. Wsrod wzorcow proponowanych

poprzez literature renesansowa mozemy takze wyroznic: wzorzec patrioty, stawiajacego dobro ojczyzny ponad prywate, nie zalujacego jej swych dobr co

wiecej zycia. Tego rodzaju ideal stworzony jest przy patriotycznych piesniach Jana Kochanowskiego, dzielach Modrzewskiego i kazaniach ksiedza skargi,

a glownie literackim wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―. Pozostal wciaz jeden schemat – typ renesansowego

tworcy, humanisty. Taka jednostka odrzucic ogranicza sie do jakiejs dziedziny robienia, jest uniwersalna, oprocz umiejetnosci potrzebnych ma rozlegla

wiedze i zna jezyki obce. Takimi cechami odznaczali sie pod zadnym pozorem m. in. J. Kochanowski, A. Frycz – Modrzewski, M. Sep Szarzynski.

37. Wskaz ceny cenione poprzez czlowieka odrodzenia, odwolujac sie do znanych Ci utworow M. Reja i J. Kochanowskiego.

Przy „Zywocie jednostki poczciwego― proponowany przez Reja wzorzec to ideal szlachcica – ziemianina, dla ktorego najwyzsza wartosc stanowi

ceniona przez dawnych i humanistow cnota, pojmowana jako bycie czlowiekiem uczciwym, patriotyzm, los zgodne pochodzace z natura. Adekwatny

ozenek, zadania gospodarskie a, takze obywatelskie oznaczaja wartosc zycia czlowieka poczciwego. Z ogromnym kunsztem poetyckim i rozkosza

opisuje rej zajecia gospodarskie, prace pod roli a, takze w ogrodzie, uciech plynace pochodzace z zycia rodzinnego, patriotyczne a, takze obywatelskie

zadania szlachcica. „Zywot... ― kresli czlowieka jak bogatego ziemianina, ktory wydaje sie dobrym szefem, dba o swoja rodzine, z rozkosza korzysta

z dobrodziejstw przyrody, zacnego ojca a, takze troskliwego malzonka, a takze prawego obywatela. „Poczciwosc nie wynika jednak pochodzace z

dziedzicznego czy nadanego tytulu, nie jest oparta na weneckich przykazaniach moralnych i etycznych. Z kolei Jan Kochanowski we fraszkach chce

Bozego blogoslawienstwa. Wedlug faceta najwyzsza korzyscia jest cnota ( jak u stoikow) rozumiana jak czyste etyka, ludzka przyjaznosc i wiernosc

pozwalajaca dozyc spokojnej starosci. Wie, iz dobra doczesne ni umozliwiaja prawdziwego powodzenia i spokoju wiec przestrzega nieprzemijalnych,

ponadczasowych norm a, takze przykazan. Specjalne znaczenie przypisuje zdrowiu poswiecajac mu jedna z fraszek. Podmiot poetycki uznaje zdrowie za

jedna z zasadniczych wartosci, wzgledem ktorej pozostale dobra gubia swe przeslanie. Poeta we fraszce „Na lipe― chwali spokojne los w zgodzie z

natura i odrzucic szuka mnostwo do powodzenia.

Rozwazaniom odnosnie ludzkiego zycia i tej prawdziwych ceny w niektorych utworach kolegow poczucie przemijalnosci i „marnosci―. Wedlug

jednostki odrodzenia powinno sie zyc wedlug natura a, takze jej sprawami, pamietac, iz wszystko mija ale powinno sie przy tym afirmowac zycie a, takze

w pelni tu korzystac. Podlug stoikow powinno sie ze spokojem przyjmowac wahajace sie koleje losu i wyrobic spokoj wewnetrzny broniacy poprzednio

atakami fortuny.

38. Ustal, ktore pochodzace z problemow poruszanych w publicystyce A. Frycza Modrzewskiego znajduja sie nadal biezace.

Andrzej Frycz Modrzewski wydaje sie uznawany zbyt najwybitniejszego publicyste polskiego renesansu. Najwazniejszym tej dzielem wydaje sie wydany

przy 1551 r. traktat „O poprawie Rzeczypospolitej―. W ksiedze o obyczajach autor rozwaza o czlowieku, jego przyrodzie i o ustroju wspanialym

uszczesliwiajacym kazdego z obywateli panstwa. Zastanawia sie nad cnotami i atrybutami charakteru niesamowitego obywatela Rzeczypospolitej oraz

ponad obowiazkami moralnego i etycznego postepowania urzednikow panstwowych w stosunku do kazdego obywatela. Pojawia sie tu takze postulat

rownosci wszystkich obywateli wobec uprawnienia i ubolewanie, ze przy Rzeczypospolitej w celu roznych osob jest rozmaite prawo. Dla przykladu prawo

karania smiercia wydaje sie zroznicowane dla osob z roznorodnych warstw spolecznych, inne w celu szlachty a, takze inne w celu mieszczan. Mniemam

ze, tenze problem wydaje sie nadal istniejacy. Tak w tej chwili bylo a, takze jest, iz ludzie posiadajacy wplywy a, takze takze bogaci podlegaja nie zawsze

tym samym prawom co zwyczajny obywatel, ale zazwyczaj znajduja sie traktowani znacznie lzej, w ogromnej liczbie przypadkow moga sie chociazby

kupic. Czesto osoby na wysokich stanowiskach unikaja kary albo dochodzenie przy ich sprawie jest w znacznym stopniu przedluzone. Pozniejszym

problemem, ktory to porusza Modrzewski jest rola nauki a, takze wiedzy pod zadnym pozorem kazdego czlowieka i wspolzaleznosc moce panstwa a,

takze jego potencjalu intelektualnego. Autor uwaza, iz nalezy szerzyc i propagowac oswiate, aranzowac nowe uczelni i poprawic sytuacje finansowa

nauczycieli. Obecnie wynagrodzenia instruktorow sa skromne i wielu z fachowcow ucieka ze szkol lub zwyczajnie zmaga sie z bieda i jest zatrudnionych

nadal pochodzace z dobrej decyzji. Ostatnio przeprowadzana jest reforma ale jednakze wiele szkol, szczegolnie przy malych miasteczkach, zamknieto a,

takze dzieci wielokrotnie musza chodzic do takich odleglych znacznie kilometrow. Poza tym szkoly maja zazwyczaj nazbyt male zasoby finansowe na

progres pracowni a, takze zakup obslugi naukowych, czasami nawet pod utrzymanie. Przy ksiedze o wojnie jakkolwiek mowi, iz kazda walka powoduje

nieszczescia i tragedie zwyklych obywateli a odrzucic tych, ktorzy je wywoluja. Rowniez obecnie w wojnach gina niewinni ludzie albo zolnierze walczac w

interesie pozostalych.

39. Zaprezentuj problematyke patriotyczna w literaturze renesansu, odwolujac sie w celu tworczosci Modrzewskiego, Skargi, Kochanowskiego.

Dorobek autorow i poetow renesansowych obfituje w rozmaite ujecia odnoszace sie do spoleczenstwa a, takze panstwa. Humanisci propaguja postawe

patriotyczna.

Frycz – Modrzewski i tej traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― to wotum w sprawie ojczyzny. Autor zahacza sprawy panstwa w 5 dziedzinach:

-„O obyczajach―

-„O prawach―

-„O wojnie―

-„O kosciele―

-„O szkole―

Przy ksiedze Jak i rowniez "O obyczajach" sa zawarte analizowania nad struktura panstwa. Modrzewski twierdzi, iz: - kazdy mieszkaniec wydaje sie

obywatelem a, takze panstwo musi mu dac mozliwosc szczescie, a mianowicie o ceny czlowieka odrzucic decyduje urodzenie, - kazdy czlowiek powinien

byc prawnie przygotowany w celu pracy, zas ludzmi niezdolnymi do pani a powinno pilnowac panstwo, a mianowicie nalezy zalozyc urzedy nadzorujace

wszystkie sfery zycia (urzedy miar, urzad do zwalczania zebractwa.

Przy ksiedze II "O prawach" pisarz wraca do wymiaru kar zbyt zabojstwo. Owczesne prawo uzaleznialo je od pochodzenia spolecznego przestepcy

(szlachcic za zabojstwo chlopa placil niewielka grzywne, zas w sytuacji odwrotnej chlopisko byl karany smiercia). Autor proponowal zaplanowac nowy

kodeks prawny pochodzace z udzialem czlonkow wszystkich stanow.

W ksiedze III "O wojnie" autor przeciwstawia sie wszelkim konfliktom zbrojnym, zas najsurowiej potepia wojny zaborcze. Proponuje rozwiazywanie

konfliktow pod drodze dyplomatycznej (spotkania wrogich stron przy neutralnym rejonie, sankcje gospodarcze).

Modrzewski przekonuje, iz "zadne korzysci pochodzace z wojny odrzucic sa naprawde wielkie, aby mogly do niej szkodom dorownac". Ludzi

roztaczajacych wojny oznacza zbrodniarzami, Tatarami.

W ksiedze IV "O Kosciele" odrzuconej przez cenzure w polskim wydaniu przy 1551 r. Modrzewski ofiaruje: - utworzyc kosciol narodowy niezalezny od

Rzymu, a mianowicie wybieranie papieza przez kazde narody chrzescijanskie, - obsadzanie stanowisk arcypasterzow przez osob wyksztalconych a,

takze szlachetnych.

Przy ksiedze V "O szkole" autor przeciwstawia sie wydawaniu pieniedzy pod rzeczy zbyteczne, takie jak wspaniale domy i sute biesiady. Proponuje

zasoby finansowe przeznaczone pod ten cel wykorzystac przy inny praktyczniejszy i szlachetniejszy sposob, zas mianowicie pod dotowanie szkolnictwa

w czasach, gdzie nie docenia sie informacji i robocie nauczycieli ksztalcacych przyszle, gorace talenty polityczne i literackie. Modrzewski ofiaruje

przejecie pieczy nad szkolami przez panstwo, a uprawnienie do uczenia sie zapewnia wszystkim chlopcom niezaleznie od pochodzenia spolecznego. (Po

raz 1 prawo chodzenia dziewczat w celu szkoly ustanowiono w 1773 r. )

W swych kazaniach ks. Skarga porownuje wewnetrzne niesnaski w lonie Rzeczypospolitej w celu chorob. Dzieki temu pietnuje mezczyzna:

- niezyczliwosc ludzka w kierunku Rzeczypospolitej, innymi slowy brak namietnosci ojczyzny a, takze prywate, cechujace obywateli. Uczucie ojczyzny

wydaje sie podstawowym obowiazkiem kazdego obywatela i prawem Bozym. Ow dwie ceny (Bog a, takze ojczyzna) winowajca sie dobierac w jedna

calosc. Obywatele powinni porzucic dobro wlasne dla ratowania dobra lacznego, dla rzetelna ojczyzny nalezy poswiecic komplet: majatek, moce,

zdrowie, szczescie, a nawet los.

- niezgode wewnetrzna. Przy narodzie powinna stac sie zgoda, poniewaz laczy na niego jedna kult, jedna ojczyzna, jeden krol, te same uprawnienia i

swobody obywatelskie, te same sady, sejmy i trybunaly. Skarga wymienia grozne rezultaty, do jakich moga przyczynic sie niezgodni obywatele - pokazny

sejmowe, wojny domowe, zas w rezultacie upadek i zaglada panstwa. W nastepstwie sporow odpadna ziemie zjednoczone z Korona, jezyk a, takze

narod wymra, a obywatele stana sie miedzynarodowymi wloczegami. Jak przyczyny niezgody wymienia Skarga chciwosc, obzarstwo, pyche, zazdrosc,

oblude a, takze obmowe.

a mianowicie oslabienie potegi krolewskiej. Skarga byl zdecydowanym zwolennikiem mocnej wladzy krolewskiej, lecz przeciwnikiem monarchii

absolutnej, prowadzacej w celu tyranii a, takze despotyzmu. Postulowal przyznanie krolowi pelni potegi i ustanowienie jedynego zrodla prawa. Panstwem

powinien rzadzic krol, wspierany madra rada, zlozona pochodzace z przedstawicieli narodu. Jako pobudki istniejacego postaci rzeczy wymienia

nadmierna wolnosc szlachecka, nedzne funkcjonowanie sejmu oraz rozsypanie dochodow was i pustki w skarbie panstwa.

a mianowicie roznowierstwo a, takze herezje. Podlug Skargi, kult i kaplanstwo sa fundamentami panstwa a, takze jego potegi. Krolestwo lokalne od

szesciuset lat opiera sie na wierze Kosciola rzymskiego, a obecnie heretycy domagaja sie, zeby stara kult ustapila swiezej. Jednak heretycy nie znajduja

sie spojni, odrzucic tworza jednosci. A w celu Skargi zadne krolestwo nie powinna dlugo trwac, jezeli dysponuje wielu bogow. Warunkiem powodzenia

Rzeczypospolitej wydaje sie jednosc a, takze zgoda, jakiej podstawa wydaje sie wiara katolicka. Latwo wydaje sie naprawic niezgode u katolikow, ale

obok heretykow to niemozliwe, albowiem rozmaitosc wiar przeszkadza przy przyjazni miedzyludzkiej i poglebia niezgode. Heretycy dziela krolestwa i

gubia je. Tolerowanie wiec roznowiercow odbija sie ujemnie pod wszystkich domenach zycia, rowniez publicznego, oraz prywatnego. Heretycy nie

potrafia nawet chronic panstwa poprzednio poganami, gdyz rozdarte sprzecznosciami wyznaniowymi ludzie nie jest sprawne do wygrania wojny. Skarga

wzywa wiec krola w celu obrony wiary katolickiej, jak straznicy moralnosci i podstawy jednosci narodu, oraz w celu przywrocenia jednosci religijnej przy

narodzie. Wymaga odciecia roznowiercow od wszelakich urzedow a, takze pozbawienia pierwotnego ochrony prawniczej. Rownoczesnie podwaza

legalnosc a, takze znaczenie konfederacji warszawskiej.

a mianowicie niesprawiedliwe uprawnienie i niepraworzadnosc. Skarga stwierdza, iz wyjawszy praw sprawiedliwych nie ma prawdziwej wolnosci. Zbyt

prawa sprawiedliwe uwaza pisane, umieszczone pod tablicach Mojzeszowych, duchowne, ustalane przez Zwiazek wyznaniowy oraz krolewskie i

urzedowe, ustanowione w celu porzadku, sprawiedliwosci i karnosci. Za uprawnienia niesprawiedliwe uznaje m. in. prawo o mezobojstwie, konfederacje

warszawska (dotyczaca roznowiercow), odwlekanie egzekwowania wyrokow sadowych i zniesienie egzekucji wyrokow sadow duchownych (Skarga byl

zagorzalym katolikiem, przejawiajacym niemalze fanatyzm religijny). Skarga krytykuje sadownictwo za istniejacy w nim balagan (istnialo wtenczas wiele

sadow - ziemski, podkomorski, grodzki, miejski). Okresla takze pod problem przekupstwa. Domaga sie takze zniesienia norm ograniczajacych a, takze

naruszajacych przywileje Kosciola a, takze krola. Rownolegle walczy o usprawnienie sadownictwa i potegi wykonawczej a mianowicie np. szybkie

sadzenie a, takze bezwzgledne wykonywanie wyrokow.

a mianowicie upadek moralnosci i obyczajowosci. Skarga hhg wszelkie grzechy, swiadczace o upadku dotychczasowego porzadku. Wymienia wsrod nich

herezje, mezobojstwo, ucisk a, takze wyzysk chlopa, lichwiarstwo, skok dobr publicznych, krzywoprzysiestwo, niegospodarnosc, niemoralnosc a, takze

brak sprawiedliwosci w sadach.

Przyrownuje w koncu ojczyzne w celu matki, jakiej, skoro urodzila i wychowala dzieci, winne sa one szacunek i do tonacego okretu, ktory to wszyscy,

przy chwili zagrozenia, opuszczaja (nawiazanie do starozytnej retoryki Horacego).

Przy pomocy naszej oryginalnej retoryki pietnuje mezczyzna wady szlachty, podkresla mase problemow a, takze zjawisk, ktore maja miejsce w kraju i

proponuje naprawe istniejacego postaci rzeczy. Jednoczesnie przepowiada mezczyzna, iz rozplenienie sie tych chorob zaprowadzi do upadku

Rzeczypospolitej.

Jednym sposrod tworcow, w celu ktorego ojczyzna byla sprawa bardzo fundamentalna, byl Jan Kochanowski. Swoj stosunek w celu ojczyzny wyrazal

zarowno przy piesniach patriotycznych (Piesn V "O spustoszeniu Podola", XII "O cnocie" i XIX "O rzetelnej slawie"), oraz we fraszkach, w ktorych

krytykowal wady moralne i spoleczne narodu naszego. W Piesniach propaguje Kochanowski model obywatelskiej postawy, abdykacji z prywaty i

sumiennej pracy w celu dobra ojczyzny.

Jednak najbardziej istotnym utworem Kochanowskiego, odnoszacym sie do sprawie panujacej przy Rzeczypospolitej wydaje sie "Odprawa poslow

greckich". Kawalek, nawiazujacy tematycznie do okresow starozytnych, wyraza przeslanie w celu obywateli, mowiace, iz prywata i przekupstwo

doprowadzic potrafia jedynie w celu upadku Rzeczypospolitej. Wyraznie zanotowac mozna mnogie analogie w celu wydarzen politycznych tego czasu.

Priam wykazuje zaskakujace podobienstwo do mistrza Zygmunta Augusta, chwiejnego a, takze slabego. Wskazowka Krolewska obraduje na wzor

naszego Sejmu. Spostrzec mozna prywate, egoizm a, takze przekupstwo, ktore tak bardzo rozpanoszyly sie pod polskim dworze. Utwor swiadczy

ostrzezenie, iz nie przetrwa zadne panstwo, w ktory to interesy obywateli beda wetkniete ponad dobro ogolu.

Pozniejszym patriota, broniacym spraw Rzeczypospolitej jest Mikolaj Rej. Przy "Zywocie jednostki poczciwego" odnalezc mozna schemat prawego

obywatela. Lecz zasadniczym utworem, w ktorym Rej wyklada gnebiace na niego sprawy a, takze swoj niepokoj o spoleczny wizerunek panstwa jest

"Krotka rozprawa... ". W dziele tym Rej przedstawia wszelkie nieprawidlowosci, ktore dostrzega przy owczesnych stosunkach spolecznych. Glownie

podkresla wyzysk stanu chlopskiego, ponadto uwypukla prywate szlachty i kleru.

40. Scharakteryzuj tworczosc Metrow. Reja jak pisarza reformacji, odwolujac sie do znanych Ci utworow literackich.

Metrow. Rej od 1541 r. byl kalwinem, stad przy jego utworach mozna odnalezc postulaty reformatorskie i protestantyzmu. Echa reformacji wyraznie

mozna dojrzec w „Krotkiej rozprawie pomiedzy trzema ludzmi, Panem, Wojtem a Plebanem―. Utwor wydaje sie napisany pochodzace z pozycji

kalwina i przy duzej fragmentu stanowi nawiazanie do postulatow wysuwanych poprzez protestantow, co jest zwlaszcza widoczne przy krytyce

duchowienstwa katolickiego. Rej atakuje pochodzace z pozycji reformatorskich wady a, takze przywary ksiezy, oskarzajac duchownych katolickich o

lenistwo, nieuczciwosc, spoznianie sie na poranne msze, zaniedbywanie swych przymusow. Autor zarzuca klerowi wymiana handlowa odpustami, bakcyl

do zycia w przepychu i sztuczne zawyzanie cyfry swietych, pod ktorych ciagle pobierane znajduja sie daniny. Krytykuje rowniez obyczaj placenia ksiezom

danin a, takze „koled―, ktore sa wedlug niego zaledwie kolejnymi pretekstami do bogacenia sie wydatkiem prostego a, takze zabobonnego chlopa.

Wiele pochodzace z epigramatow znajdujacych sie w „Zwierzyncu― jest osadzonych w duchu reformacji. Rej krytykuje lecz rowniez zakonnikow

jednakze takze papieza, oskarza o naduzycia oddajac przy tym charakter sporow wyznaniowych renesansu a, takze pomagajac wspolczesnemu

czytelnikowi odgadnac istniejace przy owczesnej Rzeczypospolitej antagonizmy wspolwystepujace na tle religijnym. I tak miedzy innymi epigramat

„Mnich― to portret demonstracyjnie obnoszacego sie ze swa wiara zakonnika, ktory to uwaza, iz noszenie habitu wyroznia na niego i rowna sie

ponad typowych ludzi. Jednakze mnich ten jest w zasadzie glupi, prymitywny i zabobonny. Autor ubolewa rowniez, iz prosci osoby, uwazajac

zabobonnych i prymitywnych mnichow zbyt swietych, z przyjemnoscia ich trzymaja, a nawet bogaca. Z kolei epigramat „Pleban pieska na cmyntarzu

pochowal wydaje sie anegdotka o plebanie, ktory to pochowal swojego psa pod cmentarzu w poblizu grobow wiernych. Gdy parafianie poczuli sie urazeni

a, takze poskarzyli sie biskupowi, pleban przekupil swojego wlasnego zwierzchnika. Biskup, wziawszy lapowke, nie tylko rozgrzeszyl plebana, jednakze z

czworonoga uczynil parafianina. Jest to niezaprzeczalna krytyka duchowienstwa katolickiego, oskarzanego przez Reja o pazernosc, chciwosc, branie

lapowek a, takze lekcewazenie waznych zasad wiary. Inny epigramat, „Baba, co w pasyja plakala, swiadczy nawiazanie w celu czesto wysuwanego

przez protestantow postulatu odprawiania nabozenstw przy zrozumialych w celu wszystkich wiernych jezykach narodowych. Rej proponuje, ze prosci

ludzie odrzucic rozumieja lacinskiej liturgii, odrzucic wzruszaja pierwotnego spiewane po lacinie nabozne piesni wielkopostne, wiec pierwotnego

uczestnictwo przy odprawianej mszy swietej wydaje sie jedynie bezmyslne i powierzchowne.

41. Wyklaruj, na czym polega dramat ojca a, takze kryzys swiatopogladowy poety przy „Trenach―.

Jan Kochanowski byl wzorem humanisty, w swych utworach niejednokrotnie nawiazywal w celu filozofii stoickiej - juz sam pragnal stanowic stoikiem. Byl

przekonany, iz jest bliski osiagniecia posiada spokoju wewnetrznego, rownowagi duchowej. Dopiero smierc ukochanej Urszulki pokazala, jak bardzo sie

mylil:

"Nieszczesliwy ja czlowiek, ktorym lata swe

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje!

Terazem nagle ze stopniow zeszlych zrzucony

Jak i rowniez miedzy insze, jeden pochodzace z wiela policzony. "

Kochanowski byl przekonany, ze Urszulka odziedziczyla po nim dar, mial nadzieje, ze przejmie ona lutnie poetycka. Jej smierc, smierc malej oliwki,

slowiczka rozwialy marzenia poety.

Odzwierciedleniem weneckich rozterek poety jest cykl trenow poswiecony Urszulce. Tren jest rodzajem biblijnym. Byl zastrzezony w celu znanych a,

takze zasluzonych internautow, ale Kochanowski zerwal pochodzace z ta regula. Piszac chce zrozumiec to, co sie stalo, pomoc sobie na wlasna reke,

rownoczesnie chce dowiedziec, co obecnie dzieje sie pochodzace z Urszulka. Pyta o rodzaj pozagrobowego istnienia. Brak wydaje sie na odrzucic

odpowiedzi ze strony kosciola chrzescijanskiego, czy w platonskich i mitologicznych opisach. Rozwaza rozne pochodzace z miejsc ostatecznych: "raj",

"czysciec", "miejsce nadniebne", "szczesliwe wyspy", "zdroj niepomny". Kochanowski nawiazuje do platonskiego motywu powrotu dusz po smierci, w celu

miejsc gdzie przebywala poprzednio wcieleniem. W konsekwencji zaczyna watpic w Boga, zycie wieczne, w ogole przy zycie pozagrobowe

("Gdzieskolwiek wydaje sie, jeslis jest").

Poeta jakimkolwiek sposobem pragnie ponownie ujrzec corke. Udaje jemu sie, charakteryzuje to przy ostatnim pochodzace z TRENOW, w ktorym

opowiada wlasny sen a mianowicie we snie ukazala jemu sie oryginal z Urszulka. Poeta przynajmniej czesciowo odzyskal spokoj, wiedzac, ze tej

coreczka wydaje sie szczesliwa. Postura ojca przerabia sie a mianowicie kochajacy, cierpiacy, tracacy idealy, powracajacy w celu rownowagi duchowej.

Podsumowanie:

"Treny" powstaly, jak sielskie los Jana pod wsi zostalo zaklocone przy sposob tragiczny pod koniec 1579 roku (smierc 3-letniej Urszulki). Kompozycja

cyklu 19 trenow podobna wydaje sie do formy starozytnego epicedium (utwor poswiecony osobie zmarlej): - pochwala osoby zmarlej, - oplakiwanie, -

pocieszenie, ukojenie.

Dramat:

Ojca a mianowicie stracil wybrana coreczke, odrzucic rozumie, czemu to przyszlo, porownuje ja do mlodej oliwki, ktora to pomylkowo 'zostala scieta

poprzez nadgorliwego ogrodnika' (I), jednoczesnie bol ojca wzmagaja przedmioty pozostale po Urszulce (VII), wspomnienia nadal drecza, pustka po

odejsciu coreczki, ktora to dom wypelniala swym "radosnym szczebiotem". Przy trenie "X" jego rozpacz jako ojca osiaga kulminacja, wiec pyta sie:

Orszulo moja wdzieczna, gdzies mi sie podziala, W ktoras strone, przy ktoras sie kraine udala.

Chrzescijanina a mianowicie zachwiana zostala jego wiara w sprawiedliwosc boska, przewodzi to w celu zakwestionowania wszechmocy Boga co wiecej

w odcinku kulminacyjnym w celu zakwestionowania Tej istnienia (X). Poddaje przy watpliwosc sens calego zycia i aktualnych przemyslen.

Poety - mial nadzieje, iz corka zostanie dziedziczka tej wlasnego umiejetnosci potrzebnych nazywa ja "Safa slowienska".

Filozofa a mianowicie zalamanie renesansowego pogladu pod swiat. Zdawalo mu sie, ze posiadl stoicka madrosc totez odrzucic zna bolesci, rozpaczy,

strachu. W obliczu smierci corki tenze poglad sie zalamuje. Zwracajac sie w celu Madrosci (IX) pisze o sobie: Nieszczesliwy ja czlek, ktorym okres swoje

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje! Terazem nieoczekiwanie ze stopniow ostatnich zrzucony I pomiedzy insze, pewien z wiela policzony

W tym sensie Treny sa traktatem filozoficznym, analiza wlasnych wrazen i pogladow, obrazem krachu swiatopogladowego a mianowicie kryzysu, ktory to

niesie zwatpienie w Boga i porzadek swiata. Wowczas w koncu cyklu powraca spoczynek: "ludzkie wedrowki, ludzkie nos" - gada matka poety - znos po

czlowieczemu co zycie czlowiekowi zgotowal. Stara sie takze wysnuc koncepcje ukazujaca sens boskiej wyborow - Urszula poprzez smierc w stuleciu

dzieciecym uniknela cierpien ziemskich.

42. Zaprezentuj sielanke jak gatunek literacki na podstawie „Zencow― Sz. Szymonowica, „Piesni swietojanskiej o sobotce― Jana

Kochanowskiego i „Laury i Filona― F. Karpinskiego.

Sielanka to gatunek literacki obejmujacy utwory o tematyce zaczerpnietej z zycia wiejskiego, ktorych bohaterami znajduja sie pasterze albo rolnicy.

Sielanke umiejscowic mozemy na pograniczu rodzajow literackich, czesto okresla sie ja jako klasa mieszany (synkretyczny). Do liryki zblizaja ja liryczne

powtykania czy piesni spiewane poprzez bohaterow, w celu epiki – fabula a, takze narracja, w celu dramatu zas - dialogowe partie tresci, wypowiedzi a,

takze rozmowy konkretnych bohaterow. Problematyka rustykalna ("rusticus", po lacinie - wiejski) w tworczosci poetow renesansowych wiaze sie z reguly

z humanistyczna pochwala zachwycajaca swiata przyrodniczego. Doskonala solidarnie zorganizowana natura staje sie nierzadko tlem w celu

prezentowania zachowan i postaw ludzkich.

Tematyke ta podejmuje "Piesn swietojanska o Sobotce" Jana Kochanowskiego. Akcja skupia sie naokolo ludowego obrzedu sobotki swietojanskiej,

przypadajacej pod noc 23 czerwca, innymi slowy wigilie Sw. Jana. Oczarowany wsia a, takze jej mieszkancami Kochanowski charakteryzuje dawne

slowianskie zwyczaje, wrozby, spiewy, tance przy ogniskach. Dwanascie panien spiewa piesni, z ktorych wylania sie sielankowy obraz wsi polskiej

Ostatnia pochodzace z panien wyglasza pochwale zycia wiejskiego; ciezka, codzienna praca w polu i przy gospodarstwie sprawia radosc mieszkancom

wsi a, takze jest w celu nich procesem do dumy.

"Wsi spokojna, wsi zabawna!

Ktory wotum twej chwale zdola?

Kto twe wakacje, kto pozytki?

Moze wspomniec za raz wszytki? "

Cykl swietojanski Kochanowskiego nawiazuje wiec w celu mitu arkadyjskiego (Arkadia – kraina wiecznej szczesliwosci) i staje sie pochwala kultury

ludowej przechowujacej nakazy moralne, pocieszajacej i radujacej czlowieka. Kochanowski po raz pierwszy przy literaturze polskiej siegnal po motywy

folklorystyczne i uczynil z nich temat wierszy.

Gatunek sielanki rozwijal takze w poznej fazie renesansu Szymon Szymonowic. Uchodzil mezczyzna

za rzetelnego mistrza sielanki. W wydanym przez poete zbiorze idylli znalazla sie sielanka "Zency". Jej tresc, z punktu widzenia jakosci gatunku, wydaje

sie nietypowa, hhg bowiem prace panszczyzniana, stwarza obraz niedoli chlopa. Na temat sielankowym charakterze utworu Szymonowica decyduje wiec

nie idea, ale rodzaj, w jaki zostaje przedstawiona rola piesni ludowej. Bohaterka utworu Pietrucha nuci melodie-piesn oparta pod motywach ludowych i

skrzeczy razem pochodzace z Oluchna pod ciezka prace oraz pod srogiego nadzorce. Ta w istocie piesn "uczlowiecza" srogiego ekonoma, dzieki pani a

sielanka Szymonowica potrafi odnalezc pierwotna przyjaznosc czlowieka. Nasz kraj wies ukonczenia XVI stuleciu jest, wedlug Szymonowica,

mieszkaniem wyzysku: mieszkaniem, gdzie niejednokrotnie dochodzi w celu naduzyc a, takze niesprawiedliwosci. Liryk nie unika spraw przykrych,

pokazuje ujemne strony zycia na wioski, oddalajac sie od wymaganej

przez konwencje gatunkowa sielankowej wizji globu i konstruujac utwor usredniony raczej w celu antysielanki.

Przy utworze „Laura i Filon― poeta ukazuje pare tytulowych bohaterow – zakocanych mlodych ludzi. Akcja rozgrywa sie na wioski, na tle przyrody,

a do niej przedmiotem znajduja sie cierpienia, rozterk i zabawy, jakie ciagnie ze soba milosc. Gdy Laura przybywa pod spotkanie pochodzace z

ukochanym pod spodem umowionym jaworem nikt pod nia odrzucic czeka. Wytwarza to podejrzenie o zdrada i zwiazek z inna pasterka – Doryda, co

konczy sie atakiem rozpaczy i zlosci, w czasie ktorego Laura rozbija o drzewo koszyk a, takze niszczy rozany wieniec. Wtenczas zza pobliskich zarosli

wybiega Filon a, takze uspokaja Laure tlumaczac, iz chcial wylacznie przekonac sie o jej namietnosci. Utwor zakonczony zostal scena pogodzenia sie

kochankow, wzajemnym wyznaniem namietnosci i przysiega wiecznej wiernosci. Najwazniejsze przy tej sielance wydaje sie byc, naprawde

charakterystyczne w celu sentymentalizmu, zwrocenie uwagi pod swiat przetrwac wewnetrznych, proba analizy psychiki zakochanych a, takze wplywu

namietnosci na zachowanie czlowieka.

43. Przedstaw obraz czlowieka a, takze jego losu w poezji M. Sepa – Szarzynskiego. Umiesc poete na tle epoki.

Zmarly przedwczesnie Mikolaj Sep Szarzynski, o ktorego istnieniu do dzisiaj wiadomo bardzo niewiele, wydaje sie uwazany zbyt tworce zapowiadajacego

nowa jakosc w literaturze polskiej. Chronologicznie Szarzynskiego zaliczac nalezy wciaz do odrodzenia, jednak charakter jego wierszy wykracza w oddali

poza schludno renesansowe hobby. Jego wiersze sa przenikniete lekiem egzystencjalnym i poczuciem niepewnosci bytu ludzkiego, co powoduje, iz

tworczosc Szarzynskiego zalicza sie w celu poezji metafizycznej. Wszelkie leki i rozterk poety mialy podloze swiatopogladowe, wynikaly ze zmiany wiary,

gdyz najprawdopodobniej Mikolaj przy mlodosci ukonczyl z luteranizmu na katolicyzm. Wywolalo to u poety prawdziwy wstrzas swiatopogladowy. Do

konca zycia nie opuscily go zastrzezen, czy asortyment ktorego dokonal, byl sluszny i dosyc uzasadniony. Wiersze Sepa Szarzynskiego przepelnia takze

lek poprzednio Bogiem, przedstawionym jako Tworca wspanialy a, takze wszechmocny, jednakze, z drugiej strony, bezlitosnie karzacy niewiernych i

nieposlusznych. Garsc utworow, ktora ocalala do dzisiaj i zostala wydana posmiertnie w tomiku „Rytmy, abo wiersze polskie― jest swietnym obrazem

takich niepewnosci a, takze lekow. W szczegolnosci wyraznie mozna dojrzec niepokoje poety w dwoch sonetach – IV a, takze V.

Sonet IV: Na temat wojnie lokalnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem a, takze cialem, wydaje sie wyrazem leki poety o wynik bezustannej walki,

ktora kazdy czlek musi toczyc z szatanem. Szatana wspomagaja moce piekielne, ziemskie rzetelna materialne a, takze pokusy doczesne, ktore odciagaja

czlowieka od Boga. W celu grzechu sklania takze ludzkie cialo powodowane ziemskimi zadzami i potrzebami. W swojej batalii z silami ciemnosci czlek

jest osamotniony, a stawka jest w koncu zbawienie. Odosobnienie podmiotu lirycznego lagodzi zaledwie obecnosc Boga, na pomoc ktorego kazdy czlek

powinien liczyc, bowiem wylacznie z pomoca Boska mozna pokonac szatana, glob i odepchnac pokusy prywatnego ciala.

Sonet V, zatytulowany „O nietrwalej milosci przedmioty swiata tego, stanowi przy znacznej mierze uzupelnienie a, takze rozwiniecie poprzedniego.

Poeta stwierdza, ze to co materialne jest falszywe, zgubne, zas przede wszystkim nietrwale i przemijajace. Nie przemija jedynie to co mentalne, a

najwznioslejsza wartoscia duchowa jest milosc do Boga. Bog wydaje sie wielki a, takze dokonaly, czlek maly a, takze pelen grzechu, doczesnosc odciaga

czlowieka od Boga, zawadza mu koncepcje do zycia wiecznego a, takze do zbawienia. Widac tu wyraznie nawiazanie zarowno do Biblii ( Ksiega

Koheleta), oraz do pogladow filozoficznych Sw. Tomasza pochodzace z Akwinu.

44. Omow „Odprawe poslow greckich― jako wyraz obywatelskiej troski o losy ojczyzny.

Historia wojny trojanskiej byla ogolnie znana ludziom XVI stuleciu. Tresc dramatu stanowi wylacznie kostium historyczny, maske (pretekst), pod ktora

autor ukryl wazne terazniejsze problemy polityczne. Rozwazyl trudnosc: kiedy panstwo jest mocne, a podczas gdy slabe. Meritum rozwazan pisarza ma

charakter uniwersalny (dotyczy kazdego was w wszelkim czasie), aczkolwiek najbardziej ciekawi Kochanowskiego Nasz kraj XVI stuleciu, wowczas wciaz

silna a, takze znaczaca w Europie, ale w tej chwili z pierwszymi przejawami slabosci. Kochanowski pragnal wiec przestrzec rodakow poprzednio tym, iz

niewlasciwa strategia moze przyczynic sie do upadku panstwa, jak wiele Troje. Przy tekscie znajduja sie fragmenty swiadczace o takich intencjach

pisarza.

1. Pozostala wypowiedz choru ("Wy, ktorzy pospolita sprawa wladacie") wydaje sie skierowana w celu rzadzacych panstwem i wlacza pouczenie, jak

maja wykonywac powierzona wykladzinom wladze. Zagrozeniem wyrzec sie mysli o osobistych korzysciach i troszczyc sie o dobro publiczne. Na

zakonczenie liryk przestrzega, iz wystepki rzadzacych prowadza panstwo do zguby.

2. Przedstawienie narady trojanskiej wzorowany pod polskich sejmach (swiadczy na temat polski rodzaj glosowania poprzez rozstapienie i obecnosc

marszalkow stukajacych o ziemie laskami). Kochanowski dostrzega i wytyka prywate, przekupstwo (np. Iketaon), chaos, niedostatek odpowiedzialnosci

zbyt losy was. Przewazaja poslowie podobni w celu Aleksandra, myslacego jedynie o wlasnych interesach, malo zas jest Antenorow troszczacych sie o

panstwo.

3. Wypowiedz Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytyke zjawisk oslabiajacych panstwo: przekupstwa, slabosci rzadu, braku szacunku dla uprawnienia. W

dalekiej czesci Kochanowski ustami Ulissesa bardzo sceptycznie ocenia mlodzi magnacko a mianowicie szlachecka przyzwyczajona do wygod, sklonna

w celu pijanstwa a, takze obzarstwa, zas niezdolna w celu zadnego trudu, a szczegolnie do defensywy ojczyzny. Liryk niepokoi sie, czy takie osoby beda

potrafili w przyszlosci rzadzic panstwem.

trzy. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarl przestroge przed alternatywa upadku was rzadzonego jak wiele w Troi.

5. Przy kreacjach glownych bohaterow, Antenora i Aleksandra, poeta skupil dwie spotkane wsrod owczesnej szlachty postury wobec kwestii narodowych.

Glowny z nich uosabia patriotyzm, szlachetnosc, madrosc, dalekowzrocznosc polityczna, drugi zas jest synonimem prywaty, nieliczenia sie pochodzace z

dobrem was, realizowania swoich celow wydatkiem narodu.

6. Konczaca dramat wypowiedz Antenora nawolujaca w celu wojny, jakkolwiek sprzeczna pochodzace z jego wczesniejszymi probami zapobiezenia jej,

wydaje sie w gruncie rzeczy wyrazem patriotycznego rozumowania o ojczyznie. Chodzi gdyz o to, by poprzez atak zaszokowac wroga, oslabic go a,

takze nie pozwolic do wejscia w granice panstwa.

45. W literaturze odrodzenia wyszukaj przyklady utworow poruszajacych problematyke obywatelska.

Andrzej Frycz-Modrzewski zalicza sie do najwybitniejszych publicystow tego czasu porusza gdyz tematy w najwyzszym stopniu istotne, biezace i zlozone.

Swoje zapatrywania na panstwo przedstawil przy piecioksiegu "O poprawie Rzeczypospolitej":

- "O obyczajach" a mianowicie panstwo jak dobrowolna struktura spoleczna stanela dla gwarancje czlonkom spokojnego i szczesliwego zycia. Trusia

elekcyjny (wybierany rowniez poprzez chlopow), urzedy nie dziedziczne, awans z uwagi na umiejetnosci

-"O prawach" a mianowicie wszyscy rowni wobec uprawnienia, jawna niesprawiedliwoscia sa wyroki sadow patrymonialnych i uprawnienie o karze za

mezobojstwo (wczesniej wydal juz kawalek "Laski albo o karze za mezobojstwo", w ktorym zahacza ten trudnosc; za zabicie szlachcica smierc, wiezienie,

albo wysoka kara [120 grzywien]#@@#@!!, za zabicie chlopa wylacznie mala kara [12 grzywien]).

-"O Kosciele" - modyfikacje i reformy wewnatrz kosciola, uniezaleznienie was od papiestwa ktore reprezentuje obce krajowi interesy.

-"O szkole" a mianowicie zada unowoczesnienia programow nauczania i rozewrzenia szkol w celu wszystkich

Piotr Skarga a mianowicie jezuita, publicysta i zarliwy patriota "Kazania sejmowe"

1-wsza. "O wiedzy potrzebnej w celu rady" a mianowicie moralnosc narodu warunkiem powodzenia i potegi panstwa, zas ci co sa pod jego czele powinni

oferowac przyklad,

2. "O namietnosci ku ojczyznie" - oblicza 6 chorob Polski: niedostatek milosci ojczyzny, brak zgody politycznej, bezlad religijna, wyczerpanie wladzy

krolewskiej, niesprawiedliwe uprawnienia, niekarnosc grzechow jawnych. W dalszym ciagu mowi, iz milosc w celu ojczyzny podstawowym obowiazkiem

obywatela, upadek ojczyzny rownowazny pochodzace z kleska obywateli ("Tonacy statek"),

3. "O niezgodzie domowej" - posrod rodakow powinna stac sie zgoda. Przykro sie na to patrzy jej nie wystepuje, Skarga boi sie, iz fakt tenze moze byc

wyczerpany przez sasiadow (wizjonerstwo),

trzy. i 5. "O naruszeniu religii katolickiej" - reformacja poglebia niezgode narodowa. Kult katolicka jedynym ratunkiem, katalizatorem zjednoczenia,

6. "O monarchii i krolestwie" - panstwem powinien rzadzic krol wedlug radami madrej rady. "zlota wolnosc szlachecka" gubi Polakow gdyz wydaje sie

wykorzystywana poprzez magnaterie w celu osiagniecia swoich celow, co prowadzi w celu anarchii,

szostej. "Prawa niesprawiedliwe" - wyjawszy praw sprawiedliwych nie ma wolnosci, wylicza nieusprawiedliwione prawa (w tym uprawnienie o

mezobojstwie ). zada wolnosci prywatnej dla chlopow, chociaz, jak Modrzewski przyjmuje stany spoleczne,

8. "O niekarnosci grzechow jawnych" a mianowicie przedstawia odczucia patriotyczne: milosc do ojczyzny, oburzenie pod jej negatywnych synow,

niepokoj o losy Rzeczypospolitej a, takze nadzieje, iz dobry Pan ustrzeze Polske od zguby. "Grzechy jawne" wolajace o pomste w celu nieba zawsze sa

to: brak sprawiedliwie dzialajacego wymiaru sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa a, takze nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez rzetelna

pospolitego, wyzysk sierot poprzez zlych opiekunow. Po tym rachunku sumienia Skarga wykorzystujac styl biblijnych prorokow zapowiada upadek Polski,

jesli do niej obywatele sie nie ulepsza.

Jan Ostrorog "Memorial o poprawie Rzeczypospolitej" -traktat zawierajacy projekt reformy ustroju panstwowego i spolecznego Polski, opieral sie

mezczyzna na obszarze niezaleznosci od papiestwa a, takze cesarstwa:

a mianowicie kosciol podporzadkowany panstwu, krol wyznacza arcypasterzow,

- zniesienie oplat na rzecz Kurii Rzymskiej: Annat a, takze swietopierza,

a mianowicie zakaz apelacji od lokalnych sadow duchownych do Rzymu,

- nieodzownosc wzmocnienia potegi krolewskiej,

a mianowicie ujednolicenie uprawnienia (takie samo dla kazdego z stanow),

a mianowicie wzmocnienie obronnosci kraju (chlopi, mieszczanie przy pospolitym ruszeniu),

Akcenty stanowe: niedopuszczenie mlodych osob chlopskiej w celu studiow, postulat zniesienia cechow (mieszczanstwo).

46. Porownaj wzorzec szlachcica–ziemianina wlaczony w tworczosci M. Reja i J. Kochanowskiego.

"Zywot... " nie jawi sie byc samodzielnym utworem. Stanowi czesc "Zwierciadla".

Przy "Zywocie... " Rej zawarl swoje analizowania o istnieniu szlachcica od narodzin do smierci. Zastanawia sie ponad edukacja a, takze wychowaniem

dzieci szlacheckich, ponad pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz tej staroscia.

Opowiadajac o edukacji, lekcewazyl wartosc przedmiotow szkolnych, takich jak gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Bardziej od nauczania Rej docenia dobre wychowanie, umiejetnosci praktyczne oraz rekodziela (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, jak rowniez taniec a,

takze spiew). Wielbi sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage.

Przez prawdziwe szlachectwo Rej pojmuje szlachetne, przykladne zycie, odrzuca zas dziedziczenie po przodkach tytulow szlacheckich bez swoich

zaslug. Zbyt wielka skaze szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca niejednokrotnie czlowieka pod manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu a, takze pracy pod wsi, totez dokladnie opisywal zajecia ziemianina w roznorodnych porach rok, przynosza mnostwo

pozytku, jak rowniez dajace radosc. Zalecal uprawiac wokol budynku sady owocowe i ogrody warzywne, zeby niczego poprzez caly dwanascie miesiecy

nie zabraklo rodzinie gospodarza. O ogromnym zamilowaniu pisarza do robocie na wioski swiadcza mnogie zdrobnienia nazw owocow a, takze warzyw i

innych plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, majoranik, orzeszki, sliweczki, syrczki i tym podobne.

Zima Rej radzi odprezac sie w milym towarzystwie przyjaciol i bliskich, zaleca uciechy, polowania, lowienie ryb, co pozyskuje pozytek a, takze daje

przyjemnosc. Dbajacy o fortune pisarz zaleca przy wolnym, zimowym czasie zarezerwowac sie handlem zbozem, kupowac je taniej i zbywac drozej przy

innych rejonach.

Stosunek Reja do kwestii publicznych i sluzby ojczyznie byl charakterystyczny. Choc cenil wartosc ekipy wojskowej pod zadnym pozorem mlodego

szlachcica, to upatrywal w tym glownie ksztaltowanie tej charakteru, zas nie sluzbe ojczyznie. Identycznie myslal o urzedach publicznych nie ceniac ich

przesadnie. Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, jednakze tylko dlatego, ze ma mozliwosc on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony poprzez Reja nie jawi sie byc pozbawiony ulomnosci, poniewaz niezaleznie od wiedzy uzytkowej

przedstawiciel tego wysokiego postaci spolecznego powinien posiadac takze gruntowne predyspozycje. Nie wzbudza takze sympatii stosunek szlachcica

do obowiazku sluzenia ojczyznie.

Jan Kochanowski:

Piesn V.

Powstala pod spodem wplywem napasci Tatarow pod Podole przy 1575 r. podczas bezkrolewia, po gwaltownym opuszczeniu tronu przez H. Walezego.

Kochanowski zawarl przy niej swe przemyslenia odnosnie tego zdarzenia oraz aluzje, jak nastepnie wzmocnic obrone granic. Przy reakcji poety na

najazd Tatarow pod Podole diagnozujemy wzburzenie, zal, wscieklosc pod napastnikow i mysl o powetowaniu klesk i zabezpieczeniu sie poprzednio

napascia Turkow, silniejszych w znacznym stopniu od Tatarow. W celu gwarancje obronnosci barier Kochanowski ofiaruje opodatkowanie szlachty, co

wyraza slowami: "Skujmy talerze pod talary, skujmy, A zolnierzowi pieniadze gotujmy. "

Przy Piesni XXIV Kochanowski, nasladujac Horacego, hhg siebie jak postac dwojakiej natury: smiertelnej - prostego czlowieka a, takze niesmiertelnej a

mianowicie poety. Psyche poety w jego mniemaniu jest jak ptak wzlatujacy ponad glob, siegajacy niebios i odrzucic znajacy barier. Piesn ponizsza

przekazuje przytomnosc wlasnej ceny Kochanowskiego jak poety. Jest ona takze wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza i najszlachetniejsza

forme aktywnosci ludzkiej.

"Piesn swietojanska o Sobotce" wydaje sie cyklem 10 sielankowo-tanecznych piesni spiewanych poprzez tylez panien, gloszacych chwale zycia pod wsi.

Piesni te wkomponowane sa przy obrzed obchodu tzw. Sobotki, przypadajacej pod noc letniego przesilenia Slonca, 23 czerwca, w wigilie sw. Jana.

Uroczystosci sobotkowe byly schrystianizowana forma starego obrzedu poganskiego zwiazanego pochodzace z kultem nawadniania i Kupaly - bozka

ognia. Kochanowski w piesni Panny VI podkresla mase zycia przy jednosci pochodzace z natura. Formuluje pochwale okres i zniw - owocu ciezkiej,

calorocznym wysilku. W piesni Panny XII zawarta wydaje sie pochwala zycia na wioski w zespole rodzinnym. Praca ziemianina pod roli przeciwstawiona

jest pozostalym, niemoralnym sposobom zycia, zas mianowicie dworakowaniu, kupiectwu a, takze wojaczce.

Jaki to wizerunek Jana Kochanowskiego wylania sie pochodzace z jego fraszek i piesni?

Na tresc zawarta we fraszkach a, takze piesniach wplynelo znacznie zgromadzenie Jana Kochanowskiego z dzielami Horacego, Owidiusza oraz

Wergiliusza, a takze doglebne poznanie filozofii starozytnej, glownie epikureizmu a, takze stoicyzmu, jakiej wskazaniami staral sie przewodzic w zyciu.

Obszerny wplyw pod tworczosc poety mialo takze spotkanie pochodzace z Ronsardem we Francji.

Przewaznie nazwisko Kochanowskiego kojarzone wydaje sie z forma znakomitego naszego poety, ktory to jako pewien z glownych tworzyl literature

narodowa. Jednak nawet mezczyzna sam pisze w Piesni XXIV, iz jego dusza jest jak wolny kapucyn wzbijajacy sie w przestworza. Poza tym kawalek ten

wydaje sie nie tylko wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza pochwaly postac aktywnosci ludzkiej, jest takze uwidocznieniem mysli wlasnej ceny

Kochanowskiego jak wspanialego poety, ktorego pozycja jeszcze dlugo po tej smierci beda czytane a, takze podziwiane poprzez wszystkie narody.

W utworach swoich staral sie ruszac wszystkie tematy z zycia codziennego, co bylo szablonowe dla owczesnych humanistow, gdzie niewatpliwie nalezal.

Wielokrotnie Kochanowski zastanawial sie nad przemijalnoscia ludzkiego zycia, czego wzorami moga byc: Piosenka XXIII i fraszka "O zywocie ludzkim".

Zawarte przy tej pozostalej przemyslenia pokazuja wyraznie pod znajomosc a, takze stosowanie filozofii stoickiej, jakkolwiek nie da sie ukryc zawartej

przy niej nuty pesymizmu.

Janowi Kochanowskiemu, jak humaniscie, odrzucic bylo takze obce rozpatrywanie wartosci cnot i moralnosci w zyciu jednostki. Jego przemyslenia na

tenze temat zostaly zawarte miedzy innymi w Piesniach XII a, takze XIX. Wianek, wedlug poety, jest najbardziej liczna wartoscia, ktora to pielegnowana

przy sercu jednostki moze byc w celu niego rownolegle "nagroda a, takze placa" i swoista dekoracja zycia. Jawnie z cnota zwiazana wydaje sie tak

okreslana dobra slawa, tzn. rzetelna opinia obok wspolczesnych, zas po smierci pamiec obok potomnych.

Liryk, jak wiadomo, odrzucic stronil od rozrywek, zabaw i biesiad, ale bardzo ganil pijanstwo, ktore bylo dosc zwykle wsrod owczesnej szlachty. Naturalnie

jako koneser i smakosz wina Jan Kochanowski pochwalal i namawial do umiarkowanej degustacji tego trunku (Piesn IX).

Przy utworach wybitnego humanisty odrzucic moglo takze zabraknac pochwaly ludzkiego rozumu i zaradnosci, czego dowodem jest wiersz zartobliwy

"Na most warszewski".

Odmiennym wizerunkiem Jana Kochanowskiego wylaniajacym sie pochodzace z jego utworow jest szlachcic - patriota, czego wyraz mamy przy "Piesni o

spustoszeniu Podola". Powstala jej osoba pod wplywem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. Liryk zawarl przy niej swe przemyslenia a, takze sugestie,

jak w przyszlosci wzmocnic obrone barier, ale w najwyzszym stopniu emanuje pochodzace z tego utworu wzburzenie, zal oraz wscieklosc na poganskich

napastnikow. Szlachcic wciaz mysli o powetowaniu strat a, takze stworzeniu swiezej, silnej, zacieznej armii oplacanej z kieszeni wspolrodakow.

Odmiennym jeszcze utworem ukazujacym patriotyzm poety wydaje sie Piesn XII. Wprawdzie Jan Kochanowski zwaza, ze kazde zalety stanowiace cnote

znajduja sie cenne, jednakze najbardziej docenia on sluzbe ojczyznie, czego potwierdzeniem sa slowa: "A jesli dla kogo otwarta sciezka do nieba, Tym,

co sluza ojczyznie".

Jak wiadomo, przy pozniejszym momencie swego zycia Jan Kochanowski przeniosl sie do posiadlosci rodowej przy Czarnolesie, aby tam konstruowac i

dozyc wieku starczego. Piesn Panny XII zawarta w "Piesni swietojanskiej o Sobotce" obrazuje na rozmilowanie poety pod zadnym pozorem ziemianina.

Liryk opowiada o poboznej a, takze spokojnej rutyny gospodarza. Dla porownania wspomina takze o ludziach tulajacych sie po swiecie przy poszukiwaniu

przygod i gotowki.

Jan Kochanowski twierdzi, iz najlepiej wydaje sie zyc pod roli, poniewaz ziemia wynagradza czlowiekowi tej trud. Ze zbirow osiaganych z ofiarnej pracy

mistrz moze wyzywic nie tylko rodzine i dobytek, ale i sluzbe.

Kiedy nadejdzie odpowiedni chwileczke, rolnik kosi laki a, takze pola, zas nastepnie komplet znosi w celu stodoly. Wieczorem, po skonczonej pracy w

kazdej sytuacji znajdzie termin na gadki i tance przy kominku. Kiedy indziej bierze wedke na ramie i pojdzie lowic ryby albo w lesie zastawia potrzask,

dzieki czemu w mieszkaniu nigdy nie brakuje jedzenia. Przy zagrodzie z pewnoscia pomaga jemu kochajaca malzonka. Szlachcic wspomina takze o

wychowaniu mlodego pokolenia, kladac najwiekszy akcent na skromnosc i zawstydzenie. Poeta chce, aby tej wnuki byly dobrze wychowane i azeby

posiadaly te zalety.

Czytajac utwory Jana Kochanowskiego bez watpliwosci kazdy dojdzie do moralu, ze byl on lecz rowniez wspanialym poeta i humanista, ale takze

glebokim patriota oraz wzorowym gospodarzem.

47. Wskaz, ktore postawy myslicielskie znajduja slad w tworczosci Jana Kochanowskiego.

Piesni refleksyjne, w ktorych liryk chwali dzielo stworzenia boskiego (podobnie jak w psalmach), urode globu, swojego domostwa – to renesansowa

afirmacja zycia, namietnosci, a takze poezji. Cnota a, takze rozum to wartosci, ktorym holduje. Przypomina hasla epikurejskie, aby chwytac dzien, a,

takze stoickie, zeby przywolac spoczynek, dobra slawe i mestwo oraz rownowage ducha. Milosc madrosci zawarta przy „Piesniach― miala charakter

horacjanski. Podobnie jak Horacy, Kochanowski odwolal sie w celu zalozen dwoch starozytnych pradow filozoficznych: stoicyzmu i epikureizmu. Idee

gloszone przez faceta byly wyrazem zespolenia obydwu nurtow myslowych.

Stoicyzm „Piesni― wyraza sie w przekonaniu, iz zamyslem zycia jednostki jest szczescie, rozumiane jak zycie harmonijne z prawami cnoty,

umozliwia czyste etyka i wewnetrzny spokoj. Rygorystyczny stoicyzm zmitygowany zostaje aczkolwiek przez epikurejskie nawolywanie w celu korzystania

z uciech zyciowych. Wobec przemijalnosci globu, krotkosci zycia i marnosci dobr doczesnych, poeta zacheca do uzywania chwili, cieszenia sie

pochodzace z zabawy – echa slynnego „carpe diem― polaczonego ze stoickim spokojem w „zloty srodek― posiadamy mozliwosc

zaobserwowac przy Piesniach II, IX a, takze XX.

Renesans chcial doswiadczac czlowieka wszechstronnie, lecz odrzucic jednowymiarowo, uwzglednial, wiec rzeczywiste bogactwo egzystencji

czlowieczej, ktora to byla odrzucic wolna od sprzecznosci. Z tej przyczyny fraszki byly tak rozne. Sprzyjala wykladzinom recepcja antyku, ktory slowami

Horacego, Cycerona czy Zenona zalecal dystans do globu i tej urokow. Kochanowski nie byl jednak pisarzem typowo stoickim. Blizszy byl mu Horacy od

Zenona, lecz bez watpliwosci blizszy byl Zenon od Epikura. Dzialanie kazdego z nich we fraszkach jest widoczny. Wlasciwie filozofii antycznej staranie do

powodzenia wiazalo sie z sztuka wykorzystania wszelakiej chwili, ktora niesie los. Przede wszystkim nalezalo unikac trosk, ktore zdolaly zmacic

szczescie.

We fraszkach Kochanowski takze niejednokrotnie tworzy bliskie jemu idealy filozofii stoickiej a, takze epikurejskiej. Przy autobiograficznej fraszce „Na

budynek w Czarnolesie― podmiot poetycki, zwracajac sie do Boga, prosi na niego o to, co zdaje mu sie najwazniejsze pod zadnym pozorem. Poeta

chce boskiego blogoslawienstwa, a przemijajacym slawie a, takze bogactwu przeciwstawia ponadczasowe ceny stoikow: cnote, zdrowie, czyste

sumienie, ludzka zyczliwosc i spokojna starosc. Kochanowski – uczen stoikow – ma pojecie, ze doczesne dobra tego swiata odrzucic zapewniaja

rzetelnego szczescia a, takze spokoju. Wewnetrzna harmonie otrzymac mozna zaledwie dzieki wiernosci sobie a, takze przestrzeganiu nieprzemijalnych

norm a, takze przekonan. Specjalne znaczenie przypisuje poeta wigorze, poswiecajac jemu jedna pochodzace z fraszek – „Na zdrowie―.

Pochwale zycia w zgodzie z natura odnalezc posiadamy mozliwosc we fraszce „Na lipe―.

Refleksyjno – filozoficzne utwory wyrazaja punkt widzenia na glob renesansowego poety – humanisty, ktory dostrzega dwoistosc globu: jego

przemijalnosc i trwalosc wobec naprawde krotkiego zycia czlowieka.

Fraszki sa bardzo roznorodne, poniewaz wyrosly pochodzace z bogatych doswiadczen i przemyslen poety, dostrzegajacego wieloaspektowosc

przedmioty i umiejacego ze stoickim spokojem spostrzegac otaczajaca na niego rzeczywistosc. Jan z Czarnolasu widzi, wiec szczescie jednostki w

harmonijnym zyciu, przy korzystaniu pochodzace z rozumu, ale i takze w uciech „poki termin po temu―, bo niesmiertelna jest wylacznie slawa poety.

O kruchosci zycia a, takze wizji Boga, jako duzego Architekta, spotykamy niejedno wyraz we fraszkach. Mysl Kochanowskiego jest gdyz dziekczynieniem

wzgledem Boga, jednakze tez wizja czlowieka stosownego, umiejacego uzywac swoj termin.

Zasady filozofii stoickiej ukazywaly czlowiekowi koncepcje do powodzenia, uczyly jak uwolnic sie od trosk a, takze cierpienia i obawy poprzednio

smiercia. Ow dramatyczniejsze wydaje sie wiec zwatpienie poety przy ustalone poprzez myslicieli ceny – polemika ze stoicyzmem rozpoczyna „Tren

IX―, w ktorym poeta pochodzace z ironia wypowiada sie odnosnie madrosci, ktora to powinna dac mozliwosc czlowiekowi radzenie sobie pochodzace z

problemami, oferowac sile duchowa i stale szczescie i czynic solidnym na strach przed smiercia. Kochanowski, ktory to wielokrotnie przy swych piesniach

slawil madrosc, teraz cierpiacy po stracie corki, odrzucic potrafi odnalezc w pani a ukojenia. Treny wiec dokonuja zalamanie pod tej harmonijnej i pelnej

ufnosci filozofii renesansowego tworcy po smierci Orszulki. Kryzys, a nawet zwatpienie w Boga ustepuja aczkolwiek pocieszeniu a, takze ponownemu

zaufaniu w wiedzy dawnych filozofow.

48. Wskaz zwiazki „Odprawy poslow greckich― z antykiem.

W utworze tym Kochanowski odwoluje sie do tradycji klasycznej, starozytnej greckiej tragedii. Poeta odrzucic trzyma sie jednak niewolniczo antycznego

wzorca, ale tworczo go uzytkuje. Juz sam idea utworu zaczerpniety zostal pochodzace z mitu trojanskiego, ktoremu Homer poswiecil wlasna

„Iliade―. Kochanowski z przeszlosci wojny trojanskiej wybral chwileczke przybycia greckich poslow po porwana poprzez Parysa Helene. Misja

poslancow skonczyla sie kleska a, takze stala sie faktycznie poczatkiem zbrojnego konfliktu. Wydarzenie to pozwolilo Kochanowskiemu zrelacjonowac

rozne postury polityczne obywateli i bylo pretekstem w celu rozwazan natury ogolnej.

Przy konstrukcji tragedii poeta przestrzega klasycznej struktury akcji, choc w porzadnym stopniu ja modyfikuje. Podobnie jak w tragedii greckiej,

przebiega podzial pod:

epejsodia

pojawia sie chor komentujacy akcje

pominieta wydaje sie jednak priorytetowa i koncowa piesn choru (parodos a, takze exodos)

ilosc osob pod scenie odrzucic przekracza trzech

obowiazuje regula trzech jednosci (miejsca, wysilku i akcji)

Odwolanie sie do schemacie tragedii bedacej jednym z najpopularniejszych osiagniec literackich starozytnosci podnosi powage poruszanych przez

poetow problemow. Ukazane konflikty wiesc maja w celu wywolania katharsis, oczyszczajacego wzruszenia, osiagnietego poprzez wzbudzenie litosci i

trwogi. Tragizm dramatu poglebia zjawisko, iz Aleksander – Parys, ktory pozyskuje zgube miastu, nie jest forma jednoznacznie ujemna. Przeciez

Helene dostal przy nagrode zbyt wyrok przy sporze bogin, wine wiec ponosi kociak, ktora na niego nagrodzila.

Sa jednak takze odstepstwa regul klasycznych:

brak jasno konkretnego, charakterystycznego w celu tragedii greckiej konfliktu dramatycznego

nie tu takze kluczowego bohatera naznaczonego pietnem tragizmu

w praktyce trudno wydaje sie tu okreslic glownego bohatera, bowiem postepuje tu junak zbiorowy – Troja

czyn i asortyment, przed ktorym stoi Parys nie jest schludno tragiczny – trudno gdyz stawiac prywatny interes pod rowni ze sprawa panstwa

odstepstwem od reguly wydaje sie rowniez odrzucic umieszczenie godnosci ktoregos pochodzace z bohaterow przy tytule tragedii.

49. Scharakteryzuj osobowosc jednostki doby renesansu na przykladzie tworczosci J. Kochanowskiego.

Dorosle zycie Kochanowskiego zamyka sie w dwoch osobnych rozdzialach: dworskim a, takze czarnoleskim. Jednakze Kochanowski — dworzanin czy

ziemianin a mianowicie pozostawal przede wszys¬tkim poeta.

1. Sezon dworski.

Cecha szczegolna utworow z tego okresu wydaje sie epikureizm. Przy wielu fraszkach autor przed¬stawia sceny pochodzace z zycia dworu: O doktorze

Hiszpanie — huczna zabawe, w W celu Hanny a, takze Do Magdaleny — dworna milosc. Takze piesni pochodzace z tego czasu opisuja sercowe

klopoty (Piesn XXI, Ksiegi II — „srogie lancuchy na wlasnym sercu czuje―), uczty a, takze biesiady („niechaj na stol dobrego przekroczenie

przynaszaja, / A przy tym przy zlote gesle albo przy lutnia graja― w Piesni o Fortunie). Bohater takich utworow to czlowiek miedzynarodowy, ponad

komplet przedkladajacy uciechy zycia dworskiego, kierujacy sie epikurejska regula „carpe diem― (uzywaj zycia). Jest to czlek zainteresowany takze

sprawami publicznymi (Na sokolskie mogily. Piosenka o spustoszeniu Podola), poteznieje wtedy jak krytyk zaniedban narodowych. Kochanowski jednak

w najgoretszej zabawie pamieta o swym powolaniu: „wy tedy, co kto lubi, moi towarzysze, / Pijcie, grajcie, kochajcie — Jan fraszki niech pisze! ―

Utworem kluczowym w celu zrozumienia autobiograficznych watkow poezji Kochanowskiego wydaje sie fraszka W celu gor a, takze lasow, napisana w

chwili, gdy liryk zdecydowal sie na zerwanie z kariera dworska. To syntetyczne przekonanie na swe zycie, sentymentalne i zarazem ironiczne

(„przypasany do miecza rycerz―) rozliczenie sie pochodzace z przeszloscia. Byla ona naprawde zmienna, iz podmiot poetycki porownuje sie do

Proteusza (starogrecki idol, ktory mial dar przemieniania sie przy rozne gwiazdy ekranu, zwierzeta a, takze przedmioty). Dzisiaj zas pyta z porzadnym

niepokojem: „dalej co zostanie? ―

2. Czarnolas.

Panuje tutaj kompletnie inny nastroj, inne znajduja sie tez tematy. W mnostwo utworach autor opisuje urok natury (Na lipe), podnosi wartosc budynku

rodzinnego (Na dom przy Czarnolesie), stawia pytania myslicielskie (Do snu). Silniej ujrzec mozna tu hasla stoickie („prozno ma posiadac na pieczy /

Smiertelny wieczne rzeczy― w Piesni o Fortunie). Zycie pod lonie natury, posrod bliskich pozwala na glebsza refleksje ponad ludzkim losem (Na

zdrowie).

Fraszki to rodzaj „pamietnika poetyckiego―, piesni sa w wyzszym stopniu dydaktyczne, poniewaz wlasne los bylo w celu Kochanowskiego

najbardziej istotnym zrodlem natchnienia poetyckiego. Utwory te wiec mozna potraktowac jako konkretne ze zrodel do biografii autora. Liryk wiedzial, iz w

tej zyciu najwazniejsza byla tej poezja: „Prosze, niech ze mna zbyt raz me rymy odrzucic gina, / Ale podczas gdy ja umre, ony niechaj slyna! ―(Ku

Muzom) a, takze nawet wlasny pierwszy liryk nie przewidywal, ze zapisze sie przy pamieci tylu Polakow.

50. Wykaz, iz poezja Kochanowskiego podejmowala rowniez sprawy placowki, jak i narodu.

Jan Kochanowski, najwybitniejszy humanista renesansowy, koneser autorow antycznych, „poeta doctus― w swoim dorobku literackim zgromadzil

mnostwo utworow, bedacych wlasnoscia roznych wariantow i gatunkow literackich, zaczynajac od fraszek i piesni, a zakonczywszy na dramacie i

przekladzie Psalterza Dawidow.

Poezja Jana z Czarnolasu podejmuje mnostwo problemow a, takze zagadnien pochodzace z zycia jednostki, porusza kwestii jednostki, jak rowniez

calego systemu spolecznego.

Idealem Kochanowskiego bylo staranie do powodzenia. Poeta wierzyl, ze wydaje sie ono osiagalne poprzez przedlozenie w los prostego programu

wartosci. Czlek i tej dobro stanowily wartosc najlepsza.

Analizujac tworczosc poetycka tego pisarza przy, odniesieniu w celu w/w przedmiotu, na wstepie nalezy stwierdzic, iz tematyka tej utworow odnosi sie do

jednoczesnie pojedynczego czlowieka, oraz ogolu osob. Wnioski, ktore wyciaga czytelnik nie znajduja sie odczytywane jak wskazowka w celu jednostki,

ale dla kazdego z, bowiem uzywac sie ma mozliwosc do nich kazdy, albowiem ich problematyka ma charakter uniwersalny.

We fraszce „O doktorze Hiszpanie― poeta przy zaledwie kilku wersach przy lapidarny rodzaj przedstawia tok wydarzen – trwa uczta, w trakcie

jakiej doktor postanawia odejsc w celu swojej komnaty, lecz biesiadnicy nie zamierzaja sie pochodzace z nim rozstac. Wywazaja drzwiczki komnaty

doktora i naklaniaja go w celu kontynuacji libacji... Na obserwacje zasluguja wyrazenia wypowiedziane poprzez glownego bohatera: „Trudny (... ) moj

rzad pochodzace z tymi pany: szedlem kimac trzezwo, zas wstane na gazie. ― Wiersz zartobliwy ta dysponuje na zamysle osmieszenie a, takze krytyke

pijanstwa. Jego skutki i niekontrolowane zachowanie odrzucic przystoi porzadnemu obywatelowi. Osoby takie pozbawione sa autorytetu, zaufania, zas

przede wszystkim wyniszcza swoje drogocenne zdrowie.

Pozniejszym utworem zostanie „Piesn o dobrej slawie―, ktora gada o powinnosciach kazdego obywatela wobec ojczyzny. Kazdy czlek powinien

pamietac o tym, iz cialo ludzkie ulega po smierci rozpadowi, w wiec kazdy powinien usilnie zabiegac, aby pozostawic po sobie dobre retrospekcja. Nie

jest stosownym czlowiekiem tenze, kto mysli tylko o piesni, jedzeniu i pozostalych dobrach doczesnych, gdyz odrzucic na darmo Pan odroznil jednostki

od zwierzakow, dajac jemu rozum a, takze mowe. Zatem kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden cel – sluzba ojczyznie, w celu zapewnienia

sobie dobrej slawy: „Sluzymy poczciwej slawie, zas jako kto moze, niech ku pozytku dobra lacznego pomoze. ― Sposoby sluzenia ojczyznie moga

byc rozne, w stosunku do wlasnych moznosci, predyspozycji a, takze wrodzonych talentow. Czlowiek obdarzony darem wymowy powinien edukowac

swych klientow wlasciwych zasad wspolzycia spolecznego, a wiec przestrzegania porzadku, norm, umilowania prawdziwej wolnosci. Jakkolwiek ludzie

posiadajacy odpowiednia energie i odwage powinni pochodzace z bronia przy reku zmagac sie z wrogiem ojczyzny, nawet gdy przyjdzie przy walce

oddac zycie.

„Piesn o rzetelnej slawie― zahacza problem patriotycznych postaw przy spoleczenstwie, zahacza wiec trudnosc jednostki (bohaterem i wybitna

jednostka moze stac sie kazdy, kto wslawi sie w walce) i narodu (narod powinien stanac w celu walki jak jedna, zwarta calosc, gotowa poswiecic komplet

dla kwestii kraju).

Kochanowski wyrazajac troske o losy ojczyzny, apeluje do sumienia Polakow przy utworze pt. „Piesn o spustoszeniu Podola―. Na poczatku hhg

tragiczne rezultaty najazdu Tatarow na Polske. Ziemia podlaska zostala spustoszona i zniszczona, wiele bezbronnych kobiet a, takze dzieci dostalo sie w

celu niewoli. Hanba Polakow polega na tym, iz pozwolili sie zwyciezyc narodowi barbarzynskiemu, ktory to nie ma naprawde rozwinietej cywilizacji; nie

umie budowac budynkow, tylko gniezdzi sie przy namiotach.

Piosenka konczy sie przypomnieniem wspanialego przyslowia o Polaku bystrym po krzywdzie, a takze ostrzezeniem, ze o ile Polacy odrzucic pomysla juz

wczesniej o grozacym im ryzyku, wowczas cytowane przyslowie ma mozliwosc ulec metamorfozie: „Nowa przypowiesc Polak sobie kupi, iz i

poprzednio szkoda, a, takze po krzywdzie glupi... ―

Piesn podejmuje wiec trudnosc dobrej refleksji o narodzie polskim, ktory to przeciez nie jawi sie byc glupi. By to pokazac potrzeba czynow, a dokladnie

– wysilku w bitwe. W utworze pojawia sie takze nawiazanie do bohaterskiej przeszlosci Polski, to w istocie odroznia wlasny narod od plemion

barbarzynskich. Utrzymanie w polsce postaw patriotycznych to zagadnienie i trudnosc calej spolecznosci polskiej.

Kochanowski we fraszkach krytykuje takich, ktorzy stoja na strazy porzadku koscielnego.

-„Na posla papieskiego― – nie oszczedza nuncjusza, ktory to sam odrzucic postepuje wg zasad, ktore glosi

-„O kapelanie― – krytykuje nadwornego kapelana krolowej, ktory po nocnej uczcie zakrapianej napojem alkoholowym nie zdazyl na jutrznie

-„O kaznodziei― – drwina z moralnosci ksiedza, ktory to glosi kazania moralne, jednakze sam pierwotnego nie przestrzega w zyciu. Czyni to w

celu pieniedzy: „kazaniu sie odrzucic dziwuj, gdyz mam piecset za nie―.

Ogolna wymowa tych fraszek ma pod celu ukazanie postaw czlonkow kosciola w polsce. Jak wiadomo kosciol stal pod strazy porzadku juz od poczatku

istnienia naszego was, ale czy takie procedura duchownych moze stac sie przykladem dla osob? Czlonkowie kosciola powinni gleboko sie zastanowic

ponad dalszymi swoimi losami, aby problem odrzucic rozwinal sie i odrzucic rozpowszechnil.

PODSUMOWANIE:

W poezji Jana Kochanowskiego problem placowki jest takze problemem narodu, poniewaz komponuja go pojedynczy ludzie. O ile zawiedzie pewien

element przy calym mechanizmie, wowczas zepsuciu ulega calosc, a lecz rowniez czesc ciala – panstwa – mozemy tu zawrzec do „Odprawy

poslow greckich―, w ktorej mlodzi nazwana zostala „wrzodem Rzeczypospolitej― i tworzyc moze jedna z powodow upadku niepodleglosci Polski

przy XVI przy.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat ludzki, oparty pod wzorach antycznych.

Utwor tenze zostal napisany dla uczczenia zaslubin kumpla Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna przy 1576 r. Tresc zostala zaczerpnieta

pochodzace z mitologii a, takze przedstawia pewien z epizodow wojny trojanskiej. W utworze tym latwo odnalezc urywki, w ktorych liryk krytykuje

wladcow oraz nedzne spoleczenstwo. Rzecz „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej obfity fragment przelozyl. Strukture takze

zaczerpnal pochodzace z antyku:

chor stoi poprzez caly czas pod scenie, czyli brak parodos i exodos

epejsodion Jak i rowniez (Antenora a, takze Aleksandra) wydaje sie zbudowany pod zasadzie stichomytii

wiersz pusty nawiazuje w celu nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada trzech jednosci:

-czasu – odrzucic przekracza jednego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – materia dzieje sie przed palacem krolewskim, zas o wydarzeniach rozgrywajacych sie w pozostalych miejscach gada posel

-akcji – zredukowana do jednego watku – sporu o Helene

Opowiadajac o humanistycznych wartosciach nalezy odwolac sie do slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem czlowiekiem a, takze nic, co

ludzkie nie jawi sie byc mi obce―. W odniesieniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu szereg postaw istot, ich zachowan; od patriotow poczawszy,

zas na zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – staly, powazny, rozsadny, oddany sprawom panstwa, zabiega o wikt pokoju, swe losy laczy z losami panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, niewzruszony na kwestii narodu, odrzucic cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Modelem renesansowego humanisty w utworze jest wiec Antenor, ktory to wykazuje troske o kwestii ojczyzny, przestrzega przed zgubnym zachowaniem

Aleksandra, bo widzi w tym kleske Troi. Jest wiec czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory frapuje sie ponad konsekwencjami wszelakiego

czynu, odrzucic reprezentuje interesow jednostki, jednakze calego narodu.

Tresc dramatu ma charakter uniwersalny.

51. Dowiedz, iz „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat humanistyczny, wzmacniany na okazach antycznych.

Kawalek ten pozostal napisany w celu uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego pochodzace z Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tresc zostala

zaczerpnieta z mitologii i hhg jeden pochodzace z epizodow wojny trojanskiej. Przy utworze tym latwo odnalezc fragmenty, gdzie poeta krytykuje wladcow

i zle ludzie. Temat „Odprawy... ― liryk zaczerpnal pochodzace z „Iliady―, jakiej obszerny kawalek przelozyl. Kondycje takze zaczerpnal z antyku:

chor stoi przez bezustannie na scenie, a wiec niedostatek parodos a, takze exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) jest zaprojektowany na zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji antycznych

kroluje regula trzech jednosci:

-czasu – nie przekracza jednego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz dzieje sie poprzednio palacem krolewskim, a o wydarzeniach rozgrywajacych sie przy innych miejscach mowi posel

-akcji – ograniczona w celu jednego drutu – sporu o Helene

Mowiac o humanistycznych wartosciach nalezy odwolac sie w celu slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem czlowiekiem i guzik, co ludzkie nie

jest mi obce―. Przy odniesieniu w celu dramatu Kochanowskiego ukazano tu szereg postaw postaci, pierwotnego zachowan; od patriotow zaczynajac,

a pod zdrajcach zakonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – spokojny, oficjalny, rozsadny, oddany sprawom was, zabiega o utrzymanie noclegu, swoje losy laczy pochodzace

z losami was

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny pod sprawy narodu, nie cofa sie poprzednio klamstwem a, takze intryga, lekkomyslny.

Przykladem renesansowego humanisty przy utworze wydaje sie wiec Antenor, ktory wykazuje troske o sprawy ojczyzny, przestrzega poprzednio

zgubnym zachowaniem Aleksandra, gdyz widzi w niniejszym kleske Troi. Jest wiec czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory to zastanawia sie

nad konsekwencjami kazdego czynu, nie reprezentuje interesow placowki, ale pelnego narodu.

Tresc dramatu dysponuje charakter uniwersalny.

53. Przedstaw rozne ujecia tematyki wiejskiej w literaturze renesansu (np.: J. Kochanowski, Sz. Szymonowic, M. Rej).

Wies absorbuje wazne miejsce wsrod renesansowych tematow. Zdaje sie, ze w istocie w naszej epoce wyrabia sie atrakcyjny w Polsce legenda sielskiej,

sielankowej wsi, szczesliwego dworku, legenda podjety pozniej przez Mickiewicza w „Panu Tadeuszu―, poprzez Orzeszkowa przy „Nad

Niemnem― itd. Nie wydaje sie byc to aczkolwiek jednolite oblicze wsi. Jej obraz formuja:

• Mikolaj Rej a mianowicie „Zywot jednostki poczciwego― a, takze „Krotka rozprawa... ―

• Jan Kochanowski - „Piesni― (Piesn swietojanska o Sobotce)

• Szymon Szymonowie a mianowicie „Zency―.

Na wstepie oblicze wioski renesansowej to wies sielska-szczesliwa, cudowna, rajska kraina. Sasiedztwo z natura przynosi czlowiekowi ukojenie, milosc i

zobowiazanie do Boga, godnie przezyte zycie a, takze spokojna starosc. Symbolizuja ta idealna wizje slowa pochodzace z „Piesni o Sobotce―:

„wsi spokojna, wioski wesola, jakiz glos twej chwale zdola―. Pamietac nalezy, ze to takze wizja harmonii, ladu, czasu pod prace, ktora to wszystkim

daje radosc a, takze rozrywke, ktora to tez pozyskuje zadowolenie. Tego rodzaju obraz przedstawia „Zywot jednostki poczciwego― Reja, „Piesn

swietojanska o Sobotce―, „Na budynek w Czarnolesie― Kochanowskiego, w koncu duza czesc sielanek Szymonowica.

Lecz wydaje sie jeszcze inna wizja wioski: mniej sielankowa, bardziej realistyczna. Na tym obrazie ludzie zamieszkujacy wies znajduja sie skloceni,

uwazaja egoistycznie, znajduja sie chciwi. Mezczyzna wyzyskuje chlopa, nie dopelnia obowiazkow obywatelskich na sejmie, wiedzie hulaszczy tryb zycia.

Ksiadz odrzucic spelnia powinnosci kaplanskich, sciaga datki od wiernych. Chlopisko musi wykonywac prace na panskim polu, praca nie jest wesola

piesnia a mianowicie jest trudem, wysilkiem, ciezka praca, pilnuje chlopow Starosta, ktory z przyjemnoscia uzywa bicza... Taka osada wylania sie z kolei

pochodzace z „Krotkiej rozprawy miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem zas Plebanem― Metrow. Reja a, takze z „Zencow― Sz.

Szymonowica.

54. Wymien propozycje „naprawy― Rzeczypospolitej sklecone przez Zas. F. Modrzewskiego.

W slynnym traktacie pt. „O poprawie Rzeczypospolitej― Andrzej Frycz Modrzewski tworzy wizje prawidlowego we wlasnym mniemaniu,

sprawiedliwego, prawego panstwa. Zapatrywania autora tycza konkretnie Rzeczypospolitej, a odrzucic sa rozwazaniami abstrakcyjnymi. Jakie tematy

podejmuje autor-widac otwarcie po tytulach pieciu ksiag:

„I Na temat obyczajach―

„II O prawach―

„III Na temat wojnie―

„IV O Kosciele―

„V Na temat szkole―

Jakim sposobem widac a mianowicie nie pomija Modrzewski zadnej z fundamentalnych dziedzin was, ktorego uniwersalna konstrukcje komponuja:

„Sad, Wojsko, Kosciol, Oswiata i... Obyczaj―.

Najistotniejsza a, takze najswiatlejsza czescia dziela zdaje sie dzis ksiega II „O prawach―- zas w pani a mysl, iz „bez norm nie moze stanowic

prawdziwej wolnosci―. Takze istotny jest postulat o rownouprawnieniu wobec uprawnienia sadowego kazdego z warstw spolecznych - to wlasnie

slynna, nowatorska pod cala Europe, demokratyczna mysl, wazna mozliwe, iz jak odkrycie Kopernika. Odlamek podrecznikowy przytacza przyklad a

mianowicie w odczuciu wspolczesnego jednostki niewiarygodny przy swej niesprawiedliwosci za to samo, wspolne wina szlachcic odrzucic otrzymuje

sankcje, a plebejusz traci los. Za co? Obaj pobili szlachcica naprawde, ze czlek ten umarl.

„W jakiejs Rzeczypospolitej, niektorzy za to samo placa glowa, za co innych traktuje sie w najwyzszym stopniu poblazliwie―. „Prawo dac powinien

rowniez kuratele wszystkim, gdyz przeciez Rzeczpospolita sama wylacznie szlachta kwitnac nie moze, gdyz a ktoz bedzie dawal zywnosc a, takze nam a,

takze bydlu, o ile zadnego oracza nie zostanie? ―.

Aczkolwiek nie domagal sie rownosci wobec uprawnienia publicznego – tzn. dopuszczania do urzedow przedstawicieli kazdego z warstw spolecznych,

to bronil chlopow poprzednio wyzyskiem a, takze samowola mezczyzn, chcial dac mozliwosc im wolnosc osobista.

Sposrod ksiegi „O wojnie― nalezy zapamietac, iz A. Frycz Modrzewski wydaje sie, podobnie jak tej duchowy patron Erazm pochodzace z

Rotterdamu, wyznawca irenizmu a mianowicie czyli wielkim przeciwnikiem wasni i wojen (zaborczych a, takze zaczepnych), zas zwolennikiem zgody i

noclegu, chociaz uzasadnial potrzebe wojny obronnej, albowiem tylko taka ma moralne wytlumaczenie. Ukazuje i eksponuje zlo wojenne w swoim dziele:

„zbrodnie, ohydy, hanby, nieszczescia nieskonczone, ktore wojna zakonczone wlecze... ―.

W ksiedze „O szkole― widac jak ogromna a mianowicie wieksza niz Rej a mianowicie przyklada Modrzewski wage w celu edukacji mlodego

obywatela a, takze do wagi zawodu instruktora. Pisze: „szkolny stan wydaje sie najcudniejszy a, takze rzeczom humanistycznym najpozytniejszy―

– i wola o koniecznosc finansowania szkol, ktore istotniejsze jest przy dalszym rozrachunku niz wydatki na pozostale rozmaitosci. Postulat ten wydaje

sie bardzo latwo zapamietac, albowiem dzis wydaje sie on takze aktualny.

Przy ksiedze „O obyczajach― trudni sie Modrzewski obowiazkami, cnotami, ktorymi winien odznaczac sie legalny obywatel, wyklada powinnosci

senatora, posla, sedziego, starosty a, takze hetmana.

Przy ksiedze „O Kosciele― domagal sie zredukowania roli kosciola w panstwie, uporzadkowania stosunkow miedzy wladza duchowna a, takze

swiecka przy panstwie.

55. Przedstaw renesansowe wzorce dla osob fizycznych prezentowane przy literaturze.

W wieku renesansu pisarstwo parenetyczna propagowala wzorce dla osob fizycznych takie jak:

-poczciwy ziemianin

-idealny dworzanin

-idealny patriota

-renesansowy tworca.

Projekt „poczciwego ziemianina― przedstawi Mikolaj Rej, poucza jakie los powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz naszej majetnosci. Sugestie

te wlaczone sa przy „Zywocie jednostki poczciwego―, wzorowy ziemianin dojrzewa spokojnie dopatrujac swojego dobytku, rozkoszujac sie darami

natury w wszelakiej porze rok. dbajac o harmonie. Nie wydaje sie byc zbyt medrzec, lecz staly, szczesliwy, niestraszne mu czy starosc, czy smierc.

Znamionuje go gospodarnosc, zapobiegliwosc, umiar, cnotliwe los wedlug rozumu i przy bliskosci pochodzace z natura.

Odmienny wzor to „idealny dworzanin―. Wizerunek tenze propaguje Lukasz Gornicki przy utworze pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to

czlek rycerski, szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, dbaly o wytworne maniery a, takze piekno mowy, a takze znajacy sztuke a, takze muzyke.

Idealem patrioty wydaje sie obywatel spelniajacy swoje powinnosci wobec was, kochajacy ojczyzne, stawiajacy do niej dobro ponad prywate, odrzucic

zaluje do niej swoich dobr, a takze a, takze zycia a mianowicie taki wzorzec ukazany wydaje sie w dziele A. Frycza-Modrzewskiego, w kazaniach P.

Skargi, w patriotycznych piesniach J. Kochanowskiego. Wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―.

Pozostaje wciaz wzorzec renesansowego tworcy. Taka jednostka odrzucic ogranicza sie tylko w celu tworzenia, to czlowiek uniwersalny, oprocz

umiejetnosci potrzebnych posiada rozlegla wiedze, wyksztalceni, znajomosc jezykow. Ideal tego rodzaju wlasna biografia realizuja tworcy tacy jak Jan

Kochanowski, Klemens Janicki, Andrzej Frycz-Modrzewski, Mikolaj Sep-Szarzynski i pozostali.

56. Wyklaruj w jaki sposob pisarze polscy epoki odrodzenia a, takze oswiecenia troszczyli sie o losy Rzeczypospolitej.

W okresie odrodzenia pojawia sie w Polsce pisarstwo i publicystyka obywatelska, patriotyczna krytykujaca postury negatywne a, takze lansujaca

porzadne. Przykladem takiej tworczosci moga byc nastepujace utwory: „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami. Panem, Wojtem zas Plebanem―

Metrow. Reja, „O poprawie Rzeczpospolitej― A. Frycza - Modrzewskiego, „Kazania sejmowe― P. Skargi, „Piesn o spustoszeniu Podola― i

„Odprawa poslow greckich― J. Kochanowskiego. Utwory te sa wyrazem troski tworcow tego czasu o losy ojczyzny. Przy „Krotkiej rozprawie.... ―

Rej zastosowal postac dialogu. Interlokucja ten wydaje sie prowadzony pomiedzy przedstawicielami trzech reprezentatywnych w celu polskiego systemu

spolecznego stanow a, takze pietnuje czynu kazdej ze stron. I tak Pleban zahacza problemy sadownictwa, sejmu, zasobow wojennych myt i starostw.

Pan gada o dworskich zbytkach a, takze pospolitym ruszeniu, a Wojt o swiadczeniach wojennych, rozrzutnosci, hazardzie a, takze nieuczciwosci szlachty

i kleru. Dzielo Zas. Frycza a mianowicie Modrzewskiego „O poprawie Rzeczpospolitej― sklada sie z 5 ksiag: Na temat obyczajach. Na temat

prawach, Na temat wojnie, Na temat Kosciele, Na temat szkole. Modrzewski wystepowal przeciwko rozdawaniu urzedow panstwowych jednostkom

wysoko urodzonym, ale odrzucic posiadajacym odpowiedniego przygotowania. Od sprawujacych wladze wymagal kierowania sie wylacznie dobrem

narodu i interesem panstwa, potepial prywate. Przy ksiedze Na temat prawach domagal sie zrownania wszystkich wzgledem prawa. Walczyl z korupcja

sadow, podkreslal koniecznosc respektowania prawa w celu obrony. Byl przeciwnikiem wojen zaczepnych, uznawal tylko obronne. W ksiedze O Kosciele

domagal sie uregulowania stosunkow panstwa a, takze Kosciola, uniezaleznienia wladzy ogolnokrajowej od papieza i tej legatow. Krytykowal negatywne

Zjawiska w zyciu Kosciola, rozpad ceny moralnych, bogacenia sie wydatkiem innych. Zadal ksztalcenia mlodych osob w szkolach publicznych a, takze

nakladow pod ten cel.

„Kazania sejmowe― P. Skargi sa traktatem politycznym, przepelnionym troska o ojczyzne. Skarga oskarzal szlachte o warcholstwo i sobkostwo

stanowy, postulowal wzmocnienie potegi krolewskiej, sprzymierzonej z wladza Kosciola. Przy kazaniach Skarga ukazuje slabosci toczace

Rzeczpospolita. Choroby te to:

brak milosci w celu ojczyzny,

niezgoda wewnetrzna,

roznowierstwo,

oslabienie potegi krola,

niesprawiedliwe prawa i ich nieprzestrzeganie,

upadek moralnosci i obyczajow.

„Piesn o spustoszeniu Podola― J. Kochanowskiego jest rozliczeniem polskiego rycerstwa po klesce poniesionej pod Podolu przy 1575 r. Poeta

obrazuje jednoczesnie koncepcje do przezwyciezenia katastrofy. Jest nia cnota przejawiajaca sie oddaniem ojczyznie, rozwaga przy boju a, takze

wsparciem finansowym wojska. Widocznie swoja postawe obywatelska udokumentowal Kochanowski przy dramacie „Odprawa poslow greckich―.

Utwor tenze niesie przy sobie dziedziny uniwersalne, hhg sytuacje was w stanie krachu i szarpanego wewnetrznymi konfliktami. Mamy portret dobrego a,

takze zlego obywatela. Dobry wydaje sie Antenor, wydaje sie on rozsadny, nieprzekupny, dba o biznesy narodu, odrzucic unosi sie ambicja jak chodzi o

dobro panstwa. Aleksander to samowolny, dbajacy o wlasne interesy, posuwajacy sie w celu szantazu a, takze przekupstwa mlodzieniec. Wsrod

niebezpieczenstw grozacych ci wymienia liryk nieprzestrzeganie norm i sprawiedliwosci. A wiec kawalek ten hhg niebezpieczenstwa grozace panstwu ze

strony negatywnych wladcow, obywateli i negatywnych praw.

57. Wymien utwory renesansowe wyrazajace troske o losy ojczyzny i omow jeden pochodzace z nich.

Dzielo poetow a, takze pisarzy renesansowych obfituje przy rozne ujecia spolecznej a, takze dotyczacej was tematyki. Postawy patriotyczne wykazuja

niemal ogol humanisci, kazde swiatle umysly tej epoki.

Mikolaj Rej nie tylko przy „Zywocie jednostki poczciwego― wspomina o obowiazkach obywatela. Troske o kraj, o tej spoleczny forma, odnajdujemy

glownie w „Krotkiej rozprawie pomiedzy trzema ludzmi, Panem, Wojtem a Plebanem―. Tu w istocie Rej wyklada nieprawidlowosci, ktore zauwaza

przy panujacych stosunkach spolecznych. Kawalek jest krytyka: Pleban odrzucic wypelnia kaplanskich obowiazkow, ale mysli o zysku („na oltarzu

jajca licza―), Mezczyzna z kolei a mianowicie mysli o urzedach, zabawach i prywatnym majatku, kiepsko sprawuje sie w sejmie („Pewnie Pospolitej

Rzeczy zadny nie ma w owa strone na pieczy― - gada Pleban). Zatem Wojt gada rozgoryczony: „Ksiadz pana wini, pan ksiedza A naszej firmie

prostym zewszad nedza. ―

Andrzej Frycz Modrzewski a, takze jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― kolejny glos w sprawie ojczyzny. Slawne dzielo ujmuje i

charakteryzuje owa „poprawe kraju― przy pieciu domenach: „O obyczajach―, „O prawach―, „O wojnie―, „O Kosciele―, „O

szkole―. Szczegolna funkcje przypisuje Modrzewski dzialaniu w polsce prawa a mianowicie sprawiedliwego a, takze rowno traktujacego wszystkich

obywateli.

Podobna, ale bardziej wciaz przesycona emocja wymowe posiadaja „Kazania sejmowe― ksiedza Piotra Skargi. Przyrownuje on ojczyzne do

tonacego okretu, oznacza go matka i grzmi do do niej synow a mianowicie czyli systemu spolecznego – o opamietanie. Odslaniajac szesc chorob

spolecznych a mianowicie obojetnosc wzgledem ojczyzny, chciwosc, niezgody a, takze klotnie, herezje, oslabienie potegi krola, niesprawiedliwosc prawa

a, takze grzechy przeciw Bogu a mianowicie glosi wizje upadku, nieszczescia politycznego, ktore grozi Naszym narodzie. Wowczas, przy XVI stuleciu,

przedwczesne proroctwo nabralo dyspozycji w dobie rozbiorow Polski. Reformy wg Skargi powinny dotyczyc:

obrony wiary katolickiej, batalii z tolerancja religijna a, takze heretykami

walki o nasilenie wladzy krolewskiej

walki o wzmocnienie a, takze poniesienie autorytetu senatu

ograniczenia roli sejmu

walki o pozbawienie szlachty wladzy politycznej

walki o sprawiedliwe uprawnienia

dazenia w celu poprawy lokalizacji miasta chlopow w polsce

Skarga zwaza, ze: milosc do ojczyzny, zgoda do niej obywateli, kult katolicka, silny rzad, sprawiedliwe prawa, moralnosc obywateli to postulaty, ktore

stanowic maja fundament was.

Prawdziwa kopalnia postulatow patriotycznych jest tworczosc Jana Kochanowskiego. Tytuly, ktore trzeba tu wymienic to: piesni patriotyczne „Piesn

V― (O spustoszeniu Podola) a, takze „Piesn XII―. Krytyke ulomnosci spolecznych spotykamy tez przy licznych fraszkach, a szczegolnie istotna

pozycja wydaje sie tragedia pt. „Odprawa poslow greckich―.

58. Przedstaw J. Kochanowskiego jak artyste a, takze czlowieka renesansu. Odwolaj sie do wybranych utworow (piesni, fraszek).

Jan Kochanowski chociazby wspolczesnym ludziom moze zaimponowac rozlegloscia swych zainteresowan a, takze swoim wyksztalceniem. Jest bez

watpliwosci najwybitniejszym tworca epoki renesansu i tym wlasnie roznil sie od Mikolaja Reja, ze bardzo dbal o ksztalt swojego wlasnego stylu, o forme

uprawianych gatunkow a, takze o zrecznosc jezyka, jak rowniez o kompleksowa wiedze. Kochanowski studiowal przy Akademii Krakowskiej, Krolewcu,

Padwie, ktore to studia zadecydowaly o erudycji poety. Nie byly mu takze obce jezyki klasyczne: lacina, greka, hebrajski, studiowal takze epoke

starozytna – do niej literature, filozofie, z pewnoscia znakomite mu byly dziela Erazma z Rotterdamu i terazniejszych tworcow lokalnych. Nawiazania w

celu antyku przy dorobku Kochanowskiego widac choc w wyborze uprawianych gatunkow, poeta pisze piesni, fraszki, dramat wedlug regul kapitalnych,

elegie. Nawiazanie to mozna dojrzec rowniez przy propagowaniu filozofii starozytnych, przy odwolaniu sie do tworczosci Horacego, przy podejmowaniu

powodow z mitologii i tekstow greckiej – takich jak np. wojna trojanska czy horacjanski motyw poety jako indywidualnosci i wybranca postawionego

ponad tlumem.

Ow wybitny czlek zapisal sie w przeszlosci literatury polskiej nie tylko jak poeta a, takze dramaturg, ale takze jak tlumacz psalmow Starego Testamentu

– Psalterza Dawidow. Na temat jego renesansowym obliczu swiadcza takze myslicielskie poglady tworcy, ktory uznaje swiat zbyt wielka melodie,

znajduje rozlegle wartosci natury i wioski, wielbi jednostki, glosi epikureizm i stoicyzm.

Autor:

dramatu „Odprawa poslow greckich―

trenow

piesni „Ksiegi pierwsze― – 25 utworow

„Ksiegi wtore― – 25 utworow

„Piesn swietojanska o Sobotce― – piesn dwunastu panien

fraszek

filozoficznych – „O zywocie ludzkim―

wyznaniowych – „Na dom przy Czarnolesie―

obyczajowych – „O kaznodziei―

pijackich – „O doktorze Hiszpanie―

milosnych – „Do Hanny―

poezji patriotycznej.

Tlumacz:

psalmow Starego Testamentu – „Psalterza Dawidow―.

59. Wyjasnij wyobrazenia: odrodzenie, humanizm, reformacja

ODRODZENIE (RENESANS) a mianowicie z fran. Renaissance. jak nazwy epoki uzyto tego terminu nie wczesniej w 18 wieku we Francji a mianowicie

poczatkowo w celu okreslenia zapozyczen i wzorow wloskich przy sztuce francuskiej. Jako wyraz historycznoliteracki sluzyl poczatkowo w celu okreslenia

okresow panowania Franciszka I, podczas gdy nastapilo "odrodzenie literatury dotad lekcewazonej". W tym znaczenie objasnienie to zostalo przyjete

poprzez nauke niemiecka i upowszechnione dzieki fundamentalnemu dzielu J. Burckhardta a mianowicie "Kultura odrodzenia we Wloszech" (1860).

Podlug niego odrodzenie mialo stanowic poczatkiem epoki nowozytnej a mianowicie przeciwstawionej epoce "Wiekow srednich". Koncepcja ponizsza

wywarla mnostwo sporow a, takze polemik.

Nazwy "Odrodzenie" intencjonalnie uzyl nie wczesniej Gorgio Vasari - wloski malarz, historiograf sztuki. "Rinascita" nie znaczy tu aczkolwiek odrodzenia

antyku lecz okres swietnosci sztuki wloskiej, ktora to wprawdzie ocknela sie dzieki mistrzom starozytnym, ale nastepnie sama dotarla do szczytow

przewyzszajacych modele.

Renesansem nazywamy epoke przy dziejach zwiazanych z kultura trwajaca we Wloszech od XIV w celu poczatkow XVI wieku, zas w panstwach Europy

polnocnej od ukonczenia XV do oporu XVI stuleciu. Jest mezczyzna rezultatem zlozonego procesu historycznego, na ktory to zlozyly sie takie faktory jak:

kryzys papiestwa, rozluznienie wiezi scalajacych cesarsko-papieska Europe, szybki progres miast, powstawanie (po momencie rozbicia feudalnego)

zjednoczonych krolestw, na przyklad Belgia, Francja, Nasz kraj, Szwajcaria.

Przy kulturze renesansu ogromna funkcje odegralo odrodzenie i przyswojenie kultury antycznej. W epoce tej dochodzily do glosu rozne prady umyslowe

a, takze religie, najistotniejsze z nich to reformacja i humanizm.

Cechy renesansu:

•zainteresowanie czlowiekiem, nawrot a, takze kontynuacja tradycji antycznych

•przeksztalcenie sredniowiecznego nurcie zycia, pod plan 1 wysunelo sie zainteresowanie doczesnymi celami

•sztuka stala sie laicka, jej zamyslem bylo dostarczanie przyjemnosci, pozytku, miala edukowac i zabawiac

•dwujezycznosc sztuki

•nasilenie tendencji humanistycznych

•rozwoj mysli racjonalistycznych

•laicyzacja nauk i odmian zycia

•antropocentryczne zainteresowanie globem pozaziemskim

•stworzenie nowego idealu czlowieka a mianowicie zerwanie pochodzace z asceza a, takze teocentrycznym pogladem na glob; czlowiek okazuje w

srodek badan a, takze zainteresowan; miernikiem poznania stal sie mozg

HUMANIZM

Napiecie swiatopogladowy rozwijajacy tradycje antycznej wiedzy o czlowieku jak o jednostce (psychika a, takze wrazliwosc). Dazyl do postepu

osobowosci uznajac wartosc tej rozumu. Humanisci glosili koniecznosc poznania a, takze ksztaltowania poszczegolnej, silnej placowki ludzkiej. Przy mysl

humanizmu czlowiek wydaje sie wielce przydatny, liczy sie tej talent, wazny jest kazde odrebne istnienie. Poznawano przyrode, urok, patriotyzm. Byl to

antropocentryzm. Usytuowanie jednostki w srodek swiata. Haslem humanistow bylo zdanie Terencjusza: „Czlowiekiem jestem i guzik co ludzkie nie

jest mi obce―

REFORMACJA

Oderwala ok. 1/3 Europy od kosciola katolickiego. Przyczynila sie jej osoba do postepu tolerancji religijnej, rozkwitu kultur, jezykow a, takze literatur

narodowych. Sprzyjala ksztaltowaniu sie stosunkow wczesnokapitalistycznych a, takze republikanskich teorii pochodzenia potegi. Za formalny jej

poczatek uznaje sie ogloszenie 95-u tez Marcina Lutra. Powstaly nowe prady religijne. Reformacja byla procesem wybuchu dlugoletnich wojen

wyznaniowych np. wojne chlopska rozpetano w 1525 roku za posrednictwem nietolerancje religijna. W rok 1529 a mianowicie protest mniejszosci

luteranskiej przy Spirze pod sejmie. Rozbily one wspolnote wyznaniowa Europy.

A) LUTERANIZM

(Niemcy, Skandynawia, Francja, Czechy, Wegry, Polska)

Tworca byl Marcin Luteranin. Istotne wydaje sie podejscie wyznawcow do Biblii. Glosili gdyz, ze mozemy ja odtwarzac indywidualnie, iz nalezy wyjasniac

je pod jezyki narodowe, ze Zwiazek wyznaniowy nie jest jedynym autorytetem rozumiejacym Biblie. Zwiazek wyznaniowy na ziemi nie powinna dawac

udzielenia rozgrzeszenia innymi slowy uwolnienia osob od mek czysccowych czy piekielnych.

B) KALWINIZM

(Francja, Szwajcaria, Niderlandy)

Tworca byl Jan Kalwinista. Kalwinisci glosili teorie predestynacji czyli wierzyli w wykorzystanie, w to, ze kazdy czlowiek dysponuje swoj zycie zapisany

przy gwiazdach. Poswiecone jest jemu niebo albo pieklo, zas zycie to realizacja ustalonego scenariusza. Propagowali ideal robocie i gromadzenie dobr.

Posiadanie to zasluga, a biernosc to grzech.

C) ANGLIKANIZM

Nurt zostaly wydane w Wielkiej brytanii. Ruch tenze powstal pochodzace z natury politycznej i wlasnej. Henryk VIII chcial poslubic Anne Boleyn, a kosciol

katolicki zabranial mu (odmowa rozwodu). Zatem krol Wielkiej brytanii sam mianowal siebie zwierzchnikiem kosciola anglikanskiego i poslubil ukochana,

ktora i tak skazal na sciecie.

D) ARIANIE

Zwani takze jako bracia polscy. Nurt ten rozwinal sie w Polsce i byl nurtem radykalnym bo glosil oprocz zalozen religijnych takze hasla spoleczne. Arianie

potepiali poddanstwo chlopow, glosili koniecznosc wyrzeczenia sie majatku. Przy polowie XVII wieku wygnano ich

szescdziesieciu. Udowodnij, iz tworcy tekstow polskiego odrodzenia nie byli obojetni pod sprawy was i narodu.

Piotr Skarga dzieki funkcjonowania filantropijnej pozostal nadwornym kaznodzieja krola Zygmunta III Wazy. Najwazniejszym tej dzielem znajduja sie

wydane przy 1597 r. "Kazania sejmowe". Nie przylegaja one w celu literatury religijnej, lecz znajduja sie doskonale ulozonym traktatem politycznym o

przebudowie panstwa naszego. Jako katolik i patriota autor wojowal o przywrocenie jednosci religijnej w Polsce, nasilenie wladzy krolewskiej oraz

zdejmowanie krzywd spolecznych i norm niesprawiedliwych. 8 "Kazan sejmowych" to 8 rozdzialow rozprawy politycznej o najwazniejszych

niedomaganiach Rzeczypospolitej, o sposobach pierwotnego przezwyciezania.

Kazanie I a mianowicie "O wiedzy potrzebnej w celu rady" swiadczy rodzaj wstepu, wprowadzenia przy problematyke. Autor charakteryzuje slabosci,

ktore rujnuja panstwo. Przewodnia mysla kazania jest zapewnienie, ze moralnosc narodu wydaje sie warunkiem powodzenia i potegi panstwa. Tak wiec

najbardziej normalni powinni stanowic ci, ktorzy stoja na czele narodu.

Kazanie II a mianowicie "O namietnosci ku ojczyznie". Wylicza tu szesc chorob Polski. Sa to: brak namietnosci ojczyzny, niedostatek zgody politycznej,

anarchia religijna, oslabienie potegi krolewskiej, nieusprawiedliwione prawa a, takze bezkarnosc grzechow jawnych. Inny ciag kazania poswieca autor

pierwszej chorobie, tzn. "niezyczliwosci ludzkiej w kierunku Rzeczypospolitej", ktora to plynie pochodzace z "chciwosci swojego lakomstwa". Przy sposob

wyrazny i wzruszajacy mowi Skarga o wlasnej wlasnej namietnosci do ojczyzny, ktora jest kultu obowiazkiem kazdego z nas. Domaga sie

bezinteresownosci milosci w celu ojczyzny, namietnosci dla pani a samej. Atak skierowany wydaje sie w strone magnatow dbajacych jedynie o swoje

majatku. Widmo tonacego okretu.

Kazanie III a mianowicie "O niezgodzie domowej". Autor stwierdza, iz rodacy, dzieci jednej a, takze tej samej ojczyzny powinni sie zgadzac, poniewaz

laczy pierwotnego jedna kult, nakazujaca milosc blizniego, tenze sam wladca, takie same uprawnienia i swobody obywatelskie. Brak tej zgody

szczegolnie pod sejmach budzi u Skargi lek o przyszlosc ojczyzny. "Widzi" rozbiory Polski zauwazone przez Matejke, Mickiewicza. Kazanie IV a, takze V

a mianowicie "O naruszeniu religii katolickiej". Dotyczy reformacji, ktora a mianowicie zdaniem kaznodziei - wydaje sie prawdziwa porazka dla Polski,

poniewaz poglebia niezgode narodowa. Autor nakazuje powrot w celu religii katolickiej jako zaledwie prawdziwej, prowadzacej do zgody i w celu potegi

was.

Kazanie VI - "O monarchii a, takze krolestwie". Skarga uwaza, iz najlepsza postacia rzadu wydaje sie jednowladztwo, ktorego nie mozna aczkolwiek

utozsamiac pochodzace z absolutnym samowladztwem. Panstwem powinien rzadzic krol, przy pomocy madrej rady, zlozonej z czlonkow narodu.

Poddani winni znajduja sie swemu krolowi szacunek a, takze posluszenstwo. Jakkolwiek "zlota wolnosc szlachecka" przewodzi do anarchii, co wydaje sie

jednoznaczne pochodzace z upadkiem was.

Kazanie VII - "Prawa niesprawiedliwe". Podobnie jak Modrzewski stwierdza, ze wyjawszy praw sprawiedliwych nie ma prawdziwej wolnosci. Liczy prawa

nieusprawiedliwione, m. in. o mezobojstwie krzywdzace chlopa, dla ktorego zada wolnosci osobistej, chociaz podobnie jak Modrzewski akceptuje stany

spoleczne.

Kazanie VIII a mianowicie "O niekarnosci grzechow jawnych". Autor przedstawil w nim kazde, najgoretsze odczucia patriotyczne a mianowicie milosc w

celu ojczyzny, oburzenie na do niej zlych synow, niepokoj o losy Rzeczypospolitej i nadzieje, ze dobry Bog ustrzeze Polske od zguby. Tytulowe grzechy

jawne to: niedostatek sprawiedliwego a, takze sprawnie funkcjonujacego aparatu sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa, nieprawne nabywanie

majetnosci, zbytki, kradziez rzetelna pospolitego, wyzysk sierot poprzez zlych opiekunow. Po tego typu wyliczeniu grzechow przewiduje rychly upadek

Polski.

Mikolaj Rej "Krotka rozprawa... " a mianowicie porusza mnostwo kwestii politycznych, spolecznych a, takze obyczajowych owczesnej Polski, zas jej tresc

zwiazana wydaje sie z pierwszym, pelnym wciaz nadziei, punktem walki szlachty o egzekucje praw, dobr koronnych. Reprezentanci trzech glownych

stanow: Mezczyzna (szlachta), Wojt (chlopstwo), Pleban (duchowienstwo) wioda bogaty przy realia zyciowe dialog, ktory to ujawnia podstawowe

problemy nurtujace owczesne ludzie: kwestie przekupnego sadownictwa, naduzyc przy wykorzystywania zup ozonatorow wody, czy niedostatek stalego

programu obronnego panstwa. Wiele takze uwag poswieconych jest problematyce odpowiedzialnosci zbyt ksztalt moralno - obyczajowy zycia ogolnego

Rzeczypospolitej. Mezczyzna i Wojt negatywnie oceniaja wiele zjawisk natury religijno - koscielnej: drwia pochodzace z praktyki sprzedawania odpustow,

wyrazaja zaniepokojenie bogata i nastawiona na teatralny efekt liturgia obrzedow katolickich, ujawniaja materialna interesownosc ksiezy w spelnianiu

praktyk wyznaniowych (koleda). Podniesiony zostaje takze problem rozrzutnosci zycia szlacheckiego: nieumiarkowanie przy jedzeniu a, takze piciu,

niszczacemu zasiewy obyczajowi mysliwskiemu czy nalogom hazardowym. "Krotka rozprawa" to jeden pochodzace z pierwszych lokalnych utworow o

tematyce spolecznej.

Jan Kochanowski "Piesn o spustoszeniu Podola" a mianowicie autor zwraca sie w celu rodakow pochodzace z prosba, aby pomysleli wreszcie o

grozacym im ryzyku; Polacy powinni natychmiast opodatkowac sie na rzecz zacieznego wojska, a w razie potrzeby sami stanac w celu obrony barier.

Jan Kochanowski "Piesn o dobrej slawie" - gada o powinnosciach obywatela wzgledem wlasnej ojczyzny; nie jest prawdziwym czlowiekiem tenze, kto

myslitylko o jedzeniu i piciu; kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden cel - sluzba ojczyznie, w celu zapewnienia sobie dobrej slawy; sposoby

sluzenia ojczyznie moga byc rozne, w stosunku do wlasnych moznosci, predyspozycji, wrodzonych talentow; lepiej jest zginac mlodo, jednakze w rodzaj

bohaterski zyskujac sobie slawe, niz zyc dlugo a, takze umrzec przy zapomnieniu.

163. Wyjasnij uchwycenie symbolizmu w oparciu o pewne przyklady.

164. Wyjasnij wyobrazenia: symbolizm, naturalizm wskaz pierwotnego przejawy przy wybranych utworach.

1. 2. 1NATURALIZM

Tej tworca byl Emil Zola. Utwory tej nawiazywaly w celu komedii ludzkiej Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawarl mezczyzna w przedmowie

do utworu pt. „Teresa Raquin―:

1-wsza. biologizm

a) utozsamianie systemu spolecznego z organizmem zywej istoty

b) pojmowanie czlowieka jak czastki natury, czlowiek zdeterminowany jest poprzez prawa natury

c) pojmowanie zycia jak wiecznej batalii o zywot

2. postawa uczonego a, takze badacza, ktory to wiernie odzwierciedla zycie orzymane zmyslami, wiernosc szczegolow

trzy. maksymalny obiektywizm, bez swoich ocen odautorskich, autor rejestruje i wskazuje

4. niedostatek tematow tabu, zakazanych, komplet powinno znalezc odzwierciedlenie przy sztuce

Naturalizm ubezwlasnowolnia jednostki poprzez uprawnienia natury. „Germinal― (narodziny mysli spolecznej).

Jak i rowniez Sonet

Chaty, piaszczyste wzgorza, sad, stodoly, obory, klasyczne ploty, cienkie bydlo. Uszkodzenie, starosc, szarosc, smutek, ubostwo. Z tym smetnym

krajobrazem kontrastuje ubior i witalnosc ludzi. Barwy i zdrowie mieszkancow. Jest on calkowity podziwu w celu prostoty a, takze kontaktu pochodzace z

natura. Wies, wspomnienia, jak miejsce wazne i niepospolite. Poeta polaczony jest emocjonalnie. Smutne wspomnienia ludzi w owa strone zyjacych.

Znajduja sie oni skazani na ubostwo. Wtloczeni w celu szarego zycia. Podmiot poetycki zastanawia sie nad przyszloscia, manifestuje przywiazanie do

wioski, tamtego zycia, codziennych zagrozen. Czuje sie czlonkiem wiejskiego spoleczenstwa. Wyznanie postawy a, takze ideologii pisarza. Pozostale

sonety to wierszowe nowelki. Maja charakter epicki. Ten sonet jako jedyny jest refleksyjno-opisowy.

XV Sonet

Zycie kobiety, ktora po stracie malzonka sprzedaje glebe. Utrzymuje sie z robocie rak, zas kiedy wydaje sie stara to umiera.

XIX Sonet

Pan, ktory byl zdrowy, silny, wzor robocie na wioski. Nagle zachorowal. Baby na niego leczyly, jednakze to odrzucic pomagalo. Nie zaakceptowac stac na

niego na doktora.

„W chalupie―

Charakter opisowy, przedstawia nedze, ubostwo wsiowe, zniszczenie domostwa, biede przy chalupie. Pogoda (szaruga, deszcz), nastroj przygnebienia i

smutku. Wnetrze ubogiej chalupy to obraz realistyczny i plastyczny. Brzydota, nieczystosci, starosc, precyzja opisu. Mieszkancami chalupy wydaje sie

starsza kobieta (zniszczona, wyczerpana, zmartwiona) a, takze mlodsza kobieta (marzy). Wprowadzaja kolory w celu szarosci zycia. Mlodosc, swiezy

powiew i spontanicznosc. Warunki zycia jednak skaza ja aczkolwiek na nedzny zywot a, takze ubostwo.

Wlasciwosci naturalizmu:

1-wsza. szczegoly, wiernosc drobiazgu

2. tematem wydaje sie brzydota, nedza, szokowanie konsumenta

3. biologizm - niedostatek wlasnej decyzji na dalszy los, przygnebiajaca wizja, walka o zywot, przetrwanie

trzy. obiektywizm a, takze bezstronnosc

1-wsza. 2. 2SYMBOLIZM

Byl uzyty glownie przy plastyce. Gloszono, ze dzielo artystyczne dysponuje ukazywac zmartwienia duchowe jednostki. Te sfery ludzkich zagrozen

nierozwiazywalnych jezdnia intelektualna. Nawiazanie do intuizmu. Tematem byla abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Srodek artystyczny to symbol

(przedmiot, sytuacja, obraz, ktory oprocz naturalnym znaczeniem kryl metaforyczny sens). Skladniki w malarstwie np. Wizerunek Malczewskiego pt:

―Smierc―. Byl on zauroczony smiercia. Smierc - personifikacja, animizacja, wieloznacznosc, alegoria.

"Krzak dzikiej rozy" jest to maly 4 szczatkowy zbiorek pochodzace z roku 1898. Sonety te mozna uwazac za wyraz hobby Kasprowicza Tatrami. Cel

poety byl odmienny, glebszy. Wiecej niz jeden pojecia: krzew dzikiej rozety i limba pelnia funkcje symboli. Glowny z nich leka sie burzy a mianowicie

"skromnie w celu zimnej tuli sie sciany". Losy rozety odnosza sie wiec do losow czlowieka. Przechowuje sie wiec jak czlek (samotny, czuje sie zagrozony

przez niebezpieczenstwa, zadumane dysponuje skronie), wydaje sie wiec symbolem losu ludzkiego, nieszczesc a, takze przykrosci (lekkie nastroje

dekadenckie), krzak tenze probuje sie jednak chronic przed zaglada. Symbolem o podobnym charakterze jest limba pozbawiona korzeni, zwalona

poprzez burze. Jest ona symbolem uplywu czasu. Przy I sonecie jest prochniejaca, w II "limbe tocza plesni" przy III swieci juz prochnem, w IV nastapil w

tej chwili calkowity harmonogram. Podobnie wydaje sie z czlowiekiem, ktory pod starosc wydaje sie chorowity, skromniej przydatny w celu zycia niz ludzie

mlodzi. (zycie nie jest latwe). W utworze tym pozostal przedstawiony procedura zniszczenia, starzenia, ktory poglebia sie z czasem.

W utworze "Dies irae" widac mnogie odwolania w celu sredniowiecznej hymnistyki i romantycznej postawy prometejskiego buntu, niezgody na zlo swiata,

"wadzenie sie pochodzace z Bogiem" o dobro ludzkosci. Hymn tenze wzorowany wydaje sie na koscielnym hymnie spiewanym w dzien zaduszny. Hymn

nawiazuje do "Apokalipsy sw. Jana". Tematem wydaje sie sad zasadniczy i apokalipsa. Szereg czulych wizji symbolicznych, ktore maja zrelacjonowac

glebie nedzy ludzkiej, wyjawszy nadziei lepszego jutra.

"Kowal" - sonet. Wiersz tenze ma charakter symboliczny. Serce z drogocennych kruszcow wyraza charakter a, takze sile wewnetrzna czlowieka. Sam

kowal to czlowiek walczacy z przeciwnosciami losu a, takze zycia. Staff ujal w niniejszym utworze mysli o potedze ducha. W porownaniu do dekadenckich

pogladow innych poetow wiersz Staffa jest sliczny. Poeta odrzuca postawe jednostki ktorego charakter skazony wydaje sie niemoca. Staff przeciwstawial

sie panujacej modzie na dekadentyzm.

„Krzak dzikej rozy przy Ciemnych Smreczynach―

Kasprowicz zrezygnowal z wykazu wsi a, takze przeszedl w celu opisu gorskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie sie efektow

dzwiekowych, kolorystycznych, niezahamowanych. Gra swiatel. Ukazano krajobraz w swietle slonca. Przemiana barw a, takze odcieni. 4 opisy jednego

krajobrazu zmieniajacego sie pod spodem wplywem wysilku dnia.

1-wsza. Dzwiek: mruczenia, wzdychania, wrzask burzy, swist swistaka, poglos

2. Posmak: ziola

trzy. Wzrok: barwa, ksztalt

trzy. Nastroj: zachwyt, zaduma ponad wspanialoscia natury, spokoj, majestatycznosc.

Elementy limby prochniejacej a, takze krzaku dzikiej rozy

•Limba: zwalona poprzez burze, byla mocnym drzewem, a obecnie jest prochniejaca, martwa

•Roza: chowa sie pomiedzy skalami, przeczekala burze, nadal dojrzewa i wydaje sie piekna, chroni sie, wydaje sie delikatna, poszukuje wsparcia

zeby przezyc.

•Roznice

LimbaRoza

poteznawatla, subtela

pruchniejacapiekna

szpetnawspaniala

wyniosla, dumnaslaba, poszukuje wsparcia

umierajacazywa

Kontrasty, zastosowanie autonomii (rozne elementy natury by zasugerowac ich symbolike).

Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy a, takze pewni w trakcie burzy zostana powaleni.

Roza to symbol witalnosci, zycia, piekna. Delikatni i gietcy moga latwiej przetrwac burze.

Roza boi sie ulewy drzy poprzednio jej moca, ale dazy do przezycia. Widzi wielkie drzewo, ktore nie podolalo. Wszystko przemija, ale rozeta kurczowo

trzyma sie zycia. Wiersz o niepokojach, obawach wspolczesnego jednostki w obliczu przemijania, zniszczenia, smierci. Koniecznosc trwogi przed

smiercia. Obawy.

Skladniki symboliczne:

1-wsza. precyzyjnosc

2. animizajcja

trzy. wieloznacznosc symboli

4. sprawa ogolna

61. Udowodnij obecnosc motywow mitologicznych w poezji J. Kochanowskiego.

Renesansowi tworcy byli olsnieni starozytna kultura jako caloscia. Antyk okreslil renesans, stal sie glownym zrodlem naszej epoki. Najswiatlejsze umysly

epoki studiowaly opowiastke starozytnych, pierwotnego dorobek literacki, filozoficzny i jezyki.

Jan Kochanowski uchodzi za najwybitniejszego tworce epoki odrodzenia, albowiem dbal mezczyzna o zrecznosc jezyka, forma swojego nurcie i postac

uprawianych gatunkow, a nade wszystko posiadl kompleksowa wiedze. Tej obfita tworczosc nierozerwalnie laczy sie pochodzace z antykiem:

a mianowicie przede wszystkim Jan Kochanowski znal jezyki tradycyjne: lacine, greke, hebrajski,

a mianowicie studiowal literature i filozofie antyczna,

a mianowicie piesni, fraszki, treny, elegie i dramaty sa zapisane wedlug regul klasycznych,

a mianowicie duzy wplyw na Jana Kochanowskiego wywarl Horacy a mianowicie pierwszy tworca piesni:

1-wsza. niektore piesni Jana Kochanowskiego sa przekladami utworow rzymskiego poety

2. motyw poety jako indywidualisty i mniemanie o tej wyjatkowosci, jak jednostki obdarzonej poetyckim talentem,

ktory to naznacza wybranca stawiajac na niego ponad tlumem i zapewniajac jednoczesnie nieomal boska moc tworzenia, zdobyl

Jan Kochanowski za Horacym. Talent zapewnial poecie wieczna pamiec potomnych - slawe niesmiertelna.

Horacjanski motyw exegi – monumentum (pomnik sobie stawiam), innymi slowy przekonanie, ze tworczosc przetrwa wieki a, takze

zapewni poecie niesmiertelnosc, wyraza Jan Kochanowski w Piesni XXIV.

trzy. za starozytnym poeta Jan Kochanowski propaguje filozofie antyczna:

a) epikurejska - wykorzystywac zycia, poznac jego rozkosze dazyc do powodzenia i "chwytac dzien" (carpe diem), gdyz wszystko

przemija,

b) stoicka - zachowac umiar a, takze spokoj, mestwo i cnote, dobra slawe, najwieksze szczescie tkwi przy zachowaniu harmonii

ducha,

Najrozniejsze przyklady posiadamy mozliwosc odnalezc we fraszkach a, takze piesniach:

a mianowicie Piesn IX - rozkosz zycia, nalezy sie zabawiac, ale nalezy zachowac umiar i rozwage, nikt nie ma pojecia co nas czeka jutro

(napomina o krotkosci zywota): Kto naprawde madry, iz zgadnie co nan jutro przypadnie

a mianowicie Piesn V (Ten mezczyzna zdaniem mym, kto przestal na swoim) - nie jest istotne to sa ceny materialne, ale moralne: bycie czlowiekiem

uczciwym,

harmonia demona, poczucie sprawiedliwosci. Zycie przemija, wiec w jakim celu gromadzic majatku, trzeba sie cieszyc pochodzace z tego

co sie dysponuje.

- Piosenka XX a mianowicie w zyciu wydaje sie czas uciechy i powagi.

- "Na swe ksiegi" - mozemy sie pod zadnym pozorem bawic, jednakze mozna a, takze zachowac wage.

- "O zywocie ludzkim" – przemijanie, czas komplet zmienia, zaduma wobec poteg, ktore nadzoruja ludzkim zyciem.

- "Na dom przy Czarnolesie" – ograniczenie potrzebami materialnych, zabieganie o zdrowie.

- mnogie nawiazania w celu mitologii:

1-wsza. we fraszkach: "Ku muzom" (Muzy zamieszkujace "na wielkim Parnasie"), "Do gor a, takze lasow" (Proteus), "Na lipe" (Orfeusz),

"Do fraszek" (Fortuna).

2. przy piesniach: Piosenka IX (Fortuna), Piesn V (Mars), Piosenka XXII (Pogoda).

3. przy trenach: Tren V (Persefona), Tren X (Charon).

trzy. w tragedii humanistycznej "Odprawa poslow greckich" - tresc utworu nawiazuje do mitu trojanskiego, ktory to byl niejednokrotnie

wykorzystywany poprzez tragikow greckich - tym samym pisarz nawiazuje do zdarzen z "Iliady" Homera.

62. Na podstawie poznanych utworow literackich baroku scharakteryzuj zjawisko sarmatyzmu.

68. Zilustruj zjawisko sarmatyzmu wybranymi utworami.

Sarmatyzm jest jednym z glownych nurtow epoki baroku, okreslany mianem rowniez swojskim, bo przywiazywal ogromna mase do rodzinnych tradycji,

wyraznie tworzyl osobista szlachecka ideologie i wlasny polski rodowod uznawal zbyt najwazniejszy. Tworcami tego stylu sa: Waclaw Potocki, Jan

Chryzostom Pasek.

Waclaw Potocki (1621-1696)

-nauki pobieral obok domowego pedagoga. Cale los gospodarowal pod roli. Walczyl przeciwko Szwedom i wojskom Rakoczego, zabieral czynny wklad w

zyciu sejmikowym wystepuja przeciwko anarchii szlacheckiej, popierajac nasilenie wladzy mistrza i zasade dziedzicznosci tronu. Wychowywany przy

srodowisku arianskim, po udziale w banicji arian ukonczyl na katolicyzm.

-poeta pozostawil po sobie ogromna spuscizne: poematy, liryki religijne, wiersze polityczne a, takze okolicznosciowe. W celu najwybitniejszych utworow

naleza: „Moralia―, „Ogrod fraszek―, „Wojna chocimska―.

Potocki jak przedstawiciel tekstow sarmackiej, przy swoich utworach podejmowal tematyke patriotyczna.

1-wsza. „Nierzadem Nasz kraj stoi― – utwor tenze ukazuje obraz panstwa mogl calkowitego rozpadu, rozkladu a, takze wewnetrznej anarchii,

kleski. Kawalek jest wymierzony przeciwko balaganowi prawnemu, uciskowi biedniejszej szlachty i niesprawiedliwosci.

2. „Zbytki polskie― – Potocki ubolewa nad wadami kleru a, takze szlachty polskiej, myslacej o bogactwach a, takze wygodach, klejnotach, strojach,

zabawach, rozrywkach, kiedy ojczyzna chce obrony a, takze pieniedzy pod wojsko.

trzy. „Pospolite ruszenie― – kawalek jest scenka satyryczna, ktora to przedstawia tak jak szlachta polska zrywa sie do batalii z nieprzyjacielem.

Ukazal przy niej sobkostwo XVII wiecznej szlachty, jakiej nie obchodza losy panstwa. Krytyce poddaje tu liryk panujace sytuacja w wojsku, poczucie

wolnosci, brak posluszenstwa dowodcom, niekaralnosc. Takie pospolite ruszenie nie powinna spelniac opcji obronnej ojczyzny.

4. „Wojna chocimska― – utwor wydaje sie epickim poematem rycerskim, ukazujacym zbrojne starcie Polakow pochodzace z Turkami przy bitwie

pod spodem Chicimiem przy 1621 r. Utwor mial byc poematem „ku pokrzepieniu serc― a, takze wobec ponownej grozby wojny z Turcja budzic

patriotyzm, gotowosc w celu ofiar a, takze poswiecen. „Wojna chocimska― komponuje sie pochodzace z 10 fragmentu dosc szczegolowo

opisujacych wczesniej obustronne przyrzadzania, a nastepnie bardzo uwaznie, dzien po dniu sytuacje pamietnej bitwy, az do poczatku ukladow a, takze

zaprzestania dzialan wojennych. Liryk wyraza uczuciowy stosunek w celu opisywanych kwestii: nad calym obrazem goruje uczucie namietnosci do

ojczyzny i Boga. Poeta wyraza pochwale walecznych przodkow a, takze krytyke osob wspolczesnych, zniewiescialych, obojetnych pod sprawy ojczyzny.

Poucza, iz uwage terazniejszych nalezy odwrocic na kwestii naprawde wazne: ofiarnosc, poswiecenie, obrona zagrozonej ojczyzny.

5. „Ogrod fraszek― – zestaw fraszek, przy sposob satyryczny poeta zawarl wiele krytyki pod adresem swych wspolczesnych. Przedstawia w nich

zywy obraz owczesnego zycia szlacheckiego. Zbior ten nazwano kopalnia informacji o Naszym narodzie XVII stuleciu.

J. Ch. Pasek (1636-1700)

-nauki pobieral w kolegium jezuickim przy Rawie. Przy 1655 rok rozpoczal zywot zolnierza a, takze walczyl pod spodem dowodztwem Czarnieckiego

przeciw Szwedom i Rakoczemu, bral wklad w wyprawie dunskiej a, takze wojnie przeciw Moskwie. W trakcie rokoszu lubomirskiego pod Matwami w 1666

roku. Od nastepnego roku porzucil wojsko, ozenil sie a, takze osiadl pod wsi przy krakowskim, gospodarujac w bogactwa i pelniac urzad komornika

ziemskiego.

-bujny temperament a, takze awanturnicze usposobienie bylo podstawa roznych ekscesow Paska, niejednokrotnie procesujacego sie ze swymi

sasiadami, zas wreszcie oskarzonego o pogwalcenie spokoju ogolnego i skazanego na banicje.

„Pamietniki― – dziela sie na 2-ie czesci

1-wsza czesc obejmuje 1656-1666 r i wlacza opis zdarzen wojennych, innymi slowy taki okres jak walka ze Szwecja, „kampania wegierska―,

wyprawa w celu Danii, walka z Moskwa.

Druga czesc 1667-1688 r – charakteryzuje zywot ziemianski gospodarza, obywatela jakim byl Pasek.

Zapiski z tego okresu znajduja sie niewyczerpana skarbnica wiedzy o codziennym sarmackim zyciu owczesnej szlachty, o jej zwyczajach, upodobaniach,

charakterystycznych cechach, gatunku religijnosci, zwiazanych z kultura, nierzadko splecionych z samowola, ciemnota, pieniactwem i pieniactwem.

„Pamietniki― znajduja sie dokumentem mentalnosci XVII wiecznego szlachcica – sarmaty.

a mianowicie ucisk a, takze niedole chlopow uwaza zbyt zupelnie zrozumiala albo do niej zgola odrzucic dostrzega

a mianowicie mysli kategoriami przecietnego szlachcica i wylacznie szlachte zwaza za godna wzmianki, oni bowim sa towarzyszami przy walce a, takze

sasiadami pod zadnym pozorem ziemianskim.

a mianowicie w stosunku do magnatow zywi niezaprzeczalna niechec

a mianowicie w istniejacym stanie przedmioty nie dostrzega przyszlej kleski.

63 b. Scharakteryzuj barok dworski a, takze sarmacki; wskaz, jaki mialy wplyw pod zycie umyslowe epoki.

Wydarzenie Sarmatyzmu.

Czyn spoleczno-obyczajowy, wywodzi szlachte polska od rycerskiego, koczowniczego ludu zamieszkujacego ziemie Polskie; pierwotnie nacechowane

wydaje sie dodatnio: sklad dodatnich jakosci odziedziczonych po przodkach: rycerskosc, odwaga, szlachetnosc, ktore znajduja sie przeciwienstwem w

celu zniewiescialego magnactwa; Sarmata stal na strazy i przy obronie wiary w Europie (polska przedmurzem chrzescijanstwa); jednak z czasem

sarmatyzm ewoluowal w kierunku znaczenia ujemnego, z uwagi na nie realizowanie swiatlych tej zalozen; np. poglady pod obowiazki spoleczne wobec

ojczyzny, cenienie a, takze obrona zlocistej wolnosci szlacheckiej; teraz pojawily sie nowe cnoty: warcholstwo, pijanstwo, pieniactwo, prywata,

konserwatyzm, pycha, dazenie w celu zycia ponad stan, wyzysk chlopow przylegajacy z okrucienstwem

Jako koncepcja calkiem interesujaca, ale do niej realizacja pozostawia wiele w celu zyczenia (zdanie Potockiego); definitywnie godna pozalowania

postawa, ktora to doprowadzila w celu upadku Jak i rowniez Rzeczypospolitej a, takze dlugoletniej niewoli narodu naszego.

NURT UPRZEJMY POEZJI BAROKOWEJ (JAN ANDRZEJ MORSZTYN).

Dla poezji barokowej charakterystyczne znajduja sie dwa modele kultury: tzw. ziemianski (reprezentowany przez Przy. Potockiego, J. Ch. Paska), i tzw.

dworski (J. A. Morsztyn, D. Naborowski). Wiersze poety dotycza glownie tematyki milosnej i towarzyskiej. Odznaczaja sie one bogactwem i rozmaitoscia

srodkow wyrazu, pomyslowoscia a, takze humorem. Autor w rodzaj mistrzowski poslugiwal sie srodkami wyrazu takimi jak: hiperbola, metafora,

porownanie, antyteza, elitarne epitety.

a mianowicie "Niestatek" a mianowicie podmiot poetycki zestawia ze soba dwa obrazy-portrety. W naczelnym dominuje roznorodna kolorystyka metafor

(ogien, zloto, perly... ), ktorej zajeciem jest ukazanie zycia a, takze urody przy pelnym rozkwicie. Drugi obraz stanowi mocny kontrast pochodzace z

pierwszym a mianowicie jest dwubarwny (czern a, takze biel, bodziec smierci a, takze rozpadu). Zestawienie takich portretow kobiety wyraza zmiennosc

wrazen, wynika pochodzace z kaprysu. Proponuje to gre z wrazeniem, nastroj uciechy dworskiej.

a mianowicie "Do trupa. Sonet" a mianowicie porownanie lokalizacji miasta czlowieka zakochanego i trupa. Pierwsza czesc zawiera probe identyfikacji

podmiotu lirycznego pochodzace z sytuacja nieboszczyka - szukanie przeciwienstw. Czastka druga a mianowicie zestawienie spokoju trupa pochodzace

z cierpieniami zakochanego. Zaskakujaca pointa: sytuacja zakochanego jest gorsza niz nieboszczyka.

- "Cuda milosci" a mianowicie antyteza (zestawienie na zasadzie przeciwienstw) cierpien czlowieka zakochanego, ktory nie powinna sie od nich uwolnic.

Pointa: poprzednio miloscia niepodobna uciec, obrona przy pomocy rozumu jest bezradna.

- "Nadgrobek Perlisi" a mianowicie parodia wymyslnych epitafiow pod nagrobkach, autor w wyszukany sposob pokazal zalety czworonoga i rozpacz

wlasciciela po jego stracie.

Daniel Naborowski - pisal epitafia, treny, fraszki. Lubowal sie przy slownych igraszkach i barokowych konceptach. Przy pozniejszym momencie ulegl

nastrojom elegijnym a, takze sielankowym i slawil uroki zycia ziemianskiego. Utwory: "Marnosc", "Krotkosc zywota", "Do Anny", "Cnota obszar

wszystkiemu".

64, 66 Ocen/ scharakteryzuj obraz szlachty polskiej XVII stuleciu w utworach W. POTOCKIEGO i

J. CHRYZOSTOMA PASKA.

Pasek byl typowym pelnomocnikiem sredniej szlachty. Jak kazdy owczesny Sarmata byl rycerzem (zolnierzem) a, takze rolnikiem (gospodarzem). Bral

wklad w wyprawach do Danii i Moskwy. Osiadl pod wsi a, takze zajal sie gospodarka.

"Pamietniki" zawieraja wzorowy portret dzielnego zolnierza, odrzucic szczedzacego krwi w obronie ojczyzny, mistrza i szlacheckiej demokracji i

poczciwego ziemianina. Inne rejestr zachowuja Paska jako warchola, awanturnika a, takze pieniacza. Porownanie dowodzi, iz tresc pamietnikow mija sie

faktami historycznymi. Sa one cennym zrodlem w pozostalym sensie: oddaja wiernie postury i zapatrywania owczesnego szlachcica, przekazuja portret

swiata, widziany jego oczami, pozwalaja poznac wyznawane koncepcje i uznawane wartosci.

Atrybutami Paska wydaje sie przywiazanie w celu idealow wolnosci szlacheckiej a, takze rownosci wewnatrz stanowej, mniemanie o wyzszosci stanu

szlacheckiego nad innymi, swoisty typ religijnosci dewocyjnej, tradycjonalizm, nienawisc do pozostalych narodow, upodobanie zabawy.

Sporo utworow Waclawa Potockiego swiadczy jakby owczesny rachunek obywatelskiego sumienia narodu. Tworza one swoista panorame staropolskiego

zycia szlachecko-ziemianskiego. Cecha utworow wydaje sie takze dygresyjnosc, wprowadzanie przy poemat wielorakich refleksji pod tematy spoleczne,

stanowe, obyczajowe. Pisarz wyrazil sie czujnym i krytycznym obserwatorem szlachty, coraz bardziej przywiazanych do swych przywilejow, zas

zaniedbujacych zadania. Mialy one postac odrzucic pozbawionych goryczy uwag o zaniedbaniach postaci rycerskiego a, takze wojennego rekodziela.

Porownanie terazniejszych Polakow w celu dawnych Sarmatow, przodkow wyjawszy skazy, jeszcze bardziej wyostrzalo terazniejszy upadek etyczny

szlachty. Utwory Waclawa Potockiego, to "Nierzadem Polska stoi", "Pospolite ruszenie", "Zbytki polskie", "Transakcja wojny chocimskiej... ". Ukazana

szlachta jest niezdyscyplinowana, gnusna, otacza sie przepychem, nie mysli o przyszlosci.

65. Podkresl charakterystyczne wlasnosci stylu poezji barokowej na bazie tworczosci J. A. Morsztyna

Barokowe wlasnosci poezji:

a)Bogactwo – uzytkowac nalezy ze wszystkich dostepnych srodkow wyrazu, rozwijac kunszt slowa, odrzucic unikac przesady, w sztuce preferowac

dekoracyjnosc, malarskosc, przepych. Np. „Niestatek― – problematyka wiersz wydaje sie mysl, iz kobiety znajduja sie niestale przy uczuciach.

Pomysl ta wyrazona jest przy wyszukanej, rozbudowanej formie. W calosc wiersza sklada sie jedno przekonanie, ktore wydaje sie porownaniem

rozbudowanym. Nagromadzono calkowity szereg sprawie niemozliwych a, takze stwierdzono, iz predzej mozemy je zrealizowac (uspokoic morze, wiatr

zamknac w wor) niz zanotowac stalosc przy uczuciach kobiety.

b)Zastosowano tu takze gradacje (stopniowanie) prowadzace do wyolbrzymienia hiperbolizacji odczucia.

c)Ekspresja – zaskakiwac, co wiecej szokowac czytelnika, pamietac, iz brzydota a, takze okrucienstwo takze moga stac sie tematem w celu artysty.

Np. „Do trupa― Tytul wyraza barokowe staranie do ekspresji, jest to gdyz wiersz milosny. W wierszu wystepuje analogia miedzy trupem a szczesliwie

zakochanym.

d)Zaskakujaca pointa – lepiej stanowic trupem niz nieszczesliwie zakochanym – to rowniez cecha barokowa

e)Koncept – docenia sie pointe (zaskakujaca), misterny paradoks.

f)Obecnosc anafory, oksymoronow, metafor a, takze uzycie kontrastu

g)Sztucznosc – natura zada upiekszenia, komplikacje i zaburzenia sa prawdziwym zywiolem artysty. Liczy sie nietuzinkowosc, wyrafinowany smak,

erudycja, nowinki tez znajduja sie w wartosci.

„Nagrobek Perlisi― – nawiazanie do atrakcyjnego wowczas gatunku wiersza – epitafium – pisanego po smierci wybitnego czlowieka majacego

wyrazic utrate i rozpacz bliskich. Tym razem wiersz opiewa smiers pieska i rozpacz pani po jego zgubie.

W poezji Morsztyna mozna dojrzec konceptyzm tj. opieranie dziedziny na koncepcie (dowcipnym pomysle).

„Niestatek― – 2

Ukazane sa wiecej niz jeden kontrastowe portreciki dziewczyny, w stosunku do zaistnialej sprawie. Kiedy w zwiazku tych dwojga (dziewczyna a, takze

autor) sie kochaja – dziewczyna przedstawiona jest jak piekna a, takze zmyslowa kobieta. Kiedy zas sie pokloca partnerka jest brzydka a, takze

nieznosna.

67. Omow kluczowe prady literackie baroku a, takze ich wplyw na los umyslowe epoki.

W porzadnym uproszczeniu rozmawiamy, ze przy literaturze baroku zaistnialy wiecej niz jeden wazne, fundamentalne prady. Glowny - gentlemenski –

rozwijajacy sie pod dworach magnackich i krolewskim; drugi – ziemianski (sarmacki) – wyrazny dla dworkow ziemianskich, dalekich od miast,

tetniacych swoich zyciem, kultywujacym wlasne tradycje.

Prad gentlemenski reprezentuja: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Ow typ tekstow uprawiany byl na wzor europejski, zwlaszcza popularna stala

sie poezja wloskiego Marina, ktorego nasladowali takze polscy poeci. Tworczosc poetycka dworska miala wiec zaskoczyc odbiorce, zapewniac

mistrzostwa pisarza, wreszcie – bawic a, takze uatrakcyjniac uczty i rozne dworskie spotykania. Byl to nurt kosmologiczny, czyli czerpiacy z wzorow

zachodnich, wykladzinom skladajacy zachwyt, a pochodzace z niechecia odnoszacy sie w celu rodzinnych, lokalnych tradycji.

Nurt ziemianski – sarmacki – opanowal lokalne szlacheckie dworki. Zwany wydaje sie takze swojskim, bo ponizsza wlasnie pisarstwo, odmiennie niz

nurt gentlemenski, przykladala ogromna wage w celu rodzimych tradycji, wrecz tworzyla wlasna szlachecka ideologie a, takze swoj polski rodowod

uznawala za kluczowy tworcami tego nurtu znajduja sie: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek. Nurt ten oznacza sie takze sarmackim od slynnej teorii

o Sarmatach, bardzo rozpowszechnionej w XVII w. a, takze oddzialywujacej pod pozniejsze epoki.

Podzial tekstow na wiecej niz jeden nurty wydaje sie wygodny, ale nie jest kompletny. Dwa nurty latwo sie pamieta – byly gdyz dwory – wiec

gentlemenski i byly siedziby szlacheckie – wiec ziemianski. Jednak byly takze miasta – rozwijal sie zatem prad literatury plebejskiej ze slynnym

bohaterem Sowizdrzalem. Mowimy oglednie: poezja dworska, lecz w tej chwili Morsztyn a, takze Naborowski znajduja sie poetami, ktorzy znacznie sie

roznia – mozna wiec mowic co najmniej o kilkunastu nurtach poetyckich.

69. Zaprezentuj nurt sarmacki w literaturze polskiego baroku.

Sarmatyzm swiadczy podstawe polskiej obyczajowosci, religijnosci, polityki. Zaczyna sie przy XV stuleciu. Szlachta polska w dobie wlasnej swietnosci

poszukiwala swych korzeni - znalazla je przy starozytnym osoby Sarmatow (w rzeczywistosci byl to wedrowny lud iranski zamieszkujacy dorzecze Wolgi).

To szczegolne rodowod mialo wyjasniac szczegolna funkcje jaka szlachta odgrywala w Polsce.

Sarmatyzm dysponuje dwa znaczenia - w pierwszej kolejnosci oznacza sposob zycia szlachty przy XV a, takze XVI stuleciu, drugie a mianowicie

rozbudowana ideologie szlachecka. Oryginalnie sarmatyzm utozsamiano z pozytywnymi cechami szlacheckimi - mestwem, dzielnoscia. W przyszlosci

nastepuje progres zakresu znaczeniowego o kult zlotej wolnosci, mesjanizm a mianowicie poglad religijny mowiacy o istnieniu jednostkowego lub

zbiorowego mesjasza. Szlachta polska miala poczucie, iz Polska swiadczy przedmurze chrzescijanstwa - powinien stawic czola poganskiej nawale, byla

wszak najdalej pod wschod wysunietym panstwem chrzescijanskim. Stykala sie z prawoslawiem i islamem, wskutek atakow tureckich. Mesjanizm

narodowy to przekonanie o szczegolnej pozycji polityczno a mianowicie religijnej Polakow. Gruntuje sie w czasach baroku wiara obecna od poczatku

panstwowosci polskiej - o szczegolnej pozycji jaka odgrywa Matka Boza. Kolejnym aspektem jest ziemianskosc - uksztaltowany model zycia - los na

wioski, fascynacja natura, jej pieknem, wzorce goscinnosci, dobrego sasiedztwa. Obecne byly takze elementy orientalizmu, wyrazajace sie przy

zainteresowaniu kultura wschodu a mianowicie stroj szlachecki, bron, ubior konia.

Stosunek do sarmatyzmu w literaturze i kulturze ewoluowal a mianowicie poczatkowo symbolizowal mestwo, kult wolnosci. W przyszlosci stal sie

synonimem ciemnoty, zacofania, pijactwa i obskurantyzmu. W czasie rozbiorow przywrocono ta tradycje w celu laski, czego swiadectwem wydaje sie

najwybitniejszy zabytek kultury sarmackiej - "Pan Tadeusz".

Przedstawicielami sarmatyzmu byli Jan Chryzostom Pasek i Waclaw Potocki.

Jan Chryzostom Pasek (1636 - 1701) byl zolnierzem, w latach 1656 a mianowicie 67 sluzyl pod komenda Stefana Czarneckiego. Bil Szwedow, Wegrow,

wyprawial sie w celu Danii. Osiadl na stale przy krakowskim, gdzie sady skazaly go pod infamie a, takze banicje. Tej pamietniki obejmuja okres ekipy

wojskowej. Zostaly zrodlem weny dla Henryka Sienkiewicza. Znajduja sie doskonalym zrodlem mentalnosci, zwiazanych z kultura sarmackiej. Wyziera z

nich obraz pisarza - zolnierza ceniacego wolnosc, samochwaly, roztropnego polityka. Cenil Czarneckiego, dal wyraz szlacheckiej ksenofobii a, takze

milosci natury - pochodzace z rzewnoscia opisywal lasice. Poslugiwal sie jezykiem bogatym przy mowe potoczna, laczyl niejednokrotnie polski

pochodzace z lacina.

Waclaw Potocki (1621 - 1696), szlachcic, ziemianin. Byl arianinem (wyznanie reformacyjne). Wazniejsze utwory - "Wojna chocimska" a mianowicie

poemat rycerski, jedna pochodzace z pierwszych lokalnych epopei, napisana na podstawie pamietnikow Jakuba Sobieskiego, ojca Jana. Poza tym przy

latach 1688 - 1696 "Moralia", przy 1695 "Ogrod fraszek".

"Nierzadem Polska stoi"

W Polsce przywiazuje sie mnostwo wagi w celu konstruowania przepisow, praw, przywilejow, ktorych aczkolwiek nikt odrzucic respektuje. Autor zwraca

obserwacje na ucisk biedniejszej szlachty, a sprawiedliwosci szuka za granica.

"Pospolite ruszenie"

Autor ukazuje negatywne nastawienie szlachty w celu pospolitego ruszenia. Jest ona niekarna, warcholna, zanikl w pani a duch rycerski.

"Kto mocniejszy ten lepszy"

Potocki odrzucic rozumie czemu represje polityczne i sadowe dotykaja arian. Wiersz tenze krytykuje nietolerancje. Poeta zdumiewa sie, iz represje

odrzucic dotykaja wyznan protestanckich.

"Zbytki polskie"

Autor krytykuje wystawny styl zycia jak element obyczajowosci sarmackiej. Dziwi go zjawisko, ze w polsce, ktory nie wystepuje za co oplacic armii, ludzie

odrzucic lekaja sie agresji, odrzucic ograniczaja kosztow, nie dbaja o dobro wspolne. W kraju chrzescijanskim skromnosc i umiar powinny byc

ochronione.

"Wojna chocimska"

Utwor stanal okolo rok 1670, traktuje o batalii pod Chocimiem z 1621. Ukazuje obrone Chocimia pod spodem wodza Chodkiewicza. Z nietypowym

realizmem autor kresli sceny batalistyczne. Akcentuje rycerskosc Sarmatow dawnych, zas krytykuje terazniejszych. Termin Sarmata oznacza obok

Potockiego bliskoznacznik rycerskosci, poswiecenia, cnot obywatelskich.

Jezyk wzorowany jest pod mowie potocznej, autor odrzucic posluguje sie biegle gatunkami literackimi. Tworczosc Potockiego wydaje sie regresem

barokowej literatury.

70. Przedstaw portret szlachcica naszego w swietle wybranych utworow literatury staropolskiej (np. fraszek, satyr, komedii politycznej).

Tworczosc literacka staropolska wykreowala raczej ujemny obraz szlachcica chociaz zaprezentowala takze 3 wzory postaw: szlachcic – ziemianin,

szlachcic – dworzanin, poeta doctus.

Jesli zas ktos odrzucic reprezentuje zadnej z takich postaw, podlega wowczas ostrej krytyce ze strony autorow.

ïƒ Renesans

•M. Rej „Rozmowa pomiedzy trzema ludzmi... ―

krytyka Pana – mysli o sprawach prywatnych, nie interesuje sie sejmami

Wojta – uzala sie ponad swoim losem

Plebana – ktory odrzucic odprawia kazdego z mszy, zas mysli zaledwie i profitu

•A. F. Modrzewski „O poprawie Rzeczypospolitej―

Wystepuje przeciw przywilejom rodowym szlachty.

•Kochanowski „Odprawa poslow greckich―

Parys jako rzecznik praw a, takze interesow placowki

ïƒ Barok

Potocki

•„Nierzadem Polska stoi― – niesprawiedliwosc praw a, takze ucisk nedznej szlachty poprzez bardziej zamozna.

•„Zbytki polskie― – zwraca sie obserwacje na przywiazywanie uwagi szlachty do rzeczy zbytecznych i malowaznych.

•„Pospolite ruszenie― – krytyka pospolitego ruszenia, ktore nie powinna pelnic nadal formy obronnej kraju, poniewaz szlachta przy wojsku

wykazuje chec w celu alkoholu, bojek, jest nieposluszna wobec dowodcow.

•„Wojna chocimska― – krytyka zniewiescialych, obojetnych na kwestii ojczyzny osob i pochwala patriotow.

J. Ch. Pasek „Pamietniki―

Podobnie jak Potocki przy „Pospolitym ruszeniu―, tak Pasek w „Pamietnikach― dokonuje krytycznej oceny postaw szlacheckich przy sluzbie

wojskowej. Wszystko laczy sie z ciemnota, zacofaniem, pieniactwem obywateli.

71. Wyjasnij, na czym polega krytyka stosunkow spolecznych a, takze politycznych przy utworach Przy. Potockiego.

Tworczosc poetycka Potockiego zalicza sie do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta niejednokrotnie dotyka kwestii szlachty a, takze panstwa. Nierzadko

poddaje krytyce wady narodu i rzadzacych. Potocki wyznawal religie arianska. W wierszu "Nierzadem Nasz kraj stoi" pokazal stan wewnetrzny panstwa

naszego, ktore chyli sie w kierunku upadkowi, nikt nie przestrzega praw. Norm jest tak wiele, ze potrafia sluzyc wychowankom do uciechy. Wszyscy dbaja

o wlasne dobro, odrzucic interesuja sie losem panstwa. Wiersz "Zbytki polskie" wskazuje wady systemu spolecznego. Polacy uwazaja tylko o zabawach,

balach, wygodach zyciowych. Przejmuja nieznane wzory w zamian szanowac polska tradycje. Ojczyzna chyli sie ku upadkowi. Szlachta aczkolwiek zyje

sama dla siebie a, takze nie zdaje sobie sprawy, iz z upadkiem ojczyzny zginie tez jej osoba sama. Przy wierszu "Kto mocniejszy tenze lepszy" Potocki

porusza trudnosc nietolerancji religijnej. Katolicy to silny lew, zas arianie sa podobni do malutkiego lisa, ktory to nie moze obronic sie poprzednio lwem.

Wyrzucenie arian Potocki uwaza zbyt bezprawie. Wiersz "Pospolite ruszenie" pokazuje ugrupowanie wojskowy. Przedwczesnym rankiem napadaja nan

Kozacy. Jednak szlachta nie broni sie, albowiem jest zbyt wczesnie. "Transakcja wojny chocimskiej" to epos o przebiegu bitwy pod spodem Chocimiem

przy 1621r. Poemat opisuje tok bitwy a, takze rokowan. Komplet przepojona wydaje sie duchem patriotyzmu. Autor wierzy w Boga i tej pomoc przy

zwyciestwie ponad poganami. Umilowanie ojczyzny widac przy przemowieniu Chodkiewicza do zolnierzy. Prosi mezczyzna o obrone ojczyzny odwolujac

sie w celu czasow przeszlych, chocby Chrobrego. Z utworow Potockiego wylania sie obraz XVII wiecznej Polski. Sporo jest przy nich krytyki, bolesnej

zadumy i pesymizmu.

72. Uzasadnij, ze „Pamietniki― J. Ch. Paska znajduja sie zrodlem informacji o obyczjach i jezyku szlachty przy XVII stuleciu.

Poezja Paska nalezy do stylu sarmacko-szlacheckiego. Liryk napisal "Pamietniki" okolo rok 1690. Pamietniki i diariusze zajmowaly calkiem znaczna

lokalizacje w literaturze XVII przy. Dzieki bezposredniemu stosunkowi pisarzy do zobrazowanych faktow znajduja sie znakomitym zrodlem poznania osob

i obyczajow tamtych okresow. Pierwsza czesc zawiera spis przygod wojennych Paska. Uczestniczyl on przy wielu wyprawach wojennych. Pasek

opowiada o walkach Czarnieckiego ze Szwedami w Polsce a, takze Danii, o rokoszu Lubomirskiego i o odsieczy Wiednia, ktora przedstawil w oparciu o

relacje do niej uczestnika. Przedstawil obraz szlachcica-zolnierza, ktory walczy dzielnie, jednakze ambicji w celu walki zapewnia mu chec zdobycia lupow,

a odrzucic milosc w celu ojczyzny. Pasek mowi takze o odbytych podrozach cudzoziemskich, ktore byly wynikiem tej zainteresowan a, takze ciekawosci.

Pasek opisuje takze msze swieta, do jakiej sluzyl ze zbroczonymi krwia wrogow rekami. Uczestniczyl przy licznych ucztach. Lubil pojedynki i zwady z

innymi. Przykladem wydaje sie uczta obok pana Jasinskiego, podczas jakiej doszlo w celu pojedynku Paska z Nurzynskim. Chytry Pasek, ktory odrzucic

chcial zmagac sie w obozie wojskowym, wylonil sie z niego, wiedzac, ze rywal dogoni na niego. W koncu Pasek zabil natreta i odcial reke tej bratu.

Jednakze taki tryb zycia znudzil mu sie i Pasek zapragnal modyfikacje. W rejonach Krakowa upatrzyl sobie kandydatke na zone. W pozostalej czesci

charakteryzuje swe zaloty i decydujaca rozmowe pochodzace z ukochana. Ta czesc "Pamietnikow" zawiera rozlegly obraz zycia ziemianskiego a, takze

obyczajow szlacheckich. Autor zwaza ucisk chlopa za przyrodzony stan rzeczy. Swoja klase zwaza za godna przedstawicielke narodu. Zycie wlasne

szlachty obudowane jest troska o majatek i zalety wlasne. Sposrod "Pamietnikow" wylania sie obraz typowego sarmaty. Bohater kocha zabawy,

pijanstwo, pojedynki szablonowe dla owczesnej szlachty. "Pamietniki" odzwierciedlaja obraz ludzi tamtej epoki. Znajduja sie pisane barwnie, jezykiem

potocznym, wskazujacym pod gawedziarskie talenty autora.

74. Podaj najistotniejsze cecgy gatunkowe satyry na bazie utworow Jak i rowniez. Krasickiego

Satyra jest to obok twor literacki, ktory osmiesza lub pietnuje ukazywane tutaj zjawiska, np. wady osob, obyczaje, charaktery itp. Satyra nie musi

ukazywac sposobu reperacji, ukazywac „lekarstwa―- jest ona po to, zeby negowac, osmieszac i pouczac.

Wsrod satyr wyrozniamy:

-satyry spoleczno-obyczajowe,

-satyry polityczne (np. przeciw jednostkom znanym, publicznym),

-satyry literackie ( przeciw szablonom a, takze konwencjom literackim)

Mozna podzielic satyry takze za wzgledu na sposob przedstawiania tresci:

1-wsza. Monolog – bezposrednia wypowiedx np. Swiat zepsuty.

2. Monolog skierowany do kogos, wziety przy cudzyslow ( autor wydaje sie zdystansowany wzgledem wypowiedzi). Np. Do mistrza.

3. Satyra dialogowa – np. Pijanstwo.

76. Scharakteryzuj „Satyry― Jak i rowniez. Krasickiego jak utwory o ponadczasowym charakterze.

Krasicki, bedac uwaznym obserwatorem dostrzegal mnostwo przywar a, takze ulomnosci czlowieczych. Zdajac sobie sprawe pochodzace z ich wplywu

na los polityczne przy owczesnej Naszym narodzie oraz bedac swiadomym zdania, do jakich konfliktow a, takze klesk potrafia one przyczynic sie, stal sie

ich najglosniejszym przeciwnikiem. W celu walki pochodzace z nimi sluzyly mu glownie bajki a, takze satyry.

Satyry, podobnie skadinad jak bajki, ukazuja obraz zycia przy XVIII a mianowicie wiecznej Rzeczypospolitej. Sa znakomita ilustracja tych czasow.

Krasicki obnazal a, takze osmieszal przy nich najwieksze wady systemu spolecznego polskiego: pijanstwo, zacofanie a, takze ciemnote szlachty, brak

krytycyzmu, sklonnosc w celu hazardu. Satyry czesto maja charakter interwencyjny i dorazny, rownie niejednokrotnie sa aczkolwiek uniwersalne a, takze

ponadczasowe. Krasicki tak juz sam pisal o celach satyry: "Wystepek karac, oszczedzac osoby". Tworzac kolejne utwory staral sie stanowic nie tylko

moralizatorem, lecz rownolegle autorem sprawiedliwym i obiektywnym..

Pierwsza ksiege satyr otwiera satyra "Do krola". Od razu utwor tenze jest zaprzeczeniem zasad tego gatunku - adresat jest zastapiony juz przy tytule, zas

przeciez powinien pozostac nieznany. Podmiot poetycki stawia krolowi kilka zarzutow, takich jak niewlasciwe pochodzenie, nazbyt mlody wiek, zbyt

sympatyczne sprawowanie rzadow, zbyt pracowite wyksztalcenie a, takze przesadna dbalosc o nauke i tradycje. Zarzuty te pokrywaja sie z tymi,

stawianymi monarsze przez szlachte. Sa aczkolwiek na tyle bezsensowne i bezsensowne, iz domyslec sie mozemy, ze dzieki temu Krasicki ukazuje

zalety mistrza. Tak wiec satyra ta w zasadzie stanowi pochwale Stanislawa Augusta i wyraz poparcia w celu jego polityki wewnetrznej, zas jednoczesnie

wydaje sie atakiem pod sarmacje, pod jej ulomnosci i nedzne przyzwyczajenia..

Pozostala satyra, "Pijanstwo", ukazuje a, takze pietnuje opilstwo. Jest ona zbudowana na zasadzie dialogu, gadki prowadzonej poprzez dwoch

szlachcicow. Jeden pochodzace z nich opowiada o obficie zakrapianych biesiadach i o przykrych pierwotnego konsekwencjach. Mowa satyry wydaje sie

pesymistyczna a mianowicie wymeczony napojem alkoholowym szlachcic ucieka, by odnalezc ukojenie przy... alkoholu. Satyra Krasickiego ukazuje

rowniez szablonowe cechy Polakow, ktorzy przy alkoholu w kazdej sytuacji sa odwazni, swietnie umieja sie pod polityce, i jednoczesnie uwielbiaja

zastanawiac sie i pod spodem lada pretekstem wywolywac awantury..

Z kolei "Swiat zepsuty" pozyskuje porownanie okresow wspolczesnych autorowi z niekiedy minionymi. Okazuje sie, ze przy Rzeczypospolitej dzieje sie

coraz gorzej. Zalety, ktorymi kierowano sie drzewiej, ulegly w tej chwili przewartosciowaniu. Przestaly byc biezace takie przymioty, jak honor, uczciwosc,

prawdomow- nosc, wiernosc malzenska, altruizm, religijnosc. Ich miejsce zajely klamstwo, blef, podstep, wiarolomstwo, rozpusta. Tego rodzaju brak

poszanowania tradycji a, takze niszczenie ceny stanowiacych o pozycji Rzeczypospolitej powoduje, iz panstwo stoi na skraju calkowitego upadku i

kleski..

Popularnosc satyr Krasickiego zwiazana byla pochodzace z dydaktycznymi powinnosciami literatury, majacej sluzyc batalii o zmiane mentalnosci,

nawykow i pogladow spoleczenstwa. Satyra realizowala te zadania poslugujac sie niejednokrotnie retorycznym monologiem, w ktorym sprawdzenie

zjawisk prezentowana byla przy sposob niepodwazalny i przystepny. Jej wypowiedz byla z reguly skierowana w celu fikcyjnego odbiorcy, niejednokrotnie

ujeta w przytoczenie, przez co autor chcial podkreslic swoj dystans od pogladow bohatera. Odwrot od prostej perswazji mozna dojrzec najwyrazniej przy

satyrach dialogowych, szczegolnie zas w takich, w ktorych przecietny z rozmowcow nie moze stanowic uznany zbyt reprezentanta pogladow autora.

Zmuszalo to czytelnika do samodzielnej interpretacji a, takze wlasnych przemyslen, a autorowi pozwalalo pod dyskretne sugerowanie odpowiedniej

dziedziny i unikniecie bezposredniego a, takze obcesowego pouczania.

77. Omow charakterystyczne wlasnosci poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― Jak i rowniez. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Rodzaj ten przezywal szczegolna popularnosc w okresie oswiecenia, lecz tej dzieje dosiegaja V.

przy. p. n. e., w ktorym powstala „Batrachiomomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab pochodzace z myszami – parodiujacy „Iliade―

Homera. Poemat heroikomiczny wydaje sie parodia poematu bohaterskiego. Laczy w sobie elementy bohaterskie i komiczne. Efekt komiczny osiagniety

pozostaje poprzez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha trescia, malo znaczacymi wydarzeniami a znacznym i podnioslym sposobem

przedstawiania i stylem wypowiedzi. Tematyka utworu wydaje sie wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonami dominikanow a, takze karmelitow.

Zakonnicy walcza przy uzyciu sandalow, pasow, talerzy a, takze szklanek posrod wrzawy a, takze rumoru. Godzi zwasnionych pucharem, co mnostwo

trunku posiadal mozliwosc pomiescic a, takze na pejzaz ktorego to naczynia ogol walczacy zakrzykneli: zgoda. Liryk opisuje wojne stylem calkowitym

patosu, opiewajac narody poprzednio bitwa, uzywajac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki, opisujac jak sceny batalistyczne, np.:

„wojne domowa spiewam wiec a, takze glosze, wojne okrutna, wyjawszy broni a, takze miecza. ―,

„juz sie wymykal – wtedy kuflem od przekroczenie legl pochodzace z slawnej reki ojca Zefiryna. ―

78. Na wybranych przykladach przedstaw problematyke bajek I. Krasickiego.

Bajka to utwor tresciwy, posiadajacy „fabule―, zwykle wierszowany i zawierajacy praktyczne pouczenie, sad etyczny, pointe, ktora to wynika

pochodzace z przytoczenia przykladu, sytuacji ilustrujacej mysl.

Klechdy Krasickiego prezentuja wiele wzgledow rzeczywistosci XVIII- wiecznej Polski, przyblizaja wspolczesnemu czytelnikowi charakter tamtych

okresow. Swoistym wytlumaczeniem do pelnego zbioru wydaje sie „Wstep w celu bajek―. Przy sposob humorystyczny autor wymienia rozne ludzkie

wady, zapewniajac ze mozna spotkac ludzi perfekcyjnych, ale zawsze sa to tak specyficzne postawy, iz mozna gryzie miedzy bajki wlozyc.

Historia „Szczur a, takze kot― wydaje sie atakiem pod jedna pochodzace z najgorszych ulomnosci ludzkich ktora jest pycha. Poeta posluzyl sie tu tak

zwana maska: wspolwystepujace w wierszu zwierzeta znajduja sie konwencjonalnymi znakami cech czlowieczych. Chwalacy sie przed rodzenstwem

szczur to zarozumialstwo, pycha, czlowiek niemily. Z kolei kotowaty, wykorzystujacy chwile nieuwagi szczura zwykle zrownywany jest ze sprytem,

drapieznoscia, bezwzglednoscia. Historia zawiera wyrazne pouczenie, iz w zyciu nalezy kierowac sie skromnoscia i pokora, poniewaz w kazdej sytuacji

trafi sie na silniejszego lub sprytniejszego.

Waznym utworem jest bajka „Ptaszki przy klatce―. Krasicki poruszyl tu problem uniwersalny, wazny odpowiednio dla wszelakiej zywej: pragnienie

wolnosci. Ptaszki w klatce schodowej to gadanina dwoch uwiezionych w klatce schodowej czyzykow. Glowny (mlodszy) urodzil sie w tej chwili w niewoli i

odrzucic zna smaku wolnosci, odrzucic rozumie do niej. Akceptuje swe zycie przy klatce a, takze uwaza, iz jest to nieco normalnego. Jednakze stary

czyzyk nie zgadza sie pochodzace z twierdzeniem mlodego. On ongis byl wolny, zostal aczkolwiek uwieziony. Nigdy nie przyzwyczai sie w celu niewoli, w

kazdej sytuacji bedzie pragnal wolnosci. Nierzadko interpretujac ta bajke, obrazuje sie pod fakt, iz powstala jej osoba po naczelnym rozbiorze Polski,

moze wiec Krasicki pragnal napisac o nieszczesciu swych rodakow zyjacych pod zaborami?

Z kolei przy bajce "Malarze" Krasicki hhg mocno skontrastowane ze soba sylwetki dwoch malarzy - portrecistow. Jeden pochodzace z nich, Piotr, byl

malarzem dobrym, ale zyl przy nedzy, drugi, Jan, malowal kiepsko, ale byl zasobny. Te pozorna niedorzecznosc wyjasnia pointa. Piotr malowal osob

naturalne, takimi, jakimi znajduja sie, Jan jakkolwiek znacznie upiekszal ich portrety. Bajka ponizsza ilustruje generalna prawde zyciowa: najtrudniej a,

takze najniebezpieczniej komunikowac ludziom prawde, znacznie latwiej byc pochlebca i lizusem - dzieki temu mozna znacznie wiecej dostac.

Przykladem zastosowania poetyki maski jest bajka "Jagnie a, takze wilcy". W tej chwili pierwszy wers zawiera moral wyrazajacy przekona- nie, iz w

swiecie dominuje uprawnienie silniejszego, iz racja wydaje sie po stronie tego, kto ma energie. Potwierdzeniem naszej smutnej prawdziwosci jest

opowiedziana historyjka: slabowite, niewinne a, takze naiwne jagnie zostaje napadniete przez wiecej niz jeden wilki (bedace symbolem moce,

bezwzglednosci a, takze okrucienstwa). Gdy pyta, jakim prawem dysponuje byc zjedzone, otrzymuje napredce sklecona riposta: "Smacznys,

niedysponowany i przy lesie", zas nastepnie pozostaje pozarte.

Historia „Filozof― ukazuje uczonego jednostki przekonanego o wlasnej wszechwiedzy teoretyka, ktory to odrzuca chociazby wiare przy Boga a, takze

smieje sie ze kazdego z swietych. Jednakze gdy spada na faceta choroba, nawraca sie, chce wierzyc „nie tylko przy Pana Boga―, ale takze w

„upiory―. Utwor wskazuje jak bardzo osoby sa chwiejni we swoich pogladach a, takze przekonaniach. Krasicki zwraca obserwacje, ze

niejednokrotnie teoretyczne wiedzy nie wspieraja w zyciu.

Zas zatem glob w bajkach Krasickiego pozostal poddany krytyce – obluda, klamstwo, skapstwo sa „ubrane― w wlasciwe scenki a, takze

zaprezentowane konsumenta.

79. Docen role tekstow oswiecenia przy dziele ratowania Rzeczypospolitej.

Stanislaw Staszic -poglady swoje wylozyl w dwoch dzielach: przy Uwagach ponad zyciem Jana Zamoyskiego a, takze w Przestrogach dla Polski.

Program spoleczno-polityczny Staszica wyrasta nie tylko pochodzace z potrzeb mieszczanstwa i chlopstwa, lecz takze z mocnej troski o kraj, pochodzace

z leku poprzednio utrata niepodleglosci. Pisarz przywiazuje duza mase do wychowania mlodziezy, w celu ktorej zamyslem powinno stanowic szczescie

ojczyzny. Poniewaz szczescie spoleczenstwa wynika z zdatnosci wszystkich tej mieszkancow, dlatego, jak pisal koncem edukacji krajowej stanowic

powinna uzytecznosc obywatela. Akcentuje koniecznosc odebrania Kosciolowi uprawnienia opieki ponad szkolnictwem, czymze poparl stanowczo

program reform Komisji Oswiaty Narodowej.

Sporo rozsadnych postulatow wysunal Staszic w dziedzinie struktury wladz panstwowych i prawodawstwa w Polsce. Zadal zniesienia liberum veto

(szczesliwosc wiekszej fragmentu obywatelow wydaje sie dobrem publicznym), domagal sie przyznania sejmowi wladzy wykonawczej i

przedstawicielstwa w nim mieszczan, ktorzy wraz z przedstawicielami szlachty zasiadaliby przy jednej izbie. Przeciwstawial sie wolnej elekcji,

wypowiadajac sie za tronem dziedzicznym. Przemawial o koniecznosci utworzenia stalej armii, gdzie utrzymanie placic bedzie szlachta.

Osobne miejsce w tej dzielach absorbuje krytyka polskiej magnaterii, ktora wini zbyt upadek panstwa. Pisal: Sposrod samych mezczyzn zguba Polakow.

Oni, wg Staszica, zniszczyli szacunek w celu prawa, doprowadzili do rozbioru Polski, wlasnym postepowaniem uczyli innych egoizmu, a nawet zdrady.

Hugo Kollataj - drugi obok Staszica przedstawiciel obozu postepu

Przy rozprawie pt. Do Stanislawa Malachowskiego... Anonima listow kilka przygotowal oprogramowanie reform uwienczony Konstytucja trzy maja. Pod

spodem swoim przywodztwem skupil ekipe radykalnych autorow, zwana Kuznia Kollatajowska.

Podobnie jak Staszic zada dziedzicznosci tronu, zniesienia liberum veto, norm dla mieszczan i wolnosci dla chlopow. W patentach dotyczacych struktury

wladz panstwowych rozni sie od Staszica tym, iz powierza wladze wykonawcza ministrom odbierajac ja sejmowi. Przy sejmie przewiduje dwie izby: dla

szlachty, dla mieszczan

Franciszek Salezy Jezierski – „Katechizm o tajemnicach rzadu polskiego―, zlosliwy pamflet pod spoleczny a, takze polityczny anachronizm ustroju

Rzeczpospolitej szlacheckiej, kompromituje autor instytucje feudalne, sarmatyzm i pozorna rownosc szlachecka. Oskarza mezczyzn o nieludzkie

traktowanie chlopow i mieszczan, zas senatorow i poslow o przekupstwo i zdrade.

Ursyn Niemcewicz – „Powrot posla―, kawalek o charakterze dydaktycznym a, takze politycznym. „Powrot posla― wydaje sie satyra pod

owczesne ludzie.

Do ewidencje utworow nalezy jeszcze dolaczyc bardzo rozpowszechniona i cieszaca sie popularnoscia poezje polityczna, powstaly wtenczas wiersze

anonimowe np.: „Na krola―, „Zagadka Sejmu Czteroletniego―, „Do panujacych i w celu narodu―.

-Satyry i bajki Krasickiego- krytyka wad systemu spolecznego - „bawiac uczy―.

-Krasicki w „Zabawach Przyjemnych a, takze Pozytecznych― wydal wiersz „Swieta milosci kochanej ojczyzny― – uzyskal range hymnu

narodowego.

-„Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki― – surowa krytyka spoleczenstwa szlacheckiego oraz oprogramowanie reform spolecznych

zmierzajacych w celu zmian przy stosunkach feudalnych.

-Reformy: Staszic („Uwagi ponad zyciem J. Zamojskiego―: zredukowanie uprzywilejowanie szlachty, reformy sadownictwa, oswiaty (przestrogi dla

Polski), zrownanie norm mieszczan pochodzace z prawami szlachty i magnaterii), Kollataj (wznowienie wladzy mistrza, wniesienie liberum veto, reforma

podatkowa, utworzenie w sejmie II izby przeznaczonej w celu mieszczan, uzbrojenie armii).

-„Powrot posla― Niemcewicza.

80, 85. Udowodnij, iz „Powrot posla― Niemcewicza to komedia polityczna.

Utwor tenze powstal w ciagu kilkunastu dob, w czasie przerwy w obradach Sejmu Ogromnego (na przelomie X a, takze XI 1790 r. ). Ma mezczyzna

charakter swietny – zachowana zostala regula trojjednosci: wysilku, miejsca a, takze akcji, niedostatek jest takze scen masowych, calosc zas

utrzymana wydaje sie w jakiejs konwencji. „Powrot posla― pozostal napisany pod zamowienie obozu reform. Niemcewicz chcial dzieki temu wplynac

na opinie publiczna i na postawe polityczna konkretnych poslow.

Kawalek ukazal spor miedzy sarmackimi konserwatystami zas zwolennikami reform. Niemcewicz wykazal koniecznosc a, takze nieuchronnosc zmian

ustrojowych Polski, osmieszyl czlonkow obozu konserwatywnego, chcac przysporzyc jak najwiecej zwolennikow pro krolewskiemu a, takze

patriotycznemu obozowi reformatorow. Do tego posluzyl sie typowym w celu komedii politycznej chwytem a, takze ukazal bohaterow jednoczesnie

okreslonych jako pozytywni (patrioci) a, takze negatywni (konserwatysci). Naturalna konsekwencja takiej czarno bialej prezentacji przedstawionego globu

jest splycenie sylwetek psychologicznych postaci: bohaterowie ograniczaja sie do wyglaszania monologow a, takze toczenia rozwiazan fabularnych

prezentujacych poszczegolne poglady i racje polityczne. Oczywiscie ci „dobrzy― beda przedstawieni jak prawi a, takze wzorowi obywatele, ci

„zli― zas jak durnie a, takze pozbawieni honoru dranie. Pozytywni czyli zwolennicy obozu reform to: Podkomorstwo, Dobrobojscy a, takze ich syn

Walery, Teresa (wychowanka Podkomorzego i tej zony). Z kolei ich przeciwnicy to: tata Teresy – Starosta Gadulski, jego zona Staroscina i Szarmancki.

Caly kawalek jest zapelniony szeregiem dyskusji, rzeczowych, pod tematy obyczajowe i polityczne; Podkomorzy bedac oredownikiem reform, w dyskusji

wytyka zmartwienia, jakie stwarza szlachta: liberum veto a, takze "zlota wolnosc szlachecka" zwaza za to, co doprowadza w celu upadku Polski,

podobnie jak samowola, prywata a, takze egoizm, ktory to wysysa kazde sily zyciowe z Rzeczypospolitej; ma nadzieje ujrzec obok schylku swojego zycia

silna i wyzwolona z pod spodem obcych sladow ojczyzne; denerwuje go zachowanie Gadulskiego, ktory to wiele gada, ale przewaznie bez sensu;

zdumiewa sie, iz Starosta pozwala na kazde dziwne fantazje swojej zony (modnej); na koncu okazuje sie, iz Podkomorzy nie jawi sie byc goloslowny:

uwalnia z poddanstwa swoich chlopow, chcac uczcic malzenstwo Walerego z Teresa;

Walery wydaje sie natomiast skontrastowany z Szarmanckim; on wspolnie ze Starosta Gadulskim znajduja sie przedstawicielami obozu

konserwatywnego; Gadulski jest typowym szlachcicem, odrzucic respektujacym zasad moralnych, kierujacym sie rzadza pieniadza (gotowy jest oddac

corke przymusem za maz, aby wylacznie nie musiec placic posagu; cechuje na niego bezmyslne gadulstwo, zrzedliwosc, swarliwosc; Krasinski

przedstawia jego niedostatek zainteresowania znaja, za to ogromne zainteresowanie pijanstwem, lenistwem a, takze rozpusta; takze jest poslem na sejm

(niestety); elekcje, chaos, liberum veto, konfederacje uznaje zbyt swiete uprawnienie szlachty, do ktorego mozna z pewnoscia niezle zarobic; Szarmancki

wydaje sie czlowiekiem, ktory to roztrwonil mienie rodzicow pod zagranicznych wojazach, totez potrzebuje zlapac okazje finansowa, jak moze byc

Teresa; gdy dowiedzial sie, iz posagu odrzucic otrzyma, opuscil dom Podkomorzego bez zalu; podroze cudzoziemskie niczego na niego nie nauczyly,

niczego ciekawego sie odrzucic dowiedzial

81. Omow kluczowe kierunki artystyczne w literaturze i sztuce oswiecenia.

Literature polskiego oswiecenia charakteryzuje sie najczesciej w dzialach trzech pradow literackich: klasycyzmu, sentymentalizmu a, takze rokoka.

Klasycyzm kladl akcent na zadania spoleczne, wyznaczal wiec poezji cele utylitarne, stawial poprzednio nia zlecenia dydaktyczno-moralizatorskie

wyrastajace z przeswiadczenia o wielkiej roli wyrazenia jako przybory oddzialywania pod spoleczenstwo. Zasada klasycyzmu byla „sztuka

poetycka―.

Sentymentalizm kladl nacisk pod indywidualna kondycje czlowieka. Dzialanie na progres tego kierunku mialy zapatrywania J. J. Rousseau, ktory to glosil,

iz cywilizacja odrzucic sprzyja rozwojowi czlowieka a, takze ze najszczesliwszy bylby powrot czlowieka w celu natury. Sentymentalizm wprowadzal

odczucie – byla to milosc, a takze melancholie, zadume, zal. Popularna stala sie poezja pasterska, poezja milosna. Przedstawiciele sentymentalizmu

interesowali sie natura a, takze przeszloscia narodowa.

W Polsce literature sentymentalizmu reprezentuja F. Karpinski i F. Kniazin.

Rokoko – mial on najmniejszy udzial przy tworzeniu majatku pismienniczego szczegolnego dla wytwornej i subtelnej niejako rozrywkowej tworczosci.

Materia jego bylo rozumienie zachwycajaca jako ceny podstawowej, dajacej przyjemnosc obcowania z towarami sztuki. Procz literatura rokoko najpelniej

zostalo zrealizowane przy malych postaciach architektonicznych a, takze architekturze palacowej i salonowej wnetrznosci, przy eleganckiej ornamentyce,

lekkosci a, takze dekoracyjnosci wygladu, w porcelanowych bibelotach, przy malarskich miniaturach, milosnej problematyce obrazow francuskich

mistrzow: Jeana Watteau, Francois Bouchera.

82. Zycie umyslowe i kulturalne w oswieceniu.

Oswiecenie w Polsce trwalo od 1730 w celu 1822. startuje sie w czasie saskim okresem prekursorskim. Sekcja wowczas Stanislaw Konarski, ktory to

wypowiada sie w trzech dziedzinach zycia:

-w materiach politycznych pisze dzielo: „O skutecznym rad sposobie―, poteznieje przeciwko liberum veto

-wielkie zaslugi polozyl Konarski w dziedzinie szkolnictwa. Przy 1740 wlozyl na fallusa szkole w celu mlodziezy szlacheckiej Collegium Nobilium i

wprowadzil tam oryginalne metody nauczania. Byl mezczyzna pijarem a, takze z tej inicjatywy przeprowadzono reformy szkol pijarskich. Reforma szla ku

ograniczenia laciny na rzecz jezyka polskiego

-w 1741 rok oglosil dzielo „O poprawie wad wymowy― – pracowal on ponad poprawnoscia jezyka, zwalczal XVII wieczne makaronizmy.

W 1749 roku S. Leszczynski wydal dzielo „Glos wolny wolnosc ubezpieczajacy―, w ktorym domagal sie skorygowania reguly liberum veto, sposobu

elekcji krola, rozbudowania armii.

Przy 1747 rok oddano w celu uzytku ogolnego potezne zespoly Biblioteki Zauskich, biblioteka stala sie centrum mysli naukowej panstwa. Na sejmie

konwokacyjnym przy 1764 rok krolem Polski zostal wskazany Stanislaw August Poniatowski, ktory to w 1765 roku wlozyl na fallusa Szkole Szlachcicow.

Komendantem uczelni zastal Adam Czartoryski. Szkola nie tylko przygotowywala do ekipy wojskowej, jednakze rowniez dawala gruntowna a, takze

wszechstronna wiedze praktyczna oraz rozwijala postawy patriotyczne i moralne. W 1765 roku istnieje czasopismo „Monitor― wzorowane pod

angielskim „Spektakorze―, wydawane bylo dwa razy pod tydzien. Nazwane czasopismem moralnym stal sie glowna trybuna programowania reform.

Redagowany przy pierwszym momencie przez Ignacego Krasickiego korzystal z pior Konarskiego, Naruszewicza. „Monitor― poruszal wiec biezace i

rozne tematy. W bazie tego tygodniki pojawiaja sie oryginalne formy literacki i publicystyczne: esej, punkt, felieton, reportaz, listy w celu redakcji a, takze

odpowiedzi pod nie. Autorzy krytykuja sarmacki zacofanie postuluja nowy fason osobowy oswieconego szlachcica, zabieraja w obrone mieszczan a,

takze chlopow, konweniuja o klopotach gospodarczych a, takze politycznych Polski. Wydawany poprzez 21 lat. Z inicjatywy krola przy 1765 rok zalozono

na warszawskim rynku pierwszy przy dziejach Polski staly Teatr Publiczny. Wydzierzawiono dla faceta gmach okreslany mianem Operalnia, w ktorym

zaczely wystepowac trzy zespoly: francuski, wloski, polski. Zbior polski zadebiutowal komedia Bielawskiego „Natreci―. Przy 1766 rok dla teatru

zaczyna konstruowac F. Bohomolec. Dyrektorem byl W. Boguslawski. W 1773 roku stanela KEN – pierwsze w Europie ministerstwo oswiaty. Po

rozwiazaniu Zakonu Jezuickiego przez papieza pozostal pewien majatek. Trusia przekazal na niego na rzecz planowanej KEN. Sejm Delegacyjny

powierzyl jej zespol prac dotyczacych organizacja szkolnictwa. Komisja zreformowala obie akademie ( Wilenska i Krakowska ), ktorym podlegaly uczelni

wydzialowe a, takze podwydzialowe, te zas pelnily nadzor ponad szkolami nizszego stopnia – parafialnymi. Nauka w szkolach miala odbywac sie przy

jezyku polskim. Komisja zdawala sobie sprawe, ze w celu zapewnienia odpowiedniego poziomu nauczania potrzebne znajduja sie dobre pozycje

ksiazkowe dlatego przy 1775 rok powolana Obecnosc do Ksiag Elementarnych, ktorego celem bylo opracowanie a, takze wydanie nowatorskich

podrecznikow szkolnych. KEN przetrwala do 1794 roku.

Przy latach 1770-88 odbywaly sie „Obiady czwartkowe― – spotykania towarzysko kulturalne organizowane poprzez samego mistrza. Brali przy

nich wklad miedzy innymi: Krasicki, Naruszewicz, Trembecki, Zablocki. Dyskutowano o materiach literatury a, takze sztuki, omawiano projekty reform.

Nieoficjalnym narzadem literackim obiadow czwartkowych zostaly „zabawy przyjemne i pozyteczne― (1770-77) pod spodem redakcja Naruszewicza.

88. Omow cechy poematu heroikomicznego pod przykladzie „Monachomachii― J. Krasickiego.

„Monachomachia― wydaje sie poematem heroikomicznym. Gatunek tenze przezywal szczegolnosc popularnosc w czasie oswiecenia, ale jego dzieje

siegaja V w. p. n. e., w ktorym stanela „Batrachomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy „Iliade― Homera.

Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy przy sobie elementy bohaterskie a, takze komiczne. Skutek komiczny osiagniety

zostaje za posrednictwem celowe zastosowanie kontrastu pomiedzy blaha problematyka, niewiele znaczacymi wydarzeniami zas powaznym a, takze

podnioslym sposobem przedstawiania a, takze stylem wypowiedzi. Trescia „Monachomachii― jest walka mnichow, ktora to wybucha pomiedzy

zakonem dominikanow i karmelitow. Mnisi wojuja za pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod duzej wrzaw a, takze rumoru. Godzi

zwasnionych nie wczesniej puchar, co wiele trunku mogl pomiescic, na pejzaz ktorego ogol walczacy zamilkli: zgoda. Liryk opisuje wojne stylem

calkowitym patosu, opiewajac narody poprzednio bitwa, uzywajac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki. Opisujac jak sceny batalistyczne,

np. „wojne domowa spiewam wiec a, takze glosze, wojne okrutna, wyjawszy broni a, takze miecza―, „juz sie wymykal – wtenczas kuflem od

wina legl z slawnej reki ojca Zefiryna―. Zamyslem utworu wydaje sie osmieszenie stosunkow panujacych posrod duchowienstwa, np. pijanstwa,

klotliwosci, lenistwa.

89. Wyjasnij, czemu Wielka Improwizacje interpretuje sie jako wyraz buntu prometejskiego.

W Obszernej Improwizacji odkrywamy zycie wewnetrzne Konrada. Czastka pierwsza tego poematu o charakterze konfesyjnym to wspanialy hymn pod

czesc poezji. Konrad – romantyczny liryk – dysponuje poczucie dyspozycji, jest tworca, gra pod gwiazdach jak na instrumencie. Czuje sie wiekszy,

silniejszy, wrazliwy a, takze rozumniejszy od innych poetow, medrcow, prorokow – czuje sie zrownowazony Bogu. Zrodlem jego macy jest milosc,

ogarniajaca calkowity narod. Przy imie naszej milosci zada od Boga wladzy ponad duszami ludzkimi: „Daj mi rzad dusz! ― – krzyczy przy

uniesieniu. Tej pragnienie potegi bliskie wydaje sie tyranii. Traktuje narod przedmiotowo, chce na niego sobie podporzadkowac, oczywiscie w celu jego

rzetelna. Pycha popycha go w celu bluznierstwa. Zarzuca Bogu, iz nie jest miloscia a wylacznie madroscia. Przy pogladach Konrada pojawia sie i

oskarzenie Boga o zlo dominujace na swiecie. Przy swym buncie przeciw Bogu bohater przypomina mitycznego Prometeusza, ktory takze poswiecil sie

dla rzetelna ludzi. Konrad jest wiec indywidualista, samotnie pragnacym zmienic swiat. Wbrew szlachetnych intencji jest zmuszony na kleske, bo wydaje

sie sam.

Prometeizm polski a, takze romantyczny polega wiec pod buncie wybitnej samotnej placowki przeciwko Bogu, silom natury i ograniczeniom wolnosci

ludzkiej w reputacja szczescia ludzkosci, narodu, w celu ktorych Prometeusz jest zdecydowany poswiecic sie, cierpiec. Jest to punkt szczytowy

romantycznego indywidualizmu, potem przechodzi on przy pyche a, takze megalomanie. Zatem w

III cz. „Dziadow―, gdzie pozostal zaprezentowany, pozostaje przezwyciezony.

93. Zaprezentuj „Kordiana― i Grob Agamemnona― J. Slowackiego jak glos przy dyskusji odnosnie oceny powstania listopadowego.

Przy dramacie Slowackiego „Kordian― nie wystepuje obrazu powstania, jest wylacznie proba weryfikacje ruchu listopadowego i powodow jego

katastrofy. Nalezy zaznaczyc, ze przyrzadzania do powstania Slowacki obserwowal sam na warszawskim rynku, potem udal sie w celu Paryza, gdzie

uczestniczyl przy wielkiej dyskusji na temat powstania, jaka toczyla sie w bazie polskich czasopism emigracyjnych a, takze na zebraniach ugrupowan

politycznych. Dlatego pokusil sie mezczyzna o weryfikacje ideologii powstancow i biegu wypadkow. Przy utworze tym Slowacki pragnal dac riposta na

zapytanie dlaczego powstanie listopadowe upadlo, jaka funkcje powinna realizowac tworczosc poety narodu naszego.

W „Przygotowaniu― poeta dokonal krytycznego trybunalu przywodcow powstania „z piekla rodem― zrobionych w diabelskim kotle poprzez

zgromadzenie piekielne. Stworzone poprzez nich gwiazdy ekranu; Czartoryskiego, Niemcewicza, Chlopickiego, Lelewela, Krukowieckiego,,

Skrzyneckiego oraz zbiorowo ukazanych poslow sejmowych a, takze kadre oficerska ocenil Slowacki krytycznie, otwarcie sugerujac, iz rzady takich ludzi

byly jedna pochodzace z przyczyn katastrofy. Ale odrzucic jedyna.

Akt III „Spisek koronacyjny―. Zamyslem spisku wydaje sie zamach pod cara. Ludnosc jest przy tej sprawie podzielone. Jedynie mlodzi oficerowie

pragna batalii. Kler wydaje sie zachowawczy – proponuje cierpietnicza ideologie a, takze modly bedaca sposobem dzialania. Lud, reprezentowany

poprzez zolnierza, starca, nieznajomego – stanowi za to grupe, ktora to nienawidzi cara i chce powstania, ale potrzebuje przywodcow. Wynik

glosowania, ktore dysponuje przesadzic o zamachu trzeba negatywnie. Kordian sam wiec wyrusza, zeby zabic tyrana, lecz ponosi kleske. Mozna zatem

przy dramacie odczytac caly tok powstania:

1-wsza. Przygotowanie ( przywodcy a, takze rozmowy spiskowe )

2. Podzial glosow i pogladow wsrod systemu spolecznego

3. Szalenczy, jednostkowy najscie ( atak Kordiana )

4. Strata ( porazka Kordiana a, takze calej koncepcji ).

Slowacki najwyrazniej naraza zrywowi, jakim bylo powstanie listopadowe, negatywna note. Krytykuje przywodcow a, takze podzial systemu spolecznego,

ukazuje bezsens dzialan jednostkowych i kiepsko obliczonych, odrzucic sam czyn patriotyczny. Umilowanie ojczyzny mlodych, pierwotnego pragnienie

wolnosci jest tu oceniane jak bardzo pomocne i rychlej wytyczamy rozgoryczenie z powodu, iz taki entuzjazm zostal wyrzucony w bloto, niz krytyke

dzialan mlodej, powstanczej szlachty.

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar jakich odrzucic znala dotad historia Polski. Krytykowal ludzie, ktoremu zabraklo

zdecydowania przy walce o niepodleglosc. Liryk uwazal, iz dla zwyciestwa idei wolnosci lepiej zadedykowac caly narodowosc, niz uchronic go (

„smutne pol-rycerzy-zywych ) w celu zycia przy niewoli. Zatem powoluje sie na bohaterska zolnierska postawe spartanskiego mistrza Leonidasa, ktory

to jest wzorem patriotycznej ofiary, zlozonej pochodzace z wlasnego zycia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi energie rozwojowa przeszlosci i

postepu. Poeta nawiazuje do tradycji bohaterskich Grekow, zestawia kleske powstania listopadowego z Cheronea.

95. Udowodnij niesmiertelnosc ogromnych idei na bazie tworczosci Norwida.

Posrod wierszy lirycznych Norwida mozna wyroznic grupe utworow pamieci ogromnych ludzi. Czyny tych organizacji wyprzedzaly epoke – odrzucic byly

wiec rozumiane a, takze doceniane poprzez wspolczesnych. Wowczas po smierci toczono boje o slawe po nich lub punktu pochowku. ―.

Charakterystyczne, wydaje sie takze to, ze opowiada o nich w momencie pierwotnego smierci albo po smierci. Smierc uwydatnia dopiero pierwotnego

wielkosc. Liryk uwaza, iz moment smierci czlowieka umozliwia przekazanie tej dorobku ludzkosci.

Wiersz „Bema pamieci zalobny rapsod― poswiecony jest pamieci gen. Jozefa Bema, bohatera powstania listopadowego. Norwid odrzucic opisuje

rzetelnego pogrzebu Bema, ale hhg poetycka wizje pogrzebu, stworzona na forma pogrzebow dawnych wodzow germanskich lub slowianskich. Zalobny

orszak idzie bardzo dlugo niosac rekwizyty, w koncu dochodzi w celu grobu, przy ktory odrzucic sklada organizmu bohatera. Jest to symbol przezycia

idealow Bema - batalii o niezawislosc. Owa koncepcja pozostaje niesmiertelna dopoki „Serca zemdlale ocuca - plesn z oczu zgarna narody... ―.

Nastepuje cudowne zwyciestwo ducha Bema nad pograzonym swiatem, oddane w aluzji do biblijnej opowiesci o zdobyciu Jerycha.

Wiersz „Do obywatela Johna Browne’a― dysponuje charakter listu. Poslancem wydaje sie mewa. Norwid piszac wiersz nie wie czy dotrze

mezczyzna do odbiorcy przed smiercia. Pojawia sie motyw powatpiewania czy zastanie Stany Zjednoczone jako panstwo wolnych osob, bo smierc

Browne’a wydaje sie zaprzeczeniem wolnosci. Stany Zjednoczone, o ktore walczyl Kosciuszko, ojczyzna Waszyngtona splamila sie taka egzekucja.

Pojawia sie motyw przyszlosci, w ktorej „syn kata― a mianowicie nastepne generacja rowniez odrzucic bedzie pokoleniem ludzi rzetelnych, prawych

a, takze uczciwych. Zapowiedz przesladowan Murzynow. „Noc pojdzie - ciemna noc jakos Murzyna―. Przy ostatnich wyrazeniach utworu:

„Bo piesn zanim dojrzy, czlek nieraz skona

A anizeli skona piesn, narod pierw wstanie―

Dzwieczy nuta perspektywie, ze poezja moze przezyc historie a, takze budzic w celu walki narody. Ale nim wielka koncepcja Browna bedzie przez

pozostalych pojeta, mnostwo jej obroncow zginie.

Wiersz nie „Fortepian Szopena― utrwala znaczenie kompozytora dla zwiazanych z kultura swiata, tej wielkosci. Muzyka Chopina wydaje sie

przedstawiona poprzez Norwida jak ziemskie uzupelnienie piekna dojrzalego. Ma mezczyzna sile podnoszenia rzeczywistosci w celu idealu,

nieosiagalnego dla ludzi. Materia sztuki Chopina jest to, iz wywodzi sie ona pochodzace z ludowosci, zdolnosc to „doskonale wypelnienie― a

mianowicie nieosiagalny absolut. Idealu tego nie mozna dostac ale mozemy don zmierzac. Muzyka czyni z osob istoty doskonale. Miara naszej

doskonalosci wydaje sie porownanie w celu hostii. Przy wierszu zarysowuje sie spor miedzy pieknem doskonalym a mianowicie norwidowskim dobrem, a

zolnierzami ciskajacymi fortepian na bruk reprezentujacymi zlo. Dochodzi w celu glosu hipoteza mowiaca, iz zniszczenie towaru nie jest rownowazne z

zaglada wartosci. Jest tez w owa strone triumf:

„Ciesz sie, pozny wnuku!...

Jekly - gluche kamienie:

Wzor - siegnal bruku „

W zwiazku ze smiercia Mickiewicza w Stambule w 1856 roku stanal wiersz

„Coz ty Atenom zrobil Sokratesie? ―. Okolicznosc sprowadzeni zwlok poety w celu Paryza stal sie podstawa sporow emigracji i wzbudzil refleksje

Norwida - wielcy ludzie odrzucic znajduja powodzenia za zycia, a nawet po smierci odrzucic uzyskuja naleznej im czci. Wspomina Norwid Sokratesa,

jakiemu po smierci Atenczycy postawili statue ze zlota, wspomina Dantego, jakiemu poswiecono wiecej niz jeden groby. Pokrewne byly losy Kolumba,

Kosciuszki, Napoleona. Nuta goryczy wysnuta jest pochodzace z osobistych doswiadczen Norwida. Za kazdym razem zyl przy cieniu ogromnych ludzi,

odrzucic doceniony, samotny, a zmarl w przytulku dla bezdomnych.

Byc moze Norwid w wszelkim przedstawionym tu wierszu pragnal pokazac, jak wielka cene musi zaplacic kazda osobowosc za wlasna odmiennosc,

nietuzinkowosc. Ale rownoczesnie bohaterowie Norwida - gwiazdy ekranu przeciez prawdziwe, kiedys prawdziwe, niosa przyszlym pokoleniom

przeslanie, ktore egzystowac bedzie naprawde dlugo jak pamiec o nich a mianowicie przeslanie etyczne, moralne, markowe.

96. Omow na wybranych przykladach wlasnosci dramatu romantycznego.

Dramat niezwykly jest rodzajem dramatu przeciwstawiajacym sie regulom dramatu antycznego, nawiazuje zas do tradycji dr. szekspirowskiego oraz

hiszpanskiego.

Np. „Dziady cz. III―

–Odrzucenie kapitalnej zasady trzech jednosci: termin miedzy prologiem a Jak i rowniez scena wiezienna (24XII) utrzymuje 1 miech, miejsce: fabula

rozgrywa sie w mnostwo miejscach: Stolica polski, Wilno, rejony Lwowa.

–wielowatkowosc np. watek mlodziezy, filomatow, na tym tle pojawia sie watek Konrada, Ks. Piotra, Nowosilcowa.

–kompozycja jest luzna: nie ma ciaglosci, kompozycja epizodyczna: poszczegolne sceny maja charakter rozbudowanych epizodow – mieszanka

otwarta.

–wprowadzenie na scene elementow niesamowitych: ludowosci, aniolki, diably, upiory, archanioly.

–Bohaterem dr. wydaje sie wybitny samotnik, indywidualista, buntownik, czlowiek walczacy o wolnosc ojczyzny – Konrad. Dramat rom. mieszal

konwencje a, takze gatunki literackie, pojawialy sie wiec w granicach jednego utworu partie liryczno – tragiczne i epickie np. elem. liryczne: rozlegle

monologi przy Wielkiej Improwizacji i piesni w scenie wieziennej. Skladniki epickie: basni

Nastroj: oficjalny (np. Wlk. Improwizacja), tragiczny (scena Mezczyzna Senator – watek niewiasta Rolinsonowej), humor, dowcip, ironia (np. spanie

senatora), spokoju, ciszy (np. dom wsiowy pod Lwowem).

97. Porownaj spojrzenie pod historie narodowa w „Grobie Agamemnona― J. Slowackiego a, takze Potopie H. Sienkiewicza.

„Grob Agamemnona―

Przy „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar jakich nie znala dotad przeszlosc Polski. Krytykowal spoleczenstwo, jakiemu zabraklo

zdecydowania w batalii o niezawislosc. Poeta uwazal, ze w celu zwyciestwa idei wolnosci lepiej poswiecic calkowity narod, niz ocalic na niego (

„smutne pol – rycerzy – zywych―) w celu zycia przy niewoli. Zatem powoluje sie na bohaterska, zolnierska postawe spartanskiego mistrza

Leonidasa, ktory to jest wzorem patriotycznej ofiary, zlozonej pochodzace z wlasnego zycia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi energie

rozwojowa przeszlosci i postepu. Slowacki Poddal ostrej wycenie szlachte polska, ktora obarczyl wina zbyt upadek powstania listopadowego. Skrytykowal

ow „czerep rubaszny―, ktorym przykryta wydaje sie „anielska dusza narodu―. Wedlug podmiotu lirycznego konserwatyzm szlachecki hamowal

aktywnosc sil politycznych o charakterze demokratycznym a, takze postepowym.

„Potop―

Przedstawiajac przy „Potopie― 2-ie plaszczyzny historyczne, historie wielka, zwiazana pochodzace z najazdem Szwedow, oraz opowiastke

obyczjowo-prywatna, odtwarzajaca fikcyjne losy postaci a mianowicie Sienkiewicz odrzucic oddzielal pierwotnego od wlasnej osoby, dzieki czemu dzieje

ulegaja zdynamizowaniu. Swiat powiesciowych postaci to przede wszystkim otoczenie szlacheckie. Sposrod tej warstwy wywodza sie bohaterowie a,

takze zolnierze walczacy o niezawislosc Rzeczpospolitej. Ich kreacje wzorowane sa pod ugruntowanych poprzez tradycje stereotypach polskosci.

Wyposazyl je wiec autor przy wartosci na przyklad: patriotyzm, wiernosc, odwaga, jak rowniez przywiazanie w celu panstwa a, takze monarchy. Dla

Sienkiewicza tej bohater o wyrazistych wlasciwosciach stawal sie podstawa kontaktu telefonicznego z czytelnikiem, dlatego tez gwiazdy ekranu sa

nieskomplikowane, autor uwypukla kilka elementarnych typow pierwotnego charakteru. Wlasciwosci typowe znajduja sie najlepiej widoczne w

charakterystyce Zagloby, kluczowego sprawcy powiesciowego komizmu, ktory to to komizm spelnia miedzy innymi funkcje rozbrojenia patosu a, takze

grozy, czyli posrednio sluzy „krzepieniu serc―.. W tym utworze poeta pokazal obraz slusznej i sprawiedliwej walki obronnej prowadzonej pochodzace

z obcym najezdzca przez calkowity narod polski oraz cenzurka grozy lokalizacji miasta naszego kraju w trakcie najazdu. Ukazanie wojny ze Szwedami

jak ogolnonarodowego powstania przeciwko zaborcy stanowi najbardziej liczna wartosc

wiekszosc. Wyszukaj utwory polskiego romantyzmu odnoszace sie do weryfikacje powstania listopadowego.

1. 2. 3J. SLOWACKI „ KORDIAN―

Dramat „Kordian― stara sie dociec przyczyn upadku powstania Podkreslajac wielkosc a, takze szlachetnosc dzialan powstanczego pokolenia

Slowacki ukazywal jednoczesnie tej moralna a, takze polityczna niedojrzalosc, nieumiejetnosc wytworzenia nowej etyki walki o wolne panstwo bez

mistrza, brak odwagi, by siegnac po wladze polityczna. Za posrednictwem biografie Kordiana ukazywal tragizm tego pokolenia.. Przy-czy¬na upadku

powstania byla nieudolnosc przywodcow wobec caratu, strach poprzednio rewolucja, ktory to ujawnil sie w wypo¬wie¬dzi pre¬zesa przy scenie

spisku. Samotna walka szlachetnych patriotow, ktorzy sadza, ze poswiecaja sie w celu na¬rodu, nie powinna przyniesc zwyciestwa. Bezsens takiego

pogladu uswiadamia Kordianowi lekarz, pod kto¬rego postacia zaslania sie szatan. Naczelna przyczyna byla samotnosc powstancow, ktorzy wierzyli

tylko we wlasne moce i izolowali sie od mas. Slowacki podjal polemike z pogladami romantykow, iz poeta mo¬ze byc przy¬wod¬ca narodu przy

walce. Odslaniajac szeroko pobudki kleski patrzyl z ogromnym niepokojem pod perspektywe odzyskania niepodleglosci. Przerazala go popowstaniowa

beznadziejnosc i brak wiary narodu we wlasne moznosci. W Kordianie przeciwstawil sie Mickiewiczowskiej optymistycznej interpretacji katastrofy w

dzialach wznioslego nieszczescia i mesjanistycznego powolania narodu. Dramat chociaz nie od¬¬wo¬ly¬wal sie klarownie do powstania, zawiera

mnostwo aluzji a, takze mozna zwazac go zbyt utwor o powstaniu.

J. Slowacki „ Grob Agamemnona―

W utworze poeta porownuje powstanie listopadowe do bitwy pod Cheronea, w ktorej Grecy poniesli kleske w batalii z Macedonczykami i utracili

niepodleglosc. Slowacki pokazuje wizje mknacego poprzez Grecje konia i przecietny Polak nie wystepuje prawa zachowac sie pod spodem Termopilami,

gdzie Grecy walczyli z Persami. Bitwa ponizsza to symbol najwiekszego mestwa i poswiecenia dla ratowania ojczyzny. Przykro sie na to patrzy Polakom

tego brak. Liryk nakreslil wizje nowej, nieograniczonej Polski a mianowicie narodu zjednoczonego i spojnego wewnetrznie. Nie zaakceptowac szczedzac

slow oskarzajacych rodakow wyznaje: „Mowie - bom smutny a mianowicie i juz sam pelen winy―. Slowacki przyznaje sie, iz nie zyskal udzialu przy

powstaniu, czyli identyfikuje sie z narodem - oskarzajac siebie dysponuje prawo oskarzac siebie dysponuje prawo oskarzac caly narodowosc.

1. 3A. MICKIEWICZ III CZESC,, DZIADOW―

Przyczynami napisania utworu byly miedzy innymi: upadek powstania listopadowego i nieobecnosc w nim poety, proba lekcje stanowiska wzgledem

powstania a, takze poczucie odpowiedzialnosci za losy ojczyzny. Portretu walk odrzucic odnotowano, autor pokazuje naszej firmie tylko represje

popowstancze ( wydarzenia pochodzace z 1823 rok, zwiazane pochodzace z procesem filomatow i filaretow w Wilnie ). Na temat przebiegu walk mozemy

zostac poinformowanym z polaczeniu naocznych swiadkow – harmonijne z prawda historyczna. Wychodza takze mnogie postacie historyczne, w tym

takze Nowosilcow. Mozemy takze odnalezc fotografie spoleczenstw naszego i rosyjskiego. A. Mickiewicz stworzyl dramat o cierpieniach, walce a, takze

tragedii narodu przesladowanego z kolei, ze zadal wolnej ojczyzny.

99. Sformuluj kodeks etyczny romantykow w oparciu o II i IV czesc,, Dziadow―.

II fragmentu,, Dziadow―

Wlaczony jest trudnosc winy a, takze kary rozpatrywany z punktu widzenia poczucia sprawiedliwosci ludu; pojawiajace sie duchy opowiadaja o mekach,

jakie znosza w zaleznosci od win, popelnionych zbyt zycia, zas Guslarz wypowiada przestrogi moralne i chor je mowi. A. Mickiewicz pokazuje przy

utworze ludowe prawdy moralne i podporzadkowanie sie pierwotnego rygorom:

-Wedlug przestrogi wypowiedzianej przez dzieci, aby dostac pelnie czlowieczenstwa i wepchnac sie do nieba, trzeba doswiadczyc w zyciu doczesnym

cierpien a, takze goryczy. Blogie zycie na calym swiecie wsrod nadmiaru, zabaw a, takze pieszczot odrzucic uprawnia w celu uzyskania powodzenia

wiecznego.

-W mysl przestrogi wypowiedzianej poprzez lud po ukazaniu sie widma pana, nie wolno krzywdzic pozostalego czlowieka a, takze patrzec obojetnie na

czyjes cierpienie. Dla widma pana nie ma w tej chwili zadnego ratunku, bo zbyt zycia odrzucic postepowal jak czlowiek.

-Przestroga dziewczyny poucza, ze pod zadnym pozorem nie wolno uciekac w celu ludzkiej, ziemskiej milosci. Powinno sie rozumiec odczucia innych,

odrzucic kpic pochodzace z nich a, takze samemu potrafic kochac.

IV czesci,, Dziadow―

Przyczyna powstania II a, takze IV fragmentu,, Dziadow― byla miedzy innymi nieszczesliwa milosc poety do Maryli Wereszczakowny. Wyrazem jego

nieszczescia z powodu wydaje sie postac Gustawa, Ktory dysponuje romantyczny punkt widzenia na nature milosci. Dusze kochankow, wedlug niego,

znajduja sie przeznaczone niezwyklego przez Boga i zwiazane na lata. Zakochanych na calym swiecie nie potrafili byc wspolnie z powodu rozniacych ich

stanow spolecznych, rozbieznosci majatkowych a, takze nieprzychylnosci systemu spolecznego. Gustaw buntuje sie przeciwko obyczajom, przesadom i

konwencjom krepujacym odczucia i odbierajacym ludziom uprawnienie do osobistego szczescia i szydzi pochodzace z tych ktorzy w zdobyciu bogactwa

upatruja szczescie. Podlug nauki moralnej wypowiedzianej poprzez Gustawa nielatwo jest czlowiekowi osiagnac zbawienie wowczas, jak za zycia zazna

mezczyzna szczescia ziemskiego, bo tego rodzaju fakt takze opoznia a, takze utrudnia koncepcje do szczesliwosci wiecznej.

stu. Omow P. Tadeusza Zas. Mickiewicza jak romantyczna epopeje narodowa.

Dzielo A. Mickiewicza mozna okreslac epopeja, dopelnia bowiem fundamentalne wymagania typie.

Epos:

-zaczyna sie inwokacja (rozwinieta apostrofa) proszac przy niej o natchnienie, wsparcie w tworzeniu dziela

-sklada sie pochodzace z ksiag (dwanascie ksiag)

-napisany stylem podnioslym

-pisany heksametrem - w Polsce to trzynascie - zgloskowiec, sylabowiec, ze sredniowka po siodmej sylabie

-narrator wydaje sie wszechobecny, wszechwiedzacy i obiektywny

-pojawiaja sie liczne opisy, zarowno statyczne, jak i dynamiczne

-posiada recenzje homeryckie

-posiada rekordacja (opoznienie) - celowe odsuwanie a, takze opoznienie akcji - poglebianie ciekawosci czytelnika (np. opisy przyrody, nieba,

obyczajow, kostiumow, opowiesci Wojskiego)

-bohater wydaje sie zbiorowy a mianowicie szlachta

-ukazuje losy wybranej grupy bohaterow ( znajduja sie nimi zwykli, przecietni osoby, przedstawiciele glownie sredniej szlachty, choc pojawia sie takze

arystokracja i drobna szlachta zasciankowa)

-ukazuje obraz zycia narodu albo klasy spolecznej w fundamentalnym i przelomowym momencie historycznym (kampania napoleonska – marsz

Napoleona pod Moskwe).

Brak jest globu antycznych bogow ( zanika dwuplanowosc akcji - globu bogow a, takze ludzi ). Zamiast tego jest burza, ktora zastepuje moce olimpijskie