matura focus 3 sprawdziany unit 1 chomikuj

( matura_focus_3_sprawdziany_unit_1_chomikuj.pdf )

http://www6.extrafiles.be/hp/matura_focus_3_sprawdziany_unit_1_chomikuj#

Podobne: matura focus 3 sprawdziany unit 1 chomikuj, matura focus 2 sprawdziany unit 1 chomikuj, matura focus 3 sprawdziany unit 3 chomikuj,

matura focus 3 sprawdziany unit 2 chomikuj, matura focus 2 sprawdziany unit 7 chomikuj, matura focus 2 sprawdziany unit 2 chomikuj,

matura focus 2 sprawdziany unit 5 chomikuj, matura focus 2 sprawdziany unit 3 chomikuj, matura focus 2 sprawdziany unit 6 chomikuj,

1-wsza. Wyjasnij zrozumienia: tragizm, katharsis, fatum, odwolujac sie w celu tragedii greckiej.

Tragizm – zderzenie 3 rownorzednych przyczyny, ktore nieszczesliwie wzajemnie sie wykluczaja. Odmiennie mowiac: sprawa, w ktorej wypada bedzie

dokonac wyboru pomiedzy takimi racjami a, takze kazda wola doprowadzi w celu katastrofy. Tragizm jest esencja tragedii greckiej.

Np.: Tragizm „Antygony― – Sofokles.

Antygona musi dokonac wyboru miedzy dwoma racjami, sposrod ktorych obie sa podobnie wazne a, takze sprzeczne ze soba. Jako wierna siostra,

wierna prawu boskiemu, czuje sie zobowiazana w celu pochowania a, takze uczczenia zwlok brata Polinejkesa. Jesli tego nie uczyni, nie tylko trup

zmarlego zostanie pohanbione, lecz wedlug wierzen religijnych Grekow dusza Polinejka nie zazna spokoju.

Ponadto Antygona odwiedzi w zatarg z uprawnieniem panstwowym, albowiem Kreon zabronil pod kara smierci pochowac Polinejkesa, uznajac go zbytnio

zdrajce.

Wskazujac pomiedzy posluszenstwem prawu boskiemu, a rozkazowi krolewskiemu, Antygona wybierze, adekwatnie ze wlasnym sumieniem,

upowaznienie boskie a, takze wypelni zadania siostry, kochajacej zmarlego brata. Poniesie za to smierc.

Katharsis – wyobrazenie to znaczy doslownie „oczyszczenie―. To funkcja oczyszczajaca, jaka przypisywal tragedii Arystoteles. Widz sledzacy

zdarzenia dzieki scenie posiadal doznac wlasciwego oczyszczenia – poprzez doswiadczenie litosci (gdy patrzy dzieki cierpienie niewinnego) i trwogi

(gdy patrzy podobienstwo pomiedzy cierpiacym zas soba). Katharsis byla prawdopodobnie rozumiana odrzucic jako uszlachetnienie uczuc widza, lecz

jako wyzwolenie jego od nich. Losy herosa tragicznego pobudzaja odbiorce w celu niezmiernie intensywnego przezycia litosci i trwogi, a skutkiem tego

pozwalaja jemu sie od momentu nich wyzwolic i osiagnac spokoj wewnetrzny. Katharsis opiera sie na tym, ze widz przezywa „litosc a, takze

trwoge―, zwazajac na akcje tragedii. Polska (jezeli przebywamy widzami) milosierdzie wzbudza nieszczescia czlowieka niewinnego, natomiast trwoge

– nieszczescie czlowieka, ktory to jest w celu nas podobny.

Starozytni stworcy ukladali fabuly tragedii myslac o takich celach.

Fatum – w inny sposob los albo przeznaczenie. Starozytni Grecy wierzyli, ze czlek ma przypisany z gory, zaprogramowany z gory los, bieg wydarzen w

zyciu, jakich nie da sie ustrzec sie. Wlasnie fatum decydowalo o dziejach Kreona czy Edypa. To, jakie mozliwosci zostalo powiedziane przez bogow,

przepowiedziane przez wyrocznie winien spotkac mezczyzny i nie istnieje od tego wypromieniowywania. Jest to najczesciej zapowiedz nieszczescia.

Przykladem sa dzieje rodu Labdakidow – od momentu Lajosa po Antygone.

Mitologia posiada „specjalne― bostwa przeznaczenia. Sa to: Pawki, Sybille, Mojry i typu rzymskiego bostwo – Fatum.

Katharsis - oczyszczenie. Tragedia starozytna miala oddzialywac na reakcje i emocje odbiorcow. Pierwotnie, muzyka a, takze taniec powodowaly u

Grekow oczyszczenie srodku z win i do niej wyzwolenie. Arystoteles taka opcje przypisywal katastrofy, ktora wzbudzala w widzu „litosc a, takze

trwoge".

Fatum - wykorzystanie, tragizm; nierozwiazywalny konflikt pomiedzy silami wyzszymi: losem, prawami historii, taksami spolecznymi zas wlasnym

dzialaniem bohatera. Zuch jest pozbawiony mozliwosci przeprowadzenia pomyslnego wybrania. Dzialania swoim prowadza w celu katastrofy. Staje sie on

rownoczesnie ofiara a, takze winowajca. Przy „Antygonie" Sofoklesa bohaterka odczuwa sie zobowiazana do pogrzebania zwlok brata Polinejkesa,

jako siostra a, takze wierna prawom boskim. Zdecydowanie obywatelka ciebie, musi okazac sie posluszna wladcy, ktory zabronil pogrzebow gwoli

zdrajcow ojczyzny. Nad rodem Labdakidow a, takze Antygona (corka kazirodczego zwiazku) byla takze zlozona klatwa bogow. Antygona prezentowala

racje serca, odrzucic widziala sposobnosci rozwiazania konfliktu, popelnila samobojstwo.

2. Zinterpretuj symbole konkretnych postaw a, takze dazen ludzkich na przekladzie Ikara, Demeter, Prometeudza, Syzyfa.

Prometeusz byl jednym z tytanow greckich. Ukradl on pozar i dal ludziom. Bogowie zemscili sie za to dzieki ludziach a, takze zeslali im w beczce Pandory

nieszczescie, choroby a, takze nedze. Prometeusz widzac to postanowil zrobic bogom dzieki zlosc. W tym celu zabil wolu i podzielil go dzieki dwie

fragmentu: osobno zlozyl mieso a, takze owinal gryzie w skore, oddzielnie zas kosci, nakryl je tluszczem i kazal wybierac Zeusowi, ktora czastka ludzie

maja skladac bogom. Zeus wybieral druga czastka, myslac ze pod tluszczem jest najkorzystniejsze mieso. Odtad tylko ta czesc osobistosci skladali

bogom w ofierze. Rozgniewalo to Zeusa a, takze kazal przykuc Prometeusza w celu skal Kaukazu. Codziennie sep wyjadal jemu watrobe, jaka wciaz

odrastala. Prometeusz stal sie symbolem czlowieka cierpiacego z namietnosci do osob, czlowieka zbuntowanego przeciwko bogom. To od momentu jego

imienia powstalo ustalenie prometeizmu - postawy buntu przeciwko bogom, naturze po imie namietnosci do osob.

Postawe taka realizuje Konrad, poeta sposrod III cz. Dziadow Adama Mickiewicza. Chce on poswiecic sie dla ludzi, narodu. Przemawia do Boga w

imieniu osob Nazywam sie Milion, bo zbytnio miliony kocham i cierpie katusze. Porownuje siebie w celu Boga, przekonuje, ze posiada taka potege jak

Pan, jego piosenka jest prosta dzielu Boga, a nawet ja przewyzsza Piosenka to rozlegla, piesn tworzenie, taka piosenka jest energia, dzielnosc, takowa

piesn to niesmiertelnosc! Moja osoba czuje niesmiertelnosc, niesmiertelnosc tworze, coz Twoja osoba wiekszego mogles stworzyc Boze? Chce, azeby

Bog dal mu skala wladania ludzmi, bluzni Bogu. Twierdzi, ze jezeli Pan mu do niej nie da, to mezczyzna odwroci od momentu Niego osob. Konrad wydaje

sie cierpiacym patriota, dla jakiego ojczyzna wydaje sie najwazniejsza, zechce sie gwoli niej poswiecic.

Syzyf byl krolem Koryntu. Czesto bywal na Olimpie na ucztach. Pewnego razu Syzyf zdradzil poufny sekret Zeusa, jakie mozliwosci rozgniewalo bogow.

Wyslali po niego bozka smierci Tanatosa, jednak Syzyf uwiezil jego. Ludzie przestali umierac. Bogowie wyslali Aresa, aby uwolnil boga smierci. Jako

pierwszego smierc dosiegla Syzyfa. Odrzucic mogl mezczyzna jednak trafic do ciebie cieni, albowiem zona odrzucic zakopala swoim ciala wedle jego

wczesniejszym przykazaniem. Pozwolono mu wiec wrocic dzieki ziemie, azeby mogl ukarac zone. Syzyf poszedl, jednak nie wrocil. Bogowie zapomnieli o

przedtem. Zyl dlugo, az wreszcie przypomniano sobie o przedtem i wyslano Tanatosa po jego dusze. Za kare Syzyf posiadal wniesc duzy kamien dzieki

gore. Syzyf wzial sie do robocie, ale wowczas gdy juz byl u szczytu nagle kamyczek wyslizgnal jemu sie a, takze spadl. Tak bardzo bylo zbytnio drugim,

trzecim, dziesiatym wspolnie. Syzyf ciagle wznosi kamyczek, ale stale tuz przy szczycie on jemu sie wyslizguje. Jest symbolem pracy, operowania nie

zakonczonego sukcesem, bezsensownego.

Zeromski po Syzyfowych pracach przyrownuje proces rusyfikacji dzieki ziemiach rodzimych do robocie Syzyfa. Proces ten odrzucic byl w stanie zniszczyc

polskosci tkwiacej po samych Polakach.

Ikar byl synem Dedala - rzezbiarza i konstruktora greckiego. Dedal tesknil zbytnio ojczyzna - Grecja a, takze poprosil Minosa, krola Krety, aby jemu

pozwolil wrocic do Grecji. On jednakze na to sie nie zgodzil, wiec Dedal skonstruowal sposrod ptasich pior i wosku skrzydla doczepiane do ramion, by

tym sposobem mogl z synem wrocic do Grecji. Przykazal Ikarowi, aby ow nie wzbijal sie zbytnio wysoko, albowiem wosk byc moze sie stopic i azeby nie

schodzil zbyt skromnie wody, albowiem piora maja mozliwosc nasiaknac wilgotnoscia. Ikar jednakze nie posluchal ojca. Oczarowany wynalazkiem wzbijal

sie wyzej i wyzej i wyzej i wyzej i wyzej i wyzej... az wreszcie wosk stopil sie, piora poodpadaly a, takze Ikar spadl na glebe. Stal sie on symbolem

czlowieka strasznego, ktorego zafascynowanie wynalazkiem wzielo gore morzem zdrowym rozsadkiem. Jego utwor tragiczny, smierc nie wydaje sie byc

zauwazona przez nikogo.

Przy tekscie Ikar Iwaszkiewicza porownana jest postac Ikara sposrod Michasiem, chlopcem z ulicy w czasie rywalizacji. Tak jak Ikar lotem naprawde

Michas oczarowany jest ksiazka (jak Genizak) i zapomina o ryzyku. Wystepuje przyrownanie smierci Ikara do zakazuje Michasia przez Niemcow.

Dodatkowo jego znikniecia nikt odrzucic zauwaza. Pisarz stwierdza Moja osoba jeden zauwazylem, ze Ikar utonal.

Demeter, bogini istnienia i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala

sie po Ziemi po poszukiwaniu ukochanego dziecka, lecz nie mogla go nigdzie znalezc. Jej smutek byl tak duzy, ze deszcze przestaly padac, strumienie

powysychaly, nie rodzily sie swieze plony a, takze glod zaczal zagladac w celu ludzkich siedzib. Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre, jednak

nic odrzucic skutkowaly namowy wysylanych w celu niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil wreszcie i nakazal Hadesowi, azeby oddal Persefone. Krol

piekiel wypelnil to zyczenie, jednak wreczyl zonie jablko granatu, ktore po trosze zjedzone, na dobre zwiazalo ja z panstwem cieni.

Rozlegla radosc Demeter spowodowana powrotem corki zrobila na swiecie eksplozje zieleni a, takze spiewu stworzen natury. Jednak Persefona musiala

powracac do malzonka na 3 miesiace po roku, wowczas to natura zamierala, aby ponownie sie obudzic sposrod zimowego odretwienia. W tego typu

wlasnie rodzaj starozytni Grecy tlumaczyli sobie cyklicznosc zmian por roku kalendarzowego.

3. Uzasadnij uniwersalizm historii greckich. Odwolaj sie w celu wybranych przypadkow.

Antyk niedaleko Biblii, to podstawowe zrodlo, z jakiej wyrosla a, takze na bazie jakiej rozwija sie cala cywilizacja (kultura, literatura, sztuka swiata

zachodniego). Rodzaje nawiazan w celu kultury antycznej sa rozmaite, od odwolan do historii, motywow, watkow, postaci literackich po grupy osob

konkretne oraz kanony a, takze zalozenia sztuki klasycznej (Renesans, Oswiecenie).

Mitologia jest inspiracja tworcza gwoli wielu autorow, poetow. Dzieki tej plaszczyznach stanowi niewyczerpalne zrodlo historii i motywow.

Jezeli rozchodzi o postury ludzkie albo wzorce osobowe to obszar kulturowy grecka wydaje sie bardzo uboga: agonistyczna albo hedonistyczna. Bogowie

i herosi greccy sa nosnikami stabilnych i niezmiennych wartosci moralnych:

•bunt - Prometeusz

•wiernosc Penelopy

•tyrtejskie poswiecenie po walce

•patriotyzm - Enean

•heroizm - trojanscy chlopcy

Postacie ow sa przyniesione niestety w celu jednego wymiaru - sa archetypami uczuc i ustaw. Mitologiczne postacie zyja po nowej swiadomosci w tego

typu wymiarze jaki to wytworzyla literatura staropolska, europejska czy aktualna.

Mit wydaje sie opowiescia, jaka przedstawia a, takze organizuje wierzenia danej spolecznosci. Mit prezentuje emocje (lek, radosc, gniew). To, jakie

mozliwosci niejasne zostaje przyblizone a, takze wyjasnione (zmiennosc por roku kalendarzowego - legenda „Demeter a, takze Kora"). Legendy dla

dawnych pelnily funkcje poznawcze, swiatopogladowe (podstawa wierzen religijnych), sakralne (powiazanie sposrod kultem bostw i rytualnych

obrzedow). Dzielimy je dzieki teogoniczne, kosmogoniczne, antropogeniczne a, takze genealogiczne. Literatura antyczna ustala zrodlo nawiazan; bez do

niej znajomosci niepodobna w pelni zrozumiec literatury kolejnych epok. Odwolania moga byc w celu tworcow, klas, archetypow, toposow oraz filozofii

(Demokryta sposrod Abdery, Epikura, Arystotelesa). „Fraszki" J. Kochanowskiego nawiazuja w celu hasla carpe diem, glosza tez, ze cnota wydaje sie

dobrem najwazniejszym. Slowacki wspomina Homera jako piewce czynow w utworze „Grob Agamemnona". „Ikar" St. Grochowiaka wydaje sie

wyrazem dazenia czlowieka w celu nowych wypatrzyc. Dedal to symbol ojcostwa, racjonalnego rozmyslania, Ikar - marzycielstwa.

Kosmogonia mityczna powiada, ze glob zrodzil sie z Chaosu (istoty - mieszaniny nawadniania, powietrza, gleby, ognia a, takze nasienia boskiego). Z

Chaosu wylonil sie Uranos (niebo) i Gaja (ziemia), ktorzy dali poczatek tytanom. Wlasnoscia tej kosmogonii jest politeizm i teocentryzm. Swiat a, takze

czlowiek wystepuja w wyniku walki bostw. Mitologia przedstawia zroznicowanie przezyc. Hefajstos stanowi model uczynnego a, takze wytrwalego w

pracy, milosc macierzynska prezentuje Niobe, proznosc to cechy Hery, Ateny a, takze Afrodyty, walecznosc i mestwo - Achillesa i Hektora.

W mitach utrwalone zostaly pierwsze projekty ludzkich ustaw i zachowan. Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy (pojecie wprowadzil Jung, uczen

Freuda), oznacza to pradawne, niezmienne wyobrazenia, przeswiadczenia, wzory zachowan, ktore tkwia w swiadomosci zbiorowej wszelakiej

spolecznosci. Same w sobie sa niezmienne, lecz przybieraja rozne postaci w dzielach roznych stworcow i epok.

Z historii wywodza sie stale obrazy i motywy literackie. Wielokrotny obraz albo motyw nazywamy topos. Toposy swiadcza o niezmiennosci zwiazanych z

kultura srodziemnomorskiej a, takze sa wyrazem archetypicznych wzorcow tkwiacych po zbiorowej podswiadomosci. Przykladem toposu jest Amor

przeszywajacy serduszko strzala.

czterech. Wyjasnij na czym sie opiera konflikt tragiczny w „Antygonie― Sofoklesa.

Spor tragiczny herosa starozytnego polegal na postawieniu go w obliczu dwoch rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi zobligowany on dokonac wyboru.

Akcja "Antygony" osnuta wydaje sie wokol wydarzen zwiazanych z atakiem na Teby Polinejkesa. Krol Teb, Kreon, zakazuje pogrzebania jego zwlok, gdyz

uznaje go zbytnio zdrajce. Wybiera w ten sposob pomiedzy prawami boskimi (nakazujacymi pogrzebanie zmarlych) zas prawami odnoszacymi sie do

zyjacych. Dzieki taki obrot sprawy odrzucic zgadza sie Antygona, siostra Polinejkesa, zas jednoczesnie narzeczona Hajmona, syna Kreona. Mimo

grozacej do niej surowej kary, nie waha sie pogrzebac zwlok brata. Wybiera wiec prawa boskie, przeciwstawiajac sie ludzkim. W obu przypadkach (tzn.

gdyby pozostawila opoznienia brata dzieki pastwe losu) nie zaznalaby spokoju sumienia. Kreon postawiony zostaje w wypadku kolejnego wybrania. Musi

zdecydowac, czy wymierzyc surowa kare, czy tez zrezygnowac z zonie na przewaga szczescia prywatnego syna. Kiedy waha sie przed podjeciem

ostatecznej decyzji, Antygona popelnia samobojstwo. Kreon wreszcie zdecydowal sie ja ulaskawic, lecz wydaje sie za pozno - Antygona juz odrzucic

zyje. Tamtego ciosu odrzucic wytrzymuje Hajmon i tez popelnia samobojstwo. Na wiesc o tym tez matka partnera, a malzonka Kreona odbiera sobie

zycie. Kreon, nieustannie stawiany w wypadku wyboru, winien rozwazyc, albo powinien dobrac dobro swego ludu, albo dobro wlasnej rodziny. Jego

nieustepliwosc idzie ku tragicznemu zakonczeniu.

Antygona wybierac winien pomiedzy prawami boskimi (ktore daja do niej spokoj sumienia) oraz prawami ludzkimi (ktorych zlamanie skaze ja dzieki

smierc). Antygona wybiera wedle wlasnym sumieniem.

5. Wymien przedstawicieli literatury starozytnej a, takze scharakteryzuj tworczosc kilku sposrod nich.

Sluzace do przedstawicieli literatury starozytnej zaliczamy:

-Tyrtajosa (Tyrteusza) (VII po. p. n. e. ). Od imienia poety znamy terminy: tyrteizm, poezja tyrtejska, oznaczajaca tworczosc nawolujaca w celu walki.

Przy obronie zagrozonej niepodleglosci ciebie osoba Tyrteusza stala sie symbolem patrioty – wojownika.

-Safona (VII/VI po. p. n. e. ).

-Anakreont sposrod Teos (VI w. p. n. e. ). Jego wiersze – wykwintne a, takze melodyjne – znalazly duzej ilosci nasladowcow wsrod poetow doby

aleksandryjskiej a, takze rzymskiej, jak i rowniez poetow nowozytnych,

-Od imienia Anakreonta pochodzi termin anakreontyk okreslajacy poetycki utwor, jakiego glownym zagadnieniem jest pochwala zabawy, przewinienie,

biesiady, erotyki. Anakreontyki pisali: Kochanowski, Morsztyn oraz Naruszewicz,

-Symonides (VI/V w. p. n. e. ). Zdecydowanie tworca polaczony byl sposrod dworami wladcow i tyranow. Pisal: dytyramby, poemy, treny, epidramaty,

-Horacy (65 – 8 r. p. n. e. ),

-Wergiliusz (autor „Eneidy―),

-Owidiusz (autor „Przemian―).

„Rzecz to piekna― – Tyrtajos.

To wiersz – apel wzywajacy do walki w obronie ojczyzny jakiej niepodleglosc wydaje sie zagrozona.

„Rzecz to piekna zaprawde, wowczas gdy kroczac po pierwszym zbioru

Ginie czlek odwazny, walczacy w obronie ojczyzny―.

Poeta nawoluje w celu trwania dzieki polu walki i w celu gotowosci oddania zycia zbytnio swoj panstwo. Aby naklonic czytelnikow wiersza do

bohaterstwa, stosuje tzw. anty model – odslania, co oczekuje tchorza, mezczyzny, ktory odrzucic chce przekazac zycia zbytnio ojczyzne.

„Wnet zebrakiem sie staje – los to najgorszy ze wszystkich

(... )wrogosc jego wita wsrod ludzi

Nieslawa rodzine okrywa, zeszpeca image swoj idealny,

Wszak nieslawa, a nawet zlo za nim podaza. ―

„Pogarda dla odrzucic znajacej poezji― – Safona.

Jest to przykrotki, czterowierszowy utwor, ktory formuluje przekonanie o niesmiertelnosci sztuki, o wiecznej, nieprzemijajacej zalety poezji. Poeta poprzez

swoja tworczosc (u Safony: zbieranie roz Pierii) zapewnia sobie pamiec spodziewanych pokolen, natomiast imie tego, ktory odrzucic obcuje ze sztuka,

zas przede wszystkim sposrod poezja, skazane jest nie pamietac:

„... zadna osoba cie sposrod tesknota odrzucic wspomni,

jakiegokolwiek serca odrzucic wzruszysz, zadna osoba nie

zaplacze po tobie... ―

„Slodki boj― – Anakreont.

Przy utworze tymze nie rozchodzi o bitwe na smierc i zycie; motywem przewodnim jest milosny flirt, ukazany tu jako potyczka dzieki piesci, ktora podmiot

liryczny zamierza stoczyc z Erosem, bozkiem namietnosci.

„Los― – Symonides.

Przy wierszu podmiot liryczny formuluje przekonanie o niepewnosci ludzkiego bytu a, takze zmiennosci czlowieczego losu:

„Nie mow nigdy czlowiecze

jakie mozliwosci przyniesie ci jutro. ―

Nigdy nie wiadomo, co przyniesie nadchodzacy dzionek, dzisiejsze fart jutro byc moze obrocic sie w lzy, radosc po smutek. Zycie jest grymasny, a

adaptuje sie naprawde szybko, ze niejednokrotnie trudno jest sie nam co wiecej zorientowac, gdy przestalismy okazac sie ulubiencami Fortuny.

„Los zmieni sie, nim

Lotna owad w powietrzu

Zdazy przemknac przed toba. ―

„O co poeta prosi Apollina― – Horacy.

Oda ponizsza jest prezentacja postawy zywotnej Horacego a, takze wypracowanej przez niego filozofii, bedacej w pewnym sensie synteza pogladow

stoikow a, takze epikurejczykow.

Odpowiednia filozofia zyciowa poety wydaje sie okreslona przez zasade „zlotego srodka―. Zasada ta polega na przekonaniu, ze pod zadnym

pozorem nalezy powazac rozum, wydajny umysl, dopisujace zdrowie, wesola starosc. Trwac nalezy wedle natura, zabierac od swiata tyle, jak duzo

potrzeba, odrzucic za wiele, ale i odrzucic za nieduzo. Taka postawa zapewni zadowolenie, opanowanie, da jednoczesnie fart.

„Exegi monumentum― – Horacy.

Oda porusza problem sztuki i do niej uniwersalnego ponadczasowego wymiaru. Horacy wyraza w niniejszym utworze przekonanie, ze zapisywanie

wierszy daje poecie niesmiertelnosc. Pomnikiem, ktory to stawia sobie za istnienia poeta, wydaje sie jego tworczosc. Poeta daje tym samym wyraz swojej

pewnosci, ze posiada juz zapewnione wieczne zycie w pamieci potomnych.

Naczelnym przeslaniem tego wiersza wydaje sie przeslanie „non omnis moriar―, czyli „nie wszystek umre―.

Poeta gdyz nie umiera „do konca―, zawsze swoim czesc trwac bedzie po wierszach, po pamieci takich, ktorzy ow wiersze sa kiedys czytac.

6. Dowiedz, ze „Iliada― jest wzorowym przykladem epopei starozytnej.

Epos (Epopeja) to glowny klasa epiki w celu czasow powstania powiesci. To rozbudowany utwor wierszowany, ktory to ukazuje przebieg zdarzen

legendarnych albo historycznych bohaterow na tle wydarzen przelomowych gwoli danej spolecznosci.

W przypadku „Iliady― tlem fabuly jest wojna trojanska, natomiast bohaterowie legendarni to np.: Achilles, Agamemnon, Parys, Helena, a takze

bogowie greccy.

Podlozem eposu sa mity a, takze podania (np. „Iliada― wywodzi sie sposrod mitu o jablku niezgody).

Cechy gatunkowe eposu to:

-Inwokacja – czyli rozwinieta apostrofa zlokalizowana we wstepie utworu, w ktorej poeta zwraca sie w celu muzy, bostwa z prosba o pomocna dlon w

tworzeniu dziela. Przy „Iliadzie― autor zwraca sie do muzy, bogini, jaka poddaje piosenka spiewakom: „Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna

Peteusa―

-Rownoleglosc dwoch plaszczyzn swiata bogow i osob. W „Iliadzie― fabula przebiega:

-„w swiecie bogow― (takze bogowie wojuja po 3 stronach wrogow wojny trojanskiej, np. Atena decyduje o zwyciestwie Achillesa nad Hektora)

-„w swiecie ludzi― a, takze ludzkich uczuc – argumentem jest np. milosc Parysa do Heleny

-Narrator eposu ujawnia swoje uczucia tylko i wylacznie w inwokacji, potem wydaje sie „obiektywny, wszechstronny i zdystansowany wobec

wydarzen―

-Wydarzenia sa opisane stylem podnioslym, patetycznym, dostosowane w celu wagi opisywanych wypadkow, jakie mozliwosci widac zdecydowanie w

wariancie opisu walczacych w pojedynku Achillesa a, takze Hektora

-Szczegolowy, realistyczny wykaz przedmiotow a, takze sytuacji (realizm szczegolu), np. opis tarczy Achillesa.

Homer opisuje cos znacznie wiecej anizeli tylko kolejne operowania wykonawcy Hefajstosa, lecz obrazy przedstawione dzieki plaskorzezbie.

* Sa ow lampy led opisane naprawde, ze mozemy je z latwoscia odtworzyc. To 10 scen – ujec z istnienia pokojowego.

* Znajdujemy wyobrazenie ziemi, niebios, morza, 3 miast a, takze zycia w tym miescie – sluby, uczty, wasnie handlujacych, itp.

-Opisy scen batalistycznych – scena taka jest np.:

* walka Hektora sposrod Achillesa

* obraz oblezenia grodu

* zasadzki

* bitwy

-Porownanie homeryckie – jest to porownanie, ktorego inny czlon wydaje sie rozbudowany naprawde, ze ustala odrebna epizodyczna scene, np.:

porownanie walczacych (Achillesa a, takze Hektora) w celu walki orla i golebicy, umieszczone po piesni 22 pt. „Pojedynek―.

-Epizodycznosc dzialaniu. Epizod to odstepstwo od momentu toku nadrzednej akcji, opisanie wydarzenia skromniej istotnego, pobocznego, nie

zespolonego z glowna fabula, np.: dokladny wykaz tarczy Achillesa.

-Miara wierszowa eposu homeryckiego jest heksametr – wers, ktory tworzy sie sposrod 6 stop metrycznych (heks = 6): daktyli albo spondejow.

szostej. Wyjasnij, na czym sie opiera piekno a, takze uniwersalizm historii greckich.

Mitologia obok Biblii to glowne zrodlo cywilizacji i zwiazanych z kultura srodziemnomorskiej, w ktorej kregu znalazla sie - wsrod panstw zachodniej Swiata

- takze i Polska.

W mitologii sa utrwalone najstarsze, najdawniejsze wzory ustaw i zachowan ludzkich, ukazane w perspektywie uniwersalnej, ponadczasowej (archetypy).

Mit o „Dedalu i Ikarze―

Mit ow jest odzwierciedleniem zycia zwyczajnego ludzi zafascynowanych roznymi zjawiskami, ktore pochopnie oceniamy jako cos cudownego, a ow

lampy led prowadza nas do zguby.

Mit o Edypie

Mit ten mozemy uznac zbytnio prawde o dorastaniu. Zygmunt Freud, stworzyl okreslenie zespol Edypa, po odniesieniu w celu dorastajacych osob.

Ogolnie rzecz biorac wazne jest, ze jakikolwiek ma po sobie troche z Edypa. Dorastajac "zabijamy ojca", oznacza to zrywamy sposrod dotychczasowym

ukladem wartosci, przelamujemy dotychczasowe autorytety. Nastepnie bedac na "spalonej ziemi" podnosimy nowy, osobisty system zalety, stajemy sie

innymi ludzmi. Ta przemiane symbolizuje wyklucie sobie oczu przez Edypa.

Mit o Niobe

Byla ona matka czternasciorga najmlodszych i odrzucic rozumiala, dlaczego ludzie oddaja czesc Latonie, ktora ma tylko i wylacznie dwoje najmlodszych.

Bogini odrzucic zniosla tak znakomitej zniewagi a, takze jej najmlodszych: Apollin a, takze Artemida zabily cale potomstwo krolowej paroma strzalami

sposrod luku. Nieszczesliwa Niobe powrocila do rodzinnego miasta Sipylos, gdzie przez caly czas przesiadywala na wzgorzu, dopoki bogowie nie

zamienili ja po kamien. Aczkolwiek i wowczas smutek srodku przebywajacej po glazie sprawial, iz spod niego wyplywalo zrodlo lez. Mit ow przedstawia

istote macierzynstwa a, takze wielkie nieszczescie rodzicow, ktorzy utracili swoje dzieci.

Mit o Prometeuszu

Prometeusz symbolizuje postawe, jaka musi cierpiec za oddanie dla ludu, spoleczenstwa, ojczyzny.

Mit o Demeter a, takze Persefonie

Demeter, bogini istnienia i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala

sie po Ziemi po poszukiwaniu ukochanego dziecka, lecz nie mogla go nigdzie znalezc. Jej smutek byl tak duzy, ze deszcze przestaly padac, strumienie

powysychaly, nie rodzily sie swieze plony a, takze glod zaczal zagladac w celu ludzkich siedzib.

Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre, jednak nic odrzucic skutkowaly namowy wysylanych w celu niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil

wreszcie i nakazal Hadesowi, azeby oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, jednak wreczyl zonie jablko granatu, ktore po trosze zjedzone, na

dobre zwiazalo ja z panstwem cieni.

Rozlegla radosc Demeter spowodowana powrotem corki zrobila na swiecie eksplozje zieleni a, takze spiewu stworzen natury. Jednak Persefona musiala

powracac do malzonka na 3 miesiace po roku, wowczas to natura zamierala, aby ponownie sie obudzic sposrod zimowego odretwienia. W tego typu

wlasnie rodzaj starozytni Grecy tlumaczyli sobie cyklicznosc zmian por roku kalendarzowego.

Mitologia grecka jest uniwersalna, poniewaz:

1-wsza. opowiesci mitologiczne maja charakter religijny

dwoch. maja charakter uniwersalny, to znaczy. Mowia o prawdach, ktore nie przemijaja, sa ponadczasowe i ogolnoludzkie

3. powiadamiaja o materiach czlowieka, swoim dazeniach, marzeniach

4. dotychczasowy wielokrotnie stosowane w sztuce

5. mozemy je przyrownac do zdarzen majacych polozenie w wspolczesnosci

7(1). Czar i uniwersalizm mitow greckich.

Mity greckie istnieja od zawsze. Kiedys posiadaly one meritum religijny a, takze duchowy. Dzis posiadaja atuty kulturowe. Odrzucic znaczy to jednakze,

ze mity odeszly w jakims miejscu w zapomnienie.

Ich urok i uniwersalizm dostrzega sie wszedzie.

W celu Grekow mity mialy wielkie znaczenie. Dotychczasowy one gwoli nich naprawde cenne jak Pismo Swiete.

Przywiazywano w celu nich duza role. Obrazuje to argument, ze obszar kulturowy i umiejetnosc opierala sie na mitach. Malowidla dzieki wazach, poezja,

przedstawiala bogow, herosow, walki bohaterow. Za posrednictwem

mitom odkrywamy jakie mieli poglady dzieki dane kwestii, o czym marzyli dawni osobistosci, np.:

o powstaniu osob opowiada mnie mit o Prometeuszu. Mit o Edypie porusza problem winy

a, takze kary. Mit o Dedalu i Ikarze ujawnia marzenia Grekow o zdobyciu przestworzy.

Mozna aby tak wymieniac jeszcze bardzo dlugo. Zjawisko w tym, ze starozytni mieli podobny poglad

na dane sprawy, jak my dzisiaj.

Wrocmy jednakze do okresow obecnych. Jak wspomnialem w pierwszej kolejnosci "piekno

a, takze uniwersalizm historii greckich dostrzega sie wszedzie". To racja. Na przestrzeni stuleci

mity dotychczasowy i sa obecne po literaturze, malarstwie, rzezbie, muzyce, jezyku, przenosni.

Byly ow lampy led inspiracja gwoli poetow, stworcow i immych. W literaturze poeci siegali do historii

czerpiac z tego mieszkania watki, aluzje, tytuly. Przy malarstwie przykladem jest portret slynnego

Michala Aniola pt.: "Stworzenie Adama". W jezyku - kategorii geograficzne, bardzo duze,

pospolite, prywatne. W muzyce - operetki Ofenbacha. Przy przenosni - powiedzenia np.:

"meki Tantala", "puszka Pandory", "zloty wiek" i wiele, wiele roznych.

Podsumowujac, po mitach zostaly utrwalone w pierwszej kolejnosci wzory ludzkich postaci a, takze zachowan,

serdecznosc matki (Demeter), zbuntowanego wobec bogow spolecznika (Prometeusz),

albo marzyciela (Dedal i Ikar). Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy, czyli pradawne,

niezmienne wyobrazenia, ktore tkwia w swiadomosci zbiorowej wszelakiej spolecznosci.

Materia i geneza mitu bylo szukanie reakcji na dreczaca zagadke bytu - jak powstal glob

i czlek, jaka wydaje sie jego przyroda i wykorzystanie. Dawni osobistosci odpowiadali dzieki te pytania

opowiescia, ktora byl legenda.

8. Scharakteryzuj wybranego herosa tragicznego literatury antycznej.

Rozumienie tragizmu jako kategorii estetycznej laczy sie z istnieniem konfliktu wybrania. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec wymogu wyboru

zalety przeciwstawnych jednak jednakowo fundamentalnych. Dzialania herosa sa z gory skazane dzieki niepowodzenie zas sam swiadectwo wyboru, bez

wzgledu na to, ktore sposrod wartosci zostanie wybrana winien doprowadzic w celu katastrofy.

Przy „Antygonie―, oboje glownych bohaterow to postacie tragiczne:

1-wsza. Antygona

Wybiera pomiedzy uprawnieniem ludzkim zas boskim. Upowaznienie boskie nakazuje jej pochowanie zwlok brata bez wzgledu na kare, jaka byc moze ja

napotkac za strony www wladcy. Upowaznienie ludzkie wyprodukowane przez Kreona nie dopuszcza pochowania zwlok zdrajcy. Antygona podlega obu

prawom. Selekcja jednego wytwarza kolizje pozostalego. Zlamanie prawa boskiego to klatwa a, takze przeklenstwo, ludzkiego - smierc. Obie siostry sa

calkowicie rozne. Antygona jest intensywna i honorowa w przeciwienstwie do wlasnej siostry. Wydaje sie odwazna a, takze energiczna. Chce uczcic

smierc brata, chowajac go. Jednak aby to uczynic, musialaby zlamac zakaz Kreona. Aczkolwiek Ismena wydaje sie inna. Obawia sie o swoje zycie i

odrzucic chce zlamac zakazu mistrza. Boi sie wladcy a, takze sprzeciwu wobec niego. Wydaje sie oportunistka. Odpowiada postawe wygodniejsza dla

siebie. Antygona placze morzem losem wlasnym i wlasnych bliskich. Godzi sie dzieki smierc. Odrzucic buntuje sie gdyz odrzucic chce upokorzyc sie

poprzednio Kreonem. Okazalaby sie w takim przypadku slaba a, takze przecietna osoba.

2. Kreon

Takze wydaje sie bohaterem tragicznym. Wydal rozkaz obowiazujacy w polsce, ale rownoczesnie zlamal upowaznienie boskie. Wiec zgineli swoim bliscy.

Gdyby uniewinnil a, takze uwolnil Antygone, mogl utracic caly swoj autorytet zas to potrafilo doprowadzic w celu anarchii a, takze zguby Teb.

Kreon wydaje sie prawowitym wladca Teb. Jgo decyzja spowodowana byla ochota udowodnienia poddanym, ze potrafi byc porzadny i bezwzgledny dla

wrogow. Podejrzewajac ze poddani mogliby lekcewazyc swoim wladze, kazal stosowac wobec nich terror, jako lek zapobiegawczy. Wzorem moze byc

zakaz pochowku wrogow (Polinejkesa) oraz zamurowanie Antygony. Jest mezczyzna rzadny potegi. Chce umocnic ja a, takze swoj wplyw. Bezwzgledny

gwoli wrogow a, takze zdrajcow. Wydaje sie tyranem, jakiego nalezy sluchac i wypelniac rozkazy. Wydaje sie konsekwentny. W czasie konfrontacji

sposrod synem Hajmon pokazuje jemu jego braki i dominacje dumy morzem rozsadkiem. Hajmon pragnie zrzucic zaslone gniewu, chce aby ojciec

zobaczyl prawdziwy portret sytuacji. Zwaza, ze Kreon jest wladca dla wlasnych korzysci. Uprzedza swojego ojca przed kara za zlamanie praw boskich,

ktore sa wazniejsze od momentu niego. Odwoluje sie w celu jego ludzkich uczuc. Chce by spojrzal na to jak zwykly czlek, a odrzucic krol. Wycofanie sie

sposrod decyzji uczyni go wladca bardziej szanowanym, czlowiekiem, zas nie potworem. Mimo, ze Hajmon wystepuje w obronie demokracji po panstwie,

swoim ojciec jego nie slucha. Kreon mniema sie zbytnio nieomylnego. Odrzucic zwaza dzieki wskazowki syna, ktory wydaje sie mlodszy od momentu

niego. Przy przyplywie gniewu Hajmon oznacza ojca tyranem.

9. Zinterpretuj przebieg konfliktu racji po „Antygonie― Sofoklesa.

„Antygona― wydaje sie najbardziej wspaniala tragedia grecka. Tragizm formuluje sie tu poprzez upadek wielkiej zalety. Ktora sposrod postaci wydaje

sie wartoscia po „Antygonie―, kogo racje powinno sie aprobowac?

Przeanalizujmy problematyke utworu z roznych punktow widzenia.

W czasach dawnych przeznaczenie bylo nieodlacznym detalem zycia. Uwazano, ze niepodobna go ustrzec sie. W katastrofy „Antygona― Sofoklesa

glowne postacie rowniez sa obarczone fatum.

Poczatkiem katastrofy jest smierc Polinejkesa. Wydaje sie on powszechnie znany za zdrajce ojczyzny. Tak bardzo uwaza Kreon - reprezentant wladzy

panstwowej. Jest mezczyzna wladca dbajacym o autorytet panstwa. Antygona reprezentuje upowaznienie boskie. Rodzina wedlug zonie jest 1-wsza i

najswietsza forma ludzkiego wspolzycia. Podejmujac decyzje o pogrzebaniu brata godzi sie na swoj los. Pogrzeb Polinejkesa oznacza dla Antygony

smierc. Kobieta jednak mniema, ze nie moze postapic w inny sposob. Role jaka narzucilo do niej zycie zatrudnia bez buntu. Ma w celu wyboru obie

mozliwosci a, takze kazda zwienczona nieszczesciem. Postepujac zgodnie z rozkazem Kreona byc moze uniknac smierci. Dalsze zycie bedzie jednakze

pelne wyrzutow sumienia. Intencjonalnosc, ze mogla by odrzucic dopelnic obowiazku pogrzebania brata jest gwoli niej gorsza niz smierc. Kreon tez

uwaza, ze racja wydaje sie po do niej stronie, winien jednak dzialac zgodnie z ustanowionym prawem. Wydaje sie pelen rozterek, ma niejasnosci, w

odroznieniu od momentu siostry Polinejkesa, ktora niezmiennie i uporczywie zmierza w celu podporzadkowania sie fatum. Antygona motywuje swoj czyn

miloscia i wiernoscia wobec brata. Kazde sposrod nich wydaje sie przekonane o swojej przyczyny. Nie ma pomiedzy nimi sposobnosci kompromisu. A,

takze to jest przeslanie tragedii.

Czytajac „Antygone― nadrzednej bohaterce przyznajemy racje. Wydaje sie dla nas wzorcem postawy, jaka daje zadowolenie i wewnetrzna

harmonie. Wydaje sie symbolem a, takze personifikacja jakichkolwiek idei, wyrazonych w ustaleniu:

„Wspolkochac przyszlam, nie wspolnienawidzic―.

Bardziej ludzki charakter posiada Kreon. Waha sie albo cofnac kare, czy zezwolic Antygonie umrzec. Jest buntowniczy i walczy z wdrozeniem. Walka

sposrod czyms czegoz zmienic sie nie da uczlowiecza. Kreon jest nieszczesliwy, wyrazaja to jego wyrazenia:

„Przekleta zadzy mej niech bedzie duma―.

Tragedia ukonczy sie katastrofa. Cecha charakterystyczna tego gatunku dramatu jest nieunikniony, zgubny skraj. Nic odrzucic moglo zachowac Antygony

poprzednio katastrofa. Byla w impasie. Obie strony www walczace bronily slusznej kwestii, a odniesc zwyciestwo mogla tylko i wylacznie jedna.

Obie postacie dramatu sa tragiczne. Sprawca katastrofy staje poprzednio nami po zakonczeniu utworu, wyznaje swoja wlasna wine a, takze oskarza sie

sam.

Wedlug mnie w tym przypadku dysponujemy do czynienia glownie z tragedia Kreona. Przy utworze mozemy odnalezc prawdziwosci uniwersalne -

problem potegi, polityki, tyrania jednostki a, takze pragnienia ludu. Bunt po imie zalety moralnych to glowne konteksty utworu. Jednostka opowiadajaca

sie po jakiejs ze witryn www ponosi ogromna odpowiedzialnosc.

Ponadczasowosc uczuc, rozumuje i pouczen zawartych po utworze „Antygona― sprawia, ze tragedia przemawia do wspolczesnego odbiorcy.

Koncepcja samo wladztwa, wina a, takze kara, wiernosc nie pisanym prawom boskim, milosc Antygony do braci to zagadnienia majace racje bytu takze

wspolczesnie.

Wedlug mnie Antygona ponoszac smierc zwycieza moralnie. Kreon odnosi pozorne zwyciestwo. Skazawszy Antygone, samodzielnie na mojej dziurki

sprowadzil tragedie. Tragicznym bohaterem jest winowajca tragedii, odrzucic tragiczna ofiara. W istocie to wiec strata Kreona.

10. Wymien rodzaje literackie szablonowe dla „Biblii―.

W Biblii spotykamy niemal wszystkie rodzaje literackie, popularne z literatury pozabiblijnej:

PRZYPOWIESC:

Utwor narracyjny, w ktorym przedstawione postacie a, takze wydarzenia odrzucic sa wazne zwazywszy na nie same, lecz jako przyklady uniwersalnych

prawidel a, takze zasad ogolnoludzkiej egzystencji. Zwykla i uboga fabula wydaje sie tylko ilustracja i pretekstem do ukazania waznych tresci. Wlasciwa

odczytanie przypowiesci wymaga odrzucenia doslownego znaczenia utworu i przejscia do sensu ukrytego. Przypowiesc czesto posluguje sie symbolem.

Wyroznia sie przypowiesc alegoryczna (ktora posiada dwa pomysly, jej tresc jest ukryta) oraz przypowiesc exemplum (tzn. doslowna, wykladajaca swe

pouczenie bez metafory, jest wiernym przedstawieniem wzorca postaw).

PSALM:

Jest to przykrotki utwor poetycki, w ktorym lacza sie ze soba charakter modlitewny i pochwalny. Wypowiedz po psalmie wycelowana jest w celu Boga.

Sluzace do niego kierowane sa prosby, blagania, podziekowania. Psalmy konstruowane sa sposrod wersetow. Psalmy dzielimy dzieki blagalne,

pochwalne, dziekczynne, madrosciowe, patriotyczno - religijne.

HYMN:

To uroczysta piesn pochwalna, opiewajaca np. czyjas slawe lub czyn patriotyczny. Moze to okazac sie takze patetyczny utwor liryczny, o tresci

patriotycznej albo religijnej. Dzielo ten nacechowany byl zazwyczaj patetyzmem a, takze wzniosloscia.

LISTY:

Jest to pisemna forma wypowiedzi, skierowana w celu osoby albo instytucji. W celu Biblii list gra role szczegolna. Z uwagi na duze odstepie miedzy

miastami, a takze dzieki trudy wycieczek, list stawal sie forma przekazu Slowa Bozego. Zbytnio jego posrednictwem apostolowie pouczali i wyjasniali

wiernym kazde watpliwosci.

APOKALIPSA:

(Z greckiego "apokalypsis" = odsloniecie). Dzielo, w ktorym wlaczona jest prorocza, zwykle grozna i przerazajaca wizja przyszlosci. Ta, pochodzaca z

Biblii, przypisywana wydaje sie Janowi Ewangeliscie i zawiera mistyczne przepowiednie losow chrzescijanstwa i finiszu swiata.

KAZANIE:

Jest to przekaz, wyglaszany przez duchowienstwo w celu wiernych, zazwyczaj podczas nabozenstwa. Kazaniem zdefiniowac tez mozemy tresc pisana

takiego przemowienia.

LAMENTACJA (TREN):

Jest to piosenka lamentacyjna, wyrazajaca zal z przyczyny czyjejs smierci, napisana dzieki czesc zmarlego, rozpamietujaca swoim chwalebne czyny,

zaslugi, korzysci. Tren wydaje sie gatunkiem nalezacym do poezji zalobnej.

MODLITWA:

Jeden sposrod podstawowych aktow wiary wszelakiej religii, pojmowany jako myslowy lub slowny kontakt sposrod bostwem. Modlitwy dziela sie na

blagalne i dziekczynne.

EPOS NARODOWY:

Jest to 1 z klas epickich, wyksztalconych w starozytnosci. Utwor ow jest najczesciej wierszowany a, takze bardzo rozbudowany. Przedstawia mezczyzna

losy bohaterow na tle wydarzen waznych gwoli danej spolecznosci. Na projekt pierwszy wysuwa sie fabula. Charakterystyczny gwoli eposu wydaje sie

jego podniosly i patetyczny styl.

PIOSENKA:

Utwor liryczny, silnie polaczony z melodia. Tematyka piesni obracac sie moze wkolo zagadnien takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia,

niewinnosc, rozum, umilowanie ojczyzny, niesmiertelnosc poezji czy pochwala zycia, natury, swiata a, takze milosci. Poglady filozoficzne konstytuuja

najczesciej tematyke piesni refleksyjnych.

AFORYZMY (PRZYSLOWIA):

Krotkie punkt widzenia czy tez idea, ktora zalaczyc moze dowcipnie i ironicznie sformulowana prawde, regule albo zasade zyciowa.

ELEGIA:

To utwor liryczny, bez poszczegolnej miary wierszowej, zwykle poswiecony zalobnej a, takze refleksyjnym, udreczonym nastroju, utrzymany w tonie

skargi.

KRONIKI:

Jest to chronologiczny zapis wydarzen z istnienia panstwa, strukturze lub przedsiebiorstw. Kronika cechuje sie tym, ze najczesciej ow firma obiektywna

oraz tym, ze ogranicza sie do zaznaczenia wydarzen, bez podania ich zwiazkow przyczynowych.

KODEKS LEGALNY:

Zbior regulacji prawnych, regulujacych okreslona dziedzine zycia spolecznego.

OPOWIADANIE:

To krotki utwor epicki. Czesto opowiadanie powstrzymuje sie w celu jednego watku fabularnego. Charakterystyczne dla opowiadania jest wystepowanie

luznej dzialaniu (w jakiej czesto wychodza epizody) oraz brak wyraznej konstrukcji.

MONOLOG I INTERLOKUCJA FILOZOFICZNY

POEMAT EPICKI

SAGA RODOWA

PRZEKLENSTWO

WYROCZNIA

NOWELA DYDAKTYCZNA

LIRYKA MILOSNA

jedenascie. Podaj wlasnosci tragedii antycznej, poslugujac sie wybranym przykladem. Ocen uniwersalna wymowe poznanych przypowiesci biblijnych.

Poczatek katastrofy greckiej nabiera misteriow dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas jakich ich partycypanci, ubrani po kozle cery, spiewali piesni

obrzedowe w odniesieniu do czci Dionizosa (boga przewinienie i plonow). Nazwa „tragedia― pochodzi od momentu dwoch wyrazen greckich:

‘tragos’ - koziol i ‘ode’ - piosenka (tragedia = piesn kozla). Z piesni obrzedowych (pochwalnych) zrodzila sie tragedia, jakiej budowa oparla

sie dzieki dialogu prowadzonym przez Koryfeusza (przewodnika - opowiadacza) sposrod chorem. Glownego aktora wprowadzil Tespis, pozostalego -

Ajschylos, trzeciego - Sofokles. Sklad aktorski ograniczal sie w celu trzech osob. Aktorami zdolali byc tylko i wylacznie mezczyzni, grali wiec rowniez i role

kobiece. Przy tragedii antycznej nie ma podzialu na dokumenty i sceny:

•PROLOGOS – zapowiedz

•PARADOS - wkroczenie choru

•EPEJSODIONY - fabula sceniczna sposrod aktorami

•STASIMONY - wystapienia choru

•KOMMOS - lkanie bohatera

•EKSODOS - opuszczenie sceny przez zbior

•ZASADA DECORUM - zasada jednosci tresci, postaci, jednorodnosci stylistycznej, zgodnosci typu ze stylem, jezykiem herosa

•ZASADA TRZECH JEDNOSCI:

•MIEJSCA - fabula rozgrywa sie w jednym miejscu

•CZASU - fabula zamyka sie w ciagu 12-24 godzin

•AKCJI - 1 watek

•ZASADA TRZECH AKTOROW - tylko i wylacznie trzech aktorow moze jednoczesnie przebywac dzieki scenie(brak scen zbiorowych)

•KATHARSIS - oczyszczenie (wywolanie obok odbiorcy uczuc, litosci, wspolczucia) Katharsis wedlug Arystotelesa, odrzucic prowadzilo w celu

uszlachetnienia uczuc, ale wyzwolenia sie sposrod nich, doprowadzalo do osiagniecia stanu spokoju wewnetrznego.

•MIMESIS - nasladownictwo. Sztuka posiada odzwierciedlac rzeczywistosc.

•SCHEMAT DZIALANIU:

•EKSPOZYCJA, rozwiniecie,

•PUNKT KULMINACYJNY, katastrofa,

•ROZWIAZANIE AKCJI.

„ANTYGONA―

•nie posiada podzialu dzieki akty a, takze sceny

•kompozycja

•piesni choru (rola choru: ocenia herosa, glos doradczy bohatera, komentuje akcje, formuluje opinie ludu, wyraza prawdziwosci uniwersalne)

•tragizm postaci (konflikt miedzy uprawnieniem boskim a, takze ludzkim)

•akcja wedlug schematu

•zasada kilku jednosci

•zasada decorum

•zasada trzech aktorow

•wystepuje zwiastun (straznik)

Spor pomiedzy krolem - KREONEM, a ANTYGONA jest esencja tragedii a, takze nosi kategorie konfliktu strasznego. Polega dzieki zderzeniu sie

przeciwstawnych, rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi niepodobna dokonac wyboru a, takze dlatego kazde posuniecie herosa prowadzi jego do

katastrofy, czyli kleski. Dla Kreona nadrzednymi wartosciami sa rozum, lad spoleczny i panstwo. Dla Antygony natomiast, kierujacej sie wiara i miloscia,

nadrzedne sa przykazania emocjonalne. Konflikt Antygony z Kreonem jest to wiec konflikt zalety i wymogu, bowiem bohaterowie bronia przeciwnych racji.

Rozum zostaje przeciwstawiony milosci, upowaznienie ludzkie - prawu boskiemu, interes zbiorowosci (panstwo) - obronie placowki. Z tego wzgledu, ze

racje obu stron sa rownorzedne, zatarg tragiczny wydaje sie nierozwiazalny, przewodzi nieuchronnie w celu kleski bohaterow. Antygona, zbytnio

przeciwstawienie sie rozkazowi mistrza, zostaje skazana na smierc; Kreona, ktory to jest winien smierci kilku osob (Antygony, jej ukochanego, a

prywatnego syna - Hajmona a, takze swojej zony), los skazuje na wyrzuty sumienia, ktore beda jego dreczyly do konca zycia. Tragizm wydaje sie

wywolany wyjatkowa konstrukcja losow bohaterow, ktorzy niezaleznie od krzepy charakteru a, takze szlachetnych intencji sprowadzaja dzieki siebie

smierc lub kleske. Nalezy dorzucic, ze o ich losie decydowalo po tragedii greckiej fatum - przeznaczenie, slepy los. Wspolczucie czytelnika (widza) jest po

stronie Antygony, bo po jego odbiorze urasta kobieta do symbolu wielu uniwersalnych wartosci, takich jak odwaga a, takze przeciwstawianie sie

despotyzmowi oraz przemocy, wytrwalosc i wiernosc swoim pogladom, niezaleznosc, afekt do brata, poczucie wiezi z tradycja i religia, szlachetnosc a,

takze spelnienie powinnosci siostrzanej a, takze ludzkiej.

Wlasnosci gatunkowe przypowiesci

1. utwor narracyjny o charakterze parabolicznym czyli zestawiajacym dwie swiat, z jakich pierwsza wydaje sie obrazem istnienia codziennego, pozostala

zas, wydaje sie nieuchwytna zmyslowo ale znajduje sie w sferze pojeciowej

2. tworzy sie sposrod 3 trzonow: dwa w pierwszej kolejnosci to okazy, obrazy; trzeci to przekazanie jakiejs prawdziwosci, pouczenia

trzy. jest to relacjonowanie alegoryczno-moralistyczne

czterech. nie wazne sa osoby a, takze wydarzenia zwazywszy na swoja jednostkowosc, ale istotny jest moralizujacy jego charakter

5. maja zamknieta fabule

6. transmituja prawdy moralne

7. maja sens o ponadczasowym zakresie

“O siewcy―

Czlowiek wylonil sie na pole by zasiac ziarna. Jedno upadlo dzieki droge a, takze zostalo wydziobane przez ptaki, drugie upadlo na skalke i zostalo

wypalone przez slonce, 3 zostalo zagluszone przez ciernie, ale ow ktore padly na ziemie wydaly plony: 30-krotny, 60-krotny, 100-krotny. Ziarnem jest

termin boze, zas gleba wszelcy ludzie, gdzie jest kierowane. Mozna gryzie albo przyswajac, albo pogardzic, ale rezonansy sa jednoznaczne.

“O synu marnotrawnym―

To opowiesc o ojcu a, takze jego 3 synach. Mlodszy syn postanowil opuscic familijny dom. Zabral swoja czastka majatku a, takze wyruszyl po swiat.

Wlasnosc roztrwonil jednakze szybko dzieki zabawy. Rozpoczal pasc swinie dla bogatego czlowieka. Cierpial glod a, takze nedze. Kiedy skruszony syn

wrocil w celu ojca ow sie bardzo ucieszyl a, takze wydal uczte. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedzial, ze moze pochwalic sie z powrotow syna,

ktory to byl jak umarly, zas teraz znow ozyl. Tatem jest Pan, ktory moze pochwalic sie z wszelkiego nawroconego grzesznika. Jest to zawolanie do

dostrzegania swoich bledow i ich naprawy.

“O milosiernym Samarytaninie―

Samarytanin wyrazil wspolczucie gwoli rannego a, takze obrabowanego przez zbojcow. Opatrzyl go, pielegnowal i oddal za pobyt w gospodzie.

Wczesniej wsparcia odmowili jemu duchowni, jakich zadaniem wydaje sie niesc pomocna dlon innym. Przeslanie to, to ze osobistosci powinni okazywac

innym spoleczenstwom milosc a, takze milosierdzie.

12. Dowiesc uniwersalnego sensu przypowiesci biblijnych.

Przypowiesc jest to utwor narracyjny, w ktorym przedstawione postacie i zdarzenia nie sa wazne ze wzgledu na odrzucic same, lecz jako model

uniwersalnych prawidel ludzkiej egzystencji. Oznacza to, ze prosta uboga fabula wydaje sie tylko ilustracja, obrazkiem, ktory to ukazuje glebsze,

uniwersalne tresci. Przykladem moze stac sie przypowiesc „ O siewcy―. Opowiada o tym, jak ziarno rozsiewane przez siewce padlo na rozmaite

podloze. Raz padlo dzieki droge a, takze wydziobalo gryzie ptaki, odrzucic wzeszlo dzieki kamiennym ziemi, ani pomiedzy cierniami. Wowczas gdy ziarno

trafilo dzieki zyzna ziemie, wydalo plon bogaty. Prosto odczytac istotnosc uniwersalne tej przypowiesci, wyszukac jej meritum, ktory odnosi sie do ziarna

madrej nauki Slowa Bozego, ktore nauczyciel rozsiewa miedzy sluchaczy, Przypowiesc zawiera nakaz, aby byc zyzna gleba, chlonnym sluchaczem, ktory

to odnajduje pozytek z nauczania. Przypowiesc wskazuje prawde moralna- nakaz zachowywania przykazan a, takze prawda ma wymiar ponadczasowy.

Z kolei przypowiesc „O synu marnotrawnym― odslania, iz Pan cieszy sie sposrod kazdego nawroconego wiernego, choc zgrzeszyl mezczyzna

wczesniej a, takze odszedl od momentu wiary, lecz powrocil. Mysl te ilustruje przyklad ojca, ktory wita radosnie syna, wracajacego sposrod wloczegi.

Powrot do rodziny traktuje naprawde, jakby umarly syn ozyl. Przypowiesc ponizsza posiada okreslone cech alegorii. Ojciec sposrod tej przypowiesci to

Pan Ojciec zas Jego synowie to warianty ludzkie, przyjmujace rozne postury wobec przykazan. Ponadczasowy aspekt tej przypowiesci wiaze sie sposrod

wezwaniem w celu ciaglego powracania, dostrzegania wlasnych bledow a, takze checi ich naprawy. Przebaczajacy ojciec ustala alegorie milosiernego,

wyrozumialego Boga.

Przypowiesc „O milosiernym Samarytaninie― prezentuje projekt prawdziwej namietnosci blizniego. Samarytanin, ktory po przypowiesci pomogl

rannemu czlowiekowi, pielegnowal jego, podzielil sie swoim majatkiem, okazal sie symbolem milosierdzia i wspolczucia czlowieka gwoli czlowieka.

Wedlug dzis dzionek samarytanin oznacza czlowieka litosciwego i milosiernego.

Przedstawione przypowiesci przekazuja prawdziwosci ponadczasowe, wszechstronne, aktualne po dzisiejszym swieci.

Hiob - na przykladzie sprawiedliwego mezczyzny dotknietego sporym cierpieniem autor probuje wytlumaczyc tajemnice cierpienia niezasluzonego. Pan

pozwala Szatanowi pozbawic Hioba dzieci, majatku, a wreszcie i stanu zdrowia. Przyjaciele stoja na stanowisku, ze kazde cierpienie jest kara za grzechy.

Hiob samodzielnie walczy o swoja godnosc odpierajac ich racje. Szuka wyjasnienia tajemnicy swego cierpienia. Hiob ustala symbol religii, cierpienia

niezawinionego, cierpliwosci. Pouczenie Ksiegi:

- Bog takze sprawiedliwych doswiadcza cierpieniem;

- cierpienie posiada walor wychowawczy;

- czlek powinien ubostwiac tajemnicze pomysly Opatrznosci, zas nie gryzie badac;

- Bog ostatecznie otoczy piecza kazdego sprawiedliwego.

13. Scharakteryzuj sredniowieczne projekty osobowe, odwolujac sie w celu wybranych skladow.

Sredniowieczny uniwersalizm, dominacja religii w zyciu spoleczno-kulturowym oraz ugruntowanie sie ustroju feudalnego przyczynily sie w celu

uksztaltowania literackich wzorcow godnych nasladowania. Zaliczane sa do nich:

ideal ascety i swietego

ï€-zyje po ubostwie

ï€-przyjmuje pogarde a, takze cierpienie sposrod pokora

ï€-ucieka od slawy, rozglosu

ï€-modli sie w celu Boga

ï€-umartwia swoja dusze i trup

ï€-anonimowosc

A, takze. pokora

Egzystencja ziemska ascety byla ciagla pamiecia o smierci (memento mori), zas jego zycie podporzadkowane zostalo wlasciwie przygotowaniu sie w celu

godnego chrzescijanskiego zgonu. Wzorem takiego wzoru osobowego moze stac sie sw. Aleksy. Warto takze wspomniec postawe sw. Franciszka. To

takze wzor parenetyczny - projekt wiary radosnej, pelnej namietnosci do bliznich, do natury, do swiata. Mozna zaryzykowac stwierdzenie, ze jest to

przypadkowy wariant swietego.

ideal wladcy - okreslal przymioty cechujace doskonalego monarchy rzadzacego panstwem, a wiec odwage madrosc, walecznosc, wiernosc wobec

Boga a, takze religii chrzescijanskiej oraz praworzadnosc i opieka o poddanych. W literaturze przykladami swietnych wladcow byli: Karol Wielki z Piesni o

Rolandzie, cesarz Francuzow, potezny a, takze waleczny. Troszczy sie o swoich poddanych, najwazniejszymi wartosciami dla jego sa: wiara, kosciol

katolicki narod. Jego wladza pochodzi od Boga. Karol Wielki jest wiec symbolem idealnego wladcy a, takze doskonalym rycerzem. Bedac zwierzchnikiem

panstwa wydaje sie meznym a, takze odwaznym dowodca. walczacym po obronie wolnosci narodu. Pelni na ziemi role namiestnika stworcy. Kieruje sie w

zyciu rozwaga i rozumem. Drugim przykladem moze byc Boleslaw Chrobry sposrod „Kroniki Galla Anonima― Gall eksponuje bohaterstwo, odwage a,

takze mestwo wladcy na polu walki, zaznacza jego praworzadnosc i troske o poddanych. Scena smierci krola jest przedstawiona sposrod wielkim

patosem. W spiewie zalobnym kronikarz ukazal Polske jako rodzicielke i wdowe po odejsciu wspanialego herosa, wielkiego malzonka.

ideal rycerza - to czlowiek brawurowy, bohaterski, waleczny, kierujacy sie honorem. Oddany wobec druhow i damy swego serca, za najlepsza wartosc

uznawal sluzbe Bogu, krolowi a, takze ojczyznie oraz swieta bitwe w obronie chrzescijanstwa. Najbardziej wyrazista adaptacja tego sredniowiecznego

wzorca osobowego jest tytulowy bohater „Piesni o Rolandzie―. Jest to hrabia dowodca jednego z oddzialow, symbol rycerstwa. Najwazniejsza cena

stanowia: afekt do ojczyzny, wiara katolicka oraz posluszenstwo i wiernosc wladcy. Nadrzednym celem swoim zycia wydaje sie walka po obronie

chrzescijanstwa. Roland dopelnia wszystkie postulaty tego wzoru. synteza swoim rycerskich cnot ukazuje scenka smierci herosa, w ktorej zbytnio swe

ziemskie czyny uzyskuje wieczna slawe i nagrode w raju. Majac intencjonalnosc zblizajacej sie smierci, mezny na do niej miejsce wybiera wzgorze, azeby

byc bardziej Boga. Dysponuje przy sobie atrybuty swego stanu: miecz a, takze rog. Przy swej krancowej spowiedzi wspomina wartosci ktore nadawaly

sens swoim zyciu. Przy scenie smierci Roland urasta do symbolu wojownika-meczennika, swietego ginacego zbytnio wiare.

PODSTAWY WYKREOWANIA TAKICH WZORCOW OSOBOWYCH

ï€-kosciol zyskiwal wladze a, takze wzbogacal sie (bogaci osobistosci chcac pozostawac ascetami niejednokrotnie oddawali swoj majatek kosciolowi)

ï€-zycie doczesne jest niestalym, krotkim punktem zycia demona

ï€-upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

14. Przedstaw nurtu tematyczne w polskiej poezji sredniowiecznej. Odwolaj sie do wybranych przykladow.

Literatura sredniowiecza opiewala w przerozne tematy. Aczkolwiek na projekt pierwszy wysuwa sie tematyka religijna. Wywodzi to teocentryzmu, ktory to

oznacza umieszczenie Boga po centrum zwiazanych z kultura, literatury, sztuki i filozofii. Do tematyki religijnej zaliczamy:

•zywoty kultu religijnego np. „Legenda o sw. Aleksym―,

•liryke maryjna np. „Bogurodzica―, „Lament swietokrzyski―,

•modlitwy np. „Ojcze nasz―, „Zdrowas Mario―,

Nurt swiecki sredniowiecznej poezji wydaje sie nieporownanie skromniejszy, co odrzucic oznacza, ze mniej interesujacy. Przykladami moze stac sie:

•obyczajowa

„O zachowaniu sie przy stole―

Podmiot liryczny wskazuje dobre zasady prezentowania sie przy stoliku ï‚® mozliwosc wychowawcza a, takze dydaktyczna. Dzielo rozpoczyna zawolanie

pomocy Bozej - wezwanie. Nastepnie autor opowiada o tym co powstaje na polu i niedlugo zostanie zebrane i wyszuka sie dzieki biesiadnym stoliku.

Udziela rad kobietom a, takze mezczyznom. Na koniec zacheca w celu przyswajania sobie dobrych obyczajow. Prosi rowniez Boga o odpuszczenie

grzechow i zaslanie radosci dzieki wszystkich osob. Nazywany wydaje sie takze glownym savoir-vivrem polskim, gdyz zawiera zbior nakazow i pouczen,

jak winien zachowac sie przy stoliku rycerz. Wyraznie odczuwa sie w tym utworze propagowanie rycerskiego kultu wobec kobiety, ktory to to

znamionowal epoke sredniowiecza.

•satyryczna

„Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana jest jako rozkladajacy sie trup dziewczyny z kosa ï‚® portret szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie interesowali sie

smiercia. Jej esencja i atrybutami. Temat smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w okresie sredniowiecza. Odslania smierc jako

wszechobecna, wszechwladna i odnosnie kazdego czlowieka. Motyw ten odslania smierc, jaka zaprasza w celu tanca przedstawicieli roznych stanow.

Obraz mozna przeczytac sie po tekstach, obrazach. Wszyscy osobistosci podlegaja smierci. Smierc podlega Bogu. To takze nawiazanie do tematu

stosunkow spolecznych, zawiera idea, ze smierc zrownuje wszystkie stany.

„Satyra na leniwych chlopow―

To pierwszy polski utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Odslania istnienie konfliktow spolecznych, rownoczesnie pokazuje

sytuacja spoleczne a, takze zaleznosc kmiecia od pana. Jest to utwor ganiacy chlopow, ktorzy odrzucic spelniaja przymusow jak aby tego pragnal

podmiot liryczny. Chlopi wykrecaja sie a, takze unikaja robocie. Wiersz ow ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i posiadaczy ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko i wylacznie pod okiem pana, wowczas gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt niejednokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

•historyczna

„Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony sposrod naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciw okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie po

kosciele lecz zostal w owa strone zabity.

Literatura sredniowiecza znalazla jeden zamysl parenezy. Literatura parenetyczna to literatura propagujaca wzory dzialania, idealy kulturalne i uznawane

w konkretnej epoce. Projekty osobowe to postacie godne nasladowania, zrzeszajace wzorowe, pozytywne, idealne. Literatura sredniowiecza zarysowuje

taki portrety: idealnego wladcy, rycerza albo ascety.

17. Zaprezentuj dzieki wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke swiecka.

Jednym z przypadkow jest wiersz Przeclawa Slota pt. „O zachowaniu sie przy stole―. Jest to najdawniejszy ze swietnych nam wierszy

obyczajowo-dydaktycznych. Dowodzi znajomosci dworow i obyczajow dworskich oraz biesiadnych dzieki Zachodzie, ktore to obyczaje a, takze wyzsza

kulture chcial rozpropagowac wsrod Polakow autor. Podmiot liryczny obrazuje dobre reguly zachowania sie tuz przy stole ï‚® funkcja wychowawcza i

dydaktyczna. Utwor zaczyna wezwanie wsparcia Bozej - apostrofa. W nastepnej kolejnosci autor mowi o tym jakie mozliwosci rosnie dzieki polu a, takze

niedlugo zostanie zebrane a, takze znajdzie sie na biesiadnym stole. Udostepnia rad dziewczynom i mezczyznom. Pod koniec sklania do przyswajania

sobie zacnych obyczajow. Prosi tez Boga o odpuszczenie grzechow a, takze zaslanie radosci na wszystkich ludzi. Nazywany jest takze pierwszym

savoir-vivrem polskim, albowiem zawiera zbior nakazow a, takze pouczen, jak powinien zatrzymac sie tuz przy stole rycerz. Wyraznie odczuwa sie w

niniejszym utworze rozpowszechnianie rycerskiego kultu wobec dziewczyny, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

Odmiennym przykladem wydaje sie: „Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana wydaje sie jako rozkladajacy sie trup kobiety sposrod kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza osobistosci

interesowali sie smiercia. Jej istota a, takze cechami. Rzecz smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w okresie sredniowiecza.

Ukazuje smierc jako wszechobecna, wszechwladna a, takze dotyczaca kazdego z nas. Motyw ow ukazuje smierc, ktora zaprasza do tanca

przedstawicieli roznych stanow.

Kazdy ludzie podlegaja smierci. Smierc podlega Bogu. Jest to takze nawiazanie w celu tematu stosunkow spolecznych, zawiera mysl, ze smierc zrownuje

wszystkie stany.

Przykladem moze stac sie takze: „Satyra na leniwych chlopow―

To pierwszy polski utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Odslania istnienie konfliktow spolecznych, rownoczesnie pokazuje

sytuacja spoleczne a, takze zaleznosc kmiecia od pana. Jest to utwor ganiacy chlopow, ktorzy odrzucic spelniaja przymusow jak aby tego pragnal

podmiot liryczny. Chlopi wykrecaja sie a, takze unikaja robocie. Wiersz ow ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i posiadaczy ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko i wylacznie pod okiem pana, wowczas gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt niejednokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

Przykladem wydaje sie takze „Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony sposrod naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciw okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie po

kosciele lecz zostal w owa strone zabity. Uswiadamiamy tu zatarg spoleczny pomiedzy szlachta zas mieszczanstwem, ktore chcialo byc wyposazonym

przywileje. Budzi sie wsrod nich buta.

Jest wciaz duzo skladow o tematyce swieckiej, jednak to najwazniejsze a, takze najbardziej popularne.

szesnascie. Dowiedz, ze „Bogurodzica― to piesn religijna, hymn narodowy i najstarszy zabytek literatury polskiej.

Najdawniejsza, zachowana w celu dzis dnia, polska piesnia religijna wydaje sie „Bogurodzica―. Istnieja trzy hipotezy mowiace o dacie do niej

powstania:

• piesn zaistniala w X w., zas jej autorem byl sw. Wojciech;

• „Bogurodzica―- hymnem dynastii Jagiellonow, dlatego tez mniema sie, ze powstala po 1386r. (XIV w) sposrod okazji koronacji krola;

• (biorac ponizej uwage uksztaltowanie gramatyczne a, takze leksykalne) „Bogurodzica― powstala dzieki przelomie XII i XIII wieku;

Najstarszy, dwustrofowy tresc „Bogurodzicy―, opatrzony nutami, zachowal sie po odpisie sposrod 1407r. (XV. )Autor „Bogurodzicy― jest

anonimowy.

Istnieja co najmniej dwie hipotezy o autorach:

•legendarne autorstwo sw. Wojciecha;

•hipoteza prof. Briicknera, mowiaca o autorstwie franciszkanina ze Starego Sacza - ojca Boguchwala.

Na terytorium polski sredniowiecznej piosenka ta zostala hymnem, o jakich kwestiach swiadcza fakty, ze:

• przed bitwa pod Grunwaldem (1410r. ) rycerstwo lokalne spiewalo „Bogurodzice―;

• umieszczono ja we wstepie zbioru praw („Statutu Laskiego―) Panstwa Polskiego sposrod 1506r., jakie mozliwosci nobilitowalo ow tekst w celu

rangi symbolu Polski;

• nie tylko „Bogurodzica― pelnila opcje hymnu, jednak tez spelniala pod wzgledem gatunkowym odpowiednie postulaty;

„Bogurodzica― posiada charakter piesni religijnej. To hymn w celu Chrystusa zwrocony do Matki Bozej a, takze Jana Chrzciciela z prosba o

wstawiennictwo; wyrazajacy zarliwa prosbe o to, aby Syn Bozy raczyl darowac pobozny zywot na ziemi, zas po smierci przebywanie po raju.

„Bogurodzica― to liryka:

• podmiotu zbiorowego,

• bezposrednia,

• inwokacyjna,

• apelu.

Wiersz sredniowieczny, tzw. zdaniowo- rymowy, reprezentowany przez „Bogurodzice―, odrzucic przestrzegal jednakowego rozmiaru sylabicznego w

wszelkim wersie, w jakikolwiek sposob na ogol wykazywal sklonnosc w celu wyrownywania stanu sylabicznego, jakie mozliwosci z czasem, po XVI po.,

doprowadzilo w celu tzw. sylabizmu. W sredniowiecznym wierszu wystepowaly takze rymy; wspolbrzmienia uzyskiwano przez powtarzalnosc formy

gramatycznej (np. „nosimy― - „prosimy―; bozycze― - „czlowiecze―, „pobyt― - „przebyt―). Rymy ow, ogarniajace czasami po

kilka wersow, uwydatnialy zakonczenia (klauzule) koncowych odcinkow wersowych. Zwlaszcza jednak wyrazistosc klauzul wersowych wynika stad, ze po

kazdym wersie zamyka sie odrebna maly statek skladniowa - pojedyncze punkt widzenia lub jednorodny czlon zdaniowy, wypowiadane sposrod

odpowiednim zroznicowaniem wysokosci tonu, tj. sposrod inna intonacja: wznoszaca sie (antykadencja) lub opadajaca (kadencja), np.:

„Slysz modlitwe, jaz nosimy, ï‚-

A darowac raczy, jegoz prosimy: ï‚-

A na ziemi zbozny pobyt, ï‚-

Wedlug zywocie idylliczny przebyt. ―

Wierszowi sredniowiecznemu towarzyszyla zazwyczaj muzyka. Zwiazek z uporzadkowana rytmicznie melodia wywieral charakterystyczny wplyw dzieki

jego konstrukcje.

Dwu najstarszym strofom „Bogurodzicy― towarzyszy najstarsza melodia spiewana choralnie, jednoglosowo, bez akompaniamentu instrumentalnego.

To tzw. MONODIA, charakterystyczna gwoli sredniowiecznych choralow, czyli lac. spiewow liturgicznych Kosciola.

Melodia „Bogurodzicy― zaistniala na obrebie nadrenskim, spisana juz po IX po. w kodeksie mszalnym sposrod opactwa benedyktynow w Sankt

Gallen po Szwajcarii. Przy XIV-XV po. dopisano dalsze strofy „Bogurodzicy―; obejmuja ow lampy led piesni - wielkanocna (strofy 3-6) a, takze

pasyjna (7-13).

„Bogurodzica― byla utworem wielozadaniowym, byl to pierwszy utwor literacki. Logiczna kompozycja-wedle schematu: apostrofa a, takze prosba,

pelniacy role kompozycji klamrowej refren „ „Kyrie eleison― gama rymow spajajacych nie tylko wersy, ale i ich czastki, matematyczna precyzja po

ukladzie zestroju sylab(5+3, 3+5)- to tylko i wylacznie niektore do niej cechy. Wolno powiedziec, ze na naprawde przemyslane a, takze staranie

dopracowane od strony www formalnej czekac bedziemy w celu czasow Kochanowskiego.

Polacy obecnie w sredniowieczu dostrzegali wyjatkowa range tej piesni, czyniac ja cos znacznie wiecej anizeli tylko piesnia bojowa, spiewalo ja polskie

rycerstwo przed bitwa pod Grunwaldem, ale i w pewnym sensie hymnem panstwowym. Dlugosz nazwal ja „piesnia ojcow―. Piosenka ta byla znana

kazdemu Polakom tamtej epoki, odgrywala wielka role patriotyczna. To piesn ojczysta- carmen patrium, swoj charakter hymnu zachowala do XIV wieku,

pozostajac naszym reprezentatywnym utworem poetyckim tamtej ery.

18. Zaprezentuj na wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke religijna.

Sluzace do najstarszych dziel liryki duchowej sredniowiecza zaliczamy:

•Bogurodzice-prawdopodobnie zaistniala w XIII w. Najstarszy jej opis pochodzi sposrod 1407r., jednakze juz wowczas byla to piesn starodawna.

Popularnosc a, takze wymowa Bogurodzicy sprawila, ze uznano ja za glowny hymn polski. Pierwsza do niej zwrotka wycelowana jest w celu Matki

Boskiej, druga w celu Chrystusa. Jest ona ciagiem prosb modlitewnych: w celu Matki Bozej, aby posredniczyla u swego syna-Chrystusa zas Syna

Bozego o wysluchanie modlitwy, o dobrobyt pod zadnym pozorem ziemskim a, takze wieczne zycie po smierci. Uwage zwraca symboliczna liczba 4, w

celu ktorej niejednokrotnie nawiazywali osobistosci sredniowiecza, ktora wspoltworza po Bogurodzicy swiete osoby: Matka Boska, Chrystus, Bog a, takze

Jan Chrzciciel. W Bogurodzicy zauwazamy wiele historycznych odmian gramatycznych, archaizmow skladniowych, leksykalnych i fonetycznych, np. po

funkcji wolacza wystepuje nominativus (Bogurodzica w zamian Bogurodzico), klasyczne formy trybu rozkazujacego: zyszczy!, spusci! (pozyskaj, zeslij! ),

wyrazy, w ktorych nie przybyl jeszcze przeglos polski: (zwolena, slawiena w zamian zwolona, slawiona). wsrod starszawych form leksykalnych

znajdujemy np. wyrazy dziela zamiast gwoli, jaz w zamian ktora. Rymy w piesni znajdujemy na koncu wersow (nosimy-prosimy), a takze we wnetrzu

wersow np. (dziela Krzcicela). Zastosowane sa rowniez paralelizm skladniowy oraz paralelny, oznacza to rownolegly, obustronny rozklad tresci.

•Lament swietokrzyski, inaczej Posluchajcie bracia mila-to cenny zabytek polskiej literatury sredniowiecznej. Wydaje sie niezbitym argumentem na to,

ze w Polsce silnie funkcjonowal kult Najswietszej Marii Panny, wyrozniamy nawet w literaturze sredniowiecznej tzw. kult liryki maryjnej. Lament

swietokrzyski to glos Bolejacej Matki. To pierwszoosobowa wypowiedz – skarga - Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Lecz przede

wszystkim slyszymy tu lkanie matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad utrata dziecka. jaka zwraca sie do roznych matek, spoleczenstwom

opowiada swoj bol. Heroina utworu prezentuje zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a tym samym staje sie blizsza odbiorcy. Przekaz Lamentu sposrod

konca XV wieku wydaje sie zabytkiem literatury polskiej, zawiera wiele archaizmow leksykalnych, zalicza sie do liryki lamentacyjnej.

•Legende o sw. Aleksym-zapis z XV wieku. To opis istnienia swietego, oznacza to hagiografia. Prezentuje jego narodziny, mlodosc, ozenek z krolowa

Famijana - lecz sw. Aleksy tworzy slub czystosci i odchodzi w tulacza wedrowke, zas bogactwo oddaje ubogim. Umiera pod schodami na dworze ojca.

Dzieje sw. Aleksego dopelniaja wszelkie postulaty gatunku, ktorym byly zywoty swietych.

Antykiem poezji duchowej sa takze znane a, takze wciaz dzialajace modlitwy tego typu jak: Ojcze nasz albo Zdrowas Maria.

Glowne rodzaje to:

piesni - gl. Koscielne np. Bogurodzica―,,, Posluchajcie bracia mila―

hagiografy - dziedzina pismiennictwa chrzescijanskiego, obejmujaca zywoty kultu religijnego, legendy o ich zywocie i czynach,, Legenda o sw.

Aleksym―

apokryfy - teksty polaczona tematycznie sposrod Biblia, odrzucic sa tlumaczeniem ksiag Sedziwego Testamentu, sa rodzajem,, uzupelnienia― Biblii.

Zachodzi w nich wiele barwnych szczegolow (czasem sprzecznych sposrod Biblia), gama zdarzen, realia spoleczno-obyczajowe np.,, Rozmyslania

przemyskie―

psalmy - biblijne piesni o charakterze modlitewno-hymnicznym. Ich zbior ustala psalterz., dotychczasowy bardzo chodliwe w sredniowieczu, opiewaja

miare i uprzejmosc Boga, wyrazaja podziekowanie, prosbe, blaganie, powiadamiaja o przeszlosci i przyszlosci

np.,, Psalterz florianski―,, Psalterz pulawski―

Przyjaznosc, Klamstwo itd.

19. Porownaj topos matki oplakujacej syna w Lamencie swietokrzyskim a, takze w Matce powieszonych Natomiast. Rozewicza.

topos- powtarzajacy sie motyw lub polozenie np. kraj szczesliwosci po roznych kulturach: Arkadia, Eden, Eldorado.

„Lament swietokrzyski― uwazany jest zbytnio pierwszy wzruszajacy utwor poetycki w jezyku polskim, akcentujacy bol matczyny po stracie syna;

wydaje sie glosem Bolejacej Matki. To pierwszoosobowa wypowiedz - skarga-Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Byl on unikatowy, wiec

tym bardziej boli swoim zniewazanie. Matka Boska odslania losy swego Syna od chwili biczowania, przez nalozenie cierniowej korony, bicie go przez

Zydow, po przybicie w celu krzyza. Bezustannie wspolcierpi sposrod nim, pragnie czuc w podobny sposob On, rozmyslac podobnie. Lecz przede

wszystkim slyszymy tu lkanie matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad utrata dziecka. jaka zwraca sie do roznych matek, spoleczenstwom

opowiada swoj bol. Heroina utworu prezentuje zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a tym samym staje sie blizsza odbiorcy.

„Matka powieszonych―- matka jest przedstawicielka matek, ktore stracily swoje dzieci. Ukazana jest w trakcie blakania sie po miescie, postrzegana

przez ludzi jako szalona. Jest ona wyobcowana, samotna. Jej wyglad zewnetrzny jest odmalowany za pomoca 3 barw: czarnej i srebrnej. Czarny -

prawdopodobnie zatem, ze ubiera sie dzieki czarno, byc moze dlatego, ze jej karnacja juz zszarzala, stracila zdrow kolor, srebrny - bowiem jej wlosy sa

obecnie siwe. Cierpienie jakie ja spotkalo albo tez postrach spowodowalo, ze bardzo szybko sie zestarzala. Matka powieszonych utracila jedno sposrod

podstawowych zajec do ktorych zostala stworzona. Samotna cierpi cos znacznie wiecej anizeli tylko z powodu straty swoich najmlodszych, ale takze z

powodu calkowitego wymordowanego narodu.

Oba wiersze przedstawiaja topos matki oplakujacej swego syna. Roznia sie jednakze w pewnym stopniu. Wedlug mnie Matka sposrod wiersza

Rozewicza Jest pania bardziej nieszczesliwa, mocniej profesjonalna przez zycie. Jest osamotniona w swoim cierpieniu, nikt odrzucic odczuwa

wymagania niesienia do niej pomocy „ociera sie o szorstka skore tlumu―. Niedomaga z powodu smierci wlasnych najmlodszych lecz takze przyjmuje

dzieki swoje barki cierpienie powstajace z zaglady tysiecy poczatkujacych ludzi, ktorzy walczyli po obronie lokalnej ojczyzny. Jej rozpacz doprowadza ja

w celu szalenstwa. Ale juz Matka Przykra, bohaterka „Lamentu swietokrzyskiego― niedomaga okrutnie z przyczyny smierci syna, wydarzenia

sprzecznego z prawami naturalnymi, lecz nie oplakuje calego narody, jej rozpacz nie przewodzi do ekstrawagancji lecz wydaje sie przepelniona nadzieja,

ze ponizsza jedna smierc, smierc do niej dziecka zapobiegnie smierci roznych. Ma nadzieje, ze obecnie zadna matka nie bedzie musiala naprawde

cierpiec jak ona.

dwadziescia. Wskaz wlasnosci „Bogurodzicy― kluczowe o tym, ze uznajemy ja za cacko poezji sredniowiecznej.

Najstarsza dwustrofowa czesc „Bogurodzicy― odznacza sie najwyzszym kunsztem artystycznym a, takze uznana jest za cacko naszej

sredniowiecznej poezji. Dzielo ten wydaje sie nie tylko hymnem, ale tez modlitwa. Zaswiadczaja o tym wezwania kierowane w celu Matki Bozej,

powtarzanie formuly liturgicznej Kyrieleison, kierowanie prosb modlitewnych. Nastepne zwrotki Bogurodzicy sa rozne tematycznie a, takze tresciowo.

Zwrotka pierwsza, jakiej moglibysmy zaniesc tytul apostrofy do Matki Bozej, miesci w sobie wiele okreslen Matki Chrystusa: Bogurodzica, Bogiem

slawiena, odczuwali uwielbiona przez Boga, Dziewica „zwolena― oznacza to wybrana, Matka Syna Bozego. Zwrotka pozostala, ktora mielibysmy

szanse nazwac zbiorem prosb, to formula modlitewna. Znajdujemy po niej prosby ogolne: o uslyszenie wolania, o natchnienie mysli, o wysluchanie

modlitwy, oraz wiecej specyficzne: o pobozne zycie, otrzymanie laski, zycie wieczne.

Obie zwrotki zakonczone sa taka sama formula liturgiczna: Kyrieleison. Skret ten pelni wielorakie funkcje. Przede wszystkim wydaje sie refrenem, otoz

podkresla piesniowy charakter utworu. zaznacza, ze nie mamy do czynienia z modlitwa oraz zaznacza prosby kierowane do Chrystusa za posrednictwem

Bogurodzicy.

„Bogurodzica― to utwor, w ktorym pojawiaja sie pewne walory artystyczne, ktore swiadcza o tym, ze napisana zostala umyslnie. Dwie strofy

zaczynaja sie w podobny sposob - od apostrof. Z takie dwuczlonowoscia, powtarzalnoscia mamy do czynienia w calym tekscie.

PARALELIZM - rownoleglosc, powtarzalnosc takich samych czlonow, czesci.

Przy „Bogurodzicy― dysponujemy do czynienia sposrod paralelizmem skladniowym.

Na mistrzostwo stylistyczne utworu skladaja sie:

• wirtuozeria rytmiczna;

• synonimy;

• paralelizm wersow

• ksztalt rymow;

• podwajanie drobinek wiersza (dwie strofy, pozostala dwukrotnie ogromniejsza od czolowej, podwojone postaci wolacza w obrebie wersu);

• ton retoryczny.

KOMPOZYCJA „BOGURODZICY―:

• wiecej niz jeden pierwsze poszerzone wersy maja charakter apostrofy; gdy wers trzeci to krociutkie wiecej niz jeden zdania rozkaznikowe, tworzace

zdecydowanie zamierzony kontrast z rozbudowanymi apostrofami;

• w pozostalej zwrotce - symetria odwrotna: krotka wezwanie i sznur zdan rozkaznikowych (osiem) - zmiana proporcji elementow kompozycyjnych;

• celowosc powstania potwierdzaja rowniez istniejaca i powtarzajaca sie regularnosc w zakresie rymow, zakonczonych dzieki -a;

• wersy rymuja sie we wnetrzu siebie, jak i na koncowkach poszczegolnych ‘linijek’.

RYMY - parzyste, wew., zewnetrzne (koncowe):

scisle rymy zenski: slawiena-zwolena,

niepelne rymy: pobyt-przebyt,

rymy meskie: Bozycze-czlowiecze.

wewnetrzne:

Bogurodzica-Dziewica,

Syna- Gospodzina,

Slawiena- zwolena.

• rozlozenie tekstu po wersach dzieki rownolegle odcinki o jednakowej (niekiedy wydluzonej o jedna) liczbie sylab (np.:

* 1. wers - zawolanie do Marii = piec + trzy;

* trzy. wers - 3 plus 3).

W zwiazku z asylabicznym charakterem wierszy wazna znaczenie przypadla po nich rymom, ktore stanowily rodzaj ozdobnikow stylistycznych oraz

pelnily opcje wyznacznikow klauzuli tj. zakonczen wersow albo ich czlonow.

• kazda strofe ukonczy refren: „Kyrie eleison― [gr. „Panie, zmiluj sie. ―]

Mowa utworu wydaje sie niezwykle zwiezly, a mimo to wzor ma wlasnosci krasomowcze, czegoz dowodza pospolite, wplecione po tekst apostrofy.

Apostrofe ustala cala naczelna zwrotka, jaka obejmuje uklad wolaczy a, takze dwa przeswiadczenia rozkazujace, wyrazajace prosbe,

„Bogurodzica― to wiersz asylabiczno-zdaniowy. Jej najstarszym dwu strofom kompanow melodia. Piosenka spiewana choralnie bez

akompaniamentu instrumentalnego. po tekscie wychodza takze archaizmy, ktore podnosza artystyczny kunszt. Archaizm to element lingwistyczny

pochodzacy sposrod minionej ery historycznej, ktory to zostal zastapiony nowszym a, takze wyszedl sposrod codziennego wykorzystywania. Tych

nieuzywanych dzis wyrazen jest po „Bogurodzicy― bardzo duzo np.: slawiena-chwalona;

Gospodzin-Pan;

zwolena-wybrana.

„Bogurodzica― to oryginalne artystyczne dzielo rdzenne. Byla hymnem religijnym, jednak rowniez bojowym i hymnem panstwowym.

21. Ocen patrzac przez pryzmat wspolczesnego czytelnika aktualnosc mysli zawartych po literatur sredniowiecza.

Tworcy sredniowiecza za najbardziej istotne stawiali sobie tworzenie dziel o religii i Bogu. Wiazalo to sie sposrod panujaca po tych czasach filozofia. Byl

to teocentryzm, ktory po centrum swiata umieszczal Boga. Bog, ktory to stworzyl glob, uosabial dobro, piekno a, takze prawde. Osobistosci uwazali

wyzszosc dobr duchowych nad doczesnymi, rozne zjawiska przyrody interpretowano jako znaki od Boga, w tej filozofii dominowala mysl o zyciu

posmiertnym.

W tej epoce wiecej niz jeden pojecia sa centralne: Pan i czlek. Bog odrzucic stanowi abstrakcyjnej idei, wydaje sie osoba. Jednakze to czlek zostal

stworzony na portret i podobienstwo Boga a, takze dzieki temu madry jest wyszukac w sobie doskonalosc a, takze jednosc sposrod Nim. Akcentuje ona

wazne wartosci mezczyzny, jego godnosc zdolnosc w celu samopoznania, w celu dokonywania niezaplanowanego wyboru, w celu zdobywania zdolnosci,

do namietnosci i czynieniu dobra.

Sredniowieczne koncepcje mezczyzny akcentuja:

•jego jednosc ze swiatem; czlek jest mikrokosmosem stanowiacym odbicie wszechswiata (filozofia Jana Szkota Eriugeny),

•jego podobienstwo w celu Boga (sw. Bernard sposrod Claivaux),

•jego podmiotowa samoistnosc, indywidualnosc, rozumnosc i doskonalosc (filozofia sw. Tomasza sposrod Akwinu).

W dzisiejszym swiecie slowa Pan i czlek znacza coraz to mniej. Kazdy gonia zbytnio dobrami doczesnymi, nie liczac sie sposrod konsekwencjami.

Zatracamy nasze ludzkie podejscie. Patrzac dzieki filozofow sposrod tamtej ery mozemy sie od nich uczyc wlasciwego postepowania. Powinnismy

przystanac na krotko i zastanowic sie o lokalnej sytuacji. Wzorem do podpatrywania moze byc sw. Franciszek, ktory to jest coraz to mniej istniejacy w

wspolczesnym swieci. Glownymi zrebami swoim nauki dotychczasowy: wszechogarniajaca afekt, radosc, ubostwo, czyli ow wartosci, ktore przestaja

okazac sie dla nas fundamentalne.

Tworcy literatury sredniowiecza podejmowali tematy caly czas aktualne np.: milosc, smierc, przemijalnosc ludzkiego istnienia, istnienia i swiata. „Wielki

testament― Franciszka Villona podejmowalo ow wlasnie motywy tematyczne. Przeplata on komizm z liryzmem, watki wielkie ze sprosnymi. Sam

„poeta przeklety―, mieszkaniec paryskiej ulicy, ukazuje kruchosc istnienia, przytaczajac znane postacie w basniach o paniach i o panach

„minionego czasu―. Jak jest to obecne w otaczajacym nas swieci. Przestalismy powazac to, jakie mozliwosci najwazniejsze, oznacza to nasze zycie.

Zapominamy jak jest ono ulotne a, takze kruche.

Uczucie jako uczucie najwazniejsze zajmowalo tez fundamentalne miejsce po sredniowieczu. Wzorem utworu moze stac sie utwor pt. „Dzieje Tristiana

i Izoldy―. Ten motyw jest istniejacy w wszelakiej epoce. Uczucie to uczucie dominujace w naszym zyciu, Czlowiek bez milosci wydaje sie nieszczesliwy.

Literatura sredniowieczna niejednokrotnie propagowala projekty parenetyczne. Moze dzisiaj nie istnieje juz rycerzy ani kroli, jednak my mozemy czerpac

z nich prawdziwa madrosc. Roland zadziwia nas swoja odwaga oraz tym jaka wage posiada dla jego honor, ktory to we wspolczesnym swieci stracil

dzieki swojej wadze.

Widzimy, ze wiele tematow podejmowanych obecnie w sredniowieczu sa wciaz aktualne. Wynika to stad, ze dotycza ow lampy led czlowieka, zas

czlowiek sie nie zmienil.

22. Wymien i omow gatunki literackie sredniowiecza.

Przy epoce sredniowiecza rozwijaly sie wszystkie typy literackie. Dzieki polnocy Swiata i we Francji zaistniala epika heroiczna, ukazujaca przebieg

zdarzen wybitnych bohaterow na tle wydarzen historycznych np. „Piesn o Rolandzie― nawiazujaca do historycznej wyprawy cesarza Karola

Ogromnego do Hiszpanii przeciwko saracenom w VIII w. (Jest to poemat). Epike dworska reprezentowaly romanse np. „Dzieje Tristiana a, takze

Izoldy―. Liryka odwolywala sie zarowno do klas charakterystycznych gwoli tworczosci duchowej czego przykladem sa hymny oraz liryka maryjna np.

„ Bogurodzica―, jak i kreowaly nowe postaci zwlaszcza po tworczosci poetow niemieckich, francuskich i wloskich. Przykladem moze stac sie

prowansalska poezja milosna. Ekspansja chrzescijanstwa przewodzi do rozwoju hagiografii, dziedziny pismiennictwa zajmujacej sie opisywaniem

zywotow kultu religijnego, opartych dzieki legendach a, takze dostepnych materialach historycznych np. „Legenda o sw. Aleksym―. Utwory ow mialy

charakter dydaktyczny. Tworzenie sie oryginalnych panstw a, takze dynastii sprzyja historiografii oznacza to powstawaniu zbiorow dziel historycznych.

Przejawem historiografii sa kroniki np. Galla Anonima, Wincentego Kadlubka, Kronika wielkopolska. Przy srodowisku chrzescijanstwa rozwijal sie dramat

liturgiczny, wystawiany po kosciele po sw. wielkanocne. Ukazywaly np. zmartwychwstanie Jezusa, odgrywane przez ksiezy a, takze zakonnikow po

kosciolach albo w planowo wyznaczonych w dodatku miejscach poza kosciola ( np. „Nawiedzenie grobu― ). Pozniejsza forma dramatyczna wydaje

sie misterium, jakie mozliwosci po lacinie znaczy tajemnica. Byly to z kolei widowiska sceniczne, jakich tresc dotyczyla najczesciej tematow ze Sedziwego

i Nowatorskiego Testamentu. Inscenizacje te wystawiano zwlaszcza w okresie swiat wyznaniowych. Akcja misteriow zawsze prezentowala dramat

chrzescijanski dziejow ludzkosci, upadek mezczyzny, odkupienie a, takze sad ostateczny. W dawnym ksztalcie misteria zachowaly sie w Polsce (w

Kalwarii Zebrzydowskiej) oraz po Niemczech. Jedynym ze swietnych misteriow rodzimych jest „Historia o chwalebnym Zmartwychwstaniu Panskim―

Mikolaja sposrod Wilkowiecka. (Byly to sztuki, gdzie aktorami mogli okazac sie tylko mezczyzni).

W XII w wyksztalcily sie mirakle, co po lacinie oznacza cud. Przedstawialy cudowne zdarzenia z istnienia Maryi. Sposrod czasow odbywajacego sie w

przyszlosci sredniowiecza znamy moralitety-utwory o charakterze filozoficzno-dydaktycznym, alegoryczne przypowiesci o czlowieku, ktory przez grzechy

a, takze upadki przystaje do cnoty i zbawienia. Moralitety posiadaly na zamiarze skierowanie mezczyzny na odpowiednia droge. Pierwotnym bohaterem

moralitetow byl typowy czlowiek usytuowanym miedzy niebem a pieklem, dokonujacy wybrania odpowiedniej kosztowny zycia, toczacy wewnetrzna bitwe

miedzy silami dobra a, takze zla. Najstarszym zachowanym moralitetem jest „Everyman―.

DRAMAT:

ï€-misteria,

ï€-moralitety,

ï€-dramaty liturgiczne,

ï€-tragedia,

ï€-komedia.

LIRYKA:

ï€-piesn,

ï€-hymn,

ï€-satyra,

ï€-milosna,

ï€-psalm } modlitewnik,

ï€-liryka maryjna,

ï€-wiersz sredniowieczny

EPIKA

ï€-kronika,

ï€-kazanie,

ï€-hagiografia (zywoty swietych, opisujac idealizuja gryzie, propaguja standard osobowy ï‚® asceta),

ï€-apokryt (gatunek literacki przedstawiajacy zywot najswietszej rodziny),

ï€-romans rycerski,

ï€-epos rycerski,

ï€-traktat,

ï€-gesta,

ï€-epos rycerski.

23. Wyszukaj motywy romantyczne dla poezji sredniowiecznej a, takze barokowej, odwolujac sie od momentu znanych Panstwu utworow.

1-wsza faza baroku trwala od lat osiemdziesiatych XVI wieku po lata dwudzieste wieku SIEDEMNASTEGO; dochodzi po niej w celu glosu w

szczegolnosci tworczosc mistyczno - metafizyczna (Mikolaj Sep-Szarzynski), nawiazujaca w celu sredniowiecznej filozofii i starotestamentowych wizji

Boga, swiata, mezczyzny. W sredniowieczu w srodek swiata mezczyzny stal Pan. Owczesny swiatopoglad: teocentryzm, byl wyrazem glebokiej wiary

osob, ktorzy postrzegali Stworce po kategoriach absolutu. Dlatego oczywiscie w "Bogurodzicy" blagali, azeby uslyszal ich glosy a, takze raczyl darowac

spokojne, pobozne zycie a, takze miejsce po raju po smierci. Mikolaj S. Szarzynski przekazuje wiadomosci o przemijaniu, o zalety dobr ziemskich i

ostatecznych - smierci, wiecznosci a, takze zbawieniu. Przy sonecie "O wojnie lokalnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem a, takze cialem"

szczesciem jest pokoj. Zycie ustala jednak bitwe z "hetmanem ciemnosci" - szatanem oraz duszy sposrod cialem. Pan stwarza wiare wygrania tej walki.

Przy utworze mozna przeczytac sie dualizm: czlowiek-swiat, dobro-zlo, Bog-szatan. Retoryczne pytania uwypuklaja niepewnosc, zagubienie i

bezradnosc. Utwor "O nietrwalej namietnosci rzeczy swiata tego" prezentuje dobra doczesne: bogactwo, wladze, slawe, rozkosze i stwierdza, ze odrzucic

sa ow lampy led w stanie darowac czlowiekowi rzeczywistego szczescia a, takze bezpieczenstwa. Tez "I odrzucic milowac z trudem, i milowac".

Szarzynski upatruje prawdziwy przedmiot milosci a, takze piekna po Bogu. Wartoscia trwala wydaje sie cnota. Szarzynski wybral sciezke walki ze

swiatem zywiolow - wrogow duszy teskniacej do "wiecznej i prawej milosci".

Czolowymi przedstawicielami filozofii epoki baroku byli Spinoza, Leibniz, Pascal. Stworzyli oni rozne koncepcje zycia, uwazajac, ze:

-zycie doczesne ma niewatpliwe zalety, ktorych nie powinno sie lekcewazyc, bo pierwszenstwo posiada radosc poprzednio cierpieniem

-nalezy uciekac od momentu doczesnosci po mistycyzm

-zycie sklania w celu pesymizmu

W zwiazku z taka roznorodnoscia pojmowania zycia zrodzil sie zatarg miedzy haslami renesansowymi zas odnowionymi idealami sredniowiecznymi. Przy

baroku kreuje sie wariant czlowieka kierujacego sie maksyma dwoistego istnienia, ktore laczylo asceze a, takze korzystanie z uciech zycia, jak wiemy sa

to wzorce osobowe zaczerpniete ze sredniowiecza.

dwudziestu czterech. Wymien zabytki pismiennictwa sredniowiecznego w Polsce a, takze omow wybierany utwor.

Najstarszym drukowanym polskim tekstem poetyckim jest "Bogurodzica" (otwiera "Statut polski" sposrod 1506 roku kalendarzowego Jana Laskiego).

Czas do niej powstania w celu dzis ozywia zywe dyskusje badaczy; jak pozwalaja sadzic najnowsze ustalenia jezykoznawcze, narodziny tekstu

powiazane sa sposrod poczatkami panowania Wladyslawa Jagielly, a wiec sposrod wiekiem XIV.

Wzorowana wydaje sie na hymnach grecko - bizantyjskich, jak swiadczy m. in. samodzielnie wyraz Bogurodzica, bedacy wiernym tlumaczeniem

greckiego Theotokos. Najstarsza czesc piesni sklada sie z dwoch zwrotek. Pierwsza wycelowana jest jawnie do Matki Boskiej sposrod prosba o

wstawiennictwo obok Syna, aby zechcial wysluchac ludzkich prosb. Druga zwrotka, skierowana wydaje sie do Syna Bozego, zawiera blagania o "zbozny

pobyt" na ziemi a, takze "rajski przebyt" po smierci. Piesn wydaje sie zrodlem dane o slownictwie i formach gramatycznych owczesnej polszczyzny. W

poblizu slowa "Bogurodzica" wystepuja odmienne archaizmy jezykowe, np. dziela (dla), bozyc (syn Bozy), zbozny (dostatni), slawiena (slawiona),

zwolena (wybrana), jaz (ktora), jegoz (o co). Odmiennie tez wygladala 2 jednostka liczby pojedynczej trybu rozkazujacego - zyszczy, spusci, raczy.

Roznice po glosowni ukazuja wyrazy slawiena (dzis slawiona) i krzciciel (dzis chrzciciel). Wolacz deklinacji zenskiej rowny byl mianownikowi, np.

Bogurodzica, dziewica, Maryja (dzis powiedzielibysmy - Bogurodzico, dziewico, Maryjo).

Rymy estetyczne i wew., budowa trojdzielne - kazde trzy wersy to zamknieta mysl (oddzielna). Autor probowal sie zblizyc do sylabizmu. Archaizmy: szyk

przestawny zwrotow w zdaniu, archaizmy fleksyjne, fonetyczne.

Chociaz Bogurodzica posiada charakter piesni religijnej, predko wyszla procz mury Kosciola i zostala jak gdyby hymnem narodowym. Jak twierdza

owczesne swiadectwa, spiewalo ja rycerstwo polskie ponizej Grunwaldem a, takze pod Warna (kronika Jana Dlugosza). Zarazem stanowila wciaz

nieodlaczna czastka wazniejszych ceremonii koscielnych.

“Geograf bawarski―

IX w. - spis nazw polskich plemion

“Dagome index―

X po. - najdawniejszy polski film dokumentalny, Mieszko A, takze oddaje panstwo pod kontrole papiezowi, kategorii geograficzne

“Kronika Theimara―

X-XI w. - nazwy plemion (Slazanie), kategorii rzek (Odra, Bobr) a, takze nazwy atrakcji turystycznych (Krosno)

“Bulla Gnieznienska―

XII w. - rejestr towarow koscielnych, “Zlota Bulla jezyka polskiego―  zawiera 410 nazw rodzimych

“Ksiega Henrykowska―

XIII po. - w pierwszej kolejnosci polskie punkt widzenia: “Dac ac ja pobrucze a ty poczywaj―

Kazania Swietokrzyskie

XIV w. - autor-kaznodzieja staral sie zaniesc swoim kazaniom artystyczna forme, utrzymane sa w tonie podnioslym, adresatem tych kazan sa

wyksztalceni ludzie

“Kazania Gnieznienskie―

XV w. - 103 kazania lacinskie, 10 polskich, zabytek troj jezyczny: niemiecki, lacinski, polski

“Bogurodzica―

pierwszy przekaz napisany po polsku posiadajacy charakter religijny

“Psalterz Florianski―

najstarszy zachowany przeklad Psalmow Dawida, zawiera tekst psalmow w kilku jezykach: lacinskim, polskim a, takze niemieckim, psalterze pelnia po

sredniowieczu opcje modlitewnika

“Psalterz Pulawski―

XV w. - modlitewnik mieszczacy komentarz w celu kazdego psalmu

“Apokryty―

portretuja zywoty kultu religijnego

“Roty sadowe―

formuly przysiag sadowych

“Biblia Szaroszpatacka―

glowny i unikatowy polski tlumaczenie Biblii

25. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce osobowe i ich odbicie po literaturze.

1-wsza. 1IDEAL SWIETEGO ASCETY

•„Legenda o sw. Aleksym―; Aleksy pochodzil sposrod zamoznej rodziny, wiodl dostatnie zycie. Zdecydowanie czlowiek dorosly skazal sie

dobrowolnie dzieki ponizenie a, takze cierpienie, umartwiajac swe trup i demona. Nagroda zbytnio jego cierpienia stalo sie bezzwloczne wziecie srodku

do Niebios.

•„Swiety Szymon Slupnik― Stanislawa Grochowiaka. Wiersz opowiada o ludziach ery sredniowiecza a, takze ich podejsciu do religii. Bunt pisarza

przeciw ciemnocie owczesnie panujacej, oraz zmierzaniu do samozaglady.

•Slupnicy - ascetyczni wschodni pustelnicy spedzajacy zycie dzieki slupach, kolumnach swietych poganskich (Szymon a, takze Daniel Slupnik z

Konstantynopola)

•Swiety Franciszek - po Asyzu zalozyl zakon franciszkanow. Rozdal swoj majatek. Wedrowal po kraju wyglaszajac kazania, ktore nawolywaly do

namietnosci do blizniego.

•zyje po ubostwie

•przyjmuje pogarde a, takze cierpienie sposrod pokora

•ucieka od slawy, rozglosu

•modli sie w celu Boga

•umartwia swoja dusze i trup

•anonimowosc

•pokora

1. 2IDEAL RYCERZA

•„Piesn o Rolandzie― - anonimowe dzielo francuskie. Nalezy do rodziny eposow laczacych trzy glowne elementy: narodowy, bohaterski a, takze

legendarny. Nalezy do grupy poematow epickich noszacych francuskie miano „chansons de geste―(piesni historyczne)

•cykl rycerzy okraglego stolu skupionych wkolo legendarnego mistrza Artura

•cykl karlow Nibelungow (Niemcy)

•„Piesn o Cydzie― (Hiszpania)

•„Piesn o wyprawie Igora― (Rosja)

Roland rycerz i wasal Karola Ogromnego ginie po obronie religii w walce z poganskimi saracenami. Roland to mezny idealny- skupia w sobie

szlachetnosc a, takze odwage, do szalenstwa. Za kazdym razem postepuje po zgodzie sposrod kodeksem rycerskim. Bezgranicznie oddany „slodkiej

Francji― i oddany damie swego serca. Zdecydowanie rycerz ery feudalnej niezmiernie oddany swemu wasalowi-Karolowi Wielkiemu. Wzorowy

chrzescijanin, prawdziwy ziom, wierny do oporu Oliwierowi.

•bogobojny

•odwazny

•zawsze dotrzymywac wyrazenia

•dbac o honor a, takze slawe

•patriota

•uwielbienie Boga i oddanie dla obrony wiary

•wzorzec dydaktyczny

•zyskiwal wladze, stawal sie godnym szacunku

•propagowal postawe wygodna kosciolowi

•kosciol akceptowal rycerzy, bowiem po nich upatrywal szerzenie chrzescijanstwa

Ideal rzetelnego wladcy

•postac Boleslawa Krzywoustego w swietle „Kroniki Galla Anonima―. Pisarz slawi mistrza jako wzorowego chrzescijanina, meznego rycerza,

sprawiedliwego i trafnego monarche, oddanego idei modelowania panstwa. Oznacza go „Boleslawem, ktory odrzucic spi―. Wedlug Boleslaw powstal

sie po sposob zachwycajacy, dzieki darom zlozonym przez ojca Wladyslawa Hermana, swietemu Idziemu.

•postac Karola Ogromnego, wladcy ciebie Frankow- „Zycie Karola Wielkiego― autorstwa Eincharda. Tworca Cesarstwa Karolinskiego uwazany

za najwybitniejszego wladce wczesnego sredniowiecza. Einchard byl dworzaninem i biografem, znal mistrza od malucha. Karol duzy byl obronca wiary

chrzescijanskiej, wladca swiatlym, dobrym, odwaznym i sprawiedliwym.

•troszczy sie o panstwo i o poddanych

•dobry rycerz

•dobry chrzescijanin (milosierny)

•sprawiedliwy a, takze wyrozumialy

•bronil granic

•szybkosc podejmowania trudnych decyzji

•dobro ogolu przedklada nad dobro wlasne

Ideal kochanka

Ideal kochanka pozostal przedstawiony po utworze Przebieg zdarzen Tristana a, takze Izoldy. Ponadto kierunku propagowana byla takze liryka milosna

zgodnie z maksyma, ze jakikolwiek rycerz winien miec dame swego serca. Trudno doszukac sie po tych utworach rzeczywistych uczuc i rozumuje

poetow, sa one wlasciwie wyrazem tesknoty do namietnosci absolutnej a, takze doskonalej. Podmiot uczuc stale byl wyidealizowany a wykaz uczuc

rycerza - calkiem stereotypowy. Utwory bardzo konwencjonalne.

- Przebieg zdarzen Tristana a, takze Izoldy - opowiesc o wielkiej, tragicznej milosci - akcja podporzadkowana jest przeznaczeniu.

Przyczyny wykreowania takich wzorcow osobowych

•kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie zyczac sobie zostac ascetami czesto oddawali swoj wlasnosc kosciolowi)

•zycie doczesne wydaje sie chwilowym, tresciwym etapem istnienia ducha

•upokorzenie szlo po parze ze zbawieniem

26. Na wybranych przykladach objasnij funkcje motywu smierci po literaturze sredniowiecza.

Kosciol umyslnie sklanial osob do rozmyslania o smierci, co potwierdza popularne w takim przypadku powiedzenie "Memento mori". Smierc nalezala w

celu tzw. spraw ostatecznych niedaleko sadu podstawowego, piekla a, takze nieba. Zwiazek wyznaniowy roznicowal smierc czlowieka grzesznego i

cnotliwego. Pierwsza znalazla byc przykra, druga stanowila zwykla potrzeba, ktorej niepokoic sie nie nalezalo. Wazne bylo nalezyte przygotowywanie sie

dzieki spotkanie ze smiercia. Posiadaly temu poslugiwac: zycie po cnocie, spowiedz, rachunek sumienia, pojednanie sposrod ludzmi a, takze swiatem.

Przyklady motywow smierci w literaturze:

•"Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Smiercia",

•"Skarga umierajacego",

•cykl drzeworytow germanskiego artysty Hansa Holbeina Mlodszego z pocz. XV po. przedstawiajacy rozmaite wizerunki smierci.

Wizerunek Zgonu w "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Smiercia" jest przerazajacy: chuda, bezbarwna, zolte slepia i trup, bez finiszu nosa a, takze warg,

zgrzytajaca zebami, sposrod kosa po reku itp. Mowi kobieta, ze wezmie ze soba kazdego z nas, ale na wstepie grzesznikow, ksiezy zyjacych po dostatku

a, takze rozkoszy, rozpustne kobiety, sedziow niesprawiedliwych, pijakow. Wynika stad, ze im czlowiek minie przez zycie skromniej, tymze jego randka

ze Smiercia bedzie skromniej przykre.

dwudziestu siedmiu. Porownaj kroje Matki Boskiej w 3 arcydzielach sredniowiecznej liryki duchowej w „Bogurodzicy― i „Lamencie

swietokrzyskim―.

Przy „Bogurodzicy― matka Jezusa wystepuje jako blogoslawiona, wybrana, wywyzszona kobieta, jednak jednoczesnie krewna ludziom. Wydaje sie

ich oredowniczka, posredniczy pomiedzy Bogiem zas ludzmi

1-wsza zwrotka wydaje sie apostrofa w celu Matki Boskiej i zawiera w sobie wiele okreslen skierowanych ponizej jej linkiem. „Bogurodzica, Bogiem

slawiena.. ― czyli uwielbiana przez Boga, wybrana Matka syna Bozego.

W pozostalej zwrotce wyznawcy zanosza w celu niej prosby co potwierdza modlitewny charakter wiersza. Odkrywamy w zonie prosby uniwersalne: o

wysluchanie modlitwy, o natchnienie rozumuje.

Z kolei po „Lamencie swietokrzyskim― czyli „Zale Matki Boskiej pod krzyzem― ukazuja obie postacie Matki Boskiej a, takze jej syna. Osoba

komunikujaca w artykule jest Matka Jezusa. Jawi sie mnie jako postac cierpiaca, zalaca sie morzem soba a, takze swoim synem. Oplakuje swoje

dziecko, zechce z przedtem dzielic cierpienie i jemu sluzyc. Aczkolwiek pod krzyzem jest bezsilna i robi gorzkie wyrzuty Aniolowi Gabrielowi:

„O Aniele Gabriele,

W ktorym miejscu jest ono twe wesele

Co zes mi w celu obiecywal, tylko i wylacznie bano wiele..: ―

W powyzszym utworze to wlasnie Matka Boska wytycza dwudziestozwrotkowy przekaz, prosi osob o uzalenie sie morzem nia, polemizuje z Aniolem

Gabrielem nawiazujac do zwiastowania. Kieruje w celu ludzi wyrazenia:

-„Ciezka firmowa chwila, krwawa godzina―

-„A ja calkowita smutku a, takze zalosci―

Mamy mozliwosc zauwazyc, ze autor dostrzegl w Matce Boskiej glownie cechy ludzkie chwile niedyspozycji i sprzeciw wobec wydarzen w ktorych

uczestniczyla. Maria wydaje sie matka a, takze to cierpiaca. Wlasnie cierpienie jest glownym problemem utworu. Marie tym bardziej boli zniewazenie

syna, albowiem jest mezczyzna jej jedynym dzieckiem. Odslania losy swojego wlasnego syna od chwili biczowania przez nakladanie cierniowej korony,

bicie go przez zydow po przybyciu w celu krzyza. Bezustannie wspolcierpi sposrod nim.

„Synku mily a, takze wybrany

Rozdziel z matka swoja rany. ―

Stara sie myslec w podobny sposob on, odczuc. Wie, ze to obecnie ostatnie momenty zycia Chrystusa

28. Wymien i omow najwazniejsze rodzaje liryczne naszego renesansu.

•fraszka

Z wloskiego slowa “frasca― co oznacza ped. Od frasche co oznacza bagatela, drobnostka. To krotki utwor poetycki bedacy odmiana epigramatu,

najczesciej humorystyczny i dzieki blahy idea, dotyczy pewnego zdarzenia albo osoby, o charakterze anegdotycznym, zamkniety wyrazista puenta

stanowiaca wyostrzenie rozumuje lub konkluzje. Nazwe wprowadzil Kochanowski w okresie renesansu. Wiersz zartobliwy renesansowa znalazla

charakter przede wszystkim sytuacyjny, aktualna posluguje sie chetnie kontrastem form jezykowych.

•figlik

To utwor osmiowierszowy o charakterze epigramatycznym, o tresci glownie obyczajowej, podajacy czesto anegdote bez puenty, dla danego zdarzenia.

Ten tytul nadal Mikolaj Rej swoim wierszom, stanowiacym czastka “Zwierzynca―.

•piesn

Jest to klasa liryczny, jakiego pochodzenie wyprowadza sie ze starozytnej piesni obrzedowych, spiewanych przy akompaniamencie muzyki. Piosenka

cechuje ulatwienie budowy, nieskomplikowana skladnia, ksztalt stroficzny, wystepowanie refrenow a, takze paraleizmow (powtorzenie jakiegos detalu lub

reguly budowy). Istote piesni wyplywa z do niej zwiazkow sposrod muzyka; upraszcza uksztaltowanie melodii. Do kulturze piesni Horacego nawiazal

Kochanowski. Obok zazwyczaj uprawianej piesni jako wiersza lirycznego, niejednokrotnie o tematyce milosnej, wyksztalcily sie rozne do niej odmiany,

powiazane z rama sytuacyjna (powitalna, pozegnalna, pochwalna, biesiadna). Istnieja piesni chodliwe - ludowe, zolnierskie, powstancze, legionowe.

•tren

Od greckiego slowa “threnos― czyli lkanie, piesn zalobna, oplakiwanie. To utwor poetycki o tonie elegijnym a, takze charakterze zalobnym,

poswiecony wspomnieniu osoby zmarlej, rozpamietywanie do niej zalet a, takze uczynkow. Klasa ten uksztaltowano w antyku, a w celu poezji polskiej

wprowadzil jego Kochanowski.

•traktat

Rozprawa duzych rozmiarow podejmujaca podstawowe zmartwienia danej dziedziny wiedzy. Zachodzi czesto po tytulach prac filozoficznych.

•kazanie, homilia

Przemowienie o tresci religijnej, wyglaszane podczas nabozenstwa, objasniajace tresc religijne a, takze zawierajace pouczenie moralne. Kazania

sredniowieczne wprowadzaly realia istnienia codziennego w celu ilustrowania nauk moralnych. W czasie reformacji zniwa kazan przybraly charakter

skladow literackich nie w kazdym przypadku pelniace funkcje uzytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawily idealy heroizmu i

patriotyzmu wzorom istnienia ziemianstwa.

•sielanka

Jest to klasa poetycki wywodzacy sie sposrod antycznej Grecji (idylla Teokryta), obejmujacy utwory utrzymane po pogodnym tonie.

Opowiadaja ow lampy led o zywocie pasterzy albo wiesniakow. Klasa ten po starozytnym Rzymie rozwinal Wergiliusz. Znany byl rowniez w czasach

nowozytnych a, takze oznaczal w takim przypadku wierszowany utwor o formie monologu wlozonego w usta istot literackiej ogolnie pasterza, sposrod

przewazajacym udzialem elementow dialogowych i opisowych. Do literatury polskiej ow gatunek wprowadzil Kochanowski. W poblizu sielanki narracyjne

wystepowal tez sielanka dialogowa, sielanka udramatyzowana. Tematyka sposrod zycia pasterskiego lub wiejskiego przedstawiana byla w rodzaj

realistyczny albo konwencjonalny (sielanka konwencjonalna). W celu sielanki staropolskiej charakterystyczna byla dwuplaszczyznowosc, polegajaca na

wystepowaniu podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. Przy sielance wyrazala sie utesknienie za zyciem natury a, takze niecheci

w celu miasta, charakterystyce to gwoli kultury dworskiej z poprawnym jej pragnieniem zwrotu w celu ludowosci.

•nowela

Od wloskiego slowa “novella― co oznacza nowosc. Jest to przykrotki utwor epicki, ktory cechuje zwiezlosc kompozycji (wyrazny miejsce

kulminacyjny, puenta), ograniczenie wielkosci postaci, zapoczatkowanie tylko jednego watku, skoncentrowanie sie dzieki jednym tylko i wylacznie

problemie, 1 punkt widzenia. Uksztaltowala sie ona we Wloszech po renesansie. Stala sie srodkiem przedlozenia do literatury srodowiska

mieszczanskiego z swoim zyciem dziennym i ludzmi, problematyka obyczajowa i psychologiczna, co zdecydowanie odroznialo ow gatunek od momentu

epiki wierszowanej.

29. Omow temat: obywatel i panstwo, na przykladzie dwoch wybranych tekstow sposrod literatury odrodzenia i baroku.

Pojecie patriotyzmu w sredniowieczu laczylo sie z postacia rycerza walczacego za ojczyzne. Tworcy renesansu stworzyli swieze pojecie patriotyzmu. Jest

to sluzba ogolowi „jak kto moze―. W literaturze tego czasu znajdujemy pochwale chwalebnej smierci za ojczyzne ( Dzieki sokalskie mogily ) a, takze

nawolywanie w celu walki po obronie zagrozonego kraju ( Piesn o spustoszeniu Podola ). Wieksza ilosc wiadomosci jest jednakze glosow

przekonujacych, ze o ojczyzne wypada sie troszczyc codziennie, prostowac niesprawiedliwe ustawy, krytykowac urzednikow i poslow. Pisza o tym M. Rej

w „Krotkiej rozprawie... ―, J. Kochanowski w „Piesni o spustoszeniu Podola― a, takze „Odprawie poslow greckich―, ks. P. Skarga w

„Kazaniach sejmowych―. To pojecie patriotyzmu, z ktorym wiaze sie wytykanie wad, krytykowanie, nawolywanie w celu poprawy, funkcjonuje we

wszystkich nastepnych epokach literackich a, takze jest powiazane z zajeciami pisarzy duzej ilosci pokolen. Najpelniejszy portret rzetelnego obywatela

stworzyl J. Kochanowski w postaci Antenora z „Odprawy poslow greckich―. Jest to czlek, ktory bycie czlowiekiem uczciwym, sprawiedliwosc a, takze

dobro ojczyzny stawia powyzej wlasnpe, prywatne sprawy. Zauwazajac zlo, pietnuje je odwaznie i ofiaruje sposoby renowacji, nie liczac sie sposrod

przykrymi gwoli niego konsekwencjami. Odrzuca co wiecej przyjazn a, takze uznanie zwierzchnikow. Nie pragnie im przypodobac, odwaznie obrazuje

prawde co wiecej ta przykra. Troska o losy ojczyzny i obywateli jest gwoli niego naczelna wartoscia. Poswieca dla zonie wszystko, co wiecej osobiste

ambicje i prywatne dobro. Potencjalow dodaje jemu przekonanie o slusznosci takowego postepowania a, takze mysl, ze zasluguje sobie nim na dobre

imie.

30. Przedstaw wzorzec szlachcica-ziemianina po przekazie Metrow. Reja a, takze J. Kochanowskiego.

M. Rej w dialogu „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem zas Plebanem" krytykuje stosunki miedzyludzkie. Wstep sklania

czytelnika w celu refleksji. Pisarz zarzuca duchowienstwu pyche, nierobstwo, chciwosc, zaniedbywanie obowiazkow, odrzucic odprawianie porannych

mszy a, takze czynienie jarmarkow z odpustow. Ukazuje szlachcica rozrzutnego, dazacego do potegi, glupiego. Szlachta nie interesuje mnie sprawami

chlopa. Rej godzi w ciemnote, zacofa-nie stanu chlopskiego. Wydaje sie jednak przeciwny panszczyznie. Ludzie okresla - „Ksiadz pana wini, pan

ksiedza, zas nam zwyczajnym zewszad nedza".

"Zywot mezczyzny poczciwego" nie wydaje sie byc samodzielnym utworem. Stanowi czastka "Zwierciadla". Przy "Zywocie mezczyzny poczciwego" Rej

zawarl swoje rozwazania o zyciu szlachcica od urodzenia az do smierci. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem dzieci szlacheckich, nad

pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz jego staroscia. Mowiac o edukacji, lekcewazyl wartosc przedmiotow szkolnych, takich jak

gramatyka, logistyka, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Bardziej od momentu nauki Rej ceni dobre wychowanie, umiejetnosci praktyczne oraz rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze tany i spiew).

Ceni praworzadnosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage. Przez prawdziwe szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne zycie, odrzuca zas

dziedziczenie po przodkach podpisow szlacheckich bez wlasnych zaslug. Za ogromna wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca czesto mezczyzny

na manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany pod zadnym pozorem i robocie na wioski, totez dokladnie opisywal zajecia ziemianina po roznych porach roku, przynoszace wiele

pozytku, a takze dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac wkolo domu sady owocowe a, takze ogrody warzywne, by niczego przez caly rok odrzucic zabraklo

bliskim gospodarza. O ogromnym zamilowaniu autora w celu pracy dzieki wsi sygnalizuja liczne zdrobnienia nazw cytrusow i warzyw oraz roznych

plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, orzeszki, sliweczki itp.

Podczas mrozu Rej radzi odpoczywac po milym towarzystwie przyjaciol a, takze rodziny, zaleca zabawy, polowania, lowienie ryb, jakie mozliwosci

przynosi pozytek i daje przyjemnosc. Dbajacy o fortune pisarz zaleca w wolnym, zimowym czasie zajac sie handlem zbozem, kupowac gryzie taniej a,

takze sprzedawac drozej w roznych okolicach.

Seks Reja w celu spraw ogolnych oraz sluzby ojczyznie byl specyficzny. Chociaz cenil cena sluzby wojskowej w zyciu mlodocianego szlachcica, to

upatrywal w niniejszym glownie ksztaltowanie jego zakresu, a odrzucic sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych odrzucic ceniac ich

zbytnio. Najlepszej cenil urzad posla ziemskiego, ale tylko i wylacznie dlatego, ze moze mezczyzna pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest pozbawiony wad, bowiem oprocz zdolnosci praktycznej przedstawiciel tego ogromnego

stanu spolecznego powinien miec tez gruntowne wyksztalcenie. Odrzucic wzbudza takze sympatii wspolzycie szlachcica w celu obowiazku sluzenia

ojczyznie.

J. Kochanowski po „Piesni XIX" („Piesn o dobrej slawie") zaznacza, ze Bog odroznil ludzi od momentu zwierzat, dajac im rozum i mowe, Dlatego

tez, jakikolwiek winien poslugiwac krajowi przez swe talenty (stoicyzm). Kto ma upominek wypowiadania sie, powinien pouczac innych. Kto jest mezny -

walczyc w obronie wiary a, takze ojczyzny. Ogromniejsza wartosc posiada oddanie istnienia za slawe, niz smierc w zapomnieniu. „Piesn XII" ujmuje

cnote jako dobro najwyzsze obywatela. Apel walki, wy-zbycia sie egoizmu, Kochanowski skierowal po „Piesni o spustoszeniu Podola", po klesce Polski

sposrod Turcja. Oznacza postawe Naszego rodaka - „przed szkoda, a, takze po szkodzie glupi". We fraszce „O kaznodziei" krytykuje oblude

duchowienstwa, ktore glosi idealy, tylko i wylacznie z powodu wynagrodzenia. Ksieza odrzucic chca trwac wedlug przykazan. Pijanstwo, tendencja do

biesiad, atakuje utwor „O doktorze Hiszpanie". Model zycia renesansowego humanisty prezentuje fraszka „Do gor a, takze la-sow". Podmiot

wspomina wedrowki (Francja, Rfn, Wlochy) oraz zycie zaka, rycerza, dworzanina i ksiedza. Czlowiek winien korzystac sposrod chwili. „O zywocie

ludzkim" stwierdza, ze dobra ziemskie sa przemijajace, poniewaz globem i osoba wlada Los.

31. Przedstaw realia lokalne XVI stuleciu widoczne po utworach J. Kochanowskiego.

“PIESN O SPUSTOSZENIU PODOLA―

To V piosenka. Ma kobieta charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole lupia Tatarzy. Oznacza ich zbojcami. Jednoczesnie sklania

Polakow w celu walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem sie Polakow. Poddali sie oni niemal bez walki. Zwyciezyli ich innowiercy,

koczownicy, odrzucic godni Polakow. Wstydzi sie za nich, ze doprowadzili do tak znakomitej hanby. Wydaje sie oburzony obojetnoscia szlachty, brakiem

zainteresowania, apatii, bezwolnoscia Polakow wobec psow tureckich. Proponuje im bitwe, by placili na wojsko, na bron, by walczyli. Uwaza, ze nalezy

opodatkowac szlachte a, takze zorganizowac porzadna doborowa armie. Kochanowski zechce by wojowal caly narod. Zada patriotyzmu. O swoim

oburzeniu swiadczy ironiczne ukonczenie iz Polak jest niemadry przed a, takze po szkodzie. Mimo szkody nie staraja sie oni naprawic bledu. Odrzucic

ucza sie na nich. Nie dbaja o ojczyzne, a o prywate. Odrzucic wyciagaja sposrod tragedii moralow. Nie potrafia ustrzec sie przed rownolegla sytuacja z

czasem.

“ODPRAWA POSLOW GRECKICH―

Akcja tej katastrofy rozgrywa sie w starozytnej Troi lecz problem wydaje sie aktualny w czasach Kochanowskiego. Pytania bohaterow dramatu: czy

przekazac Helene poslom i zachowac ojczyzne od momentu wojny albo pozostawic ja w Troi wedlug zyczenia krolewicza, zas ojczyzne narazic na wojne.

Staje sie to wielozadaniowym problemem przedstawiania interesow wlasnych ponad kwestii kraju. Antenor (patriota, Iketaon (posel przekupny). Troja to

alegoria Polski, swiadczy o tym podobny po Troi Kochanowskiego ustroj jak w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej, podobienstwo Rady Krolewskiej do

Sejmu i analogia w obradach tych cial. Pouczenie rodzimych rzadzacych. Wladcy otrzymali wladze od Boga, a to pociaga zakonczone odpowiedzialnosc.

Moga miec dbac o swoich poddanych. Poddani zas musza wzmacniac panstwo umyslem, szlachetnoscia a, takze madroscia. Stalosc i potega panstwa

zalezy od poszanowania prawa a, takze przez kierujacych jak i poddanych.

“NA SOKOLSKIE MOGILY―

To krotki utwor o patriotycznym wyrazie. Przeslanie jego wydaje sie nastepujace: Nie istnieje nic powyzej ojczyzne, czlek powinien co wiecej z rozkosza

umierac zbytnio nia.

32. Wymien a, takze omow motywy motywy biblijne i starozytne w tworczosci J. Kochanowskiego.

Widzimy obok Kochanowskiego poetycka realizacje wyrazen greckiego poety Terencjusza: "Czlowiekiem jestem a, takze nic jakie mozliwosci ludzkie nie

wydaje sie byc mi obce". Za Horacym powtarza "Carpe diem" (chwytaj dzien) a, takze wyraza fascynacje swiatem, radosc zycia a, takze podziw gwoli

urokow natury. We fraszce "O doktorze Hiszpanie" charakteryzuje spontaniczne, niemal hedonistyczne upojenie uczta dworska. W piesniach "Milo

szalec, kiedy czas po temu", "Chcemy okazac sie sobie radzi" nawiazuje w celu pogladow Epikura, ktory zbytnio najwieksze dobro uznal niedobor

cierpienia, uciecha duchowa a, takze intelektualna. Kochanowski wzywa wiec towarzyszy siedzacych przy biesiadnym stole w celu zabawy tuz przy

dzwiekach muzy, w atmosferze tanca, dowcipu, radosci. Dowodzi tez, ze nawet w trakcie zabawy powinno sie zachowac, naprawde ceniony przez

Grekow, umiar. Od dawnych przejmuje takze ideal wychowawczy i wiare w pomyslowe mozliwosci mezczyzny. Czestym powodem jego skladow jest

niewinnosc, ktora uznaje za najlepsza wartosc - "Piesn o cnocie". Formuluje refleksje o czlowieku we fraszkach "O zywocie ludzkim" (nawiazanie w celu

koncepcji mezczyzny wyrazanej przez Platona - wylacznie element duchowy obok czlowieka). Dodatkowo "Na zdrowie", "Na budynek w Czarnolesie",

"Na lipe". Sklania sie ku odrzuceniu wartosci materialnych i mowi sie zbytnio wartosciami wyzszymi. Z Antyku tez czerpie humanistyczne przekonanie o

wyjatkowosci jednostki obdarzonej talentem poetyckim. Jak Horacy uwaza poete za wybranca o niemal boskiej dyspozycji tworzenia. Motyw ten mozna

przeczytac sie po piesni "Niezwyklym i odrzucic lada poslugi opatrzony". Powtarza za Horacym, ze swoim wiersze zapewnia mu slawe wsrod narodow

europejskich. Nawiazuje tez w celu mitologii, stosuje w praktyce bogow, tradycje. W piesni "O spustoszeniu Podola" mozna przeczytac sie "zelazny

Mars", we fraszce "Do gor a, takze lasow" - Proteusz (bozek lesny), po utworze "Do fraszek" - nic Ariadny. "Na lipe", "Treny" - sa nawiazanie do

greckiego epitafium. Zachowuje w nich pochwale cnot i korzysci zmarlego, ukazanie wielkosci poniesionej straty, wyrazenie zalu, pocieszeniu, pouczeniu,

ze nalezy panowac nad rozpacza. Takze "Piesni" maja rodowod antyczny. Czesto poeta nabiera do Horacego, lecz zamienia je, laczy rozne motywy w

okreslonym tekscie.

Watki do katastrofy zaczerpnal Kochanowski z Antyku - przedstawil jeden sposrod epizodow rywalizacji trojanskiej, jednakze przedstawiony w owa strone

problem dotyczyl aktualnej kwestii. Pokazywal zatarg pomiedzy biznesem jednostkowym a, takze ogolnym. W powyzszym utworze swobodnie odnalezc

urywki, w ktorych poeta krytykuje wladcow oraz cale spoleczenstwo. Slowa krytyki sa wyrazem glebokiej troski o losy prywatnej ojczyzny. Jednym

sposrod fragmentow adresowanych do wladcow jest wypowiedz choru: "Wy, ktorzy rzecza pospolita wladacie". Wladcy powinni zdawac sobie sprawe

sposrod odpowiedzialnosci jaka na nich spoczywa, maja sprawowac wladze nad calym narodem, byc trzymane na strazy prawa a, takze sprawiedliwosci.

Odrzucic wolno im myslec o prywatnych interesach, powinni byc wyposazonym wylacznie na mysli dobro ogolu. W minionym fragmencie tej wypowiedzi

choru umieszczone wydaje sie ostrzezenie, ze zle rzady nieodpowiedzialnych wladcow niejednokrotnie doprowadzaly do upadku miast, wiecej jeszcze

wielkich mocarstw. W utworze zawarte sa takze wyrazenia glebokiej dezaprobaty pod adresem mlodziezy (wypowiedziane ustami posla Ulissesa). Zastali

nazwani prozniakami, darmozjadami lubujacym sie w zbytku, z jakich zaden nie sprawdza sie dzieki obronce ojczyzny (mialo to zachecic ludzie mlodzi

rycerska w celu grozacej obecnie wojny przeciw Moskwie). Kochanowski wprowadzil takze do katastrofy pewne szczegoly, ktore pomimo umiejscowienia

dzialaniu w Troi nadaja do niej jednak polski koloryt (jest mowa o rotmistrzach, starostach; w czasie obrad Rady dominuje typowy polski balagan). Mysla

przewodnia calkowitego utworu wydaje sie stwierdzenie, ze panstwo jakiego obywatele rzadza sie prywata, a odrzucic miloscia ojczyzny musi zginac.

33. Udowodnij roznorodnosc tematyczna piesni J. Kochanowskiego.

Piosenka jest rodzajem bardzo starym, siegajacym literatury antyku, silnie zwiazanym sposrod muzyka a, takze poczatkowo wykonywanym wraz z ta

kobieta. Pierwszym tworca piesni a, takze wzorem gwoli Jana sposrod Czarnolasu byl Horacy – nalezy pamietac, ze niektore piesni Kochanowskiego

sa przekladami rzymskiego poety. Znajduja sie one w dominujacej ilosci powazne, ich tematyka wydaje sie zas rozna. Wystarczy wykonac przegladu

roznych rodzajow piesni. Sa wsrod nich:

-towarzyskie ( w inny sposob biesiadne ) np. „Milo szalec, gdy czas po temu―

-piesni milosne Piosenka XXI

-piesni refleksyjne „Serce roscie zwazajac na ow czasy―

-piesni patriotyczne „Piesn o spustoszeniu Podola―

-piesni bedace pochwala wsi „Piesn Swietojanska o Sobotce―

-piesni pochwalne

Problematyka piesni krazy wokol pytan takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc istnienia, cnota, rozum, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji, pochwala

swiata, natury i istnienia, milosci. Poglady filozoficzne zazwyczaj stanowia tresci piesni refleksyjnych.

Przykladem piesni patriotycznej moze stac sie „Piesn o spustoszeniu Podola―, ktora zawiera skarge a, takze lament po klesce Polakow poniesionej

w trakcie napadu Tatarow na Podole, obrazy tej kleski to: zrabowana gleba i osobistosci ( dziewczyny i najmlodszych ) uprowadzone przez nieprzyjaciela.

Poeta odwoluje sie w celu tych, ktorzy czuja wciaz milosc w celu ojczyzny, zadajac zemsty, ostroznosci w funkcjonowaniu, przygotowania finansow dla

wojsk, mysli o kraju zas nie o prywacie. Piosenka konczy sie ostrzezeniem:

Cieszy mie ow rym: „Polak madry po szkodzie―

Lecz jesli racja i sposrod tego nas zbodzie,

Nowa przypowiesc Polak sobie nabedzie,

Ze a, takze przed szkoda, i po szkodzie niemadry.

Do piesni refleksyjnych mamy mozliwosc zaliczyc piosenka pt. „Serce roscie zwazajac na ow czasy! ―. Jest to poetycki akt renesansowej filozofii,

przekonanie o harmonii swiata, urodzie natury, radosci, odpowiedniego punktu dla wszelkiego elementu: lasu, lodu, ziarna, ptactwa, wreszcie czlowieka o

prawym sumieniu. Zauwazamy przeciwstawienie osobnika radosnego, ktoremu bezuzyteczne nawet ucho i osobistosci, bo posiada czyste serduszko i

tego „kogo gryzie mol zakryty―.

Piesn XXV – „Czego chcesz od momentu nas Panie za twe hojne dary.. ― zalicza sie do piesni pochwalnych. Zawiera wspaniala, renesansowa

wizje swiata. To kosmos a, takze ziemia to dzielo boskie, pelne harmonii i uporzadkowania, czlowiek odczuwa sie dziedzicem Boga na ziemi, chwali

dzielo Boskie-od dalekiego kosmosu po zdzbla trawy ozdobione kropla rosy.

Zagadnieniem piesni XXIV jest tworca, poeta, swoim tworczosc a, takze niesmiertelnosc wynikajaca ze slawy. Nie po raz glowny o tym slyszymy,

przeciez Horacy w wlasnych „Carminach― pisal „non omnis moriar― ( nie wszytek umre ) i „exegi monumentum― ( pomnik sobie stawiam

trwalszy niz ze spizu ). Jestesmy swiadkami narodzin kultu artysty

34. Przedstaw rozmaite wsi po literaturze naszego renesansu.

Jan Kochanowski „Piesn Swietojanska o Sobotce―

Obfity poemat zbudowany z 12 piesni o zyciu wioski. Tematem piesni sa obrzadki ludowe, powiazane z noca swietojanska. To proba wytworzenia

pierwszej polskiej sielanki. Poeta chwali zycie na wioski. Obraz wydaje sie wyidealizowany. Pisarz nie wspomina o klopotach i klopotach codziennych, co

wiecej praca ukazana jest jako czynnosc sprawiajaca radosc. Istnienie wiejskie jawi sie jako szczesliwa egzystencja pelna korzysci, gdzie wyrasta sie

uczciwie, poboznie a, takze bezpiecznie. Profesja na pozycji choc zmudna daje czlowiekowi stale a, takze pewne koszty utrzymania, wysilek zas jest

powodem do dumy. Po robocie mozna zrelaksowac sie wesolo spedzajac czas dzieki tancach a, takze spiewach. Czlowiek zyje dzieki wsi po harmonii

sposrod przyroda. W celu Kochanowskiego egzystencja zwyklych chlopow godna wydaje sie podziwu, bowiem to oczywiscie oni wskazuja zmeczonej

zyciem dworskim szlachcie jak wyszukac spokoj, porzadek i harmonie w obcowaniu z przyroda.

Szymon Szymonowic

Sielanki Szymonowica to zbior 20 skladow. Poeta robi afirmacji pogodnej, beztroskiej swiat, pisze o milosci a, takze staropolskich weselach szlacheckich,

Jak i rowniez mozliwosci pospiesznego pocieszenia sie po odejsciu kochanki. Przedstawiony w sielankach obraz wioski polskiej poczatkow 17 stulecia

jest wytworem obserwacji stosunkow tam panujacych. Nie unika autor zapisywania o ujemnych stronach istnienia wiejskiego, o nierownosci spolecznej, o

negatywnych cechach ludzkich charakterow, o polityce krolewskiej. Ten portret mozna odczytac jako sprzeciw poety przeciw niesprawiedliwosci

spolecznej, ktora stale dotyka najubozszych i w stopniu daleko idacym wykorzystywanych.

WOM:

Okresowi renesansu charakteryzujacemu sie poczuciem piekna i harmonii towarzyszylo nieodmienne i powszechne przekonanie, ze stan ziemianski jest

stanem szczesliwym, zapewniajacym czlowiekowi prawdziwe powodzenie a, takze radosc. Radosci plynace sposrod zycia mezczyzny na wioski mocno

podkreslili w swojej tworczosci: Szymon Szymonowic, Mikolaj Rej i Jan Kochanowski.

Szymon Szymonowic - byl wspanialym kontynuatorem sielanki antycznej, malujacej zycie nieskomplikowane i nieskomplikowane, wiedzione po

obcowaniu po z przyroda przez pasterzy, wiesniakow, rybakow, doswiadczajacych uczuc smutku, zalu, kochajacych a, takze opowiadajacych o swojej

namietnosci prosto sposrod serca, podsmiewajacych sie sposrod siebie a, takze swoich amorow. Sielanki swoim ze wzgledu na tresc, stopien wlaczonej

w nich mitologizacji a, takze jezyk mozemy podzielic dzieki dwa typy. Pierwszy holduje dworskie konwencje i zawiera utwory, ktore sa lub przykladami,

albo przerobkami idylli antycznej, lub tez zbiorem oryginalnych obrazkow z istnienia wiejskiego, jednak alegorycznych, pelnych powiazan sposrod

mitologia±, w ktorych pod maska pasterzy a, takze pasterek prezentuje Szymonowic osob i sytuacja dworskie. Bez watpienia obrazy dekorowane w

sielankach konwencjonalnych absolutnie nie przypominaja prawdziwego istnienia wsi. Owe wszystkie postacie wystepuja ponizej mitologicznymi

imionami: Dafnis, Licydas nie sa prawdziwe lecz sztuczne a, takze zmyslone, jednak prawdziwe na pewno sa uczucia, szczescie a, takze nieszczescie po

milosci, jakich doswiadcza niemal kazdy, podobnie jak i bohaterowie utworow Szymonowica. Wszystkim skromniej lub wiecej dworskim sielankom

przeciwstawiaja sie sielanki o tresci realistycznej, wyplywajace sposrod trafnej a, takze celnej obserwacji i marki zycia, tak znakomitej jak "Kolacze" i

"Zency". W nich to kresli prawdziwy portret zycia wiejskiego, chociaz rozni± sie od momentu siebie tematycznie.

"Zency". Przy utworze tymze poeta zrywa zupelnie sposrod konwencjonalnym, sielankowym obrazem-snem. Miejsce beztroskich pasterzy zajmuja

spracowane wiejskie dziewczyny, narzekajace dzieki swoj los. Uderzajacy wydaje sie realizm, sposrod ktorym poeta maluje tragedie ludu wiejskiego,

dzielem rak tego ludu wszakze wydaje sie przepych urodziny i obfite zycie przedstawione w "Kolaczach". "Zency" zdecydowanie zarysowuja zatarg

miedzy panskim dozorca - Starosta, ktory to wystepuje stale z wiernym symbolem swej wladzy - nahajka±, zas chlopem absolutnie pedzonym w celu

roboty.

Zobaczymy wiec w tej okolicy krytyczna ocene zycia a, takze sytuacji chlopow.

Mikolaj Rej - byl nazywany tatem polskiej literatury. Jest mezczyzna autorem "Rozprawy miedzy trzema osobami: Panem, Wojtem zas Plebanem". To

utwor o problematyce spolecznej, zaczyna sie rozmowa Pana z Wojtem. Pan krytykuje postepowanie ksiedza, ktory odrzucic odprawia nabozenstw

nalezycie. Tez nauki ksiedza sa minimalne, ale laje za to niejednokrotnie. Pan boi sie, albo czasem dzieki temu postepowaniu wszelcy wraz z ksiedzem

nie odszukaja sie dzieki lewicy, innymi slowy czy odrzucic zostane potepieni. Wojt wydaje sie oskarzony. Odrzucic atakuje wciaz ksiedza, powiada tylko o

dziesiecinie, swiadczeniach w czasie koledy. Te rzeczy jednocza Wojta z Bogiem. Pan wciaz podejmuje krytyke. Mowi o odpustach, ktore sa odpowiednio

jarmarkami. Osobistosci znosza ksiedzu kury, wino, jaja, popijaja pod kosciolem, wrzeszcza, spiewaja, za jakie mozliwosci otrzymuja odpust. Teraz

wlacza sie w celu rozmowy Pleban, ktory oczywiscie nadszedl. Chce krytykowac urzedy swieckie. Mowi, ze dzieki stu urzednikow, jeden wydaje sie

sprawiedliwy a, takze nieprzekupny. Sedziowie nie chca odprawiac swoich procesow, chyba ze za poboczne swiadczenia. Roznorodne lapowki a, takze

daniny przypominaj zbiory mysliwego, na przyklad np. sarna, zajac, kura, lis. Ksiadz krytykuje rowniez Sejm i swoim bezowocne obrady, prywate bez

zabezpieczenia spraw narodowych. Wojt sluchajac tego sporu wlacza sie a, takze przedstawia niepokojacy los chlopa. "Ksiadz Pana wini Mezczyzna

Ksiedza, zas nam zwyczajnym zewszad nedza". Okazuje sie, ze chlopa ciagna wszyscy: Urzednik, Wojt, Pleban. Trzeba oferowac im to gesi, to kokosz.

Przy przymusem zrealizowac trzeba tloke, prace suplementarna procz panszczyzny. Ksiadz odrzucic pozwala znowu zwozic ziarna poki odrzucic

wybierze dziesieciny, wsrod korzystniejszych kop snopkow. Zwozka rowniez jest trudna, bo a, takze Pan a, takze Ksiadz domagaja sie pierwszenstwa.

Chlop krytykuje postepowanie szlachty wobec jego, podnoszenie czynszu, zwiekszanie panszczyzny. Mowi tez o stratach, jakie szlachta ponosi wskutek

zycia powyzej stan. Zbytki powoduja niedobor rozsadku a, takze nieuchronne bankructwa. Chlop wydaje sie zadowolony ze swego losu. Jest osoba

uczciwym a, takze nie zal mu zywota. Ksiadz a, takze Pan odrzucic sa zaspokojeni. Pan karci Wojta zbytnio zbytnia poufalosc i odwage. Utwor wydaje sie

obrazem swiat.

W "Zywocie czlowieka poczciwego" zawarl Rej wskazowki dotyczace zycia szlachty na wioski, omawia proces calego do niej zycia. Przy mlodosci zaleca

cwiczenia powiazane z obyciem towarzyskim a, takze rzemioslem wojskowym. Nauki odrzucic zaleca studiowac. Gramatyka trudzi umysl, zas jezyka

mozemy sie przyuczyc bez do niej znajomosci. Mlody szlachcic winien posiadac zaledwie poczucie sprawiedliwosci, stalosci, roztropnosci, umiarkowanie,

milosierdzie, statecznosc a, takze zdolnosc wlasnych korzysci. Wowczas gdy mlody szlachcic dorosnie, winien zajac sie gospodarstwem a, takze ozenic.

Zwiazek malzenski wypada zawierac sposrod osoba rownego stanu a, takze majetnosci. Sluzace do urzedow nie powinno sie pretendowac. W ciagu roku

przewidzial rowniez Rej zajecia gwoli mlodego niedoswiadczonego gospodarza: wiosna nalezy sadzic drzewa a, takze krzewy w ogrodzie, szczepic

galezie, obcinac, mszyce zbierac, krzaki okopac, przyrzadzac grzedy sposrod truskawkami itp. Latem mozemy z takich przygotowanych wiosna krzewow

a, takze drzewek byc wyposazonym owoce a, takze pozytek. Znajduja sie juz wowczas jabluszka, gruszeczki, sliweczki, ogoreczki, malineczki. W

szczycie sezonu gospodarstwo daje takze: maselko, serek, jajka swieze, sa tez kurki, jagniatka, ryby. Wszystko gwoli uzytku gospodarza. Nie nalezy

tratowac pola chlopskiego, bo to wznieca wrogosc i osobistosci zle odrabiaja. Zima ciagnie najwieksze rozkosze. W ostepach polowania z bliskimi, a

takze rybactwo w przereblach, zastawianie sidel i potrzaskow na zwierzeta futerkowe. Na strychu wszystko przygotowane jest to biesiady. Caloroczne

zapasy daja wreszcie pozytek. Aczkolwiek i podczas zimy nalezy kontrolowac gospodarstwa. Wybrac sie na targ tez mozemy z produktami, albo rowniez

u handlarza sie zabawic i baranow i cielat kupiwszy ekonomicznie sprzedac, po innej strefie drozej. Zobaczymy, ze Rej dba o wygode szlachcica. Nie

zajmuje sie juz caloscia gospodarki narodowej, wobec chlopow zachowuje humanitarny stosunek, zas korzysci patrzy dla szlachty.

Jan Kochanowski takze podejmuje w swoich utworach tematyke zycia dzieki wsi. Przy Czarnolesie istnieje wiele ladnych tego typu skladow. "Na lipe" to

wiersz o bardzo popularny drzewie, planowo cenionym. Poeta zwraca obserwacje na to, ktore to wartosci daje lipa. Miod, szept lici, cien, spiew ptakow.

To wartosci, ktore drzewo przynosi czlowiekowi. "Przymow chlopska" - utwor po formie dialogu miedzy szlachcicem a wlodarzem. Wlodarz odmawia

dalszego picia z panem, bo leka sie, ze po pijanemu moze obrazic pana. Mezczyzna przypomina przeszlosc, kiedy obie strony posiadaly wiecej

powierzenia. Chlop rowniez o tym pamieta, ale czasy zmienily sie na swoim niekorzysc. To jeden sposrod utworow w ktorym poeta porusza problem

spoleczny w Polsce. Opisywanej sytuacji odrzucic aprobuje. "Pien swietojanska o sobotce" - sklada sie ze wstepu i 12 piesni spiewanych przez panny.

Jest to utwor oparty dzieki tradycjach ceremonii poganskich w odniesieniu do czci Kupaly. Daje poeta w ten sposob wyraz swojemu podziwowi dla

zwyczajow ludowych. Chwali wies a, takze zycie wsiowe. W utworze rozbrzmiewaja nuty radosci. Wydaje sie mowa o milosci, tancu i spiewie. Wydaje sie

to zupelnie wyrazne, jezeli wezmiemy pod obserwacje charakter prezentowanej uroczystosci. Piosenka panny pozostalej mowi o tancu a, takze radosci.

Sklania wszystkich w celu pojscia po jej slady. Ostatnia panna w pieni swej zawiera pochwale istnienia wiejskiego. Chwali wesolosc a, takze spokoj

wioski. Chlop zachowuje ze wlasnej pracy mojej dziurki i rodzine, a praca jego wydaje sie znacznie spokojniejszy i bezpieczniejszy niz marynarza,

zolnierza albo pisarza. Liczy nastepnie wszystkie przyjemnosci robocie, chwali wieczorowe spiewy a, takze tance. Dzielo nalezy odnosic sie jako

artystyczne uroczystosci ludowe. Jest odbiciem radosci istnienia w czasie swieta majacego swe poganskie tradycje.

35. Udowodnij, ze ideologia epoki znalazla wplyw dzieki uksztaltowanie herosa lirycznego po poezji Jana Kochanowskiego.

Renesans charakteryzowal sie miedzy innymi wszechstronnymi zainteresowaniami,

poczuciem radosci bycia oraz poszukiwaniami dlan odmian, czesto po kulturze antyku i nieskazonych idealow po Biblii. Opierajac sie na tych zrodel

powstaly wiecej niz jeden glowne zagadnienia epoki: humanizm i reformacja. Jan sposrod Czarnolasu byl wybitnym humanista i zatem w swoim poezji

znajdziemy echa ideologii epoki. Tak bardzo juz we fraszce „Na lipe― podejmuje typowo renesansowy motyw pochwaly piekna a, takze

dobroczynnego wplywu przyrody dzieki ludzka psychike. Zawiera takze pochwale a, takze zachete w celu harmonijnego wspolzycia z przyroda.

Natomiast we fraszkach zartobliwych umiejetnie a, takze bez zawisci wysmiewa ulomnosci ludzkie udowadniajac poczucie humoru, zywosc umyslu

obserwacji a, takze umiejetnosc krytycznego spojrzenia godne humanisty.

Fraszki refleksyjne jak np. „O zywocie ludzkim― wyrazaja zadume nad zyciem, miejscem a, takze rola mezczyzny w swiecie, zastanawiaja morzem

nim samym zgodnie z duchem renesansu.

Piesni Jana Kochanowskiego powstaly przede wszystkim w okresie dworskim, ale takze podczas przebywania w Czarnolesie. Poeta zawarl w nich swoje

niemal wszystkie rozwazania i dzieki nim mozna sie wiele dowiedziec o samym autorze. Najwczesniejsza piesn „Hymn do Boga― jest piesnia

pochwalna, hymnem, w ktorym poeta wyslawia dobro Boga a, takze dziekuje Jemu za dzielo stworzenia swiata oraz mezczyzny, a takze harmonie

miedzy nimi panujaca. To wyraz filozofii humanistycznej. Przy piesni „Serce roscie, zwazajac na ow czasy... ― Kochanowski tworzy dwie postury

charakterystyczne gwoli renesansu: stoicyzm i epikureizm i ostatecznie dokonuje ich syntezy. Pod zadnym pozorem najwazniejsze wydaje sie miec

nieskalane sumienie, radzi, aby uzywac z okazji do rozrywki, ale rozwaznie i po sposob umiarkowany. Wlasnie po poczatkowej fazie humanizmu

najglosniej zabrzmiala pochwala ludzkiej, spolecznej aktywnosci, cnoty jako zalety samej po sobie. Przy „Piesni o cnocie― poeta stara sie stworzyc

swiadomosc czytelnika. Kluczem wydaje sie tu termin „cnota― rozumiane jako sztuka uniezaleznienia sie od pokus i cierpien zwiazanych ze swiatem

zewnetrznym, odrzucenie uczuc niskich, glownie zazdrosci. Pielegnowanie w sobie cnoty wydaje sie obowiazkiem kazdego z nas, a najlepsza cnota

wydaje sie sluzba ojczyznie. Humanisci przywiazywali tez duza wage w celu slawy doczesnej i posmiertnej, istotny byl tez samodzielnie proces tworczy.

W „Piesni o rzetelnej slawie― Kochanowski zwraca sie do odbiorcow z apelem, aby starali sie oni pozostawic po sobie slawe i dobre imie.

Problematyke sztuki porusza takze w piesni „Niezwyklym a, takze nielada poslugi opatrzony... ―, zajmuje sie tworczoscia ale i samym artysta, ktory

to z racji dzieki posiadany zaciecie jest jednostka wybitna. Wizja lotu morzem roznymi panstwami jest wyrazem przekonania podmiotu lirycznego o tym,

ze swoim dziela sa tez popularne nie tylko rodakom, ale i hen poza granicami jego ojczyzny. Kochanowski nawiazuje tez w celu antyku. Slowa z piesni

„Milo szalec, kiedy czas po temu― sa parafraza fragmentu piesni Horacego, ktory to brzmi „slodko jest szalec w wlasciwym miejscu a, takze

czasie―. Tez filozofia epikurejska i stoicka w wymienionych wczesniej utworach zaczerpnieta jest z antyku, podobnie rowniez horacjanskie „carpe

diem―.

Wyobrazenie o niesmiertelnej slawie to takze tradycja antyczna ( topos exegi monumentum). Przy piesni panny XII mozemy odnalezc takze topos arkadii

– „Wsi spokojna, wioski wesola/ Ktory glos twej chwale zdola? ―

36. Opisz wzorce osobowe wykreowane przez literature renesansowa.

W wieku renesansu literatura parenetyczna wciaz pozostala atrakcyjna. Nowa optymistyczna epoka propagowala nowe projekty osobowe, idealy godne

podpatrywania. M. Rej proponuje projekt poczciwego ziemianina, poucza, ktore to zycie winien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz swojej majetnosci.

Wskazowki powstale sa po „Zywocie mezczyzny poczciwego―, zas wzorowy ziemianin zyje bezproblemowo dopatrujac dobytku, rozkoszujac sie

darami natury o wszelakiej porze roku kalendarzowego, dbajac o harmonie, wypelnianie obowiazkow ale i rozrywke. Podobny model ziemianina pokazuje

„Piesn swietojanska o sobotce― wiecej jeszcze „Zency―

Rozny wzor to idealny dworzanin. Wizerunek tego typu proponuje Lukasz Gornicki po dziele pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to: czlek

rycerski szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, rozsadny o wytworne maniery a, takze znajomosc sztuki i muzy. Wsrod wzorcow proponowanych

przez literature renesansowa mozemy takze wyroznic: wzorzec patrioty, stawiajacego dobro ojczyzny ponad prywate, nie zalujacego jej swoich dobr

wiecej jeszcze zycia. Ten ideal stworzony jest po patriotycznych piesniach Jana Kochanowskiego, dzielach Modrzewskiego i kazaniach ksiedza skargi, a

glownie literackim wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―. Pozostal wciaz jeden standard – wariant renesansowego

stworcy, humanisty. Taka jednostka odrzucic ogranicza sie do jakiejs dziedziny sporzadzania, jest wszechstronna, oprocz umiejetnosci niezbednych ma

obszerna wiedze oraz zna jezyki obce. Danymi cechami odznaczali sie pod zadnym pozorem m. in. J. Kochanowski, A. Frycz – Modrzewski, M. Sep

Szarzynski.

37. Wskaz zalety cenione przez czlowieka odrodzenia, odwolujac sie do swietnych Ci skladow M. Reja i J. Kochanowskiego.

Przy „Zywocie mezczyzny poczciwego― proponowany przez Reja wzorzec to ideal szlachcica – ziemianina, dla jakiego najwyzsza cena stanowi

ceniona przez dawnych i humanistow cnota, pojmowana jako bycie czlowiekiem uczciwym, patriotyzm, zycie zgodne sposrod natura. Dobry ozenek,

zadania gospodarskie a, takze obywatelskie oznaczaja wartosc istnienia czlowieka poczciwego. Z ogromnym kunsztem poetyckim i rozkosza opisuje rej

zajecia gospodarskie, prace dzieki roli a, takze w ogrodzie, przyjemnosci plynace sposrod zycia rodzinnego, patriotyczne a, takze obywatelskie zadania

szlachcica. „Zywot... ― kresli czlowieka jako bogatego ziemianina, ktory wydaje sie dobrym szefem, dba o swoja rodzine, z rozkosza korzysta z

dobrodziejstw przyrody, rzetelnego ojca a, takze troskliwego malzonka, a takze prawego obywatela. „Poczciwosc nie wyplywa jednak sposrod

dziedzicznego albo nadanego tytulu, nie jest oparta na wewnetrznych przykazaniach moralnych i etycznych. Z kolei Jan Kochanowski we fraszkach

potrzebuje Bozego blogoslawienstwa. Wedlug jego najwyzsza korzyscia jest niewinnosc ( jak u stoikow) rozumiana jako czyste sumienie, ludzka

zyczliwosc i wiernosc pozwalajaca dozyc spokojnej starosci. Wie, ze dobra doczesne ni zapewnia prawdziwego szczescia i spokoju wiec przestrzega

nieprzemijalnych, ponadczasowych norm a, takze przykazan. Specjalne znaczenie przypisuje zdrowiu poswiecajac mu pewna z fraszek. Podmiot liryczny

uznaje tezyzna fizyczna za pewna z najistotniejszych wartosci, wobec ktorej odmienne dobra traca swe istotnosc. Poeta we fraszce „Na lipe― chwali

spokojne zycie w aprobacie z przyroda i odrzucic szuka wiele do szczescia.

Rozwazaniom na temat ludzkiego istnienia i swoim prawdziwych zalety w poniektorych utworach kompanow poczucie przemijalnosci i „marnosci―.

Wedlug mezczyzny odrodzenia wypada zyc wedle natura a, takze jej prawami, pamietac, ze wszystko mija ale wypada przy tym afirmowac zycie a, takze

w pelni z niego korzystac. Wedlug stoikow wypada ze spokojem przyjmowac niestale koleje losu i zapracowac spokoj wewnetrzny broniacy poprzednio

atakami fortuny.

38. Okresl, ktore sposrod problemow poruszanych w publicystyce A. Frycza Modrzewskiego sa nadal obecne.

Andrzej Frycz Modrzewski wydaje sie uznawany zbytnio najwybitniejszego publicyste polskiego renesansu. Najwazniejszym swoim dzielem wydaje sie

wydany po 1551 r. traktat „O poprawie Rzeczypospolitej―. W ksiedze o obyczajach autor rozwaza o czlowieku, jego przyrodzie i o ustroju idealnym

uszczesliwiajacym wszystkich obywateli kraju. Zastanawia sie nad cnotami i atrybutami charakteru niesamowitego obywatela Rzeczypospolitej oraz

morzem obowiazkami moralnego i etycznego postepowania urzednikow panstwowych wobec kazdego obywatela. Pojawia sie tu tez postulat rownosci

wszystkich obywateli wobec prawa i ubolewanie, ze po Rzeczypospolitej gwoli roznych osob jest rozne prawo. Miedzy innymi prawo karania smiercia

wydaje sie zroznicowane dla ludzi z roznych warstw spolecznych, inne gwoli szlachty a, takze inne gwoli mieszczan. Rozmyslam ze, ow problem wydaje

sie nadal istniejacy. Tak obecnie bylo a, takze jest, ze ludzie posiadajacy wplywy a, takze takze zamozni podlegaja niekoniecznie tym samym prawom co

typowy obywatel, lecz zazwyczaj sa traktowani o wiele lzej, w wielu wypadkach moga sie chociazby kupic. Czesto osobistosci na wielkich stanowiskach

unikaja kary albo dochodzenie po ich sprawie jest o wiele przedluzone. Pozostalym problemem, ktory to porusza Modrzewski jest znaczenie nauki a,

takze wiedzy pod zadnym pozorem kazdego czlowieka oraz wspolzaleznosc krzepy panstwa a, takze jego potencjalu intelektualnego. Pisarz uwaza, ze

nalezy szerzyc i propagowac oswiate, aranzowac nowe szkoly i polepszyc sytuacje finansowa nauczycieli. Wspolczesnie wynagrodzenia instruktorow sa

skromne i wielu z fachowcow odchodzi ze szkol lub standardowo zmaga sie z bieda i pracuje nadal sposrod dobrej decyzji. Ostatnio prowadzona jest

reforma ale pomimo tego wiele szkol, szczegolnie po malych miejscowosciach, zamknieto a, takze dzieci wielokrotnie musza chodzic do takich odleglych

o wiele kilometrow. Dodatkowo szkoly maja zazwyczaj zbytnio male srodki pieniezne na rozwoj pracowni a, takze zakup wsparcia naukowych, czasem

nawet dzieki utrzymanie. Przy ksiedze o wojnie natomiast mowi, ze kazda wojna powoduje nieszczescia i tragedie zwyklych obywateli a odrzucic tych,

ktorzy je wywoluja. Rowniez dzisiaj w wojnach gina niewinni ludzie albo zolnierze walczac w interesie roznych.

39. Zaprezentuj problematyke patriotyczna w literaturze renesansu, odwolujac sie w celu tworczosci Modrzewskiego, Skargi, Kochanowskiego.

Dorobek autorow i poetow renesansowych obfituje w rozmaite ujecia dotyczace spoleczenstwa a, takze panstwa. Humanisci propaguja postawe

patriotyczna.

Frycz – Modrzewski i swoim traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― to glos w sprawie ojczyzny. Autor porusza sprawy kraju w piec dziedzinach:

-„O obyczajach―

-„O prawach―

-„O wojnie―

-„O kosciele―

-„O szkole―

Przy ksiedze A, takze "O obyczajach" sa zawarte przeliczania nad organizacja panstwa. Modrzewski twierdzi, ze: - jakikolwiek mieszkaniec wydaje sie

obywatelem a, takze panstwo musi mu dac mozliwosc szczescie, - o zalety czlowieka odrzucic decyduje urodzenie, - jakikolwiek czlowiek winien byc

prawnie przygotowany w celu pracy, zas ludzmi niezdolnymi do zonie powinno pilnowac panstwo, - nalezy zalozyc urzedy nadzorujace wszystkie

dziedziny zycia (urzedy miar, urzad do zwalczania zebractwa.

Przy ksiedze II "O prawach" pisarz powraca do wymiaru kar zbytnio zabojstwo. Owczesne prawo uzaleznialo je od momentu pochodzenia spolecznego

przestepcy (szlachcic za zabojstwo chlopa placil niewielka grzywne, zas w wypadku odwrotnej chlop byl karany smiercia). Pisarz proponowal opracowac

nowy prawo prawny sposrod udzialem przedstawicieli wszystkich stanow.

W ksiedze III "O wojnie" autor przeciwstawia sie wszelkim konfliktom zbrojnym, zas najsurowiej potepia wojny zaborcze. Proponuje rozwiazywanie

konfliktow dzieki drodze dyplomatycznej (spotkania wrogich stron po neutralnym rejonie, sankcje gospodarcze).

Modrzewski przekonuje, iz "zadne korzysci sposrod wojny odrzucic sa naprawde wielkie, azeby mogly do niej szkodom dorownac". Ludzi wywolujacych

wojny oznacza zbrodniarzami, Tatarami.

W ksiedze IV "O Kosciele" odrzuconej przez cenzure w polskim wydaniu po 1551 r. Modrzewski ofiaruje: - skonstruowac kosciol narodowy niezalezny od

momentu Rzymu, - wybieranie papieza przez wszystkie narody chrzescijanskie, - obsadzanie stanowisk arcypasterzow przez osob wyksztalconych a,

takze szlachetnych.

Przy ksiedze V "O szkole" autor przeciwstawia sie wydawaniu pieniedzy dzieki rzeczy bezuzyteczne, takie jak swietne domy oraz sute biesiady.

Proponuje srodki pieniezne przeznaczone dzieki ten zamysl wykorzystac po inny praktyczniejszy i szlachetniejszy sposob, zas mianowicie dzieki

dotowanie szkolnictwa w czasach, w ktorych nie docenia sie zdolnosci i robocie nauczycieli ksztalcacych przyszle, swieze talenty polityczne i literackie.

Modrzewski ofiaruje przejecie opieki nad budami przez panstwo, a upowaznienie do uczenia sie zapewnia wszystkim chlopcom niezaleznie od

pochodzenia spolecznego. (Po raz glowny prawo chodzenia dziewczat w celu szkoly ustanowiono w 1773 r. )

W swoich kazaniach ks. Skarga porownuje wewnetrzne niesnaski w lonie Rzeczypospolitej w celu chorob. W ten sposob pietnuje mezczyzna:

- niezyczliwosc ludzka w odniesieniu do Rzeczypospolitej, oznacza to brak namietnosci ojczyzny a, takze prywate, cechujace obywateli. Uczucie ojczyzny

wydaje sie podstawowym obowiazkiem kazdego obywatela i uprawnieniem Bozym. Owe dwie zalety (Bog a, takze ojczyzna) winowajca sie zestawiac w

pewna calosc. Obywatele powinni porzucic dobro osobiste dla ratowania dobra wspolnego, dla porzadna ojczyzny powinno sie poswiecic komplet:

majatek, krzepy, zdrowie, fart, a nawet zycie.

- niezgode wewnetrzna. Przy narodzie powinna byc zgoda, bowiem laczy jego jedna kult, jedna ojczyzna, jeden krol, te same prawa i swobody

obywatelskie, takie same sady, sejmy i trybunaly. Skarga wymienia grozne konsekwencje, do ktorych moga sprawic niezgodni obywatele - pokazny

sejmowe, rywalizacji domowe, zas w rezultacie upadek i zaglada panstwa. W nastepstwie sporow odpadna ziemie zjednoczone z Korona, jezyk a, takze

narod wymra, a obywatele stana sie miedzynarodowymi wloczegami. Zdecydowanie przyczyny niezgody wymienia Skarga chciwosc, obzarstwo, pyche,

zazdrosc, oblude a, takze obmowe.

- oslabienie potegi krolewskiej. Skarga byl zdecydowanym zwolennikiem mocnej wladzy krolewskiej, lecz przeciwnikiem monarchii absolutnej,

prowadzacej w celu tyranii a, takze despotyzmu. Postulowal przyznanie krolowi pelni potegi i ustanowienie jedynego zrodla prawa. Panstwem powinien

rzadzic krol, wspierany madra rada, zlozona sposrod przedstawicieli narodu. Jako przyczyny istniejacego stanu rzeczy wymienia nadmierna wolnosc

szlachecka, podle funkcjonowanie sejmu oraz rozsypanie dochodow ciebie i pustki w skarbie panstwa.

- roznowierstwo a, takze herezje. Wedlug Skargi, kult i kaplanstwo sa fundamentami panstwa a, takze jego potegi. Krolestwo lokalne od szesciuset lat

polega na wierze Kosciola rzymskiego, a teraz heretycy domagaja sie, aby stara kult ustapila oryginalnej. Jednak heretycy nie sa spojni, odrzucic tworza

jednosci. A gwoli Skargi jakiekolwiek krolestwo nie moze dlugo trwac, jezeli posiada wielu bogow. Warunkiem szczescia Rzeczypospolitej wydaje sie

jednosc a, takze zgoda, jakiej podstawa wydaje sie wiara katolicka. Latwo wydaje sie naprawic niezgode u katolikow, ale obok heretykow to niemozliwe,

albowiem rozmaitosc wiar przeszkadza po przyjazni miedzyludzkiej i poglebia niezgode. Heretycy dziela panstwa i gubia je. Tolerowanie wiec

roznowiercow odbija sie ujemnie dzieki wszystkich domenach zycia, w podobny sposob publicznego, jak i prywatnego. Heretycy nie maja mozliwosc

nawet odpierac panstwa poprzednio poganami, bo rozdarte sprzecznosciami wyznaniowymi ludzie nie jest zdolne do wygrania wojny. Skarga wzywa wiec

krola w celu obrony religii katolickiej, jako straznicy moralnosci i bazy jednosci narodu, oraz w celu przywrocenia jednosci religijnej po narodzie. Zada

odciecia roznowiercow od wszystkich urzedow a, takze pozbawienia ich ochrony prawnej. Rownoczesnie podwaza legalnosc a, takze znaczenie

konfederacji warszawskiej.

- niesprawiedliwe upowaznienie i niepraworzadnosc. Skarga stwierdza, iz bez praw sprawiedliwych nie ma prawdziwej wolnosci. Zbytnio prawa

sprawiedliwe uwaza tworzone, umieszczone dzieki tablicach Mojzeszowych, duchowne, okreslone przez Zwiazek wyznaniowy oraz krolewskie i

urzedowe, ustanowione gwoli porzadku, sprawiedliwosci i karnosci. Za prawa niesprawiedliwe uznaje m. in. prawo o mezobojstwie, konfederacje

warszawska (dotyczaca roznowiercow), odwlekanie egzekwowania wyrokow sadowych oraz zniesienie egzekucji wyrokow sadow duchownych (Skarga

byl zagorzalym katolikiem, przejawiajacym niemalze fanatyzm religijny). Skarga krytykuje sadownictwo za prawdziwy w nim rozgardiasz (istnialo w takim

przypadku wiele sadow - ziemski, podkomorski, grodzki, miejski). Wskazuje takze dzieki problem przekupstwa. Domaga sie takze zniesienia praw

ograniczajacych a, takze naruszajacych przywileje Kosciola a, takze krola. Rownolegle walczy o usprawnienie sadownictwa i potegi wykonawczej - np.

bezzwloczne sadzenie a, takze bezwzgledne wykonywanie wyrokow.

- upadek moralnosci i obyczajowosci. Skarga prezentuje wszelkie grzechy, swiadczace o upadku obecnego porzadku. Wymienia wsrod nich herezje,

mezobojstwo, ucisk a, takze wyzysk chlopa, lichwiarstwo, grabiez dobr ogolnych, krzywoprzysiestwo, szafowanie, niemoralnosc a, takze brak

sprawiedliwosci w sadach.

Przyrownuje wreszcie ojczyzne w celu matki, jakiej, skoro urodzila i wychowala dzieci, winne sa ow lampy led szacunek oraz do tonacego okretu, ktory to

wszyscy, po chwili zagrozenia, opuszczaja (nawiazanie do starozytnej retoryki Horacego).

Przy pomocy tej oryginalnej retoryki pietnuje mezczyzna wady szlachty, podkresla wage problemow a, takze zjawisk, ktore to maja polozenie w kraju oraz

proponuje naprawe istniejacego stanu rzeczy. Zarazem przepowiada mezczyzna, iz rozplenienie sie tego typu chorob dojdzie do upadku

Rzeczypospolitej.

Jednym sposrod tworcow, gwoli ktorego ojczyzna byla sprawa bardzo zasadnicza, byl Jan Kochanowski. Swoj stosunek w celu ojczyzny wyrazal zarowno

po piesniach patriotycznych (Piesn V "O spustoszeniu Podola", XII "O cnocie" i XIX "O rzetelnej slawie"), jak i we fraszkach, w ktorych krytykowal wady

moralne i spoleczne narodu naszego. W Piesniach propaguje Kochanowski model obywatelskiej postawy, rezygnacji z prywaty i sumiennej pracy gwoli

dobra ojczyzny.

Jednak najbardziej waznym utworem Kochanowskiego, odnoszacym sie do kwestii panujacej po Rzeczypospolitej wydaje sie "Odprawa poslow greckich".

Dzielo, nawiazujacy tematycznie do okresow starozytnych, formuluje przeslanie w celu obywateli, mowiace, iz prywata i przekupstwo doprowadzic maja

mozliwosc jedynie w celu upadku Rzeczypospolitej. Wyraznie zauwazyc mozna liczne analogie w celu wydarzen politycznych tego czasu. Priam

wykazuje zaskakujace podobienstwo do mistrza Zygmunta Augusta, chwiejnego a, takze slabego. Sugestia Krolewska obraduje na wzor naszego Sejmu.

Zauwazyc mozna prywate, egoizm a, takze przekupstwo, ktore to tak bardzo rozpanoszyly sie dzieki polskim dworze. Utwor ustala ostrzezenie, ze nie

przetrwa zadne panstwo, w ktory to interesy obywateli beda polozone ponad dobro ogolu.

Pozostalym patriota, broniacym spraw Rzeczypospolitej jest Mikolaj Rej. Przy "Zywocie mezczyzny poczciwego" wyszukac mozna standard prawego

obywatela. Lecz zasadniczym utworem, w ktorym Rej wyklada gnebiace jego sprawy a, takze swoj lek o spoleczny wizerunek kraju jest "Krotka

rozprawa... ". W dziele tym Rej przedstawia kazde nieprawidlowosci, ktore to dostrzega po owczesnych stosunkach spolecznych. Zwlaszcza podkresla

wyzysk stanu chlopskiego, ponadto zaznacza prywate szlachty i kleru.

40. Scharakteryzuj tworczosc Metrow. Reja jako pisarza reformacji, odwolujac sie do swietnych Ci skladow literackich.

Metrow. Rej od momentu 1541 r. byl kalwinem, stad po jego utworach mozna wyszukac postulaty reformatorskie i protestantyzmu. Echa reformacji

wyraznie mozna zobaczyc w „Krotkiej rozprawie pomiedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem―. Utwor wydaje sie napisany sposrod

pozycji kalwina i po duzej fragmentu stanowi nawiazanie do postulatow wysuwanych przez protestantow, jakie mozliwosci jest szczegolnie widoczne po

krytyce duchowienstwa katolickiego. Rej atakuje sposrod pozycji reformatorskich wady a, takze przywary ksiezy, oskarzajac duchownych katolickich o

lenistwo, nieuczciwosc, spoznianie sie na poranne msze, lekcewazenie swych przymusow. Autor zarzuca klerowi handel odpustami, zamilowanie do

istnienia w przepychu i sztuczne zawyzanie wielkosci swietych, dzieki ktorych ciagle pobierane sa daniny. Krytykuje rowniez zwyczaj placenia ksiezom

danin a, takze „koled―, ktore sa wedlug niego zaledwie kolejnymi pretekstami do bogacenia sie wydatkiem prostego a, takze zabobonnego chlopa.

Wiele sposrod epigramatow znajdujacych sie w „Zwierzyncu― jest umocowanych w duchu reformacji. Rej krytykuje cos znacznie wiecej anizeli tylko

zakonnikow jednak takze papieza, oskarza o naduzycia oddajac przy tym charakter sporow wyznaniowych renesansu a, takze pomagajac

wspolczesnemu czytelnikowi zrozumiec istniejace po owczesnej Rzeczypospolitej antagonizmy wystepujace na tle religijnym. I tak miedzy innymi

epigramat „Mnich― to portret demonstracyjnie obnoszacego sie ze swa wiara zakonnika, ktory to uwaza, ze noszenie habitu wyroznia jego i siega

ponad typowych ludzi. Tymczasem mnich ten jest tak naprawde glupi, prymitywny i zabobonny. Autor ubolewa rowniez, ze prosci osobistosci, uwazajac

zabobonnych i prymitywnych mnichow zbytnio swietych, chetnie ich trzymaja, a nawet bogaca. Z kolei epigramat „Pleban pieska na cmyntarzu

pochowal wydaje sie anegdotka o plebanie, ktory to pochowal swego psa dzieki cmentarzu niedaleko grobow lojalnych. Gdy parafianie poczuli sie urazeni

a, takze poskarzyli sie biskupowi, pleban przekupil swojego wlasnego zwierzchnika. Biskup, wziawszy lapowke, nie tylko rozgrzeszyl plebana, jednak z

psa uczynil parafianina. Jest to niezaprzeczalna krytyka duchowienstwa katolickiego, oskarzanego przez Reja o pazernosc, chciwosc, branie lapowek a,

takze lekcewazenie naczelnych zasad religii. Inny epigramat, „Baba, jakie mozliwosci w pasyja plakala, ustala nawiazanie w celu czesto wysuwanego

przez protestantow postulatu odprawiania nabozenstw po zrozumialych gwoli wszystkich lojalnych jezykach narodowych. Rej proponuje, ze prosci ludzie

odrzucic rozumieja lacinskiej liturgii, odrzucic wzruszaja ich spiewane po lacinie nabozne piesni wielkopostne, wiec ich uczestnictwo po odprawianej mszy

swietej wydaje sie jedynie bezmyslne i powierzchowne.

41. Wyklaruj, na czym polega nieszczescie ojca a, takze kryzys swiatopogladowy poety po „Trenach―.

Jan Kochanowski byl wzorem humanisty, w wlasnych utworach niejednokrotnie nawiazywal w celu filozofii stoickiej - samodzielnie pragnal okazac sie

stoikiem. Byl przekonany, ze jest intymny osiagniecia pelni spokoju wewnetrznego, rownowagi duchowej. Dopiero smierc ukochanej Urszulki pokazala,

jak bardzo sie mylil:

"Nieszczesliwy moja osoba czlowiek, ktorym lata swoje

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje!

Terazem nagle ze stopniow ostatnich zrzucony

A, takze miedzy insze, jeden sposrod wiela policzony. "

Kochanowski byl przekonany, ze Urszulka odziedziczyla po nim zaciecie, mial wiare, ze przejmie ona lutnie poetycka. Jej smierc, smierc malej oliwki,

slowiczka rozwialy marzenia poety.

Odzwierciedleniem wewnetrznych rozterek poety jest cykl trenow zadedykowany Urszulce. Tren jest rodzajem biblijnym. Byl zastrzezony gwoli znanych

a, takze zasluzonych osob, ale Kochanowski zerwal sposrod ta maksyma. Piszac potrzebuje zrozumiec to, co sie stalo, wspomoc sobie samemu,

rownoczesnie pragnie dowiedziec, jakie mozliwosci obecnie przebieg zdarzen sie sposrod Urszulka. Pyta o rodzaj pozagrobowego bycia. Brak wydaje sie

na odrzucic odpowiedzi ze strony kosciola chrzescijanskiego, oraz w platonskich i mitologicznych opisach. Rozwaza rozne sposrod miejsc ostatecznych:

"raj", "czysciec", "miejsce nadniebne", "szczesliwe wyspy", "zdroj niepomny". Kochanowski nawiazuje do platonskiego motywu powrotow dusz po smierci,

w celu miejsc w ktorych przebywala poprzednio wcieleniem. W nastepstwie zaczyna watpic w Boga, zycie wieczne, w ogole po zycie pozagrobowe

("Gdzieskolwiek wydaje sie, jeslis jest").

Poeta wszystkimi dostepnymi srodkami pragnie jeszcze raz ujrzec corke. Udaje jemu sie, charakteryzuje to po ostatnim sposrod TRENOW, w ktorym

opowiada swoj sen - we snie ukazala jemu sie matka z Urszulka. Poeta chociaz czesciowo odzyskal spokoj, majac na uwadze, ze swoim coreczka

wydaje sie szczesliwa. Wizerunek ojca adaptuje sie - kochajacy, udreczony, tracacy idealy, powracajacy w celu rownowagi duchowej.

Podsumowanie:

"Treny" powstaly, wowczas gdy sielskie zycie Jana dzieki wsi zostalo zaklocone po sposob tragiczny pod koniec 1579 roku (smierc 3-letniej Urszulki).

Kompozycja cyklu 19 trenow podobna wydaje sie do kompozycji starozytnego epicedium (utwor zadedykowany osobie zmarlej): - pochwala osoby

zmarlej, - oplakiwanie, - pocieszenie, ukojenie.

Nieszczesliwy wypadek:

Ojca - stracil wybrana coreczke, odrzucic rozumie, dlaczego to nastapilo, porownuje ja do mlodej oliwki, jaka pomylkowo 'zostala scieta przez

nadgorliwego ogrodnika' (I), na dodatek bol ojca wzmagaja rzeczy pozostale po Urszulce (VII), wspomnienia ciagle drecza, pustka po odejsciu coreczki,

jaka dom wypelniala swym "radosnym szczebiotem". Przy trenie "X" jego rozpacz jako ojca osiaga apogeum, wiec pyta sie: Orszulo moja wdzieczna,

gdzies mi sie podziala, W ktoras strone, po ktoras sie kraine udala.

Chrzescijanina - zachwiana jest jego wiara w praworzadnosc boska, przewodzi to w celu zakwestionowania wszechmocy Boga wiecej jeszcze w odcinku

kulminacyjnym w celu zakwestionowania Jego istnienia (X). Poddaje po watpliwosc meritum calego istnienia i dotychczasowych przemyslen.

Poety - posiadal nadzieje, ze corka bedzie dziedziczka swoim wlasnego umiejetnosci niezbednych nazywa ja "Safa slowienska".

Filozofa - zalamanie renesansowego pogladu dzieki swiat. Moglo wydawac mu sie, ze posiadl stoicka madrosc totez odrzucic zna bolesci, rozpaczy,

strachu. W obliczu smierci corki ow poglad sie zalamuje. Zwracajac sie w celu Madrosci (IX) pisze o sobie: Nieszczesliwy ja czlek, ktorym czasy swoje Za

zakupach grupowych strawil, zebych byl ujrzal progi twe! Terazem nieoczekiwanie ze stopniow ostatnich zrzucony I pomiedzy insze, 1 z wiela policzony

W powyzszym sensie Treny sa traktatem filozoficznym, analiza wlasnych uczuc i pogladow, obrazem krachu swiatopogladowego - kryzysu, ktory to niesie

zwatpienie w Boga i porzadek swiata. Wowczas w koncu cyklu powraca zadowolenie: "ludzkie wedrowki, ludzkie nos" - powiada matka poety - znos po

czlowieczemu co los czlowiekowi zgotowal. Stara sie takze wysnuc koncepcje ukazujaca meritum boskiej decyzji - Urszula poprzez smierc w stuleciu

dzieciecym uniknela cierpien ziemskich.

42. Zaprezentuj sielanke jako gatunek literacki na podstawie „Zencow― Sz. Szymonowica, „Piesni swietojanskiej o sobotce― Jana

Kochanowskiego i „Laury i Filona― F. Karpinskiego.

Sielanka to gatunek literacki obejmujacy utwory o tematyce zaczerpnietej z istnienia wiejskiego, jakich bohaterami sa pasterze albo rolnicy. Sielanke

umiejscowic mozemy na pograniczu rodzajow literackich, czesto oznacza sie ja jako klasa mieszany (synkretyczny). Do liryki zblizaja ja liryczne

przedlozenia czy piesni spiewane przez bohaterow, w celu epiki – fabula a, takze narracja, w celu dramatu zas - dialogowe partie tresci, wypowiedzi a,

takze rozmowy konkretnych bohaterow. Problematyka rustykalna ("rusticus", po lacinie - wiejski) w tworczosci poetow renesansowych wiaze sie ogolnie z

humanistyczna pochwala piekna swiata przyrodniczego. Doskonala harmonijnie zorganizowana natura staje sie czesto tlem gwoli prezentowania

zachowan i ustaw ludzkich.

Tematyke ta podejmuje "Piesn swietojanska o Sobotce" Jana Kochanowskiego. Akcja skupia sie wkolo ludowego obrzedu sobotki swietojanskiej,

przypadajacej dzieki noc 23 czerwca, oznacza to wigilie Sw. Jana. Zauroczony wsia a, takze jej mieszkancami Kochanowski charakteryzuje dawne

slowianskie zwyczaje, wrozby, spiewy, tance przy ogniskach. Dwanascie panien spiewa piesni, z jakich wylania sie sielankowy portret wsi polskiej

Ostatnia sposrod panien wyglasza pochwale istnienia wiejskiego; zmudna, codzienna profesja w polu i tuz przy gospodarstwie czyni radosc mieszkancom

wsi a, takze jest gwoli nich powodem do dumy.

"Wsi spokojna, wsi zabawna!

Ktory glos twej chwale zdola?

Kto twe wczasy, kto pozytki?

Moze dodac za jednego razu wszytki? "

Cykl swietojanski Kochanowskiego nawiazuje wiec w celu mitu arkadyjskiego (Arkadia – kraina wiecznej szczesliwosci) oraz staje sie pochwala kultury

ludowej przechowujacej nakazy moralne, pocieszajacej i radujacej czlowieka. Kochanowski po jednego razu pierwszy po literaturze polskiej siegnal po

motywy folklorystyczne i uczynil z nich temat wierszy.

Gatunek sielanki rozwijal takze w poznej fazie renesansu Szymon Szymonowic. Uchodzil mezczyzna

za rzeczywistego mistrza sielanki. W wydanym przez poete zbiorze idylli znalazla sie sielanka "Zency". Jej tresc, z punktu widzenia wlasciwosci gatunku,

wydaje sie nietypowa, prezentuje bowiem robote panszczyzniana, konstruuje obraz niedoli chlopa. O sielankowym charakterze utworu Szymonowica

decyduje wiec nie idea, ale rodzaj, w jaki to zostaje reprezentowana rola piesni ludowej. Heroina utworu Pietrucha nuci melodie-piesn oparta dzieki

motywach ludowych i narzeka razem sposrod Oluchna dzieki ciezka robote oraz dzieki srogiego nadzorce. Ta oczywiscie piesn "uczlowiecza" srogiego

ekonoma, dzieki zonie sielanka Szymonowica potrafi wyszukac pierwotna uprzejmosc czlowieka. Polska wies finiszu XVI stuleciu jest, wedlug

Szymonowica, pomieszczeniem wyzysku: pomieszczeniem, gdzie niejednokrotnie dochodzi w celu naduzyc a, takze niesprawiedliwosci. Liryk nie unika

spraw bolesnych, pokazuje ujemne strony istnienia na wioski, oddalajac sie od wysokiej

przez konwencje gatunkowa sielankowej wizji swiata i sporzadzajac utwor usredniony raczej w celu antysielanki.

Przy utworze „Laura i Filon― poeta odslania pare tytulowych bohaterow – zakocanych poczatkujacych ludzi. Akcja rozgrywa sie na wioski, na tle

przyrody, a do niej przedmiotem sa cierpienia, rozterk i radosci, jakie ciagnie ze soba afekt. Gdy Laura przybywa dzieki spotkanie sposrod ukochanym

ponizej umowionym jaworem nikt dzieki nia odrzucic czeka. Wytwarza to podejrzenie o niewiernosc i relacja z inna pasterka – Doryda, jakie mozliwosci

konczy sie atakiem rozpaczy i zlosci, w czasie jakiego Laura rozbija o drzewo koszyk a, takze niszczy rozany wieniec. Wtedy zza pobliskich zarosli

wybiega Filon a, takze uspokaja Laure tlumaczac, ze chcial tylko i wylacznie przekonac sie o jej namietnosci. Utwor zakonczony zostal scena pogodzenia

sie kochankow, wzajemnym wyznaniem namietnosci i przysiega wiecznej wiernosci. Najwazniejsze po tej sielance wydaje sie byc, naprawde

charakterystyczne gwoli sentymentalizmu, zwrocenie uwagi dzieki swiat przetrwac wewnetrznych, proba analizy psychiki zakochanych a, takze wplywu

namietnosci na postepowanie czlowieka.

43. Przedstaw portret czlowieka a, takze jego losu w poezji M. Sepa – Szarzynskiego. Umiesc poete na tle ery.

Zmarly przedwczesnie Mikolaj Sep Szarzynski, o ktorego zywocie do dzis wiadomo bardzo niewiele, wydaje sie uwazany zbytnio tworce

zapowiadajacego nowa kategoria w literaturze polskiej. Chronologicznie Szarzynskiego zaliczac nalezy wciaz do odrodzenia, jednak charakter jego

wierszy wykracza hen poza schludno renesansowe hobby. Jego wiersze sa przenikniete lekiem egzystencjalnym i poczuciem niepewnosci bytu

ludzkiego, jakie mozliwosci powoduje, ze tworczosc Szarzynskiego zalicza sie w celu poezji metafizycznej. Wszelkie trwogi i rozterk poety posiadaly

podloze swiatopogladowe, wynikaly ze zmiany religii, gdyz prawdopodobnie Mikolaj po mlodosci ukonczyl z luteranizmu na katolicyzm. Wywolalo to u

poety prawdziwy wstrzas swiatopogladowy. Dozywotni nie opuscily go niejasnosci, czy selekcja ktorego dokonal, byl sluszny i pod dostatkiem

uzasadniony. Wiersze Sepa Szarzynskiego przepelnia tez lek poprzednio Bogiem, przedstawionym jako Tworca wspanialy a, takze wszechmocny,

jednak, z drugiej strony, bezlitosnie karzacy niewiernych i nieposlusznych. Garsc skladow, ktora ocalala do dzis i jest wydana posmiertnie w tomiku

„Rytmy, abo wiersze polskie― jest idealnym obrazem takich niepewnosci a, takze lekow. Szczegolnie wyraznie mozna zobaczyc niepokoje poety w 3

sonetach – IV a, takze V.

Sonet IV: O wojnie lokalnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem a, takze cialem, wydaje sie wyrazem trwogi poety o wynik bezustannej walki, jaka

kazdy czlek musi toczyc z szatanem. Szatana wspieraja moce piekielne, ziemskie porzadna materialne a, takze pokusy doczesne, ktore odciagaja

czlowieka od momentu Boga. Sluzace do grzechu sklania takze ludzkie cialo powodowane ziemskimi zadzami i koniecznosci. W swojej walce z silami

ciemnosci czlek jest samotny, a stawka jest jednak zbawienie. Izolacja podmiotu lirycznego lagodzi zaledwie obecnosc Boga, na pomoc jakiego kazdy

czlek powinien rachowac, bowiem tylko i wylacznie z pomoca Boska mozna przemoc szatana, glob i odepchnac pokusy prywatnego ciala.

Sonet V, zatytulowany „O nietrwalej milosci rzeczy swiata tego, stanowi po znacznej mierze uzupelnienie a, takze rozwiniecie poprzedniego. Poeta

stwierdza, ze to co materialne jest zwodnicze, zgubne, zas przede wszystkim nietrwale i przemijajace. Nie przemija jedynie to co emocjonalne, a

najwznioslejsza wartoscia duchowa jest afekt do Boga. Bog wydaje sie wielki a, takze dokonaly, czlek maly a, takze pelen grzechu, doczesnosc zabiera

czlowieka od momentu Boga, utrudnia mu sciezke do istnienia wiecznego a, takze do zbawienia. Widac tu wyraznie nawiazanie zarowno do Biblii (

Ksiega Koheleta), jak i do pogladow filozoficznych Sw. Tomasza sposrod Akwinu.

44. Omow „Odprawe poslow greckich― jako wyraz obywatelskiej troski o losy ojczyzny.

Przygoda wojny trojanskiej byla powszechnie znana spoleczenstwom XVI stuleciu. Tresc dramatu stanowi tylko i wylacznie kostium historyczny, maske

(pretekst), pod ktora autor ukryl wazne terazniejsze problemy polityczne. Rozwazyl problem: kiedy panstwo jest intensywne, a gdy slabe. Tresc rozwazan

pisarza ma charakter uniwersalny (dotyczy kazdego ciebie w wszelkim czasie), jednakze najbardziej zajmuje Kochanowskiego Polska XVI stuleciu,

wowczas wciaz silna a, takze znaczaca w Europie, ale obecnie z pierwszymi przejawami niedyspozycji. Kochanowski pragnal wiec przestrzec rodakow

poprzednio tym, ze niewlasciwa polityka moze sprawic do upadku panstwa, podobnie jak Troje. Przy tekscie sa fragmenty swiadczace o tego rodzaju

intencjach pisarza.

1. Druga wypowiedz choru ("Wy, ktorzy pospolita rzecza wladacie") wydaje sie skierowana w celu rzadzacych panstwem i zawiera pouczenie, jak maja

sprawowac powierzona im wladze. Zagrozeniem wyrzec sie mysli o osobistych zaletach i troszczyc sie o dobro publiczne. Na zakonczenie poeta

przestrzega, ze wystepki kierujacych prowadza panstwo do zguby.

2. Przedstawienie narady trojanskiej wzorowany dzieki polskich sejmach (swiadczy o tym polski rodzaj glosowania przez rozstapienie oraz obecnosc

marszalkow stukajacych o ziemie laskami). Kochanowski dostrzega i wytyka prywate, przekupstwo (np. Iketaon), chaos, niedobor odpowiedzialnosci

zbytnio losy ciebie. Przewazaja poslowie podobni w celu Aleksandra, myslacego jedynie o wlasnych interesach, malo zas jest Antenorow troszczacych

sie o panstwo.

3. Wypowiedz Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytyke zjawisk oslabiajacych panstwo: przekupstwa, slabosci rzadu, braku szacunku dla prawa. W dalszej

czesci Kochanowski ustami Ulissesa bardzo nieprzychylnie ocenia ludzie mlodzi magnacko - szlachecka przyzwyczajona do wygod, sklonna w celu

pijanstwa a, takze obzarstwa, zas niezdolna w celu zadnego mordegi, a w szczegolnosci do obrony ojczyzny. Poeta niepokoi sie, czy tacy ludzie beda

zdolali w przyszlosci rzadzic panstwem.

czterech. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarl przestroge przed mozliwoscia upadku ciebie rzadzonego podobnie jak w Troi.

5. Przy kreacjach kluczowych bohaterow, Antenora i Aleksandra, poeta skupil dwie spotykane wsrod owczesnej szlachty postury wobec spraw

narodowych. 1-wszy z nich uosabia umilowanie ojczyzny, szlachetnosc, madrosc, dalekowzrocznosc polityczna, drugi zas jest synonimem prywaty,

nieliczenia sie sposrod dobrem ciebie, realizowania wlasnych celow wydatkiem narodu.

szesc. Konczaca nieszczescie wypowiedz Antenora nawolujaca w celu wojny, aczkolwiek sprzeczna sposrod jego wczesniejszymi probami zapobiezenia

jej, wydaje sie w gruncie rzeczy wyrazem patriotycznego rozmyslania o ojczyznie. Chodzi gdyz o to, by przez atak zadziwiac wroga, nadszarpnac go a,

takze nie zgodzic sie do wejscia w horyzont panstwa.

45. W literaturze odrodzenia znajdz przyklady skladow poruszajacych problematyke obywatelska.

Andrzej Frycz-Modrzewski zalicza sie do najwybitniejszych publicystow tego czasu porusza gdyz tematy w stopniu daleko idacym istotne, obecne i

zlozone. Swoje preferencje na panstwo przedstawil po piecioksiegu "O poprawie Rzeczypospolitej":

- "O obyczajach" - panstwo jako dobrowolna organizacja spoleczna zaistniala dla gwarancje czlonkom plynnego i szczesliwego zycia. Krol elekcyjny

(wybierany rowniez przez chlopow), urzedy nie dziedziczne, awans zwazywszy na umiejetnosci

-"O prawach" - wszyscy rowni wobec prawa, jawna niesprawiedliwoscia sa wyroki sadow patrymonialnych i upowaznienie o karze za mezobojstwo

(wczesniej wydal juz utwor "Laski lub o karze za mezobojstwo", w ktorym porusza ten problem; za zabicie szlachcica smierc, wiezienie, lub wysoka

grzywna [120 grzywien]#@@#@!!, za zabicie chlopa tylko i wylacznie mala grzywna [12 grzywien]).

-"O Kosciele" - modyfikacje i reformy wewnatrz kosciola, uniezaleznienie ciebie od papiestwa ktore reprezentuje obce krajowi interesy.

-"O szkole" - zada unowoczesnienia programow ksztalcenia i rozewrzenia szkol gwoli wszystkich

Piotr Skarga - jezuita, publicysta i zarliwy patriota "Kazania sejmowe"

1-wsza. "O madrosci potrzebnej w celu rady" - moralnosc narodu warunkiem szczescia i potegi panstwa, zas ci jakie mozliwosci sa dzieki jego czele

powinni oferowac przyklad,

dwoch. "O namietnosci ku ojczyznie" - oblicza 6 zachorowan Polski: niedobor milosci ojczyzny, brak zgody politycznej, nielad religijna, oslabienie wladzy

krolewskiej, niesprawiedliwe prawa, niekarnosc grzechow jawnych. W dalszym ciagu mowi, ze milosc w celu ojczyzny glownym obowiazkiem obywatela,

upadek ojczyzny rownowazny sposrod kleska obywateli ("Tonacy statek"),

3. "O niezgodzie domowej" - wsrod rodakow powinna byc zgoda. Na nieszczescie jej nie istnieje, Skarga boi sie, ze fakt ow moze byc wyczerpany przez

sasiadow (wizjonerstwo),

czterech. i piec. "O naruszeniu religii katolickiej" - reformacja poglebia niezgode narodowa. Kult katolicka jedynym ratunkiem, katalizatorem zjednoczenia,

szesc. "O monarchii i krolestwie" - panstwem powinien rzadzic krol wedle radami madrej rady. "zlota wolnosc szlachecka" gubi Polakow gdyz wydaje sie

wykorzystywana przez magnaterie w celu osiagniecia wlasnych celow, jakie mozliwosci prowadzi w celu anarchii,

szostej. "Prawa niesprawiedliwe" - bez praw sprawiedliwych nie ma wolnosci, wylicza niesluszne prawa (w tym upowaznienie o mezobojstwie ). wymaga

wolnosci osobistej dla chlopow, chociaz, jak Modrzewski akceptuje stany spoleczne,

8. "O niekarnosci grzechow jawnych" - przedstawia uczucia patriotyczne: afekt do ojczyzny, oburzenie dzieki jej negatywnych synow, lek o losy

Rzeczypospolitej a, takze nadzieje, ze dobry Pan ustrzeze Polske od zguby. "Grzechy jawne" wolajace o pomste w celu nieba sa to: brak sprawiedliwie

dzialajacego wymiaru sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa a, takze nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez porzadna pospolitego, wyzysk

sierot przez zlych opiekunow. Po tymze rachunku sumienia Skarga aplikujac styl biblijnych prorokow anonsuje upadek Polski, jesli do niej obywatele sie

nie poprawia.

Jan Ostrorog "Memorial o poprawie Rzeczypospolitej" -traktat mieszczacy projekt reformy ustroju urzedowego i spolecznego Polski, opieral sie

mezczyzna na rejonie niezaleznosci od momentu papiestwa a, takze cesarstwa:

- kosciol podporzadkowany panstwu, krol wyznacza arcypasterzow,

- zniesienie oplat na rzecz Kurii Rzymskiej: Annat a, takze swietopierza,

- zakaz apelacji od rodzimych sadow duchownych do Rzymu,

- potrzeba wzmocnienia potegi krolewskiej,

- ujednolicenie prawa (takie samo dla wszystkich stanow),

- wzmocnienie obronnosci kraju (chlopi, mieszczanie po pospolitym ruszeniu),

Akcenty stanowe: niedopuszczenie mlodziezy chlopskiej w celu studiow, postulat zniesienia cechow (mieszczanstwo).

46. Porownaj wzorzec szlachcica–ziemianina wlaczony w tworczosci M. Reja i J. Kochanowskiego.

"Zywot... " nie wydaje sie byc samodzielnym utworem. Stanowi czastka "Zwierciadla".

Przy "Zywocie... " Rej zawarl swoje przeliczania o zywocie szlachcica od momentu narodzin do smierci. Frapuje sie morzem edukacja a, takze

wychowaniem najmlodszych szlacheckich, morzem pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz swoim staroscia.

Opowiadajac o edukacji, lekcewazyl cena przedmiotow oswiatowych, takich jak gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Bardziej od nauczania Rej docenia dobre wyksztalcenie, umiejetnosci pozyteczne oraz rekodziela (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, jak i rowniez taniec

a, takze spiew). Wielbi sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage.

Za posrednictwem prawdziwe szlachectwo Rej pojmuje szlachetne, przykladne zycie, odrzuca zas sukcesja po przodkach tytulow szlacheckich bez

wlasnych zaslug. Zbytnio wielka wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca niejednokrotnie czlowieka dzieki manowce, bedaca zrodlem niecnych

czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu a, takze pracy dzieki wsi, totez dokladnie opisywal zajecia ziemianina w roznych porach roku kalendarzowego, przynosza

wiele pozytku, jak i rowniez dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac wokol budynku sady owocowe i ogrody warzywne, aby niczego przez caly rok nie

zabraklo rodzinie gospodarza. O wielkim zamilowaniu pisarza do robocie na wioski swiadcza liczne zdrobnienia nazw owocow a, takze warzyw oraz

innych plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, majoranik, orzeszki, sliweczki, syrczki itp.

Zima Rej radzi odpoczywac w blogim towarzystwie druhow i rodziny, zaleca rozrywki, polowania, rybactwo, co przynosi pozytek a, takze daje uciecha.

Dbajacy o fortune pisarz zaleca po wolnym, zimowym czasie zajac sie handlem zbozem, kupowac je taniej i zbywac drozej po innych obszarach.

Stosunek Reja do spraw publicznych oraz sluzby ojczyznie byl charakterystyczny. Choc cenil wartosc sluzby wojskowej pod zadnym pozorem mlodego

szlachcica, to upatrywal w tym przede wszystkim ksztaltowanie swoim charakteru, zas nie sluzbe ojczyznie. Tak samo myslal o urzedach ogolnych nie

ceniac ich przesadnie. Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, jednak tylko zatem, ze byc moze on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie wydaje sie byc pozbawiony slabosci, poniewaz niezaleznie od wiedzy uzytkowej przedstawiciel

tego wysokiego stanu spolecznego winien posiadac rowniez gruntowne wyksztalcenie. Nie budzi takze sympatii stosunek szlachcica do obowiazku

sluzenia ojczyznie.

Jan Kochanowski:

Piesn V.

Powstala ponizej wplywem napasci Tatarow dzieki Podole po 1575 r. podczas bezkrolewia, po naglym opuszczeniu tronu przez H. Walezego.

Kochanowski zawarl po niej swoje przemyslenia na temat tego zdarzenia oraz aluzje, jak z czasem wzmocnic obrone granic. Przy reakcji poety na najazd

Tatarow dzieki Podole zauwazamy wzburzenie, zal, wscieklosc dzieki napastnikow oraz mysl o powetowaniu zgub i zabezpieczeniu sie poprzednio

napascia Turkow, silniejszych o wiele od Tatarow. W celu gwarancje obronnosci granic Kochanowski ofiaruje opodatkowanie szlachty, co formuluje

slowami: "Skujmy talerze dzieki talary, skujmy, A zolnierzowi pieniadze gotujmy. "

Przy Piesni XXIV Kochanowski, nasladujac Horacego, prezentuje siebie jako postac dwojakiej natury: smiertelnej - prostego czlowieka a, takze

niesmiertelnej - poety. Psyche poety w jego mniemaniu jest jak ptak wzlatujacy ponad glob, siegajacy niebios i odrzucic znajacy granic. Piesn ponizsza

przekazuje intencjonalnosc wlasnej zalety Kochanowskiego jako poety. Jest ona takze wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza i najszlachetniejsza

forme dzialalnosci ludzkiej.

"Piesn swietojanska o Sobotce" wydaje sie cyklem 11 sielankowo-tanecznych piesni spiewanych przez tylez panien, gloszacych chwale zycia dzieki wsi.

Piesni te wkomponowane sa po obrzed obchodu tzw. Sobotki, przypadajacej dzieki noc letniego przesilenia Slonca, 23 czerwca, w wigilie sw. Jana.

Uroczystosci sobotkowe byly schrystianizowana forma dawnego obrzedu poganskiego zwiazanego sposrod kultem nawadniania i Kupaly - bozka ognia.

Kochanowski w piesni Panny VI podkresla wage zycia po jednosci sposrod natura. Formuluje pochwale czasy i zniw - owocu ciezkiej, calorocznym

wysilku. W piesni Panny XII zawarta wydaje sie pochwala istnienia na wioski w zespole rodzinnym. Profesja ziemianina dzieki roli przeciwstawiona jest

pozostalym, niemoralnym sposobom zycia, zas mianowicie dworakowaniu, kupiectwu a, takze wojaczce.

Jaki wizerunek Jana Kochanowskiego wylania sie sposrod jego fraszek i piesni?

Na tresc zawarta we fraszkach a, takze piesniach wplynelo znacznie randka Jana Kochanowskiego z dzielami Horacego, Owidiusza oraz Wergiliusza, a

takze doglebne poznanie filozofii starozytnej, przede wszystkim epikureizmu a, takze stoicyzmu, jakiej wskazaniami staral sie przewodzic w zyciu.

Obszerny wplyw dzieki tworczosc poety mialo rowniez spotkanie sposrod Ronsardem we Francji.

Czesto nazwisko Kochanowskiego kojarzone wydaje sie z postacia znakomitego naszego poety, ktory to jako 1 z pierwszych tworzyl literature narodowa.

Lecz nawet mezczyzna sam pisze w Piesni XXIV, ze jego dusza jest jak wolny kapucyn wzbijajacy sie w przestworza. Poza tym utwor ten wydaje sie nie

tylko wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza pochwaly forme aktywnosci czlowieka, jest takze uwidocznieniem swiadomosci wlasnej zalety

Kochanowskiego jako wspanialego poety, ktorego ksiazka jeszcze dlugo po swoim smierci sa czytane a, takze podziwiane przez wszystkie narody.

W utworach swoich staral sie poruszac wszystkie tematy z istnienia codziennego, jakie mozliwosci bylo szablonowe dla owczesnych humanistow, gdzie

niewatpliwie nalezal. Wielokrotnie Kochanowski zastanawial sie nad przemijalnoscia ludzkiego istnienia, czego przykladami moga byc: Piosenka XXIII

oraz fraszka "O zywocie ludzkim". Zawarte po tej pozostalej przemyslenia wskazuja wyraznie dzieki znajomosc a, takze stosowanie filozofii stoickiej,

aczkolwiek nie da sie ukryc zawartej po niej nuty pesymizmu.

Janowi Kochanowskiemu, jako humaniscie, odrzucic bylo takze obce rozpatrywanie wartosci cnot i moralnosci w zyciu mezczyzny. Jego rozwazania na

ow temat zostaly zawarte w szczegolnosci w Piesniach XII a, takze XIX. Cnota, wedlug poety, jest najwieksza wartoscia, jaka pielegnowana po sercu

mezczyzny moze byc gwoli niego jednoczesnie "nagroda a, takze placa" oraz swoista ozdoba zycia. Jawnie z cnota zwiazana wydaje sie tak zwana

dobra slawa, tzn. porzadna opinia obok wspolczesnych, zas po smierci pamiec obok potomnych.

Poeta, jak wiadomo, odrzucic stronil od momentu rozrywek, rozrywek i biesiad, ale bardzo ganil pijanstwo, ktore bylo dosc powszechne wsrod owczesnej

szlachty. Bez watpienia jako koneser i smakosz wina Jan Kochanowski pochwalal i namawial do umiarkowanej degustacji tego trunku (Piesn IX).

Przy utworach wybitnego humanisty odrzucic moglo rowniez zabraknac pochwaly ludzkiego rozumu i zaradnosci, czego argumentem jest wiersz

zartobliwy "Na most warszewski".

Odmiennym wizerunkiem Jana Kochanowskiego wylaniajacym sie sposrod jego skladow jest szlachcic - patriota, czego wyraz mamy po "Piesni o

spustoszeniu Podola". Powstala kobieta pod wplywem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. Poeta zawarl po niej swoje przemyslenia a, takze sugestie,

jak w przyszlosci podeprzec obrone granic, ale w stopniu daleko idacym emanuje sposrod tego utworu wzburzenie, zal oraz wscieklosc na poganskich

napastnikow. Szlachcic wciaz rozumuje o powetowaniu strat a, takze stworzeniu oryginalnej, silnej, zacieznej armii oplacanej z portfela wspolrodakow.

Odmiennym jeszcze utworem ukazujacym umilowanie ojczyzny poety wydaje sie Piesn XII. Wprawdzie Jan Kochanowski mniema, ze wszystkie zalety

stanowiace cnote sa cenne, jednak najbardziej docenia on sluzbe ojczyznie, czego potwierdzeniem sa slowa: "A jesli dla kogo otwarta kosztowna do

niebios, Tym, jakie mozliwosci sluza ojczyznie".

Jak wiadomo, po pozniejszym momencie swego istnienia Jan Kochanowski przeniosl sie do posesji rodowej po Czarnolesie, azeby tam konstruowac i

dozyc wieku starczego. Piesn Panny XII wlaczona w "Piesni swietojanskiej o Sobotce" obrazuje na rozmilowanie poety pod zadnym pozorem ziemianina.

Liryk opowiada o poboznej a, takze spokojnej codziennosci gospodarza. W celu porownania wspomina takze o ludziach tulajacych sie po swiecie po

poszukiwaniu bitew i pieniedzy.

Jan Kochanowski twierdzi, ze najlepiej wydaje sie zyc dzieki roli, bowiem ziemia wynagradza czlowiekowi swoim trud. Wraz ze zbirow uzyskanych z

ofiarnej pracy gospodarz moze wyzywic nie tylko rodzine i majatek, ale i sluzbe.

Kiedy nadejdzie odpowiedni chwileczke, rolnik kosi laki a, takze pola, zas nastepnie komplet znosi w celu stodoly. Wieczorowa pora, po skonczonej pracy

stale znajdzie czas na rozmowy i tance przy kominku. Kiedy indziej bierze wedke na ramie i zmierza lowic ryby albo w lesie zastawia sidla, dzieki czemu

w domu nigdy nie zabraknie jedzenia. Przy zagrodzie bez watpienia pomaga jemu kochajaca malzonka. Szlachcic wspomina takze o wychowaniu

mlodocianego pokolenia, kladac najwiekszy napor na skromnosc i wstyd. Poeta potrzebuje, aby swoim wnuki dotychczasowy dobrze wychowane i azeby

posiadaly ow zalety.

Czytajac utwory Jana Kochanowskiego bez watpliwosci kazdy dojdzie do moralu, ze byl on cos znacznie wiecej anizeli tylko wspanialym poeta i

humanista, ale takze glebokim patriota oraz wzorowym gospodarzem.

47. Wskaz, ktore to postawy filozoficzne znajduja odbicie w tworczosci Jana Kochanowskiego.

Piesni refleksyjne, w ktorych poeta chwali dzielo stworzenia boskiego (podobnie jak w psalmach), urode swiata, swojego domostwa – to renesansowa

pochwala zycia, namietnosci, a takze poezji. Cnota a, takze rozum to wartosci, ktorym holduje. Przywoluje hasla epikurejskie, aby chwytac dzien, a, takze

stoickie, aby przywolac zadowolenie, dobra slawe i mestwo oraz rownowage ducha. Milosc madrosci zawarta po „Piesniach― znalazla charakter

horacjanski. Podobnie jak Horacy, Kochanowski odwolal sie w celu zalozen 3 starozytnych pradow filozoficznych: stoicyzmu i epikureizmu. Idee gloszone

przez jego byly wyrazem zespolenia obydwu nurtow myslowych.

Stoicyzm „Piesni― wyraza sie w przekonaniu, iz celem zycia mezczyzny jest fart, rozumiane jako zycie harmonijne z zasadami cnoty, zapewnia

czyste sumienie i wewnetrzny spokoj. Rygorystyczny stoicyzm zmitygowany zostaje jednakze przez epikurejskie nawolywanie w celu korzystania z

przyjemnosci zyciowych. Wzgledem przemijalnosci swiata, krotkosci istnienia i marnosci dobr doczesnych, poeta sklania do uzywania chwili, cieszenia

sie sposrod zabawy – echa slynnego „carpe diem― polaczonego ze stoickim spokojem w „zloty srodek― mamy mozliwosc zaobserwowac po

Piesniach II, IX a, takze XX.

Renesans chcial widziec czlowieka wszechstronnie, lecz odrzucic jednowymiarowo, uwzglednial, wiec prawdziwe bogactwo egzystencji czlowieczej, jaka

byla odrzucic wolna od momentu sprzecznosci. Dlatego tez fraszki dotychczasowy tak roznorodne. Sprzyjala im recepcja antyku, ktory slowami

Horacego, Cycerona czy Zenona zalecal opanowanie do swiata i swoim urokow. Kochanowski nie byl jednak pisarzem typowo ogromnym. Blizszy byl mu

Horacy od Zenona, lecz na pewno blizszy byl Zenon od momentu Epikura. Wplyw kazdego z nich we fraszkach jest wyrazny. Wlasciwie filozofii antycznej

zmierzanie do szczescia wiazalo sie z umiejetnoscia wykorzystania wszelakiej chwili, jaka niesie zycie. Przede wszystkim nalezalo unikac smutkow, ktore

mogly zmacic fart.

We fraszkach Kochanowski tez niejednokrotnie tworzy bliskie jemu idealy filozofii stoickiej a, takze epikurejskiej. Przy autobiograficznej fraszce „Na

budynek w Czarnolesie― podmiot liryczny, zwracajac sie do Boga, prosi jego o to, co zdaje mu sie najwazniejsze pod zadnym pozorem. Poeta

potrzebuje boskiego blogoslawienstwa, a przemijajacym slawie a, takze bogactwu przeciwstawia ponadczasowe zalety stoikow: cnote, zdrowie,

nieskalane sumienie, humanistyczna zyczliwosc oraz spokojna starosc. Kochanowski – uczen stoikow – ma swiadomosc, ze doczesne dobra tego

swiata odrzucic zapewniaja rzeczywistego szczescia a, takze spokoju. Wewnetrzna harmonie uzyskac mozna zaledwie dzieki wiernosci sobie a, takze

przestrzeganiu nieprzemijalnych norm a, takze przekonan. Specjalne znaczenie przypisuje poeta zdrowiu, poswiecajac jemu jedna sposrod fraszek –

„Na zdrowie―. Pochwale istnienia w aprobacie z przyroda odnalezc mamy mozliwosc we fraszce „Na lipe―.

Refleksyjno – filozoficzne utwory wyrazaja poglad na glob renesansowego poety – humanisty, ktory dostrzega dwoistosc swiata: jego przemijalnosc i

wytrzymalosc wobec naprawde krotkiego istnienia czlowieka.

Fraszki sa bardzo roznorodne, bowiem wyrosly sposrod bogatych doswiadczen i przemyslen poety, dostrzegajacego wieloaspektowosc rzeczy i

umiejacego ze ogromnym spokojem sledzic otaczajaca jego rzeczywistosc. Jan z Czarnolasu widzi, wiec szczescie mezczyzny w harmonijnym zyciu, po

korzystaniu sposrod rozumu, ale i w przyjemnosci „poki czas po temu―, bo niesmiertelna jest tylko i wylacznie slawa poety. O kruchosci zycia a,

takze wizji Boga, jako ogromnego Architekta, znajdujemy niejedno termin we fraszkach. Mysl Kochanowskiego jest gdyz dziekczynieniem wobec Boga,

jednak tez wizja czlowieka stosownego, umiejacego uzywac swoj czas.

Zasady filozofii stoickiej ukazywaly czlowiekowi sciezke do szczescia, uczyly jak uwolnic sie od momentu trosk a, takze cierpienia oraz obawy poprzednio

smiercia. Naszym dramatyczniejsze wydaje sie wiec zwatpienie poety po ustalone przez myslicieli zalety – polemika ze stoicyzmem rozpoczyna

„Tren IX―, w ktorym poeta sposrod ironia wytycza sie na temat madrosci, jaka powinna umozliwic czlowiekowi radzenie sobie sposrod problemami,

oferowac sile duchowa i stale szczescie oraz czynic odpornym na postrach przed smiercia. Kochanowski, ktory to wielokrotnie po swych piesniach slawil

madrosc, teraz udreczony po stracie corki, odrzucic potrafi wyszukac w zonie ukojenia. Treny wiec dokonuja zalamanie dzieki tej harmonijnej i calkowitej

ufnosci filozofii renesansowego stworcy po smierci Orszulki. Recesja, a nawet zwatpienie w Boga ustepuja jednakze pocieszeniu a, takze ponownemu

zaufaniu w madrosci dawnych filozofow.

48. Wskaz zwiazki „Odprawy poslow greckich― z antykiem.

W utworze tym Kochanowski odwoluje sie do kulturze klasycznej, starozytnej greckiej katastrofy. Poeta odrzucic trzyma sie jednak niewolniczo

antycznego wzorca, ale tworczo go stosuje. Juz sam idea utworu zaczerpniety zostal sposrod mitu trojanskiego, ktoremu Homer poswiecil swoja

„Iliade―. Kochanowski z relacji wojny trojanskiej wybral chwileczke przybycia greckich poslow po porwana przez Parysa Helene. Misja poslancow

skonczyla sie kleska a, takze stala sie faktycznie poczatkiem zbrojnego konfliktu. Zdarzenie to zezwolilo Kochanowskiemu zrelacjonowac rozne postury

polityczne obywateli i bylo pretekstem w celu rozwazan natury ogolnej.

Przy konstrukcji katastrofy poeta przestrzega klasycznej wybudowania akcji, aczkolwiek w pewnym stopniu ja modyfikuje. Tak samo jak w katastrofy

greckiej, nastepuje podzial dzieki:

epejsodia

pojawia sie chor komentujacy akcje

pominieta wydaje sie jednak priorytetowa i koncowa piesn choru (parodos a, takze exodos)

ilosc osob dzieki scenie odrzucic przekracza kilku

obowiazuje zasada trzech jednosci (miejsca, czasu i akcji)

Odwolanie sie do modelu tragedii bedacej jednym z najpopularniejszych osiagniec literackich starozytnosci zwieksza powage poruszanych przez poetow

problemow. Ukazane konflikty prowadzic maja w celu wywolania katharsis, oczyszczajacego wzruszenia, osiagnietego przez wzbudzenie litosci i trwogi.

Tragizm dramatu poglebia argument, iz Aleksander – Parys, ktory przynosi zgube miastu, nie jest postacia jednoznacznie ujemna. Przeciez Helene

dostal po nagrode zbytnio wyrok po sporze bogin, wine wiec ponosi lacha, ktora jego nagrodzila.

Istnieja jednak takze odstepstwa regul klasycznych:

brak jasno konkretnego, charakterystycznego gwoli tragedii greckiej konfliktu strasznego

nie tu takze nadrzednego bohatera naznaczonego pietnem tragizmu

w praktyce trudno wydaje sie tu zdefiniowac glownego herosa, bowiem funkcjonuje tu mezny zbiorowy – Troja

czyn i selekcja, przed ktorym stoi Parys nie jest schludno tragiczny – trudno gdyz stawiac osobisty interes dzieki rowni ze sprawa kraju

odstepstwem od momentu reguly wydaje sie rowniez odrzucic umieszczenie imienia ktoregos sposrod bohaterow po tytule katastrofy.

49. Scharakteryzuj osobowosc mezczyzny doby renesansu na przykladzie tworczosci J. Kochanowskiego.

Dorosle zycie Kochanowskiego zamyka sie w 3 osobnych rozdzialach: dworskim a, takze czarnoleskim. Aczkolwiek Kochanowski — dworzanin albo

ziemianin - pozostawal przede wszys¬tkim poeta.

1. Sezon dworski.

Wlasnoscia szczegolna skladow z tego okresu wydaje sie epikureizm. Przy wielu fraszkach autor przed¬stawia sceny sposrod zycia orszaku: O

doktorze Hiszpanie — huczna rozrywke, w Sluzace do Hanny a, takze Do Magdaleny — dworna milosc. Tez piesni sposrod tego czasu opisuja

sercowe klopoty (Piesn XXI, Ksiegi II — „srogie lancuchy na swym sercu czuje―), uczty a, takze biesiady („niechaj na stol dobrego przewinienie

przynaszaja, / A przy tym po zlote gesle albo po lutnia graja― w Piesni o Fortunie). Bohater takich utworow to czlowiek globalny, ponad komplet

przedkladajacy uciechy zycia dworskiego, kierujacy sie epikurejska maksyma „carpe diem― (uzywaj zycia). Jest to czlek zainteresowany tez

sprawami publicznymi (Na sokolskie mogily. Piosenka o spustoszeniu Podola), wystepuje wtedy jako krytyk zaniedban narodowych. Kochanowski jednak

w najgoretszej zabawie pamieta o swym powolaniu: „wy tedy, co kto lubi, moi towarzysze, / Pijcie, grajcie, kochajcie — Jan fraszki niech pisze! ―

Utworem kluczowym gwoli zrozumienia autobiograficznych watkow poezji Kochanowskiego wydaje sie fraszka Sluzace do gor a, takze lasow, napisana w

chwili, gdy poeta zdecydowal sie na zerwanie z promocja dworska. To syntetyczne przekonanie na swoje zycie, sentymentalne i jednoczesnie ironiczne

(„przypasany do miecza rycerz―) rozliczenie sie sposrod przeszloscia. Byla ona naprawde zmienna, ze podmiot liryczny porownuje sie do Proteusza

(starogrecki idol, ktory posiadal dar przemieniania sie po rozne postacie, zwierzeta a, takze przedmioty). Dzis zas pyta z pewnym niepokojem: „dalej

co bedzie? ―

dwoch. Czarnolas.

Dominuje tutaj calkowicie inny stan ducha, inne sa tez tematy. W duzej ilosci utworach autor opisuje urok natury (Na lipe), zwieksza wartosc budynku

rodzinnego (Na dom po Czarnolesie), definiuje pytania filozoficzne (Do snu). Silniej pojawiaja sie tu hasla stoickie („prozno ma byc wyposazonym na

pieczy / Smiertelny wieczne rzeczy― w Piesni o Fortunie). Zycie dzieki lonie natury, posrod rodziny pozwala na glebsza refleksje morzem ludzkim losem

(Na zdrowie).

Fraszki to rodzaj „pamietnika poetyckiego―, piesni sa wiecej dydaktyczne, bowiem wlasne zycie bylo gwoli Kochanowskiego najbardziej waznym

zrodlem natchnienia poetyckiego. Utwory te wiec mozna potraktowac jako 1 ze zrodel do biografii autora. Poeta wiedzial, ze w swoim zyciu najistotniejsza

byla swoim poezja: „Prosze, niech ze mna zbytnio raz me rymy odrzucic gina, / Ale gdy ja umre, ony niechaj slyna! ―(Ku Muzom) a, takze nawet

polski pierwszy poeta nie przewidywal, ze zapisze sie po pamieci tylu Polakow.

50. Wykaz, ze poezja Kochanowskiego podejmowala w podobny sposob sprawy placowki, jak i narodu.

Jan Kochanowski, najwybitniejszy humanista renesansowy, koneser autorow starozytnych, „poeta doctus― w swoim dorobku literackim zgromadzil

wiele utworow, nalezacych do roznych typow i klas literackich, poczawszy od fraszek i piesni, a zakonczywszy na dramacie i przekladzie Psalterza

Dawidow.

Poezja Jana z Czarnolasu podejmuje wiele problemow a, takze zagadnien sposrod zycia mezczyzny, porusza kwestii jednostki, jak i rowniez calego

spoleczenstwa.

Idealem Kochanowskiego bylo zmierzanie do szczescia. Poeta wierzyl, ze wydaje sie ono osiagalne poprzez zapoczatkowanie w zycie prostego

programu wartosci. Czlowiek i swoim dobro stanowily wartosc najlepsza.

Analizujac tworczosc poetycka tego pisarza po, odniesieniu w celu w/w tematu, na wstepie powinno sie stwierdzic, ze tematyka swoim utworow odnosi

sie do jednoczesnie zwyczajnego czlowieka, jak i ogolu osob. Wnioski, ktore wyciaga czytelnik nie sa odczytywane jako wskazowka gwoli jednostki, lecz

dla wszystkich, bowiem uzywac sie byc moze do nich kazdy, albowiem ich problematyka ma charakter uniwersalny.

We fraszce „O doktorze Hiszpanie― poeta po zaledwie kilku wersach po lapidarny rodzaj przedstawia proces wydarzen – trwa uczta, w trakcie

jakiej doktor postanawia odejsc w celu swojej komnaty, lecz biesiadnicy nie maja zamiar sie sposrod nim rozstac. Wywazaja drzwi drewnianych komnaty

doktora i naklaniaja go w celu kontynuacji libacji... Na obserwacje zasluguja wyrazenia wypowiedziane przez glownego herosa: „Trudny (... ) nalezacy

do mnie rzad sposrod tymi pany: szedlem spac trzezwo, zas wstane pijany. ― Wiersz zartobliwy ta posiada na zamiarze osmieszenie a, takze krytyke

pijanstwa. Jego wyniki i niekontrolowane zachowanie odrzucic przystoi porzadnemu obywatelowi. Osoby takie pozbawione sa autorytetu, zaufania, zas

przede wszystkim uszkadzaja swoje drogocenne zdrowie.

Pozostalym utworem bedzie „Piesn o dobrej slawie―, ktora powiada o powinnosciach kazdego obywatela wobec ojczyzny. Kazdy czlek powinien

wspominac o tym, ze cialo ludzkie ulega po smierci rozpadowi, w wiec kazdy winien usilnie zabiegac, aby zostawic po sobie dobre przypomnienie. Nie

jest stosownym czlowiekiem ow, kto rozumuje tylko o piesni, jedzeniu i roznych dobrach doczesnych, gdyz odrzucic na darmo Pan odroznil mezczyzny od

zwierzakow, dajac jemu rozum a, takze mowe. Wiec kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamysl – sluzba ojczyznie, w celu zapewnienia

sobie dobrej slawy: „Sluzymy poczciwej slawie, zas jako kto moze, niech ku pozytku dobra wspolnego pomoze. ― Sposoby sluzenia ojczyznie moga

byc rozne, w porownaniu do wlasnych sposobnosci, predyspozycji a, takze wrodzonych talentow. Czlowiek obdarzony darem mowy powinien uczyc

swych odbiorcow wlasciwych regul wspolzycia spolecznego, a wiec przestrzegania porzadku, praw, umilowania prawdziwej wolnosci. Ale juz ludzie

majacy odpowiednia potege i odwage powinni sposrod bronia po reku walczyc z wrogiem ojczyzny, nawet gdy przyjdzie po walce przekazac zycie.

„Piesn o rzetelnej slawie― porusza problem patriotycznych postaw po spoleczenstwie, porusza wiec problem jednostki (bohaterem i wybitna

jednostka moze stac sie kazdy, kto wslawi sie w walce) i narodu (narod winien stanac w celu walki jako jedna, zwarta calosc, gotowa poswiecic komplet

dla spraw kraju).

Kochanowski wyrazajac troske o losy ojczyzny, apeluje do sumienia Polakow po utworze pt. „Piesn o spustoszeniu Podola―. Na poczatku prezentuje

tragiczne rezonansy najazdu Tatarow na Polske. Ziemia podlaska zostala spustoszona i zniszczona, wiele bezbronnych kobiet a, takze dzieci dostalo sie

w celu niewoli. Nieslawa Polakow opiera sie na tym, ze pozwolili sie zwyciezyc narodowi barbarzynskiemu, ktory to nie ma naprawde rozwinietej

cywilizacji; nie wie budowac domkow, tylko gniezdzi sie po namiotach.

Piosenka konczy sie przypomnieniem wspanialego przyslowia o Polaku swiatlym po szkodzie, a takze ostrzezeniem, ze jesli Polacy odrzucic pomysla juz

wczesniej o grozacym im ryzyku, wowczas cytowane przyslowie byc moze ulec metamorfozie: „Nowa przypowiesc Polak sobie kupi, ze i poprzednio

szkoda, a, takze po szkodzie glupi... ―

Piesn podejmuje wiec problem dobrej refleksji o narodzie polskim, ktory to przeciez nie wydaje sie byc glupi. Aby to udowodnic potrzeba czynow, a

wyraznie – wysilku w bitwe. W utworze pojawia sie takze nawiazanie do bohaterskiej przeszlosci Polski, to oczywiscie odroznia polski narod od

momentu plemion barbarzynskich. Utrzymanie w polsce postaw patriotycznych to zlecenie i problem calej spolecznosci polskiej.

Kochanowski we fraszkach krytykuje takich, ktorzy stoja na strazy porzadku koscielnego.

-„Na posla papieskiego― – nie odklada nuncjusza, ktory to sam odrzucic postepuje wg zasad, ktore glosi

-„O kapelanie― – krytykuje nadwornego kapelana krolowej, ktory po nocnej uczcie zakrapianej napojem alkoholowym nie zdazyl na jutrznie

-„O kaznodziei― – drwina z moralnosci ksiedza, ktory to glosi kazania moralne, jednak sam ich nie przestrzega w zyciu. Sprawia to gwoli

pieniedzy: „kazaniu sie odrzucic dziwuj, bo mam piecset za nie―.

Ogolna mowa tych fraszek ma dzieki celu ukazanie postaw przedstawicieli kosciola w polsce. Jak wiadomo kosciol stal dzieki strazy porzadku juz od

momentu poczatku bycia naszego ciebie, ale albo takie dzialanie duchownych moze stac sie przykladem dla ludzi? Czlonkowie kosciola powinni do glebi

sie zastanowic morzem dalszymi swoimi wlasnymi losami, azeby problem odrzucic rozwinal sie i odrzucic rozpowszechnil.

PODSUMOWANIE:

W poezji Jana Kochanowskiego problem placowki jest takze problemem narodu, poniewaz konstruuja go zwyczajny ludzie. Jesli zawiedzie 1 element po

calym mechanizmie, wowczas zepsuciu ulega caloksztalt, a cos znacznie wiecej anizeli tylko czesc organizmu – kraju – mozemy tu nawiazac do

„Odprawy poslow greckich―, w ktorej ludzie mlodzi nazwana jest „wrzodem Rzeczypospolitej― i byc moze pewna z okolicznosci upadku

niepodleglosci Polski po XVI po.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat ludzki, oparty dzieki wzorach starozytnych.

Utwor ow zostal napisany dla uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna po 1576 r. Tresc jest zaczerpnieta sposrod

mitologii a, takze przedstawia 1 z epizodow wojny trojanskiej. W utworze tym swobodnie odnalezc urywki, w ktorych poeta krytykuje wladcow oraz podle

spoleczenstwo. Rzecz „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej pelny fragment przelozyl. Strukture takze zaczerpnal sposrod antyku:

chor stoi przez caly czas dzieki scenie, otoz brak parodos i exodos

epejsodion A, takze (Antenora a, takze Aleksandra) wydaje sie zbudowany dzieki zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje w celu nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada kilku jednosci:

-czasu – odrzucic przekracza jednego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz dzieje sie przed palacem krolewskim, zas o wydarzeniach rozgrywajacych sie w roznych miejscach powiada posel

-akcji – zredukowana do jednego watku – sporu o Helene

Opowiadajac o humanistycznych wartosciach powinno sie odwolac sie do wyrazen rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem czlowiekiem a, takze nic,

jakie mozliwosci ludzkie nie wydaje sie byc mi obce―. W odniesieniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu uklad postaw istot, ich zachowan; od

patriotow poczawszy, zas na zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – staly, powazny, umiarkowany, oddany sprawom panstwa, zabiega o koszty utrzymania pokoju, swoje losy laczy z

losami panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, niewzruszony na kwestii narodu, odrzucic cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Wzorem renesansowego humanisty w utworze jest wiec Antenor, ktory to wykazuje troske o kwestii ojczyzny, przestrzega przed zgubnym zachowaniem

Aleksandra, bo patrzy w tym kleske Troi. Wydaje sie wiec osoba wyksztalconym, inteligentnym, ktory zastanawia sie morzem konsekwencjami

wszelkiego czynu, odrzucic reprezentuje interesow jednostki, jednak calego narodu.

Tresc dramatu ma charakter uniwersalny.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy nieszczescie humanistyczny, wzmacniany na okazach antycznych.

Dzielo ten pozostal napisany gwoli uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego sposrod Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tresc zostala

zaczerpnieta z mitologii i prezentuje jeden sposrod epizodow rywalizacji trojanskiej. Przy utworze tymze latwo wyszukac fragmenty, w ktorych poeta

krytykuje wladcow oraz zle ludzie. Temat „Odprawy... ― poeta zaczerpnal sposrod „Iliady―, jakiej obszerny fragment przelozyl. Kondycje takze

zaczerpnal z antyku:

chor stoi przez caly czas na scenie, a wiec niedobor parodos a, takze exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) jest konstruowany na zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji starozytnych

kroluje zasada trzech jednosci:

-czasu – nie przekracza jednego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz przebieg zdarzen sie poprzednio palacem krolewskim, a o wydarzeniach rozgrywajacych sie po innych miejscach mowi posel

-akcji – ograniczona w celu jednego watku – sporu o Helene

Mowiac o humanistycznych wartosciach nalezy odwolac sie w celu slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem osoba i nic, co ludzkie nie jest mi

obce―. Przy odniesieniu w celu dramatu Kochanowskiego ukazano tu szereg ustaw postaci, ich zachowan; od momentu patriotow poczawszy, a dzieki

zdrajcach zakonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – spokojny, zauwazalny, rozsadny, oddany sprawom ciebie, zabiega o utrzymanie noclegu, swoje losy laczy

sposrod losami ciebie

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny dzieki sprawy narodu, nie cofa sie poprzednio klamstwem a, takze intryga, roztargniony.

Przykladem renesansowego humanisty po utworze wydaje sie wiec Antenor, ktory wykazuje troske o sprawy ojczyzny, przestrzega poprzednio zgubnym

zachowaniem Aleksandra, bo widzi w niniejszym kleske Troi. Jest wiec czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory to zastanawia sie nad

konsekwencjami kazdego czynu, nie reprezentuje interesow placowki, ale calkowitego narodu.

Tresc dramatu posiada charakter przewazajacy.

53. Przedstaw rozne ujecia tematyki wsiowej w literaturze renesansu (np.: J. Kochanowski, Sz. Szymonowic, M. Rej).

Wies zaprzata wazne polozenie wsrod renesansowych tematow. Wydaje sie, ze oczywiscie w tej epoce konstruuje sie wziety w Polsce legenda sielskiej,

sielankowej wsi, szczesliwego dworku, legenda podjety w przyszlosci przez Mickiewicza w „Panu Tadeuszu―, przez Orzeszkowa po „Nad

Niemnem― itd. Nie jest to jednakze jednolite oblicze wsi. Jej obraz ksztaltuja:

• Mikolaj Rej - „Zywot mezczyzny poczciwego― a, takze „Krotka rozprawa... ―

• Jan Kochanowski - „Piesni― (Piesn swietojanska o Sobotce)

• Szymon Szymonowie - „Zency―.

Od razu oblicze wioski renesansowej to wies sielska-szczesliwa, cudowna, rajska kraina. Bliskosc z przyroda przynosi czlowiekowi ukojenie, afekt i

wdziecznosc do Boga, godnie przezyte zycie a, takze spokojna starosc. Symbolizuja ta idealna wizje slowa sposrod „Piesni o Sobotce―: „wsi

spokojna, wioski wesola, jakiz glos twej chwale zdola―. Pamietac powinno sie, ze to takze obraz harmonii, ladu, czasu dzieki prace, jaka wszystkim

daje radosc a, takze rozrywke, jaka tez przynosi zadowolenie. Ten obraz prezentuje „Zywot mezczyzny poczciwego― Reja, „Piesn swietojanska o

Sobotce―, „Na budynek w Czarnolesie― Kochanowskiego, wreszcie duza czastka sielanek Szymonowica.

Lecz wydaje sie jeszcze pozostala wizja wioski: mniej sielankowa, bardziej realistyczna. Na tym obrazie ludzie zamieszkujacy wies sa skloceni, mysla

egoistycznie, sa chciwi. Mezczyzna wyzyskuje chlopa, nie dopelnia obowiazkow obywatelskich na sejmie, wiedzie hulaszczy tryb istnienia. Ksiadz

odrzucic spelnia powinnosci kaplanskich, sciaga datki od momentu wiernych. Facio musi wykonywac prace na panskim polu, profesja nie jest radosna

piesnia - jest trudem, wysilkiem, ciezka praca, pilnuje chlopow Starosta, ktory chetnie uzywa bicza... Taka osada wylania sie z kolei sposrod „Krotkiej

rozprawy miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem zas Plebanem― Metrow. Reja a, takze z „Zencow― Sz. Szymonowica.

54. Wymien propozycje „naprawy― Rzeczypospolitej sklecone przez Natomiast. F. Modrzewskiego.

W slynnym traktacie pt. „O poprawie Rzeczypospolitej― Andrzej Frycz Modrzewski tworzy wizje prawidlowego we wlasnym mniemaniu,

sprawiedliwego, prawego panstwa. Poglady autora dotycza konkretnie Rzeczypospolitej, a odrzucic sa rozwazaniami abstrakcyjnymi. Ktore tematy

podejmuje autor-widac zdecydowanie po tytulach pieciu ksiag:

„I O obyczajach―

„II O prawach―

„III O wojnie―

„IV O Kosciele―

„V O szkole―

Jak widac - nie pomija Modrzewski jakiejkolwiek z fundamentalnych dziedzin ciebie, ktorego uniwersalna konstrukcje konstruuja: „Sad, Wojsko,

Kosciol, Oswiata i... Obyczaj―.

Najistotniejsza a, takze najswiatlejsza frakcja dziela zdaje sie dzis ksiega II „O prawach―- zas w zonie mysl, ze „bez praw nie moze okazac sie

prawdziwej wolnosci―. Takze znaczacy jest postulat o rownouprawnieniu wobec prawa sadowego wszystkich warstw spolecznych - to wlasnie slynna,

nowatorska dzieki cala Europe, demokratyczna idea, wazna prawdopodobnie jak wykrycie Kopernika. Fragment podrecznikowy przytacza przyklad - w

odczuciu wspolczesnego mezczyzny niewiarygodny po swej niesprawiedliwosci za to samo, wspolne wina szlachcic odrzucic otrzymuje kary, a plebejusz

traci zycie. Za jakie mozliwosci? Obaj pobili szlachcica naprawde, ze czlek ten umarl.

„W jakiejs Rzeczypospolitej, jedni za to samo placa glowka, za jakie mozliwosci innych traktuje sie w stopniu daleko idacym poblazliwie―. „Prawo

dac winien rowniez kontrole wszystkim, bo przeciez Rzeczpospolita sama tylko i wylacznie szlachta udawac sie nie moze, bo a ktoz bedzie dawal

zywnosc a, takze nam a, takze bydlu, jesli zadnego oracza nie bedzie? ―.

Chociaz nie domagal sie rownosci wobec prawa publicznego – tzn. dopuszczania do urzedow przedstawicieli wszystkich warstw spolecznych, to bronil

chlopow poprzednio wyzyskiem a, takze samowola panow, chcial dac mozliwosc im wolnosc osobista.

Sposrod ksiegi „O wojnie― powinno sie zapamietac, ze A. Frycz Modrzewski wydaje sie, podobnie jak swoim duchowy patron Erazm sposrod

Rotterdamu, wyznawca irenizmu - czyli sporym przeciwnikiem wasni i wojen (zaborczych a, takze zaczepnych), zas zwolennikiem zgody i noclegu,

chociaz uzasadnial potrzebe rywalizacji obronnej, albowiem tylko takowa ma moralne wytlumaczenie. Odslania i eksponuje zlo wojenne w swoim dziele:

„zbrodnie, ohydy, hanby, nieszczescia nieskonczone, ktore wojna zakonczone wlecze... ―.

W ksiedze „O szkole― widac jak ogromna - wieksza niz Rej - przyklada Modrzewski wage w celu edukacji mlodocianego obywatela a, takze do wagi

zawodu nauczyciela. Pisze: „szkolny stan wydaje sie najcudniejszy a, takze rzeczom ludzkim najpozytniejszy― – i wola o potrzebe finansowania

szkol, ktore istotniejsze jest po dalszym rozrachunku niz wydatki na odmienne rozmaitosci. Postulat ten wydaje sie bardzo swobodnie zapamietac,

albowiem dzis wydaje sie on tez aktualny.

Przy ksiedze „O obyczajach― zajmuje sie Modrzewski obowiazkami, cnotami, jakimi winien odznaczac sie legalny obywatel, wyklada powinnosci

senatora, posla, sedziego, starosty a, takze hetmana.

Przy ksiedze „O Kosciele― domagal sie zastrzezenia roli kosciola w panstwie, uporzadkowania stosunkow miedzy wladza duchowna a, takze

swiecka po panstwie.

55. Przedstaw renesansowe wzorce osobowe prezentowane po literaturze.

W wieku renesansu literatura parenetyczna propagowala wzorce osobowe takie jak:

-poczciwy ziemianin

-idealny dworzanin

-idealny patriota

-renesansowy tworca.

Fason „poczciwego ziemianina― przedstawi Mikolaj Rej, poucza jakie zycie powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz swej majetnosci. Wytyczne

te powstale sa po „Zywocie mezczyzny poczciwego―, wzorowy ziemianin wyrasta spokojnie dopatrujac swojego dobytku, rozkoszujac sie darami

natury w wszelakiej porze roku kalendarzowego. dbajac o harmonie. Nie jest zbyt uczony, lecz staly, szczesliwy, niestraszne mu oraz starosc, oraz

smierc. Znamionuje go oszczednosc, zapobiegliwosc, umiar, cnotliwe zycie wedlug rozumu i po bliskosci sposrod natura.

Rozny wzor to „idealny dworzanin―. Wizerunek ow propaguje Lukasz Gornicki po utworze pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to czlek

rycerski, szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, rozsadny o wytworne maniery a, takze piekno mowy, a takze znajacy sztuke a, takze muzyke.

Idealem patrioty wydaje sie obywatel spelniajacy swoje powinnosci wobec ciebie, kochajacy ojczyzne, stawiajacy do niej dobro powyzej prywate, odrzucic

zaluje do niej swoich towarow, a takze a, takze zycia - taki wzorzec ukazany wydaje sie w dziele A. Frycza-Modrzewskiego, w kazaniach P. Skargi, w

patriotycznych piesniach J. Kochanowskiego. Wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―.

Pozostaje wciaz wzorzec renesansowego tworcy. Taka jednostka odrzucic ogranicza sie tylko w celu tworzenia, to czlowiek wszechstronny, oprocz

umiejetnosci niezbednych posiada obszerna wiedze, wyksztalceni, znajomosc jezykow. Ideal tego typu wlasna biografia realizuja stworcy tacy jak Jan

Kochanowski, Klemens Janicki, Andrzej Frycz-Modrzewski, Mikolaj Sep-Szarzynski i inni.

56. Wyklaruj w jaki sposob autorzy polscy ery odrodzenia a, takze oswiecenia troszczyli sie o losy Rzeczypospolitej.

W okresie odrodzenia pojawia sie w Polsce literatura i publicystyka obywatelska, patriotyczna krytykujaca postury negatywne a, takze lansujaca dobre.

Przykladem tak znakomitej tworczosci moga byc nastepujace utwory: „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami. Panem, Wojtem zas Plebanem―

Metrow. Reja, „O poprawie Rzeczpospolitej― A. Frycza - Modrzewskiego, „Kazania sejmowe― P. Skargi, „Piesn o spustoszeniu Podola― i

„Odprawa poslow greckich― J. Kochanowskiego. Utwory ow sa wyrazem troski stworcow tego czasu o losy ojczyzny. Przy „Krotkiej rozprawie....

― Rej zastosowal forme dialogu. Dialog ten wydaje sie prowadzony pomiedzy przedstawicielami kilku reprezentatywnych gwoli polskiego

spoleczenstwa stanow a, takze pietnuje czynu kazdej ze stron. I tak Pleban porusza problemy sadownictwa, sejmu, finansow wojennych myt i starostw.

Pan powiada o dworskich zbytkach a, takze pospolitym ruszeniu, a Wojt o swiadczeniach wojennych, rozrzutnosci, hazardzie a, takze nieuczciwosci

szlachty i kleru. Dzielo Natomiast. Frycza - Modrzewskiego „O poprawie Rzeczpospolitej― sklada sie z piec ksiag: O obyczajach. O prawach, O

wojnie, O Kosciele, O szkole. Modrzewski wystepowal przeciw rozdawaniu urzedow panstwowych jednostkom wysoko urodzonym, ale odrzucic

posiadajacym stosownego przygotowania. Od czasu sprawujacych wladze wymagal rozporzadzania sie jedynie dobrem narodu i biznesem panstwa,

potepial prywate. Przy ksiedze O prawach domagal sie zrownania wszystkich wobec prawa. Wojowal z korupcja sadow, podkreslal koniecznosc

respektowania prawa w celu obrony. Byl przeciwnikiem wojen zaczepnych, uznawal tylko obronne. W ksiedze O Kosciele domagal sie uregulowania

stosunkow panstwa a, takze Kosciola, uniezaleznienia wladzy panstwowej od papieza i swoim legatow. Krytykowal negatywne Zjawiska w zyciu Kosciola,

rozpad zalety moralnych, bogacenia sie wydatkiem innych. Zadal ksztalcenia mlodziezy w szkolach publicznych a, takze nakladow dzieki ten zamysl.

„Kazania sejmowe― P. Skargi sa traktatem politycznym, przepelnionym troska o ojczyzne. Skarga oskarzal szlachte o warcholstwo i egoizm

stanowy, postulowal wzmocnienie potegi krolewskiej, sprzymierzonej z wladza Kosciola. Przy kazaniach Skarga ukazuje slabosci toczace

Rzeczpospolita. Choroby ow to:

brak milosci w celu ojczyzny,

niezgoda wewnetrzna,

roznowierstwo,

oslabienie potegi krola,

niesprawiedliwe prawa oraz ich nieprzestrzeganie,

upadek moralnosci i obyczajow.

„Piesn o spustoszeniu Podola― J. Kochanowskiego jest rozliczeniem polskiego rycerstwa po klesce poniesionej dzieki Podolu po 1575 r. Poeta

obrazuje jednoczesnie sciezke do przezwyciezenia katastrofy. Wydaje sie nia niewinnosc przejawiajaca sie oddaniem ojczyznie, rozwaga po boju a,

takze wsparciem finansowym wojska. Widocznie swoja postawe obywatelska udokumentowal Kochanowski po dramacie „Odprawa poslow

greckich―. Utwor ow niesie po sobie tresci uniwersalne, prezentuje sytuacje ciebie w stanie krachu i szarpanego wewnetrznymi konfliktami. Mamy

portret dobrego a, takze zlego obywatela. Dobry wydaje sie Antenor, wydaje sie on umiarkowany, nieprzekupny, troszczy sie o interesy narodu, odrzucic

unosi sie ambicja wowczas gdy chodzi o dobro kraju. Aleksander to samowolny, dbajacy o prywatne interesy, posuwajacy sie w celu szantazu a, takze

przekupstwa mlodzieniec. Wsrod niebezpieczenstw grozacych panstwu wymienia poeta nieprzestrzeganie praw i sprawiedliwosci. A wiec utwor ten

prezentuje niebezpieczenstwa grozace panstwu ze strony negatywnych wladcow, obywateli i negatywnych praw.

57. Wymien utwory renesansowe wyrazajace troske o losy ojczyzny i omow jeden sposrod nich.

Dzielo poetow a, takze pisarzy renesansowych obfituje po rozne ujecia spolecznej a, takze dotyczacej ciebie tematyki. Postawy patriotyczne wykazuja

niemal wszelcy humanisci, wszystkie swiatle umysly tej ery.

Mikolaj Rej nie tylko po „Zywocie mezczyzny poczciwego― wspomina o obowiazkach obywatela. Troske o panstwo, o swoim spoleczny uklad,

odnajdujemy glownie w „Krotkiej rozprawie pomiedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem―. Tu oczywiscie Rej wyklada nieprawidlowosci,

ktore to zauwaza po panujacych stosunkach spolecznych. Dzielo jest krytyka: Pleban odrzucic wypelnia kaplanskich obowiazkow, lecz mysli o zysku

(„na oltarzu jajca licza―), Mezczyzna z kolei - mysli o urzedach, zabawach i osobistym majatku, zle sprawuje sie w sejmie („Pewnie Pospolitej

Rzeczy zadny nie ma w owa strone na pieczy― - powiada Pleban). Wiec Wojt powiada rozgoryczony: „Ksiadz pana wini, pan ksiedza A mnie

prostym ze wszystkich stron nedza. ―

Andrzej Frycz Modrzewski a, takze jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― kolejny glos co do ojczyzny. Slynne dzielo ujmuje i charakteryzuje

owa „poprawe kraju― po pieciu domenach: „O obyczajach―, „O prawach―, „O wojnie―, „O Kosciele―, „O szkole―.

Szczegolna role przypisuje Modrzewski dzialaniu w polsce prawa - sprawiedliwego a, takze rowno traktujacego wszystkich obywateli.

Podobna, lecz bardziej wciaz przesycona emocja wymowe maja „Kazania sejmowe― ksiedza Piotra Skargi. Przyrownuje on ojczyzne do tonacego

okretu, oznacza go matka i grzmi do do niej synow - czyli spoleczenstwa – o opamietanie. Odslaniajac szesc zachorowan spolecznych - obojetnosc

wobec ojczyzny, zachlannosc, niezgody a, takze klotnie, herezje, oslabienie potegi krola, niesprawiedliwosc prawa a, takze grzechy przeciwko Bogu -

glosi wizje upadku, nieszczescia politycznego, ktore grozi Polsce. Wowczas, po XVI stuleciu, przedwczesne proroctwo nabralo dyspozycji w dobie

rozbiorow Polski. Reformy wg Skargi powinny dotyczyc:

obrony religii katolickiej, walki z tolerancja religijna a, takze heretykami

walki o wzmocnienie wladzy krolewskiej

walki o wzmocnienie a, takze poniesienie autorytetu senatu

ograniczenia roli sejmu

walki o pozbawienie szlachty wladzy politycznej

walki o sprawiedliwe prawa

dazenia w celu poprawy polozenia chlopow w polsce

Skarga mniema, ze: afekt do ojczyzny, zgoda do niej obywateli, kult katolicka, wplywowy rzad, sprawiedliwe prawa, moralnosc obywateli to postulaty,

ktore stanowic maja fundament ciebie.

Prawdziwa kopalnia postulatow patriotycznych jest tworczosc Jana Kochanowskiego. Tytuly, ktore trzeba tu wymienic to: piesni patriotyczne „Piesn

V― (O spustoszeniu Podola) a, takze „Piesn XII―. Krytyke slabosci spolecznych znajdujemy tez po licznych fraszkach, a najwazniejsza pozycja

wydaje sie tragedia pt. „Odprawa poslow greckich―.

58. Przedstaw J. Kochanowskiego jako artyste a, takze czlowieka renesansu. Odwolaj sie do wybranych utworow (piesni, fraszek).

Jan Kochanowski co wiecej wspolczesnym spoleczenstwom moze zaimponowac rozlegloscia wlasnych zainteresowan a, takze swoim wyksztalceniem.

Jest bez watpliwosci najwybitniejszym tworca epoki renesansu i tymze wlasnie roznil sie od momentu Mikolaja Reja, ze ogromnie dbal o ksztalt swojego

wlasnego stylu, o forme trzymanych gatunkow a, takze o zrecznosc jezyka, jak i rowniez o calosciowa wiedze. Kochanowski studiowal po Akademii

Krakowskiej, Krolewcu, Padwie, ktore to uczelnia zadecydowaly o erudycji poety. Nie dotychczasowy mu rowniez obce jezyki klasyczne: lacina, greka,

hebrajski, studiowal takze epoke starozytna – do niej literature, filozofie, z pewnoscia popularne mu dotychczasowy dziela Erazma z Rotterdamu i

wspolczesnych tworcow rodzimych. Nawiazania w celu antyku po dorobku Kochanowskiego widac choc w wyborze uprawianych klas, poeta pisze piesni,

fraszki, dramat wedlug regul imponujacych, elegie. Nawiazanie to mozna zobaczyc rowniez po propagowaniu filozofii starozytnych, po odwolaniu sie do

tworczosci Horacego, po podejmowaniu motywow z mitologii i literatury greckiej – takich jak np. wojna trojanska czy horacjanski motyw poety jako

indywidualnosci i wybranca postawionego powyzej tlumem.

Tenze wybitny czlek zapisal sie w relacji literatury polskiej nie tylko jako poeta a, takze dramaturg, lecz takze jako tlumacz psalmow Starego Testamentu

– Psalterza Dawidow. O jego renesansowym obliczu sygnalizuja takze filozoficzne poglady stworcy, ktory uznaje swiat zbytnio wielka harmonie,

znajduje rozlegle wartosci natury i wioski, wielbi mezczyzny, glosi epikureizm i stoicyzm.

Autor:

dramatu „Odprawa poslow greckich―

trenow

piesni „Ksiegi pierwsze― – 25 skladow

„Ksiegi wtore― – 25 utworow

„Piesn swietojanska o Sobotce― – piesn 12 panien

fraszek

filozoficznych – „O zywocie ludzkim―

wyznaniowych – „Na dom po Czarnolesie―

obyczajowych – „O kaznodziei―

pijackich – „O doktorze Hiszpanie―

milosnych – „Do Hanny―

poezji patriotycznej.

Tlumacz:

psalmow Starego Testamentu – „Psalterza Dawidow―.

59. Wyjasnij zrozumienia: odrodzenie, humanizm, reformacja

ODRODZENIE (RENESANS) - z fran. Renaissance. jako nazwy ery uzyto tego terminu dopiero w 18 wieku we Francji - poczatkowo gwoli okreslenia

zapozyczen i modeli wloskich po sztuce francuskiej. Jako termin historycznoliteracki sluzyl poczatkowo gwoli okreslenia okresow panowania Franciszka I,

gdy nastapilo "odrodzenie literatury dotad lekcewazonej". W powyzszym znaczenie ustalenie to zostalo przyjete przez nauke niemiecka i

upowszechnione dzieki fundamentalnemu dzielu J. Burckhardta - "Kultura odrodzenia we Wloszech" (1860). Wedlug niego odrodzenie mialo okazac sie

poczatkiem ery nowozytnej - przeciwstawionej epoce "Wiekow srednich". Koncepcja ponizsza wywarla wiele sporow a, takze polemik.

Kategorii "Odrodzenie" z calkowita intencjonalnoscia uzyl dopiero Gorgio Vasari - wloski malarz, historiograf sztuki. "Rinascita" nie oznacza tu jednakze

odrodzenia antyku lecz czas swietnosci sztuki wloskiej, jaka wprawdzie ocknela sie dzieki mistrzom starozytnym, ale dalej sama doszla do szczytow

przewyzszajacych wzorce.

Renesansem nazywamy epoke po dziejach zwiazanych z kultura trwajaca we Wloszech od momentu XIV w celu poczatkow XVI wieku, zas w krajach

Europy polnocnej od finiszu XV do oporu XVI stuleciu. Jest mezczyzna rezultatem zawilego procesu historycznego, na ktory to zlozyly sie takie faktory

jak: recesja papiestwa, rozluznienie wiezi scalajacych cesarsko-papieska Europe, szybki rozwoj miast, powstawanie (po momencie rozbicia feudalnego)

zjednoczonych panstw, na przyklad Belgia, Francja, Polska, Szwajcaria.

Przy kulturze renesansu ogromna role odegralo odrodzenie i przyswojenie kultury antycznej. W epoce tej dochodzily do glosu rozne zagadnienia

umyslowe a, takze religie, najbardziej istotne z nich to reformacja i humanizm.

Cechy renesansu:

•zainteresowanie osoba, nawrot a, takze kontynuacja kulturze antycznych

•przeksztalcenie sredniowiecznego stylu zycia, dzieki plan glowny wysunelo sie zainteresowanie doczesnymi celami

•sztuka stala sie laicka, jej celem bylo zapewnianie przyjemnosci, pozytku, miala uczyc i bawic

•dwujezycznosc sztuki

•nasilenie sklonnosci humanistycznych

•rozwoj mysli racjonalistycznych

•laicyzacja nauk i odmian zycia

•antropocentryczne zainteresowanie globem pozaziemskim

•stworzenie nowego idealu czlowieka - zerwanie sposrod asceza a, takze teocentrycznym pogladem na glob; czlowiek przybywa w srodek badan a,

takze zainteresowan; miernikiem poznania stal sie rozum

HUMANIZM

Prad swiatopogladowy rozwijajacy tradycje antycznej wiedzy o czlowieku jako o jednostce (psychika a, takze wrazliwosc). Dazyl do rozwoju osobowosci

uznajac wartosc swoim rozumu. Humanisci glosili potrzebe poznania a, takze ksztaltowania poszczegolnej, silnej placowki ludzkiej. Przy mysl humanizmu

czlowiek wydaje sie wielce wartosciowy, liczy sie swoim talent, liczy sie kazde odrebne istnienie. Poznawano przyrode, urok, patriotyzm. Byl to

antropocentryzm. Usytuowanie mezczyzny w srodek swiata. Haslem humanistow bylo zdanie Terencjusza: „Czlowiekiem jestem i nic co ludzkie nie

jest mi obce―

REFORMACJA

Oderwala ok. 1/3 Swiata od kosciola katolickiego. Przyczynila sie kobieta do rozwoju tolerancji duchowej, rozkwitu kultur, jezykow a, takze literatur

narodowych. Sprzyjala ksztaltowaniu sie stosunkow wczesnokapitalistycznych a, takze republikanskich koncepcji pochodzenia potegi. Za formalny jej

poczatek uznaje sie ogloszenie 95-u tez Marcina Lutra. Zostaly wydane nowe zagadnienia religijne. Reformacja byla powodem wybuchu dlugoletnich

wojen wyznaniowych np. wojne chlopska rozpetano w 1525 roku przez nietolerancje religijna. W roku kalendarzowego 1529 - protest mniejszosci

luteranskiej po Spirze dzieki sejmie. Rozbily one wspolnote wyznaniowa Swiata.

A) LUTERANIZM

(Niemcy, Skandynawia, Francja, Republika czeska, Wegry, Polska)

Tworca byl Marcin Luteranin. Istotne wydaje sie podejscie wyznawcow do Biblii. Glosili gdyz, ze mozemy ja oddawac indywidualnie, ze nalezy wyjasniac

je dzieki jezyki narodowe, ze Zwiazek wyznaniowy nie jest jedynym autorytetem rozumiejacym Biblie. Zwiazek wyznaniowy na ziemi nie moze dawac

udzielenia rozgrzeszenia oznacza to uwolnienia osob od mek czysccowych albo piekielnych.

B) KALWINIZM

(Francja, Szwajcaria, Niderlandy)

Tworca byl Jan Kalwinista. Kalwinisci glosili teorie predestynacji czyli wierzyli w wykorzystanie, w to, ze jakikolwiek czlowiek posiada swoj los zapisany po

gwiazdach. Oddane jest jemu niebo albo pieklo, zas zycie to realizacja ustalonego scenariusza. Propagowali ideal robocie i gromadzenie dobr. Swoje to

zaszczyt, a bezwlad to przekroczenie.

C) ANGLIKANIZM

Nurt wyprodukowano w Wielkiej brytanii. Ruch ow powstal sposrod natury politycznej i osobistej. Henryk VIII chcial poslubic Anne Boleyn, a kosciol

katolicki zabranial mu (odmowa rozwodu). Wiec krol Wielkiej brytanii sam mianowal siebie zwierzchnikiem kosciola anglikanskiego i poslubil ukochana,

ktora i tak skazal na sciecie.

D) ARIANIE

Zwani rowniez jako bracia polscy. Nurt ten rozwinal sie na terytorium polski i byl nurtem radykalnym bo glosil oprocz zalozen religijnych tez hasla

spoleczne. Arianie potepiali poddanstwo chlopow, glosili potrzebe wyrzeczenia sie majatku. Przy polowie SIEDEMNASTEGO wieku wygnano ich

szescdziesieciu. Udowodnij, ze tworcy literatury polskiego odrodzenia nie byli obojetni dzieki sprawy ciebie i narodu.

Piotr Skarga dzieki dzialalnosci filantropijnej pozostal nadwornym kaznodzieja krola Zygmunta III Wazy. Najwazniejszym swoim dzielem sa wydane po

1597 r. "Kazania sejmowe". Nie przylegaja one w celu literatury duchowej, lecz sa doskonale ulozonym traktatem politycznym o przebudowie panstwa

naszego. Jako katolik i patriota autor wojowal o przywrocenie jednosci duchowej w Polsce, wzmocnienie wladzy krolewskiej oraz usuniecie krzywd

spolecznych i praw niesprawiedliwych. Osiem "Kazan sejmowych" to 8 rozdzialow rozprawy politycznej o najwazniejszych niedomaganiach

Rzeczypospolitej, o sposobach ich przezwyciezania.

Strofowanie I - "O madrosci potrzebnej w celu rady" ustala rodzaj wstepu, wprowadzenia po problematyke. Pisarz charakteryzuje slabosci, ktore rujnuja

panstwo. Przewodnia mysla kazania jest twierdzenie, ze moralnosc narodu wydaje sie warunkiem szczescia i potegi panstwa. Dlatego najbardziej

normalni powinni okazac sie ci, ktorzy stoja na czele narodu.

Strofowanie II - "O namietnosci ku ojczyznie". Wylicza tu szesc zachorowan Polski. To: brak namietnosci ojczyzny, niedobor zgody politycznej, anarchia

religijna, oslabienie potegi krolewskiej, niesluszne prawa a, takze bezkarnosc grzechow jawnych. Inny ciag kazania poswieca autor pierwszej chorobie,

tzn. "niezyczliwosci ludzkiej w odniesieniu do Rzeczypospolitej", jaka plynie sposrod "chciwosci domowego lakomstwa". Przy sposob oczywisty i

wzruszajacy mowi Skarga o wlasnej wlasnej namietnosci do ojczyzny, ktora jest kultu obowiazkiem kazdego z nas. Domaga sie bezinteresownosci

milosci w celu ojczyzny, namietnosci dla zonie samej. Najscie skierowany wydaje sie w witryne magnatow dbajacych jedynie o swoje bogactwa. Widmo

tonacego okretu.

Strofowanie III - "O niezgodzie domowej". Pisarz stwierdza, ze rodacy, najmlodszych jednej a, takze tej samej ojczyzny powinni sie zgadzac, bowiem

laczy ich jedna kult, nakazujaca afekt blizniego, ow sam wladca, takie same prawa i swobody obywatelskie. Deficyt tej zgody szczegolnie dzieki sejmach

ozywia u Skargi lek o przyszlosc ojczyzny. "Widzi" rozbiory Polski zauwazone przez Matejke, Mickiewicza. Strofowanie IV a, takze V - "O naruszeniu

religii katolickiej". Dotyczy reformacji, ktora - zdaniem kaznodziei - wydaje sie prawdziwa kleska dla Polski, poniewaz poglebia niezgode narodowa. Autor

nakazuje powrot w celu religii katolickiej jako zaledwie prawdziwej, oferujacej do zgody i w celu potegi ciebie.

Kazanie VI - "O monarchii a, takze krolestwie". Skarga uwaza, ze najlepsza forma rzadu wydaje sie jednowladztwo, jakiego nie mozna jednakze

utozsamiac sposrod absolutnym samowladztwem. Panstwem winien rzadzic krol, przy pomocy madrej rady, zlozonej z przedstawicieli narodu. Poddani

winni sa swemu krolowi szacunek a, takze posluszenstwo. Ale juz "zlota wolnosc szlachecka" przewodzi do anarchii, co wydaje sie jednoznaczne

sposrod upadkiem ciebie.

Kazanie VII - "Prawa niesprawiedliwe". Tak samo jak Modrzewski stwierdza, ze bez praw sprawiedliwych nie ma prawdziwej wolnosci. Liczy prawa

niesluszne, m. in. o mezobojstwie krzywdzace chlopa, dla jakiego zada wolnosci osobistej, choc podobnie jak Modrzewski akceptuje stany spoleczne.

Strofowanie VIII - "O niekarnosci grzechow jawnych". Autor przedstawil w nim wszystkie, najgoretsze uczucia patriotyczne - milosc w celu ojczyzny,

oburzenie na do niej zlych synow, niepokoj o losy Rzeczypospolitej i wiare, ze dobry Bog ochroni Polske od momentu zguby. Tytulowe grzechy jawne to:

niedobor sprawiedliwego a, takze sprawnie dzialajacego aparatu sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa, nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki,

kradziez porzadna pospolitego, wyzysk sierot przez zlych opiekunow. Po tego typu wyliczeniu grzechow przewiduje rychly upadek Polski.

Mikolaj Rej "Krotka rozprawa... " - porusza wiele kwestii politycznych, spolecznych a, takze obyczajowych owczesnej Polski, zas jej tresc zwiazana

wydaje sie z poczatkowym, pelnym wciaz nadziei, punktem walki szlachty o egzekucje praw, towarow koronnych. Posrednicy trzech kluczowych stanow:

Mezczyzna (szlachta), Wojt (chlopstwo), Pleban (duchowienstwo) prowadza bogaty po realia zyciowe dialog, ktory to ujawnia zasadnicze problemy

ciekawe owczesne ludzie: kwestie przekupnego sadownictwa, naduzyc przy eksploatacji zup solnych, czy niedobor stalego programu obronnego kraju.

Wiele takze uwag dedykowanych jest problematyce odpowiedzialnosci zbytnio ksztalt moralno - obyczajowy zycia publicznego Rzeczypospolitej.

Mezczyzna i Wojt negatywnie oceniaja wiele zjawisk natury religijno - koscielnej: drwia sposrod praktyki sprzedawania odpustow, wyrazaja

zaniepokojenie szeroka i nastawiona na teatralny efekt liturgia obrzedow katolickich, ujawniaja materialna interesownosc ksiezy w spelnianiu praktyk

wyznaniowych (koleda). Podniesiony zostaje takze problem rozrzutnosci zycia szlacheckiego: nieumiarkowanie po jedzeniu a, takze piciu, niszczacemu

zasiewy obyczajowi mysliwskiemu albo nalogom hazardowym. "Krotka rozprawa" to jeden sposrod pierwszych rodzimych utworow poswiecony

spolecznej.

Jan Kochanowski "Piesn o spustoszeniu Podola" - autor zwraca sie w celu rodakow sposrod prosba, azeby pomysleli ostatecznie o grozacym im ryzyku;

Polacy powinni natychmiast opodatkowac sie na rzecz zacieznego wojska, a w wypadku potrzeby na wlasna reke stanac w celu obrony granic.

Jan Kochanowski "Piesn o dobrej slawie" - powiada o powinnosciach obywatela wobec wlasnej ojczyzny; nie jest rzeczywistym czlowiekiem ow, kto

myslitylko o jedzeniu i piciu; kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamysl - sluzba ojczyznie, w celu zapewnienia sobie dobrej slawy;

sposoby sluzenia ojczyznie moga byc rozne, w porownaniu do wlasnych sposobnosci, predyspozycji, wrodzonych talentow; dobrze jest umrzec mlodo,

jednak w rodzaj bohaterski zyskujac sobie slawe, niz trwac dlugo a, takze umrzec po zapomnieniu.

163. Wyjasnij wyobrazenie symbolizmu w oparciu o niektore przyklady.

164. Wyjasnij zrozumienia: symbolizm, naturalizm wskaz ich przejawy po wybranych utworach.

1. dwoch. 1NATURALIZM

Jego tworca byl Emil Zola. Utwory swoim nawiazywaly w celu komedii czlowieka Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawarl mezczyzna w

przedmowie do utworu pt. „Teresa Raquin―:

1-wsza. biologizm

a) utozsamianie spoleczenstwa z organizmem zywej istoty

b) pojmowanie czlowieka jako czastki natury, czlowiek zdeterminowany jest przez prawa natury

c) pojmowanie zycia jako wiecznej walki o byt

2. postawa uczonego a, takze badacza, ktory to wiernie odzwierciedla zycie odebrane zmyslami, wiernosc szczegolow

trzy. maksymalny neutralnosc, bez wlasnych ocen odautorskich, autor rejestruje i wskazuje

4. niedobor tematow tabu, zakazanych, komplet powinno znalezc odzwierciedlenie po sztuce

Naturalizm ubezwlasnowolnia mezczyzny poprzez prawa natury. „Germinal― (narodziny swiadomosci spolecznej).

A, takze Sonet

Chaty, piaszczyste wzniesienia, sad, stodoly, obory, klasyczne ploty, cienkie bydlo. Zniszczenie, starosc, szarosc, smutek, ubostwo. Z tymze smetnym

krajobrazem kontrastuje ubior i zywotnosc ludzi. Koloru i tezyzna fizyczna mieszkancow. Wydaje sie on calkowity podziwu gwoli prostoty a, takze

kontaktu sposrod natura. Osada, wspomnienia, jako miejsce fundamentalne i niepospolite. Poeta polaczony jest emocjonalnie. Smutne wspomnienia

ludzi w owa strone zyjacych. Znajduja sie oni skazani na ubostwo. Wtloczeni w celu szarego istnienia. Podmiot liryczny zastanawia sie nad przyszloscia,

manifestuje przywiazanie do wioski, tamtego istnienia, codziennych zagrozen. Czuje sie czlonkiem wiejskiego spoleczenstwa. Wyznanie postawy a, takze

ideologii pisarza. Pozostale sonety to wierszowe nowelki. Moga miec charakter epicki. Ten sonet jako unikatowy jest refleksyjno-opisowy.

XV Sonet

Zycie dziewczyny, ktora po stracie malzonka sprzedaje glebe. Utrzymuje sie z robocie rak, zas kiedy wydaje sie stara to umiera.

XIX Sonet

Facet, ktory byl zdrowy, wplywowy, wzor robocie na wioski. Nagle zachorowal. Baby jego leczyly, jednak to odrzucic pomagalo. Odrzucic stac jego na

doktora.

„W chalupie―

Charakter opisowy, przedstawia nedze, ubostwo wsiowe, zniszczenie domostwa, biede po chalupie. Pogoda (szaruga, deszcz), nastroj przygnebienia i

smutku. Wnetrze ubogiej chalupy to obraz realistyczny i plastyczny. Brzydota, brud, starosc, dokladnosc opisu. Mieszkancami chalupy wydaje sie starsza

dziewczyna (zniszczona, wyczerpana, zmartwiona) a, takze mlodsza dziewczyna (marzy). Wprowadzaja kolory w celu szarosci istnienia. Mlodosc,

swiezosc i spontanicznosc. Warunki istnienia jednak skaza ja jednakze na nedzny zywot a, takze ubostwo.

Wlasnosci naturalizmu:

1-wsza. szczegoly, wiernosc drobiazgu

dwoch. tematem wydaje sie brzydota, nedza, szokowanie nabywcy

3. biologizm - niedobor wlasnej decyzji na dalszy los, przygniatajaca wizja, wojna o byt, przetrwanie

czterech. obiektywizm a, takze bezstronnosc

1-wsza. 2. 2SYMBOLIZM

Byl wykorzystywany glownie po plastyce. Gloszono, ze dzielo artystyczne posiada ukazywac zmartwienia duchowe mezczyzny. Te dziedziny ludzkich

zagrozen nierozwiazywalnych trasa intelektualna. Nawiazanie do intuizmu. Tematem byla abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Lek artystyczny to symbol

(przedmiot, sytuacja, portret, ktory procz naturalnym znaczeniem kryl metaforyczny sens). Elementy w malarstwie np. Obraz Malczewskiego pt:

―Smierc―. Byl on oczarowany smiercia. Smierc - personifikacja, animizacja, wieloznacznosc, alegoria.

"Krzak dzikiej rozy" jest to maly 4 szczatkowy zbiorek sposrod roku 1898. Sonety ow mozna zaliczac wyraz hobby Kasprowicza Tatrami. Cel poety byl

odrebny, glebszy. Wiecej niz jeden pojecia: krzak dzikiej rozy i limba pelnia role symboli. 1-wszy z nich leka sie burzy - "skromnie w celu zimnej tuli sie

sciany". Losy rozy odnosza sie wiec do losow czlowieka. Zachowuje sie wiec jak czlek (samotny, odczuwa sie zagrozony przez ryzyka, zadumane

posiada skronie), wydaje sie wiec symbolem losu ludzkiego, nieszczesc a, takze przykrosci (lekkie nastroje dekadenckie), krzak ow probuje sie jednak

odpierac przed zaglada. Symbolem o podobnym charakterze jest limba pozbawiona korzeni, zwalona przez burze. Jest ona symbolem uplywu czasu.

Przy I sonecie jest prochniejaca, w II "limbe tocza plesni" po III swieci juz prochnem, w IV nastapil obecnie calkowity rozklad. Podobnie wydaje sie z

osoba, ktory dzieki starosc wydaje sie chorowity, skromniej przydatny w celu zycia niz ludzie mlodzi. (zycie nie jest latwe). W utworze tym pozostal

przedstawiony proces zniszczenia, starzenia, ktory poglebia sie z czasem.

W utworze "Dies irae" widac liczne odwolania w celu sredniowiecznej hymnistyki i romantycznej postawy prometejskiego buntu, niezgody na zlo swiata,

"wadzenie sie sposrod Bogiem" o dobro ludzkosci. Hymn ow wzorowany wydaje sie na koscielnym hymnie spiewanym w dzien zaduszny. Hymn

nawiazuje do "Apokalipsy sw. Jana". Tematem wydaje sie sad ostateczny i koniec swiata. Szereg sielankowych wizji symbolicznych, ktore maja

zrelacjonowac glebie nedzy ludzkiej, bez nadziei milszego jutra.

"Kowal" - sonet. Wiersz ow ma charakter symboliczny. Serduszko z drogocennych kruszcow formuluje charakter a, takze sile wewnetrzna czlowieka.

Osobiscie kowal to czlowiek walczacy z przeciwnosciami losu a, takze zycia. Staff ujal w niniejszym utworze rozumuje o potedze ducha. Na tle

dekadenckich pogladow innych poetow wiersz Staffa jest cudny. Poeta odrzuca postawe mezczyzny ktorego charakter skazony wydaje sie niemoca. Staff

przeciwstawial sie panujacej modzie na dekadentyzm.

„Krzak dzikej rozy po Ciemnych Smreczynach―

Kasprowicz zrezygnowal z opisu wsi a, takze przeszedl w celu opisu gorskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie sie efektow

dzwiekowych, kolorystycznych, niepohamowanych. Gra swiatel. Ukazano krajobraz w swietle slonca. Przemiana barw a, takze odcieni. 4 opisy jednego

krajobrazu odmieniajacego sie ponizej wplywem czasu dnia.

1-wsza. Dzwiek: jeki, wzdychania, krzyk burzy, swist swistaka, echo

2. Posmak: ziola

trzy. Wzrok: barwa, ksztalt

czterech. Nastroj: zachwyt, zaduma morzem wspanialoscia natury, spokoj, majestatycznosc.

Elementy limby prochniejacej a, takze krzaku dzikiej rozy

•Limba: zwalona przez burze, byla mocnym drzewem, a teraz jest prochniejaca, martwa

•Roza: chowa sie pomiedzy skalami, przeczekala burze, nadal wyrasta i wydaje sie piekna, szczedzi sie, wydaje sie delikatna, szuka wsparcia aby

przezyc.

•Roznice

LimbaRoza

poteznawatla, subtela

pruchniejacapiekna

szpetnawspaniala

wyniosla, dumnaslaba, szuka wsparcia

umierajacazywa

Kontrasty, wykorzystanie autonomii (rozne elementy natury by zasugerowac ich symbolike).

Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy a, takze pewni w trakcie burzy zostana powaleni.

Rozeta to znak witalnosci, istnienia, piekna. Delikatni i gietcy moga latwiej przetrwac burze.

Roza boi sie ulewy drzy poprzednio jej krzepa, ale dazy do przetrwania. Widzi duze drzewo, ktore nie podolalo. Wszystko przemija, ale roza kurczowo

podtrzymuje sie istnienia. Wiersz o niepokojach, obawach wspolczesnego mezczyzny w obliczu przemijania, zniszczenia, smierci. Koniecznosc trwogi

przed smiercia. Obawy.

Elementy symboliczne:

1-wsza. precyzyjnosc

dwoch. animizajcja

trzy. wieloznacznosc symboli

4. sprawa ogolna

61. Udowodnij obecnosc motywow mitologicznych w poezji J. Kochanowskiego.

Renesansowi stworcy byli olsnieni starozytna kultura jako caloscia. Antyk okreslil renesans, stal sie nadrzednym zrodlem tej epoki. Najswiatlejsze umysly

ery studiowaly historyjke starozytnych, ich dorobek literacki, filozoficzny oraz jezyki.

Jan Kochanowski uchodzi za najwybitniejszego tworce ery odrodzenia, albowiem dbal mezczyzna o zrecznosc jezyka, uklad swojego stylu i forme

uprawianych klas, a przede wszystkim posiadl calosciowa wiedze. Jego obfita tworczosc nierozerwalnie laczy sie sposrod antykiem:

- przede wszystkim Jan Kochanowski znal jezyki klasyczne: lacine, greke, hebrajski,

- studiowal literature i filozofie antyczna,

- piesni, fraszki, treny, elegie i dramaty sa zapisane wedlug regul klasycznych,

- duzy wplyw na Jana Kochanowskiego wywarl Horacy - pierwszy stworca piesni:

1-wsza. niektore piesni Jana Kochanowskiego sa przekladami utworow rzymskiego poety

dwoch. motyw poety jako indywidualisty i przekonanie o swoim wyjatkowosci, jako jednostki obdarzonej poetyckim talentem,

ktory to naznacza wybranca stawiajac jego ponad tlumem i dajac jednoczesnie niemal boska skala tworzenia, zdobyl

Jan Kochanowski za Horacym. Talent zapewnial poecie wieczna pamiec potomnych - slawe niesmiertelna.

Horacjanski motyw exegi – monumentum (pomnik sobie stawiam), oznacza to przekonanie, ze tworczosc przetrwa wieki a, takze

zapewni poecie niesmiertelnosc, formuluje Jan Kochanowski w Piesni XXIV.

trzy. za starozytnym poeta Jan Kochanowski propaguje filozofie starozytna:

a) epikurejska - stosowac zycia, rozpoznac jego rozkosze dazyc do szczescia i "chwytac dzien" (carpe diem), bo wszystko

przemija,

b) stoicka - zatrzymac umiar a, takze spokoj, mestwo i cnote, dobra slawe, najwieksze fart tkwi po zachowaniu harmonii

ducha,

Liczne przyklady mamy mozliwosc odnalezc we fraszkach a, takze piesniach:

- Piesn IX - radosc zycia, powinno sie sie bawic, ale powinno sie zachowac umiar i rozwage, nikt nie wie co nas czeka jutro

(napomina o krotkosci zywota): Kto naprawde madry, ze zgadnie jakie mozliwosci nan jutro przypadnie

- Piesn V (Ten pan zdaniem mym, kto przestal na swoim) - nie jest istotne to sa zalety materialne, lecz moralne: bycie czlowiekiem uczciwym,

harmonia demona, poczucie sprawiedliwosci. Zycie przemija, wiec w jakim celu gromadzic bogactwa, trzeba sie cieszyc sposrod tego

jakie mozliwosci sie posiada.

- Piosenka XX - w zyciu wydaje sie czas rozrywki i powagi.

- "Na swe ksiegi" - mozemy sie pod zadnym pozorem bawic, jednak mozna a, takze zachowac powage.

- "O zywocie ludzkim" – przemijanie, czas komplet zmienia, zaduma wobec poteg, ktore kieruja ludzkim zyciem.

- "Na dom po Czarnolesie" – ograniczenie potrzeb materialnych, zabieganie o tezyzna fizyczna.

- liczne nawiazania w celu mitologii:

1-wsza. we fraszkach: "Ku muzom" (Muzy przebywajace "na sporym Parnasie"), "Do gor a, takze lasow" (Proteus), "Na lipe" (Orfeusz),

"Do fraszek" (Fortuna).

2. po piesniach: Piosenka IX (Fortuna), Piesn V (Mars), Piosenka XXII (Pogoda).

3. po trenach: Tren V (Persefona), Tren X (Charon).

czterech. w katastrofy humanistycznej "Odprawa poslow greckich" - tresc utworu nawiazuje do mitu trojanskiego, ktory to byl niejednokrotnie

wykorzystywany przez tragikow greckich - tym samym pisarz nawiazuje do wydarzen z "Iliady" Homera.

62. Na podstawie poznanych utworow literackich baroku scharakteryzuj zjawisko sarmatyzmu.

68. Zilustruj zjawisko sarmatyzmu wybranymi utworami.

Sarmatyzm jawi sie jako jeden z kluczowych nurtow ery baroku, okreslany mianem rowniez swojskim, bo przywiazywal ogromna wage do rodzinnych

tradycji, wrecz tworzyl wlasna szlachecka ideologie i swoj polski rodowod uznawal zbytnio najwazniejszy. Tworcami tego stylu sa: Waclaw Potocki, Jan

Chryzostom Pasek.

Waclaw Potocki (1621-1696)

-nauki pobieral obok domowego pedagoga. Cale zycie gospodarowal dzieki roli. Wojowal przeciwko Szwedom i wojskom Rakoczego, bral czynny udzial

w zyciu sejmikowym wystepuja przeciw anarchii szlacheckiej, popierajac wzmocnienie wladzy mistrza i zasade dziedzicznosci tronu. Wychowywany po

srodowisku arianskim, po udziale w banicji arian ukonczyl na katolicyzm.

-poeta pozostawil po sobie ogromna spuscizne: poematy, liryki religijne, wiersze polityczne a, takze okolicznosciowe. Sluzace do najwybitniejszych

skladow naleza: „Moralia―, „Ogrod fraszek―, „Wojna chocimska―.

Potocki jako przedstawiciel literatury sarmackiej, po swoich utworach podejmowal tematyke patriotyczna.

1-wsza. „Nierzadem Polska stoi― – utwor ow ukazuje portret panstwa w stanie calkowitego rozpadu, rozkladu a, takze wewnetrznej anarchii,

kleski. Dzielo jest wymierzony przeciwko balaganowi prawnemu, uciskowi biedniejszej szlachty i niesprawiedliwosci.

2. „Zbytki polskie― – Potocki ubolewa nad wadami kleru a, takze szlachty polskiej, myslacej o bogactwach a, takze wygodach, klejnotach, strojach,

zabawach, rozrywkach, kiedy ojczyzna potrzebuje obrony a, takze pieniedzy dzieki wojsko.

trzy. „Pospolite ruszenie― – utwor jest scenka satyryczna, jaka przedstawia jak to szlachta nasz kraj zrywa sie do walki z nieprzyjacielem. Ukazal

po niej egoizm XVII wiecznej szlachty, jakiej nie obchodza losy kraju. Krytyce poddaje tu poeta panujace sytuacja w wojsku, poczucie wolnosci, brak

posluszenstwa dowodcom, niekaralnosc. Takie pospolite ruszenie nie moze spelniac funkcji obronnej ojczyzny.

4. „Wojna chocimska― – utwor wydaje sie epickim poematem rycerskim, ukazujacym zbrojne starcie Polakow sposrod Turkami po bitwie ponizej

Chicimiem po 1621 r. Utwor posiadal byc poematem „ku pokrzepieniu serc― a, takze wobec ponownej grozby rywalizacji z Turcja budzic umilowanie

ojczyzny, gotowosc w celu ofiar a, takze poswiecen. „Wojna chocimska― tworzy sie sposrod 10 fragmentu dosc detalicznie opisujacych wczesniej

obustronne przyrzadzania, a dalej bardzo dokladnie, dzien po dniu zdarzenia pamietnej batalii, az do poczatku ukladow a, takze zaprzestania dzialan

wojennych. Poeta wyraza uczuciowy stosunek w celu opisywanych spraw: nad calym obrazem goruje uczucie namietnosci do ojczyzny i Boga. Poeta

formuluje pochwale walecznych przodkow a, takze krytyke osob wspolczesnych, zniewiescialych, obojetnych dzieki sprawy ojczyzny. Poucza, ze uwage

wspolczesnych nalezy skierowac na kwestii naprawde fundamentalne: ofiarnosc, oddanie, obrona zagrozonej ojczyzny.

piec. „Ogrod fraszek― – zbior fraszek, po sposob satyryczny poeta zawarl wiele opinii pod adresem wlasnych wspolczesnych. Prezentuje w nich

zywy portret owczesnego istnienia szlacheckiego. Zestaw ten nazwano kopalnia dane o Polsce XVII stuleciu.

J. Ch. Pasek (1636-1700)

-nauki pobieral w kolegium jezuickim po Rawie. Przy 1655 roku kalendarzowego rozpoczal zywot zolnierza a, takze walczyl ponizej dowodztwem

Czarnieckiego przeciw Szwedom i Rakoczemu, bral udzial w wyprawie dunskiej a, takze wojnie przeciwko Moskwie. W czasie rokoszu lubomirskiego pod

Matwami w 1666 roku. Od czasu nastepnego roku porzucil wojsko, ozenil sie a, takze osiadl dzieki wsi po krakowskim, gospodarujac w majatku i pelniac

urzad komornika ziemskiego.

-bujny temperament a, takze awanturnicze usposobienie bylo zrodlem roznych ekscesow Paska, niejednokrotnie procesujacego sie ze swymi sasiadami,

zas wreszcie oskarzonego o pogwalcenie spokoju publicznego i skazanego na banicje.

„Pamietniki― – dziela sie na obie czesci

1-wsza czesc miesci 1656-1666 r i zawiera opis wydarzen wojennych, oznacza to taki czas jak wojna ze Szwecja, „kampania wegierska―, wyprawa

w celu Danii, wojna z Moskwa.

Druga czastka 1667-1688 r – charakteryzuje zywot ziemianski gospodarza, obywatela jakim byl Pasek.

Zapiski z tego okresu sa niewyczerpana skarbnica wiedzy o codziennym sarmackim zyciu owczesnej szlachty, o jej zwyczajach, upodobaniach,

szczegolnych cechach, wariancie religijnosci, zwiazanych z kultura, nierzadko splecionych z samowola, ciemnota, pieniactwem i ofensywnoscia.

„Pamietniki― sa dokumentem mentalnosci XVII wiecznego szlachcica – sarmaty.

- ucisk a, takze niedole chlopow uwaza zbytnio zupelnie zrozumiala albo do niej zgola odrzucic dostrzega

- mysli kategoriami przecietnego szlachcica i tylko i wylacznie szlachte mniema za godna wzmianki, oni bowim sa towarzyszami po walce a, takze

sasiadami pod zadnym pozorem ziemianskim.

- w stosunku do magnatow zywi niezaprzeczalna niechec

- w istniejacym stanie rzeczy nie dostrzega przyszlej katastrofy.

63 b. Scharakteryzuj barok dworski a, takze sarmacki; wskaz, jaki posiadaly wplyw dzieki zycie umyslowe epoki.

Wydarzenie Sarmatyzmu.

Ruch spoleczno-obyczajowy, wywodzi szlachte polska od rycerskiego, koczowniczego ludu zamieszkujacego kafelki Polskie; oryginalnie nacechowane

wydaje sie dodatnio: zbior dodatnich wlasciwosci odziedziczonych po przodkach: rycerskosc, odwaga, szlachetnosc, ktore sa przeciwienstwem gwoli

zniewiescialego magnactwa; Sarmata stal na strazy i po obronie religii w Europie (polska przedmurzem chrzescijanstwa); jednak z czasem sarmatyzm

ewoluowal w kierunku sensu ujemnego, zwazywszy na nie realizowanie swiatlych swoim zalozen; np. poglady dzieki obowiazki spoleczne wobec

ojczyzny, cenienie a, takze obrona zlocistej wolnosci szlacheckiej; teraz pojawily sie nowe cnoty: warcholstwo, pijanstwo, pieniactwo, prywata,

konserwatyzm, pycha, dazenie w celu zycia powyzej stan, wyzysk chlopow przylegly z okrucienstwem

Jako koncepcja calkiem pociagajaca, ale do niej realizacja pozostawia wiele w celu zyczenia (zdanie Potockiego); ostatecznie godna pozalowania

postawa, jaka doprowadzila w celu upadku A, takze Rzeczypospolitej a, takze dlugoletniej niewoli narodu naszego.

NURT UPRZEJMY POEZJI BAROKOWEJ (JAN ANDRZEJ MORSZTYN).

W celu poezji barokowej charakterystyczne sa dwa wzorce kultury: tzw. ziemianski (reprezentowany przez Przy. Potockiego, J. Ch. Paska), i tzw. dworski

(J. A. Morsztyn, D. Naborowski). Wiersze poety dotycza przede wszystkim tematyki milosnej i towarzyskiej. Odznaczaja sie one bogactwem i

roznorodnoscia srodkow wyrazu, pomyslowoscia a, takze humorem. Pisarz w rodzaj mistrzowski poslugiwal sie kluczami wyrazu danymi jak: hiperbola,

metafora, porownanie, antyteza, elitarne epitety.

- "Niestatek" - podmiot liryczny zestawia ze soba dwa obrazy-portrety. W glownym dominuje roznorodna kolorystyka metafor (ogien, zloto, perly... ), ktorej

obowiazkiem jest ukazanie zycia a, takze urody po pelnym rozkwicie. Drugi portret stanowi ostry kontrast sposrod pierwszym - jest dwubarwny (czern a,

takze biel, motyw smierci a, takze rozpadu). Zestawienie takich portretow kobiety formuluje zmiennosc uczuc, wynika sposrod kaprysu. Planuje to gre z

wrazeniem, nastroj rozrywki dworskiej.

- "Do trupa. Sonet" - porownanie polozenia czlowieka zakochanego i trupa. Pierwsza czastka zawiera probe identyfikacji podmiotu lirycznego sposrod

sytuacja nieboszczyka - szukanie przeciwienstw. Frakcja druga - zestawienie spokoju trupa sposrod cierpieniami zakochanego. Zaskakujaca pointa:

sytuacja zakochanego jest gorsza niz nieboszczyka.

- "Cuda milosci" - antyteza (zestawienie na zasadzie przeciwienstw) cierpien czlowieka zakochanego, ktory nie moze sie od momentu nich uwolnic.

Pointa: poprzednio miloscia niepodobna uciec, obrona przy pomocy rozumu jest bezradna.

- "Nadgrobek Perlisi" - parodia wymyslnych epitafiow dzieki nagrobkach, autor w wyszukany sposob ukazal zalety psa i rozpacz wlasciciela po jego

stracie.

Daniel Naborowski - pisal epitafia, treny, fraszki. Lubowal sie po slownych igraszkach i barokowych konceptach. Przy pozniejszym momencie ulegl

nastrojom elegijnym a, takze sielankowym oraz slawil blaski zycia ziemianskiego. Utwory: "Marnosc", "Krotkosc zywota", "Do Anny", "Cnota teren

wszystkiemu".

64, 66 Ocen/ scharakteryzuj portret szlachty polskiej XVII stuleciu w utworach W. POTOCKIEGO i

J. CHRYZOSTOMA PASKA.

Pasek byl typowym pelnomocnikiem sredniej szlachty. Jak jakikolwiek owczesny Sarmata byl rycerzem (zolnierzem) a, takze rolnikiem (gospodarzem).

Bral udzial w wyprawach do Danii i Moskwy. Osiadl dzieki wsi a, takze zajal sie gospodarka.

"Pamietniki" zawieraja wzorowy portret dzielnego zolnierza, odrzucic szczedzacego krwi w obronie ojczyzny, mistrza i szlacheckiej demokracji oraz

poczciwego ziemianina. Inne akta zachowuja Paska jako warchola, awanturnika a, takze pieniacza. Porownanie dowodzi, ze tresc pamietnikow mija sie

faktami historycznymi. Sa ow lampy led cennym zrodlem w pozostalym sensie: oddaja wiernie postury i preferencje owczesnego szlachcica, przekazuja

obraz swiata, widziany jego oczami, pozwalaja rozpoznac wyznawane idee i uznawane wartosci.

Cechami Paska wydaje sie przywiazanie w celu idealow wolnosci szlacheckiej a, takze rownosci we wnetrzu stanowej, przekonanie o wyzszosci stanu

szlacheckiego nad odmiennymi, swoisty wariant religijnosci dewocyjnej, tradycjonalizm, wrogosc do roznych narodow, upodobanie zabawy.

Mnostwo utworow Waclawa Potockiego ustala jakby owczesny rachunek obywatelskiego sumienia narodu. Tworza ow lampy led swoista panorame

staropolskiego istnienia szlachecko-ziemianskiego. Wlasnoscia utworow wydaje sie takze dygresyjnosc, wprowadzanie po poemat wielorakich refleksji

dzieki tematy spoleczne, stanowe, obyczajowe. Pisarz wyrazil sie czujnym i krytycznym obserwatorem szlachty, coraz bardziej przywiazanych do

wlasnych przywilejow, zas zaniedbujacych zadania. Mialy ow lampy led postac odrzucic pozbawionych goryczy uwag o zaniedbaniach stanu rycerskiego

a, takze wojennego rekodziela. Porownanie wspolczesnych Polakow w celu dawnych Sarmatow, przodkow bez skazy, jeszcze bardziej wyostrzalo

terazniejszy upadek etyczny szlachty. Utwory Waclawa Potockiego, to "Nierzadem Polska stoi", "Pospolite ruszenie", "Zbytki polskie", "Transakcja

rywalizacji chocimskiej... ". Ukazana szlachta jest niezdyscyplinowana, gnusna, spowija sie przepychem, nie rozumuje o przyszlosci.

65. Podkresl charakterystyczne wlasnosci stylu poezji barokowej na bazie tworczosci J. A. Morsztyna

Barokowe wlasnosci poezji:

a)Bogactwo – uzywac nalezy ze wszystkich dostepnych srodkow wyrazu, rozwijac kunszt slowa, odrzucic unikac przesady, w sztuce preferowac

dekoracyjnosc, malarskosc, przepych. Np. „Niestatek― – problematyka wiersz wydaje sie mysl, ze kobiety sa niestale po uczuciach. Mysl ta

wyrazona jest po wyszukanej, rozbudowanej formie. Dzieki calosc wiersza sklada sie jedno punkt widzenia, ktore wydaje sie porownaniem

rozbudowanym. Nagromadzono caly szereg kwestii niemozliwych a, takze stwierdzono, ze predzej mozemy je zrealizowac (uspokoic morze, wiatr

zamknac w wor) niz zauwazyc stalosc po uczuciach dziewczyny.

b)Zastosowano tu takze gradacje (stopniowanie) prowadzace do wyolbrzymienia hiperbolizacji uczucia.

c)Ekspresja – zaskakiwac, wiecej jeszcze szokowac czytelnika, pamietac, ze brzydota a, takze okrucienstwo rowniez moga zostac tematem gwoli

artysty. Np. „Do trupa― Tytul formuluje barokowe zmierzanie do ekspresji, jest to gdyz wiersz milosny. W wierszu wystepuje analogia miedzy trupem

a szczesliwym trafem zakochanym.

d)Zaskakujaca pointa – lepiej okazac sie trupem niz nieszczesliwie zakochanym – to rowniez cecha barokowa

e)Koncept – docenia sie pointe (zaskakujaca), misterny paradoks.

f)Obecnosc anafory, oksymoronow, metafor a, takze uzycie kontrastu

g)Sztucznosc – natura wymaga upiekszenia, komplikacje i zaburzenia sa rzeczywistym zywiolem artysty. Liczy sie nietuzinkowosc, wyrafinowany

posmak, erudycja, nowinki tez sa w cenie.

„Nagrobek Perlisi― – nawiazanie do atrakcyjnego wowczas gatunku wiersza – epitafium – pisanego po smierci wybitnego czlowieka majacego

wyrazic strate i rozpacz bliskich. Tym razem wiersz opiewa smiers pieska i rozpacz pani po jego stracie.

W poezji Morsztyna mozna zobaczyc konceptyzm tj. opieranie tresci na koncepcie (dowcipnym pomysle).

„Niestatek― – 2

Ukazane sa wiecej niz jeden kontrastowe portreciki dziewczyny, w porownaniu do zaistnialej kwestii. Kiedy w nawiazaniu tych dwojga (dziewczyna a,

takze autor) sie kochaja – dziewczyna reprezentowana jest jako piekna a, takze zmyslowa dziewczyna. Kiedy zas sie pokloca partnerka staje sie

brzydka a, takze nieznosna.

67. Omow glowne prady literackie baroku a, takze ich wplyw na zycie umyslowe ery.

W pewnym uproszczeniu rozmawiamy, ze po literaturze baroku zaistnialy wiecej niz jeden wazne, fundamentalne prady. 1-wszy - dworski – rozwijajacy

sie dzieki dworach magnackich i krolewskim; drugi – ziemianski (sarmacki) – charakterystyczny dla dworkow ziemianskich, dalekich od atrakcji

turystycznych, tetniacych wlasnych zyciem, kultywujacym wlasne tradycje.

Prad dworski reprezentuja: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Tenze typ literatury uprawiany byl na wzor europejski, zwlaszcza atrakcyjna stala

sie poezja wloskiego Marina, ktorego nasladowali takze polscy poeci. Poezja dworska znalazla wiec zaskakiwac odbiorce, dowodzic mistrzostwa pisarza,

wreszcie – bawic a, takze uatrakcyjniac uczty i rozne dworskie spotykania. Byl to nurt kosmologiczny, czyli czerpiacy z modeli zachodnich, im

skladajacy szacunek, a sposrod niechecia odnoszacy sie w celu rodzinnych, rodzimych tradycji.

Nurt ziemianski – sarmacki – opanowal lokalne szlacheckie ogrody. Zwany wydaje sie takze swojskim, bo ponizsza wlasnie literatura, odmiennie niz

nurt dworski, przykladala duza wage w celu rodzimych kulturze, wrecz tworzyla wlasna szlachecka ideologie a, takze swoj polski rodowod uznawala za

najistotniejszy tworcami tego nurtu sa: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek. Nurt ten oznacza sie takze sarmackim od momentu slynnej koncepcji o

Sarmatach, bardzo rozpowszechnionej w SIEDEMNASTEGO w. a, takze oddzialywujacej dzieki pozniejsze ery.

Podzial literatury na wiecej niz jeden nurty wydaje sie wygodny, lecz nie jest obszerny. Dwa nurty latwo sie pamieta – byly gdyz dwory – wiec dworski

i dotychczasowy siedziby szlacheckie – wiec ziemianski. Lecz byly takze miasta – rozwijal sie zatem strumien literatury plebejskiej ze slynnym

bohaterem Sowizdrzalem. Mowimy oglednie: poezja dworska, lecz obecnie Morsztyn a, takze Naborowski sa poetami, ktorzy znacznie sie roznia –

mozna wiec mowic co najmniej o kilku nurtach poetyckich.

69. Zaprezentuj nurt sarmacki w literaturze polskiego baroku.

Sarmatyzm ustala podstawe polskiej obyczajowosci, religijnosci, polityki. Chce sie po XV stuleciu. Szlachta nasz kraj w dobie wlasnej swietnosci

poszukiwala swych korzeni - znalazla je po starozytnym osobistosci Sarmatow (w rzeczywistosci byl to wedrowny lud iranski zamieszkujacy dorzecze

Wolgi). To szczegolne pochodzenie mialo wyjasniac szczegolna role jaka szlachta odgrywala na terytorium polski.

Sarmatyzm posiada dwa sensu - w pierwszej kolejnosci oznacza sposob zycia szlachty po XV a, takze XVI stuleciu, drugie - rozbudowana ideologie

szlachecka. Poczatkowo sarmatyzm utozsamiano z pozytywnymi cechami szlacheckimi - mestwem, dzielnoscia. Nastepnie nastepuje rozwoj zakresu

znaczeniowego o kult zlotej wolnosci, mesjanizm - poglad religijny mowiacy o istnieniu jednostkowego lub zbiorowego mesjasza. Szlachta polska

znalazla poczucie, ze Polska ustala przedmurze chrzescijanstwa - winien stawic czola poganskiej nawale, byla wszak najdalej dzieki wschod wysunietym

panstwem chrzescijanskim. Stykala sie z prawoslawiem i islamem, wskutek atakow tureckich. Mesjanizm narodowy to przekonanie o szczegolnej pozycji

polityczno - religijnej Polakow. Gruntuje sie w czasach baroku wiara obecna od poczatku panstwowosci polskiej - o szczegolnej pozycji jaka gra Matka

Boza. Kolejnym aspektem jest ziemianskosc - uksztaltowany model istnienia - zycie na wioski, fascynacja natura, jej pieknem, wzorce goscinnosci,

dobrego sasiedztwa. Obecne dotychczasowy takze elementy orientalizmu, wyrazajace sie po zainteresowaniu kultura wschodu - stroj szlachecki, bron,

ubior konia.

Seks do sarmatyzmu w literaturze i kulturze ewoluowal - poczatkowo symbolizowal mestwo, kult wolnosci. Nastepnie stal sie synonimem ciemnoty,

zacofania, pijactwa i obskurantyzmu. W czasie rozbiorow przywrocono ta tradycje w celu laski, czegoz swiadectwem wydaje sie najwybitniejszy zabytek

kultury sarmackiej - "Pan Tadeusz".

Przedstawicielami sarmatyzmu byli Jan Chryzostom Pasek oraz Waclaw Potocki.

Jan Chryzostom Pasek (1636 - 1701) byl zolnierzem, w czasach 1656 - 67 sluzyl pod komenda Stefana Czarneckiego. Bil Szwedow, Wegrow, wyprawial

sie w celu Danii. Osiadl na stale po krakowskim, dokad sady skazaly go dzieki infamie a, takze banicje. Jego pamietniki zawieraja okres sluzby

wojskowej. Staly sie zrodlem weny dla Henryka Sienkiewicza. Znajduja sie doskonalym zrodlem mentalnosci, zwiazanych z kultura sarmackiej. Wyziera z

nich obraz pisarza - zolnierza ceniacego wolnosc, samochwaly, roztropnego polityka. Cenil Czarneckiego, dal wyraz szlacheckiej ksenofobii a, takze

milosci natury - sposrod rzewnoscia opisywal lasice. Poslugiwal sie jezykiem bogatym po mowe potoczna, laczyl niejednokrotnie polski sposrod lacina.

Waclaw Potocki (1621 - 1696), szlachcic, ziemianin. Byl arianinem (wyznanie reformacyjne). Wazniejsze utwory - "Wojna chocimska" - poemat rycerski,

jedna sposrod pierwszych rodzimych epopei, napisana na podstawie pamietnikow Jakuba Sobieskiego, ojca Jana. Poza tym po latach 1688 - 1696

"Moralia", po 1695 "Ogrod fraszek".

"Nierzadem Polska stoi"

W Polsce przywiazuje sie wiele wagi w celu konstruowania regulacji, praw, przywilejow, ktorych jednakze nikt odrzucic respektuje. Pisarz zwraca

obserwacje na ucisk biedniejszej szlachty, a sprawiedliwosci szuka poza krajem.

"Pospolite ruszenie"

Autor odslania negatywne stosunek szlachty w celu pospolitego ruszenia. Jest ona niekarna, warcholna, zanikl w zonie duch rycerski.

"Kto mocniejszy ten lepszy"

Potocki odrzucic rozumie dlaczego represje polityczne i sadowe dotykaja arian. Wiersz ow krytykuje nietolerancje. Poeta zdumiewa sie, ze represje

odrzucic dotykaja wyznan protestanckich.

"Zbytki polskie"

Pisarz krytykuje wystawny styl zycia jako element obyczajowosci sarmackiej. Dziwi go argument, ze w polsce, ktory nie istnieje za jakie mozliwosci

oplacic armii, ludzie odrzucic lekaja sie agresji, odrzucic ograniczaja wydatkow, nie dbaja o dobro wspolne. W polsce chrzescijanskim skromnosc i umiar

powinny byc ochronione.

"Wojna chocimska"

Utwor stanal okolo roku kalendarzowego 1670, traktuje o batalii pod Chocimiem z 1621. Ukazuje obrone Chocimia ponizej wodza Chodkiewicza. Z

nieprzecietnym realizmem autor kresli sceny batalistyczne. Akcentuje rycerskosc Sarmatow dawnych, zas krytykuje terazniejszych. Termin Sarmata

oznacza obok Potockiego synonim rycerskosci, oddania, cnot obywatelskich.

Jezyk wzorowany jest dzieki mowie potocznej, autor odrzucic posluguje sie biegle gatunkami literackimi. Dzielo Potockiego wydaje sie regresem

barokowej literatury.

70. Przedstaw portret szlachcica naszego w swietle wybranych skladow literatury staropolskiej (np. fraszek, satyr, komedii politycznej).

Literatura staropolska wykreowala raczej o odcieniu ujemnym obraz szlachcica chociaz zaprezentowala takze 3 wzory ustaw: szlachcic – ziemianin,

szlachcic – dworzanin, poeta doctus.

Jesli zas ktos odrzucic reprezentuje jakiejkolwiek z takich postaw, podlega wowczas ostrej krytyce ze strony autorow.

ïƒ Renesans

•M. Rej „Rozmowa pomiedzy trzema osobami... ―

krytyka Pana – mysli o sprawach wlasnych, nie interesuje mnie sejmami

Wojta – uzala sie morzem swoim losem

Plebana – ktory odrzucic odprawia wszystkich mszy, zas mysli zaledwie i profitu

•A. F. Modrzewski „O poprawie Rzeczypospolitej―

Wystepuje przeciwko przywilejom rodowym szlachty.

•Kochanowski „Odprawa poslow greckich―

Parys jako rzecznik praw a, takze interesow placowki

ïƒ Barok

Potocki

•„Nierzadem Polska stoi― – niesprawiedliwosc praw a, takze ucisk nedznej szlachty przez bardziej zamozna.

•„Zbytki polskie― – zwraca sie obserwacje na przywiazywanie uwagi szlachty do rzeczy zbytecznych i malowaznych.

•„Pospolite ruszenie― – krytyka pospolitego ruszenia, ktore nie moze pelnic w dalszym ciagu formy obronnej kraju, bowiem szlachta po wojsku

wykazuje chec w celu alkoholu, bojek, jest nieposluszna wobec dowodcow.

•„Wojna chocimska― – krytyka zniewiescialych, obojetnych na kwestii ojczyzny osob i pochwala patriotow.

J. Ch. Pasek „Pamietniki―

Tak samo jak Potocki po „Pospolitym ruszeniu―, tak Pasek w „Pamietnikach― dokonuje krytycznej oceny ustaw szlacheckich po sluzbie

wojskowej. Wszystko wiaze sie z ciemnota, zacofaniem, ofensywnoscia obywateli.

71. Wyjasnij, na czym sie opiera krytyka stosunkow spolecznych a, takze politycznych po utworach Przy. Potockiego.

Poezja Potockiego zalicza sie do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta niejednokrotnie dotyka spraw szlachty a, takze panstwa. Niejednokrotnie poddaje

krytyce wady narodu i kierujacych. Potocki wyznawal religie arianska. W wierszu "Nierzadem Polska stoi" ukazal stan wewnetrzny panstwa naszego,

ktore chyli sie w odniesieniu do upadkowi, zadna osoba nie przestrzega praw. Norm jest tak wiele, ze maja mozliwosc sluzyc wychowankom do rozrywki.

Wszyscy dbaja o prywatne dobro, odrzucic interesuja sie losem kraju. Wiersz "Zbytki polskie" wskazuje wady spoleczenstwa. Polacy mysla tylko o

zabawach, balach, wygodach zyciowych. Przejmuja obce wzory w zamian szanowac polska tradycje. Ojczyzna chyli sie ku upadkowi. Szlachta jednakze

zyje osobiscie dla siebie a, takze nie zdaje sobie sprawy, ze z upadkiem ojczyzny zaginie tez kobieta sama. Przy wierszu "Kto mocniejszy ow lepszy"

Potocki porusza problem nietolerancji duchowej. Katolicy to silny lew, zas arianie sa podobni do drobnego lisa, ktory to nie moze obronic sie poprzednio

lwem. Wyrzucenie arian Potocki uwaza zbytnio bezprawie. Wiersz "Pospolite ruszenie" pokazuje ugrupowanie wojskowy. Wczesnym rankiem napadaja

nan Kozacy. Jednak szlachta nie broni sie, albowiem jest zbytnio wczesnie. "Transakcja wojny chocimskiej" to epos o przebiegu bitwy ponizej Chocimiem

po 1621r. Poemat opisuje proces bitwy a, takze rokowan. Caloksztalt przepojona wydaje sie duchem patriotyzmu. Autor wierzy w Boga i swoim pomoc po

zwyciestwie morzem poganami. Umilowanie ojczyzny widac po przemowieniu Chodkiewicza do zolnierzy. Prosi mezczyzna o obrone ojczyzny odwolujac

sie w celu czasow przeszlych, chocby Chrobrego. Z skladow Potockiego wylania sie portret XVII wiecznej Polski. Mnostwo jest po nich opinii, bolesnej

zadumy i pesymizmu.

72. Uzasadnij, ze „Pamietniki― J. Ch. Paska sa zrodlem zdolnosci o obyczjach i jezyku szlachty po XVII stuleciu.

Poezja Paska nalezy do stylu sarmacko-szlacheckiego. Poeta napisal "Pamietniki" okolo roku kalendarzowego 1690. Pamietniki i diariusze zajmowaly

calkiem znaczna lokalizacje w literaturze XVII po. Dzieki bezposredniemu stosunkowi pisarzy do opisanych faktow sa znakomitym zrodlem poznania osob

i obyczajow tamtych okresow. Pierwsza czastka zawiera wykaz przygod militarnych Paska. Uczestniczyl on po wielu wyprawach wojennych. Pasek

opowiada o walkach Czarnieckiego ze Szwedami w Polsce a, takze Danii, o rokoszu Lubomirskiego i o odsieczy Wiednia, ktora przedstawil w oparciu o

relacje do niej uczestnika. Przedstawil obraz szlachcica-zolnierza, ktory walczy dzielnie, jednak ambicji w celu walki dostarcza mu chec zdobycia lupow, a

odrzucic milosc w celu ojczyzny. Pasek mowi rowniez o odbytych podrozach cudzoziemskich, ktore dotychczasowy wynikiem swoim zainteresowan a,

takze ciekawosci. Pasek opisuje rowniez msze swieta, do jakiej sluzyl ze zbroczonymi krwia wrogow rekami. Uczestniczyl po licznych ucztach. Lubil

pojedynki i zwady z odmiennymi. Przykladem wydaje sie uczta obok pana Jasinskiego, podczas jakiej doszlo w celu pojedynku Paska z Nurzynskim.

Chytry Pasek, ktory odrzucic chcial walczyc w obozie wojskowym, wylonil sie z niego, majac na uwadze, ze rywal dogoni jego. W koncu Pasek zabil

natreta i odcial reke swoim bratu. Aczkolwiek taki modus zycia znudzil mu sie i Pasek zapragnal modyfikacje. W obszarach Krakowa upatrzyl sobie

kandydatke na zone. W pozostalej czesci charakteryzuje swe amory i decydujaca rozmowe sposrod ukochana. Ponizsza czesc "Pamietnikow" zawiera

szeroki obraz istnienia ziemianskiego a, takze obyczajow szlacheckich. Autor mniema ucisk chlopa za przyrodniczy stan rzeczy. Swoja wlasna klase

mniema za godna przedstawicielke narodu. Zycie osobiste szlachty polaczone jest troska o posiadanie i przewagi wlasne. Sposrod "Pamietnikow"

wylania sie portret typowego sarmaty. Bohater ceni zabawy, pijanstwo, pojedynki szablonowe dla owczesnej szlachty. "Pamietniki" odzwierciedlaja portret

ludzi tamtej epoki. Znajduja sie pisane barwnie, jezykiem potocznym, wskazujacym dzieki gawedziarskie talenty autora.

74. Podaj najbardziej istotne cecgy gatunkowe satyry na bazie utworow A, takze. Krasickiego

Satyra jest to obok twor literacki, ktory osmiesza lub pietnuje ukazywane tutaj zjawiska, np. wady osob, obyczaje, charaktery itp. Satyra nie musi

ukazywac sposobu napraw, ukazywac „lekarstwa―- jest ona po to, aby negowac, osmieszac i pouczac.

Wsrod satyr wyrozniamy:

-satyry spoleczno-obyczajowe,

-satyry polityczne (np. przeciw jednostkom znanym, publicznym),

-satyry literackie ( przeciwko szablonom a, takze konwencjom literackim)

Mozna podzielic satyry tez za powodu na sposob przedstawiania tresci:

1-wsza. Monolog – bezposrednia wypowiedx np. Swiat zepsuty.

dwoch. Monolog zwrocony do partnera, wziety po cudzyslow ( autor wydaje sie zdystansowany wobec wypowiedzi). Np. Do mistrza.

3. Satyra dialogowa – np. Pijanstwo.

76. Scharakteryzuj „Satyry― A, takze. Krasickiego jako utwory o ponadczasowym charakterze.

Krasicki, bedac uwaznym obserwatorem dostrzegal wiele przywar a, takze ulomnosci ludzkich. Zdajac sobie sprawe sposrod ich wplywu na zycie

polityczne po owczesnej Polsce oraz bedac swiadomym argumentu, do ktorych konfliktow a, takze klesk maja mozliwosc one sprawic, stal sie ich

najglosniejszym przeciwnikiem. Sluzace do walki sposrod nimi sluzyly mu glownie bajki a, takze satyry.

Satyry, podobnie zreszta jak klechdy, ukazuja portret zycia po XVIII - wiecznej Rzeczypospolitej. Sa swietna ilustracja tamtych czasow. Krasicki obnazal

a, takze osmieszal po nich najogromniejsze wady spoleczenstwa polskiego: pijanstwo, zacofanie a, takze ciemnote szlachty, brak krytycyzmu, sklonnosc

w celu hazardu. Satyry czesto maja charakter interwencyjny i przygodny, rownie niejednokrotnie sa jednakze uniwersalne a, takze ponadczasowe.

Krasicki tak samodzielnie pisal o celach satyry: "Wystepek karac, oszczedzac osoby". Tworzac nastepne utwory staral sie okazac sie nie tylko

moralizatorem, lecz jednoczesnie autorem sprawiedliwym i obiektywnym..

Pierwsza ksiege satyr zapoczatkowuje satyra "Do krola". Od razu utwor ow jest zaprzeczeniem zasad gatunku mmorpg - adresat jest zastapiony juz po

tytule, zas przeciez winien pozostac nieznany. Podmiot liryczny stawia krolowi kilka zarzutow, takich jak niewlasciwe pochodzenie, zbytnio mlody ilosc lat,

zbyt lagodne sprawowanie rzadow, zbyt pracowite wyksztalcenie a, takze przesadna troska o nauke i kulture. Zarzuty ow pokrywaja sie z takimi,

stawianymi monarsze przez szlachte. Sa jednakze na tyle glupie i bezsensowne, iz domyslec sie mozemy, ze tym sposobem Krasicki odslania zalety

mistrza. Tak wiec satyra ta tak naprawde stanowi pochwale Stanislawa Augusta i wyraz poparcia gwoli jego strategii wewnetrznej, zas jednoczesnie

wydaje sie atakiem dzieki sarmacje, dzieki jej ulomnosci i podle przyzwyczajenia..

Odmienna satyra, "Pijanstwo", ukazuje a, takze pietnuje opilstwo. Jest ona zrobiona na zasadzie dialogu, rozmowy prowadzonej przez dwoch

szlachcicow. Jeden sposrod nich mowi o suto zakrapianych biesiadach i o przykrych ich konsekwencjach. Wymowa satyry wydaje sie pesymistyczna -

wymeczony napojem alkoholowym szlachcic odchodzi, by wyszukac ukojenie po... alkoholu. Satyra Krasickiego odslania rowniez szablonowe cechy

Polakow, ktorzy tuz przy alkoholu stale sa odwazni, swietnie pojmuja sie dzieki polityce, i jednoczesnie uwielbiaja zastanawiac sie i ponizej lada

pretekstem wywolywac awantury..

Z kolei "Swiat zepsuty" przynosi porownanie okresow wspolczesnych autorowi z nieraz minionymi. Dowiaduje sie, ze po Rzeczypospolitej przebieg

zdarzen sie coraz to gorzej. Zalety, ktorymi kierowano sie kiedys, ulegly obecnie przewartosciowaniu. Przestaly byc obecne takie przymioty, jak honor,

uczciwosc, prawdomow- nosc, wiernosc malzenska, bezinteresownosc, religijnosc. Ich miejsce zajely klamstwo, blef, podstep, wiarolomstwo, rozpusta.

Ten brak poszanowania tradycji a, takze niszczenie zalety stanowiacych o pozycji Rzeczypospolitej powoduje, ze panstwo stoi na skraju calkowitego

upadku i katastrofy..

Popularnosc satyr Krasickiego polaczona byla sposrod dydaktycznymi powinnosciami literatury, majacej sluzyc walce o modyfikacje mentalnosci,

nawykow i pogladow spoleczenstwa. Satyra realizowala ow zadania poslugujac sie niejednokrotnie retorycznym monologiem, w ktorym weryfikacja

zjawisk przedstawiana byla po sposob niepodwazalny i przystepny. Jej wypowiedz byla najczesciej skierowana w celu fikcyjnego odbiorcy,

niejednokrotnie ujeta w przytoczenie, przez co autor chcial zaakcentowac swoj opanowanie od pogladow bohatera. Odwrot od bezposredniej perswazji

mozna zobaczyc najwyrazniej po satyrach dialogowych, szczegolnie zas w takich, w ktorych zaden z rozmowcow nie moze okazac sie uznany zbytnio

reprezentanta pogladow autora. Zmuszalo to czytelnika do domowej interpretacji a, takze wlasnych przemyslen, a autorowi pozwalalo dzieki dyskretne

sugerowanie odpowiedniej tresci i unikniecie bezposredniego a, takze obcesowego pouczania.

77. Omow charakterystyczne wlasnosci poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― A, takze. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Klasa ten przezywal szczegolna slawa w okresie oswiecenia, lecz swoim dzieje siegaja V. po. p.

n. e., w ktorym powstala „Batrachiomomachia―, poemat jezyk homera opiewajacy wojne zab sposrod myszami – parodiujacy „Iliade―

Homera. Poemat heroikomiczny wydaje sie parodia poematu bohaterskiego. Spaja w sobie elementy bohaterskie i komiczne. Efekt komiczny osiagniety

zostaje poprzez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha trescia, nieduzo znaczacymi wydarzeniami a powaznym i podnioslym sposobem

przedstawiania i stylem wypowiedzi. Tematyka utworu wydaje sie wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonami dominikanow a, takze karmelitow.

Zakonnicy walcza z wykorzystaniem sandalow, pasow, talerzy a, takze szklanek wsrod wrzawy a, takze rumoru. Godzi zwasnionych pucharem, co wiele

trunku posiadal mozliwosc pomiescic a, takze na widok ktorego to naczynia wszelcy walczacy zakrzykneli: zgoda. Poeta opisuje wojne stylem pelnym

patosu, opiewajac narody poprzednio bitwa, wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki, opisujac jak sceny batalistyczne, np.:

„wojne domowa spiewam wiec a, takze glosze, wojne okrutna, bez broni a, takze miecza. ―,

„juz sie wymykal – wtedy kuflem od przewinienie legl sposrod slawnej dloni ojca Zefiryna. ―

78. Na wybranych przykladach przedstaw problematyke basni I. Krasickiego.

Bajka to utwor przykrotki, posiadajacy „fabule―, zwykle wierszowany i mieszczacy praktyczne pouczenie, sad etyczny, pointe, jaka wynika sposrod

przytoczenia przykladu, sytuacji ilustrujacej mysl.

Bajki Krasickiego portretuja wiele wzgledow rzeczywistosci XVIII- wiecznej Polski, przyblizaja wspolczesnemu czytelnikowi charakter tamtych okresow.

Swoistym wytlumaczeniem do calkowitego zbioru wydaje sie „Wstep w celu bajek―. Przy sposob humorystyczny autor wymienia rozne ludzkie wady,

deklarujac ze mozna spotkac ludzi swietnych, ale sa to tak specyficzne postawy, ze mozna gryzie miedzy klechdy wlozyc.

Historia „Szczur a, takze kot― wydaje sie atakiem dzieki jedna sposrod najgorszych slabosci ludzkich jaka jest pycha. Poeta posluzyl sie tu tak

zwana maska: wystepujace w wierszu zwierzeta sa konwencjonalnymi znakami cech ludzkich. Chwalacy sie przed rodzenstwem szczur to

zarozumialstwo, pycha, czlowiek niesympatyczny. Z kolei kotowaty, wykorzystujacy chwileczke nieuwagi szczura zwykle utozsamiany jest ze sprytem,

drapieznoscia, bezwzglednoscia. Historia zawiera niezaprzeczalne pouczenie, ze w zyciu powinno sie kierowac sie skromnoscia i pokora, poniewaz stale

trafi sie na silniejszego lub sprytniejszego.

Waznym utworem jest bajka „Ptaszki po klatce―. Krasicki poruszyl tu problem przewazajacy, wazny odpowiednio dla wszelakiej zywej:

zainteresowanie wolnosci. Ptaszki w klatce to konwersacja dwoch uwiezionych w klatce czyzykow. 1-wszy (mlodszy) urodzil sie obecnie w niewoli i

odrzucic zna posmaku wolnosci, odrzucic rozumie do niej. Akceptuje swoje zycie po klatce a, takze uwaza, ze jest to troche normalnego. Aczkolwiek

stary czyzyk nie zgadza sie sposrod twierdzeniem mlodocianego. On dawniej byl nieskrepowany, zostal jednakze uwieziony. W zadnym wypadku nie

przyzwyczai sie w celu niewoli, stale bedzie pragnal wolnosci. Niejednokrotnie interpretujac te bajke, obrazuje sie dzieki fakt, ze powstala kobieta po

glownym rozbiorze Polski, moze wiec Krasicki pragnal napisac o nieszczesciu wlasnych rodakow zyjacych pod zaborami?

Z kolei po bajce "Malarze" Krasicki prezentuje mocno skontrastowane ze soba postury dwoch malarzy - portrecistow. Jeden sposrod nich, Piotr, byl

malarzem dobrym, lecz zyl po nedzy, inny, Jan, malowal kiepsko, lecz byl bogaty. Te rzekoma niedorzecznosc objasnia pointa. Piotr malowal osob

naturalne, danymi, jakimi sa, Jan natomiast znacznie upiekszal ich portrety. Bajka ponizsza ilustruje generalna prawde zyciowa: najtrudniej a, takze

najniebezpieczniej mowic ludziom prawde, znacznie latwiej byc pochlebca i lizusem - tym sposobem mozna o wiele wiecej osiagnac.

Przykladem uzycia poetyki maski jest bajka "Jagnie a, takze wilcy". Obecnie pierwszy wers zawiera moral wyrazajacy przekona- nie, ze w swiecie

dominuje upowaznienie silniejszego, ze racja wydaje sie po stronie internetowej tego, kto ma potege. Potwierdzeniem tej smutnej prawdziwosci jest

opowiedziana historyjka: slabe, niewinne a, takze naiwne jagnie zostaje napadniete przez wiecej niz jeden wilki (bedace symbolem krzepy,

bezwzglednosci a, takze okrucienstwa). Wowczas gdy pyta, ktorym prawem posiada byc zjedzone, otrzymuje napredce sklecona odpowiedz: "Smacznys,

watly i po lesie", zas nastepnie zostaje pozarte.

Historia „Filozof― odslania uczonego mezczyzny przekonanego o wlasnej wszechwiedzy teoretyka, ktory to odrzuca co wiecej wiare po Boga a,

takze smieje sie ze wszystkich swietych. Aczkolwiek gdy maleje na jego choroba, nawraca sie, zaczyna wierzyc „nie tylko po Pana Boga―, ale tez w

„upiory―. Utwor wskazuje jak bardzo osobistosci sa chwiejni we wlasnych pogladach a, takze przekonaniach. Krasicki zwraca obserwacje, ze

niejednokrotnie teoretyczne madrosci nie wspomagaja w zyciu.

Natomiast zatem glob w dobranockach Krasickiego pozostal poddany krytyce – obluda, klamstwo, skapstwo sa „ubrane― w najlepsze scenki a,

takze zaprezentowane nabywcy.

79. Ocen role literatury oswiecenia po dziele ratowania Rzeczypospolitej.

Stanislaw Staszic -poglady swoje wylozyl w 3 dzielach: po Uwagach morzem zyciem Jana Zamoyskiego a, takze w Przestrogach dla Polski. Program

spoleczno-polityczny Staszica dojrzewa nie tylko sposrod potrzeb mieszczanstwa i chlopstwa, lecz takze z glebokiej troski o kraj, sposrod leku

poprzednio utrata niepodleglosci. Pisarz przywiazuje duza wage do wychowania mlodziezy, gwoli ktorej celem powinno okazac sie szczescie ojczyzny.

Poniewaz fart spoleczenstwa wyplywa z uzytecznosci wszystkich swoim mieszkancow, zatem, jak pisal koncem edukacji krajowej okazac sie powinna

zdatnosc obywatela. Akcentuje koniecznosc odebrania Kosciolowi prawa opieki morzem szkolnictwem, czym poparl stanowczo program reform Komisji

Oswiaty Narodowej.

Mnostwo rozsadnych postulatow wysunal Staszic w dziedzinie strukturze wladz panstwowych i prawodawstwa w Polsce. Zadal zniesienia liberum veto

(szczesliwosc wiekszej fragmentu obywatelow wydaje sie dobrem publicznym), domagal sie przyznania sejmowi wladzy wykonawczej i

przedstawicielstwa w nim mieszczan, ktorzy z przedstawicielami szlachty zasiadaliby po jednej izbie. Przeciwstawial sie wolnej elekcji, wypowiadajac sie

za tronem dziedzicznym. Przemawial o wymogu utworzenia nieustannej armii, gdzie utrzymanie wynagradzac bedzie szlachta.

Osobne polozenie w swoim dzielach zaprzata krytyka polskiej magnaterii, ktora wini zbytnio upadek kraju. Pisal: Sposrod samych panow zguba Polakow.

Oni, wg Staszica, zniszczyli szacunek gwoli prawa, doprowadzili do rozbioru Polski, wlasnym postepowaniem uczyli innych egoizmu, a nawet zdrady.

Hugo Kollataj - inny obok Staszica przedstawiciel obozu postepu

Przy rozprawie pt. Do Stanislawa Malachowskiego... Anonima listow kilka przygotowal program reform uwienczony Konstytucja trzy maja. Przy swoim

przywodztwem skupil grupe radykalnych autorow, zwana Kuznia Kollatajowska.

Tak samo jak Staszic wymaga dziedzicznosci tronu, zniesienia liberum veto, praw dla mieszczan i wolnosci dla chlopow. W projektach dotyczacych

strukturze wladz panstwowych rozni sie od Staszica tym, ze powierza wladze wykonawcza ministrom odbierajac ja sejmowi. Przy sejmie prognozuje dwie

izby: dla szlachty, dla mieszczan

Franciszek Salezy Jezierski – „Katechizm o tajemnicach rzadu polskiego―, zlosliwy pamflet dzieki spoleczny a, takze polityczny relikt ustroju

Rzeczpospolitej szlacheckiej, kompromituje autor koordynacje feudalne, sarmatyzm i rzekoma rownosc szlachecka. Oskarza panow o nieludzkie

traktowanie chlopow i mieszczan, zas senatorow i poslow o przekupstwo i zdrade.

Ursyn Niemcewicz – „Powrot posla―, utwor o charakterze dydaktycznym a, takze politycznym. „Powrot posla― wydaje sie satyra dzieki

owczesne ludzie.

Do ewidencje utworow powinno sie jeszcze dodac bardzo rozpowszechniona i chodliwa poezje polityczna, powstaly w takim przypadku wiersze

anonimowe np.: „Na krola―, „Zagadka Sejmu Czteroletniego―, „Do panujacych i w celu narodu―.

-Satyry i klechdy Krasickiego- krytyka wad spoleczenstwa - „bawiac uczy―.

-Krasicki w „Zabawach Przyjemnych a, takze Pozytecznych― wydal wiersz „Swieta milosci kochanej ojczyzny― – uzyskal range hymnu

narodowego.

-„Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki― – surowa krytyka spoleczenstwa szlacheckiego oraz program reform spolecznych zmierzajacych w celu

zmian po stosunkach feudalnych.

-Reformy: Staszic („Uwagi morzem zyciem J. Zamojskiego―: znizenie uprzywilejowanie szlachty, reformy sadownictwa, oswiaty (przestrogi dla

Polski), zrownanie praw mieszczan sposrod prawami szlachty i magnaterii), Kollataj (wznowienie wladzy mistrza, wniesienie liberum veto, reforma

podatkowa, stworzenie w sejmie II izby przeznaczonej gwoli mieszczan, uzbrojenie armii).

-„Powrot posla― Niemcewicza.

80, 85. Udowodnij, ze „Powrot posla― Niemcewicza to komedia polityczna.

Utwor ow powstal w trakcie kilkunastu dob, w czasie spacji w obradach Sejmu Ogromnego (na przelomie X a, takze XI 1790 r. ). Ma mezczyzna charakter

doskonaly – zachowana zostala zasada trojjednosci: czasu, miejsca a, takze akcji, niedobor jest tez scen masowych, calosc zas utrzymana wydaje sie

w jakiejs konwencji. „Powrot posla― pozostal napisany dzieki zamowienie obozu reform. Niemcewicz chcial tym sposobem wplynac na renome

publiczna oraz na postawe polityczna konkretnych poslow.

Dzielo ukazal zatarg miedzy sarmackimi konserwatystami zas zwolennikami reform. Niemcewicz wykazal koniecznosc a, takze nieuchronnosc zmian

ustrojowych Polski, osmieszyl przedstawicieli obozu konserwatywnego, chcac przydac jak najwieksza liczba ludzi zwolennikow pro krolewskiemu a, takze

patriotycznemu obozowi reformatorow. W tym celu posluzyl sie typowym gwoli komedii politycznej chwytem a, takze ukazal bohaterow jednoczesnie

konkretnych jako pozytywni (patrioci) a, takze negatywni (konserwatysci). Naturalna wynikiem takiej czarno bialej prezentacji przedstawionego swiata jest

splycenie sylwetek psychologicznych postaci: bohaterowie ograniczaja sie do wyglaszania monologow a, takze toczenia dialogow prezentujacych

jednostkowe poglady oraz racje polityczne. Oczywiscie ci „dobrzy― sa przedstawieni jako prawi a, takze wzorowi obywatele, ci „zli― zas jako

durnie a, takze pozbawieni honoru dranie. Pozytywni czyli zwolennicy obozu reform to: Podkomorstwo, Dobrobojscy a, takze ich syn Walery, Teresa

(wychowanka Podkomorzego i swoim zony). Nastepnie ich wrogowie to: tata Teresy – Starosta Gadulski, jego zona Staroscina i Szarmancki.

Caly utwor jest zapelniony szeregiem dysputy, rzeczowych, dzieki tematy obyczajowe i polityczne; Podkomorzy bedac oredownikiem reform, w dysputy

wytyka zmartwienia, jakie stwarza szlachta: liberum veto a, takze "zlota wolnosc szlachecka" mniema za to, jakie mozliwosci doprowadza w celu upadku

Polski, podobnie jak samowola, prywata a, takze egoizm, ktory to wysysa wszystkie sily zyciowe z Rzeczypospolitej; ma wiare ujrzec obok schylku swego

zycia silna i wyzwolona z ponizej obcych wplywow ojczyzne; denerwuje go postepowanie Gadulskiego, ktory to wiele powiada, ale przewaznie bez sensu;

zdumiewa sie, ze Starosta pozwala na wszystkie dziwne zachcianki swojej zony (modnej); na koniec okazuje sie, ze Podkomorzy nie wydaje sie byc

goloslowny: zwalnia z poddanstwa swoich chlopow, chcac uczcic malzenstwo Walerego z Teresa;

Walery wydaje sie natomiast skontrastowany z Szarmanckim; on wspolnie ze Starosta Gadulskim sa przedstawicielami obozu konserwatywnego;

Gadulski jest standardowym szlachcicem, odrzucic respektujacym regul moralnych, kierujacym sie rzadza pieniadza (gotowy jest przekazac corke

przymusem za malzonek, aby tylko i wylacznie nie musiec placic posagu; cechuje jego bezmyslne gadulstwo, zrzedliwosc, klotliwosc; Krasinski

prezentuje jego niedobor zainteresowania wiedza, za to ogromne zainteresowanie pijanstwem, lenistwem a, takze rozpusta; rowniez jest poslem na sejm

(niestety); elekcje, chaos, liberum veto, konfederacje uznaje zbytnio swiete upowaznienie szlachty, do ktorego mozna bez watpienia niezle zapracowac;

Szarmancki wydaje sie czlowiekiem, ktory to roztrwonil wlasnosc rodzicow dzieki zagranicznych wojazach, totez zechce zlapac szanse finansowa, jak

moze byc Teresa; gdy dowiedzial sie, ze posagu odrzucic otrzyma, opuscil dom Podkomorzego bez zalu; podroze obce niczego jego nie nauczyly,

niczego zaciekawiajacego sie odrzucic dowiedzial

81. Omow glowne kierunki artystyczne w literaturze i sztuce oswiecenia.

Literature polskiego oswiecenia charakteryzuje sie zazwyczaj w dzialach trzech pradow literackich: klasycyzmu, sentymentalizmu a, takze rokoka.

Klasycyzm kladl napor na zagadnienia spoleczne, wyznaczal wiec poezji cele utylitarne, stawial poprzednio nia zlecenia dydaktyczno-moralizatorskie

wyrastajace z przeswiadczenia o rozleglej roli wyrazenia jako narzedzia oddzialywania dzieki spoleczenstwo. Istota klasycyzmu byla „sztuka

poetycka―.

Sentymentalizm kladl nacisk dzieki indywidualna sytuacje czlowieka. Wplyw na rozwoj tego kierunku mialy preferencje J. J. Rousseau, ktory to glosil, ze

cywilizacja odrzucic sprzyja rozwojowi czlowieka a, takze ze najszczesliwszy bylby powrot czlowieka w celu natury. Sentymentalizm wprowadzal uczucie

– byla to afekt, a takze melancholie, zadume, smutek. Popularna zostala poezja pasterska, poezja milosna. Przedstawiciele sentymentalizmu

interesowali sie natura a, takze przeszloscia narodowa.

W Polsce literature sentymentalizmu wyznaja, wyrazaja F. Karpinski i F. Kniazin.

Rokoko – posiadal on minimalny udzial po tworzeniu majatku pismienniczego szczegolnego dla wytwornej i subtelnej niejako rozrywkowej tworczosci.

Materia jego bylo rozumienie piekna jako zalety podstawowej, dajacej przyjemnosc obcowania z wytworami sztuki. Poza literatura rokoko najpelniej

zostalo zrealizowane po malych formach architektonicznych a, takze architekturze palacowej i salonowej wnetrznosci, po eleganckiej ornamentyce,

lekkosci a, takze dekoracyjnosci przygotowania, w porcelanowych bibelotach, po malarskich miniaturach, milosnej dziedzinie obrazow francuskich

mistrzow: Jeana Watteau, Francois Bouchera.

82. Zycie umyslowe i kulturalne w oswieceniu.

Oswiecenie na terytorium polski trwalo od momentu 1730 w celu 1822. zaczyna sie w okresie saskim okresem prekursorskim. Dzial wowczas Stanislaw

Konarski, ktory to wypowiada sie w kilku dziedzinach istnienia:

-w materiach politycznych pisze dzielo: „O skutecznym rad sposobie―, wystepuje przeciwko liberum veto

-wielkie zaslugi polozyl Konarski w branzy szkolnictwa. Przy 1740 zalozyl szkole gwoli mlodziezy szlacheckiej Collegium Nobilium i wprowadzil tam

swieze metody ksztalcenia. Byl mezczyzna pijarem a, takze z swoim inicjatywy przeprowadzono reformy szkol pijarskich. Reforma szla ku ograniczenia

laciny na rzecz jezyka polskiego

-w 1741 roku kalendarzowego oglosil dzielo „O poprawie wad wymowy― – pracowal on morzem poprawnoscia jezyka, zwalczal

SIEDEMNASTEGO wieczne makaronizmy.

W 1749 roku S. Leszczynski wydal dzielo „Glos wolny wolnosc ubezpieczajacy―, w ktorym domagal sie skorygowania reguly liberum veto, sposobu

elekcji krola, rozbudowania armii.

Przy 1747 roku kalendarzowego oddano w celu uzytku publicznego potezne zniwa Biblioteki Zauskich, biblioteka zostala centrum rozumuje naukowej

kraju. Na sejmie konwokacyjnym po 1764 roku kalendarzowego krolem Polski zostal wybierany Stanislaw August Poniatowski, ktory to w 1765 roku

zalozyl Szkole Szlachcicow. Komendantem szkoly zastal Adam Czartoryski. Szkola nie tylko przygotowywala do sluzby wojskowej, jednak rowniez

dawala gruntowna a, takze wszechstronna wiedze praktyczna oraz ksztaltowala postawy patriotyczne i moralne. W 1765 roku istnieje czasopismo

„Monitor― wzorowane dzieki angielskim „Spektakorze―, wydawane bylo dwa razy dzieki tydzien. Nazwane czasopismem moralnym stal sie

glowna trybuna programowania reform. Redagowany po pierwszym momencie przez Ignacego Krasickiego korzystal z pior Konarskiego, Naruszewicza.

„Monitor― poruszal wiec obecne i roznorodne tematy. W bazie tego tygodniki pojawiaja sie swieze formy literacki i publicystyczne: esej, news,

felieton, dokument, listy w celu redakcji a, takze odpowiedzi dzieki nie. Pisarze krytykuja sarmacki zacofanie postuluja nowy projekt osobowy

oswieconego szlachcica, zabieraja w obrone mieszczan a, takze chlopow, odpowiadaja o klopotach gospodarczych a, takze politycznych Polski.

Wydawany przez 21 wielu lat. Z inicjatywy krola po 1765 roku kalendarzowego zalozono na warszawskim rynku pierwszy po dziejach Polski staly Teatr

Publiczny. Wydzierzawiono dla jego gmach okreslany mianem Operalnia, w ktorym zaczely miec miejsce trzy zespoly: francuski, wloski, polski. Sklad

polski zadebiutowal komedia Bielawskiego „Natreci―. Przy 1766 roku kalendarzowego dla teatru zaczyna konstruowac F. Bohomolec. Dyrektorem

byl W. Boguslawski. W 1773 roku zaistniala KEN – pierwsze w Europie ministerstwo oswiaty. Po rozwiklaniu Zakonu Jezuickiego przez papieza

pozostal pewny majatek. Krol przekazal jego na rzecz planowanej KEN. Sejm Delegacyjny powierzyl jej calosc prac zwiazanych z organizacja

szkolnictwa. Komisja zreformowala obie akademie ( Wilenska i Krakowska ), ktorym podlegaly szkoly wydzialowe a, takze podwydzialowe, ow zas pelnily

nadzor morzem szkolami nizszego stopnia – parafialnymi. Nauka w szkolach miala odbywac sie po jezyku polskim. Komisja zdawala sobie sprawe, ze

w celu zapewnienia stosownego poziomu nauczania potrzebne sa dobre pozycje ksiazkowe dlatego po 1775 roku kalendarzowego powolana Obecnosc

do Ksiag Elementarnych, jakiego celem bylo opracowanie a, takze wydanie oryginalnych podrecznikow oswiatowych. KEN przetrwala do 1794 roku.

Przy latach 1770-88 odbywaly sie „Obiady czwartkowe― – spotykania towarzysko kulturalne organizowane przez samego mistrza. Brali po nich

udzial miedzy innymi: Krasicki, Naruszewicz, Trembecki, Zablocki. Dyskutowano o materiach literatury a, takze sztuki, omawiano projekty reform.

Nieoficjalnym narzadem literackim obiadow czwartkowych staly sie „zabawy przyjemne i pozyteczne― (1770-77) ponizej redakcja Naruszewicza.

88. Omow cechy poematu heroikomicznego dzieki przykladzie „Monachomachii― J. Krasickiego.

„Monachomachia― wydaje sie poematem heroikomicznym. Gatunek ow przezywal szczegolnosc popularnosc w okresie oswiecenia, lecz jego

przebieg zdarzen siegaja V w. p. n. e., w ktorym zaistniala „Batrachomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy

„Iliade― Homera. Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy po sobie elementy bohaterskie a, takze komiczne. Skutek

komiczny osiagniety zostaje przez celowe wykorzystanie kontrastu pomiedzy blaha problematyka, niewiele znaczacymi wydarzeniami zas powaznym a,

takze podnioslym wybiegiem przedstawiania a, takze stylem wypowiedzi. Trescia „Monachomachii― jest wojna mnichow, jaka wybucha pomiedzy

zakonem dominikanow i karmelitow. Mnisi wojuja za pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod obszernej wrzaw a, takze rumoru. Godzi

zwasnionych dopiero puchar, jakie mozliwosci wiele trunku mogl pomiescic, na widok ktorego wszelcy walczacy zamilkli: zgoda. Poeta opisuje wojne

stylem pelnym patosu, opiewajac narody poprzednio bitwa, wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki. Opisujac jak sceny

batalistyczne, np. „wojne domowa spiewam wiec a, takze glosze, wojne okrutna, bez broni a, takze miecza―, „juz sie wymykal – wowczas

kuflem od momentu wina legl z slawnej reki ojca Zefiryna―. Celem utworu wydaje sie osmieszenie stosunkow panujacych wsrod duchowienstwa, np.

pijanstwa, klotliwosci, lenistwa.

89. Wyjasnij, dlaczego Wielka Improwizacje interpretuje sie jako wyraz buntu prometejskiego.

W Ogromnej Improwizacji odkrywamy zycie wew. Konrada. Frakcja pierwsza tego poematu o charakterze konfesyjnym to doskonaly hymn dzieki czesc

poezji. Konrad – romantyczny poeta – posiada poczucie dyspozycji, jest tworca, gra dzieki gwiazdach jak na instrumencie. Czuje sie wiekszy,

silniejszy, wrazliwy a, takze rozumniejszy od momentu innych poetow, medrcow, prorokow – odczuwa sie rowny Bogu. Podlozem jego macy jest afekt,

ogarniajaca caly narod. Przy imie tej milosci wymaga od Boga wladzy morzem duszami ludzkimi: „Daj mi rzad dusz! ― – krzyczy po uniesieniu.

Jego pragnienie potegi bliskie wydaje sie tyranii. Traktuje narod przedmiotowo, chce jego sobie podporzadkowac, oczywiscie gwoli jego porzadna. Pycha

popycha go w celu bluznierstwa. Zarzuca Bogu, ze nie jest miloscia a tylko i wylacznie madroscia. Przy pogladach Konrada pojawia sie i oskarzenie Boga

o zlo dominujace na swiecie. Przy swym buncie przeciw Bogu bohater wspomina mitycznego Prometeusza, ktory rowniez poswiecil sie dla porzadna

ludzi. Konrad jest wiec indywidualista, samotnie pragnacym zmienic swiat. Mimo szlachetnych intencji jest zmuszony na kleske, bo wydaje sie sam.

Prometeizm polski a, takze romantyczny opiera sie wiec dzieki buncie wybitnej samotnej placowki przeciwko Bogu, silom natury i ograniczeniom wolnosci

czlowieka w reputacja szczescia ludzkosci, narodu, gwoli ktorych Prometeusz jest gotow poswiecic sie, cierpiec. To punkt szczytowy romantycznego

indywidualizmu, potem przechodzi on po pyche a, takze megalomanie. Wiec w

III cz. „Dziadow―, gdzie pozostal zaprezentowany, zostaje przezwyciezony.

93. Zaprezentuj „Kordiana― i Grob Agamemnona― J. Slowackiego jako glos po dyskusji na temat oceny powstania listopadowego.

Przy dramacie Slowackiego „Kordian― nie istnieje obrazu powstania, jest tylko i wylacznie proba marki ruchu listopadowego i okolicznosci jego

kleski. Nalezy zaakcentowac, ze przygotowywania do powstania Slowacki obserwowal sam na warszawskim rynku, potem udal sie w celu Paryza, dokad

uczestniczyl po wielkiej dysputy na temat powstania, jaka toczyla sie w bazie polskich czasopism emigracyjnych a, takze na zebraniach ugrupowan

politycznych. Dlatego pokusil sie mezczyzna o ocene ideologii powstancow i biegu wypadkow. Przy utworze tymze Slowacki pragnal dac odpowiedz na

watpliwosc dlaczego powstanie listopadowe upadlo, jaka role powinna spelniac tworczosc poety narodu naszego.

W „Przygotowaniu― poeta dokonal krytycznego trybunalu przywodcow powstania „z piekla rodem― stworzonych w diabelskim kotle przez

zgromadzenie piekielne. Stworzone przez nich postacie; Czartoryskiego, Niemcewicza, Chlopickiego, Lelewela, Krukowieckiego,, Skrzyneckiego oraz

zbiorowo ukazanych poslow sejmowych a, takze kadre oficerska ocenil Slowacki krytycznie, zdecydowanie sugerujac, ze rzady takich ludzi

dotychczasowy jedna sposrod przyczyn kleski. Ale odrzucic jedyna.

Akt III „Spisek koronacyjny―. Celem spisku wydaje sie zamach dzieki cara. Ludzie jest po tej sprawie podzielone. Wylacznie mlodzi oficerowie

pragna walki. Kler wydaje sie zachowawczy – proponuje cierpietnicza ideologie a, takze modly bedaca sposobem dzialania. Narod, reprezentowany

przez zolnierza, starca, nieznajomego – stanowi natomiast grupe, jaka nienawidzi cara i potrzebuje powstania, lecz potrzebuje liderow. Wynik

glosowania, ktore posiada przesadzic o zamachu wypada negatywnie. Kordian sam wiec wyrusza, aby zabic tyrana, lecz posiada kleske. Wolno zatem

po dramacie odczytac caly proces powstania:

1-wsza. Przygotowanie ( przywodcy a, takze rozmowy spiskowe )

dwoch. Podzial glosow i pogladow wsrod spoleczenstwa

3. Szalenczy, jednostkowy napad ( atak Kordiana )

4. Strata ( porazka Kordiana a, takze calej koncepcji ).

Slowacki najwyrazniej naraza zrywowi, ktorym bylo powstanie listopadowe, negatywna note. Krytykuje przywodcow a, takze podzial spoleczenstwa,

ukazuje bezsens dzialan jednostkowych i zle obliczonych, odrzucic sam czyn patriotyczny. Umilowanie ojczyzny mlodych, ich pragnienie wolnosci jest tu

oceniane jako bardzo pozyteczne i szybciej wytyczamy rozgoryczenie z powodu, ze taki zachwyt zostal zaprzepaszczony, niz krytyke dzialan mlodej,

powstanczej szlachty.

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od momentu narodu ofiar jakich odrzucic znala dotad historia Polski. Krytykowal ludzie, ktoremu zabraklo

zdecydowania po walce o niepodleglosc. Poeta uwazal, ze dla zwyciestwa idei wolnosci lepiej poswiecic caly narod, niz ochronic go ( „smutne

pol-rycerzy-zywych ) gwoli zycia po niewoli. Wiec powoluje sie na bohaterska zolnierska postawe spartanskiego mistrza Leonidasa, ktory to jest idealem

patriotycznej ofiary, zlozonej sposrod wlasnego istnienia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi potege rozwojowa relacji i postepu. Poeta

nawiazuje do kulturze bohaterskich Grekow, zestawia kleske powstania listopadowego z Cheronea.

95. Udowodnij niesmiertelnosc wielkich idei na bazie tworczosci Norwida.

Posrod wierszy lirycznych Norwida mozna wyroznic grupe skladow pamieci wielkich ludzi. Czyny tych organizacji wyprzedzaly epoke – odrzucic byly

wiec rozumiane a, takze doceniane przez wspolczesnych. Wowczas po smierci toczono boje o slawe po nich lub punktu pochowku. ―.

Charakterystyczne, wydaje sie takze to, ze mowi o nich w momencie ich smierci albo po smierci. Smierc uwydatnia dopiero ich wielkosc. Poeta uwaza, ze

moment smierci czlowieka pozwala na przekazanie swoim dorobku ludzkosci.

Wiersz „Bema pamieci zalobny rapsod― zadedykowany jest pamieci gen. Jozefa Bema, herosa powstania listopadowego. Norwid odrzucic opisuje

rzeczywistego pogrzebu Bema, ale prezentuje poetycka wizje pogrzebu, stworzona na uklad pogrzebow dawnych wodzow germanskich lub slowianskich.

Zalobny orszak idzie bardzo dlugo niosac rekwizyty, wreszcie dochodzi w celu grobu, po ktory odrzucic sklada cialka bohatera. To symbol przetrwania

idealow Bema - walki o niepodleglosc. Owa koncepcja pozostaje niesmiertelna dopoki „Serca zemdlale ocuca - plesn z oczu zgarna narody... ―.

Przebiega cudowne zwyciestwo ducha Bema nad pograzonym swiatem, przeznaczone w aluzji do biblijnej opowiesci o zdobyciu Jerycha.

Wiersz „Do obywatela Johna Browne’a― posiada charakter listu. Poslancem wydaje sie mewa. Norwid piszac wiersz nie wie albo dotrze

mezczyzna do odbiorcy przed smiercia. Pojawia sie motyw powatpiewania czy zastanie Stany Zjednoczone jako panstwo wolnych osob, bo smierc

Browne’a wydaje sie zaprzeczeniem wolnosci. Stany Zjednoczone, o ktore walczyl Kosciuszko, ojczyzna Waszyngtona splamila sie taka egzekucja.

Pojawia sie motyw przyszlosci, w ktorej „syn kata― - nastepne pokolenie rowniez odrzucic bedzie pokoleniem ludzi zacnych, prawych a, takze

uczciwych. Zapowiedz przesladowan Murzynow. „Noc zmierza - ciemna noc z twarza Murzyna―. Przy ostatnich wyrazeniach utworu:

„Bo piesn przedtem dojrzy, czlek nieraz skona

A anizeli skona piosenka, narod pierw wstanie―

Dzwieczy nuta nadziei, ze poezja moze utrzymac sie przy zyciu historie a, takze budzic w celu walki narody. Ale nim wielka koncepcja Browna zostanie

przez roznych pojeta, duzej ilosci jej obroncow zginie.

Wiersz nie „Fortepian Szopena― utrwala znaczenie kompozytora dla zwiazanych z kultura swiata, swoim wielkosci. Muzyka Chopina wydaje sie

przedstawiona przez Norwida jako ziemskie dopelnienie piekna dojrzalego. Ma mezczyzna sile podnoszenia rzeczywistosci w celu idealu, nieosiagalnego

dla ludzi. Materia sztuki Chopina jest to, ze wywodzi sie ona sposrod ludowosci, umiejetnosc to „doskonale wypelnienie― - nieosiagalny absolut.

Idealu tego nie mozna osiagnac ale mozemy don zmierzac. Muzyka robi z osob istoty idealne. Miara tej doskonalosci wydaje sie porownanie w celu

hostii. Przy wierszu zarysowuje sie zatarg miedzy pieknem doskonalym - norwidowskim swietnym, a zolnierzami ciskajacymi fortepian na bruk

reprezentujacymi zlo. Dochodzi w celu glosu zalozenie mowiaca, ze zniszczenie towaru nie jest rownoznaczne z zaglada wartosci. Wydaje sie tez w owa

strone triumf:

„Ciesz sie, pozny wnuku!...

Jekly - gluche kamienie:

Ideal - siegnal bruku „

W zwiazku ze smiercia Mickiewicza w Stambule w 1856 roku stanal wiersz

„Coz ty Atenom zrobil Sokratesie? ―. Zjawisko sprowadzeni zwlok poety w celu Paryza stal sie zrodlem sporow emigracji i wzbudzil refleksje

Norwida - wielcy ludzie odrzucic znajduja szczescia za istnienia, a nawet po smierci odrzucic uzyskuja naleznej im czci. Wspomina Norwid Sokratesa,

jakiemu po smierci Atenczycy postawili statue ze zlota, wspomina Dantego, jakiemu poswiecono wiecej niz jeden groby. Podobne byly losy Kolumba,

Kosciuszki, Napoleona. Nuta goryczy wysnuta jest sposrod osobistych doswiadczen Norwida. Za kazdym razem zyl po cieniu wielkich ludzi, odrzucic

doceniony, samotny, a zmarl w przytulku dla bezdomnych.

Byc moze Norwid w wszelkim przedstawionym w tej okolicy wierszu pragnal pokazac, jak wielka cene musi uiscic kazda indywidualnosc za swoja

odmiennosc, nietuzinkowosc. Ale rownoczesnie bohaterowie Norwida - postacie przeciez prawdziwe, kiedys prawdziwe, niosa przyszlym pokoleniom

przeslanie, ktore egzystowac bedzie naprawde dlugo jak pamiec o nich - przeslanie etyczne, moralne, markowe.

96. Omow na wybranych przykladach wlasnosci dramatu romantycznego.

Dramat tajemniczy jest rodzajem dramatu przeciwstawiajacym sie regulom dramatu antycznego, nawiazuje zas do kulturze dr. szekspirowskiego oraz

hiszpanskiego.

Np. „Dziady cz. III―

–Odrzucenie kapitalnej zasady kilku jednosci: czas miedzy prologiem a A, takze scena wiezienna (24XII) otrzyma 1 miech, miejsce: fabula rozgrywa

sie w duzej ilosci miejscach: Stolica polski, Wilno, okolice Lwowa.

–wielowatkowosc np. watek mlodziezy, filomatow, na tym tle pojawia sie watek Konrada, Ks. Piotra, Nowosilcowa.

–kompozycja jest luzna: nie ma ciaglosci, kompozycja epizodyczna: poszczegolne sceny maja charakter rozbudowanych epizodow – zestaw otwarta.

–wprowadzenie na scene elementow zachwycajacych: ludowosci, aniolki, diably, duchy, archanioly.

–Bohaterem dr. wydaje sie wybitny samotnik, indywidualista, buntownik, czlowiek walczacy o wolnosc ojczyzny – Konrad. Nieszczesliwy wypadek

rom. mieszal konwencje a, takze gatunki literackie, pojawialy sie wiec w obrebie jednego utworu partie liryczno – tragiczne i epickie np. elem. liryczne:

rozlegle monologi po Wielkiej Improwizacji i piesni w scenie wieziennej. Elementy epickie: basni

Nastroj: zauwazalny (np. Wlk. Improwizacja), tragiczny (scena Mezczyzna Senator – watek pani Rolinsonowej), nastroj, dowcip, ironia (np. spanie

senatora), spokoju, ciszy (np. dom wsiowy pod Lwowem).

97. Porownaj spojrzenie dzieki historie narodowa w „Grobie Agamemnona― J. Slowackiego a, takze Potopie H. Sienkiewicza.

„Grob Agamemnona―

Przy „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar ktorych nie znala dotad dzieje Polski. Krytykowal spoleczenstwo, jakiemu zabraklo

zdecydowania w walce o niepodleglosc. Poeta uwazal, ze gwoli zwyciestwa mysli wolnosci dobrze poswiecic caly narod, niz ocalic jego ( „smutne pol

– rycerzy – zywych―) gwoli zycia po niewoli. Wiec powoluje sie na bohaterska, zolnierska postawe spartanskiego mistrza Leonidasa, ktory to jest

idealem patriotycznej ofiary, zlozonej sposrod wlasnego istnienia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi potege rozwojowa relacji i postepu.

Slowacki Poddal ostrej ocenie szlachte polska, ktora obarczyl wina zbytnio upadek powstania listopadowego. Skrytykowal ow „czerep rubaszny―,

ktorym przykryta wydaje sie „anielska dusza narodu―. Wedlug podmiotu lirycznego konserwatyzm szlachecki hamowal aktywnosc sil politycznych o

charakterze demokratycznym a, takze postepowym.

„Potop―

Przedstawiajac po „Potopie― obie plaszczyzny o tematyce historycznej, historie ogromna, zwiazana sposrod najazdem Szwedow, oraz historyjke

obyczjowo-prywatna, odtwarzajaca fikcyjne losy postaci - Sienkiewicz odrzucic oddzielal ich od mojej dziurki, dzieki czemu przebieg zdarzen ulegaja

zdynamizowaniu. Swiat powiesciowych postaci to przede wszystkim otoczenie szlacheckie. Sposrod tej powierzchni wywodza sie bohaterowie a, takze

zolnierze walczacy o niepodleglosc Rzeczpospolitej. Ich kreacje wzorowane sa dzieki ugruntowanych przez tradycje stereotypach polskosci. Wyposazyl

je wiec autor po wartosci np.: patriotyzm, wiernosc, odwaga, jak i rowniez przywiazanie w celu panstwa a, takze monarchy. W celu Sienkiewicza swoim

bohater o wyrazistych wlasciwosciach stawal sie podstawa kontaktu telefonicznego z czytelnikiem, dlatego tez postacie sa nieskomplikowane, autor

zaznacza kilka elementarnych typow ich charakteru. Wlasnosci typowe sa najlepiej wyrazne w charakterystyce Zagloby, nadrzednego sprawcy

powiesciowego komizmu, ktory to to komizm spelnia w szczegolnosci funkcje rozbrojenia patosu a, takze grozy, otoz posrednio posluguje „krzepieniu

serc―.. W tym utworze poeta ukazal obraz slusznej i sprawiedliwej walki obronnej prowadzonej sposrod obcym najezdzca przez caly narod polski oraz

poswiadczenie grozy polozenia naszego kraju podczas najazdu. Pokazanie wojny ze Szwedami jako ogolnonarodowego powstania przeciwko zaborcy

stanowi najwieksza wartosc

wiekszosc. Wyszukaj utwory polskiego romantyzmu odnoszace sie do marki powstania listopadowego.

1. dwoch. 3J. SLOWACKI „ KORDIAN―

Dramat „Kordian― stara sie dociec przyczyn upadku powstania Podkreslajac wielkosc a, takze szlachetnosc dzialan powstanczego pokolenia

Slowacki ukazywal jednoczesnie swoim moralna a, takze polityczna niedojrzalosc, nieumiejetnosc wytworzenia nowej etyki walki o wolne panstwo bez

mistrza, brak brawury, by siegnac po wladze polityczna. Przez biografie Kordiana ukazywal tragizm tego pokolenia.. Przy-czy¬na upadku powstania

byla nieudolnosc liderow wobec caratu, strach poprzednio rewolucja, ktory to ujawnil sie w wypo¬wie¬dzi pre¬zesa po scenie spisku. Samotna wojna

szlachetnych patriotow, ktorzy sadza, ze poswiecaja sie gwoli na¬rodu, nie moze przyniesc zwyciestwa. Bezsens takowego pogladu uswiadamia

Kordianowi lekarz, pod kto¬rego postacia kryje sie szatan. Glowna przyczyna byla samotnosc powstancow, ktorzy wierzyli tylko we wlasne krzepy i

izolowali sie od momentu mas. Slowacki podjal polemike z pogladami romantykow, ze poeta mo¬ze byc przy¬wod¬ca narodu po walce. Odslaniajac

szeroko przyczyny kleski patrzyl z wielkim niepokojem dzieki perspektywe odzyskania niepodleglosci. Przerazala go popowstaniowa beznadziejnosc oraz

brak religii narodu we wlasne sposobnosci. W Kordianie przeciwstawil sie Mickiewiczowskiej optymistycznej interpretacji kleski w dzialach wznioslego

cierpienia i mesjanistycznego powolania narodu. Dramat chociaz nie od¬¬wo¬ly¬wal sie wprost do powstania, zawiera wiele aluzji a, takze mozna

zwazac go zbytnio utwor o powstaniu.

J. Slowacki „ Grob Agamemnona―

W utworze poeta porownuje powstanie listopadowe do batalii pod Cheronea, w ktorej Grecy poniesli kleske w walce z Macedonczykami i utracili

niepodleglosc. Slowacki pokazuje wizje mknacego przez Grecje konia i zaden Polak nie istnieje prawa wstrzymac sie ponizej Termopilami, dokad Grecy

walczyli z Persami. Bitwa ponizsza to znak najwiekszego mestwa i oddania dla ratowania ojczyzny. Na nieszczescie Polakom tego brak. Poeta nakreslil

wizje nowej, wolnej Polski - narodu zjednoczonego i integralnego wewnetrznie. Odrzucic szczedzac wyrazen oskarzajacych rodakow wyznaje: „Mowie

- bom smutny - i samodzielnie pelen winy―. Slowacki przyznaje sie, ze nie wyzebral udzialu po powstaniu, otoz identyfikuje sie z ludem - oskarzajac

siebie posiada prawo oskarzac siebie posiada prawo oskarzac caly narod.

1. 3A. MICKIEWICZ III CZESC,, DZIADOW―

Przyczynami pisania utworu dotychczasowy miedzy innymi: upadek powstania listopadowego i nieobecnosc w nim poety, proba zajecia stanowiska

wobec powstania a, takze poczucie odpowiedzialnosci za losy ojczyzny. Portretu walk odrzucic odnotowano, autor pokazuje mnie tylko represje

popowstancze ( wydarzenia sposrod 1823 roku kalendarzowego, zwiazane sposrod procesem filomatow i filaretow w Wilnie ). O przebiegu walk mozemy

zostac poinformowanym z polaczeniu naocznych swiadkow – harmonijne z prawda historyczna. Wspolwystepuja takze liczne postacie o tematyce

historycznej, w tym takze Nowosilcow. Mozemy takze odnalezc obrazy spoleczenstw naszego i rosyjskiego. A. Mickiewicz stworzyl nieszczescie o

cierpieniach, walce a, takze tragedii narodu przesladowanego za to, ze zadal wolnej ojczyzny.

99. Sformuluj kodeks etyczny romantykow w oparciu o II i IV czesc,, Dziadow―.

II fragmentu,, Dziadow―

Wlaczony jest problem winy a, takze kary rozpatrywany z punktu widzenia poczucia sprawiedliwosci ludu; pojawiajace sie duchy opowiadaja o mekach,

jakie znosza w zaleznosci od win, popelnionych zbytnio zycia, zas Guslarz wytycza przestrogi moralne i chor je mowi. A. Mickiewicz pokazuje po utworze

ludowe prawdy moralne i podporzadkowanie sie ich rygorom:

-Wedlug przestrogi wypowiedzianej przez najmlodszych, aby osiagnac pelnie czlowieczenstwa i dostac sie do niebios, trzeba zaznac w zyciu doczesnym

cierpien a, takze goryczy. Lekkie zycie na ziemi wsrod nadmiaru, zabaw a, takze pieszczot odrzucic uprawnia w celu uzyskania szczescia wiecznego.

-W mysl przestrogi wypowiedzianej przez lud po ukazaniu sie widma pana, nie mozna krzywdzic pozostalego czlowieka a, takze patrzec obojetnie na

czyjes cierpienie. W celu widma pana nie ma obecnie zadnego ratunku, bo zbytnio zycia odrzucic postepowal jak czlowiek.

-Przestroga dziewczyny poucza, ze pod zadnym pozorem nie mozna uciekac w celu ludzkiej, ziemskiej milosci. Powinno sie rozumiec uczucia innych,

odrzucic kpic sposrod nich a, takze samemu potrafic kochac.

IV czesci,, Dziadow―

Przyczyna powstania II a, takze IV fragmentu,, Dziadow― byla miedzy innymi nieszczesliwa milosc poety do Maryli Wereszczakowny. Wyrazem jego

cierpienia z powodu wydaje sie postac Gustawa, Ktory posiada romantyczny poglad na istote milosci. Dusze kochankow, wedlug niego, sa przeznaczone

fajnego przez Boga i powiazane na lata. Zakochanych na ziemi nie zdolali byc wspolnie z powodu rozniacych ich stanow spolecznych, rozbieznosci

majatkowych a, takze nieprzychylnosci spoleczenstwa. Gustaw buntuje sie przeciw obyczajom, przesadom i konwencjom krepujacym uczucia i

odbierajacym ludziom upowaznienie do osobistego szczescia oraz szydzi sposrod tych ktorzy w dostaniu bogactwa upatruja szczescie. Wedlug nauki

moralnej wypowiedzianej przez Gustawa nielatwo jest czlowiekowi osiagnac zbawienie wowczas, wowczas gdy za istnienia zazna mezczyzna szczescia

ziemskiego, bo tego typu fakt rowniez opoznia a, takze utrudnia sciezke do szczesliwosci wiecznej.

stu. Omow P. Tadeusza Natomiast. Mickiewicza jako romantyczna epopeje narodowa.

Dzielo A. Mickiewicza mozna okreslac epopeja, dopelnia bowiem fundamentalne wymagania typu.

Epos:

-zaczyna sie inwokacja (rozwinieta apostrofa) proszac po niej o natchnienie, pomocna dlon w tworzeniu dziela

-sklada sie sposrod ksiag (dwanascie ksiag)

-napisany stylem podnioslym

-pisany heksametrem - na terytorium polski to 13 - zgloskowiec, sylabowiec, ze sredniowka po siodmej sylabie

-narrator wydaje sie wszechobecny, wszechwiedzacy i obiektywny

-pojawiaja sie liczne wykazy, zarowno statyczne, jak i efektywne

-posiada recenzje homeryckie

-posiada rekordacja (opoznienie) - celowe odsuwanie a, takze opoznienie dzialaniu - poglebianie ciekawosci czytelnika (np. wykazy przyrody, niebios,

obyczajow, strojow, opowiesci Wojskiego)

-bohater wydaje sie zbiorowy - szlachta

-ukazuje losy wybieranej grupy bohaterow ( sa nimi zwykli, przecietni osobistosci, przedstawiciele przede wszystkim sredniej szlachty, choc mozna

przeczytac sie tez arystokracja oraz drobna szlachta zasciankowa)

-ukazuje obraz istnienia narodu albo klasy spolecznej w istotnym i przelomowym momencie historycznym (kampania napoleonska – marsz Napoleona

dzieki Moskwe).

Deficyt jest swiata antycznych bogow ( zanika dwuplanowosc dzialaniu - swiata bogow a, takze ludzi ). Zamiast tego jest burza, ktora zastepuje moce

olimpijskie