matura focus 3 sprawdzian unit 3 chomikuj

( matura_focus_3_sprawdzian_unit_3_chomikuj.pdf )

http://www.xdl.co.pl/go/?d=matura_focus_3_sprawdzian_unit_3_chomikuj#

Podobne: matura focus 3 sprawdziany unit 3 chomikuj, matura focus 3 sprawdziany unit 1 chomikuj, matura focus 2 sprawdzian unit 5 chomikuj,

matura focus 2 sprawdziany unit 3 chomikuj, matura focus 3 sprawdziany unit 2 chomikuj, matura focus 2 sprawdzian unit 4 chomikuj,

matura focus 2 sprawdziany unit 7 chomikuj, matura focus 2 sprawdziany unit 2 chomikuj, matura focus 2 sprawdziany unit 5 chomikuj,

SREDNIOWIECZE

1. Termin trwania:

Stary kontynent: V-XV przy.

Polska: X-XVw.

2. Uniwersalizm epoki:

Owczesna Europa dazyla do wyznaczania jednej wiary-chrzescijanstwa, miala znakomite zwierzchnictwo papieskie, jezyk urzedowy (lacine i

zwierzchnika swieckiego (zwierzchnik cesarstwa rzymskiego narodu niemieckiego).

trzech. Swiatopoglad:

Teocentryzm, religijnosc sztuki, anonimowosc dziel sztuki wynikajaca z pokory wobec Boga, smierc w charakterze popularny bodziec, literatura

dydaktyczno-moralizujaca.

4. Style:

a) Romanski:

- XI-XIIw,

- budowle sakralne,

- ksztalt spietrzonych figur geometrycznych,

- doznanie masywnosci,

- grube mury,

- malutkie okna, zakonczone lukiem,

- budowane wraz z ciosanego kamienia,

- ascetyzm w zdobnictwie (malo dekoracji wewnatrz),

- ozdobne serwisy (obramowanie powyzej wejsciem podstawowym do swiatyni),

- polokragle tympanony (glowna czesc portalu) bogato ozdabiane,

- sklepienie kolebkowe,

- np. krzywa wieza przy Pizie, Drzwi Gnieznienskie,

b) gotycki:

- wertykalizm (smuklosc budowli, wysokie),

- stawiane z cegly,

- doznanie lekkosci, azurowosc,

- 3 portale, w ponizszym jeden naczelny, nad poprzednio rozeta,

- witraze,

- okna strzeliste, zakonczone ostrolukiem,

- tworzone na wykresie krzyza lacinskiego,

- bardzo bogate zdobnictwo wewnatrz,

- budowla gotycka pelni funkcje ‘biblia pauperum’, czyli biblia dla ubogich, budowle zdradzaly wiele prawd wiary swoja architektura i mogly

mnostwo nauczyc,

- np. oltarz Wita Stwosza w Kosciele Mariackim.

piec. Filozofie:

Scholastyka - zmierzanie do wytlumaczenia wydarzen wyznaniowych przez sciezke rozumu. Nie zaakceptowac wolno sie sprzeciwiac okreslonym

prawdom, pomimo tego dyskutowano, zeby wszystko wytlumaczyc.

Mistycy - ludzie na wlasna reke przez swoja wiare dazyli do prawdziwosci o Bogu.

Augustynizm - filozofia laczaca doktryne chrzescijanska z filozofia Platona. Sw. Augustyn glosil konflikt pomiedzy cielesnoscia, a duchowoscia jednostki,

miedzy pozadaniem dobra i zla. Glosil koncepcje jednostki rozdartego pomiedzy grzesznym cialem, a pobozna dusza.

Tomizm - milosc madrosci sw. Tomasza z Akwinu, ktory polaczyl doktryne chrzescijanska z teoria Arystotelesa. Stworzyl metafizyczna drabine bytu,

uwypuklajac hierarchie wartosci w swiecie sredniowiecznym. Bog- aniolowie- ludzie- zwierzeta- rosliny- byty nieozywione- zywioly

Franciszkanizm - milosc madrosci sw. Franciszka z Asyzu. Gloszaca zabawa zycia, pokore, koniecznosc istnienia w zgodzie z natura. Idea tej filozofii

wyplywa z nasladowania Chrystusa i z realizacji ewangelicznego nakazu milosci Boga i blizniego.

6. Sw. Franciszek wraz z Asyzu:

Bytowal na przelomie XII i XIIIw. W calej mlodosci spieszyl beztroskie Zycie.1-wsza. Wyjasnij wyobrazenia: tragizm, katharsis, fatum, odwolujac sie w

celu tragedii greckiej.

Tragizm – zderzenie 2 rownorzednych racji, ktore niestety wzajemnie sie wykluczaja. Inaczej mowiac: stan rzeczy, w ktorej trzeba bedzie zadecydowac

pomiedzy takimi racjami a, takze kazda decyzja doprowadzi w celu katastrofy. Tragizm jest materia tragedii greckiej.

Np.: Tragizm „Antygony― – Sofokles.

Antygona musi zadecydowac miedzy dwoma racjami, sposrod ktorych dwie sa rownie wazne a, takze sprzeczne ze soba. Jako wierna siostra, wierna

prawu boskiemu, czuje sie zobowiazana w celu pochowania a, takze uczczenia zwlok brata Polinejkesa. Jesli tamtego nie uczyni, nie tylko organizm

zmarlego zostanie pohanbione, lecz wedlug wierzen religijnych Grekow dusza Polinejka nie zazna spokoju.

Z drugiej strony Antygona wejdzie w spor z uprawnieniem panstwowym, poniewaz Kreon zabronil pod kara smierci pochowac Polinejkesa, majac na

uwadze go zbyt zdrajce.

Decydujac pomiedzy posluszenstwem prawu boskiemu, a rozkazowi krolewskiemu, Antygona wybierze, prawidlowo ze wlasnym sumieniem, prawo

boskie a, takze wypelni zadania siostry, kochajacej zmarlego brata. Poniesie za to smierc.

Katharsis – wyobrazenie to znaczy literalnie „oczyszczenie―. To funkcja oczyszczajaca, jaka przypisywal tragedii Arystoteles. Widz sledzacy

zdarzenia w scenie puder doznac wlasciwego oczyszczenia – poprzez doswiadczenie litosci (gdy patrzy w cierpienie niewinnego) i trwogi (gdy widzi

podobienstwo pomiedzy cierpiacym zas soba). Katharsis byla najprawdopodobniej rozumiana nie jako uszlachetnienie uczuc widza, lecz w charakterze

wyzwolenie go od tych propozycji. Losy bohatera tragicznego stymuluja odbiorce w celu niezmiernie doglebnego przezycia litosci i trwogi, a przez to

pozwalaja jemu sie od momentu nich oswobodzic i dostac spokoj lezacy wewnatrz. Katharsis polega na tym, iz widz przezywa „litosc a, takze

trwoge―, uwzgledniajac na akcje tragedii. Oficjalna (jezeli jestesmy widzami) wspolczucie wzbudza klopoty czlowieka niewinnego, natomiast trwoge –

zmartwienie czlowieka, ktory to jest w celu nas pokrewny.

Starozytni artysci ukladali fabuly tragedii myslac o tych celach.

Fatum – odmiennie los czy tez przeznaczenie. Starozytni Grecy wierzyli, ze czlowiek ma przypisany z gory, zaprogramowany z gory los, bieg wydarzen

w zyciu, jakich nie da sie uniknac. Wlasnie fatum decydowalo o dziejach Kreona czy Edypa. To, , ktorzy zostalo powiedziane przez bogow,

przepowiedziane za sprawa wyrocznie musi spotkac czlowieka i nie istnieje od tego ucieczki. Jest to z reguly zapowiedz klopoty. Przykladem znajduja sie

dzieje rodu Labdakidow – od momentu Lajosa na Antygone.

Mitologia posiada „specjalne― bostwa przeznaczenia. Sa to: Pawki, Sybille, Mojry i typu rzymskiego bostwo – Fatum.

Katharsis - oczyszczenie. Tragedia starozytna miala wplywac na reakcje i emocje odbiorcow. Pierwotnie, muzyka a, takze taniec powodowaly u Grekow

oczyszczenie duszy z win i jej wyzwolenie. Arystoteles taka opcje przypisywal tragedii, ktora wzbudzala w widzu „litosc a, takze trwoge".

Fatum - wykorzystanie, tragizm; nierozwiazywalny konflikt pomiedzy silami wyzszymi: losem, sprawami historii, normami spolecznymi zas wlasnym

dzialaniem bohatera. Bohater jest pozbawiony mozliwosci przeprowadzenia pomyslnego wyboru. Dzialania jego prowadza w celu katastrofy. Jest on

rownoczesnie ofiara a, takze winowajca. Przy „Antygonie" Sofoklesa bohaterka odczuwa sie zobowiazana do pogrzebania zwlok brata Polinejkesa, w

charakterze siostra a, takze wierna prawom boskim. Zdecydowanie obywatelka was, musi byc posluszna wladcy, ktory zabronil pogrzebow gwoli

zdrajcow ojczyzny. Nad jak Labdakidow a, takze Antygona (corka kazirodczego zwiazku) byla dodatkowo zlozona przeklenstwo bogow. Antygona

prezentowala racje serca, nie widziala ewentualnosci rozwiazania konfliktu, popelnila zamach samobojczy.

2. Zinterpretuj symbole konkretnych postaw a, takze dazen ludzkich na przekladzie Ikara, Demeter, Prometeudza, Syzyfa.

Prometeusz byl jednym z tytanow greckich. Ukradl on pozar i podarowal ludziom. Bogowie zemscili sie za to w ludziach a, takze zeslali wykladzinom w

beczce Pandory zmartwienie, choroby a, takze nedze. Prometeusz widzac to postanowil wykonac bogom w zlosc. Do tego zabil wolu i podzielil go w dwie

fragmentu: osobno zlozyl mieso a, takze owinal te rolety w cere, oddzielnie zas kosci, znalazl je tluszczem i kazal wybierac Zeusowi, ktora odsetek ludzie

posiadaja skladac bogom. Zeus wybral druga odsetek, myslac iz pod tluszczem jest najlepsze mieso. Odtad tylko te czesc jednostki skladali bogom w

ofierze. Rozgniewalo to Zeusa a, takze kazal przykuc Prometeusza w celu skal Kaukazu. Codziennie sep wyjadal jemu watrobe, ktora to wciaz odrastala.

Prometeusz stal sie emblematem czlowieka cierpiacego z wybranki do osoby, czlowieka zbuntowanego przeciwko bogom. To od momentu jego godnosci

powstalo objasnienie prometeizmu a mianowicie postawy buntu przeciwko bogom, naturze w calej imie wybranki do osoby.

Postawe taka realizuje Konrad, poeta sposrod III cz. Dziadow Adama Mickiewicza. Zechce on zadedykowac sie dla osob, narodu. Przemawia do Boga w

imieniu osoby Nazywam sie Milion, bo zbyt miliony kocham i cierpie katusze. Porownuje siebie w celu Boga, twierdzi, ze posiada taka potege jak Bog,

jego piosenka jest prosta dzielu Boga, a nawet ja przewyzsza Piosenka to wielka, piesn sporzadzanie, taka piosenka jest sila, dzielnosc, taka piesn to

niesmiertelnosc! Ja czuje niesmiertelnosc, niesmiertelnosc tworze, coz Twoja osoba wiekszego mogles stworzyc Boze? Chce, aby Bog podarowal mu

sila wladania osobami, bluzni Bogu. Twierdzi, iz jezeli Bog mu jej nie da, to on odwroci od momentu Niego osoby. Konrad wydaje sie cierpiacym patriota,

dla ktorego ojczyzna wydaje sie najwazniejsza, pragnie sie gwoli niej zadedykowac.

Syzyf byl krolem Koryntu. Czesto bywal na Olimpie na ucztach. Pewnego razu Syzyf zdradzil poufny tajemnica Zeusa, , ktorzy rozgniewalo bogow.

Wyslali na niego bozka smierci Tanatosa, jednak Syzyf uwiezil go. Ludzie przestali umierac. Bogowie wyslali Aresa, aby uwolnil boga smierci. Jako

glownego smierc dosiegla Syzyfa. Nie zaakceptowac mogl on jednak dojsc do was cieni, poniewaz zona nie zakopala jego ciala wedlug jego

wczesniejszym przykazaniem. Pozwolono mu wiec wrocic w ziemie, aby mogl ukarac zone. Syzyf poszedl, ale nie wrocil. Bogowie zapomnieli o zanim.

Zyl czasochlonnie, az nareszcie przypomniano w piwnicy o zanim i wyslano Tanatosa na jego dusze. Za kare Syzyf puder wniesc wysoki kamien w gore.

Syzyf wzial sie do wykonywania zadan, ale kiedy juz byl u szczytu nagle kamien wyslizgnal jemu sie a, takze spadl. Naprawde bylo zbyt drugim, 3,

dziesiatym wspolnie. Syzyf nieprzerwanie wznosi kamien, ale za kazdym razem tuz przy wierzcholku on jemu sie wyslizguje. Jest emblematem pracy,

dzialania nie zakonczonego sukcesem, bezsensownego.

Zeromski w calej Syzyfowych pracach przyrownuje tok rusyfikacji w ziemiach lokalnych do wykonywania zadan Syzyfa. Proces ten nie byl w stanie

zniszczyc polskosci tkwiacej w calej samych Polakach.

Ikar byl synem Dedala - rzezbiarza i konstruktora greckiego. Dedal tesknil zbyt ojczyzna a mianowicie Grecja a, takze poprosil Minosa, krola Krety, aby

jemu pozwolil powrocic do Tunezji. On jednak na to sie nie zgodzil, wiec Dedal skonstruowal sposrod ptasich pior i wosku skrzydla doczepiane do ramion,

by w taki sposob mogl wraz z synem powrocic do Tunezji. Przykazal Ikarowi, aby ten nie wzbijal sie zbyt wysoko, poniewaz wosk moze sie stopic i aby

nie schodzil zbyt nisko wody, poniewaz piora sa w stanie nasiaknac wilgocia. Ikar jednak nie posluchal ojca. Zachwycony wynalazkiem wzbijal sie

powyzej i powyzej i powyzej i powyzej i powyzej i powyzej... az nareszcie wosk stopil sie, piora poodpadaly a, takze Ikar spadl na glebe. Stal sie on

emblematem czlowieka strasznego, ktorego zafascynowanie wynalazkiem wzielo gore powyzej zdrowym rozsadkiem. Jego tragedia, smierc nie jest

zauwazona za sprawa nikogo.

Przy tekscie Ikar Iwaszkiewicza porownana jest forma Ikara sposrod Michasiem, chlopcem z trasy w czasie walki. Tak jak Ikar lotem tak bardzo Michas

zauroczony jest ksiazka (jak Genizak) i zapomina o ryzyku. Wystepuje przyrownanie smierci Ikara do zabrania Michasia za sprawa Niemcow. Dodatkowo

jego znikniecia nikt nie zauwaza. Autor stwierdza Ja jeden zauwazylem, ze Ikar utonal.

Demeter, bogini egzystencji i urodzaju, miala corke Persefone, jaka podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka

blakala sie na Ziemi w calej poszukiwaniu ulubionego dziecka, lecz nie potrafila go nigdzie znalezc. Do niej smutek byl tak wysoki, ze deszcze przestaly

padac, strumienie powysychaly, nie rodzily sie nowatorskie plony a, takze glod zaczal zagladac w celu ludzkich siedzib. Zmartwiony Zeus postanowil

przeblagac Demetre, ale nic nie skutkowaly namowy wysylanych w celu niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil nareszcie i nakazal Hadesowi, aby

oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, ale wreczyl zonie jablko granatu, ktore po czesci zjedzone, na zawsze zwiazalo ja z panstwem cieni.

Rozlegla radosc Demeter spowodowana powrotem corki zrobila na swiecie eksplozje zieleni a, takze spiewu stworzen natury. Jednak Persefona musiala

powracac do partnera na 3 miesiace w calej roku, wtenczas to przyroda zamierala, by ponownie sie obudzic sposrod zimowego odretwienia. W ten

wlasnie rodzaj starozytni Grecy tlumaczyli w piwnicy cyklicznosc zmian por roku.

3. Uzasadnij uniwersalizm opowiesci greckich. Odwolaj sie w celu wybranych wzorcow.

Antyk nieopodal Biblii, to podstawowe zalazek, z jakiej wyrosla a, takze na bazie jakiej rozwija sie cala cywilizacja (kultura, tworczosc literacka, sztuka

swiata zachodniego). Metody nawiazan w celu kultury antycznej sa roznorodne, od odwolan do opowiesci, motywow, watkow, postaci literackich po grupy

osob konkretne i kanony a, takze zalozenia dziel sztuki klasycznej (Renesans, Oswiecenie).

Mitologia jest inspiracja tworcza gwoli wielu autorow, poetow. Pod tej plaszczyznach stanowi niewyczerpalne zrodlo opowiesci i motywow.

Jezeli rozchodzi o postury ludzkie lub wzorce dla osob fizycznych to kultura grecka wydaje sie bardzo uboga: agonistyczna czy tez hedonistyczna.

Bogowie i herosi greccy znajduja sie nosnikami stalych i niezmiennych wartosci moralnych:

•bunt a mianowicie Prometeusz

•wiernosc Penelopy

•tyrtejskie poswiecenie w calej walce

•patriotyzm - Enean

•heroizm a mianowicie trojanscy chlopcy

Postacie te sa sprowadzone niestety w celu jednego wymiaru - znajduja sie archetypami uczuc i zadbaj. Mitologiczne gwiazdy ekranu zyja w calej nowej

mysli w jakims wymiarze jaki to wytworzyla tworczosc literacka staropolska, europejska czy wspolczesna.

Mit wydaje sie opowiescia, ktora to przedstawia a, takze organizuje wierzenia danej spolecznosci. Mit prezentuje emocje (lek, radosc, gniew). To, , ktorzy

niejasne pozostanie przyblizone a, takze wyjasnione (zmiennosc por roku - legenda „Demeter a, takze Kora"). Mity dla dawnych pelnily opcje

poznawcze, swiatopogladowe (podstawa wierzen religijnych), sakralne (powiazanie sposrod kultem bogow i rytualnych obrzedow). Dzielimy je w

teogoniczne, kosmogoniczne, antropogeniczne a, takze genealogiczne. Pisarstwo antyczna swiadczy zrodlo nawiazan; bez jej znajomosci nie sposob w

pelni odgadnac literatury kolejnych epok. Odwolania moga byc w celu tworcow, typow, archetypow, toposow oraz filozofii (Demokryta sposrod Abdery,

Epikura, Arystotelesa). „Fraszki" J. Kochanowskiego nawiazuja w celu hasla carpe diem, glosza tez, ze cnota wydaje sie dobrem najwyzszym.

Slowacki wspomina Homera w charakterze piewce czynow w utworze „Grob Agamemnona". „Ikar" St. Grochowiaka wydaje sie wyrazem dazenia

czlowieka w celu nowych znalezc. Dedal to symbol ojcostwa, racjonalnego rozumowania, Ikar a mianowicie marzycielstwa.

Kosmogonia mityczna twierdzi, ze rzeczywistosc zrodzil sie z Chaosu (istoty a mianowicie mieszaniny wody, powietrza, ziemi, ognia a, takze nasienia

boskiego). Z Chaosu wylonil sie Uranos (niebo) i Gaja (ziemia), ktorzy dali poczatek tytanom. Wlasnoscia tej kosmogonii jest politeizm i teocentryzm.

Swiat a, takze czlowiek powstaja w wyniku bitwy bostw. Mitologia przedstawia wielorakosc przezyc. Hefajstos stanowi wzor uczynnego a, takze

wytrwalego w pracy, milosc macierzynska prezentuje Niobe, proznosc to cechy Hery, Ateny a, takze Afrodyty, walecznosc i mestwo - Achillesa i Hektora.

W mitach utrwalone zostaly pierwsze schematy ludzkich zadbaj i zachowan. Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy (pojecie wprowadzil Jung,

uczen Freuda), to znaczy pradawne, niezmienne wyobrazenia, przeswiadczenia, wzory zachowan, ktore tkwia w mysli zbiorowej kazdej spolecznosci.

Tylko w w piwnicy sa niezmienne, lecz przybieraja rozne postaci w dzielach roznych konstruktorow i epok.

Z opowiesci wywodza sie stale obrazy i motywy literackie. Wielokrotny obraz czy tez motyw nazywamy topos. Toposy swiadcza o niezmiennosci

zwiazanych z kultura srodziemnomorskiej a, takze sa wyrazem archetypicznych wzorcow tkwiacych w calej zbiorowej podswiadomosci. Przykladem

toposu jest Amor przeszywajacy serce strzala.

czterech. Wyjasnij na czym polega konflikt tragiczny w „Antygonie― Sofoklesa.

Konflikt tragiczny bohatera starozytnego polegal na postawieniu go w obliczu dwoch rownorzednych racji, miedzy ktorymi musial on zadecydowac.

Akcja "Antygony" osnuta wydaje sie wokol wydarzen zwiazanych z atakiem na Teby Polinejkesa. Trusia Teb, Kreon, zakazuje pogrzebania jego zwlok,

gdyz uznaje go zbyt zdrajce. Wybiera w ten sposob pomiedzy prawami boskimi (nakazujacymi pogrzebanie zmarlych) zas prawami dotyczacymi

zyjacych. Pod taki obrot sprawy nie zgadza sie Antygona, siostra Polinejkesa, zas jednoczesnie narzeczona Hajmona, syna Kreona. Mimo grozacej jej

surowej kary, nie waha sie pogrzebac zwlok brata. Wybiera wiec prawa boskie, przeciwstawiajac sie ludzkim. Tu i tu (tzn. o ile pozostawila zwloki brata w

pastwe losu) nie zaznalaby spokoju sumienia. Kreon postawiony zostaje w przypadku kolejnego wyboru. Musi zdecydowac, czy wymierzyc surowa kare,

czy tez zrezygnowac z zonie na przewaga szczescia swojego syna. Gdy waha sie przed pobraniem ostatecznej wyborow, Antygona popelnia

samobojstwo. Kreon wreszcie zdecydowal sie ja ulaskawic, lecz wydaje sie za pozno - Antygona juz nie zyje. Owego ciosu nie wytrzymuje Hajmon i takze

popelnia zamach samobojczy. Na wiesc o tym takze matka faceta, a malzonka Kreona odbiera sobie istnienie. Kreon, nieustannie stawiany w przypadku

wyboru, musi rozwazyc, lub powinien wybrac dobro swojego ludu, lub dobro swojej rodziny. Swoim nieustepliwosc idzie ku tragicznemu zakonczeniu.

Antygona wybierac musi pomiedzy sprawami boskimi (ktore daja jej spokoj sumienia) oraz sprawami ludzkimi (ktorych zlamanie skaze ja w smierc).

Antygona wybiera wedlug wlasnym sumieniem.

5. Wymien przedstawicieli tekstow starozytnej a, takze scharakteryzuj dzielo kilku sposrod nich.

Do przedstawicieli tekstow starozytnej zaliczamy:

-Tyrtajosa (Tyrteusza) (VII w calej. p. n. e. ). Od godnosci poety znamy terminy: tyrteizm, poezja tyrtejska, oznaczajaca dzielo nawolujaca w celu walki.

Przy obronie zagrozonej niepodleglosci was osoba Tyrteusza stala sie emblematem patrioty – wojownika.

-Safona (VII/VI w calej. p. n. e. ).

-Anakreont sposrod Teos (VI w. p. n. e. ). Swoim wiersze – wykwintne a, takze melodyjne – znalazly duzej liczby nasladowcow wsrod poetow doby

aleksandryjskiej a, takze rzymskiej, a takze poetow nowozytnych,

-Od godnosci Anakreonta pochodzi termin anakreontyk okreslajacy poetycki utwor, ktorego glownym zagadnieniem jest pochwala zabawy,

przekroczenie, biesiady, erotyki. Anakreontyki pisali: Kochanowski, Morsztyn oraz Naruszewicz,

-Symonides (VI/V w. p. n. e. ). Zdecydowanie tworca zlaczony byl sposrod dworami wladcow i tyranow. Pisal: dytyramby, poemy, treny, epidramaty,

-Horacy (65 – 8 r. p. n. e. ),

-Wergiliusz (autor „Eneidy―),

-Owidiusz (autor „Przemian―).

„Rzecz to piekna― – Tyrtajos.

To wiersz – apel wzywajacy do bitwy w obronie ojczyzny jakiej niepodleglosc wydaje sie zagrozona.

„Rzecz to zachwycajaca zaprawde, kiedy kroczac w calej pierwszym szeregu

Ginie czlowiek odwazny, walczacy w obronie ojczyzny―.

Poeta nawoluje w celu trwania w polu bitwy i w celu gotowosci oddania zycia zbyt swoj panstwo. Aby zachecic czytelnikow wiersza do bohaterstwa,

stosuje tzw. anty wzor – ukazuje, co oczekuje tchorza, czlowieka, ktory nie chce oddac zycia zbyt ojczyzne.

„Wnet zebrakiem sie staje – los to najgorszy wraz z wszystkich

(... )wrogosc go wita wsrod ludzi

Hanba rodzine okrywa, zeszpeca wyglad swoj doskonaly,

Wszak nieslawa, a nawet zlo za nim podaza. ―

„Pogarda dla nie znajacej poezji― – Safona.

Jest to tresciwy, czterowierszowy utwor, ktory formuluje przekonanie o niesmiertelnosci dziel sztuki, o wiecznej, nieprzemijajacej wartosci poezji. Poeta

poprzez swa tworczosc (u Safony: zrywanie roz Pierii) zapewnia w piwnicy pamiec przyszlych pokolen, jakkolwiek imie tamtego, ktory nie obcuje wraz z

sztuka, zas przede wszystkim sposrod poezja, skazane jest nie pamietac:

„... pies z kulawa noga cie sposrod tesknota nie wspomni,

zadnego serca nie wzruszysz, pies z kulawa noga nie

zaplacze po tobie... ―

„Slodki boj― – Anakreont.

Przy utworze tym nie rozchodzi o walke na sen wieczny i istnienie; motywem przewodnim jest milosny flirt, ukazany tu w charakterze potyczka w piesci,

jaka podmiot liryczny zamierza stoczyc z Erosem, bozkiem wybranki.

„Los― – Symonides.

Przy wierszu podmiot liryczny formuluje przekonanie o niepewnosci ludzkiego bytu a, takze zmiennosci czlowieczego losu:

„Nie mow w zadnym razie czlowiecze

, ktorzy przyniesie wam jutro. ―

Nigdy bog wie, co przywiedzie nadchodzacy dzionek, dzisiejsze fart jutro moze obrocic sie w lzy, radosc w calej smutek. Los jest grymasny, a

przeksztalca sie tak bardzo szybko, iz niejednokrotnie ciezko jest sie nam nawet zorientowac, gdy przestalismy byc ulubiencami Fortuny.

„Los zmieni sie, zanim

Lotna mucha w powietrzu

Zdazy przemknac przed toba. ―

„O co liryk prosi Apollina― – Horacy.

Oda nasza jest prezentacja postawy zywotnej Horacego a, takze wypracowanej za sprawa niego filozofii, bedacej w pewnym sensie synteza pogladow

stoikow a, takze epikurejczykow.

Wlasciwa filozofia zyciowa poety wydaje sie okreslona przez zasade „zlotego srodka―. Regula ta opiera sie na przekonaniu, ze pod zadnym

pozorem nalezy cenic rozum, sprawny umysl, dopisujace zdrowie, pogodna starosc. Zyc nalezy wedlug natura, zabierac od swiata tyle, jak duzo

potrzeba, nie za sporo, ale i nie za troche. Taka postawa zapewni blogosc, opanowanie, da jednoczesnie fart.

„Exegi monumentum― – Horacy.

Oda porusza problem dziel sztuki i jej uniwersalnego ponadczasowego wymiaru. Horacy wyraza w tym utworze przekonanie, ze pisanie wierszy daje

poecie niesmiertelnosc. Pomnikiem, ktory to stawia w piwnicy za egzystencji poeta, wydaje sie jego dzielo. Poeta daje tym samym termin swojej

pewnosci, ze posiada juz zapewnione wieczne istnienie w pamieci potomnych.

Naczelnym przeslaniem tamtego wiersza wydaje sie przeslanie „non omnis moriar―, czyli „nie wszystek umre―.

Poeta poniewaz nie umiera „do konca―, zawsze jego czesc trwac bedzie w calej wierszach, w calej pamieci tych, ktorzy te wiersze pozostana kiedys

czytac.

6. Dowiedz, ze „Iliada― jest wzorowym przykladem epopei starozytnej.

Epos (Epopeja) to glowny klasa epiki w celu czasow powstania powiesci. To rozbudowany utwor wierszowany, ktory to ukazuje historia legendarnych czy

tez historycznych zuchow na tle wydarzen przelomowych gwoli danej spolecznosci.

W przypadku „Iliady― tlem fabuly jest walka trojanska, jakkolwiek bohaterowie legendarni to np.: Achilles, Agamemnon, Parys, Helena, a takze

bogowie greccy.

Zrodlem eposu znajduja sie mity a, takze podania (np. „Iliada― wywodzi sie sposrod mitu o jablku niezgody).

Cechy gatunkowe eposu to:

-Inwokacja – czyli rozwinieta apostrofa umiejscowiona we wstepie utworu, w ktorej poeta zwraca sie w celu muzy, bostwa z prosba o wsparcie w

sporzadzaniu dziela. Przy „Iliadzie― autor zwraca sie do muzy, bogini, ktora to poddaje piosenka spiewakom: „Gniew, bogini, opiewaj Achilla,

syna Peteusa―

-Rownoleglosc dwoch plaszczyzn swiata bogow i osoby. W „Iliadzie― fabula przebiega:

-„w kuli ziemskiej bogow― (takze bogowie walcza po 2 stronach wrogow wojny trojanskiej, np. Atena decyduje o zwyciestwie Achillesa nad Hektora)

-„w kuli ziemskiej ludzi― a, takze ludzkich uczuc – dowodem jest np. milosc Parysa do Heleny

-Narrator eposu ujawnia swej uczucia wylacznie w inwokacji, potem wydaje sie „obiektywny, kompleksowy i zdystansowany wobec wydarzen―

-Wydarzenia znajduja sie opisane stylem podnioslym, patetycznym, dostosowane w celu wagi opisywanych wypadkow, , ktorzy widac otwarcie w

wariancie opisu walczacych w pojedynku Achillesa a, takze Hektora

-Szczegolowy, realistyczny spis przedmiotow a, takze sytuacji (realizm szczegolu), np. opis tarczy Achillesa.

Homer opisuje cos wiecej niz kolejne dzialania wykonawcy Hefajstosa, lecz obrazy przedstawione w plaskorzezbie.

* Sa one opisane tak bardzo, ze mozna je latwo odtworzyc. To 10 scen – obrazow z egzystencji pokojowego.

* Znajdujemy pojecie ziemi, nieba, morza, 2 miast a, takze zycia w tej miejscowosci – sluby, uczty, wasnie handlujacych, itp.

-Opisy scen batalistycznych – scena taka jest np.:

* pojedynek Hektora sposrod Achillesa

* obraz oblezenia grodu

* zasadzki

* bitwy

-Porownanie homeryckie – jest to konfrontacja, ktorego drugi czlon wydaje sie rozbudowany tak bardzo, ze swiadczy odrebna epizodyczna scene, np.:

porownanie walczacych (Achillesa a, takze Hektora) w celu walki orla i golebicy, umieszczone w calej piesni 22 pt. „Pojedynek―.

-Epizodycznosc dzialaniu. Epizod to odstepstwo od momentu toku fundamentalnej akcji, opisanie wydarzenia mniej istotnego, pobocznego, nie

zespolonego z nadrzedna fabula, np.: dokladny spis tarczy Achillesa.

-Miara wierszowa eposu homeryckiego jest heksametr – wers, ktory komponuje sie sposrod 6 stop metrycznych (heks = 6): daktyli czy tez spondejow.

siedmiu. Wyjasnij, na czym polega piekno a, takze uniwersalizm opowiesci greckich.

Mitologia obok Biblii to kluczowe zrodlo cywilizacji i zwiazanych z kultura srodziemnomorskiej, w ktorej kregu znalazla sie a mianowicie wsrod panstw

zachodniej Swiata - dodatkowo i Nasz kraj.

W mitologii sa utrwalone najstarsze, najdawniejsze wzory zadbaj i zachowan ludzkich, ukazane w perspektywie uniwersalnej, ponadczasowej

(archetypy).

Legenda o „Dedalu i Ikarze―

Mit ten jest odzwierciedleniem zycia powszedniego ludzi zafascynowanych roznymi zjawiskami, ktore falszywie oceniamy w charakterze cos

wspanialego, a one prowadza nas do zguby.

Mit o Edypie

Legenda ten mozna uznac zbyt prawde o dorastaniu. Zygmunt Freud, stworzyl okreslenie caloksztalt Edypa, w calej odniesieniu w celu dorastajacych

osoby. Ogolnie rzecz biorac chodzi o to, ze jakikolwiek ma w calej sobie cokolwiek z Edypa. Dorastajac "zabijamy ojca", to znaczy zrywamy sposrod

dotychczasowym systemem wartosci, przelamujemy dotychczasowe autorytety. Nastepnie bedac na "spalonej ziemi" wznosimy nowy, osobisty system

wartosci, stajemy sie innymi osobami. Ta przemiane symbolizuje wyklucie sobie oczu przez Edypa.

Mit o Niobe

Byla ona matka czternasciorga pociechy i nie rozumiala, dlaczego ludzie oddaja czesc Latonie, ktora ma wylacznie dwoje pociechy. Bogini nie zniosla tak

zaawansowanej zniewagi a, takze jej pociechy: Apollin a, takze Artemida zabily cale przychowek krolowej paroma strzalami sposrod luku. Nieszczesliwa

Niobe powrocila do rodzinnego miasta Sipylos, gdzie za sprawa caly czas przesiadywala na wzgorzu, dopoki bogowie nie zamienili ja w calej kamien.

Jednakze i wtenczas smutek duszy przebywajacej w calej glazie sprawial, iz spod niego wyplywalo zrodlo lez. Mit ten przedstawia istote macierzynstwa

a, takze wielkie zmartwienie rodzicow, ktorzy utracili swej dzieci.

Legenda o Prometeuszu

Prometeusz symbolizuje postawe, ktora to musi cierpiec za poswiecenie dla ludu, spoleczenstwa, ojczyzny.

Mit o Demeter a, takze Persefonie

Demeter, bogini egzystencji i urodzaju, miala corke Persefone, jaka podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka

blakala sie na Ziemi w calej poszukiwaniu ulubionego dziecka, lecz nie potrafila go nigdzie znalezc. Do niej smutek byl tak wysoki, ze deszcze przestaly

padac, strumienie powysychaly, nie rodzily sie nowatorskie plony a, takze glod zaczal zagladac w celu ludzkich siedzib.

Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre, ale nic nie skutkowaly namowy wysylanych w celu niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil nareszcie i

nakazal Hadesowi, aby oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, ale wreczyl zonie jablko granatu, ktore po czesci zjedzone, na zawsze zwiazalo

ja z panstwem cieni.

Rozlegla radosc Demeter spowodowana powrotem corki zrobila na swiecie eksplozje zieleni a, takze spiewu stworzen natury. Jednak Persefona musiala

powracac do partnera na 3 miesiace w calej roku, wtenczas to przyroda zamierala, by ponownie sie obudzic sposrod zimowego odretwienia. W ten

wlasnie rodzaj starozytni Grecy tlumaczyli w piwnicy cyklicznosc zmian por roku.

Mitologia grecka jest uniwersalna, poniewaz:

1-wsza. opowiesci mitologiczne maja rys religijny

2. maja rys uniwersalny, tzn. Mowia o prawdach, ktore nie przemijaja, sa ponadczasowe i ogolnoludzkie

3. informuja o kwestiach czlowieka, jego dazeniach, marzeniach

4. byly wielokrotnie stosowane w sztuce

5. mozna je przyrownac do zdarzen majacych obszar w dzisiejszego swiata

7(1). Piekno i uniwersalizm mitow greckich.

Mity greckie istnieja od zawsze. Kiedys mialy one sens religijny a, takze duchowy. Obecnie posiadaja walory kulturowe. Nie zaakceptowac znaczy to

jednak, ze mity odeszly gdzies w niepamiec.

Ich urok i uniwersalizm dostrzega sie wszedzie.

W celu Grekow mity mialy wielkie znaczenie. Zostaly one gwoli nich tak bardzo cenne jak na przyklad Pismo Religijne.

Przywiazywano w celu nich spora role. Ujawnia to fakt, ze kultura i bieglosc opierala sie na mitach. Malowidla w wazach, poezja, przedstawiala bogow,

herosow, bitwy bohaterow. Za sprawa

mitom poznajemy jakie dysponowali poglady w dane rzeczy, o czym marzyli dawni jednostki, np.:

o powstaniu osoby opowiada nam mit o Prometeuszu. Legenda o Edypie porusza klopot winy

a, takze kary. Legenda o Dedalu i Ikarze ujawnia snienia Grekow o zdobyciu przestworzy.

Mozna by tak wymieniac jeszcze bardzo dlugo. Fakt w tym, iz starozytni dysponowali podobny stanowisko

na dane sprawy, jak na przyklad my teraz.

Wrocmy jednak do okresow obecnych. Jak na przyklad wspomnialem od razu "piekno

a, takze uniwersalizm opowiesci greckich zauwaza sie wszedzie". To prawda. Na przestrzeni wiekow

mity byly i znajduja sie obecne w calej literaturze, malarstwie, rzezbie, melodii, jezyku, przenosni.

Byly one inspiracja gwoli poetow, konstruktorow i immych. W literaturze poeci siegali do opowiesci

czerpiac z tego mieszkania watki, aluzje, tytuly. Przy malarstwie wzorem jest portret slynnego

Michala Aniola pt.: "Stworzenie Adama". W jezyku - kategorii geograficzne, nieogarnione,

pospolite, prywatne. W melodii - operetki Ofenbacha. Przy przenosni a mianowicie powiedzenia takie jak:

"meki Tantala", "puszka Pandory", "zloty wiek" i sporo, wiele innych.

Podsumowujac, w calej mitach zostaly utrwalone na wstepie wzory ludzkich postaci a, takze zachowan,

serdecznosc matki (Demeter), zbuntowanego wobec bogow spolecznika (Prometeusz),

lub marzyciela (Dedal i Ikar). Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy, czyli pradawne,

niezmienne pojecia, ktore tkwia w mysli zbiorowej kazdej spolecznosci.

Istota i geneza mitu stalo szukanie riposty na dreczaca zagadke bytu - jak na przyklad powstal rzeczywistosc

i czlowiek, jaka wydaje sie jego przyroda i wykorzystanie. Dawni jednostki odpowiadali w te zapytania

opowiescia, jaka byl legenda.

8. Scharakteryzuj wybranego bohatera tragicznego tekstow antycznej.

Pojmowanie tragizmu w charakterze kategorii estetycznej laczy sie z istnieniem konfliktu wyboru. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec wymogu

wyboru wartosci przeciwstawnych ale jednakowo fundamentalnych. Dzialania bohatera sa odgornie skazane w niepowodzenie zas sam akt wyboru,

pomijajac fakt, ktore sposrod wartosci zostanie wybrana musi doprowadzic w celu katastrofy.

Przy „Antygonie―, oboje glownych zuchow to gwiazdy ekranu tragiczne:

1-wsza. Antygona

Wybiera pomiedzy uprawnieniem ludzkim zas boskim. Prawo boskie nakazuje jej pochowanie zwlok brata bez wzgledu na kare, jaka moze ja spotkac za

strony www wladcy. Prawo ludzkie wydane przez Kreona nie pozwala pochowania zwlok zdrajcy. Antygona podlega obu prawom. Wybor jednego

powoduje kolizje drugiego. Zlamanie uprawnienia boskiego to klatwa a, takze przeklenstwo, ludzkiego - sen wieczny. Obie siostry sa calkowicie rozne.

Antygona jest intensywna i honorowa w przeciwienstwie do swojej siostry. Wydaje sie odwazna a, takze energiczna. Zechce uczcic sen wieczny brata,

chowajac go. Jednakze aby to uczynic, musialaby zlamac zakaz Kreona. Jednakze Ismena wydaje sie inna. Boi sie o swoje istnienie i nie chce zlamac

zakazu krola. Boi sie wladcy a, takze sprzeciwu wobec niego. Wydaje sie oportunistka. Odpowiada postawe wygodniejsza dla siebie. Antygona placze

powyzej losem wlasnym i swych bliskich. Godzi sie w smierc. Nie zaakceptowac buntuje sie gdyz nie chce zrobic afront sie przed Kreonem. Okazalaby

sie wtedy slaba a, takze przecietna jednostka.

2. Kreon

Takze wydaje sie bohaterem tragicznym. Wydal rozkaz obowiazujacy w polsce, ale rownoczesnie zlamal prawo boskie. Totez zgineli jego bliscy. O ile

uniewinnil a, takze uwolnil Antygone, mogl zaprzepascic caly wlasny autorytet zas to potrafilo doprowadzic w celu anarchii a, takze zguby Teb.

Kreon wydaje sie prawowitym wladca Teb. Jgo decyzja spowodowana byla ochota udowodnienia poddanym, ze potrafi byc zacny i bezwzgledny dla

wrogow. Podejrzewajac ze poddani mogliby lekcewazyc jego wladze, kazal stosowac wobec nich terror, jako lek zapobiegawczy. Wzorem moze byc

zakaz pochowku wrogow (Polinejkesa) i zamurowanie Antygony. Jest on rzadny potegi. Chce umocnic ja a, takze swoj wplyw. Bezwzgledny gwoli

wrogow a, takze zdrajcow. Wydaje sie tyranem, ktorego nalezy slyszec i wypelniac rozkazy. Wydaje sie konsekwentny. W toku konfrontacji sposrod

synem Hajmon pokazuje jemu jego defekty i dominacje dumy powyzej rozsadkiem. Hajmon pragnie zrzucic zaslone gniewu, chce by ojciec zobaczyl

prawdziwy portret sytuacji. Uwaza, ze Kreon jest wladca dla osobistych korzysci. Uprzedza swojego ojca przed kara za zlamanie praw boskich, ktore

znajduja sie wazniejsze od momentu niego. Odwoluje sie w celu jego ludzkich uczuc. Zechce by spojrzal na to jak na przyklad zwykly czlowiek, a nie krol.

Wycofanie sie sposrod decyzji uczyni go wladca bardziej szanowanym, czlowiekiem, zas nie potworem. Mimo, iz Hajmon wystepuje w obronie demokracji

w calej panstwie, jego ojciec go nie slucha. Kreon zwaza sie zbyt nieomylnego. Nie zaakceptowac zwaza w wskazowki syna, ktory wydaje sie mlodszy od

momentu niego. Przy przyplywie gniewu Hajmon nazywa ojca tyranem.

9. Zinterpretuj przebieg konfliktu racji w calej „Antygonie― Sofoklesa.

„Antygona― wydaje sie najbardziej wybitna tragedia grecka. Tragizm formuluje sie w tej okolicy poprzez upadek wielkiej wartosci. Ktora sposrod

postaci wydaje sie wartoscia w calej „Antygonie―, kogo racje trzeba aprobowac?

Przeanalizujmy problematyke utworu z roznych punktow widzenia.

W czasach dawnych przeznaczenie stalo nieodlacznym detalem zycia. Uwazano, ze nie sposob go uniknac. W tragedii „Antygona― Sofoklesa

glowne gwiazdy ekranu rowniez znajduja sie obarczone fatum.

Poczatkiem tragedii jest sen wieczny Polinejkesa. Wydaje sie on znany za zdrajce ojczyzny. Naprawde uwaza Kreon - reprezentant wladzy

ogolnokrajowej. Jest on wladca dbajacym o ranga panstwa. Antygona reprezentuje prawo boskie. Familia wedlug zonie jest pierwsza i najswietsza forma

ludzkiego wspolzycia. Podejmujac decyzje o pogrzebaniu brata godzi sie na wlasny los. Pogrzeb Polinejkesa symbolizuje dla Antygony smierc. Ona

jednak zwaza, ze nie moze postapic odmiennie. Role ktora narzucilo jej zycie zatrudnia bez buntu. Ma w celu wyboru dwie mozliwosci a, takze kazda

zwienczona nieszczesciem. Postepujac zgodnie z rozkazem Kreona moze uniknac smierci. Dalsze istnienie bedzie jednak pelne wyrzutow sumienia.

Przytomnosc, ze potrafila by nie dopelnic obowiazku pogrzebania brata jest gwoli niej gorsza niz sen wieczny. Kreon takze uwaza, iz racja wydaje sie po

jej stronie, musi jednak postepowac zgodnie z ustanowionym prawem. Wydaje sie pelen rozterek, ma watpliwosci, w odroznieniu od momentu siostry

Polinejkesa, ktora nieustajaco i uporczywie zmierza w celu podporzadkowania sie fatum. Antygona motywuje wlasny czyn miloscia i wiernoscia wobec

brata. Kazde sposrod nich wydaje sie przekonane o swojej racji. Nie ma pomiedzy nimi ewentualnosci kompromisu. I to jest osobowosc tragedii.

Odczytujac „Antygone― fundamentalnej bohaterce przyznajemy racje. Wydaje sie dla nas wzorcem postawy, ktora to daje blogosc i wewnetrzna

harmonie. Wydaje sie symbolem a, takze personifikacja bezpiecznych idei, wyrazonych w stwierdzeniu:

„Wspolkochac przyszlam, nie wspolnienawidzic―.

Bardziej ludzki charakter posiada Kreon. Waha sie lub cofnac kare, czy zezwolic Antygonie umrzec. Jest wichrzycielski i walczy z zastosowaniem. Walka

sposrod czyms czego zmienic sie nie da uczlowiecza. Kreon jest nieszczesliwy, wyrazaja to jego slowa:

„Przekleta zadzy mej niech bedzie duma―.

Tragedia ukonczy sie katastrofa. Cecha charakterystyczna tego gatunku dramatu jest nieuchronny, zgubny skraj. Nic nie moglo ochronic Antygony przed

katastrofa. Byla w impasie. Obie strony www walczace bronily slusznej rzeczy, a zwyciezyc mogla wylacznie jedna.

Dwie postacie dramatu sa tragiczne. Sprawca tragedii staje przed nami w calej zakonczeniu utworu, wyznaje swoja wine a, takze oskarza sie sam.

W mojej opinii w tym przypadku dysponujemy do czynienia przede wszystkim z tragedia Kreona. Przy utworze mozna odnalezc prawdy uniwersalne a

mianowicie problem potegi, polityki, tyrania jednostki a, takze pragnienia ludu. Bunt w calej imie wartosci moralnych to glowne konteksty utworu. Korab

opowiadajaca sie po jednej ze witryn www ponosi wielka odpowiedzialnosc.

Ponadczasowosc uczuc, rozmysla i pouczen zawartych w calej utworze „Antygona― sprawia, iz tragedia przemawia do wspolczesnego odbiorcy.

Mysl samo wladztwa, wina a, takze kara, wiernosc nie pisanym prawom boskim, milosc Antygony do braci to tematy majace racje bytu dodatkowo

wspolczesnie.

W mojej opinii Antygona ponoszac smierc zwycieza moralnie. Kreon odnosi pozorne zwyciestwo. Skazawszy Antygone, osobiscie na mojej dziurki

sprowadzil katastrofe. Tragicznym bohaterem jest sprawca tragedii, nie tragiczna poswiecenie. W istocie to wiec kleska Kreona.

dziesieciu. Wymien rodzaje literackie szablonowe dla „Biblii―.

W Biblii spotykamy nieomal wszystkie rodzaje literackie, znakomite z tekstow pozabiblijnej:

PRZYPOWIESC:

Utwor narracyjny, w ktorym zaprezentowane postacie a, takze wydarzenia nie sa wazne zwazywszy na nie tylko, lecz w charakterze przyklady

uniwersalnych prawidel a, takze zasad ogolnoludzkiej egzystencji. Prosta i uboga fabula wydaje sie tylko ilustracja i pretekstem do ukazania waznych

tresci. Wlasciwa interpretacja przypowiesci wymaga odrzucenia doslownego znaczenia utworu i przejscia do znaczenia ukrytego. Przypowiesc czesto

posluguje sie emblematem. Wyroznia sie przypowiesc alegoryczna (ktora posiada dwa plany, jej tekst jest ukryta) oraz przypowiesc exemplum (tzn.

doslowna, wykladajaca swe pouczenie bez metafory, jest wiernym przedstawieniem wzorca postaw).

PSALM:

Jest to tresciwy utwor poetycki, w ktorym lacza sie ze soba charakter modlitewny i pochwalny. Wypowiedz w calej psalmie skierowana jest w celu Boga.

Do niego kierowane sa prosby, blagania, podziekowania. Psalmy konstruowane sa sposrod wersetow. Psalmy dzielimy w blagalne, pochwalne,

dziekczynne, madrosciowe, patriotyczno a mianowicie religijne.

HYMN:

To uroczysta piesn pochwalna, opiewajaca np. czyjas slawe lub czyn patriotyczny. Byc moze to byc takze patetyczny utwor liryczny, o tresci patriotycznej

czy tez religijnej. Kawalek ten nacechowany byl zazwyczaj patetyzmem a, takze wzniosloscia.

EWIDENCJE:

Jest to pisemna forma wypowiedzi, skierowana w celu osoby czy tez instytucji. W celu Biblii list gra role szczegolna. Ze wzgledu na duze odstepie miedzy

miastami, a takze w trudy przejazdzki, list stawal sie odmiana przekazu Slowa Bozego. Za jego posrednictwem apostolowie pouczali i wyjasniali wiernym

wszystkie watpliwosci.

APOKALIPSA:

(Z greckiego "apokalypsis" = odsloniecie). Kawalek, w ktorym zawarta jest prorocza, zwykle grozna i przerazajaca wizja przyszlosci. Ta, pochodzaca z

Biblii, przypisywana wydaje sie Janowi Ewangeliscie i zawiera mistyczne przepowiednie losow religii chrzescijanskiej i ukonczenia swiata.

STROFOWANIE:

Jest to wpis, wyglaszany za sprawa duchowienstwo w celu wiernych, zazwyczaj podczas nabozenstwa. Kazaniem zdefiniowac tez mozna tresc pisana

takiego przemowienia.

LAMENTACJA (TREN):

Jest to piosenka lamentacyjna, wyrazajaca zal z powodu czyjejs smierci, napisana w czesc zmarlego, rozpamietujaca jego chwalebne czyny, zaslugi,

przewagi. Tren wydaje sie gatunkiem przystajacym do poezji zalobnej.

PACIERZ:

Jeden sposrod podstawowych dokumentow wiary kazdej religii, pojmowany jako myslowy lub slowny kontakt sposrod bostwem. Modlitwy dziela sie na

blagalne i dziekczynne.

EPOS NARODOWY:

Jest to jeden z typow epickich, wyksztalconych w starozytnosci. Utwor ten jest z reguly wierszowany a, takze bardzo powiekszony. Przedstawia on losy

zuchow na tle wydarzen waznych gwoli danej spolecznosci. Na zamiar pierwszy wysuwa sie fabula. Charakterystyczny gwoli eposu wydaje sie jego

podniosly i patetyczny styl.

PIESN:

Utwor liryczny, silnie zlaczony z melodia. Tematyka piesni obracac sie moze dookola zagadnien jak na przyklad przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia,

dziewictwo, rozum, umilowanie ojczyzny, niesmiertelnosc poezji czy zgoda zycia, fauny i flory, swiata a, takze milosci. Zapatrywania filozoficzne stanowia

najczesciej tematyke piesni refleksyjnych.

AFORYZMY (PRZYSLOWIA):

Krotkie przekonanie czy tez mysl, ktora zawierac moze dowcipnie i ironicznie sformulowana prawde, regule lub zasade zyciowa.

ELEGIA:

To utwor liryczny, bez poszczegolnej miary wierszowej, zwykle poswiecony zalobnej a, takze refleksyjnym, przybitym nastroju, utrzymany w tonie skargi.

KRONIKI:

Jest to chronologiczny zapis wydarzen z egzystencji panstwa, struktury lub sekcji. Kronika charakteryzuje sie tym, ze najczesciej jest ona obiektywna i

tym, iz ogranicza sie do zaznaczenia wydarzen, wyjawszy podania cechujaca je zwiazkow przyczynowych.

KODEKS PRAWNY:

Zbior regulacji prawnych, regulujacych okreslona dziedzine zycia spolecznego.

OPOWIADANIE:

To krotki utwor epicki. Zazwyczaj opowiadanie ogranicza sie w celu jednego drutu fabularnego. Specyficzne dla opowiadania jest wystepowanie luznej

dzialaniu (w jakiej czesto wystepuja epizody) i brak wyraznej konstrukcji.

MONOLOG I DIALOG FILOZOFICZNY

POEMAT EPICKI

SAGA RODOWA

PRZEKLENSTWO

WYROCZNIA

NOWELA DYDAKTYCZNA

WIERSZ MILOSNA

jedenascie. Podaj cechy tragedii antycznej, poslugujac sie wybranym wzorem. Ocen uniwersalna wymowe zapoznanych przypowiesci biblijnych.

Poczatek tragedii greckiej siega misteriow dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas jakich ich partycypanci, ubrani w calej kozle skory, spiewali piesni

obrzedowe w kierunku czci Dionizosa (boga przekroczenie i plonow). Nazwa „tragedia― pochodzi od momentu dwoch wyrazen greckich:

‘tragos’ - koziol i ‘ode’ - piosenka (tragedia = piesn kozla). Z piesni obrzedowych (pochwalnych) zrodzila sie tragedia, jakiej budowa oparla

sie w dialogu prowadzonym przez Koryfeusza (przewodnika a mianowicie opowiadacza) sposrod chorem. Glownego aktora wprowadzil Tespis, drugiego

- Ajschylos, trzeciego a mianowicie Sofokles. Zbior aktorski ograniczal sie w celu trzech osob. Aktorami potrafili byc wylacznie mezczyzni, grali wiec

rowniez i funkcje kobiece. Przy tragedii antycznej nie ma podzialu na dokumenty i sceny:

•PROLOGOS – zapowiedz

•PARADOS - wkroczenie choru

•EPEJSODIONY - akcja sceniczna sposrod aktorami

•STASIMONY - pojawienia choru

•KOMMOS - lament bohatera

•EKSODOS - opuszczenie sceny za sprawa zbior

•ZASADA DECORUM a mianowicie zasada jednosci tresci, postaci, jednorodnosci stylistycznej, zgodnosci gatunku ze stylem, jezykiem bohatera

•ZASADA CZTERECH JEDNOSCI:

•MIEJSCA - akcja rozgrywa sie w jednym miejscu

•CZASU - akcja zamyka sie w ciagu 12-24 godzin

•AKCJI - jeden watek

•ZASADA TRZECH AKTOROW - wylacznie trzech aktorow moze rownoczesnie przebywac w scenie(brak scen zbiorowych)

•KATHARSIS - oczyszczenie (wywolanie obok odbiorcy uczuc, litosci, wspolczucia) Katharsis wedlug Arystotelesa, nie prowadzilo w celu

uszlachetnienia uczuc, ale wyzwolenia sie sposrod nich, doprowadzalo do osiagniecia stanu pokoju wewnetrznego.

•MIMESIS - nasladownictwo. Sztuka posiada odzwierciedlac rzeczywistosc.

•SCHEMAT DZIALANIU:

•EKSPOZYCJA, rozwiniecie,

•PUNKT PRZELOMOWY, katastrofa,

•ROZWIAZANIE AKCJI.

„ANTYGONA―

•nie posiada podzialu w akty a, takze sceny

•kompozycja

•piesni choru (rola choru: ocenia bohatera, glos doradczy bohatera, komentuje akcje, formuluje opinie ludu, wyraza prawdy uniwersalne)

•tragizm postaci (konflikt miedzy uprawnieniem boskim a, takze ludzkim)

•akcja wedlug schematu

•zasada trzech jednosci

•zasada decorum

•zasada trzech aktorow

•wystepuje zwiastun (straznik)

Konflikt pomiedzy wladca - KREONEM, a ANTYGONA jest materia tragedii a, takze nosi nazwe konfliktu strasznego. Polega w zderzeniu sie

przeciwstawnych, rownorzednych racji, miedzy ktorymi nie sposob dokonac wyboru a, takze dlatego wszelkie posuniecie bohatera prowadzi go do kleski,

czyli katastrofy. Dla Kreona nadrzednymi wartosciami sa mozg, lad spoleczny i panstwo. Dla Antygony natomiast, kierujacej sie wiara i miloscia,

nadrzedne znajduja sie przykazania duchowe. Konflikt Antygony z Kreonem jest to wiec konflikt wartosci i wymogu, bowiem smialkowie bronia

przeciwnych racji. Mozg zostaje przeciwstawiony milosci, prawo ludzkie a mianowicie prawu boskiemu, interes zbiorowosci (panstwo) a mianowicie

obronie jednostki. Z tamtego wzgledu, iz racje obu stron znajduja sie rownorzedne, spor tragiczny wydaje sie nierozwiazalny, przewodzi nieuchronnie w

celu kleski zuchow. Antygona, zbyt przeciwstawienie sie rozkazowi krola, zostaje skazana na sen wieczny; Kreona, ktory to jest winien smierci trzech

osob (Antygony, jej ukochanego, a swojego syna a mianowicie Hajmona a, takze swojej zony), los skazuje na wyrzuty sumienia, ktore beda go dreczyly

dozywotni. Tragizm wydaje sie wywolany wyjatkowa konstrukcja losow bohaterow, ktorzy niezaleznie od energii charakteru a, takze szlachetnych intencji

sprowadzaja w siebie sen wieczny lub kleske. Nalezy dodac, ze o ich losie decydowalo w calej tragedii greckiej fatum a mianowicie przeznaczenie, slepy

los. Sympatia czytelnika (widza) jest na stronie Antygony, bo w calej jego odbiorze urasta pani do symbolu wielu uniwersalnych wartosci, jak na przyklad

odwaga a, takze przeciwstawianie sie despotyzmowi i przemocy, cierpliwosc i wiernosc swoim pogladom, niezaleznosc, afekt do brata, poczucie wiezi z

tradycja i wiara, szlachetnosc a, takze spelnienie powinnosci siostrzanej a, takze ludzkiej.

Jakosci gatunkowe przypowiesci

1. utwor narracyjny o charakterze parabolicznym czyli zestawiajacym dwie rzeczywistosci, z jakich pierwsza wydaje sie obrazem egzystencji

codziennego, druga zas, wydaje sie nieuchwytna zmyslowo ale znajduje sie w sferze pojeciowej

2. komponuje sie sposrod 3 trzonow: dwa na wstepie to wzory, obrazy; trzeci to przekazanie jakiejs prawdy, pouczenia

kilku. jest to omawianie alegoryczno-moralistyczne

czterech. nie wazne znajduja sie osoby a, takze wydarzenia zwazywszy na swoja jednostkowosc, ale podstawowy jest moralizujacy jego rys

5. posiadaja zamknieta fabule

6. transmituja prawdy moralne

7. posiadaja sens o ponadczasowym wymiarze

“O siewcy―

Czlowiek wyszedl na zakres by zasiac ziarna. 1 upadlo w droge a, takze zostalo wydziobane przez ptaki, drugie upadlo na skalke i zostalo wypalone za

sprawa slonce, 3 zostalo zagluszone przez ciernie, ale te ktore padly na glebe wydaly plony: 30-krotny, 60-krotny, 100-krotny. Ziarnem jest wyrazenie

boze, zas gleba kazdy ludzie, do ktorych jest kierowane. Mozna te rolety albo przyswajac, albo zrezygnowac, ale rezultaty sa jednoznaczne.

“O synu marnotrawnym―

To opowiesc o ojcu a, takze jego 2 synach. Mlodszy syn postanowil opuscic rodzinny dom. Zabral swoja odsetek majatku a, takze wyruszyl w calej swiat.

Wlasnosc roztrwonil jednak szybko w zabawy. Zaczal pasc swinie dla majetnego czlowieka. Cierpial glod a, takze nedze. Jak skruszony synek wrocil w

celu ojca ten sie bardzo ucieszyl a, takze wydal uczte. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedzial, ze moze pochwalic sie z powrotow syna, ktory to byl

jak na przyklad umarly, zas teraz znow ozyl. Tatem jest Bog, ktory moze pochwalic sie z wszystkich nawroconego grzesznika. Jest to zawolanie do

dostrzegania swoich niedoborow i cechujaca je naprawy.

“O milosiernym Samarytaninie―

Samarytanin okazal wspolczucie gwoli rannego a, takze obrabowanego za sprawa zbojcow. Opatrzyl go, pielegnowal i oddal za przebywanie w

gospodzie. Wczesniej pomocy odmowili jemu duchowni, jakich zadaniem wydaje sie niesc wsparcie innym. Przeslanie to, to ze jednostki powinni

okazywac innym spoleczenstwom milosc a, takze milosierdzie.

12. Dowiesc uniwersalnego sensu przypowiesci biblijnych.

Przypowiesc jest to utwor narracyjny, gdzie przedstawione gwiazdy ekranu i wypadki nie sa wazne ze wzgledu na nie same, lecz jako wzor uniwersalnych

prawidel ludzkiej egzystencji. Oznacza to, iz prosta uboga fabula wydaje sie tylko ilustracja, obrazkiem, ktory to ukazuje szersze, uniwersalne tresci.

Przykladem dopuszczalny przypowiesc „ O siewcy―. Opowiada na temat, jak ziarno rozsiewane za sprawa siewce padlo na roznorodne podloze.

Jednego razu padlo w droge a, takze wydziobalo te rolety ptaki, nie wzeszlo w kamiennym podlozu, ani miedzy cierniami. Wowczas gdy ziarno trafilo w

zyzna glebe, wydalo zbior bogaty. Bez trudu odczytac znaczenie uniwersalne tejze przypowiesci, odnalezc jej sens, ktory tyczy sie ziarna madrej nauki

Slowa Bozego, ktore nauczyciel rozsiewa miedzy odbiorcow, Przypowiesc zawiera nakaz, by byc zyzna gleba, chlonnym sluchaczem, ktory to odnajduje

pozytek z edukacji. Przypowiesc wskazuje prawde moralna- nakaz zachowywania przykazan a, takze prawda dysponuje wymiar ponadczasowy.

Z kolei przypowiesc „O synu marnotrawnym― ukazuje, iz Bog cieszy sie sposrod kazdego nawroconego wiernego, chocby zgrzeszyl on wczesniej a,

takze odszedl od momentu wiary, lecz powrocil. Pomysl te ilustruje przyklad ojca, ktory wita radosnie syna, wracajacego sposrod wloczegi. Powrot do

bliskich traktuje tak bardzo, jakby umarly syn ozyl. Przypowiesc nasza posiada pewne cech alegorii. Ojciec sposrod tej przypowiesci to Bog Ojciec zas

Jego synowie to gatunki ludzkie, przyjmujace rozne postury wobec przykazan. Ponadczasowy wymiar tej przypowiesci wiaze sie sposrod wezwaniem w

celu ciaglego powracania, dostrzegania swych bledow a, takze checi cechujaca je naprawy. Przebaczajacy ojciec swiadczy alegorie milosiernego,

wyrozumialego Boga.

Przypowiesc „O milosiernym Samarytaninie― prezentuje wzor prawdziwej wybranki blizniego. Samarytanin, ktory w calej przypowiesci pomogl

rannemu czlowiekowi, pielegnowal go, podzielil sie swoim majatkiem, okazal sie symbolem milosierdzia i wspolczucia czlowieka gwoli czlowieka. Na dzis

dzionek samarytanin symbolizuje czlowieka litosciwego i milosiernego.

Przedstawione przypowiesci przekazuja prawdy ponadczasowe, uniwersalne, aktualne w calej dzisiejszym swieci.

Hiob a mianowicie na przykladzie sprawiedliwego czlowieka dotknietego wielkim cierpieniem autor probuje wyjasnic tajemnice cierpienia niezasluzonego.

Bog pozwala Szatanowi pozbawic Hioba dzieci, bogactwa, a wreszcie i zdrowia. Przyjaciele stoja na stanowisku, iz kazde cierpienie jest kara za grzechy.

Hiob osobiscie walczy o swoja tytul odpierajac cechujaca je racje. Poszukuje wyjasnienia tajemnicy swego cierpienia. Hiob swiadczy symbol religii,

cierpienia niezawinionego, cierpliwosci. Pouczenie Ksiegi:

a mianowicie Bog dodatkowo sprawiedliwych doswiadcza cierpieniem;

a mianowicie cierpienie posiada walor wychowawczy;

- czlowiek powinien czcic tajemnicze plany Opatrznosci, zas nie te rolety badac;

a mianowicie Bog definitywnie otoczy opieka kazdego sprawiedliwego.

13. Scharakteryzuj sredniowieczne schematy osobowe, odwolujac sie w celu wybranych utworow.

Sredniowieczny uniwersalizm, dominacja religii w zyciu spoleczno-kulturowym oraz ugruntowanie sie ustroju feudalnego przyczynily sie w celu

uksztaltowania literackich wzorcow stosownych nasladowania. Zaliczane sa do tych propozycji:

ideal ascety i swietego

ï€-zyje w calej ubostwie

ï€-przyjmuje pogarde a, takze cierpienie sposrod pokora

ï€-ucieka od slawy, rozglosu

ï€-modli sie w celu Boga

ï€-umartwia swoja dusze i organizm

ï€-anonimowosc

I. pokora

Egzystencja ziemska ascety byla ciagla pamiecia o smierci (memento mori), zas jego istnienie podporzadkowane zostalo wlasciwie tworzeniu sie w celu

godnego chrzescijanskiego zgonu. Wzorem takiego wzoru osobowego dopuszczalny sw. Aleksy. Warto dodatkowo wspomniec postawe sw. Franciszka.

To dodatkowo wzor parenetyczny - projekt wiary radosnej, pelnej wybranki do bliznich, do fauny i flory, do swiata. Mozna zaryzykowac stwierdzenie, iz

jest to przypadkowy wariant swietego.

ideal wladcy - okreslal przymioty cechujace doskonalego monarchy rzadzacego panstwem, a wiec odwage madrosc, walecznosc, wiernosc wobec

Boga a, takze religii chrzescijanskiej oraz prawdomownosc i opieka o poddanych. W literaturze przykladami doskonalych wladcow byli: Karol Duzy z

Piesni o Rolandzie, cesarz Francuzow, potezny a, takze waleczny. Troszczy sie o swoich poddanych, najwazniejszymi wartosciami dla faceta sa: wiara,

kosciol rzymskokatolicki narod. Swoim wladza pochodzi od Boga. Karol Duzy jest wiec symbolem doskonalego wladcy a, takze doskonalym rycerzem.

Bedac zwierzchnikiem panstwa wydaje sie meznym a, takze odwaznym dowodca. walczacym w calej obronie wolnosci narodu. Posiada na ziemi role

namiestnika stworcy. Kieruje sie w zyciu przezornoscia i mozgiem. Drugim wzorem moze byc Boleslaw Chrobry sposrod „Kroniki Galla Anonima―

Gall eksponuje odwaga, odwage a, takze mestwo wladcy na polu walki, uwypukla jego prawdomownosc i troske o poddanych. Scena smierci krola

pozostala przedstawiona sposrod wielkim patosem. W spiewie zalobnym kronikarz ukazal Polske jako rodzicielke i wdowe po odejsciu wspanialego

bohatera, wielkiego partnera.

ideal rycerza - to czlowiek bardzo smialy, bohaterski, waleczny, kierujacy sie honorem. Oddany wobec druhow i damy swego serca, za najwyzsza

wartosc uznawal sluzbe Bogu, krolowi a, takze ojczyznie i swieta walke w obronie chrzescijanstwa. W stopniu daleko idacym wyrazista realizacja tego

sredniowiecznego wzorca osobowego jest tytulowy bohater „Piesni o Rolandzie―. Jest to hrabia dowodca konkretnego z oddzialow, symbol

rycerstwa. Najwazniejsza wartosc stanowia: afekt do ojczyzny, wiara katolicka oraz posluszenstwo i wiernosc wladcy. Kluczowym celem jego zycia

wydaje sie walka w calej obronie religii chrzescijanskiej. Roland dopelnia wszystkie postulaty tego wzoru. synteza jego rycerskich cnot ukazuje scenka

smierci bohatera, w ktorej zbyt swe ziemskie czyny osiaga wieczna slawe i nagrode w niebie. Majac przytomnosc zblizajacej sie smierci, bohater na jej

miejsce wybiera wzgorze, aby byc blizej Boga. Dzierzy przy sobie atrybuty swego postaci: miecz a, takze rog. Przy swej krancowej spowiedzi wspomina

wartosci ktore nadawaly sens jego zyciu. Przy scenie smierci Roland urasta do symbolu wojownika-meczennika, swietego ginacego zbyt wiare.

OKOLICZNOSCI WYKREOWANIA TEGO RODZAJU WZORCOW OSOBOWYCH

ï€-kosciol zyskiwal wladze a, takze wzbogacal sie (bogaci jednostki chcac zostac ascetami nierzadko oddawali wlasny majatek kosciolowi)

ï€-zycie doczesne jest chwilowym, krotkim punktem zycia demona

ï€-upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

14. Przedstaw nurtu tematyczne w polskiej poezji sredniowiecznej. Odwolaj sie do niektorych przykladow.

Pisarstwo sredniowiecza opiewala w rozmaite tematy. Jednakze na zamiar pierwszy wysuwa sie tematyka religijna. Wywodzi to teocentryzmu, ktory to

oznacza umieszczenie Boga w calej centrum zwiazanych z kultura, literatury, dziel sztuki i filozofii. Do problematyki religijnej zaliczamy:

•zywoty swietych np. „Legenda o sw. Aleksym―,

•liryke maryjna np. „Bogurodzica―, „Lament swietokrzyski―,

•modlitwy np. „Ojcze nasz―, „Zdrowas Mario―,

Prad swiecki sredniowiecznej poezji wydaje sie nieporownanie skromniejszy, co nie oznacza, iz mniej ciekawy. Przykladami dopuszczalny:

•obyczajowa

„O zachowaniu sie przy stole―

Podmiot liryczny wskazuje porzadne zasady prezentowania sie przy stole ï‚® mozliwosc wychowawcza a, takze dydaktyczna. Kawalek rozpoczyna

zawolanie pomocy Bozej - wezwanie. Nastepnie autor opowiada na temat co wzrasta na polu i wkrotce zostanie zebrane i znajdzie sie w biesiadnym

stole. Udziela rad kobietom a, takze mezczyznom. Pod koniec zacheca w celu przyswajania w piwnicy dobrych obyczajow. Prosi rowniez Boga o

odpuszczenie grzechow i zaslanie radosci w wszystkich osoby. Nazywany wydaje sie takze pierwotnym savoir-vivrem polskim, gdyz zawiera zbior

nakazow i pouczen, jak winien zachowac sie przy stole rycerz. Wyraznie odczuwa sie w tym utworze propagowanie rycerskiego kultu wobec kobiety,

ktory to to znamionowal epoke sredniowiecza.

•satyryczna

„Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana jest w charakterze rozkladajacy sie trup panie z kosa ï‚® portret szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie interesowali sie

smiercia. Jej materia i cechami. Temat smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w czasie sredniowiecza. Odslania smierc w

charakterze wszechobecna, wszechwladna i dotyczaca kazdego czlowieka. Bodziec ten ukazuje smierc, ktora to zaprasza w celu tanca przedstawicieli

roznych stanow.

Obraz pojawia sie w calej tekstach, obrazach. Wszyscy jednostki podlegaja smierci. Smierc podlega Bogu. To takze nawiazanie do tematu stosunkow

spolecznych, zawiera mysl, ze sen wieczny zrownuje wszelkie stany.

„Satyra na leniwych chlopow―

To pierwszy naszego kraju utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Odslania istnienie konfliktow spolecznych, rownoczesnie

pokazuje relacje spoleczne a, takze zaleznosc kmiecia od pana. Jest to utwor ganiacy chlopow, ktorzy nie spelniaja obowiazkow jak by tego chcial

podmiot liryczny. Chlopi wykrecaja sie a, takze unikaja wykonywania zadan. Wiersz ten ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i posiadaczy ziemskich.

ï€-chlopi pracuja wylacznie pod okiem pana, kiedy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt nierzadko

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

•historyczna

„Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony sposrod naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciw okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie w

calej kosciele lecz zostal tam zabity.

Pisarstwo sredniowiecza znalazla jeden zamysl parenezy. Pisarstwo parenetyczna to literatura propagujaca wzory dzialania, idealy szykowne i uznawane

w konkretnej epoce. Schematy osobowe to postacie godne nasladowania, zrzeszajace wzorowe, pozadane, idealne. Pisarstwo sredniowiecza zarysowuje

taki portrety: idealnego wladcy, rycerza lub ascety.

17. Zaprezentuj w wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke swiecka.

Jednym z wzorcow jest wiersz Przeclawa Slota pt. „O zachowaniu sie przy stole―. Jest to najdawniejszy ze wybitnych nam wierszy

obyczajowo-dydaktycznych. Dowodzi znajomosci dworow i obyczajow dworskich i biesiadnych w Zachodzie, ktore to obyczaje a, takze wyzsza tradycje

chcial rozpropagowac wsrod Mlodych polakow autor. Podmiot liryczny obrazuje dobre maksymy zachowania sie obok stole ï‚® funkcja wychowawcza i

dydaktyczna. Utwor rozpoczyna wezwanie pomocy Bozej a mianowicie apostrofa. Nastepnie autor opowiada o tym , ktorzy rosnie w polu a, takze

niedlugo zostanie zebrane a, takze znajdzie sie na biesiadnym stole. Udziela rad kobietom i mezczyznom. Pod koniec przekonuje do przyswajania sobie

rzetelnych obyczajow. Prosi tez Boga o odpuszczenie grzechow a, takze zaslanie radosci na wszystkich ludzi. Nazywany jest dodatkowo pierwszym

savoir-vivrem polskim, poniewaz zawiera zespol nakazow a, takze pouczen, jak na przyklad powinien oszczedzic sie obok stole rycerz. Wyraznie

odczuwa sie w tym utworze propagowanie rycerskiego kultu wobec panie, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

Pozostalym przykladem wydaje sie: „Rozmowa mistrza Polikarpa iz smiercia―

Zejscie ukazana wydaje sie jako rozkladajacy sie trup kobiety sposrod kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza jednostki

interesowali sie smiercia. Do niej istota a, takze cechami. Rzecz smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w okresie sredniowiecza.

Ukazuje sen wieczny jako wszechobecna, wszechwladna a, takze dotyczaca kazdego czlowieka. Motyw ten ukazuje sen wieczny, ktora zacheca do

tanca przedstawicieli roznych stanow.

Wszelcy ludzie podlegaja smierci. Zejscie podlega Bogu. Jest to dodatkowo nawiazanie w celu tematu stosunkow spolecznych, zawiera mysl, iz smierc

zrownuje wszystkie stany.

Przykladem dopuszczalny takze: „Satyra na leniwych chlopow―

To pierwszy naszego kraju utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Odslania istnienie konfliktow spolecznych, rownoczesnie

pokazuje relacje spoleczne a, takze zaleznosc kmiecia od pana. Jest to utwor ganiacy chlopow, ktorzy nie spelniaja obowiazkow jak by tego chcial

podmiot liryczny. Chlopi wykrecaja sie a, takze unikaja wykonywania zadan. Wiersz ten ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i posiadaczy ziemskich.

ï€-chlopi pracuja wylacznie pod okiem pana, kiedy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt nierzadko

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

Przykladem wydaje sie takze „Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony sposrod naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciw okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie w

calej kosciele lecz zostal tam zabity. Diagnozujemy tu spor spoleczny pomiedzy szlachta zas mieszczanstwem, ktore chcialo byc wyposazonym

przywileje. Budzi sie wsrod nich buta.

Jest nadal duzo utworow o tematyce swieckiej, jednak to najwazniejsze a, takze najbardziej popularne.

szesnascie. Dowiedz, iz „Bogurodzica― to piesn religijna, hymn narodowy i najstarszy zabytek tekstow polskiej.

Najdawniejsza, zachowana w celu dzis poranka, polska piesnia religijna wydaje sie „Bogurodzica―. Istnieja trzy hipotezy mowiace o dacie jej

powstania:

• piesn stanela w X w., zas jej pisarzem byl sw. Wojciech;

• „Bogurodzica―- hymnem dynastii Jagiellonow, dlatego tez zwaza sie, iz powstala w calej 1386r. (XIV w) sposrod okazji koronacji krola;

• (biorac przy uwage uksztaltowanie gramatyczne a, takze leksykalne) „Bogurodzica― powstala w przelomie XII i XIII wieku;

Najstarszy, dwustrofowy tresc „Bogurodzicy―, opatrzony nutami, zachowal sie w calej odpisie sposrod 1407r. (XV. )Autor „Bogurodzicy― jest

anonimowy.

Istnieja co najmniej dwie hipotezy o autorach:

•legendarne autorstwo sw. Wojciecha;

•hipoteza prof. Briicknera, mowiaca o autorstwie franciszkanina wraz z Starego Sacza - ojca Boguchwala.

Na terytorium polski sredniowiecznej piosenka ta stala sie hymnem, o jakich kwestiach swiadcza argumenty, ze:

• przed bitwa pod Grunwaldem (1410r. ) rycerstwo krajowe spiewalo „Bogurodzice―;

• umieszczono ja we wstepie kompletu praw („Statutu Laskiego―) Panstwa Polskiego sposrod 1506r., , ktorzy nobilitowalo ten tekst w celu rangi

symbolu Polski;

• nie tylko „Bogurodzica― pelnila opcje hymnu, ale tez spelniala pod wzgledem gatunkowym odpowiednie postulaty;

„Bogurodzica― posiada charakter piesni religijnej. To hymn w celu Chrystusa zwrocony do Matki Bozej a, takze Jana Chrzciciela z prosba o

wstawiennictwo; wyrazajacy zarliwa prosbe o to, by Syn Bozy raczyl darowac pobozny zywot na ziemi, zas po smierci przebywanie w calej raju.

„Bogurodzica― to liryka:

• podmiotu zbiorowego,

• bezposrednia,

• inwokacyjna,

• apelu.

Wiersz sredniowieczny, tzw. zdaniowo- rymowy, reprezentowany za sprawa „Bogurodzice―, nie przestrzegal jednakowego rozmiaru sylabicznego w

kazdym wersie, jakkolwiek na ogol wykazywal sklonnosc w celu wyrownywania zakresu sylabicznego, , ktorzy z czasem, w calej XVI w calej.,

doprowadzilo w celu tzw. sylabizmu. W sredniowiecznym wierszu wystepowaly takze rymy; wspolbrzmienia uzyskiwano przez powtarzalnosc formy

gramatycznej (np. „nosimy― - „prosimy―; bozycze― a mianowicie „czlowiecze―, „pobyt― - „przebyt―). Rymy te, ogarniajace

czasem po kilka wersow, uwydatnialy zakonczenia (klauzule) koncowych odcinkow wersowych. Nade wszystko jednak wyrazistosc klauzul wersowych

wynika dlatego, ze w calej kazdym wersie zamyka sie odrebna jednostka skladniowa a mianowicie pojedyncze przekonanie lub jednorodny czlon

zdaniowy, wypowiadane sposrod odpowiednim zroznicowaniem wysokosci tonu, tj. sposrod inna intonacja: wznoszaca sie (antykadencja) czy opadajaca

(kadencja), np.:

„Slysz modlitwe, jaz nosimy, ï‚-

A darowac raczy, jegoz prosimy: ï‚-

A na ziemi zbozny przebywanie, ï‚-

Na zywocie rajski przebyt. ―

Wierszowi sredniowiecznemu towarzyszyla na ogol muzyka. Relacja z uporzadkowana rytmicznie melodia wywieral znaczacy wplyw w jego konstrukcje.

Dwu najstarszym strofom „Bogurodzicy― towarzyszy najstarsza melodia spiewana choralnie, jednoglosowo, bez akompaniamentu instrumentalnego.

To tzw. MONODIA, charakterystyczna gwoli sredniowiecznych choralow, czyli lac. spiewow liturgicznych Kosciola.

Nuta „Bogurodzicy― stanela na obszarze nadrenskim, spisana juz w calej IX w calej. w kodeksie mszalnym sposrod opactwa benedyktynow w Sankt

Gallen w calej Szwajcarii. Przy XIV-XV w calej. dopisano dalsze strofy „Bogurodzicy―; obejmuja one piesni a mianowicie wielkanocna (strofy 3-6) a,

takze pasyjna (7-13).

„Bogurodzica― byla utworem uniwersalnym, byl to pierwszy utwor literacki. Logiczna kompozycja-wedle schematu: apostrofa a, takze prosba,

pelniacy role kompozycji klamrowej refren „ „Kyrie eleison― zasobnosc rymow spajajacych nie tylko wersy, ale i cechujaca je czastki,

matematyczna precyzja w calej ukladzie zestroju sylab(5+3, 3+5)- to wylacznie niektore jej cechy. Jest dozwolone powiedziec, iz na tak bardzo

przemyslane a, takze staranie dopracowane od strony www formalnej czekac bedziemy w celu czasow Kochanowskiego.

Polacy w tej chwili w sredniowieczu dostrzegali wyjatkowa range tejze piesni, dzialajac ja cos wiecej niz piesnia bojowa, spiewalo ja polskie rycerstwo

przed bitwa pod Grunwaldem, ale i w pewnym sensie hymnem panstwowym. Dlugosz nazwal ja „piesnia ojcow―. Piosenka ta byla znana kazdemu

Polakom tamtej epoki, odgrywala wielka role patriotyczna. To piesn ojczysta- carmen patrium, swoj rys hymnu zachowala do XIV wieku, pozostajac

naszym reprezentatywnym utworem poetyckim tamtej epoki.

18. Zaprezentuj na niektorych przykladach polska sredniowieczna liryke religijna.

Do najstarszych dziel liryki duchowej sredniowiecza zaliczamy:

•Bogurodzice-prawdopodobnie stanela w XIII w. Najstarszy jej dok pochodzi sposrod 1407r., jednak juz wtenczas byla to piesn starodawna.

Popularnosc a, takze wymowa Bogurodzicy sprawila, ze uznano ja za 1-wszy hymn naszego kraju. Pierwsza jej zwrotka skierowana jest w celu Matki

Boskiej, druga w celu Chrystusa. Ow firma ciagiem prosb modlitewnych: w celu Matki Bozej, aby posredniczyla u swojego syna-Chrystusa zas Syna

Bozego o wysluchanie modlitwy, o dobrobyt pod zadnym pozorem ziemskim a, takze wieczne istnienie po smierci. Uwage zwraca symboliczna ilosc 4, w

celu ktorej nierzadko nawiazywali jednostki sredniowiecza, jaka wspoltworza w calej Bogurodzicy religijne osoby: Oryginal Boska, Chrystus, Bog a, takze

Jan Chrzciciel. W Bogurodzicy zauwazamy sporo historycznych postaci gramatycznych, archaizmow skladniowych, leksykalnych i fonetycznych, np. w

calej funkcji wolacza wystepuje mianownik (Bogurodzica w zamian Bogurodzico), sedziwe formy trybu rozkazujacego: zyszczy!, spusci! (pozyskaj, zeslij!

), wyrazy, gdzie nie przybyl jeszcze przeglos polski: (zwolena, slawiena w zamian zwolona, slawiona). wsrod starszawych form leksykalnych znajdujemy

np. wyrazy dziela zamiast gwoli, jaz w zamian ktora. Rymy w piesni znajdujemy na koniec wersow (nosimy-prosimy), a takze wewnatrz wersow np.

(dziela Krzcicela). Zastosowane znajduja sie rowniez paralelizm skladniowy i paralelny, to znaczy rownolegly, symetryczny rozklad tresci.

•Lament swietokrzyski, inaczej Posluchajcie bracia mila-to cenny zabytek polskiej tekstow sredniowiecznej. Wydaje sie niezbitym dowodem na to, ze

w Polsce silnie funkcjonowal kult Najswietszej Marii Panny, odrozniamy nawet w literaturze sredniowiecznej tzw. kult liryki maryjnej. Ryk swietokrzyski to

glos Bolejacej Matki. To pierwszoosobowa wypowiedz – skarga - Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Jednak przede wszystkim slyszymy

tu lament matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad strata dziecka. ktora to zwraca sie do innych matek, spoleczenstwom opowiada wlasny

bol. Heroina utworu prezentuje zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a w zwiazku z tym staje sie blizsza odbiorcy. Napis Lamentu sposrod konca XV

wieku wydaje sie zabytkiem tekstow polskiej, zawiera wiele archaizmow leksykalnych, nalezy do liryki lamentacyjnej.

•Legende o sw. Aleksym-zapis z XV wieku. To opis egzystencji swietego, to znaczy hagiografia. Przedstawia jego narodziny, mlodosc, ozenek z

krolowa Famijana a mianowicie lecz sw. Aleksy komponuje slub nieskazitelnosci i odchodzi w tulacza wedrowke, zas bogactwo przeznacza ubogim.

Umiera pod schodami na dworze ojca. Dzieje sw. Aleksego dopelniaja wszelkie postulaty gatunku, jakim byly zywoty swietych.

Antykiem poezji duchowej sa dodatkowo znane a, takze wciaz dzialajace modlitwy ten jak: Ojcze nasz lub Zdrowas Maria.

Glowne rodzaje to:

piesni - gl. Koscielne np. Bogurodzica―,,, Posluchajcie bracia mila―

hagiografy a mianowicie dziedzina pismiennictwa chrzescijanskiego, obejmujaca zywoty swietych, legendy o ich zyciu i czynach,, Legenda o sw.

Aleksym―

apokryfy a mianowicie teksty zwiazana tematycznie sposrod Biblia, nie sa tlumaczeniem ksiag Sedziwego Testamentu, znajduja sie rodzajem,,

uzupelnienia― Biblii. Wystepuje w tych propozycji wiele kolorowych szczegolow (czasem sprzecznych sposrod Biblia), zasobnosc zdarzen, realia

spoleczno-obyczajowe np.,, Rozmyslania przemyskie―

psalmy a mianowicie biblijne piesni o zakresie modlitewno-hymnicznym. Ich zbior swiadczy psalterz., byly bardzo popularne w sredniowieczu, opiewaja

skale i przyjaznosc Boga, wyrazaja podziekowanie, prosbe, blaganie, informuja o dawnych lat i przyszlosci

np.,, Psalterz florianski―,, Psalterz pulawski―

Uprzejmosc, Klamstwo itd.

19. Porownaj topos mamusi oplakujacej syna w Lamencie swietokrzyskim a, takze w Matce powieszonych A. Rozewicza.

topos- powtarzajacy sie bodziec lub obszar np. terytorium szczesliwosci w calej roznych kulturach: Arkadia, Arkadia, Eldorado.

„Lament swietokrzyski― uwazany jest zbyt pierwszy wzruszajacy utwor poetycki w jezyku polskim, akcentujacy bol matczyny po stracie syna; wydaje

sie glosem Bolejacej Matki. To pierwszoosobowa wypowiedz - skarga-Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Byl on wylaczny, wiec tym

chetniej boli jego zniewazanie. Oryginal Boska ukazuje losy swojego Syna od chwili biczowania, za sprawa nalozenie cierniowej korony, bicie go za

sprawa Zydow, na przybicie w celu krzyza. Nieustannie wspolcierpi sposrod nim, chce czuc podobnie jak On, rozmyslac podobnie. Jednak przede

wszystkim slyszymy tu lament matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad strata dziecka. ktora to zwraca sie do innych matek,

spoleczenstwom opowiada wlasny bol. Heroina utworu prezentuje zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a w zwiazku z tym staje sie blizsza odbiorcy.

„Matka powieszonych―- pierwowzor jest przedstawicielka matek, ktore stracily swej dzieci. Ukazana jest w toku blakania sie po miescie, postrzegana

za sprawa ludzi w charakterze szalona. Ow firma wyobcowana, samotna. Jej powierzchownosc jest odmalowany za pomoca 2 barw: czarnej i srebrnej.

Czarny a mianowicie prawdopodobnie totez, ze ubiera sie w czarno, moze dlatego, iz jej skora juz zszarzala, stracila zdrow kolor, srebrny - bowiem jej

klaki sa w tej chwili siwe. Cierpienie jakie ja spotkalo czy tez tez postrach spowodowalo, iz bardzo szybko sie zestarzala. Oryginal powieszonych utracila

jedno sposrod podstawowych zadan do jakich zostala stworzona. Samotna cierpi cos wiecej niz z powodu utraty swoich pociechy, ale dodatkowo z

powodu calkowitego wymordowanego narodu.

Oba wiersze przedstawiaja topos matki oplakujacej swego syna. Roznia sie jednak w porzadnym stopniu. W mojej opinii Matka sposrod wiersza

Rozewicza Jest kobieta bardziej nieszczesliwa, mocniej doswiadczona przez istnienie. Jest osamotniona w swoim cierpieniu, nikt nie odczuwa

wymagania niesienia jej pomocy „ociera sie o szorstka cere tlumu―. Cierpi z powodu smierci wlasnych pociechy lecz dodatkowo przyjmuje w swoje

barki cierpienie wynikajace z zaglady tysiecy mlodocianych ludzi, ktorzy walczyli w calej obronie lokalnej ojczyzny. Do niej rozpacz doprowadza ja w celu

szalenstwa. Z kolei Matka Uciazliwa, bohaterka „Lamentu swietokrzyskiego― niedomaga okrutnie z powodu smierci syna, wydarzenia sprzecznego z

sprawami naturalnymi, lecz nie oplakuje calego narody, jej rozpacz nie przewodzi do ekstrawagancji lecz wydaje sie przepelniona nadzieja, ze nasza

jedna sen wieczny, smierc jej dziecka zapobiegnie smierci innych. Ma nadzieje, ze w tej chwili zadna pierwowzor nie bedzie musiala tak bardzo cierpiec

jak na przyklad ona.

dwadziescia. Wskaz cechy „Bogurodzicy― decydujace o tym, iz uznajemy ja za cacko poezji sredniowiecznej.

Najstarsza dwustrofowa czesc „Bogurodzicy― odznacza sie najwyzszym kunsztem artystycznym a, takze uznana pozostala za cacko naszej

sredniowiecznej poezji. Kawalek ten wydaje sie nie tylko hymnem, ale takze modlitwa. Swiadcza o tym wezwania kierowane w celu Matki Bozej,

powtarzanie formuly liturgicznej Kyrieleison, kierowanie prosb modlitewnych. Kolejne zwrotki Bogurodzicy sa rozmaite tematycznie a, takze tresciowo.

Zwrotka pierwsza, jakiej moglibysmy wziac tytul apostrofy do Matki Bozej, miesci w w piwnicy wiele okreslen Matki Chrystusa: Bogurodzica, Bogiem

slawiena, czuli uwielbiona za sprawa Boga, Dziewica „zwolena― to znaczy wybrana, Oryginal Syna Bozego. Zwrotka druga, ktora mielibysmy szanse

nazwac zbiorem prosb, to formula modlitewna. Znajdujemy w calej niej prosby ogolne: o uslyszenie wolania, o natchnienie mysli, o wysluchanie modlitwy,

oraz bardziej specyficzne: o pobozne istnienie, otrzymanie laski, zycie wieczne.

Obie zwrotki zakonczone znajduja sie taka sama formula liturgiczna: Kyrieleison. Zwrot ten gra wielorakie opcje. Przede wszystkim wydaje sie refrenem,

otoz podkresla piesniowy charakter utworu. zaznacza, iz nie mamy stycznosc z modlitwa oraz uwypukla prosby kierowane do Chrystusa za

posrednictwem Bogurodzicy.

„Bogurodzica― to utwor, gdzie pojawiaja sie poszczegolne walory artystyczne, ktore swiadcza na temat, ze stworzona zostala umyslnie. Dwie strofy

zaczynaja sie w podobny sposob a mianowicie od apostrof. Z tego typu dwuczlonowoscia, powtarzalnoscia mamy stycznosc w pelnym tekscie.

PARALELIZM - rownoleglosc, powtarzalnosc tych samych czlonow, czesci.

Przy „Bogurodzicy― dysponujemy do czynienia sposrod paralelizmem skladniowym.

Na mistrzostwo stylistyczne utworu skladaja sie:

• wirtuozeria rytmiczna;

• synonimy;

• paralelizm wersow

• uklad rymow;

• podwajanie odrobin wiersza (dwie strofy, druga dwukrotnie ogromniejsza od czolowej, podwojone postaci wolacza w granicach wersu);

• ton retoryczny.

KOMPOZYCJA „BOGURODZICY―:

• wiecej niz jeden pierwsze poszerzone wersy posiadaja charakter apostrofy; gdy wers trzeci to krociutkie wiecej niz jeden zdania rozkaznikowe,

tworzace otwarcie zamierzony kontrast z rozbudowanymi apostrofami;

• w innej zwrotce a mianowicie symetria odwrotna: krotka wezwanie i sznur zdan rozkaznikowych (osiem) a mianowicie zmiana proporcji elementow

kompozycyjnych;

• celowosc powstania przyznaja rowniez istniejaca i powtarzajaca sie regularnosc w zakresie rymow, zakonczonych w -a;

• wersy rymuja sie wewnatrz siebie, a takze na koncach poszczegolnych ‘linijek’.

RYMY a mianowicie parzyste, wewnetrzne, zewnetrzne (koncowe):

scisle rymy zenski: slawiena-zwolena,

niepelne rymy: pobyt-przebyt,

rymy meskie: Bozycze-czlowiecze.

wewnetrzne:

Bogurodzica-Dziewica,

Syna- Gospodzina,

Slawiena- zwolena.

• rozlozenie tekstu w calej wersach w rownolegle odcinki o jednakowej (niekiedy wydluzonej o jedna) liczbie sylab (np.:

* 1. wers - zawolanie do Marii = 5 + kilku;

* kilku. wers a mianowicie 3 plus 3).

W zwiazku z asylabicznym charakterem wierszy wazna uzycie przypadla w calej nich rymom, ktore stanowily rodzaj ozdobnikow stylistycznych i pelnily

opcje wyznacznikow klauzuli tj. zakonczen wersow czy tez ich czlonow.

• kazda strofe ukonczy refren: „Kyrie eleison― [gr. „Panie, zmiluj sie. ―]

Zbior znakow utworu wydaje sie niezwykle zwiezly, a mimo to nurt ma cechy krasomowcze, czego dowodza czeste, wplecione w calej tekst apostrofy.

Apostrofe swiadczy cala naczelna zwrotka, ktora to obejmuje uklad wolaczy a, takze dwa zdania rozkazujace, wyrazajace prosbe,

„Bogurodzica― to wiersz asylabiczno-zdaniowy. Do niej najstarszym dwu strofom towarzyszy melodia. Piosenka spiewana choralnie bez

akompaniamentu instrumentalnego. w calej tekscie wystepuja takze archaizmy, ktore podnosza artystyczny kunszt. Archaizm to element lingwistyczny

pochodzacy sposrod minionej epoki historycznej, ktory to zostal zastapiony nowszym a, takze wyszedl sposrod codziennego zastosowania. Tych

nieuzywanych dzis wyrazen jest w calej „Bogurodzicy― co niemiara np.: slawiena-chwalona;

Gospodzin-Pan;

zwolena-wybrana.

„Bogurodzica― to oryginalne artystyczne dzielo rodzime. Byla hymnem religijnym, ale rowniez bojowym i hymnem panstwowym.

21. Ocen z perspektywy wspolczesnego czytelnika aktualnosc idei zawartych w calej literatur sredniowiecza.

Tworcy sredniowiecza za najbardziej wazne stawiali w piwnicy tworzenie dziel o religii i Bogu. Wiazalo to sie sposrod panujaca w calej tych latach

filozofia. Byl to teocentryzm, ktory w calej centrum swiata umieszczal Boga. Bog, ktory to stworzyl rzeczywistosc, uosabial dobro, piekno a, takze prawde.

Osoby uwazali wyzszosc dobr duchowych nad doczesnymi, rozne zjawiska przyrody interpretowano jako symbole od Boga, w tejze filozofii dominowala

mysl o zyciu posmiertnym.

W tejze epoce wiecej niz jeden pojecia znajduja sie centralne: Bog i czlowiek. Bog nie stanowi abstrakcyjnej idei, wydaje sie osoba. Jednakze to czlowiek

zostal zbudowany na portret i podobienstwo Boga a, takze dzieki temu sprawny jest odnalezc w w piwnicy doskonalosc a, takze jednosc sposrod Nim.

Akcentuje ona istotne wartosci czlowieka, jego tytul zdolnosc w celu samopoznania, w celu dokonywania nieograniczonego wyboru, w celu zdobywania

informacji, do wybranki i czynieniu dobra.

Sredniowieczne koncepcje czlowieka akcentuja:

•jego jednosc wraz z swiatem; czlowiek jest mikrokosmosem stanowiacym slad wszechswiata (filozofia Jana Szkota Eriugeny),

•jego podobienstwo w celu Boga (sw. Bernard sposrod Claivaux),

•jego podmiotowa samoistnosc, indywidualnosc, rozumnosc i doskonalosc (filozofia sw. Tomasza sposrod Akwinu).

We wspolczesnym swiecie slowa Bog i czlowiek znacza coraz mniej. Wszelcy gonia zbyt dobrami doczesnymi, nie liczac sie sposrod konsekwencjami.

Zatracamy nasze ludzkie podejscie. Patrzac w filozofow sposrod tamtej epoki mozemy sie od tych propozycji uczyc poprawnego postepowania. Trzeba

przystanac na krotko i rozwazyc o lokalnej sytuacji. Wzorem do nasladowania moze byc sw. Franciszek, ktory to jest coraz mniej aktualny w dzisiejszym

swieci. Glownymi zrebami jego nauki byly: wszechogarniajaca afekt, radosc, ubostwo, czyli te wartosci, ktore przestaja byc dla nas zasadnicze.

Tworcy tekstow sredniowiecza podejmowali tematy caly czas aktualne takie jak: milosc, sen wieczny, przemijalnosc ludzkiego istnienia, egzystencji i

swiata. „Wielki testament― Franciszka Villona podejmowalo te wlasnie motywy tematyczne. Przeplata on komizm z liryzmem, watki duze ze

sprosnymi. Sam „poeta przeklety―, mieszkaniec paryskiej trasy, ukazuje kruchosc istnienia, przywolujac znane gwiazdy ekranu w podaniach o

paniach i o panach „minionego czasu―. Jak jest to obecne w oplatajacym nas swieci. Przestalismy cenic to, , ktorzy najwazniejsze, to znaczy nasze

istnienie. Zapominamy jakze jest ono ulotne a, takze kruche.

Milosc jako wrazenie najwazniejsze zajmowalo tez zasadnicze miejsce w calej sredniowieczu. Wzorem utworu dopuszczalny utwor pt. „Dzieje Tristiana

i Izoldy―. Ten bodziec jest aktualny w kazdej epoce. Milosc to wrazenie dominujace w zyciu, Czlowiek wyjawszy milosci wydaje sie nieszczesliwy.

Pisarstwo sredniowieczna nierzadko propagowala schematy parenetyczne. Byc moze dzisiaj nie istnieje juz szlachcicow ani kroli, jednak nasza firma

mozemy czerpac z tych propozycji prawdziwa madrosc. Roland zadziwia nas swa odwaga i tym ktora wage posiada dla faceta honor, ktory to we

wspolczesnym swieci stracil w swojej wadze.

Widzimy, iz wiele tematow podejmowanych w tej chwili w sredniowieczu sa nadal aktualne. Wychodzi to stad, iz dotycza one czlowieka, zas czlowiek sie

nie zmienil.

22. Wymien i omow gatunki literackie sredniowiecza.

Przy epoce sredniowiecza rozwijaly sie wszystkie gatunki literackie. Pod polnocy Swiata i we Francji stanela epika heroiczna, ukazujaca historia

wybitnych zuchow na tle wydarzen historycznych np. „Piesn o Rolandzie― nawiazujaca do historycznej wyprawy cesarza Karola Wielkiego do Francji

przeciwko saracenom w VIII w. (Jest to poemat). Epike dworska reprezentowaly romanse np. „Dzieje Tristiana a, takze Izoldy―. Wiersz odwolywala

sie zarowno do typow charakterystycznych gwoli tworczosci duchowej czego wzorem sa hymny oraz liryka maryjna np. „ Bogurodzica―, jak i

kreowaly nowe postaci zwlaszcza w calej tworczosci poetow niemieckich, francuskich i wloskich. Przykladem dopuszczalny prowansalska poezja

milosna. Ekspansja chrzescijanstwa przewodzi do rozwoju hagiografii, branzy pismiennictwa wymagajacej sie opisywaniem zywotow swietych, opartych

w legendach a, takze dostepnych surowcach historycznych np. „Legenda o sw. Aleksym―. Utwory te mialy rys dydaktyczny. Sporzadzanie sie

swiezych panstw a, takze dynastii stymuluje historiografii to znaczy powstawaniu zbiorow dziel starych. Przejawem historiografii sa kroniki np. Galla

Anonima, Wincentego Kadlubka, Kronika wielkopolska. Przy srodowisku religii chrzescijanskiej rozwijal sie dramat liturgiczny, wystawiany w calej kosciele

w calej sw. wielkanocne. Ukazywaly np. zmartwychwstanie Jezusa, odgrywane za sprawa ksiezy a, takze zakonnikow w calej kosciolach czy tez w

specjalnie wyznaczonych do tego miejscach poza kosciola ( np. „Nawiedzenie grobu― ). Pozniejsza odmiana dramatyczna wydaje sie misterium, ,

ktorzy po lacinie znaczy tajemnica. Byly to z kolei widowiska sceniczne, jakich tresc dotyczyla najczesciej tematow ze Sedziwego i Nowego Testamentu.

Inscenizacje te wystawiano zwlaszcza w czasie swiat wyznaniowych. Akcja misteriow zawsze prezentowala dramat chrzescijanski dziejow ludzkosci,

upadek czlowieka, odkupienie a, takze sad ostateczny. W dawnym ksztalcie misteria zachowaly sie w Polsce (w Kalwarii Zebrzydowskiej) oraz w calej

Niemczech. Jedynym ze wybitnych misteriow lokalnych jest „Historia o chwalebnym Zmartwychwstaniu Panskim― Mikolaja sposrod Wilkowiecka.

(Byly to dziel sztuki, gdzie aktorami mogli byc tylko mezczyzni).

W XII w wyksztalcily sie mirakle, co na lacinie symbolizuje cud. Przedstawialy cudowne wypadki z egzystencji Maryi. Wraz z czasow odbywajacego sie w

przyszlosci sredniowiecza znamy moralitety-utwory o charakterze filozoficzno-dydaktycznym, alegoryczne przypowiesci o czlowieku, ktory za sprawa

grzechy a, takze upadki dochodzi do cnoty i zbawienia. Moralitety mialy na zamysle skierowanie czlowieka na poprawna droge. Zrodlowym bohaterem

moralitetow byl typowy czlowiek usytuowanym miedzy niebem a pieklem, dokonujacy wyboru odpowiedniej mily zycia, toczacy wewnetrzna walke miedzy

silami dobra a, takze zla. Najstarszym zachowanym moralitetem jest „Everyman―.

DRAMAT:

ï€-misteria,

ï€-moralitety,

ï€-dramaty liturgiczne,

ï€-tragedia,

ï€-komedia.

WIERSZ:

ï€-piesn,

ï€-hymn,

ï€-satyra,

ï€-milosna,

ï€-psalm } modlitewnik,

ï€-liryka maryjna,

ï€-wiersz sredniowieczny

EPIKA

ï€-kronika,

ï€-kazanie,

ï€-hagiografia (zywoty swietych, opisujac idealizuja te rolety, propaguja standard osobowy ï‚® asceta),

ï€-apokryt (gatunek literacki przedstawiajacy zywot najswietszej rodziny),

ï€-romans rycerski,

ï€-epos rycerski,

ï€-traktat,

ï€-gesta,

ï€-epos rycerski.

23. Znajdz motywy fajne dla poezji sredniowiecznej a, takze barokowej, odwolujac sie od momentu znanych Wam utworow.

Naczelna faza baroku trwala od wielu lat osiemdziesiatych XVI wieku na lata dwudzieste wieku XVII; dochodzi w calej niej w celu glosu miedzy innymi

tworczosc mistyczno - metafizyczna (Mikolaj Sep-Szarzynski), nawiazujaca w celu sredniowiecznej filozofii i starotestamentowych wizji Boga, swiata,

czlowieka. W sredniowieczu w srodek swiata czlowieka stal Bog. Owczesny swiatopoglad: teocentryzm, byl wyrazem mocnej wiary osoby, ktorzy

postrzegali Stworce w calej kategoriach absolutu. Dlatego oczywiscie w "Bogurodzicy" blagali, aby uslyszal cechujaca je glosy a, takze raczyl darowac

spokojne, pobozne zycie a, takze miejsce w calej raju na smierci. Mikolaj S. Szarzynski przekazuje doniesienia o przemijaniu, o wartosci dobr ziemskich i

ostatecznych - smierci, wiecznosci a, takze zbawieniu. Przy sonecie "O wojnie lokalnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem a, takze cialem"

szczesciem jest apartament. Zycie swiadczy jednak walke z "hetmanem ciemnosci" a mianowicie szatanem i duszy sposrod cialem. Bog stwarza wiare

wygrania tejze walki. Przy utworze pojawia sie dualizm: czlowiek-swiat, dobro-zlo, Bog-szatan. Retoryczne pytania podkreslaja niepewnosc, zagubienie i

bezradnosc. Utwor "O nietrwalej wybranki rzeczy swiata tego" prezentuje dobra doczesne: bogactwo, wladze, slawe, rozkosze i stwierdza, ze nie sa one

w stanie darowac czlowiekowi doglebnego szczescia a, takze bezpieczenstwa. Rowniez "I nie milowac ciezko, i milowac". Szarzynski upatruje prawdziwy

cel milosci a, takze piekna w calej Bogu. Wartoscia trwala wydaje sie cnota. Szarzynski wybral sciezke walki wraz z swiatem zywiolow - wrogow duszy

teskniacej do "wiecznej i prawej milosci".

Czolowymi przedstawicielami filozofii epoki baroku byli Spinoza, Leibniz, Pascal. Stworzyli oni rozne koncepcje zycia, uwazajac, ze:

-zycie doczesne dysponuje niewatpliwe wartosci, ktorych nie powinno sie lekcewazyc, poniewaz pierwszenstwo posiada radosc przed cierpieniem

-nalezy uciekac od momentu doczesnosci w calej mistycyzm

-zycie sklania w celu pesymizmu

W zwiazku z taka roznorodnoscia pojmowania zycia zrodzil sie spor miedzy haslami renesansowymi zas odnowionymi idealami sredniowiecznymi. Przy

baroku kreuje sie wariant czlowieka kierujacego sie regula dwoistego egzystencji, ktore laczylo asceze a, takze korzystanie z uciech zycia, jak na

przyklad wiemy zawsze sa to wzorce dla osob fizycznych zaczerpniete wraz z sredniowiecza.

24. Wymien zabytki pismiennictwa sredniowiecznego w Polsce a, takze omow wskazany utwor.

Najstarszym drukowanym polskim tekstem poetyckim jest "Bogurodzica" (otwiera "Statut polski" sposrod 1506 roku Jana Laskiego). Czas jej powstania w

celu dzis ozywia zywe debaty badaczy; jak na przyklad pozwalaja sadzic najnowsze stwierdzenia jezykoznawcze, narodziny tekstu zlaczone sa sposrod

poczatkami panowania Wladyslawa Jagielly, a wiec sposrod wiekiem XIV.

Wzorowana wydaje sie na hymnach grecko a mianowicie bizantyjskich, jak na przyklad swiadczy metrow. in. osobiscie wyraz Bogurodzica, bedacy

wiernym tlumaczeniem greckiego Theotokos. Najstarsza czesc piesni sklada sie z dwoch zwrotek. Pierwsza skierowana jest otwarcie do Matki Boskiej

sposrod prosba o wstawiennictwo obok Syna, by zechcial wysluchac ludzkich prosb. Druga zwrotka, skierowana wydaje sie do Syna Bozego, zawiera

blagania o "zbozny pobyt" na ziemi a, takze "rajski przebyt" po smierci. Piesn wydaje sie zrodlem informacji o slownictwie i odmianach gramatycznych

owczesnej polszczyzny. Obok slowa "Bogurodzica" wystepuja rozne archaizmy jezykowe, np. dziela (dla), bozyc (syn Bozy), zbozny (dostatni), slawiena

(slawiona), zwolena (wybrana), jaz (ktora), jegoz (o co). Inaczej tez wygladala 2 persona liczby pojedynczej trybu rozkazujacego - zyszczy, spusci, raczy.

Roznice w calej glosowni ukazuja wyrazy slawiena (dzis slawiona) i krzciciel (dzis chrzciciel). Wolacz deklinacji zenskiej rowny byl mianownikowi, np.

Bogurodzica, dziewica, Maryja (dzis powiedzielibysmy - Bogurodzico, dziewico, Maryjo).

Rymy zewnetrzne i wewnetrzne, budowa trojdzielne - wszelkie trzy wersy to zamknieta mysl (oddzielna). Autor chcial sie zblizyc do sylabizmu.

Archaizmy: szyk przestawny wyrazow w zdaniu, archaizmy fleksyjne, fonetyczne.

Jakkolwiek Bogurodzica posiada charakter piesni religijnej, blyskawicznie wyszla pomijajac mury Kosciola i stala sie jak gdyby hymnem narodowym. Jak

na przyklad twierdza owczesne swiadectwa, spiewalo ja rycerstwo polskie przy Grunwaldem a, takze pod Warna (kronika Jana Dlugosza). Jednoczesnie

stanowila nadal nieodlaczna odsetek wazniejszych uroczystosci koscielnych.

“Geograf bawarski―

IX w. a mianowicie spis nazw polskich plemion

“Dagome index―

X w calej. - najdawniejszy polski zaswiadczenie, Mieszko I oddaje panstwo pod opieke papiezowi, kategorii geograficzne

“Kronika Theimara―

X-XI w. a mianowicie nazwy plemion (Slazanie), kategorii rzek (Odra, Bobr) a, takze nazwy miejscowosci (Krosno)

“Bulla Gnieznienska―

XII w. a mianowicie rejestr towarow koscielnych, “Zlota Bulla slownika polskiego―  zawiera 410 nazw lokalnych

“Ksiega Henrykowska―

XIII w calej. - na wstepie polskie przekonanie: “Dac ac ja pobrucze a twoja osoba poczywaj―

Kazania Swietokrzyskie

XIV w. a mianowicie autor-kaznodzieja staral sie wziac swoim kazaniom artystyczna odmiane, utrzymane znajduja sie w tonie podnioslym, adresatem

tych kazan sa wyksztalceni ludzie

“Kazania Gnieznienskie―

XV w. a mianowicie 103 kazania lacinskie, dziesieciu polskich, zabytek troj jezyczny: niemiecki, lacinski, polski

“Bogurodzica―

pierwszy wpis napisany na polsku posiadajacy charakter religijny

“Psalterz Florianski―

najstarszy zatrzymany przeklad Psalmow Dawida, zawiera tekst psalmow w trzech jezykach: lacinskim, polskim a, takze niemieckim, psalterze pelnia w

calej sredniowieczu opcje modlitewnika

“Psalterz Pulawski―

XV w. a mianowicie modlitewnik zawierajacy komentarz w celu kazdego psalmu

“Apokryty―

prezentuja zywoty swietych

“Roty sadowe―

formuly przysiag sadowych

“Biblia Szaroszpatacka―

1-wszy i wylaczny polski przeklad Biblii

25. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce dla osob fizycznych i cechujaca je odbicie w calej literaturze.

1-wsza. 1IDEAL SWIETEGO ASCETY

•„Legenda o sw. Aleksym―; Aleksy pochodzil sposrod zamoznej bliskich, wiodl dostatnie zycie. Zdecydowanie czlowiek pelnoletni skazal sie

dobrowolnie w ponizenie a, takze cierpienie, umartwiajac swe organizm i demona. Nagroda zbyt jego cierpienia stalo sie natychmiastowe wziecie duszy

do Nieba.

•„Swiety Szymon Slupnik― Stanislawa Grochowiaka. Wiersz opowiada o ludziach epoki sredniowiecza a, takze ich podejsciu do religii. Bunt

autora przeciw ciemnocie owczesnie panujacej, oraz zmierzaniu do samozaglady.

•Slupnicy a mianowicie ascetyczni wschodni pustelnicy spedzajacy zycie w slupach, kolumnach swietych poganskich (Szymon a, takze Daniel Slupnik

z Konstantynopola)

•Swiety Franciszek - w calej Asyzu wlozyl na fiuta zakon franciszkanow. Rozdal wlasny majatek. Wedrowal po panstwa wyglaszajac kazania, ktore

nawolywaly do wybranki do blizniego.

•zyje w calej ubostwie

•przyjmuje pogarde a, takze cierpienie sposrod pokora

•ucieka od slawy, rozglosu

•modli sie w celu Boga

•umartwia swoja dusze i organizm

•anonimowosc

•pokora

1. 2IDEAL RYCERZA

•„Piesn o Rolandzie― - anonimowe dzielo francuskie. Nalezy do bliskich eposow laczacych trzy kluczowe elementy: narodowy, bohaterski a,

takze legendarny. Zalicza sie do grupy poematow epickich noszacych francuskie miano „chansons de geste―(piesni historyczne)

•cykl szlachcicow okraglego stolu skupionych dookola legendarnego krola Artura

•cykl karlow Nibelungow (Niemcy)

•„Piesn o Cydzie― (Hiszpania)

•„Piesn o wyprawie Igora― (Rosja)

Roland rycerz i wasal Karola Wielkiego ginie w calej obronie religii w batalii z poganskimi saracenami. Roland to bohater idealny- skupia w w piwnicy

szlachetnosc a, takze odwage, az do szalenstwa. Za kazdym razem postepuje w calej zgodzie sposrod kodeksem rycerskim. Bezgranicznie wierny

„slodkiej Francji― i oddany damie swojego serca. Zdecydowanie rycerz epoki feudalnej niezmiernie oddany swemu wasalowi-Karolowi Wielkiemu.

Wzorowy chrzescijanin, prawdziwy druh, wierny do samego konca Oliwierowi.

•bogobojny

•odwazny

•zawsze dotrzymywac slowa

•dbac o honor a, takze slawe

•patriota

•uwielbienie Boga i poswiecenie dla defensywy wiary

•wzorzec dydaktyczny

•zyskiwal wladze, stawal sie cennym szacunku

•propagowal postawe dogodna kosciolowi

•kosciol akceptowal szlachcicow, bowiem w calej nich upatrywal szerzenie religii chrzescijanskiej

Ideal zacnego wladcy

•postac Boleslawa Krzywoustego w swietle „Kroniki Galla Anonima―. Autor slawi krola jako wzorowego chrzescijanina, meznego rycerza,

sprawiedliwego i madrego monarche, oddanego idei modelowania panstwa. Oznacza go „Boleslawem, ktory nie spi―. Podlug Boleslaw powstal sie w

calej sposob cudowny, dzieki darom zlozonym za sprawa ojca Wladyslawa Hermana, swietemu Idziemu.

•postac Karola Wielkiego, wladcy was Frankow- „Zycie Karola Wielkiego― autorstwa Eincharda. Tworca Cesarstwa Karolinskiego uwazany za

najwybitniejszego wladce wczesnego sredniowiecza. Einchard byl dworzaninem i biografem, znal krola od dziecka. Karol wysoki byl obronca wiary

chrzescijanskiej, wladca swiatlym, dobrym, odwaznym i sprawiedliwym.

•troszczy sie o panstwo i o poddanych

•dobry rycerz

•dobry chrzescijanin (milosierny)

•sprawiedliwy a, takze wyrozumialy

•bronil granic

•szybkosc podejmowania zawilych decyzji

•dobro ogolu przedklada nad dobro wlasne

Wzorzec kochanka

Wzorzec kochanka jest przedstawiony w calej utworze Dzieje Tristana a, takze Izoldy. Oprocz tego kierunku propagowana byla dodatkowo liryka milosna

zgodnie z regula, ze jakikolwiek rycerz winien miec dame swego serca. Trudno doszukac sie w calej tych utworach rzeczywistych uczuc i rozmysla

poetow, znajduja sie one wlasciwie wyrazem tesknoty do wybranki absolutnej a, takze doskonalej. Podmiot uczuc za kazdym razem byl wyidealizowany a

spis uczuc rycerza - dosyc stereotypowy. Utwory bardzo konwencjonalne.

- Dzieje Tristana a, takze Izoldy a mianowicie opowiesc o wielkiej, tragicznej milosci a mianowicie akcja podporzadkowana jest przeznaczeniu.

Przyczyny wykreowania takich wzorcow osobowych

•kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie chcac zostac ascetami czesto oddawali swoj dobrobyt kosciolowi)

•zycie doczesne wydaje sie chwilowym, zwiezlym etapem egzystencji ducha

•upokorzenie szlo w calej parze wraz z zbawieniem

26. Na niektorych przykladach objasnij funkcje motywu smierci w calej literaturze sredniowiecza.

Kosciol umyslnie sklanial osoby do rozumowania o smierci, co potwierdza popularne wtedy powiedzenie "Memento mori". Zejscie nalezala w celu tzw.

spraw ostatecznych nieopodal sadu zasadniczego, piekla a, takze nieba. Zwiazek wyznaniowy roznicowal sen wieczny czlowieka grzesznego i

cnotliwego. Pierwsza znalazla byc przykra, druga stanowila zwykla przymus, ktorej obawiac sie nie nalezalo. Wazne stalo nalezyte przyrzadzanie sie w

spotkanie wraz z smiercia. Posiadaly temu sluzyc: zycie w calej cnocie, spowiedz, rachunek sumienia, pojednanie sposrod ludzmi a, takze swiatem.

Przyklady motywow smierci w literaturze:

•"Rozmowa Mistrza Polikarpa wraz z Smiercia",

•"Skarga umierajacego",

•cykl drzeworytow germanskiego artysty Hansa Holbeina Mlodszego z pocz. XV w calej. przedstawiajacy roznorodne wizerunki smierci.

Wizerunek Zgonu w "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Smiercia" jest przerazajacy: chuda, blada, zolte slepia i organizm, bez ukonczenia nosa a, takze

warg, zgrzytajaca zebami, sposrod kosa w calej reku itp. Mowi pani, ze wezmie ze soba kazdego czlowieka, ale w pierwszej kolejnosci grzesznikow,

ksiezy zyjacych w calej dostatku a, takze rozkoszy, rozpustne kobiety, sedziow niesprawiedliwych, chlorkow. Wynika dlatego, ze wykladzinom czlowiek

przejdzie przez istnienie skromniej, tym jego zebranie ze Smiercia bedzie mniej przykre.

27. Porownaj kreacje Matki Boskiej w 2 arcydzielach sredniowiecznej liryki duchowej w „Bogurodzicy― i „Lamencie swietokrzyskim―.

Przy „Bogurodzicy― pierwowzor Jezusa wystepuje jako blogoslawiona, wybrana, wywyzszona kobieta, ale jednoczesnie krewna ludziom. Wydaje sie

ich oredowniczka, posredniczy pomiedzy Bogiem zas ludzmi

Naczelna zwrotka wydaje sie apostrofa w celu Matki Boskiej i zawiera w w piwnicy wiele okreslen skierowanych przy jej adresem. „Bogurodzica,

Bogiem slawiena.. ― czyli uwielbiana przez Boga, wybrana Oryginal syna Bozego.

W innej zwrotce wierni zanosza w celu niej prosby co potwierdza modlitewny rys wiersza. Znajdujemy w zonie prosby wszechstronne: o wysluchanie

modlitwy, o natchnienie rozmysla.

Z kolei w calej „Lamencie swietokrzyskim― czyli „Zale Matki Boskiej pod krzyzem― ukazuja dwie postacie Matki Boskiej a, takze jej syna. Osoba

mowiaca w artykule jest Oryginal Jezusa. Jawi sie nam jako forma cierpiaca, zalaca sie powyzej soba a, takze swoim synem. Oplakuje swej dziecko,

pragnie z zanim dzielic cierpienie i jemu sluzyc. Jednakze pod krzyzem jest bezsilna i czyni gorzkie wyrzuty Aniolowi Gabrielowi:

„O Aniele Gabriele,

Dokad jest ono twe uroczystosci weselne

Co zes mi w celu obiecywal, wylacznie bano sporo..: ―

W tym utworze to wlasnie Oryginal Boska wytycza dwudziestozwrotkowy wpis, prosi osoby o uzalenie sie powyzej nia, polemizuje z Aniolem Gabrielem

nawiazujac do zwiastowania. Kieruje w celu ludzi slowa:

-„Ciezka moja chwila, krwawa godzina―

-„A ja pelna smutku a, takze zalosci―

Posiadamy mozliwosc zauwazyc, iz autor widzial w Matce Boskiej przede wszystkim cechy czlowiecze chwile niedyspozycji i sprzeciw wobec wydarzen w

ktorych uczestniczyla. Maria wydaje sie matka a, takze to cierpiaca. Wlasnie bol jest podstawowym problemem utworu. Marie tym chetniej boli

zniewazenie syna, poniewaz jest on jej wylacznym dzieckiem. Odslania losy swojego wlasnego syna od chwili biczowania za sprawa nakladanie

cierniowej korony, bicie go za sprawa zydow na przybyciu w celu krzyza. Nieustannie wspolcierpi sposrod nim.

„Synku mily a, takze wybrany

Rozdziel z matka swoja rany. ―

Chce myslec podobnie jak on, czuc. Wie, iz to w tej chwili ostatnie chwile zycia Chrystusa

28. Wymien i omow najwazniejsze rodzaje liryczne naszego renesansu.

•fraszka

Z wloskiego slowa “frasca― co oznacza ped. Od frasche co oznacza bagatela, drobnostka. To krotki utwor poetycki bedacy odmiana epigramatu,

najczesciej zabawny i w blahy rzecz, dotyczy pewnego zdarzenia czy tez osoby, o charakterze anegdotycznym, zamkniety wyrazista puenta stanowiaca

wyostrzenie rozmysla lub konkluzje. Nazwe wprowadzil Kochanowski w czasie renesansu. Fraszka renesansowa znalazla charakter przewaznie

sytuacyjny, wspolczesna posluguje sie chetnie kontrastem form jezykowych.

•figlik

To utwor osmiowierszowy o zakresie epigramatycznym, o tresci przede wszystkim obyczajowej, podajacy czesto anegdote bez puenty, dla danego

zdarzenia. Ten tytul nadal Mikolaj Rej swoim wierszom, stanowiacym odsetek “Zwierzynca―.

•piesn

Jest to klasa liryczny, ktorego pochodzenie wyprowadza sie wraz z starozytnej piesni obrzedowych, spiewanych przy akompaniamencie muzyki.

Piosenka cechuje ulatwienie budowy, latwa skladnia, uklad stroficzny, wystepowanie refrenow a, takze paraleizmow (powtorzenie jakiegos szczegolu lub

maksymy budowy). Istote piesni wyplywa z jej zwiazkow sposrod muzyka; upraszcza uksztaltowanie melodii. Do tradycji piesni Horacego nawiazal

Kochanowski. Obok zazwyczaj uprawianej piesni jako wiersza lirycznego, nierzadko o tematyce milosnej, wyksztalcily sie rozne jej odmiany, zlaczone z

rama sytuacyjna (powitalna, pozegnalna, pochwalna, biesiadna). Istnieja piesni popularne - ludowe, zolnierskie, powstancze, legionowe.

•tren

Od greckiego slowa “threnos― czyli lament, piesn zalobna, oplakiwanie. To utwor poetycki o tonie elegijnym a, takze charakterze zalobnym,

poswiecony wspomnieniu osoby zmarlej, rozpamietywanie jej zalet a, takze uczynkow. Typ ten uksztaltowano w antyku, a w celu poezji polskiej

wprowadzil go Kochanowski.

•traktat

Rozprawa sporych rozmiarow podejmujaca podstawowe problemy danej branzy wiedzy. Wystepuje czesto w calej tytulach dzialan filozoficznych.

•kazanie, homilia

Przemowienie o tresci religijnej, wyglaszane podczas nabozenstwa, objasniajace napisy religijne a, takze zawierajace pouczenie moralne. Kazania

sredniowieczne wprowadzaly realia egzystencji codziennego w celu ilustrowania nauk moralnych. W okresie reformacji zbiory kazan przybraly charakter

utworow literackich nie zawsze pelniace opcje uzytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawily idealy heroizmu i patriotyzmu

wzorom egzystencji ziemianstwa.

•sielanka

Jest to klasa poetycki wywodzacy sie sposrod antycznej Tunezji (idylla Teokryta), obejmujacy utwory utrzymane w calej pogodnym tonie.

Opowiadaja one o zyciu pasterzy czy tez wiesniakow. Typ ten w calej starozytnym Rzymie rozwinal Wergiliusz. Znany byl rowniez w dekadzie

nowozytnych a, takze oznaczal wtedy wierszowany utwor o postaci monologu wlozonego w usta istot literackiej z reguly pasterza, sposrod

przewazajacym udzialem elementow dialogowych i opisowych. Do tekstow polskiej ten gatunek wprowadzil Kochanowski. Obok sielanki narracyjne

wystepowal takze sielanka dialogowa, sielanka udramatyzowana. Tematyka sposrod zycia pasterskiego lub wiejskiego przedstawiana byla w rodzaj

realistyczny czy tez konwencjonalny (sielanka konwencjonalna). W celu sielanki staropolskiej charakterystyczna byla dwuplaszczyznowosc, polegajaca

na wystepowaniu podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. Przy sielance wyrazala sie utesknienie za zyciem natury a, takze

niecheci w celu miasta, charakterystyce to gwoli kultury dworskiej z poprawnym jej pragnieniem zwrotu w celu ludowosci.

•nowela

Od wloskiego slowa “novella― co oznacza nowosc. Jest to tresciwy utwor epicki, ktory charakteryzuje zwiezlosc kompozycji (wyrazny pozycja

kulminacyjny, puenta), ograniczenie ilosci postaci, przedstawienie tylko konkretnego watku, skupienie sie w jednym wylacznie problemie, jeden punkt

widzenia. Uksztaltowala sie ona we Wloszech w calej renesansie. Stala sie srodkiem wprowadzenia do tekstow srodowiska mieszczanskiego z jego

zyciem powszednim i osobami, problematyka obyczajowa i psychologiczna, co otwarcie odroznialo ten gatunek od momentu epiki wierszowanej.

29. Omow temat: obywatel i panstwo, na przykladzie dwoch niektorych tekstow sposrod literatury odrodzenia i baroku.

Pojecie patriotyzmu w sredniowieczu laczylo sie z istota rycerza walczacego za ojczyzne. Tworcy renesansu stworzyli nowatorskie pojecie patriotyzmu.

Jest to sluzba ogolowi „jak kto moze―. W literaturze tego okresu znajdujemy pochwale chwalebnej smierci za ojczyzne ( Pod sokalskie mogily ) a,

takze nawolywanie w celu walki w calej obronie zagrozonego kraju ( Piesn o spustoszeniu Podola ). Dluzej jest jednak glosow przekonujacych, ze o

ojczyzne trzeba sie troszczyc codziennie, poprawiac niesprawiedliwe ustawy, krytykowac urzednikow i poslow. Pisza na temat M. Rej w „Krotkiej

rozprawie... ―, J. Kochanowski w „Piesni o spustoszeniu Podola― a, takze „Odprawie poslow greckich―, ks. P. Skarga w „Kazaniach

sejmowych―. To pojecie patriotyzmu, z jakim wiaze sie wytykanie wad, krytykowanie, nawolywanie w celu poprawy, postepuje we wszystkich

nastepnych epokach literackich a, takze jest zlaczone z zleceniami pisarzy duzej liczby pokolen. Najpelniejszy portret zacnego obywatela stworzyl J.

Kochanowski w postaci Antenora z „Odprawy poslow greckich―. Jest to czlowiek, ktory bycie czlowiekiem uczciwym, sprawiedliwosc a, takze dobro

ojczyzny stawia powyzej wlasnpe, wlasne sprawy. Dostrzegajac zlo, pietnuje je odwaznie i proponuje sposoby naprawy, nie liczac sie sposrod przykrymi

gwoli niego konsekwencjami. Odrzuca nawet przyjazn a, takze uznanie zwierzchnikow. Nie chce im przypodobac, odwaznie ujawnia prawde nawet ta

przykra. Troska o losy ojczyzny i obywateli jest gwoli niego naczelna wartoscia. Poswieca dla zonie wszystko, nawet osobiste ambicje i prywatne dobro.

Potencjalow dodaje jemu przekonanie o slusznosci takiego postepowania a, takze mysl, iz zasluguje w piwnicy nim na stale imie.

trzydziestu. Przedstaw wzorzec szlachcica-ziemianina w calej przekazie M. Reja a, takze J. Kochanowskiego.

M. Rej w dialogu „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem zas Plebanem" krytykuje stosunki miedzyludzkie. Wstep przekonuje

czytelnika w celu refleksji. Autor zarzuca duchowienstwu pyche, lenistwo, chciwosc, zaniedbywanie obowiazkow, nie odprawianie porannych mszy a,

takze czynienie jarmarkow z odpustow. Ukazuje szlachcica rozrzutnego, dazacego do potegi, glupiego. Szlachta nie interesuje sie sprawami chlopa. Rej

godzi w ciemnote, zacofa-nie postaci chlopskiego. Wydaje sie jednak przeciwny panszczyznie. Ludzie okresla a mianowicie „Ksiadz pana wini, tatusiek

ksiedza, zas nam nieskomplikowanym zewszad nedza".

"Zywot czlowieka poczciwego" nie jest samodzielnym utworem. Stanowi odsetek "Zwierciadla". Przy "Zywocie czlowieka poczciwego" Rej zawarl swej

rozwazania o zyciu szlachcica od narodzin az do smierci. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem dzieci szlacheckich, nad pozniejszymi

obowiazkami doroslego szlachcica i jego staroscia. Mowiac o edukacji, lekcewazyl wartosc artykulow szkolnych, jak na przyklad gramatyka, logika,

arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Bardziej od momentu nauki Rej ceni porzadne wychowanie, kwalifikacji praktyczne i rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze tany i spiew).

Ceni prawdomownosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage. Przez rzetelne szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne istnienie, odrzuca

zas dziedziczenie na przodkach napisow szlacheckich wyjawszy wlasnych zaslug. Za wielka wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca czesto

czlowieka na manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany pod zadnym pozorem i wykonywania zadan na wioski, totez uwaznie opisywal lekcje ziemianina w calej roznych porach roku,

przynoszace wiele pozytku, a takze dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac dookola domu sady owocowe a, takze ogrody warzywne, by niczego przez

kompletny rok nie zabraklo rodzinie gospodarza. O ogromnym zamilowaniu autora w celu pracy w wsi zaswiadczaja liczne zdrobnienia nazw cytrusow i

warzyw oraz innych plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, orzeszki, sliweczki itp.

Podczas zimy Rej radzi odpoczywac w calej milym towarzystwie przyjaciol a, takze rodziny, zaleca zabawy, polowania, lowienie ryb, , ktorzy przynosi

pozytek i daje przyjemnosc. Dbajacy o fortune pisarz zaleca w wolnym, zimowym czasie zajac sie handlem zbozem, kupowac te rolety taniej a, takze

sprzedawac drozej w innych okolicach.

Akt milosny Reja w celu spraw ogolnych oraz ekipy ojczyznie byl specyficzny. Jakkolwiek cenil wartosc sluzby wojskowej w zyciu mlodego szlachcica, to

upatrywal w tym glownie ksztaltowanie jego zakresu, a nie sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych nie ceniac cechujaca je zbytnio.

Najlepszej cenil urzad posla ziemskiego, ale wylacznie dlatego, iz moze on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Wzorzec szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest pozbawiony wad, bowiem oprocz informacji praktycznej reprezentant tego wielkiego

stanu spolecznego powinien miec tez gruntowne wyksztalcenie. Nie zaakceptowac wzbudza dodatkowo sympatii wspolzycie szlachcica w celu obowiazku

sluzenia ojczyznie.

J. Kochanowski w calej „Piesni XIX" („Piesn o dobrej slawie") zaznacza, ze Bog odroznil ludzi od momentu zwierzat, zapewniajac im mozg i mowe,

Dlatego tez, jakikolwiek winien sluzyc krajowi przez swe talenty (stoicyzm). Kto ma dar wypowiadania sie, powinien pouczac innych. Kto jest mezny -

zmagac sie w obronie wiary a, takze ojczyzny. Wyzsza wartosc posiada oddanie egzystencji za slawe, niz sen wieczny w zapomnieniu. „Piesn XII"

ujmuje cnote jako dobro najwyzsze obywatela. Apel bitwy, wy-zbycia sie egoizmu, Kochanowski skierowal w calej „Piesni o spustoszeniu Podola", po

klesce Polski sposrod Turcja. Oznacza postawe Naszego rodaka - „przed szkoda, a, takze po krzywdzie glupi". We fraszce „O kaznodziei" krytykuje

oblude duchowienstwa, ktore glosi idealy, wylacznie z powodu wynagrodzenia. Ksieza nie chca trwac wedlug przykazan. Pijanstwo, sklonnosc do biesiad,

atakuje utwor „O doktorze Hiszpanie". Projekt zycia renesansowego humanisty prezentuje fraszka „Do gor a, takze la-sow". Podmiot wspomina

podroze (Francja, Republika federalna niemiec, Wlochy) i zycie zaka, rycerza, dworzanina i ksiedza. Czlowiek winien korzystac sposrod chwili. „O

zywocie ludzkim" stwierdza, ze dobra ziemskie sa przemijajace, poniewaz swiatem i czlowiekiem wlada Los.

31. Przedstaw realia krajowe XVI stuleciu widoczne w calej utworach J. Kochanowskiego.

“PIESN O SPUSTOSZENIU PODOLA―

To V piosenka. Ma pani charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole lupia Tatarzy. Oznacza ich zbojcami. Jednoczesnie przekonuje

Polakow w celu walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem sie Polakow. Poddali sie oni niemal wyjawszy walki. Zwyciezyli ich

innowiercy, koczownicy, nie godni Mlodych polakow. Wstydzi sie za tych propozycji, ze doprowadzili do tak zaawansowanej hanby. Wydaje sie oburzony

obojetnoscia szlachty, brakiem zainteresowania, apatii, bezwolnoscia Mlodych polakow wobec psiaczkow tureckich. Ofiaruje im walke, by placili na

wojsko, na uzbrojenie, by walczyli. Uwaza, iz nalezy opodatkowac szlachte a, takze zorganizowac nieustanna doborowa armie. Kochanowski pragnie by

walczyl caly narodowosc. Zada patriotyzmu. O jego oburzeniu swiadczy ironiczne sfinalizowanie iz Kowalski jest glupek przed a, takze po krzywdzie.

Mimo szkody nie staraja sie oni reperowac bledu. Nie zaakceptowac ucza sie na tych propozycji. Nie dbaja o ojczyzne, a o prywate. Nie zaakceptowac

wyciagaja sposrod tragedii wnioskow. Nie umieja ustrzec sie przed rownolegla sytuacja z czasem.

“ODPRAWA POSLOW GRECKICH―

Fabula tej tragedii rozgrywa sie w starozytnej Troi lecz problem wydaje sie aktualny w dekadzie Kochanowskiego. Pytania bohaterow dramatu: czy oddac

Helene poslom i ochronic ojczyzne od momentu wojny lub pozostawic ja w Troi wedlug zyczenia krolewicza, zas ojczyzne narazic na wojne. Staje sie to

uniwersalnym problemem przedstawiania interesow wlasnych ponad rzeczy kraju. Antenor (patriota, Iketaon (posel przekupny). Troja to alegoria Krajowy,

swiadczy na temat podobny w calej Troi Kochanowskiego ustroj jak na przyklad w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej, podobienstwo Rady Krolewskiej

do Sejmu i analogia w obradach tych cial. Pouczenie lokalnych rzadzacych. Wladcy otrzymali wladze od Boga, a to pociaga ukonczone

odpowiedzialnosc. Maja dbac o swoich poddanych. Poddani zas musza umacniac panstwo umyslem, szlachetnoscia a, takze madroscia. Solidnosc i

potega panstwa jest zalezne od poszanowania prawa a, takze przez rzadzacych jak i poddanych.

“NA SOKOLSKIE MOGILY―

To krotki utwor o patriotycznym wyrazie. Przeslanie jego wydaje sie nastepujace: Nie wystepuje nic powyzej ojczyzne, czlowiek powinien nawet z

rozkosza umierac zbyt nia.

32. Wymien a, takze omow motywy motywy biblijne i antyczne w tworczosci J. Kochanowskiego.

Widzimy obok Kochanowskiego poetycka realizacje wyrazen greckiego poety Terencjusza: "Czlowiekiem jestem a, takze nic , ktorzy ludzkie nie jest mi

obce". Za Horacym powtarza "Carpe diem" (chwytaj dzien) a, takze wyraza fascynacje swiatem, radosc zycia a, takze podziw gwoli urokow fauny i flory.

We fraszce "O doktorze Hiszpanie" charakteryzuje spontaniczne, nieomal hedonistyczne upojenie uczta dworska. W piesniach "Milo szalec, kiedy czas

po temu", "Chcemy byc sobie radzi" nawiazuje w celu pogladow Epikura, ktory zbyt najwieksze dobro uznal deficyt cierpienia, radosc duchowa a, takze

intelektualna. Kochanowski wzywa wiec towarzyszy siedzacych przy biesiadnym stole w celu zabawy obok dzwiekach muzyki, w atmosferze tanca,

dowcipu, radosci. Dowodzi tez, iz nawet w toku zabawy trzeba zachowac, tak bardzo ceniony za sprawa Grekow, umiar. Od dawnych przejmuje

dodatkowo ideal wychowawczy i wiare w tworcze mozliwosci czlowieka. Czestym powodem jego utworow jest dziewictwo, ktora uznaje za najwyzsza

wartosc a mianowicie "Piesn o cnocie". Formuluje refleksje o czlowieku we fraszkach "O zywocie ludzkim" (nawiazanie w celu koncepcji czlowieka

wyrazanej za sprawa Platona a mianowicie wylacznie pierwiastek duchowy obok czlowieka). Dodatkowo "Na zdrowie", "Na dom w Czarnolesie", "Na

lipe". Sklania sie ku odrzuceniu wartosci materialnych i opowiada sie zbyt wartosciami wyzszymi. Z Antyku tez czerpie humanistyczne przekonanie o

niezwyklosci jednostki obdarzonej talentem poetyckim. Jak Horacy uwaza poete za wybranca o nieomal boskiej dyspozycji tworzenia. Bodziec ten

pojawia sie w calej piesni "Niezwyklym i nie lada piorem opatrzony". Powtarza za Horacym, ze jego wiersze zapewnia mu slawe wsrod narodow

europejskich. Nawiazuje tez w celu mitologii, stosuje w praktyce bogow, tradycje. W piesni "O spustoszeniu Podola" pojawia sie "zelazny Mars", we

fraszce "Do gor a, takze lasow" a mianowicie Proteusz (bozek lesny), w calej utworze "Do fraszek" a mianowicie nic Ariadny. "Na lipe", "Treny" a

mianowicie sa nawiazanie do greckiego epitafium. Przechowuje w tych propozycji pochwale cnot i wartosci zmarlego, pokazanie wielkosci poniesionej

straty, wyrazenie zalu, pocieszeniu, pouczeniu, iz nalezy zapanowac nad rozpacza. Takze "Piesni" maja rodowod antyczny. Zazwyczaj poeta siega do

Horacego, lecz przeksztalca je, scala rozne motywy w okreslonym tekscie.

Watki do tragedii zaczerpnal Kochanowski z Antyku - przedstawil jeden sposrod epizodow walki trojanskiej, jednak przedstawiony tam problem dotyczyl

aktualnej sprawie. Pokazywal spor pomiedzy interesem jednostkowym a, takze ogolnym. W tym utworze latwo odnalezc urywki, w ktorych liryk krytykuje

wladcow oraz kompletne spoleczenstwo. Slowa krytyki znajduja sie wyrazem mocnej troski o losy osobistej ojczyzny. Jednym sposrod fragmentow

adresowanych do wladcow jest wypowiedz choru: "Wy, ktorzy rzecza pospolita wladacie". Wladcy powinni zdawac sobie sprawe sposrod

odpowiedzialnosci ktora na tych propozycji spoczywa, posiadaja sprawowac wladze nad pelnym narodem, byc trzymane na strazy prawa a, takze

sprawiedliwosci. Nie zaakceptowac wolno wykladzinom myslec o prywatnych biznesach, powinni byc wyposazonym wylacznie na uwadze dobro ogolu. W

minionym fragmencie tejze wypowiedzi choru umieszczone wydaje sie ostrzezenie, iz zle rzady nieodpowiedzialnych wladcow niejednokrotnie

doprowadzaly do upadku miast, co wiecej wielkich mocarstw. W utworze zawarte znajduja sie takze slowa glebokiej dezaprobaty pod adresem mlodych

ludzi (wypowiedziane ustami posla Ulissesa). Zastali nazwani prozniakami, darmozjadami lubujacym sie w zbytku, z jakich zaden nie nadaje sie w

obronce ojczyzny (mialo to zachecic mlodzi rycerska w celu grozacej w tej chwili wojny przeciw Moskwie). Kochanowski wprowadzil dodatkowo do

tragedii pewne elementy, ktore pomimo umiejscowienia dzialaniu w Troi nadaja jej jednak naszego kraju koloryt (jest mowa o rotmistrzach, starostach; w

czasie obrad Rady dominuje typowy naszego kraju balagan). Uwazaja przewodnia calkowitego utworu wydaje sie stwierdzenie, iz panstwo ktorego

obywatele rzadza sie prywata, a nie miloscia ojczyzny musi zginac.

33. Udowodnij roznorodnosc tematyczna piesni J. Kochanowskiego.

Piosenka jest gatunkiem bardzo starym, siegajacym tekstow antyku, silnie zwiazanym sposrod muzyka a, takze poczatkowo wykonywanym wraz z pania

a. Pierwszym tworca piesni a, takze wzorem gwoli Jana sposrod Czarnolasu byl Horacy – nalezy pamietac, iz niektore piesni Kochanowskiego znajduja

sie przekladami rzymskiego poety. Znajduja sie one w wiekszosci powazne, cechujaca je tematyka wydaje sie zas roznorodna. Wystarczy wykonac

przegladu roznych rodzajow piesni. Sa wsrod nich:

-towarzyskie ( odmiennie biesiadne ) np. „Milo szalec, gdy czas na temu―

-piesni milosne Piosenka XXI

-piesni refleksyjne „Serce roscie uwzgledniajac na te czasy―

-piesni patriotyczne „Piesn o spustoszeniu Podola―

-piesni bedace pochwala wsi „Piesn Swietojanska o Sobotce―

-piesni pochwalne

Problematyka piesni krazy wokol zadan takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc egzystencji, cnota, mozg, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji, zgoda

swiata, fauny i flory i egzystencji, milosci. Zapatrywania filozoficzne zazwyczaj stanowia tresci piesni refleksyjnych.

Przykladem piesni patriotycznej dopuszczalny „Piesn o spustoszeniu Podola―, ktora zawiera skarge a, takze lament na klesce Mlodych polakow

poniesionej w toku napadu Tatarow na Podole, obrazy tejze kleski to: zrabowana ziemia i jednostki ( panie i pociechy ) uprowadzone przez nieprzyjaciela.

Poeta odwoluje sie w celu tych, ktorzy czuja nadal milosc w celu ojczyzny, zadajac zemsty, ostroznosci w dzialaniu, przygotowania zasobow dla wojsk,

mysli o kraju zas nie o prywacie. Piosenka konczy sie ostrzezeniem:

Weseli mie ten rym: „Polak madry na szkodzie―

Jednak jesli prawda i sposrod tego nas zbodzie,

Oryginalna przypowiesc Kowalski sobie kupi,

Ze a, takze przed szkoda, i na szkodzie glupek.

Do piesni refleksyjnych mozemy zaliczyc piosenka pt. „Serce roscie uwzgledniajac na te czasy! ―. Jest to poetycki akt renesansowej filozofii,

przekonanie o harmonii swiata, urodzie natury, radosci, odpowiedniego miejsca dla wszystkich elementu: lasu, lodu, zboza, ptactwa, nareszcie czlowieka

o prawym sumieniu. Zauwazamy przeciwstawienie osobnika radosnego, ktoremu zbyteczne nawet ucho i jednostki, bo posiada czyste serce i tamtego

„kogo gryzie mol zakryty―.

Piesn XXV – „Czego chcesz od momentu nas Kobiety za twoje hojne dary.. ― nalezy do piesni pochwalnych. Zawiera cudowna, renesansowa

wizje swiata. To kosmos a, takze ziemia to dzielo boskie, pelne harmonii i uporzadkowania, czlowiek odczuwa sie dziedzicem Boga na ziemi, chwali

ksiega Boskie-od dalekiego kosmosu na zdzbla trawy ozdobione kropla rosy.

Tematem piesni XXIV jest artysta, poeta, jego tworczosc a, takze niesmiertelnosc wynikajaca ze slawy. Nie na raz 1-wszy o tym slyszymy, przeciez

Horacy w swych „Carminach― pisal „non omnis moriar― ( nie wszytek umre ) i „exegi monumentum― ( pomnik w piwnicy stawiam trwalszy

niz wraz z spizu ). Jestesmy widzami narodzin kultu artysty

34. Przedstaw roznorodne wsi w calej literaturze naszego renesansu.

Jan Kochanowski „Piesn Swietojanska o Sobotce―

Wyczerpujacy poemat zbudowany z 12 piesni o zyciu wioski. Tematem piesni sa obrzadki ludowe, zlaczone z w nocy swietojanska. To proba stworzenia

pierwszej polskiej sielanki. Poeta chwali istnienie na wioski. Obraz wydaje sie wyidealizowany. Autor nie wspomina o problemach i klopotach

codziennych, nawet praca ukazana jest w charakterze czynnosc sprawiajaca radosc. Zycie wiejskie jawi sie w charakterze szczesliwa egzystencja pelna

wartosci, gdzie wyrasta sie uczciwie, poboznie a, takze bezpiecznie. Profesja na roli choc zmudna daje czlowiekowi stale a, takze pewne koszty

utrzymania, wysilek zas jest powodem do pychy. Po wykonywania zadan mozna wypoczac wesolo spedzajac czas w tancach a, takze spiewach. Czlek

zyje w wsi w calej harmonii sposrod przyroda. W celu Kochanowskiego egzystencja zwyklych chlopow godna wydaje sie podziwu, bowiem to oczywiscie

oni demonstruja zmeczonej zyciem dworskim szlachcie jak wyszukac spokoj, lad i melodie w obcowaniu z przyroda.

Szymon Szymonowic

Sielanki Szymonowica to zespol 20 utworow. Poeta robi afirmacji pogodnej, beztroskiej rzeczywistosci, pisze o milosci a, takze staropolskich weselach

szlacheckich, Oraz mozliwosci szybkiego pocieszenia sie po odejsciu kochanki. Przedstawiony w sielankach obraz wioski polskiej poczatkow 17 wieku

jest wytworem obserwacji stosunkow tam panujacych. Nie unika autor zapisywania o ujemnych stronach egzystencji wiejskiego, o nierownosci

spolecznej, o negatywnych cechach ludzkich charakterow, o polityce krolewskiej. Ten portret mozna odczytac jako protest poety przeciw

niesprawiedliwosci spolecznej, ktora za kazdym razem dotyka najubozszych i najbardziej wykorzystywanych.

WOM:

Okresowi renesansu charakteryzujacemu sie poczuciem zachwycajaca i harmonii towarzyszylo nieodmienne i powszechne przekonanie, iz stan

ziemianski jest nastrojem szczesliwym, zapewniajacym czlowiekowi rzetelne powodzenie a, takze radosc. Rozkoszy plynace sposrod zycia czlowieka na

wioski mocno podkreslili w swojej tworczosci: Szymon Szymonowic, Mikolaj Rej i Jan Kochanowski.

Szymon Szymonowic a mianowicie byl znakomitym kontynuatorem sielanki antycznej, malujacej zycie nieskomplikowane i nieskomplikowane, wiedzione

w calej obcowaniu w calej z przyroda przez pasterzy, wiesniakow, rybakow, doswiadczajacych uczuc smutku, zalu, kochajacych a, takze opowiadajacych

o swojej wybranki prosto sposrod serca, podsmiewajacych sie sposrod siebie a, takze swoich amorow. Sielanki jego ze wzgledu na tekst, stopien

wlaczonej w tych propozycji mitologizacji a, takze jezyk mozna podzielic w dwa gatunki. Pierwszy holduje dworskie konwencje i zawiera utwory, ktore sa

czy tez przykladami, lub przerobkami idylli antycznej, czy tez tez zbiorem oryginalnych obrazkow z egzystencji wiejskiego, ale alegorycznych, pelnych

powiazan sposrod mitologia±, gdzie pod maska pasterzy a, takze pasterek prezentuje Szymonowic osoby i relacje dworskie. Z pewnoscia obrazy

dekorowane w sielankach konwencjonalnych w ogole nie przypominaja prawdziwego egzystencji wsi. Owe wszystkie gwiazdy ekranu wystepuja przy

mitologicznymi imionami: Dafnis, Licydas nie znajduja sie prawdziwe lecz sztuczne a, takze zmyslone, ale prawdziwe na pewno sa odczucia, szczescie a,

takze nieszczescie w calej milosci, jakich doswiadcza niemalze kazdy, podobnie jak i smialkowie utworow Szymonowica. Wszystkim mniej lub bardziej

dworskim sielankom przeciwstawiaja sie sielanki o tresci realistycznej, wyplywajace sposrod trafnej a, takze celnej obserwacji i weryfikacje zycia, tak

zaawansowanej jak "Kolacze" i "Zency". W nich to kresli prawdziwy portret zycia wiejskiego, chociaz rozni± sie od momentu siebie tematycznie.

"Zency". Przy utworze tym poeta zrywa zupelnie sposrod konwencjonalnym, sielankowym obrazem-snem. Obszary beztroskich pasterzy zajmuja

spracowane wiejskie panie, narzekajace w swoj los. Uderzajacy wydaje sie realizm, sposrod ktorym liryk maluje tragedie ludu wiejskiego, dzielem rak

tego ludu wszakze wydaje sie przepych wesela i obfite zycie zaprezentowane w "Kolaczach". "Zency" otwarcie zarysowuja spor miedzy panskim dozorca

a mianowicie Starosta, ktory to wystepuje za kazdym razem z przyrodzonym symbolem swej wladzy a mianowicie nahajka±, zas chlopem absolutnie

pedzonym w celu roboty.

Widzimy wiec tu krytyczna weryfikacje zycia a, takze sytuacji chlopow.

Mikolaj Rej - byl nazywany tatem polskiej tekstow. Jest on autorem "Rozprawy miedzy trzema osobami: Panem, Wojtem zas Plebanem". To utwor o

problematyce spolecznej, zaczyna sie rozmowa Pana z Wojtem. Pan krytykuje postepowanie ksiedza, ktory nie odprawia nabozenstw nalezycie. Rowniez

nauki ksiedza sa minimalne, ale laje za to nierzadko. Pan obawia sie, lub czasem z tej przyczyny postepowaniu kazdy wraz z ksiedzem nie odszukaja sie

w lewicy, a wiec czy nie zostane potepieni. Wojt wydaje sie oskarzony. Nie zaakceptowac atakuje nadal ksiedza, twierdzi tylko o dziesiecinie,

swiadczeniach w czasie koledy. Te rzeczy jednocza Wojta z Bogiem. Pan nadal podejmuje krytyke. Mowi o odpustach, ktore sa odpowiednio jarmarkami.

Osoby znosza ksiedzu kury, piwo, jaja, pija pod kosciolem, wrzeszcza, spiewaja, za , ktorzy otrzymuja odpust. Teraz wlacza sie w celu rozmowy Pleban,

ktory oczywiscie nadszedl. Chce krytykowac urzedy swieckie. Mowi, ze w stu urzednikow, jeden wydaje sie sprawiedliwy a, takze nieprzekupny.

Sedziowie nie zycza odprawiac swych procesow, chyba zeby za suplementarne swiadczenia. Rozmaite lapowki a, takze daniny przypominaj zbiory

mysliwego, na przyklad takie jak sarna, zajac, kura, lis. Ksiadz krytykuje rowniez Sejm i jego bezowocne obrady, prywate wyjawszy zabezpieczenia spraw

narodowych. Wojt sluchajac tamtego sporu wlacza sie a, takze przedstawia smutny los chlopa. "Ksiadz Pana wini Pan Ksiedza, zas nam

nieskomplikowanym zewszad nedza". Okazuje sie, iz chlopa ciagna wszyscy: Urzednik, Wojt, Pleban. Trzeba podarowac im to gesi, to kokosz. Pod

przymusem zrobic trzeba tloke, prace drugorzedna procz panszczyzny. Ksiadz nie pozwala kolejny raz zwozic zboza poki nie wybierze dziesieciny, wsrod

dogodniejszych kop snopkow. Zwozka rowniez jest trudna, bo a, takze Pan a, takze Ksiadz domagaja sie pierwszenstwa. Chlop krytykuje postepowanie

szlachty wobec faceta, podnoszenie czynszu, zwiekszanie panszczyzny. Mowi takze o stratach, jakie szlachta ponosi z racji zycia powyzej stan. Zbytki

powoduja deficyt rozsadku a, takze nieuchronne zbankrtuowania. Chlop wydaje sie zadowolony wraz z swego losu. Jest czlowiekiem uczciwym a, takze

nie zal mu zywota. Ksiadz a, takze Pan nie sa ukojeni. Pan karci Wojta zbyt zbytnia poufalosc i odwage. Utwor wydaje sie obrazem rzeczywistosci.

W "Zywocie czlowieka poczciwego" zawarl Rej wskazowki tyczace zycia szlachty na wioski, omawia proces calego jej zycia. Przy mlodosci zaleca

cwiczenia zlaczone z obyciem towarzyskim a, takze rzemioslem wojskowym. Nauki nie zaleca studiowac. Gramatyka trudzi umysl, zas jezyka mozna sie

nauczyc bez jej znajomosci. Poczatkujacy szlachcic winien posiadac tylko poczucie sprawiedliwosci, stalosci, roztropnosci, umiarkowanie, milosierdzie,

statecznosc a, takze zdolnosc osobistych korzysci. Gdy mlody szlachcic dorosnie, winien zajac sie gospodarstwem a, takze ozenic. Relacja malzenski

trzeba zawierac sposrod osoba rownego stanu a, takze majetnosci. Do urzedow nie powinno sie pretendowac. W czasie roku przewidzial rowniez Rej

zajecia gwoli mlodego niedoswiadczonego gospodarza: wiosna nalezy sadzic drzewa a, takze krzewy na dzialce, szczepic galezie, obcinac, mszyce

zbierac, krzaki okopac, przyrzadzac grzedy sposrod truskawkami itp. Latem mozna z tych przygotowanych wiosna krzewow a, takze drzewek byc

wyposazonym owoce a, takze pozytek. Znajduja sie juz wtenczas jabluszka, gruszeczki, sliweczki, ogoreczki, malineczki. Latem gospodarstwo daje

takze: maselko, serek, jajka swieze, znajduja sie tez kurki, jagniatka, ryby. Wszystko gwoli uzytku gospodarza. Nie nalezy tratowac pola chlopskiego, bo

to wznieca niechec i jednostki zle dzialaja. Zima niesie najwieksze rozkosze. W lasach polowania z bliskimi, a takze polow w przereblach, zastawianie

sidel i potrzaskow na zwierzaki futerkowe. W domu wszystko preparowane jest to biesiady. Caloroczne zapasy daja nareszcie pozytek. Jednakze i

podczas zimy nalezy kontrolowac gospodarstwa. Wyjechac na targ tez mozna z towarami, albo rowniez u handlarza sie zabawic i owiec i cielat kupiwszy

niedrogo sprzedac, w calej innej obszarze drozej. Widzimy, ze Rej dba o wygode szlachcica. Nie trudni sie juz caloscia gospodarki narodowej, wobec

chlopow zachowuje humanitarny stosunek, zas korzysci widzi dla szlachty.

Jan Kochanowski takze podejmuje w swych utworach tematyke zycia w wsi. Przy Czarnolesie powstalo wiele ladnych tego typu utworow. "Na lipe" to

wiersz o bardzo popularny drzewie, specjalnie cenionym. Poeta zwraca obserwacje na to, jakie wartosci daje lipa. Miod, szept lici, cien, spiew ptakow. Sa

to wartosci, ktore drzewo daje czlowiekowi. "Przymow chlopska" a mianowicie utwor w calej formie dialogu miedzy szlachcicem a wlodarzem. Wlodarz

odmawia dalszego picia z panem, bo leka sie, iz po pijanemu moze obrazic pana. Pan przypomina przeszlosc, kiedy dwie strony mialy wiecej

powierzenia. Chlop rowniez o tym wspomina, ale czasy zmienily sie na jego niekorzysc. To jeden sposrod utworow gdzie poeta porusza problem

spoleczny w Polsce. Zaprezentowanej sytuacji nie aprobuje. "Pien swietojanska o sobotce" a mianowicie sklada sie ze wstepu i 12 piesni spiewanych

przez panny. Jest to utwor oparty w tradycjach uroczystosci poganskich w kierunku czci Kupaly. Daje liryk w ten sposob termin swojemu podziwowi dla

zwyczajow ludowych. Chwali wies a, takze zycie wiejskie. W utworze rozbrzmiewaja nuty radosci. Wydaje sie mowa o milosci, tancu i spiewie. Wydaje sie

to zupelnie wyrazne, jezeli wezmiemy pod obserwacje charakter opisywanej uroczystosci. Piosenka panny innej mowi o tancu a, takze radosci. Zacheca

wszystkich w celu pojscia w calej jej slady. Ostatnia panna w pieni swej zawiera pochwale egzystencji wiejskiego. Chwali wesolosc a, takze spokoj wioski.

Chlop zachowuje ze swojej pracy mojej dziurki i rodzine, a fach jego wydaje sie znacznie spokojniejszy i bezpieczniejszy niz marynarza, zolnierza lub

pisarza. Liczy nastepnie wszelkie przyjemnosci wykonywania zadan, chwali wieczorowe spiewy a, takze tance. Kawalek nalezy traktowac jako

artystyczne uroczystosci ludowe. Jest odbiciem radosci egzystencji w czasie swieta majacego swoje poganskie tradycje.

35. Udowodnij, ze ideologia epoki znalazla wplyw w uksztaltowanie bohatera lirycznego w calej poezji Jana Kochanowskiego.

Renesans charakteryzowal sie miedzy innymi wszechstronnymi zainteresowaniami,

poczuciem radosci istnienia oraz poszukiwaniem dlan postaci, czesto w calej kulturze antyku i nieskazonych idealow w calej Biblii. Na podstawie tych

zrodel powstaly wiecej niz jeden glowne prady epoki: humanizm i reformacja. Jan sposrod Czarnolasu byl wybitnym humanista i totez w jego poezji

odnajdujemy echa ideologii epoki. Naprawde juz we fraszce „Na lipe― podejmuje typowo renesansowy motyw pochwaly piekna a, takze

dobroczynnego wplywu przyrody w ludzka psychike. Zawiera dodatkowo pochwale a, takze zachete w celu harmonijnego wspolzycia z przyroda.

Natomiast we fraszkach zartobliwych umiejetnie a, takze bez zawisci wysmiewa ulomnosci ludzkie udowadniajac poczucie humoru, bystrosc obserwacji

a, takze umiejetnosc krytycznego spojrzenia godne humanisty.

Fraszki refleksyjne jak na przyklad np. „O zywocie ludzkim― wyrazaja zadume nad zyciem, miejscem a, takze rola czlowieka w kuli ziemskiej,

zastanawiaja powyzej nim danym zgodnie z duchem renesansu.

Piesni Jana Kochanowskiego powstaly przewaznie w okresie dworskim, ale dodatkowo podczas pobytu w Czarnolesie. Poeta zawarl w tych propozycji

swoje nieomal wszystkie rozwazania i dzieki nim mozna sie wiele dowiedziec o danym autorze. Najwczesniejsza piesn „Hymn do Boga― jest piesnia

pochwalna, hymnem, w ktorym liryk wyslawia dobro Boga a, takze dziekuje Jemu za ksiega stworzenia swiata oraz czlowieka, a takze melodie miedzy

nimi panujaca. To wyraz filozofii humanistycznej. Przy piesni „Serce roscie, uwzgledniajac na te czasy... ― Kochanowski przypomina dwie postury

charakterystyczne gwoli renesansu: stoicyzm i epikureizm i definitywnie dokonuje cechujaca je syntezy. W zyciu najwazniejsze wydaje sie miec czyste

sumienie, radzi, aby korzystac z mozliwosci do rozrywki, ale madrze i w calej sposob umiarkowany. Wlasnie w calej poczatkowej fazie humanizmu

najglosniej zabrzmiala pochwala ludzkiej, spolecznej aktywnosci, cnoty jako wartosci samej w calej sobie. Przy „Piesni o cnocie― liryk stara sie

uksztaltowac swiadomosc czytelnika. Kluczem wydaje sie tu wyrazenie „cnota― rozumiane jako zdolnosc uniezaleznienia sie od pokus i cierpien

zwiazanych wraz z swiatem podworza, odrzucenie uczuc niskich, przede wszystkim zazdrosci. Pielegnowanie w w piwnicy cnoty wydaje sie obowiazkiem

kazdego czlowieka, a najwyzsza cnota wydaje sie sluzba ojczyznie. Humanisci przywiazywali tez wielka wage w celu slawy doczesnej i posmiertnej,

istotny byl tez osobiscie proces tworczy. W „Piesni o solidnej slawie― Kochanowski zwraca sie do czytelnikow z apelem, aby starali sie oni

pozostawic na sobie slawe i dobre imie. Problematyke dziel sztuki porusza dodatkowo w piesni „Niezwyklym a, takze nielada piorem opatrzony... ―,

zajmuje sie tworczoscia ale i danym artysta, ktory to z racji w posiadany warunki jest jednostka wybitna. Obraz lotu powyzej roznymi krajami jest wyrazem

przekonania podmiotu lirycznego na temat, ze jego dziela pozostana tez znakomite nie tylko rodakom, ale i o wiele poza granicami jego ojczyzny.

Kochanowski nawiazuje tez w celu antyku. Slowa z piesni „Milo szalec, kiedy czas po temu― sa parafraza fragmentu piesni Horacego, ktory to brzmi

„slodko jest szalec w odpowiednim miejscu a, takze czasie―. Rowniez filozofia epikurejska i stoicka w nazwanych wczesniej utworach zaczerpnieta

pozostala z antyku, podobnie rowniez horacjanskie „carpe diem―.

Wyobrazenie o niesmiertelnej slawie to takze tradycja antyczna ( topos exegi monumentum). Przy piesni panny XII mozna odnalezc dodatkowo topos

arkadii – „Wsi spokojna, wioski wesola/ Ktory glos twej chwale zdola? ―

36. Opisz projekty osobowe wykreowane przez literature renesansowa.

W wieku renesansu tworczosc literacka parenetyczna nadal pozostala innowacyjna. Nowa optymistyczna epoka propagowala nowe schematy osobowe,

idealy godne nasladowania. M. Rej proponuje wzor poczciwego ziemianina, poucza, jakie zycie winien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz swojej

majetnosci. Wskazowki powstale sa w calej „Zywocie czlowieka poczciwego―, zas wzorowy ziemianin zyje spokojnie dopatrujac uposazenia,

rozkoszujac sie darami fauny i flory o kazdej porze roku, dbajac o harmonie, wypelnianie obowiazkow ale i rozrywke. Podobny model ziemianina

pokazuje „Piesn swietojanska o sobotce― co wiecej „Zency―

Odrebny wzor to idealny dworzanin. Wizerunek ten proponuje Lukasz Gornicki w calej dziele pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to: czlowiek

rycerski szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, rozsadny o wytworne maniery a, takze znajomosc dziel sztuki i muzyki. Wsrod wzorcow

proponowanych za sprawa literature renesansowa mozemy dodatkowo wyroznic: wzorzec patrioty, stawiajacego dobro ojczyzny ponad prywate, nie

zalujacego jej swych dobr co wiecej zycia. Ten ideal stworzony jest w calej patriotycznych piesniach Jana Kochanowskiego, dzielach Modrzewskiego i

kazaniach ksiedza skargi, a przede wszystkim literackim wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―. Pozostal nadal jeden

standard – wariant renesansowego artysci, humanisty. Takowa jednostka nie ogranicza sie do jednej dziedziny konstruowania, jest wszechstronna,

oprocz umiejetnosci potrzebnych ma obszerna wiedze i zna jezyki obce. Danymi cechami odznaczali sie pod zadnym pozorem m. in. J. Kochanowski, A.

Frycz – Modrzewski, M. Sep Szarzynski.

37. Wskaz wartosci cenione za sprawa czlowieka odrodzenia, odwolujac sie do wybitnych Ci utworow M. Reja i J. Kochanowskiego.

Przy „Zywocie czlowieka poczciwego― proponowany przez Reja wzorzec to ideal szlachcica – ziemianina, dla ktorego najwyzsza wartosc stanowi

ceniona przez dawnych i humanistow cnota, pojmowana jako bycie czlowiekiem uczciwym, patriotyzm, istnienie zgodne sposrod natura. Dobry ozenek,

zadania gospodarskie a, takze obywatelskie rozstrzygaja wartosc egzystencji czlowieka poczciwego. Z wysokim kunsztem poetyckim i rozkosza opisuje

rej zajecia gospodarskie, prace w roli a, takze w ogrodzie, przyjemnosci plynace sposrod zycia rodzinnego, patriotyczne a, takze obywatelskie zadania

szlachcica. „Zywot... ― kresli czlowieka w charakterze bogatego ziemianina, ktory wydaje sie dobrym szefem, dba o swoja rodzine, z rozkosza

korzysta z dobrodziejstw przyrody, zacnego ojca a, takze troskliwego partnera, a takze prawego obywatela. „Poczciwosc nie wyplywa jednak sposrod

dziedzicznego lub nadanego tytulu, nie jest oparta na wewnetrznych przykazaniach moralnych i etycznych. Z kolei Jan Kochanowski we fraszkach

pragnie Bozego blogoslawienstwa. Wedlug faceta najwyzsza korzyscia jest dziewictwo ( jak na przyklad u stoikow) rozumiana w charakterze czyste

sumienie, ludzka przyjaznosc i wiernosc pozwalajaca dozyc spokojnej starosci. Wie, iz dobra doczesne ni zapewnia prawdziwego powodzenia i pokoju

wiec przestrzega nieprzemijalnych, ponadczasowych norm a, takze przykazan. Rewelacyjne znaczenie przypisuje zdrowiu poswiecajac mu wybrana z

fraszek. Podmiot liryczny uznaje wigor za wybrana z kluczowych wartosci, wobec ktorej rozne dobra gubia swe znaczenie. Poeta we fraszce „Na

lipe― chwali spokojne istnienie w zgodzie z przyroda i nie szuka sporo do powodzenia.

Rozwazaniom odnosnie ludzkiego egzystencji i jego prawdziwych wartosci w wybranych utworach towarzyszy poczucie przemijalnosci i „marnosci―.

Wedlug czlowieka odrodzenia trzeba zyc wedlug natura a, takze jej sprawami, pamietac, iz wszystko mija ale trzeba przy tym afirmowac zycie a, takze w

pelni tu korzystac. Podlug stoikow trzeba ze spokojem przyjmowac zmienne koleje losu i wypracowac spokoj lezacy wewnatrz broniacy przed atakami

fortuny.

38. Ustal, ktore sposrod problemow poruszanych w publicystyce A. Frycza Modrzewskiego znajduja sie nadal obecne.

Andrzej Frycz Modrzewski wydaje sie uznawany zbyt najwybitniejszego publicyste polskiego renesansu. Najwazniejszym jego dzielem wydaje sie wydany

w calej 1551 r. traktat „O poprawie Rzeczypospolitej―. W ksiedze o obyczajach autor rozwaza o czlowieku, jego naturze i o ustroju wspanialym

uszczesliwiajacym wszystkich obywateli panstwa. Zastanawia sie nad cnotami i cechami charakteru niesamowitego obywatela Rzeczypospolitej oraz

powyzej obowiazkami moralnego i etycznego postepowania urzednikow panstwowych wzgledem kazdego obywatela. Pojawia sie tu takze postulat

rownosci wszystkich obywateli wobec uprawnienia i ubolewanie, ze w calej Rzeczypospolitej gwoli roznych osoby jest rozmaite prawo. Dla przykladu

prawo karania smiercia wydaje sie zroznicowane dla osob z roznych warstw spolecznych, inne gwoli szlachty a, takze inne gwoli mieszczan. Mniemam

ze, ten problem wydaje sie nadal aktualny. Tak w tej chwili bylo a, takze jest, iz ludzie posiadajacy wplywy a, takze takze bogaci podlegaja niekoniecznie

tym samym prawom co typowy obywatel, lecz zazwyczaj znajduja sie traktowani w duzej mierze lzej, w ogromnej liczbie przypadkow moga sie chociazby

wykupic. Czesto jednostki na kolosalnych stanowiskach unikaja kary czy tez dochodzenie w calej ich sprawie jest znacznie przedluzone. Nastepnym

problemem, ktory to porusza Modrzewski jest uzycie nauki a, takze wiedzy pod zadnym pozorem kazdego czlowieka i wspolzaleznosc energii panstwa a,

takze jego potencjalu intelektualnego. Autor uwaza, iz nalezy szerzyc i propagowac oswiate, zakladac nowe szkoly i polepszyc sytuacje finansowa

nauczycieli. Wspolczesnie wynagrodzenia nauczycieli sa skromne i wielu z fachowcow odchodzi ze szkol lub najzwyczajniej w swiecie zmaga sie z bieda

i operuje nadal sposrod dobrej decyzji. Ostatnio prowadzona jest reforma ale mimo to wiele szkol, szczegolnie w calej malych miejscowosciach,

zamknieto a, takze dzieci w wielu przypadkach musza isc do tych odleglych w duzej mierze kilometrow. W dodatku szkoly posiadaja zazwyczaj zbyt male

fundusze na postep pracowni a, takze zakup pomocy naukowych, czasem nawet w utrzymanie. Przy ksiedze o wojnie jakkolwiek mowi, ze kazda walka

powoduje klopoty i tragedie zwyklych obywateli a nie tych, ktorzy je wywoluja. Rowniez teraz w wojnach gina niewinni ludzie czy tez zolnierze walczac w

interesie innych.

39. Zaprezentuj problematyke patriotyczna w literaturze renesansu, odwolujac sie w celu tworczosci Modrzewskiego, Skargi, Kochanowskiego.

Dorobek autorow i poetow renesansowych obfituje w roznorodne ujecia tyczace spoleczenstwa a, takze panstwa. Humanisci propaguja postawe

patriotyczna.

Frycz – Modrzewski i jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― to wotum w sprawie ojczyzny. Autor porusza sprawy panstwa w 5 dziedzinach:

-„O obyczajach―

-„O prawach―

-„O wojnie―

-„O kosciele―

-„O szkole―

Przy ksiedze I "O obyczajach" sa zawarte rozwazania nad koordynacja panstwa. Modrzewski twierdzi, iz: - jakikolwiek mieszkaniec wydaje sie

obywatelem a, takze panstwo mialo mu umozliwic szczescie, a mianowicie o wartosci czlowieka nie decyduje urodzenie, - jakikolwiek czlowiek winien byc

legalnie przygotowany w celu pracy, zas ludzmi niezdolnymi do zonie powinno opiekowac sie panstwo, a mianowicie nalezy zalozyc urzedy nadzorujace

wszystkie branzy zycia (urzedy miar, urzad do zwalczania zebractwa.

Przy ksiedze II "O prawach" pisarz powraca do wymiaru kar zbyt zabojstwo. Owczesne prawo uzaleznialo je od momentu pochodzenia spolecznego

przestepcy (szlachcic za zabojstwo chlopa placil niewielka grzywne, zas w przypadku odwrotnej facio byl karany smiercia). Autor proponowal opracowac

nowy prawo prawny sposrod udzialem przedstawicieli wszystkich stanow.

W ksiedze III "O wojnie" autor przeciwstawia sie wszelkim konfliktom zbrojnym, zas najsurowiej potepia wojny zaborcze. Proponuje rozwiazywanie

konfliktow w drodze dyplomatycznej (spotkania wrogich stron w calej neutralnym rejonie, sankcje gospodarcze).

Modrzewski twierdzi, iz "zadne korzysci sposrod wojny nie sa tak bardzo wielkie, aby mogly jej szkodom dorownac". Ludzi roztaczajacych wojny nazywa

zbrodniarzami, Tatarami.

W ksiedze IV "O Kosciele" odrzuconej przez cenzure w polskim wydaniu w calej 1551 r. Modrzewski proponuje: - wykreowac kosciol narodowy

niezalezny od momentu Rzymu, a mianowicie wybieranie papieza przez wszelkie narody chrzescijanskie, - obsadzanie stanowisk biskupow przez osoby

wyksztalconych a, takze szlachetnych.

Przy ksiedze V "O szkole" autor przeciwstawia sie wydawaniu pieniedzy w rzeczy zbyteczne, takie jak swietne domy i sute biesiady. Proponuje fundusze

przeznaczone w ten zamysl wykorzystac w calej inny praktyczniejszy i szlachetniejszy sposob, zas mianowicie w dotowanie szkolnictwa w czasach, gdzie

nie docenia sie informacji i wykonywania zadan nauczycieli ksztalcacych przyszle, gorace talenty polityczne i literackie. Modrzewski proponuje przejecie

kurateli nad szkolami przez panstwo, a prawo do uczenia sie zapewnia wszystkim chlopcom niezaleznie od pochodzenia spolecznego. (Po raz 1-wszy

prawo chodzenia dziewczat w celu szkoly ustanowiono w 1773 r. )

W swych kazaniach ks. Skarga porownuje wewnetrzne niesnaski w lonie Rzeczypospolitej w celu chorob. Dzieki temu pietnuje on:

- niezyczliwosc ludzka w kierunku Rzeczypospolitej, to znaczy brak wybranki ojczyzny a, takze prywate, cechujace obywateli. Milosc ojczyzny wydaje sie

podstawowym przymusem kazdego obywatela i uprawnieniem Bozym. Owe dwie wartosci (Bog a, takze ojczyzna) winny sie wiazac w wybrana calosc.

Obywatele powinni porzucic dobro osobiste dla ratowania dobra wspolnego, dla dobra ojczyzny trzeba poswiecic caloksztalt: majatek, energii, zdrowie,

fart, a nawet istnienie.

- niezgode wewnetrzna. Przy narodzie powinna stac sie zgoda, bowiem laczy go jedna kult, jedna ojczyzna, jeden trusia, te same uprawnienia i swobody

obywatelskie, identyczne sady, sejmy i trybunaly. Skarga wymienia grozne nastepstwa, do jakich moga spowodowac niezgodni obywatele - duzy

sejmowe, walki domowe, zas w rezultacie upadek i zaglada panstwa. W wyniku sporow odpadna ziemie zjednoczone z Korona, jezyk a, takze narod

wymra, a obywatele stana sie miedzynarodowymi wloczegami. Zdecydowanie przyczyny niezgody wymienia Skarga chciwosc, lakomstwo, pyche,

zazdrosc, oblude a, takze obmowe.

a mianowicie oslabienie potegi krolewskiej. Skarga byl zdecydowanym zwolennikiem mocnej wladzy krolewskiej, lecz przeciwnikiem monarchii

absolutnej, prowadzacej w celu tyranii a, takze despotyzmu. Postulowal przyznanie krolowi pelni potegi i ustanowienie jedynego zrodla prawa. Panstwem

powinien rzadzic krol, wspierany madra rada, zlozona sposrod przedstawicieli narodu. Jako okolicznosci istniejacego postaci rzeczy wymienia nadmierna

wolnosc szlachecka, kiepskie funkcjonowanie sejmu oraz rozsypanie dochodow was i pustki w skarbie panstwa.

a mianowicie roznowierstwo a, takze herezje. Podlug Skargi, kult i kaplanstwo sa fundamentami panstwa a, takze jego potegi. Krolestwo krajowe od

szesciuset lat opiera sie na wierze Kosciola rzymskiego, a w tej chwili heretycy domagaja sie, by stara kult ustapila nowej. Jednak heretycy nie znajduja

sie spojni, nie tworza jednosci. A gwoli Skargi jakiekolwiek krolestwo nie moze dlugo trwac, jezeli posiada wielu bogow. Warunkiem powodzenia

Rzeczypospolitej wydaje sie jednosc a, takze zgoda, jakiej podstawa wydaje sie wiara katolicka. Latwo wydaje sie naprawic niezgode u katolikow, ale

obok heretykow to niemozliwe, poniewaz rozmaitosc wiar przeszkadza w calej przyjazni miedzyludzkiej i poglebia niezgode. Heretycy dziela panstwa i

gubia je. Tolerowanie wiec roznowiercow odbija sie ujemnie w wszystkich domenach zycia, zarowno publicznego, a takze prywatnego. Heretycy nie sa w

stanie nawet odpierac panstwa przed poganami, poniewaz rozdarte sprzecznosciami wyznaniowymi spoleczenstwo nie jest odpowiednie do wygrania

wojny. Skarga wzywa wiec krola w celu obrony religii katolickiej, w charakterze straznicy moralnosci i bazy jednosci narodu, oraz w celu przywrocenia

jednosci religijnej w calej narodzie. Zada odciecia roznowiercow od wszystkich urzedow a, takze pozbawienia cechujaca je ochrony prawnej.

Rownoczesnie podwaza legalnosc a, takze znaczenie konfederacji warszawskiej.

a mianowicie niesprawiedliwe prawo i niepraworzadnosc. Skarga stwierdza, iz wyjawszy praw sprawiedliwych nie ma prawdziwej wolnosci. Za prawa

sprawiedliwe uwaza pisane, umieszczone w tablicach Mojzeszowych, duchowne, wyznaczone przez Zwiazek wyznaniowy oraz krolewskie i urzedowe,

ustanowione gwoli porzadku, sprawiedliwosci i karnosci. Za uprawnienia niesprawiedliwe uznaje m. in. prawo o mezobojstwie, konfederacje warszawska

(dotyczaca roznowiercow), odwlekanie egzekwowania wyrokow sadowych i zniesienie egzekucji wyrokow sadow duchownych (Skarga byl zagorzalym

katolikiem, przejawiajacym niemalze fanatyzm religijny). Skarga krytykuje sadownictwo za prawdziwy w nim balagan (istnialo wtedy wiele sadow -

ziemski, podkomorski, grodzki, miejski). Okresla takze w problem przekupstwa. Domaga sie dodatkowo zniesienia praw ograniczajacych a, takze

naruszajacych przywileje Kosciola a, takze krola. Jednoczesnie walczy o usprawnienie sadownictwa i potegi wykonawczej a mianowicie np.

natychmiastowe sadzenie a, takze bezwzgledne wykonywanie wyrokow.

a mianowicie upadek moralnosci i obyczajowosci. Skarga prezentuje wszelkie grzechy, swiadczace o upadku obecnego porzadku. Wymienia wsrod tych

propozycji herezje, mezobojstwo, ucisk a, takze wyzysk chlopa, lichwiarstwo, skok dobr ogolnych, krzywoprzysiestwo, niegospodarnosc, niemoralnosc a,

takze brak sprawiedliwosci w sadach.

Przyrownuje nareszcie ojczyzne w celu matki, jakiej, skoro urodzila i wychowala dzieci, winne sa one szacunek i do tonacego okretu, ktory to wszyscy, w

calej chwili zagrozenia, opuszczaja (nawiazanie do starozytnej retoryki Horacego).

Przy pomocy tejze oryginalnej retoryki pietnuje on wady szlachty, podkresla wage problemow a, takze zjawisk, jakie maja obszar w kraju i proponuje

reperacje istniejacego postaci rzeczy. Jednoczesnie przepowiada on, iz rozplenienie sie owych chorob dojdzie do upadku Rzeczypospolitej.

Jednym sposrod tworcow, gwoli ktorego ojczyzna byla kwestia bardzo fundamentalna, byl Jan Kochanowski. Swoj stosunek w celu ojczyzny wyrazal

zarowno w calej piesniach patriotycznych (Piesn V "O spustoszeniu Podola", XII "O cnocie" i 19 "O solidnej slawie"), a takze we fraszkach, w ktorych

krytykowal wady moralne i spoleczne narodu naszego. W Piesniach propaguje Kochanowski model obywatelskiej postawy, abdykacji z prywaty i

sumiennej pracy gwoli dobra ojczyzny.

Jednak najbardziej waznym utworem Kochanowskiego, odnoszacym sie do sprawie panujacej w calej Rzeczypospolitej wydaje sie "Odprawa poslow

greckich". Kawalek, nawiazujacy tematycznie do okresow starozytnych, formuluje przeslanie w celu obywateli, mowiace, iz prywata i przekupstwo

doprowadzic sa w stanie jedynie w celu upadku Rzeczypospolitej. Wyraznie zauwazyc mozna liczne analogie w celu wydarzen politycznych tego okresu.

Priam wykazuje zaskakujace podobienstwo do krola Zygmunta Augusta, chwiejnego a, takze slabego. Rada Krolewska obraduje na wzor naszego

Sejmu. Dostrzec mozna prywate, egoizm a, takze przekupstwo, ktore to tak bardzo rozpanoszyly sie w polskim dworze. Utwor swiadczy ostrzezenie, ze

nie przetrwa zadne panstwo, w ktory to interesy obywateli beda polozone ponad dobro ogolu.

Nastepnym patriota, broniacym spraw Rzeczypospolitej jest Mikolaj Rej. Przy "Zywocie czlowieka poczciwego" odnalezc mozna standard prawego

obywatela. Lecz zasadniczym utworem, gdzie Rej wyklada gnebiace go sprawy a, takze swoj strach o spoleczny wizerunek panstwa jest "Krotka

rozprawa... ". W dziele tym Rej przedstawia wszystkie nieprawidlowosci, jakie dostrzega w calej owczesnych stosunkach spolecznych. Nade wszystko

podkresla wyzysk stanu chlopskiego, ponadto uwypukla prywate szlachty i kleru.

40. Scharakteryzuj tworczosc M. Reja w charakterze pisarza reformacji, odwolujac sie do wybitnych Ci utworow literackich.

M. Rej od momentu 1541 r. byl kalwinem, stad w calej jego utworach mozna odnalezc postulaty reformatorskie i protestantyzmu. Echa reformacji

wyraznie widac w „Krotkiej rozprawie pomiedzy trzema ludzmi, Panem, Wojtem a Plebanem―. Utwor wydaje sie napisany sposrod pozycji kalwina i

w calej duzej fragmentu stanowi nawiazanie do wymogow wysuwanych za sprawa protestantow, , ktorzy jest w szczegolnosci widoczne w calej krytyce

duchowienstwa katolickiego. Rej atakuje sposrod pozycji reformatorskich wady a, takze przywary ksiezy, oskarzajac duchownych katolickich o lenistwo,

nieuczciwosc, spoznianie sie na poranne msze, lekcewazenie swych obowiazkow. Autor zarzuca klerowi handel odpustami, bakcyl do egzystencji w

przepychu i nienaturalne zawyzanie ilosci swietych, w ktorych bezustannie pobierane znajduja sie daniny. Krytykuje rowniez zwyczaj placenia ksiezom

danin a, takze „koled―, ktore sa wedlug niego tylko kolejnymi pretekstami do bogacenia sie kosztem prostego a, takze zabobonnego chlopa.

Wiele sposrod epigramatow zawartych w „Zwierzyncu― jest umocowanych w duchu reformacji. Rej krytykuje cos wiecej niz zakonnikow ale takze

papieza, oskarza o naduzycia oddajac przy tym rys sporow wyznaniowych renesansu a, takze pomagajac wspolczesnemu czytelnikowi odgadnac

istniejace w calej owczesnej Rzeczypospolitej antagonizmy wspolwystepujace na tle religijnym. I tak miedzy innymi epigramat „Mnich― to portret

demonstracyjnie obnoszacego sie wraz z swa wiara zakonnika, ktory to uwaza, iz noszenie habitu wyroznia go i rowna sie ponad powszednich ludzi.

Tymczasem mnich ow jest tak naprawde glupi, prymitywny i zabobonny. Autor ubolewa rowniez, iz prosci jednostki, uwazajac zabobonnych i

prymitywnych mnichow zbyt swietych, chetnie ich utrzymuja, a nawet bogaca. Z kolei epigramat „Pleban pieska na cmyntarzu pochowal wydaje sie

anegdotka o plebanie, ktory to pochowal swojego psa w cmentarzu nieopodal grobow lojalnych. Gdy parafianie poczuli sie urazeni a, takze poskarzyli sie

biskupowi, pleban przekupil swojego wlasnego zwierzchnika. Biskup, wziawszy lapowke, nie tylko rozgrzeszyl plebana, ale z czworonoga uczynil

parafianina. Jest to niezaprzeczalna krytyka duchowienstwa katolickiego, oskarzanego przez Reja o pazernosc, chciwosc, branie lapowek a, takze

lekcewazenie waznych zasad religii. Inny epigramat, „Baba, , ktorzy w pasyja plakala, swiadczy nawiazanie w celu czesto wysuwanego przez

protestantow postulatu odprawiania nabozenstw w calej zrozumialych gwoli wszystkich lojalnych jezykach narodowych. Rej proponuje, ze prosci ludzie

nie rozumieja lacinskiej liturgii, nie wzruszaja cechujaca je spiewane na lacinie nabozne piesni wielkopostne, wiec cechujaca je uczestnictwo w calej

odprawianej mszy swietej wydaje sie jedynie bezmyslne i powierzchowne.

41. Wyjasnij, na czym polega nieszczescie ojca a, takze kryzys swiatopogladowy poety w calej „Trenach―.

Jan Kochanowski byl wzorem humanisty, w swych utworach nierzadko nawiazywal w celu filozofii stoickiej - osobiscie pragnal byc stoikiem. Byl

przekonany, iz jest intymny osiagniecia gra spokoju wewnetrznego, rownowagi duchowej. Dopiero sen wieczny ukochanej Urszulki pokazala, jak bardzo

sie mylil:

"Nieszczesliwy ja czlowiek, jakim lata swej

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje!

Terazem nagle wraz z stopniow niedawnych zrzucony

I miedzy insze, jeden sposrod wiela policzony. "

Kochanowski byl przekonany, ze Urszulka odziedziczyla na nim warunki, mial wiare, ze przejmie ona lutnie poetycka. Do niej smierc, sen wieczny malej

oliwki, slowiczka rozwialy marzenia poety.

Odzwierciedleniem wewnetrznych rozterek poety jest cykl trenow poswiecony Urszulce. Tren jest gatunkiem biblijnym. Byl zastrzezony gwoli znanych a,

takze zasluzonych osob, ale Kochanowski zerwal sposrod ta regula. Piszac pragnie zrozumiec to, co sie stalo, wspomoc sobie na wlasna reke,

rownoczesnie chce dowiedziec, , ktorzy obecnie historia sie sposrod Urszulka. Pyta o rodzaj pozagrobowego istnienia. Brak wydaje sie na nie odpowiedzi

wraz z strony kosciola chrzescijanskiego, czy w platonskich i mitologicznych opisach. Rozwaza rozne sposrod miejsc ostatecznych: "raj", "czysciec",

"miejsce nadniebne", "szczesliwe wyspy", "zdroj niepomny". Kochanowski nawiazuje do platonskiego motywu powrotow dusz na smierci, w celu miejsc

gdzie przebywala przed wcieleniem. W nastepstwie zaczyna watpic w Boga, zycie wieczne, w ogole w calej zycie pozagrobowe ("Gdzieskolwiek wydaje

sie, jeslis jest").

Poeta wszystkimi dostepnymi srodkami pragnie po raz kolejny ujrzec corke. Udaje jemu sie, charakteryzuje to w calej ostatnim sposrod TRENOW, gdzie

opowiada wlasny sen a mianowicie we snie ukazala jemu sie pierwowzor z Urszulka. Poeta co najmniej czesciowo odzyskal spokoj, majac na uwadze, ze

jego coreczka wydaje sie szczesliwa. Postawa ojca przeksztalca sie a mianowicie kochajacy, udreczony, tracacy idealy, powracajacy w celu rownowagi

duchowej.

Podsumowanie:

"Treny" powstaly, kiedy sielskie istnienie Jana w wsi zostalo zaklocone w calej sposob tragiczny pod koniec 1579 roku (smierc 3-letniej Urszulki).

Kompozycja cyklu 19 trenow podobna wydaje sie do kompozycji starozytnego epicedium (utwor poswiecony osobie zmarlej): - pochwala osoby zmarlej, -

oplakiwanie, - pocieszenie, ukojenie.

Nieszczescie:

Ojca a mianowicie stracil wybrana coreczke, nie rozumie, dlaczego to nastapilo, porownuje ja do mlodej oliwki, ktora to pomylkowo 'zostala scieta za

sprawa nadgorliwego ogrodnika' (I), dodatkowo bol ojca wzmagaja rzeczy pozostale na Urszulce (VII), wspomnienia wciaz drecza, pustka po odejsciu

coreczki, ktora to dom wypelniala swym "radosnym szczebiotem". Przy trenie "X" jego rozpacz jako ojca osiaga punkt kulminacyjny, wiec pyta sie:

Orszulo moja wdzieczna, gdzies mnie sie podziala, W jakas strone, w calej ktoras sie kraine udala.

Chrzescijanina a mianowicie zachwiana pozostala jego wiara w prawdomownosc boska, przewodzi to w celu zakwestionowania wszechmocy Boga co

wiecej w punkcie kulminacyjnym w celu zakwestionowania Swoim istnienia (X). Poddaje w calej watpliwosc sens calego egzystencji i aktualnych

przemyslen.

Poety - puder nadzieje, iz corka bedzie dziedziczka jego wlasnego umiejetnosci potrzebnych nazywa ja "Safa slowienska".

Filozofa a mianowicie zalamanie renesansowego pogladu w swiat. Zdawalo mu sie, ze posiadl stoicka madrosc totez nie zna smutku, rozpaczy, strachu.

W obliczu smierci corki ten poglad sie zalamuje. Zwracajac sie w celu Madrosci (IX) pisze o sobie: Nieszczesliwy ja czlowiek, ktorym lata swoje Na tym

strawil, zebych byl ujrzal progi twe! Terazem niespodziewanie ze stopniow ostatnich zrzucony I pomiedzy insze, jeden z wiela policzony

W tym sensie Treny sa traktatem filozoficznym, analiza wlasnych uczuc i pogladow, obrazem krachu swiatopogladowego a mianowicie kryzysu, ktory to

niesie zwatpienie w Boga i lad swiata. Wowczas w koncu cyklu powraca blogosc: "ludzkie przygody, ludzkie nos" - twierdzi matka poety - znos po

czlowieczemu co los czlowiekowi zgotowal. Stara sie dodatkowo wysnuc strategie ukazujaca sens boskiej wyborow - Urszula poprzez sen wieczny w

stuleciu dzieciecym uniknela cierpien ziemskich.

42. Zaprezentuj sielanke w charakterze gatunek literacki na podstawie „Zencow― Sz. Szymonowica, „Piesni swietojanskiej o sobotce― Jana

Kochanowskiego i „Laury i Filona― F. Karpinskiego.

Sielanka to gatunek literacki obejmujacy utwory o tematyce zaczerpnietej z egzystencji wiejskiego, jakich bohaterami znajduja sie pasterze czy tez

rolnicy. Sielanke umiejscowic mozna na pograniczu rodzajow literackich, czesto okresla sie ja jako klasa mieszany (synkretyczny). Do liryki zblizaja ja

liryczne wprowadzenia czy piesni spiewane za sprawa bohaterow, w celu epiki – fabula a, takze narracja, w celu dramatu zas - dialogowe partie tresci,

wypowiedzi a, takze rozmowy indywidualnych bohaterow. Problematyka rustykalna ("rusticus", po lacinie - wiejski) w tworczosci poetow renesansowych

wiaze sie z reguly z humanistyczna pochwala zachwycajaca swiata przyrodniczego. Doskonala harmonijnie zorganizowana przyroda staje sie czestokroc

tlem gwoli prezentowania zachowan i zadbaj ludzkich.

Tematyke ta podejmuje "Piesn swietojanska o Sobotce" Jana Kochanowskiego. Akcja skupia sie dookola ludowego obrzedu sobotki swietojanskiej,

przypadajacej w noc 23 czerwca, to znaczy wigilie Sw. Jana. Zafascynowany wsia a, takze jej mieszkancami Kochanowski charakteryzuje dawne

slowianskie zwyczaje, wrozby, spiewy, tance przy ogniskach. Dwanascie panien spiewa piesni, z jakich wylania sie sielankowy portret wsi polskiej

Ostatnia sposrod panien wyglasza pochwale egzystencji wiejskiego; zmudna, codzienna profesja w polu i obok gospodarstwie wywoluje radosc sasiadom

wsi a, takze jest gwoli nich powodem do pychy.

"Wsi spokojna, wsi radosna!

Ktory wotum twej chwale zdola?

Kto twe wczasy, kto pozytki?

Moze napomknac za przy jednym spotkaniu wszytki? "

Cykl swietojanski Kochanowskiego nawiazuje wiec w celu mitu arkadyjskiego (Arkadia – kraina wiecznej szczesliwosci) i staje sie pochwala kultury

ludowej przechowujacej nakazy moralne, pocieszajacej i radujacej czlowieka. Kochanowski po przy jednym spotkaniu pierwszy w calej literaturze polskiej

siegnal na motywy folklorystyczne i uczynil z tych propozycji temat wierszy.

Gatunek sielanki rozwijal dodatkowo w poznej fazie renesansu Szymon Szymonowic. Uchodzil on

za doglebnego mistrza sielanki. W wydanym przez poete zbiorze idylli znalazla sie sielanka "Zency". Jej tekst, z punktu widzenia jakosci gatunku, wydaje

sie nietypowa, prezentuje bowiem prace panszczyzniana, konstruuje obraz niedoli chlopa. O sielankowym zakresie utworu Szymonowica decyduje wiec

nie rzecz, ale rodzaj, w jaki to zostaje reprezentowana rola piesni ludowej. Heroina utworu Pietrucha nuci melodie-piesn oparta w motywach potocznych i

skrzeczy razem sposrod Oluchna w ciezka prace oraz w srogiego nadzorce. Ta oczywiscie piesn "uczlowiecza" srogiego ekonoma, dzieki zonie sielanka

Szymonowica potrafi odnalezc pierwotna przyjaznosc czlowieka. Nasz kraj wies ukonczenia XVI stuleciu jest, wedlug Szymonowica, mieszkaniem

wyzysku: mieszkaniem, gdzie nierzadko dochodzi w celu naduzyc a, takze niesprawiedliwosci. Liryk nie unika spraw ciezkich, pokazuje ujemne strony

egzystencji na wioski, oddalajac sie od wymaganej

przez konwencje gatunkowa sielankowej wizji swiata i tworzac utwor usredniony raczej w celu antysielanki.

Przy utworze „Laura i Filon― poeta ukazuje pare tytulowych bohaterow – zakocanych mlodocianych ludzi. Fabula rozgrywa sie na wioski, na tle

przyrody, a jej przedmiotem znajduja sie cierpienia, rozterk i radosci, jakie niesie ze soba afekt. Gdy Laura przybywa w spotkanie sposrod ukochanym

przy umowionym jaworem nikt w nia nie czeka. Powoduje to posadzenie o zdrada i relacja z rozna pasterka – Doryda, , ktorzy konczy sie atakiem

rozpaczy i zlosci, w czasie ktorego Laura rozbija o drzewo koszyk a, takze niszczy rozany wieniec. Wowczas zza sasiednich zarosli wybiega Filon a,

takze uspokaja Laure tlumaczac, iz chcial wylacznie przekonac sie o jej wybranki. Utwor zakonczony zostal scena pogodzenia sie kochankow,

wzajemnym wyznaniem wybranki i przysiega wiecznej wiernosci. Najwazniejsze w calej tej sielance wydaje sie byc, tak bardzo charakterystyczne gwoli

sentymentalizmu, zwrocenie uwagi w swiat przetrwac wewnetrznych, proba analizy psychiki zakochanych a, takze wplywu wybranki na postepowanie

czlowieka.

43. Przedstaw portret czlowieka a, takze jego losu w poezji M. Sepa – Szarzynskiego. Umiesc poete na tle epoki.

Zmarly przedwczesnie Mikolaj Sep Szarzynski, o ktorego zyciu do obecnie wiadomo bardzo niewiele, wydaje sie uwazany zbyt tworce zapowiadajacego

nowa jakosc w literaturze polskiej. Chronologicznie Szarzynskiego zaliczac nalezy nadal do odrodzenia, jednak rys jego wierszy wykracza o wiele poza

schludno renesansowe zaciekawienia. Jego wiersze sa przenikniete lekiem egzystencjalnym i poczuciem niepewnosci bytu ludzkiego, , ktorzy powoduje,

iz tworczosc Szarzynskiego zalicza sie w celu poezji metafizycznej. Wszelkie niepokoje i rozterk poety mialy podloze swiatopogladowe, wynikaly wraz z

zmiany religii, gdyz najprawdopodobniej Mikolaj w calej mlodosci przeszedl z luteranizmu na katolicyzm. Wywolalo to u poety prawdziwy szok

swiatopogladowy. Do konca zycia nie opuscily go watpliwosci, czy wybor ktorego dokonal, byl sprawiedliwy i dosyc uzasadniony. Wiersze Sepa

Szarzynskiego przepelnia takze lek przed Bogiem, przedstawionym jako Tworca wspanialy a, takze wszechmocny, ale, z drugiej strony, bezlitosnie

karzacy niewiernych i nieposlusznych. Garsc utworow, ktora ocalala do obecnie i pozostala wydana posmiertnie w tomiku „Rytmy, abo wiersze

polskie― jest wspanialym obrazem tych niepewnosci a, takze lekow. Zwlaszcza wyraznie widac niepokoje poety w 2 sonetach – IV a, takze V.

Sonet IV: O wojnie lokalnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem a, takze cialem, wydaje sie wyrazem niepokoje poety o wynik bezustannej walki, ktora

kazdy czlowiek musi toczyc z szatanem. Szatana wspomagaja moce piekielne, ziemskie dobra materialne a, takze pokusy doczesne, ktore odciagaja

czlowieka od momentu Boga. Do grzechu sklania takze czlowiecze cialo powodowane ziemskimi zadzami i koniecznosci. W swojej batalii z silami

ciemnosci czlowiek jest osamotniony, a stawka jest wszak zbawienie. Odosobnienie podmiotu lirycznego lagodzi tylko obecnosc Boga, na pomoc ktorego

kazdy czlowiek powinien polegac, bowiem wylacznie z pomoca Boska mozna pokonac szatana, rzeczywistosc i odepchnac pokusy swojego ciala.

Sonet V, zatytulowany „O nietrwalej milosci rzeczy swiata tamtego, stanowi w calej znacznej mierze uzupelnienie a, takze rozwiniecie poprzedniego.

Poeta stwierdza, ze to co materialne jest zludne, zgubne, zas przede wszystkim nietrwale i przemijajace. Nie przemija jedynie to co duchowe, a

najwznioslejsza wartoscia duchowa jest afekt do Boga. Bog wydaje sie wielki a, takze dokonaly, czlowiek maly a, takze pelen grzechu, doczesnosc

odciaga czlowieka od momentu Boga, utrudnia mu sciezke do egzystencji wiecznego a, takze do zbawienia. Widac w tej okolicy wyraznie nawiazanie

zarowno do Biblii ( Ksiega Koheleta), a takze do pogladow filozoficznych Sw. Tomasza sposrod Akwinu.

44. Omow „Odprawe poslow greckich― jako termin obywatelskiej troski o losy ojczyzny.

Przeszlosc wojny trojanskiej byla zwyczajnie znana spoleczenstwom XVI stuleciu. Tresc dramatu stanowi wylacznie kostium historyczny, maske

(pretekst), pod jaka autor ukryl wazne obecne wspolczesnie problemy polityczne. Rozwazyl klopot: kiedy panstwo jest mocne, a gdy slabe. Meritum

rozwazan autora ma rys uniwersalny (dotyczy kazdego was w kazdym czasie), jednak najbardziej interesuje Kochanowskiego Nasz kraj XVI stuleciu,

wowczas nadal silna a, takze znaczaca na starym kontynencie, ale w tej chwili z pierwszymi przejawami niedyspozycji. Kochanowski chcial wiec

przestrzec rodakow przed tym, iz niewlasciwa strategia moze spowodowac do upadku panstwa, podobnie jak Troje. Przy tekscie znajduja sie fragmenty

swiadczace o takich intencjach autora.

1. Pozostala wypowiedz choru ("Wy, ktorzy pospolita rzecza wladacie") wydaje sie skierowana w celu rzadzacych panstwem i zawiera pouczenie, jak na

przyklad maja wykonywac powierzona wykladzinom wladze. Zagrozeniem wyrzec sie mysli o osobistych korzysciach i troszczyc sie o dobro publiczne.

Na zakonczenie liryk przestrzega, iz wystepki rzadzacych prowadza panstwo do zguby.

2. Opis narady trojanskiej wzorowany w polskich sejmach (swiadczy na temat polski rodzaj glosowania za sprawa rozstapienie i obecnosc marszalkow

stukajacych o ziemie laskami). Kochanowski zauwaza i wytyka prywate, przekupstwo (np. Iketaon), chaos, deficyt odpowiedzialnosci zbyt losy was.

Przewazaja poslowie podobni w celu Aleksandra, myslacego jedynie o wlasnych biznesach, malo zas jest Antenorow troszczacych sie o panstwo.

3. Wypowiedz Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytyke zjawisk oslabiajacych panstwo: przekupstwa, slabosci rzadu, braku szacunku dla uprawnienia. W

dalekiej czesci Kochanowski ustami Ulissesa bardzo krytycznie ocenia mlodzi magnacko a mianowicie szlachecka przyzwyczajona do wygod, sklonna w

celu pijanstwa a, takze obzarstwa, zas niezdolna w celu zadnego znoju, a w szczegolnosci do defensywy ojczyzny. Poeta niepokoi sie, czy tacy ludzie

beda potrafili w przyszlosci rzadzic panstwem.

czterech. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarl przestroge przed alternatywa upadku was rzadzonego podobnie jak w Troi.

5. Przy kreacjach nadrzednych bohaterow, Antenora i Aleksandra, poeta skupil dwie spotkane wsrod owczesnej szlachty postury wobec spraw

narodowych. 1 z tych propozycji uosabia umilowanie ojczyzny, szlachetnosc, madrosc, dalekowzrocznosc polityczna, drugi zas jest synonimem prywaty,

nieliczenia sie sposrod dobrem was, realizowania osobistych celow kosztem narodu.

szesc. Konczaca nieszczescie wypowiedz Antenora nawolujaca w celu wojny, jakkolwiek sprzeczna sposrod jego wczesniejszymi probami zapobiezenia

jej, wydaje sie w gruncie rzeczy wyrazem patriotycznego rozumowania o ojczyznie. Chodzi poniewaz o to, by za sprawa atak zadziwiac wroga, naruszyc

go a, takze nie pozwolic do wejscia w bariery panstwa.

45. W literaturze odrodzenia znajdz przyklady utworow poruszajacych problematyke obywatelska.

Andrzej Frycz-Modrzewski nalezy do najwybitniejszych publicystow tego okresu porusza poniewaz tematy najbardziej istotne, obecne i zawile. Swoje

zapatrywania na panstwo przedstawil w calej piecioksiegu "O poprawie Rzeczypospolitej":

- "O obyczajach" a mianowicie panstwo w charakterze dobrowolna struktura spoleczna stanela dla przyrzeczenia czlonkom spokojnego i szczesliwego

zycia. Trusia elekcyjny (wybierany rowniez za sprawa chlopow), urzedy nie rodowe, awans zwazywszy na umiejetnosci

-"O prawach" a mianowicie wszyscy rowni wobec uprawnienia, jawna niesprawiedliwoscia sa wyroki sadow patrymonialnych i prawo o karze za

mezobojstwo (wczesniej wydal juz utwor "Laski czy tez o karze za mezobojstwo", w ktorym porusza ten klopot; za zabicie szlachcica sen wieczny,

wiezienie, czy tez wysoka grzywna [120 grzywien]#@@#@!!, za zabicie chlopa wylacznie mala grzywna [12 grzywien]).

-"O Kosciele" - zmiany i reformy wewnatrz kosciola, uniezaleznienie was od papiestwa ktore reprezentuje obce krajowi interesy.

-"O szkole" a mianowicie zada unowoczesnienia programow nauczania i udostepnienia szkol gwoli wszystkich

Piotr Skarga a mianowicie jezuita, publicysta i zarliwy patriota "Kazania sejmowe"

1-wsza. "O wiedzy potrzebnej w celu rady" a mianowicie moralnosc narodu warunkiem powodzenia i potegi panstwa, zas ci , ktorzy sa w jego czele

powinni podarowac przyklad,

2. "O wybranki ku ojczyznie" - wylicza 6 dolegliwosci Polski: deficyt milosci ojczyzny, brak zgody politycznej, anarchia religijna, oslabienie wladzy

krolewskiej, niesprawiedliwe uprawnienia, niekarnosc grzechow jawnych. W dalszym ciagu mowi, iz milosc w celu ojczyzny podstawowym obowiazkiem

obywatela, upadek ojczyzny rownowazny sposrod kleska obywateli ("Tonacy statek"),

3. "O niezgodzie domowej" - wsrod rodakow powinna stac sie zgoda. Na nieszczescie jej nie istnieje, Skarga obawia sie, iz fakt ten moze byc

wykorzystany przez sasiadow (wizjonerstwo),

czterech. i 5. "O naruszeniu religii katolickiej" - reformacja poglebia niezgode narodowa. Religia katolicka wylacznym ratunkiem, katalizatorem

zjednoczenia,

szesc. "O monarchii i krolestwie" - panstwem powinien rzadzic krol wedlug radami madrej rady. "zlota wolnosc szlachecka" gubi Mlodych polakow gdyz

wydaje sie wykorzystywana za sprawa magnaterie w celu osiagniecia osobistych celow, , ktorzy prowadzi w celu anarchii,

siedmiu. "Prawa niesprawiedliwe" - wyjawszy praw sprawiedliwych nie ma wolnosci, wylicza nieusprawiedliwione prawa (w tym prawo o mezobojstwie ).

zada wolnosci prywatnej dla chlopow, chociaz, jak na przyklad Modrzewski przyjmuje stany spoleczne,

8. "O niekarnosci grzechow jawnych" a mianowicie przedstawia odczucia patriotyczne: afekt do ojczyzny, oburzenie w jej negatywnych synow, strach o

losy Rzeczypospolitej a, takze nadzieje, iz dobry Bog ustrzeze Polske od zguby. "Grzechy jawne" wolajace o pomste w celu nieba zawsze sa to: brak

sprawiedliwie dzialajacego wymiaru sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa a, takze nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez dobra pospolitego,

wyzysk sierot za sprawa zlych opiekunow. Po tym rachunku sumienia Skarga wykorzystujac styl biblijnych prorokow anonsuje upadek Krajowy, jesli jej

obywatele sie nie poprawia.

Jan Ostrorog "Memorial o poprawie Rzeczypospolitej" -traktat zawierajacy projekt reformy ustroju urzedowego i spolecznego Polski, opieral sie on na

obszarze niezaleznosci od momentu papiestwa a, takze cesarstwa:

a mianowicie kosciol podporzadkowany panstwu, trusia wyznacza biskupow,

- zniesienie oplat dla Kurii Rzymskiej: Annat a, takze swietopierza,

a mianowicie zakaz apelacji od lokalnych sadow duchownych do Rzymu,

- przymus wzmocnienia potegi krolewskiej,

a mianowicie ujednolicenie uprawnienia (takie samo dla wszystkich stanow),

a mianowicie wzmocnienie obronnosci kraju (chlopi, mieszczanie w calej pospolitym ruszeniu),

Akcenty stanowe: niedopuszczenie mlodych ludzi chlopskiej w celu studiow, postulat zniesienia cechow (mieszczanstwo).

46. Porownaj wzorzec szlachcica–ziemianina zawarty w tworczosci M. Reja i J. Kochanowskiego.

"Zywot... " nie jest samodzielnym utworem. Stanowi odsetek "Zwierciadla".

Przy "Zywocie... " Rej zawarl swoje rozwazania o zyciu szlachcica od momentu narodzin az do smierci. Frapuje sie powyzej edukacja a, takze

wychowaniem pociechy szlacheckich, powyzej pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz jego staroscia.

Informujac o oswiaty, lekcewazyl wartosc przedmiotow szkolnych, takich jak gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Bardziej od edukacji Rej ceni dobre wychowanie, umiejetnosci rzeczywiste oraz rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze taniec a, takze

spiew). Wielbi sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage.

Przez prawdziwe szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne zycie, odrzuca zas sukcesja po przodkach tytulow szlacheckich bez osobistych zaslug.

Za wielka skaze szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca nierzadko czlowieka w manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu a, takze pracy w wsi, stad dokladnie opisywal zajecia ziemianina w roznych porach roku, przynosza sporo pozytku, a takze

dajace radosc. Zalecal uprawiac wokol budynku sady owocowe i ogrody warzywne, by niczego za sprawa caly rok kalendarzowy nie zabraklo rodzinie

gospodarza. O ogromnym zamilowaniu autora do wykonywania zadan na wioski swiadcza liczne zdrobnienia nazw owocow a, takze warzyw i innych

plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, majoranik, orzeszki, sliweczki, syrczki itp.

Zima Rej radzi odpoczywac w przyjemnym towarzystwie druhow i bliskich, zaleca rozrywki, polowania, polow, co daje pozytek a, takze daje radosc.

Dbajacy o fortune liryk zaleca w calej wolnym, zimowym czasie zajac sie handlem zbozem, kupic je taniej i zbywac drozej w calej innych strefach.

Stosunek Reja do spraw publicznych i sluzby ojczyznie byl charakterystyczny. Choc cenil wartosc ekipy wojskowej pod zadnym pozorem mlodego

szlachcica, to upatrywal w tym przewaznie ksztaltowanie jego charakteru, zas nie sluzbe ojczyznie. Identycznie myslal o urzedach ogolnych nie ceniac

ich przesadnie. Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, ale tylko totez, ze moze on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony za sprawa Reja nie jest pozbawiony niedoskonalosci, poniewaz oprocz wiedzy uzytkowej przedstawiciel

tamtego wysokiego postaci spolecznego winien posiadac rowniez gruntowne wyksztalcenie. Nie wzbudza takze sympatii stosunek szlachcica do

obowiazku sluzenia ojczyznie.

Jan Kochanowski:

Piesn V.

Powstala przy wplywem napasci Tatarow w Podole w calej 1575 r. podczas bezkrolewia, po naglym opuszczeniu tronu przez H. Walezego. Kochanowski

zawarl w calej niej swej przemyslenia odnosnie tego zdarzenia oraz sugestie, jak z czasem wzmocnic obrone granic. Przy reakcji poety na najazd

Tatarow w Podole uswiadamiamy wzburzenie, zal, wscieklosc w napastnikow i mysl o powetowaniu utrat i zabezpieczeniu sie przed napascia Turkow,

silniejszych znacznie od Tatarow. W celu przyrzeczenia obronnosci barier Kochanowski proponuje opodatkowanie szlachty, co formuluje slowami:

"Skujmy talerze w talary, skujmy, A zolnierzowi pieniadze gotujmy. "

Przy Piesni XXIV Kochanowski, nasladujac Horacego, prezentuje siebie w charakterze postac dwojakiej natury: smiertelnej - prostego czlowieka a, takze

niesmiertelnej a mianowicie poety. Dusza poety w jego opinii jest jak na przyklad ptak wzlatujacy ponad rzeczywistosc, siegajacy niebios i nie znajacy

barier. Piesn nasza przekazuje przytomnosc wlasnej wartosci Kochanowskiego w charakterze poety. Ow firma takze wyrazem uznania tworczosci za

najgodniejsza i najszlachetniejsza forme aktywnosci ludzkiej.

"Piesn swietojanska o Sobotce" wydaje sie cyklem 10 sielankowo-tanecznych piesni spiewanych za sprawa tylez panien, gloszacych chwale zycia w wsi.

Piesni te wkomponowane sa w calej obrzed obchodu tzw. Sobotki, przypadajacej w noc letniego przesilenia Slonca, 23 czerwca, w wigilie sw. Jana.

Uroczystosci sobotkowe byly schrystianizowana forma dawnego obrzedu poganskiego zwiazanego sposrod kultem wody i Kupaly - bozka ognia.

Kochanowski w piesni Panny VI podkresla wage zycia w calej jednosci sposrod natura. Formuluje pochwale lata i zniw - owocu ciezkiej, calorocznej

pracy. W piesni Panny XII zawarta wydaje sie pochwala egzystencji na wioski w gronie rodzinnym. Profesja ziemianina w roli przeciwstawiona jest innym,

niemoralnym sposobom zycia, zas mianowicie dworakowaniu, kupiectwu a, takze wojaczce.

Jaki wizerunek Jana Kochanowskiego wylania sie sposrod jego fraszek i piesni?

Na tekst zawarta we fraszkach a, takze piesniach wplynelo znacznie zebranie Jana Kochanowskiego z dzielami Horacego, Owidiusza oraz Wergiliusza, a

takze doglebne poznanie filozofii starozytnej, przewaznie epikureizmu a, takze stoicyzmu, jakiej wskazaniami staral sie przewodzic w zyciu. Obszerny

wplyw w tworczosc poety mialo rowniez spotkanie sposrod Ronsardem we Francji.

Zazwyczaj nazwisko Kochanowskiego kojarzone wydaje sie z istota znakomitego naszego poety, ktory to jako jeden z glownych tworzyl literature

narodowa. Jednak nawet on sam pisze w Piesni XXIV, iz jego psyche jest jak na przyklad wolny dzida wzbijajacy sie w przestworza. Poza tym utwor ten

wydaje sie nie tylko wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza pochwaly odmiane aktywnosci czlowieka, jest dodatkowo uwidocznieniem mysli

wlasnej wartosci Kochanowskiego w charakterze wspanialego poety, ktorego utwor jeszcze czasochlonnie po jego smierci pozostana czytane a, takze

podziwiane za sprawa wszystkie narody.

W utworach swoich staral sie poruszac wszystkie zagadnienia z egzystencji codziennego, , ktorzy bylo szablonowe dla owczesnych humanistow, do

ktorych niewatpliwie nalezal. Wielokrotnie Kochanowski zastanawial sie nad przemijalnoscia ludzkiego egzystencji, czego wzorami moga byc: Piosenka

XXIII i fraszka "O zywocie ludzkim". Zawarte w calej tej innej przemyslenia pokazuja wyraznie w znajomosc a, takze stosowanie filozofii stoickiej,

jakkolwiek nie da sie schowac zawartej w calej niej nuty pesymizmu.

Janowi Kochanowskiemu, w charakterze humaniscie, nie bylo dodatkowo obce rozpatrywanie wartosci cnot i moralnosci w zyciu czlowieka. Jego

rozwazania na ten temat zostaly zawarte miedzy innymi w Piesniach XII a, takze XIX. Wianek, wedlug poety, jest najwieksza wartoscia, ktora to

pielegnowana w calej sercu czlowieka moze byc gwoli niego rownoczesnie "nagroda a, takze placa" i swoista dekoracja zycia. Explicite z cnota zwiazana

wydaje sie tak okreslana dobra slawa, tzn. dobra opinia obok wspolczesnych, zas po smierci pamiec obok potomnych.

Poeta, jak wiadomo, nie stronil od momentu rozrywek, zabaw i biesiad, ale bardzo ganil pijanstwo, ktore stalo dosc powszechne wsrod owczesnej

szlachty. Z pewnoscia jako znawca i smakosz wina Jan Kochanowski pochwalal i namawial do umiarkowanej degustacji tamtego trunku (Piesn IX).

Przy utworach wybitnego humanisty nie moglo rowniez zabraknac pochwaly ludzkiego intelektu i zaradnosci, czego dowodem jest fraszka "Na most

warszewski".

Pozostalym wizerunkiem Jana Kochanowskiego wylaniajacym sie sposrod jego utworow jest szlachcic - patriota, czego termin mamy w calej "Piesni o

spustoszeniu Podola". Powstala pani pod wplywem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. Poeta zawarl w calej niej swej przemyslenia a, takze sugestie,

jak na przyklad w przyszlosci podeprzec obrone barier, ale najbardziej emanuje sposrod tego utworu wzburzenie, zal oraz wscieklosc na poganskich

napastnikow. Szlachcic wciaz rozmysla o powetowaniu strat a, takze stworzeniu nowej, silnej, zacieznej armii oplacanej z portfela wspolrodakow.

Pozostalym jeszcze utworem ukazujacym umilowanie ojczyzny poety wydaje sie Piesn XII. Wprawdzie Jan Kochanowski zwaza, ze wszelkie zalety

stanowiace cnote znajduja sie cenne, ale najbardziej ceni on sluzbe ojczyznie, co potwierdzaja slowa: "A jesli dla kogo otwarta kosztowna do nieba, Tym,

, ktorzy sluza ojczyznie".

Jak wiadomo, w calej pozniejszym okresie swego egzystencji Jan Kochanowski przeniosl sie do posesji rodowej w calej Czarnolesie, aby tam

konstruowac i dozyc wieku starczego. Piesn Panny XII zawarta w "Piesni swietojanskiej o Sobotce" obrazuje na rozmilowanie poety pod zadnym

pozorem ziemianina. Liryk opowiada o poboznej a, takze spokojnej codziennosci gospodarza. W celu porownania wspomina takze o ludziach tulajacych

sie na swiecie w calej poszukiwaniu przygod i pieniedzy.

Jan Kochanowski twierdzi, iz najlepiej wydaje sie zyc w roli, bowiem ziemia wynagradza czlowiekowi jego trud. Wraz ze zbirow uzyskanych z ofiarnej

pracy gospodarz moze wyzywic nie tylko rodzine i majatek, ale i sluzbe.

Kiedy nadejdzie odpowiedni moment, rolnik kosi laki a, takze pola, zas nastepnie caloksztalt znosi w celu stodoly. Wieczorem, po skonczonej pracy za

kazdym razem znajdzie czas na gadki i tance przy kominku. Kiedy indziej bierze wedke na ramie i idzie lowic ryby czy tez w lesie zastawia potrzask,

dzieki czemu w domu nigdy nie zabraknie jedzenia. Przy zagrodzie bez watpienia pomaga jemu kochajaca malzonka. Szlachcic wspomina takze o

wychowaniu mlodego pokolenia, kladac najwiekszy nacisk na skromnosc i zazenowanie. Poeta pragnie, aby jego wnuki byly dobrze wychowane i azeby

posiadaly te zalety.

Odczytujac utwory Jana Kochanowskiego bez watpliwosci kazdy dojdzie do wniosku, ze byl on cos wiecej niz wspanialym poeta i humanista, ale

dodatkowo glebokim patriota oraz wzorowym gospodarzem.

47. Wskaz, jakie postawy filozoficzne znajduja slad w tworczosci Jana Kochanowskiego.

Piesni refleksyjne, w ktorych liryk chwali ksiega stworzenia boskiego (podobnie jak na przyklad w psalmach), urode swiata, swojego domostwa – to

renesansowa zgoda zycia, wybranki, a takze poezji. Cnota a, takze rozum to wartosci, jakim holduje. Przywoluje hasla epikurejskie, aby lapac w pulapke

dzien, a, takze stoickie, by przywolac blogosc, dobra slawe i mestwo oraz rownowage ducha. Filozofia zawarta w calej „Piesniach― znalazla

charakter horacjanski. Podobnie jak Horacy, Kochanowski odwolal sie w celu zalozen 2 starozytnych pradow filozoficznych: stoicyzmu i epikureizmu. Idee

gloszone przez faceta byly wyrazem zespolenia obydwu nurtow myslowych.

Stoicyzm „Piesni― wyraza sie w przekonaniu, iz zamiarem zycia czlowieka jest fart, rozumiane w charakterze zycie harmonijne z regulami cnoty,

umozliwia czyste sumienie i lezacy wewnatrz spokoj. Rygorystyczny stoicyzm zmitygowany zostaje jednak przez epikurejskie nawolywanie w celu

korzystania z przyjemnosci zyciowych. Wobec przemijalnosci swiata, krotkosci egzystencji i marnosci dobr doczesnych, poeta przekonuje do korzystania

z chwili, cieszenia sie sposrod zabawy – echa slynnego „carpe diem― polaczonego wraz z stoickim spokojem w „zloty srodek― mozemy

zaobserwowac w calej Piesniach II, IX a, takze XX.

Renesans chcial widziec czlowieka calosciowo, lecz nie jednowymiarowo, uwzglednial, wiec naturalne bogactwo egzystencji czlowieczej, ktora to byla nie

wolna od momentu sprzecznosci. Dlatego tez fraszki byly tak rozne. Sprzyjala wykladzinom recepcja antyku, ktory slowami Horacego, Cycerona czy

Zenona zalecal dystans do swiata i jego urokow. Kochanowski nie byl jednak pisarzem typowo duzym. Blizszy byl mu Horacy od Zenona, lecz na pewno

blizszy byl Zenon od momentu Epikura. Oddzialywanie kazdego z tych propozycji we fraszkach jest wyrazny. Wlasciwie filozofii antycznej zmierzanie do

powodzenia wiazalo sie z umiejetnoscia wykorzystania kazdej chwili, ktora niesie istnienie. Przede wszystkim nalezalo unikac klopotow, ktore mogly

zmacic fart.

We fraszkach Kochanowski takze niejednokrotnie przypomina bliskie jemu idealy filozofii stoickiej a, takze epikurejskiej. Przy autobiograficznej fraszce

„Na dom w Czarnolesie― podmiot liryczny, zwracajac sie do Boga, prosi go o to, co wydaje mu sie najwazniejsze pod zadnym pozorem. Poeta

pragnie boskiego blogoslawienstwa, a przemijajacym slawie a, takze bogactwu przeciwstawia ponadczasowe wartosci stoikow: cnote, zdrowie, czyste

sumienie, ludzka zyczliwosc i spokojna starosc. Kochanowski – uczen stoikow – zdaje sobie sprawe, ze doczesne dobra tamtego swiata nie

zapewniaja doglebnego szczescia a, takze spokoju. Wewnetrzna harmonie uzyskac mozna tylko dzieki wiernosci sobie a, takze przestrzeganiu

nieprzemijalnych norm a, takze przekonan. Rewelacyjne znaczenie przypisuje poeta zdrowiu, poswiecajac jemu jedna sposrod fraszek – „Na

zdrowie―. Pochwale egzystencji w zgodzie z przyroda odnalezc mozemy we fraszce „Na lipe―.

Refleksyjno – filozoficzne utwory wyrazaja stanowisko na rzeczywistosc renesansowego poety – humanisty, ktory zauwaza dwoistosc swiata: jego

przemijalnosc i trwalosc wobec tak bardzo krotkiego egzystencji czlowieka.

Fraszki sa bardzo roznorodne, bowiem wyrosly sposrod bogatych doswiadczen i przemyslen poety, dostrzegajacego wieloaspektowosc rzeczy i

umiejacego ze duzym spokojem spostrzegac otaczajaca go rzeczywistosc. Jan z Czarnolasu widzi, wiec szczescie czlowieka w harmonijnym zyciu, w

calej korzystaniu sposrod rozumu, ale i w przyjemnosci „poki czas po temu―, bo niesmiertelna jest wylacznie slawa poety. O kruchosci zycia a, takze

wizji Boga, jako duzego Architekta, spotykamy niejedno wyrazenie we fraszkach. Mysl Kochanowskiego jest poniewaz dziekczynieniem wobec Boga, ale

tez wizja czlowieka stosownego, umiejacego zuzytkowac swoj czas.

Zasady filozofii stoickiej ukazywaly czlowiekowi sciezke do powodzenia, uczyly jak na przyklad uwolnic sie od momentu trosk a, takze cierpienia i obawy

przed smiercia. Ow dramatyczniejsze wydaje sie wiec zwatpienie poety w calej ustalone za sprawa myslicieli wartosci – polemika ze stoicyzmem

rozpoczyna „Tren IX―, gdzie poeta sposrod ironia wytycza sie odnosnie madrosci, ktora to powinna umozliwic czlowiekowi radzenie sobie sposrod

problemami, podarowac sile duchowa i stale szczescie i czynic odpornym na postrach przed smiercia. Kochanowski, ktory to wielokrotnie w calej swych

piesniach slawil madrosc, teraz udreczony po stracie corki, nie potrafi odnalezc w zonie ukojenia. Treny wiec dokonuja zalamanie w tej harmonijnej i

calkowitej ufnosci filozofii renesansowego artysci po smierci Orszulki. Recesja, a nawet zwatpienie w Boga ustepuja jednak pocieszeniu a, takze

ponownemu zaufaniu w wiedzy dawnych filozofow.

48. Wskaz zwiazki „Odprawy poslow greckich― z antykiem.

W utworze tym Kochanowski odwoluje sie do tradycji klasycznej, starozytnej greckiej tragedii. Poeta nie trzyma sie jednak niewolniczo antycznego

wzorca, ale tworczo go uzywa. Juz sam rzecz utworu zaczerpniety zostal sposrod mitu trojanskiego, ktoremu Homer poswiecil swa „Iliade―.

Kochanowski z przeszlosci wojny trojanskiej wybral moment przybycia greckich poslow na porwana za sprawa Parysa Helene. Misja poslancow

skonczyla sie kleska a, takze stala sie wlasciwie poczatkiem zbrojnego konfliktu. Wydarzenie to pozwolilo Kochanowskiemu ukazac rozne postury

polityczne obywateli i stalo sie pretekstem w celu rozwazan fauny i flory ogolnej.

Przy konstrukcji tragedii poeta przestrzega klasycznej wybudowania akcji, jakkolwiek w porzadnym stopniu ja modyfikuje. W podobny sposob w tragedii

greckiej, przebiega podzial w:

epejsodia

pojawia sie chor komentujacy akcje

pominieta wydaje sie jednak pierwszoplanowa i koncowa piesn choru (parodos a, takze exodos)

ilosc osob w scenie nie przekracza trzech

obowiazuje regula trzech jednosci (miejsca, periodu i akcji)

Odwolanie sie do typu tragedii bedacej jednym z najpopularniejszych osiagniec literackich starozytnosci podnosi powage poruszanych przez poetow

problemow. Ukazane konflikty prowadzic maja w celu wywolania katharsis, oczyszczajacego wzruszenia, osiagnietego za sprawa wzbudzenie litosci i

trwogi. Tragizm dramatu poglebia fakt, iz Aleksander – Parys, ktory daje zgube miastu, nie jest istota jednoznacznie ujemna. Przeciez Helene dostal w

calej nagrode zbyt wyrok w calej sporze bogin, wine wiec ponosi laleczka, ktora go nagrodzila.

Istnieja jednak dodatkowo odstepstwa regul klasycznych:

brak jasno konkretnego, charakterystycznego gwoli tragedii greckiej konfliktu strasznego

nie w tej okolicy takze kluczowego bohatera naznaczonego pietnem tragizmu

w praktyce trudno wydaje sie tu zdefiniowac glownego bohatera, bowiem postepuje tu bohater zbiorowy – Troja

czyn i wybor, przed jakim stoi Parys nie jest schludno tragiczny – trudno poniewaz stawiac osobisty interes w rowni wraz z sprawa panstwa

odstepstwem od momentu reguly wydaje sie rowniez nie umieszczenie godnosci ktoregos sposrod bohaterow w calej tytule tragedii.

49. Scharakteryzuj osobowosc czlowieka doby renesansu na przykladzie tworczosci J. Kochanowskiego.

Dorosle zycie Kochanowskiego zamyka sie w 2 osobnych rozdzialach: dworskim a, takze czarnoleskim. Jednakze Kochanowski — dworzanin lub

ziemianin a mianowicie pozostawal przede wszys¬tkim poeta.

1. Sezon dworski.

Wlasnoscia szczegolna utworow z tamtego okresu wydaje sie epikureizm. Przy wielu fraszkach autor przed¬stawia sceny sposrod zycia dworu: O

doktorze Hiszpanie — huczna rozrywke, w Do Hanny a, takze Do Magdaleny — dworna milosc. Rowniez piesni sposrod tego okresu opisuja sercowe

klopoty (Piesn XXI, Ksiegi II — „srogie lancuchy na wlasnym sercu czuje―), uczty a, takze biesiady („niechaj na stol dobrego przekroczenie

przynaszaja, / A przy tym w calej zlote gesle albo w calej lutnia graja― w Piesni o Fortunie). Bohater tych utworow to czlowiek miedzynarodowy, ponad

caloksztalt przedkladajacy uciechy zycia dworskiego, kierujacy sie epikurejska regula „carpe diem― (uzywaj zycia). Jest to czlowiek zainteresowany

takze sprawami publicznymi (Na sokolskie mogily. Piosenka o spustoszeniu Podola), wystepuje wtedy w charakterze krytyk zaniedban narodowych.

Kochanowski jednak w najgoretszej zabawie pamieta o swym powolaniu: „wy tedy, co kto lubi, moi towarzysze, / Pijcie, grajcie, kochajcie — Jan

fraszki niech pisze! ―

Utworem kluczowym gwoli zrozumienia autobiograficznych watkow poezji Kochanowskiego wydaje sie fraszka Do gor a, takze lasow, stworzona w

momencie, gdy liryk zdecydowal sie na zerwanie z promocja dworska. To syntetyczne przekonanie na swej zycie, sentymentalne i zarazem ironiczne

(„przypasany do miecza rycerz―) rozrachunek sie sposrod przeszloscia. Byla ona tak bardzo zmienna, iz podmiot liryczny porownuje sie do

Proteusza (starogrecki bozek, ktory puder dar przemieniania sie w calej rozne gwiazdy ekranu, zwierzeta a, takze przedmioty). Obecnie zas pyta z

porzadnym niepokojem: „dalej co bedzie? ―

2. Czarnolas.

Dominuje tutaj calkowicie inny samopoczucie, inne znajduja sie tez zagadnienia. W duzej liczby utworach autor opisuje urok natury (Na lipe), podnosi

wartosc budynku rodzinnego (Na dom w calej Czarnolesie), stawia pytania filozoficzne (Do snu). Silniej ujrzec mozna tu hasla stoickie („prozno ma byc

wyposazonym na pieczy / Smiertelny wieczne rzeczy― w Piesni o Fortunie). Zycie w lonie fauny i flory, posrod bliskich pozwala na glebsza refleksje

powyzej ludzkim losem (Na zdrowie).

Fraszki to rodzaj „pamietnika poetyckiego―, piesni sa bardziej dydaktyczne, bowiem wlasne istnienie bylo gwoli Kochanowskiego najbardziej

waznym zrodlem natchnienia poetyckiego. Utwory te wiec mozna potraktowac jako konkretne ze zrodel do biografii autora. Poeta wiedzial, iz w jego zyciu

najistotniejsza byla jego poezja: „Prosze, niech wraz z mna zbyt raz me rymy nie gina, / Ale gdy ja umre, ony niechaj slyna! ―(Ku Muzom) a, takze

nawet wlasny pierwszy liryk nie przewidywal, ze zapisze sie w calej pamieci tak wielu Polakow.

piecdziesieciu. Wykaz, iz poezja Kochanowskiego podejmowala zarowno sprawy jednostki, jak i narodu.

Jan Kochanowski, najwybitniejszy humanista renesansowy, znawca autorow starozytnych, „poeta doctus― w swoim dorobku literackim zgromadzil

sporo utworow, bedacych wlasnoscia roznych typow i typow literackich, poczawszy od fraszek i piesni, a ukonczywszy na dramacie i przekladzie

Psalterza Dawidow.

Poezja Jana z Czarnolasu podejmuje sporo problemow a, takze zagadnien sposrod zycia czlowieka, porusza rzeczy jednostki, a takze calego systemu

spolecznego.

Idealem Kochanowskiego bylo zmierzanie do powodzenia. Poeta wierzyl, ze wydaje sie ono osiagalne poprzez przedstawienie w istnienie prostego

ukladu wartosci. Czlek i jego dobro stanowily wartosc najwyzsza.

Analizujac dzielo poetycka tamtego pisarza w calej, odniesieniu w celu w/w tematu, na wstepie trzeba stwierdzic, ze tematyka jego utworow tyczy sie

jednoczesnie zwyczajnego czlowieka, a takze ogolu osoby. Wnioski, ktore wyciaga czytelnik nie znajduja sie odczytywane w charakterze wskazowka

gwoli jednostki, lecz dla wszystkich, bowiem wykorzystywac sie moze do tych propozycji kazdy, poniewaz ich problematyka ma rys uniwersalny.

We fraszce „O doktorze Hiszpanie― poeta w calej zaledwie kilku wersach w calej lapidarny rodzaj przedstawia proces wydarzen – trwa uczta, w

trakcie jakiej doktor zamierza odejsc w celu swojej komnaty, lecz biesiadnicy nie zamierzaja sie sposrod nim rozstac. Wywazaja drzwiczki komnaty

doktora i naklaniaja go w celu kontynuacji libacji... Na obserwacje zasluguja slowa wypowiedziane za sprawa glownego bohatera: „Trudny (... ) moj

rzad sposrod tymi pany: szedlem drzemac trzezwo, zas wstane wciety. ― Fraszka ta posiada na zamysle osmieszenie a, takze krytyke pijanstwa. Jego

efekty i niekontrolowane zachowanie nie przystoi porzadnemu obywatelowi. Ludzie takie pozbawione sa autorytetu, zaufania, zas przede wszystkim

niszcza swoje drogocenne zdrowie.

Nastepnym utworem bedzie „Piesn o dobrej slawie―, ktora twierdzi o powinnosciach kazdego obywatela wobec ojczyzny. Kazdy czlowiek powinien

pomniec o tym, iz cialo czlowiecze ulega na smierci rozpadowi, w wiec kazdy winien usilnie zabiegac, aby zostawic po w piwnicy dobre retrospekcja. Nie

jest wlasciwym czlowiekiem ten, kto rozmysla tylko o piesni, jedzeniu i innych dobrach doczesnych, gdyz nie na darmo Bog odroznil czlowieka od

zwierzakow, dajac jemu rozum a, takze mowe. Totez kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamysl – sluzba ojczyznie, w celu zapewnienia

w piwnicy dobrej slawy: „Sluzymy poczciwej slawie, zas jako kto moze, niech ku pozytku dobra wspolnego pomoze. ― Sposoby sluzenia ojczyznie

moga byc rozne, w stosunku do wlasnych ewentualnosci, predyspozycji a, takze wrodzonych talentow. Czlowiek obdarzony darem mowy powinien

szkolic swych nabywcow wlasciwych norm wspolzycia spolecznego, a wiec przestrzegania porzadku, praw, umilowania prawdziwej wolnosci. Z kolei

ludzie posiadajacy odpowiednia potege i odwage powinni sposrod bronia w calej reku zmagac sie z wrogiem ojczyzny, nawet jesli przyjdzie w calej walce

oddac zycie.

„Piesn o solidnej slawie― porusza problem patriotycznych postaw w calej spoleczenstwie, porusza wiec klopot jednostki (bohaterem i wybitna

jednostka dopuszczalny kazdy, kto wslawi sie w walce) i narodu (narod winien stanac w celu walki w charakterze jedna, zwarta calosc, zdecydowana

poswiecic caloksztalt dla spraw kraju).

Kochanowski wyrazajac troske o losy ojczyzny, apeluje do sumienia Polakow w calej utworze pt. „Piesn o spustoszeniu Podola―. Na poczatku

prezentuje tragiczne rezultaty najazdu Tatarow na Polske. Ziemia podlaska zostala spustoszona i zniszczona, wiele bezbronnych kobiet a, takze dzieci

dostalo sie w celu niewoli. Hanba Polakow polega na tym, iz pozwolili sie zwyciezyc narodowi barbarzynskiemu, ktory to nie ma tak bardzo rozwinietej

cywilizacji; nie potrafi budowac budynkow, tylko gniezdzi sie w calej namiotach.

Piosenka konczy sie przypomnieniem swietnego przyslowia o Polaku swiatlym po krzywdzie, a takze ostrzezeniem, ze wowczas gdy Polacy nie pomysla

juz wczesniej o grozacym im ryzyku, wowczas cytowane przyslowie moze ulec metamorfozie: „Nowa przypowiesc Polak w piwnicy kupi, iz i przed

szkoda, a, takze po krzywdzie glupi... ―

Piesn podejmuje wiec klopot dobrej opinii o narodzie polskim, ktory to przeciez nie jest glupi. Zeby to pokazac potrzeba czynow, a konkretnie –

poswiecenia w walke. W utworze pojawia sie takze nawiazanie do bohaterskiej przeszlosci Krajowy, to oczywiscie odroznia wlasny narod od momentu

plemion barbarzynskich. Utrzymanie w polsce postaw patriotycznych to zadanie i klopot calej spolecznosci polskiej.

Kochanowski we fraszkach krytykuje tych, ktorzy stoja na strazy porzadku koscielnego.

-„Na posla papieskiego― – nie oszczedza nuncjusza, ktory to sam nie postepuje wg zasad, ktore glosi

-„O kapelanie― – krytykuje nadwornego kapelana krolowej, ktory na nocnej uczcie zakrapianej spirytusem nie zdazyl na jutrznie

-„O kaznodziei― – szyderstwo z moralnosci ksiedza, ktory to glosi kazania moralne, ale sam cechujaca je nie przestrzega w zyciu. Robi to gwoli

pieniedzy: „kazaniu sie nie dziwuj, poniewaz mam piecset za nie―.

Ogolna wymowa tych fraszek ma w celu pokazanie postaw przedstawicieli kosciola w polsce. Jak wiadomo zwiazek wyznaniowy stal w strazy porzadku

juz od momentu poczatku istnienia naszego was, ale lub takie zachowanie duchownych dopuszczalny przykladem dla osob? Czlonkowie kosciola powinni

do glebi sie zastanowic powyzej dalszymi swoimi wlasnymi losami, aby problem nie rozwinal sie i nie rozpowszechnil.

STRESZCZANIE:

W poezji Jana Kochanowskiego problem jednostki jest dodatkowo problemem narodu, poniewaz tworza go zwykly ludzie. Jesli zawiedzie jeden element

w calej calym mechanizmie, wowczas zepsuciu ulega caloksztalt, a cos wiecej niz czesc ciala – panstwa – mozna tu zaczac do „Odprawy poslow

greckich―, w ktorej mlodzi nazwana pozostala „wrzodem Rzeczypospolitej― i stanowic moze wybrana z pobudek upadku niepodleglosci Polski w

calej XVI w calej.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat humanistyczny, oparty w wzorach starozytnych.

Utwor ten zostal zapisany dla uczczenia zaslubin kumpla Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna w calej 1576 r. Tresc pozostala zaczerpnieta

sposrod mitologii a, takze przedstawia jeden z epizodow wojny trojanskiej. W utworze tym latwo odnalezc urywki, w ktorych liryk krytykuje wladcow oraz

kiepskie spoleczenstwo. Rzecz „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej pelny fragment przelozyl. Strukture dodatkowo zaczerpnal

sposrod antyku:

chor stoi za sprawa caly czas w scenie, otoz brak parodos i exodos

epejsodion I (Antenora a, takze Aleksandra) wydaje sie zbudowany w zasadzie stichomytii

wiersz pusty nawiazuje w celu nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada trzech jednosci:

-czasu – nie przekracza konkretnego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz dzieje sie przed palacem krolewskim, zas o zdarzeniach rozgrywajacych sie w innych miejscach twierdzi posel

-akcji – obnizona do konkretnego watku – sporu o Helene

Informujac o humanistycznych wartosciach trzeba odwolac sie do wyrazen rzymskiego autora Terencjusza: „Jestem czlowiekiem a, takze nic, , ktorzy

ludzkie nie jest mi obce―. W odniesieniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu uklad postaw istot, ich zachowan; od patriotow poczawszy, zas na

zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – staly, powazny, ostrozny, oddany sprawom panstwa, zabiega o koszty utrzymania pokoju, swej losy scala z losami

panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, niewzruszony na rzeczy narodu, nie cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Wzorem renesansowego humanisty w utworze jest wiec Antenor, ktory to wykazuje troske o rzeczy ojczyzny, przestrzega przed zgubnym zachowaniem

Aleksandra, bo widzi w tym kleske Troi. Wydaje sie wiec czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory frapuje sie powyzej konsekwencjami

wszystkich czynu, nie reprezentuje interesow jednostki, ale calego narodu.

Tresc dramatu ma rys uniwersalny.

51. Dowiedz, iz „Odprawa poslow greckich― to renesansowy nieszczescie humanistyczny, oparty na wzorach antycznych.

Kawalek ten jest napisany gwoli uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego sposrod Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tekst zostala zaczerpnieta

z mitologii i prezentuje jeden sposrod epizodow walki trojanskiej. Przy utworze tym latwo odnalezc fragmenty, gdzie poeta krytykuje wladcow i zle

spoleczenstwo. Temat „Odprawy... ― liryk zaczerpnal sposrod „Iliady―, jakiej obszerny odlamek przelozyl. Budowe takze zaczerpnal z antyku:

chor stoi przez caly czas na scenie, a wiec deficyt parodos a, takze exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) jest skonstruowany na regule stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji starozytnych

kroluje regula trzech jednosci:

-czasu – nie wykracza jednego poranka (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz historia sie przed palacem krolewskim, a o wydarzeniach rozgrywajacych sie w calej innych miejscach mowi posel

-akcji – ograniczona w celu jednego drutu – sporu o Helene

Mowiac o humanistycznych cenach nalezy odwolac sie w celu slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem czlowiekiem i guzik, co czlowiecze nie

jest mnie obce―. Przy odniesieniu w celu dramatu Kochanowskiego ukazano w tej okolicy szereg zadbaj postaci, cechujaca je zachowan; od momentu

patriotow poczawszy, a w zdrajcach ukonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – spokojny, oficjalny, rozsadny, wierny sprawom was, zabiega o utrzymanie pokoju, swoje losy laczy sposrod losami

was

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny w sprawy narodu, nie cofa sie przed klamstwem a, takze intryga, bezmyslny.

Przykladem renesansowego humanisty w calej utworze wydaje sie wiec Antenor, ktory wykazuje troske o sprawy ojczyzny, przestrzega przed zgubnym

zachowaniem Aleksandra, poniewaz widzi w tym kleske Troi. Jest wiec czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory to zastanawia sie nad

konsekwencjami kazdego czynu, nie reprezentuje interesow jednostki, ale calkowitego narodu.

Tekst dramatu posiada charakter uniwersalny.

53. Przedstaw rozne ujecia tematyki wsiowej w literaturze renesansu (np.: J. Kochanowski, Sz. Szymonowic, M. Rej).

Wies frapuje wazne obszar wsrod renesansowych tematow. Zdaje sie, ze oczywiscie w tejze epoce produkuje sie chodliwy w Polsce legenda sielskiej,

cichej wsi, szczesliwego dworku, legenda podjety nastepnie przez Mickiewicza w „Panu Tadeuszu―, za sprawa Orzeszkowa w calej „Nad

Niemnem― itd. Nie jawi sie byc to jednak jednolite oblicze wsi. Do niej obraz formuja:

• Mikolaj Rej a mianowicie „Zywot czlowieka poczciwego― a, takze „Krotka rozprawa... ―

• Jan Kochanowski - „Piesni― (Piesn swietojanska o Sobotce)

• Szymon Szymonowie a mianowicie „Zency―.

Pierwsze oblicze wioski renesansowej to wies sielska-szczesliwa, cudowna, rajska kraina. Bliskosc z przyroda przynosi czlowiekowi ukojenie, afekt i

zobowiazanie do Boga, godnie przezyte zycie a, takze spokojna starosc. Symbolizuja te idealna wizje slowa sposrod „Piesni o Sobotce―: „wsi

spokojna, wioski wesola, jakiz glos twej chwale zdola―. Pamietac trzeba, ze to takze wizja harmonii, ladu, czasu w prace, ktora to wszystkim daje

radosc a, takze rozrywke, ktora to tez daje zadowolenie. Ten obraz prezentuje „Zywot czlowieka poczciwego― Reja, „Piesn swietojanska o

Sobotce―, „Na dom w Czarnolesie― Kochanowskiego, nareszcie duza odsetek sielanek Szymonowica.

Lecz wydaje sie jeszcze odmienna wizja wioski: mniej sielankowa, bardziej realistyczna. Na tym obrazie ludzie zamieszkujacy wies znajduja sie skloceni,

uwazaja egoistycznie, znajduja sie chciwi. Pan wyzyskuje chlopa, nie dopelnia obowiazkow obywatelskich na sejmie, wiedzie hulaszczy tryb egzystencji.

Ksiadz nie spelnia powinnosci kaplanskich, sciaga datki od momentu wiernych. Chlop musi dzialac na panskim polu, profesja nie jest wesola piesnia a

mianowicie jest trudem, wysilkiem, ciezka praca, pilnuje chlopow Starosta, ktory chetnie uzywa bicza... Taka wies wylania sie z kolei sposrod „Krotkiej

rozprawy miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem zas Plebanem― M. Reja a, takze z „Zencow― Sz. Szymonowica.

54. Wymien propozycje „naprawy― Rzeczypospolitej sformulowane przez A. F. Modrzewskiego.

W slynnym traktacie pt. „O poprawie Rzeczypospolitej― Andrzej Frycz Modrzewski tworzy wizje prawidlowego we wlasnym mniemaniu,

sprawiedliwego, prawego panstwa. Zapatrywania autora dotycza konkretnie Rzeczypospolitej, a nie sa rozwazaniami abstrakcyjnymi. Ktore to tematy

podejmuje autor-widac otwarcie po tytulach pieciu ksiag:

„I O obyczajach―

„II O prawach―

„III O wojnie―

„IV O Kosciele―

„V O szkole―

Jak na przyklad widac a mianowicie nie pomija Modrzewski jakiejkolwiek z fundamentalnych dziedzin was, ktorego uniwersalna konstrukcje tworza:

„Sad, Wojsko, Kosciol, Oswiata i... Obyczaj―.

Najistotniejsza a, takze najswiatlejsza czescia dziela zdaje sie dzis ksiega II „O prawach―- zas w zonie mysl, ze „bez praw nie moze byc

prawdziwej wolnosci―. Takze znaczacy jest postulat o rownouprawnieniu wobec uprawnienia sadowego wszystkich warstw spolecznych - to wlasnie

slynna, nowatorska w cala Europe, demokratyczna mysl, wazna mozliwe, iz jak wykrycie Kopernika. Odlamek podrecznikowy przytacza przyklad a

mianowicie w odczuciu wspolczesnego czlowieka niewiarygodny w calej swej niesprawiedliwosci za to samo, wspolne przewinienie szlachcic nie

otrzymuje kary, a plebejusz traci istnienie. Za , ktorzy? Obaj pobili szlachcica tak bardzo, ze czlowiek ten umarl.

„W jednej Rzeczypospolitej, niektorzy za to samo placa glowa, za , ktorzy innych traktuje sie najbardziej poblazliwie―. „Prawo dac musi rowniez

opieke wszystkim, poniewaz przeciez Rzeczpospolita sama wylacznie szlachta udawac sie nie moze, poniewaz a ktoz bedzie dawal zywnosc a, takze

nam a, takze bydlu, wowczas gdy zadnego oracza nie bedzie? ―.

Jakkolwiek nie domagal sie rownosci wobec uprawnienia publicznego – tzn. dopuszczania do urzedow przedstawicieli wszystkich warstw spolecznych,

to bronil chlopow przed wyzyskiem a, takze samowola panow, chcial umozliwic im wolnosc osobista.

Wraz z ksiegi „O wojnie― trzeba zapamietac, iz A. Frycz Modrzewski wydaje sie, podobnie jak jego duchowy patron Erazm sposrod Rotterdamu,

wyznawca irenizmu a mianowicie czyli wielkim przeciwnikiem wasni i bitew (zaborczych a, takze zaczepnych), zas zwolennikiem zgody i pokoju, chociaz

uzasadnial potrzebe walki obronnej, poniewaz tylko taka ma moralne wytlumaczenie. Odslania i eksponuje zlo wojenne w swoim dziele:

„zbrodnie, ohydy, hanby, klopoty nieskonczone, ktore wojna ukonczone wlecze... ―.

W ksiedze „O szkole― widac jak na przyklad ogromna a mianowicie wieksza anizeli Rej a mianowicie przyklada Modrzewski wage w celu edukacji

mlodego obywatela a, takze do wagi zawodu nauczyciela. Pisze: „szkolny stan wydaje sie najcudniejszy a, takze rzeczom humanistycznym

najpozytniejszy― – i wola o koniecznosc finansowania szkol, ktore istotniejsze jest w calej dalszym rozrachunku niz koszty na rozne rozmaitosci.

Postulat ten wydaje sie bardzo latwo zapamietac, poniewaz dzis wydaje sie on takze aktualny.

Przy ksiedze „O obyczajach― trudni sie Modrzewski obowiazkami, cnotami, jakimi winien odznaczac sie uczciwy obywatel, wyklada powinnosci

senatora, posla, sedziego, starosty a, takze hetmana.

Przy ksiedze „O Kosciele― domagal sie zredukowania roli kosciola w panstwie, uporzadkowania stosunkow miedzy wladza duchowna a, takze

swiecka w calej panstwie.

55. Przedstaw renesansowe wzorce dla osob fizycznych prezentowane w calej literaturze.

W wieku renesansu tworczosc literacka parenetyczna propagowala wzorce dla osob fizycznych takie jak:

-poczciwy ziemianin

-idealny dworzanin

-idealny patriota

-renesansowy tworca.

Projekt „poczciwego ziemianina― przedstawi Mikolaj Rej, poucza jakie istnienie powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz swej majetnosci.

Instrukcje te powstale sa w calej „Zywocie czlowieka poczciwego―, wzorowy ziemianin wyrasta spokojnie dopatrujac swojego uposazenia,

rozkoszujac sie darami fauny i flory w kazdej porze roku. dbajac o harmonie. Nie jawi sie byc zbyt medrzec, lecz staly, szczesliwy, niestraszne mu czy

starosc, czy smierc. Znamionuje go gospodarnosc, zapobiegliwosc, umiar, cnotliwe istnienie wedlug intelektu i w calej bliskosci sposrod natura.

Odrebny wzor to „idealny dworzanin―. Wizerunek ten propaguje Lukasz Gornicki w calej utworze pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to

czlowiek rycerski, szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, rozsadny o wytworne maniery a, takze piekno mowy, a takze znajacy sztuke a, takze

muzyke.

Idealem patrioty wydaje sie obywatel spelniajacy swoje powinnosci wobec was, kochajacy ojczyzne, stawiajacy jej dobro powyzej prywate, nie zaluje jej

swoich towarow, a takze a, takze zycia a mianowicie taki wzorzec ukazany wydaje sie w dziele A. Frycza-Modrzewskiego, w kazaniach P. Skargi, w

patriotycznych piesniach J. Kochanowskiego. Wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―.

Pozostaje nadal wzorzec renesansowego tworcy. Takowa jednostka nie ogranicza sie tylko w celu tworzenia, to czlowiek kompleksowy, oprocz

umiejetnosci potrzebnych posiada obszerna wiedze, wyksztalceni, znajomosc jezykow. Ideal ten wlasna biografia realizuja artysci tacy jak na przyklad

Jan Kochanowski, Klemens Janicki, Andrzej Frycz-Modrzewski, Mikolaj Sep-Szarzynski i inni ludzie.

56. Wyjasnij w jaki sposob autorzy polscy epoki odrodzenia a, takze oswiecenia troszczyli sie o losy Rzeczypospolitej.

W okresie odrodzenia pojawia sie w Polsce tworczosc literacka i publicystyka obywatelska, patriotyczna krytykujaca postury negatywne a, takze

lansujaca porzadne. Przykladem tak zaawansowanej tworczosci moga byc nastepujace utwory: „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami. Panem,

Wojtem zas Plebanem― M. Reja, „O poprawie Rzeczpospolitej― A. Frycza - Modrzewskiego, „Kazania sejmowe― P. Skargi, „Piesn o

spustoszeniu Podola― i „Odprawa poslow greckich― J. Kochanowskiego. Utwory te sa wyrazem troski konstruktorow tego okresu o losy ojczyzny.

Przy „Krotkiej rozprawie.... ― Rej zastosowal odmiane dialogu. Dialog ten wydaje sie prowadzony pomiedzy przedstawicielami trzech

reprezentatywnych gwoli polskiego systemu spolecznego stanow a, takze pietnuje zachowania kazdej wraz z stron. I tak Pleban porusza problemy

sadownictwa, sejmu, zasobow wojennych myt i starostw. Pan twierdzi o dworskich zbytkach a, takze pospolitym ruszeniu, a Wojt o swiadczeniach

wojennych, rozrzutnosci, hazardzie a, takze nieuczciwosci szlachty i kleru. Dzielo A. Frycza a mianowicie Modrzewskiego „O poprawie

Rzeczpospolitej― sklada sie z 5 ksiag: O obyczajach. O prawach, O wojnie, O Kosciele, O szkole. Modrzewski wystepowal przeciw rozdawaniu

urzedow panstwowych ludziom wysoko urodzonym, ale nie posiadajacym nalezytego przygotowania. Od sprawujacych wladze wymagal rozporzadzania

sie wylacznie dobrem narodu i interesem panstwa, potepial prywate. Przy ksiedze O prawach domagal sie zrownania wszystkich wobec prawa. Wojowal

z korupcja sadow, podkreslal koniecznosc respektowania prawa w celu obrony. Byl przeciwnikiem bitew zaczepnych, uznawal tylko obronne. W ksiedze

O Kosciele domagal sie uregulowania stosunkow panstwa a, takze Kosciola, uniezaleznienia wladzy ogolnokrajowej od papieza i jego legatow.

Krytykowal negatywne Zjawiska w zyciu Kosciola, rozpad wartosci moralnych, bogacenia sie kosztem innych. Zadal ksztalcenia mlodych ludzi w szkolach

publicznych a, takze nakladow w ten zamysl.

„Kazania sejmowe― P. Skargi sa traktatem politycznym, przepelnionym troska o ojczyzne. Skarga oskarzal szlachte o warcholstwo i zapatrzenie we

wlasny pepek stanowy, postulowal wzmocnienie potegi krolewskiej, sprzymierzonej z wladza Kosciola. Przy kazaniach Skarga ukazuje choroby toczace

Rzeczpospolita. Choroby te to:

brak milosci w celu ojczyzny,

niezgoda wewnetrzna,

roznowierstwo,

oslabienie potegi krola,

niesprawiedliwe prawa i ich nieprzestrzeganie,

upadek moralnosci i obyczajow.

„Piesn o spustoszeniu Podola― J. Kochanowskiego jest rozliczeniem polskiego rycerstwa po klesce poniesionej w Podolu w calej 1575 r. Poeta

obrazuje jednoczesnie sciezke do przezwyciezenia katastrofy. Wydaje sie nia dziewictwo przejawiajaca sie oddaniem ojczyznie, rozwaga w calej boju a,

takze wsparciem finansowym wojska. Widocznie swoja postawe obywatelska udokumentowal Kochanowski w calej dramacie „Odprawa poslow

greckich―. Utwor ten niesie w calej sobie tresci uniwersalne, prezentuje sytuacje was w stanie krachu i szarpanego wewnetrznymi konfliktami. Mamy

portret dobrego a, takze zlego obywatela. Dobry wydaje sie Antenor, wydaje sie on ostrozny, nieprzekupny, dba o biznesy narodu, nie unosi sie ambicja

kiedy chodzi o dobro panstwa. Aleksander to samowolny, dbajacy o prywatne interesy, posuwajacy sie w celu szantazu a, takze przekupstwa

mlodzieniec. Wsrod niebezpieczenstw grozacych wam wymienia liryk nieprzestrzeganie praw i sprawiedliwosci. A wiec utwor ten prezentuje

niebezpieczenstwa grozace panstwu wraz z strony negatywnych wladcow, obywateli i negatywnych praw.

57. Wymien utwory renesansowe wyrazajace troske o losy ojczyzny i omow jeden sposrod nich.

Dzielo poetow a, takze pisarzy renesansowych obfituje w calej rozne ujecia spolecznej a, takze dotyczacej was tematyki. Postawy patriotyczne wykazuja

niemal kazdy humanisci, wszelkie swiatle umysly tej epoki.

Mikolaj Rej nie tylko w calej „Zywocie czlowieka poczciwego― wspomina o obowiazkach obywatela. Troske o panstwo, o jego spoleczny forma,

odnajdujemy przede wszystkim w „Krotkiej rozprawie pomiedzy trzema ludzmi, Panem, Wojtem a Plebanem―. Tu oczywiscie Rej wyklada

nieprawidlowosci, jakie zauwaza w calej panujacych stosunkach spolecznych. Kawalek jest krytyka: Pleban nie wypelnia kaplanskich obowiazkow, lecz

mysli o zysku („na oltarzu jajca licza―), Pan z kolei a mianowicie mysli o urzedach, zabawach i osobistym majatku, kiepsko sprawuje sie w sejmie

(„Pewnie Pospolitej Rzeczy zadny nie ma tam na pieczy― - twierdzi Pleban). Totez Wojt twierdzi rozgoryczony: „Ksiadz pana wini, pan ksiedza A

nam prostym zewszad nedza. ―

Andrzej Frycz Modrzewski a, takze jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― kolejny glos w sprawie ojczyzny. Slynne dzielo ujmuje i

charakteryzuje owa „poprawe kraju― w calej pieciu domenach: „O obyczajach―, „O prawach―, „O wojnie―, „O Kosciele―, „O

szkole―. Szczegolna role przypisuje Modrzewski dzialaniu w polsce prawa a mianowicie sprawiedliwego a, takze rowno traktujacego wszystkich

obywateli.

Podobna, lecz bardziej nadal przesycona emocja wymowe posiadaja „Kazania sejmowe― ksiedza Piotra Skargi. Przyrownuje on ojczyzne do

tonacego okretu, nazywa go matka i grzmi do jej synow a mianowicie czyli systemu spolecznego – o opamietanie. Odslaniajac szesc dolegliwosci

spolecznych a mianowicie obojetnosc wobec ojczyzny, chciwosc, niezgody a, takze klotnie, herezje, oslabienie potegi krola, niesprawiedliwosc prawa a,

takze grzechy przeciw Bogu a mianowicie glosi wizje upadku, klopoty politycznego, ktore grozi Polsce. Wowczas, w calej XVI stuleciu, przedwczesne

proroctwo nabralo dyspozycji w dobie rozbiorow Polski. Reformy wg Skargi powinny odnosic sie:

obrony religii katolickiej, bitwy z tolerancja religijna a, takze heretykami

walki o rozwoj wladzy krolewskiej

walki o wzmocnienie a, takze poniesienie autorytetu senatu

ograniczenia roli sejmu

walki o pozbawienie szlachty wladzy politycznej

walki o sprawiedliwe uprawnienia

dazenia w celu poprawy polozenia chlopow w polsce

Skarga zwaza, ze: afekt do ojczyzny, zgoda jej obywateli, kult katolicka, potezny rzad, sprawiedliwe prawa, moralnosc obywateli to postulaty, ktore

stanowic posiadaja fundament was.

Prawdziwa kopalnia postulatow patriotycznych jest dzielo Jana Kochanowskiego. Tytuly, ktore trzeba w tej okolicy wymienic to: piesni patriotyczne

„Piesn V― (O spustoszeniu Podola) a, takze „Piesn XII―. Krytyke niedoskonalosci spolecznych spotykamy tez w calej licznych fraszkach, a

najwazniejsza pozycja wydaje sie tragedia pt. „Odprawa poslow greckich―.

58. Przedstaw J. Kochanowskiego w charakterze artyste a, takze czlowieka renesansu. Odwolaj sie do niektorych utworow (piesni, fraszek).

Jan Kochanowski nawet wspolczesnym spoleczenstwom moze czyms zaimponowac rozlegloscia swych zainteresowan a, takze swoim wyksztalceniem.

Jest bez watpliwosci najwybitniejszym tworca epoki renesansu i tym wlasnie roznil sie od momentu Mikolaja Reja, ze ogromnie dbal o ksztalt swojego

wlasnego stylu, o forme uprawianych gatunkow a, takze o artyzm jezyka, a takze o calosciowa wiedze. Kochanowski studiowal w calej Akademii

Krakowskiej, Krolewcu, Padwie, ktore to szkola glowna zadecydowaly o erudycji poety. Nie byly mu rowniez obce jezyki klasyczne: lacina, greka,

hebrajski, studiowal dodatkowo epoke starozytna – jej literature, filozofie, z pewnoscia znakomite mu byly dziela Erazma z Rotterdamu i obecnych

tworcow lokalnych. Nawiazania w celu antyku w calej dorobku Kochanowskiego widac chocby w wyborze uprawianych typow, poeta pisze piesni, fraszki,

dramat wedlug regul imponujacych, elegie. Nawiazanie to widac rowniez w calej propagowaniu filozofii starozytnych, w calej odwolaniu sie do tworczosci

Horacego, w calej podejmowaniu motywow z mitologii i tekstow greckiej – takich jak np. wojna trojanska czy horacjanski motyw poety jako

indywidualnosci i wybranca postawionego powyzej tlumem.

Ow wybitny czlowiek zapisal sie w przeszlosci literatury polskiej nie tylko w charakterze poeta a, takze dramaturg, lecz takze w charakterze tlumacz

psalmow Starego Testamentu – Psalterza Dawidow. O jego renesansowym obliczu zaswiadczaja takze filozoficzne poglady artysci, ktory uznaje swiat

zbyt wielka melodie, znajduje ogromne wartosci fauny i flory i wioski, wielbi czlowieka, glosi epikureizm i stoicyzm.

Autor:

dramatu „Odprawa poslow greckich―

trenow

piesni „Ksiegi pierwsze― – 25 utworow

„Ksiegi wtore― – 25 utworow

„Piesn swietojanska o Sobotce― – piesn 12 panien

fraszek

filozoficznych – „O zywocie ludzkim―

wyznaniowych – „Na dom w calej Czarnolesie―

obyczajowych – „O kaznodziei―

pijackich – „O doktorze Hiszpanie―

milosnych – „Do Hanny―

poezji patriotycznej.

Tlumacz:

psalmow Starego Testamentu – „Psalterza Dawidow―.

59. Wyjasnij wyobrazenia: odrodzenie, humanizm, reformacja

ODRODZENIE (RENESANS) a mianowicie z fran. Renaissance. w charakterze nazwy epoki uzyto tamtego terminu nie wczesniej w 18 wieku we Francji

a mianowicie poczatkowo gwoli okreslenia zapozyczen i fasonow wloskich w calej sztuce francuskiej. Jako pojecie historycznoliteracki sluzyl poczatkowo

gwoli okreslenia okresow panowania Franciszka I, gdy nastapilo "odrodzenie literatury przedtem lekcewazonej". W tym znaczenie objasnienie to zostalo

przyjete za sprawa nauke niemiecka i upowszechnione dzieki fundamentalnemu dzielu J. Burckhardta a mianowicie "Kultura odrodzenia we Wloszech"

(1860). Podlug niego odrodzenie mialo byc poczatkiem epoki nowozytnej a mianowicie przeciwstawionej epoce "Wiekow srednich". Koncepcja nasza

wywarla sporo sporow a, takze polemik.

Kategorii "Odrodzenie" swiadomie uzyl nie wczesniej Gorgio Vasari - wloski malarz, historiograf sztuki. "Rinascita" nie symbolizuje tu jednak odrodzenia

antyku lecz czas swietnosci dziel sztuki wloskiej, ktora to wprawdzie ocknela sie za sprawa mistrzom starozytnym, ale potem sama dotarla do szczytow

przewyzszajacych projekty.

Renesansem nazywamy epoke w calej dziejach zwiazanych z kultura trwajaca we Wloszech od momentu XIV w celu poczatkow XVI wieku, zas w krajach

Europy polnocnej od ukonczenia XV do samego konca XVI stuleciu. Jest on rezultatem skomplikowanego procesu historycznego, na ktory to zlozyly sie

takie faktory jak: kryzys papiestwa, rozluznienie wiezi scalajacych cesarsko-papieska Europe, szybki postep miast, powstawanie (po okresie rozbicia

feudalnego) zjednoczonych panstw, na przyklad Norwegia, Francja, Nasz kraj, Szwajcaria.

Przy kulturze renesansu ogromna role odegralo odrodzenie i przyswojenie kultury antycznej. W epoce tej dochodzily do glosu rozne prady umyslowe a,

takze religie, najbardziej wazne z tych propozycji to reformacja i humanizm.

Cechy renesansu:

•zainteresowanie czlowiekiem, nawrot a, takze kontynuacja tradycji antycznych

•przeksztalcenie sredniowiecznego nurcie zycia, w plan 1-wszy wysunelo sie zainteresowanie doczesnymi celami

•sztuka stala sie laicka, jej zamiarem bylo zaopatrywanie przyjemnosci, pozytku, miala szkolic i rozrywac

•dwujezycznosc dziel sztuki

•nasilenie sklonnosci humanistycznych

•rozwoj mysli racjonalistycznych

•laicyzacja nauk i postaci zycia

•antropocentryczne zainteresowanie swiatem pozaziemskim

•stworzenie nowego idealu czlowieka a mianowicie zerwanie sposrod asceza a, takze teocentrycznym pogladem na rzeczywistosc; czlowiek okazuje

w srodek badan a, takze zainteresowan; miernikiem poznania stal sie mozg

HUMANIZM

Prad swiatopogladowy rozwijajacy tradycje antycznej wiedzy o czlowieku w charakterze o jednostce (psychika a, takze wrazliwosc). Dazyl do rozwoju

osobowosci majac na uwadze wartosc jego rozumu. Humanisci glosili koniecznosc poznania a, takze ksztaltowania indywidualnej, silnej jednostki

ludzkiej. Przy mysl humanizmu czlowiek wydaje sie wielce wartosciowy, liczy sie jego talent, liczy sie kazde odrebne istnienie. Poznawano przyrode, urok,

patriotyzm. Byl to antropocentryzm. Usytuowanie czlowieka w srodek swiata. Haslem humanistow stalo sie zdanie Terencjusza: „Czlowiekiem jestem i

guzik co czlowiecze nie jest mnie obce―

REFORMACJA

Oderwala w porzadku. 1/3 Swiata od kosciola katolickiego. Przyczynila sie pani do rozwoju tolerancji duchowej, rozkwitu kultur, jezykow a, takze literatur

narodowych. Sprzyjala ksztaltowaniu sie stosunkow wczesnokapitalistycznych a, takze republikanskich teorii pochodzenia potegi. Za formalny jej

poczatek uznaje sie ogloszenie 95-u tez Marcina Lutra. Powstaly nowe prady religijne. Reformacja byla powodem wybuchu dlugoletnich wojen

wyznaniowych np. wojne chlopska rozpetano w 1525 roku przez nietolerancje religijna. W roku 1529 a mianowicie protest mniejszosci luteranskiej w calej

Spirze w sejmie. Rozbily one wspolnote wyznaniowa Swiata.

A) LUTERANIZM

(Niemcy, Skandynawia, Francja, Republika czeska, Wegry, Polska)

Tworca byl Marcin Luter. Istotne wydaje sie podejscie wyznawcow do Biblii. Glosili poniewaz, ze mozna ja interpretowac indywidualnie, iz nalezy

tlumaczyc je w jezyki narodowe, ze Zwiazek wyznaniowy nie jest wylacznym autorytetem rozumiejacym Biblie. Zwiazek wyznaniowy na ziemi nie moze

dawac udzielenia rozgrzeszenia to znaczy uwolnienia osoby od mek czysccowych lub piekielnych.

B) KALWINIZM

(Francja, Szwajcaria, Niderlandy)

Tworca byl Jan Kalwinista. Kalwinisci glosili teorie predestynacji czyli wierzyli w wykorzystanie, w to, ze jakikolwiek czlowiek posiada swoj los zapisany w

calej gwiazdach. Przeznaczone jest jemu niebo czy tez pieklo, zas zycie to realizacja okreslonego scenariusza. Propagowali ideal wykonywania zadan i

zachowywanie dobr. Swoje to zaszczyt, a biernosc to przekroczenie.

C) ANGLIKANIZM

Nurt powstaly w Anglii. Ruch ten powstal sposrod natury politycznej i osobistej. Henryk VIII chcial poslubic Anne Boleyn, a zwiazek wyznaniowy katolicki

zabranial mu (odmowa rozwodu). Totez krol Anglii sam mianowal siebie zwierzchnikiem kosciola anglikanskiego i poslubil ukochana, jaka i tak skazal na

sciecie.

D) ARIANIE

Zwani rowniez jako bracia polscy. Prad ten rozwinal sie na terytorium polski i byl nurtem radykalnym bo glosil oprocz zalozen religijnych takze hasla

spoleczne. Arianie potepiali poddanstwo chlopow, glosili koniecznosc wyrzeczenia sie majatku. Przy polowie XVII wieku wygnano ich

60. Udowodnij, iz tworcy tekstow polskiego odrodzenia nie byli obojetni w sprawy was i narodu.

Piotr Skarga dzieki czynnosci filantropijnej jest nadwornym kaznodzieja krola Zygmunta III Wazy. Najwazniejszym jego dzielem znajduja sie wydane w

calej 1597 r. "Kazania sejmowe". Nie przylegaja one w celu literatury duchowej, lecz znajduja sie doskonale ulozonym traktatem politycznym o zmianie

panstwa naszego. Jako katolik i patriota autor walczyl o przywrocenie jednosci duchowej w Polsce, rozwoj wladzy krolewskiej oraz zmniejszenie krzywd

spolecznych i praw niesprawiedliwych. Osiem "Kazan sejmowych" to osiem rozdzialow rozprawy politycznej o najwazniejszych niedomaganiach

Rzeczypospolitej, o sposobach cechujaca je przezwyciezania.

Strofowanie I a mianowicie "O wiedzy potrzebnej w celu rady" swiadczy rodzaj wstepu, wprowadzenia w calej problematyke. Autor charakteryzuje

choroby, ktore rujnuja panstwo. Przewodnia mysla kazania jest zachowywanie, ze moralnosc narodu wydaje sie warunkiem powodzenia i potegi panstwa.

Dlatego najbardziej normalni powinni byc ci, ktorzy stoja naprzod narodu.

Strofowanie II a mianowicie "O wybranki ku ojczyznie". Wylicza w tej okolicy szesc dolegliwosci Polski. Sa to: brak wybranki ojczyzny, deficyt zgody

politycznej, anarchia religijna, oslabienie potegi krolewskiej, nieusprawiedliwione prawa a, takze bezkarnosc grzechow jawnych. Dalszy ciag kazania

poswieca autor pierwszej chorobie, tzn. "niezyczliwosci ludzkiej w kierunku Rzeczypospolitej", ktora to plynie sposrod "chciwosci domowego lakomstwa".

Przy sposob wyrazny i wzruszajacy mowi Skarga o swojej wlasnej wybranki do ojczyzny, ktora jest kultu obowiazkiem kazdego czlowieka. Domaga sie

bezinteresownosci milosci w celu ojczyzny, wybranki dla zonie samej. Napad skierowany wydaje sie w strone magnatow dbajacych jedynie o swoje

majatku. Widmo tonacego okretu.

Strofowanie III a mianowicie "O niezgodzie domowej". Autor stwierdza, iz rodacy, pociechy jednej a, takze tej samej ojczyzny powinni sie zgadzac,

bowiem laczy cechujaca je jedna kult, nakazujaca afekt blizniego, ten sam wladca, takie same uprawnienia i swobody obywatelskie. Deficyt tej zgody

szczegolnie w sejmach ozywia u Skargi lek o przyszlosc ojczyzny. "Widzi" rozbiory Polski zauwazone przez Matejke, Mickiewicza. Strofowanie IV a, takze

V a mianowicie "O naruszeniu religii katolickiej". Dotyczy reformacji, ktora a mianowicie zdaniem kaznodziei - wydaje sie prawdziwa porazka dla Krajowy,

poniewaz poglebia niezgode narodowa. Autor nakazuje powrot w celu religii katolickiej jako tylko prawdziwej, oferujacej do zgody i w celu potegi was.

Kazanie VI - "O monarchii a, takze krolestwie". Skarga uwaza, iz najlepsza odmiana rzadu wydaje sie jednowladztwo, ktorego nie mozna jednak

utozsamiac sposrod absolutnym samowladztwem. Panstwem winien rzadzic trusia, przy pomocy madrej rady, zlozonej z przedstawicieli narodu. Poddani

winni znajduja sie swemu krolowi szacunek a, takze posluszenstwo. Z kolei "zlota wolnosc szlachecka" przewodzi do anarchii, co wydaje sie

jednoznaczne sposrod upadkiem was.

Kazanie VII - "Prawa niesprawiedliwe". W podobny sposob Modrzewski stwierdza, ze wyjawszy praw sprawiedliwych nie ma prawdziwej wolnosci. Liczy

prawa nieusprawiedliwione, m. in. o mezobojstwie krzywdzace chlopa, dla ktorego zada wolnosci osobistej, chociaz podobnie jak Modrzewski akceptuje

stany spoleczne.

Strofowanie VIII a mianowicie "O niekarnosci grzechow jawnych". Autor przedstawil w nim wszelkie, najgoretsze odczucia patriotyczne a mianowicie

milosc w celu ojczyzny, oburzenie na jej zlych synow, niepokoj o losy Rzeczypospolitej i wiare, ze dobry Bog ustrzeze Polske od momentu zguby.

Tytulowe grzechy jawne to: deficyt sprawiedliwego a, takze sprawnie dzialajacego aparatu sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa, nieprawne nabywanie

majetnosci, zbytki, kradziez dobra pospolitego, wyzysk sierot za sprawa zlych opiekunow. Po jakims wyliczeniu grzechow przewiduje rychly upadek

Krajowy.

Mikolaj Rej "Krotka rozprawa... " a mianowicie porusza sporo kwestii politycznych, spolecznych a, takze obyczajowych owczesnej Polski, zas jej tekst

zwiazana wydaje sie z poczatkowym, pelnym nadal nadziei, punktem walki szlachty o egzekucje praw, towarow koronnych. Reprezentanci trzech

nadrzednych stanow: Pan (szlachta), Wojt (chlopstwo), Pleban (duchowienstwo) wioda bogaty w calej realia zyciowe dialog, ktory to ujawnia podstawowe

problemy interesujace owczesne spoleczenstwo: kwestie przekupnego sadownictwa, przegiac przy wykorzystywania zup solnych, czy deficyt stalego

ukladu obronnego panstwa. Wiele dodatkowo uwag poswieconych jest problematyce odpowiedzialnosci zbyt ksztalt moralno - obyczajowy zycia

publicznego Rzeczypospolitej. Pan i Wojt negatywnie oceniaja wiele zjawisk natury religijno - koscielnej: drwia sposrod praktyki wyprzedawania

odpustow, wyrazaja zaniepokojenie zasobna i nastawiona na teatralny efekt liturgia obrzedow katolickich, ujawniaja materialna interesownosc ksiezy w

spelnianiu praktyk wyznaniowych (koleda). Podniesiony zostaje dodatkowo problem rozrzutnosci zycia szlacheckiego: nieumiarkowanie w calej jedzeniu

a, takze piciu, niszczacemu zasiewy obyczajowi mysliwskiemu lub nalogom hazardowym. "Krotka rozprawa" to jeden sposrod pierwszych lokalnych

utworow poswiecony spolecznej.

Jan Kochanowski "Piesn o spustoszeniu Podola" a mianowicie autor zwraca sie w celu rodakow sposrod prosba, aby pomysleli nareszcie o grozacym im

ryzyku; Polacy powinni natychmiast opodatkowac sie dla zacieznego wojska, a w razie potrzeby sami stanac w celu obrony barier.

Jan Kochanowski "Piesn o dobrej slawie" - twierdzi o powinnosciach obywatela wobec wlasnej ojczyzny; nie jest glebokim czlowiekiem ten, kto myslitylko

o jedzeniu i piciu; kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamysl - sluzba ojczyznie, w celu zapewnienia w piwnicy dobrej slawy; sposoby

sluzenia ojczyznie moga byc rozne, w stosunku do wlasnych ewentualnosci, predyspozycji, wrodzonych talentow; poprawniej jest umrzec mlodo, ale w

rodzaj bohaterski zyskujac sobie slawe, niz trwac dlugo a, takze umrzec w calej zapomnieniu.

163. Wyjasnij wyobrazenie symbolizmu na podstawie o niektore przyklady.

164. Wyjasnij wyobrazenia: symbolizm, naturalizm wskaz cechujaca je przejawy w calej wybranych utworach.

1. 2. 1NATURALIZM

Swoim tworca byl Emil Zola. Utwory jego nawiazywaly w celu komedii czlowieka Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawarl on w przedmowie do

utworu pt. „Teresa Raquin―:

1-wsza. biologizm

a) utozsamianie systemu spolecznego z organizmem zywej istoty

b) pojmowanie czlowieka w charakterze czastki fauny i flory, czlowiek zdeterminowany jest za sprawa prawa fauny i flory

c) pojmowanie zycia w charakterze wiecznej bitwy o byt

2. postawa uczonego a, takze badacza, ktory to wiernie odzwierciedla zycie odebrane zmyslami, wiernosc szczegolow

kilku. maksymalny neutralnosc, bez osobistych ocen odautorskich, autor rejestruje i wskazuje

4. deficyt tematow tabu, zakazanych, caloksztalt powinno znalezc odzwierciedlenie w calej sztuce

Naturalizm ubezwlasnowolnia czlowieka poprzez uprawnienia natury. „Germinal― (narodziny mysli spolecznej).

I Sonet

Chaty, piaszczyste wzniesienia, sad, stodoly, obory, sedziwe ploty, chude bydlo. Zdewastowanie, starosc, szarosc, smutek, ubostwo. Z tym smetnym

krajobrazem kontrastuje ubior i witalnosc ludzi. Odcienie i wigor mieszkancow. Wydaje sie on calkowity podziwu gwoli prostoty a, takze kontaktu sposrod

natura. Wies, wspomnienia, w charakterze miejsce zasadnicze i niepospolite. Poeta zlaczony jest emocjonalnie. Smutne opowiesci ludzi tam zyjacych.

Znajduja sie oni skazani na ubostwo. Wtloczeni w celu szarego egzystencji. Podmiot liryczny zastanawia sie nad przyszloscia, manifestuje uczucie do

wioski, tamtego egzystencji, codziennych zagrozen. Czuje sie czlonkiem wiejskiego spoleczenstwa. Wyznanie postawy a, takze ideologii autora.

Pozostale sonety to wierszowe nowelki. Maja charakter epicki. Ten sonet jako wylaczny jest refleksyjno-opisowy.

XV Sonet

Zycie panie, ktora na stracie partnera sprzedaje glebe. Utrzymuje sie z wykonywania zadan rak, zas kiedy wydaje sie stara to umiera.

19 Sonet

Facet, ktory byl zdrowy, potezny, wzor wykonywania zadan na wioski. Nagle zachorowal. Baby go leczyly, ale to nie pomagalo. Nie zaakceptowac stac go

na doktora.

„W chalupie―

Charakter opisowy, przedstawia nedze, ubostwo wiejskie, zniszczenie domostwa, biede w calej chalupie. Pogoda (szaruga, deszcz), nastroj

przygnebienia i smutku. Wnetrze ubogiej chalupy to obraz realistyczny i plastyczny. Brzydota, brud, starosc, precyzja opisu. Mieszkancami chalupy

wydaje sie starsza niewiasta (zniszczona, zmeczona, zmartwiona) a, takze mlodsza niewiasta (marzy). Wprowadzaja kolory w celu szarosci egzystencji.

Mlodosc, swiezosc i spontanicznosc. Warunki egzystencji jednak skaza ja jednak na nedzny zywot a, takze ubostwo.

Jakosci naturalizmu:

1-wsza. szczegoly, wiernosc drobiazgu

2. tematem wydaje sie brzydota, nedza, szokowanie konsumenta

3. biologizm - deficyt wlasnej decyzji na inny los, przykra wizja, walka o byt, przetrwanie

czterech. obiektywizm a, takze bezstronnosc

1-wsza. 2. 2SYMBOLIZM

Byl uzyty glownie w calej plastyce. Gloszono, ze ksiega artystyczne posiada ukazywac problemy duchowe czlowieka. Te dziedziny ludzkich zagrozen

nierozwiazywalnych jezdnia intelektualna. Nawiazanie do intuizmu. Tematem byla abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Srodek artystyczny to symbol

(przedmiot, sytuacja, portret, ktory pomijajac naturalnym znaczeniem kryl metaforyczny sens). Skladniki w malarstwie np. Obraz Malczewskiego pt:

―Smierc―. Byl on zauroczony smiercia. Zejscie - uosobienie, animizacja, wieloznacznosc, alegoria.

"Krzak dzikiej rozy" jest to maly 4 strzepkowy zbiorek sposrod roku 1898. Sonety te mozna zaliczac wyraz zaciekawienia Kasprowicza Tatrami. Cel poety

byl odrebny, glebszy. Dwa pojecia: krzew dzikiej rozy i limba pelnia role symboli. 1 z tych propozycji leka sie burzy a mianowicie "skromnie w celu zimnej

tuli sie sciany". Losy rozy odnosza sie wiec do losow czlowieka. Przechowuje sie wiec jak czlowiek (samotny, odczuwa sie zagrozony przez ryzyka,

zadumane posiada skronie), wydaje sie wiec emblematem losu ludzkiego, nieszczesc a, takze przykrosci (lekkie nastroje dekadenckie), krzak ten probuje

sie jednak odpierac przed zaglada. Symbolem o podobnym zakresie jest limba pozbawiona korzeni, zwalona za sprawa burze. Ow firma symbolem

uplywu czasu. Przy I sonecie jest prochniejaca, w II "limbe tocza plesni" w calej III swieci juz prochnem, w IV nastapil w tej chwili calkowity harmonogram.

Podobnie wydaje sie z czlowiekiem, ktory w starosc wydaje sie chorowity, mniej przydatny w celu zycia anizeli ludzie mlodzi. (zycie nie jest latwe). W

utworze tym jest przedstawiony tok zniszczenia, starzenia, ktory poglebia sie nastepnie.

W utworze "Dies irae" widac liczne odwolania w celu sredniowiecznej hymnistyki i romantycznej postawy prometejskiego buntu, niezgody na zlo swiata,

"wadzenie sie sposrod Bogiem" o dobro ludzkosci. Hymn ten wzorowany wydaje sie na koscielnym hymnie spiewanym w dzien zaduszny. Hymn

nawiazuje do "Apokalipsy sw. Jana". Tematem wydaje sie sad ostateczny i apokalipsa. Szereg milych wizji symbolicznych, ktore maja ukazac glebie

nedzy ludzkiej, wyjawszy nadziei lepszego jutra.

"Kowal" - sonet. Wiersz ten ma rys symboliczny. Serduszko z drogocennych kruszcow formuluje charakter a, takze sile wewnetrzna czlowieka. Sam

kowal to czlowiek walczacy z przeciwnosciami losu a, takze zycia. Staff ujal w tym utworze rozmysla o potedze ducha. W porownaniu do dekadenckich

pogladow innych poetow wiersz Staffa jest ladny. Poeta odrzuca postawe czlowieka ktorego rys skazony wydaje sie niemoca. Staff przeciwstawial sie

panujacej modzie na dekadentyzm.

„Krzak dzikej rozy w calej Ciemnych Smreczynach―

Kasprowicz zrezygnowal z spisu wsi a, takze przeszedl w celu opisu gorskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie sie efektow

dzwiekowych, kolorystycznych, niepohamowanych. Gra swiatel. Ukazano krajobraz w swietle slonca. Odmiana barw a, takze odcieni. Cztery opisy

konkretnego krajobrazu odmieniajacego sie przy wplywem periodu dnia.

1-wsza. Dzwiek: jeki, wzdychania, krzyk burzy, swist swistaka, poglos

2. Zapach: ziola

kilku. Wzrok: barwa, ksztalt

czterech. Nastroj: zachwyt, zaduma powyzej wspanialoscia fauny i flory, spokoj, majestatycznosc.

Elementy limby prochniejacej a, takze krzaku dzikiej rozy

•Limba: zwalona za sprawa burze, byla mocnym drzewem, a w tej chwili jest prochniejaca, martwa

•Roza: chowa sie pomiedzy skalami, przeczekala burze, nadal wyrasta i wydaje sie piekna, ochrania sie, wydaje sie delikatna, wypatruje wsparcia by

przezyc.

•Roznice

LimbaRoza

poteznawatla, subtela

pruchniejacapiekna

szpetnawspaniala

wyniosla, dumnaslaba, wypatruje wsparcia

umierajacazywa

Kontrasty, uzycie autonomii (rozne elementy fauny i flory by zasugerowac ich symbolike).

Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy a, takze pewni w toku burzy pozostana powaleni.

Roza to znak witalnosci, egzystencji, piekna. Delikatni i gietcy moga swobodniej przetrwac burze.

Roza obawia sie ulewy drzy przed jej sila, ale dazy do przetrwania. Widzi duze drzewo, ktore nie podolalo. Wszystko przemija, ale rozeta kurczowo

podtrzymuje sie egzystencji. Wiersz o niepokojach, obawach wspolczesnego czlowieka w obliczu przemijania, zniszczenia, smierci. Koniecznosc trwogi

przed smiercia. Obawy.

Skladniki symboliczne:

1-wsza. precyzyjnosc

2. animizajcja

kilku. wieloznacznosc symboli

4. stan rzeczy ogolna

61. Udowodnij towarzystwo motywow mitologicznych w poezji J. Kochanowskiego.

Renesansowi artysci byli olsnieni starozytna kultura jako caloscia. Antyk okreslil renesans, stal sie podstawowym zrodlem tejze epoki. Najswiatlejsze

umysly epoki studiowaly historie starozytnych, cechujaca je dorobek literacki, filozoficzny i jezyki.

Jan Kochanowski uchodzi za najwybitniejszego tworce epoki odrodzenia, poniewaz dbal on o artyzm jezyka, forma swojego nurcie i odmiane

uprawianych typow, a nade wszystko posiadl calosciowa wiedze. Swoim obfita dzielo nierozerwalnie scala sie sposrod antykiem:

a mianowicie przede wszystkim Jan Kochanowski znal jezyki doskonale: lacine, greke, hebrajski,

a mianowicie studiowal literature i filozofie antyczna,

a mianowicie piesni, fraszki, treny, elegie i dramaty sa napisane wedlug regul klasycznych,

a mianowicie duzy wplyw na Jana Kochanowskiego wywarl Horacy a mianowicie pierwszy tworca piesni:

1-wsza. niektore piesni Jana Kochanowskiego sa przekladami utworow rzymskiego poety

2. motyw poety jako indywidualisty i przekonanie o jego wyjatkowosci, w charakterze jednostki obdarzonej poetyckim talentem,

ktory to naznacza wybranca stawiajac go ponad tlumem i zapewniajac jednoczesnie nieomal boska sila tworzenia, przejal

Jan Kochanowski za Horacym. Talent zapewnial poecie wieczna pamiec potomnych - slawe niesmiertelna.

Horacjanski motyw exegi – monumentum (pomnik w piwnicy stawiam), to znaczy przekonanie, wraz z tworczosc przetrwa wieki a, takze

zapewni poecie niesmiertelnosc, formuluje Jan Kochanowski w Piesni XXIV.

kilku. za starozytnym poeta Jan Kochanowski propaguje filozofie starozytna:

a) epikurejska - stosowac zycia, rozpoznac jego rozkosze dazyc do powodzenia i "chwytac dzien" (carpe diem), poniewaz wszystko

przemija,

b) stoicka - oszczedzic umiar a, takze spokoj, mestwo i cnote, dobra slawe, najwieksze fart tkwi w calej zachowaniu harmonii

ducha,

Liczne przyklady mozemy odnalezc we fraszkach a, takze piesniach:

a mianowicie Piesn IX - radosc zycia, trzeba sie rozrywac, ale trzeba zachowac umiar i rozwage, nikt nie wie co nas czeka jutro

(napomina o krotkosci zywota): Kto tak bardzo madry, iz zgadnie , ktorzy nan jutro przypadnie

a mianowicie Piesn V (Ten tatusiek zdaniem mym, kto przestal na swoim) - nie jest istotne to sa wartosci materialne, lecz moralne: bycie czlowiekiem

uczciwym,

harmonia demona, poczucie sprawiedliwosci. Zycie przemija, wiec w jakim celu gromadzic majatku, trzeba sie cieszyc sposrod tego

, ktorzy sie posiada.

- Piosenka XX a mianowicie w zyciu wydaje sie czas rozrywki i powagi.

- "Na swe ksiegi" - mozna sie pod zadnym pozorem bawic, ale mozna a, takze zachowac wage.

- "O zywocie ludzkim" – przemijanie, czas caloksztalt zmienia, zaduma wobec poteg, ktore kieruja ludzkim zyciem.

- "Na dom w calej Czarnolesie" – ograniczenie koniecznosci materialnych, zabieganie o wigor.

- liczne nawiazania w celu mitologii:

1-wsza. we fraszkach: "Ku muzom" (Muzy mieszkajace "na wielkim Parnasie"), "Do gor a, takze lasow" (Proteus), "Na lipe" (Orfeusz),

"Do fraszek" (Fortuna).

2. w calej piesniach: Piosenka IX (Fortuna), Piesn V (Mars), Piosenka XXII (Pogoda).

3. w calej trenach: Tren V (Persefona), Tren X (Charon).

czterech. w tragedii humanistycznej "Odprawa poslow greckich" - tekst utworu nawiazuje do mitu trojanskiego, ktory to byl nierzadko

wykorzystywany za sprawa tragikow greckich - w zwiazku z tym pisarz nawiazuje do wydarzen z "Iliady" Homera.

62. Na podstawie zapoznanych utworow literackich baroku scharakteryzuj zjawisko sarmatyzmu.

68. Zilustruj zjawisko sarmatyzmu wybranymi utworami.

Sarmatyzm jawi sie jako jeden z nadrzednych nurtow epoki baroku, zwany rowniez swojskim, bo przywiazywal ogromna wage do rodzinnych tradycji,

jawnie tworzyl wlasna szlachecka ideologie i wlasny polski rodowod uznawal zbyt najwazniejszy. Tworcami tego nurtu sa: Waclaw Potocki, Jan

Chryzostom Pas.

Waclaw Potocki (1621-1696)

-nauki pobieral obok domowego pedagoga. Cale istnienie gospodarowal w roli. Wojowal przeciwko Szwedom i wojskom Rakoczego, zabieral czynny

wklad w zyciu sejmikowym wystepuja przeciw anarchii szlacheckiej, popierajac rozwoj wladzy krola i zasade dziedzicznosci tronu. Wychowywany w calej

srodowisku arianskim, po udziale w banicji arian przeszedl na katolicyzm.

-poeta pozostawil po w piwnicy ogromna spuscizne: poematy, liryki religijne, wiersze polityczne a, takze okolicznosciowe. Do najwybitniejszych utworow

naleza: „Moralia―, „Ogrod fraszek―, „Wojna chocimska―.

Potocki w charakterze przedstawiciel tekstow sarmackiej, w calej swoich utworach podejmowal tematyke patriotyczna.

1-wsza. „Nierzadem Nasz kraj stoi― – utwor ten ukazuje portret panstwa w stanie calkowitego rozpadu, rozkladu a, takze wewnetrznej anarchii,

kleski. Kawalek jest wymierzony przeciwko balaganowi prawnemu, uciskowi biedniejszej szlachty i niesprawiedliwosci.

2. „Zbytki polskie― – Potocki ubolewa nad wadami kleru a, takze szlachty polskiej, myslacej o bogactwach a, takze wygodach, klejnotach, strojach,

zabawach, rozrywkach, gdy ojczyzna chce obrony a, takze pieniedzy w wojsko.

kilku. „Pospolite ruszenie― – utwor jest scenka satyryczna, ktora to przedstawia jak to szlachta polska zrywa sie do bitwy z nieprzyjacielem. Ukazal

w calej niej zapatrzenie we wlasny pepek XVII wiecznej szlachty, jakiej nie obchodza losy panstwa. Krytyce poddaje tu liryk panujace relacje w wojsku,

poczucie wolnosci, brak posluszenstwa dowodcom, niekaralnosc. Takie pospolite ruszenie nie moze spelniac opcji obronnej ojczyzny.

4. „Wojna chocimska― – utwor wydaje sie epickim poematem rycerskim, ukazujacym zbrojne starcie Polakow sposrod Turkami w calej bitwie przy

Chicimiem w calej 1621 r. Utwor puder byc poematem „ku pokrzepieniu serc― a, takze wobec ponownej grozby walki z Turcja budzic umilowanie

ojczyzny, gotowosc w celu ofiar a, takze poswiecen. „Wojna chocimska― komponuje sie sposrod 10 fragmentu dosc precyzyjnie opisujacych w

pierwszej kolejnosci obustronne preparowania, a potem bardzo uwaznie, dzien na dniu wypadki pamietnej bitwy, az do poczatku ukladow a, takze

zaprzestania prac wojennych. Poeta wyraza uczuciowy stosunek w celu opisywanych spraw: nad pelnym obrazem goruje uczucie wybranki do ojczyzny i

Boga. Poeta formuluje pochwale walecznych przodkow a, takze krytyke osoby wspolczesnych, zniewiescialych, obojetnych w sprawy ojczyzny. Poucza,

iz uwage obecnych nalezy skierowac na rzeczy naprawde zasadnicze: ofiarnosc, poswiecenie, obrona zagrozonej ojczyzny.

5. „Ogrod fraszek― – zespol fraszek, w calej sposob satyryczny poeta zawarl wiele krytyki pod adresem swych wspolczesnych. Przedstawia w tych

propozycji zywy portret owczesnego egzystencji szlacheckiego. Zbior ten nazwano kopalnia informacji o Polsce XVII stuleciu.

J. Ch. Pasek (1636-1700)

-nauki pobieral w kolegium jezuickim w calej Rawie. Przy 1655 roku rozpoczal zywot zolnierza a, takze walczyl przy dowodztwem Czarnieckiego przeciw

Szwedom i Rakoczemu, bral wklad w wyprawie dunskiej a, takze wojnie przeciw Moskwie. W ciagu rokoszu lubomirskiego pod Matwami w 1666 roku. Od

nastepnego roku porzucil wojsko, ozenil sie a, takze osiadl w wsi w calej krakowskim, gospodarujac w bogactwa i pelniac urzad komornika ziemskiego.

-bujny temperament a, takze awanturnicze usposobienie bylo podstawa roznych ekscesow Paska, nierzadko procesujacego sie ze swymi sasiadami, zas

wreszcie oskarzonego o pogwalcenie spokoju publicznego i skazanego na banicje.

„Pamietniki― – dziela sie na dwie czesci

Naczelna czesc miesci 1656-1666 r i zawiera opis wydarzen wojennych, to znaczy taki czas jak walka ze Szwecja, „kampania wegierska―, wyprawa

w celu Danii, walka z Moskwa.

Druga odsetek 1667-1688 r – charakteryzuje zywot ziemianski gospodarza, obywatela jakim byl Pasek.

Zapiski z tamtego okresu znajduja sie niewyczerpana skarbnica wiedzy o codziennym sarmackim zyciu owczesnej szlachty, o jej zwyczajach,

upodobaniach, szczegolnych cechach, typie religijnosci, zwiazanych z kultura, nierzadko splecionych z samowola, ciemnota, pieniactwem i

awanturnictwem.

„Pamietniki― znajduja sie dokumentem mentalnosci XVII wiecznego szlachcica – sarmaty.

a mianowicie ucisk a, takze niedole chlopow uwaza zbyt zupelnie zrozumiala albo jej zgola nie dostrzega

a mianowicie mysli kategoriami przecietnego szlachcica i wylacznie szlachte zwaza za godna wzmianki, oni bowim sa towarzyszami w calej walce a,

takze sasiadami pod zadnym pozorem ziemianskim.

a mianowicie w stosunku do magnatow zywi jasna niechec

a mianowicie w istniejacym stanie rzeczy nie zauwaza przyszlej kleski.

63 b. Scharakteryzuj barok dworski a, takze sarmacki; wskaz, jaki mialy wplyw w zycie umyslowe epoki.

Zdarzenie Sarmatyzmu.

Ruch spoleczno-obyczajowy, wywodzi szlachte polska od rycerskiego, koczowniczego ludu zamieszkujacego kafelki Polskie; pierwotnie nacechowane

wydaje sie dodatnio: team dodatnich jakosci odziedziczonych na przodkach: rycerskosc, odwaga, szlachetnosc, ktore znajduja sie przeciwienstwem gwoli

zniewiescialego magnactwa; Sarmata stal na strazy i w calej obronie religii w Europie (polska przedmurzem chrzescijanstwa); jednak nastepnie

sarmatyzm ewoluowal w kierunku znaczenia ujemnego, zwazywszy na nie realizowanie swiatlych jego zalozen; np. poglady w obowiazki spoleczne

wobec ojczyzny, cenienie a, takze obrona zlocistej wolnosci szlacheckiej; teraz pojawily sie nowe cnoty: warcholstwo, pijanstwo, pieniactwo, prywata,

konserwatyzm, pycha, dazenie w celu zycia powyzej stan, wyzysk chlopow graniczacy z okrucienstwem

Jako idea calkiem podniecajaca, ale jej realizacja pozostawia wiele w celu zyczenia (zdanie Potockiego); definitywnie godna pozalowania postawa, ktora

to doprowadzila w celu upadku I Rzeczypospolitej a, takze dlugoletniej niewoli narodu naszego.

NURT DWORSKI POEZJI BAROKOWEJ (JAN ANDRZEJ MORSZTYN).

W celu poezji barokowej charakterystyczne znajduja sie dwa projekty kultury: tzw. ziemianski (reprezentowany przez Przy. Potockiego, J. Ch. Paska), i

tzw. dworski (J. A. Morsztyn, D. Naborowski). Wiersze poety dotycza przewaznie tematyki milosnej i towarzyskiej. Odznaczaja sie one bogactwem i

rozmaitoscia srodkow wyrazu, pomyslowoscia a, takze humorem. Autor w rodzaj mistrzowski poslugiwal sie srodkami wyrazu takimi jak: hiperbola,

metafora, konfrontacja, antyteza, wyszukane epitety.

a mianowicie "Niestatek" a mianowicie podmiot liryczny zestawia ze soba dwa obrazy-portrety. W pierwotnym dominuje zasobna kolorystyka metafor

(ogien, zloto, perly... ), ktorej zadaniem jest pokazanie zycia a, takze urody w calej pelnym rozkwicie. Drugi portret stanowi mocny kontrast sposrod

pierwszym a mianowicie jest dwubarwny (czern a, takze biel, bodziec smierci a, takze rozpadu). Zestawienie takich portretow kobiety formuluje

zmiennosc uczuc, wynika sposrod kaprysu. Proponuje to gre z uczuciem, nastroj rozrywki dworskiej.

a mianowicie "Do trupa. Sonet" a mianowicie porownanie polozenia czlowieka zakochanego i trupa. Pierwsza odsetek zawiera probe identyfikacji

podmiotu lirycznego sposrod sytuacja nieboszczyka - wyszukiwanie przeciwienstw. Odsetek druga a mianowicie zestawienie pokoju trupa sposrod

cierpieniami zakochanego. Zaskakujaca pointa: sytuacja zakochanego jest gorsza niz nieboszczyka.

- "Cuda milosci" a mianowicie antyteza (zestawienie na regule przeciwienstw) cierpien czlowieka zakochanego, ktory nie moze sie od momentu nich

uwolnic. Pointa: przed miloscia nie sposob uciec, obrona przy pomocy intelektu jest niezaradna.

- "Nadgrobek Perlisi" a mianowicie parodia wymyslnych epitafiow w nagrobkach, autor w wyszukany sposob ujawnil zalety czworonoga i rozpacz

wlasciciela na jego stracie.

Daniel Naborowski - pisal epitafia, treny, fraszki. Lubowal sie w calej slownych igraszkach i barokowych konceptach. Przy pozniejszym okresie ulegl

nastrojom elegijnym a, takze sielankowym i slawil wdzieki zycia ziemianskiego. Utwory: "Marnosc", "Krotkosc zywota", "Do Anny", "Cnota teren

wszystkiemu".

64, 66 Ocen/ scharakteryzuj portret szlachty polskiej XVII stuleciu w utworach W. POTOCKIEGO i

J. CHRYZOSTOMA PASKA.

Pasek byl typowym pelnomocnikiem sredniej szlachty. Jak jakikolwiek owczesny Sarmata byl rycerzem (zolnierzem) a, takze rolnikiem (gospodarzem).

Bral wklad w wyprawach do Danii i Moskwy. Osiadl w wsi a, takze zajal sie gospodarka.

"Pamietniki" zawieraja wzorowy portret dzielnego zolnierza, nie szczedzacego krwi w obronie ojczyzny, krola i szlacheckiej demokracji i poczciwego

ziemianina. Inne akta zachowuja Paska jako warchola, awanturnika a, takze pieniacza. Porownanie dowodzi, iz tresc pamietnikow mija sie faktami

historycznymi. Sa one cennym zrodlem w innym sensie: oddaja wiernie postury i zapatrywania owczesnego szlachcica, przekazuja wizerunek swiata,

widziany jego oczami, pozwalaja rozpoznac wyznawane idee i uznawane wartosci.

Atrybutami Paska wydaje sie przywiazanie w celu idealow wolnosci szlacheckiej a, takze rownosci wewnatrz stanowej, przekonanie o wyzszosci stanu

szlacheckiego nad innymi, swoisty wariant religijnosci dewocyjnej, tradycjonalizm, niechec do innych narodow, upodobanie zabawy.

Duzo utworow Waclawa Potockiego swiadczy jakby owczesny rachunek obywatelskiego sumienia narodu. Tworza one swoista panorame staropolskiego

egzystencji szlachecko-ziemianskiego. Wlasnoscia utworow wydaje sie takze dygresyjnosc, wprowadzanie w calej poemat wielorakich refleksji w tematy

spoleczne, stanowe, obyczajowe. Pisarz okazal sie czujnym i krytycznym obserwatorem szlachty, coraz bardziej przywiazanych do swych przywilejow,

zas zaniedbujacych zadania. Mialy one postac nie pozbawionych goryczy uwag o zaniedbaniach postaci rycerskiego a, takze wojennego rzemiosla.

Porownanie obecnych Polakow w celu dawnych Sarmatow, przodkow wyjawszy skazy, w jeszcze wiekszym stopniu wyostrzalo terazniejszy upadek

etyczny szlachty. Utwory Waclawa Potockiego, to "Nierzadem Polska stoi", "Pospolite ruszenie", "Zbytki polskie", "Transakcja walki chocimskiej... ".

Ukazana szlachta jest niezdyscyplinowana, gnusna, otacza sie przepychem, nie rozmysla o przyszlosci.

65. Podkresl charakterystyczne cechy stylu poezji barokowej na bazie tworczosci J. A. Morsztyna

Barokowe cechy poezji:

a)Bogactwo – korzystac nalezy wraz z wszystkich osiagalnych srodkow wyrazu, rozwijac kunszt slowa, nie unikac przesady, w sztuce preferowac

dekoracyjnosc, malarskosc, przepych. Np. „Niestatek― – zawartoscia wiersz wydaje sie mysl, iz kobiety znajduja sie niestale w calej uczuciach.

Pomysl ta wyrazona jest w calej wyszukanej, rozbudowanej formie. Pod calosc wiersza sklada sie jedno przekonanie, ktore wydaje sie porownaniem

rozbudowanym. Nagromadzono kompletny szereg sprawie niemozliwych a, takze stwierdzono, iz predzej mozna je zrobic (uspokoic zatrzesienie, wiatr

zapiac w wor) niz zauwazyc stalosc w calej uczuciach panie.

b)Zastosowano w tej okolicy takze gradacje (stopniowanie) prowadzace do wyolbrzymienia hiperbolizacji odczucia.

c)Ekspresja – zaskakiwac, co wiecej szokowac czytelnika, pamietac, iz brzydota a, takze okrucienstwo rowniez moga zostac tematem gwoli artysty.

Np. „Do trupa― Tytul formuluje barokowe zmierzanie do ekspresji, jest to poniewaz wiersz milosny. W wierszu wystepuje analogia miedzy trupem a

szczesliwie zakochanym.

d)Zaskakujaca pointa – lepiej byc trupem anizeli nieszczesliwie zakochanym – to rowniez cecha barokowa

e)Koncept – ceni sie pointe (zaskakujaca), kunsztowny paradoks.

f)Obecnosc anafory, oksymoronow, metafor a, takze uzycie kontrastu

g)Sztucznosc – natura wymaga upiekszenia, komplikacje i zaburzenia sa glebokim zywiolem specjalisty. Liczy sie nietuzinkowosc, wyrafinowany

zapach, erudycja, interesujace szczegoly tez znajduja sie w wartosci.

„Nagrobek Perlisi― – nawiazanie do atrakcyjnego wowczas gatunku wiersza – epitafium – pisanego na smierci wybitnego czlowieka majacego

wyrazic utrate i rozpacz bliskich. W tym przypadku wiersz opiewa smiers pieska i rozpacz pani na jego zgubie.

W poezji Morsztyna widac konceptyzm tj. opieranie tresci na koncepcie (dowcipnym pomysle).

„Niestatek― – 2

Ukazane sa wiecej niz jeden kontrastowe portreciki dziewczyny, w stosunku do zaistnialej sprawie. Kiedy w nawiazaniu tych dwojga (dziewczyna a, takze

autor) sie kochaja – dziewczyna reprezentowana jest w charakterze piekna a, takze zmyslowa niewiasta. Kiedy zas sie pokloca partnerka staje sie

brzydka a, takze nieznosna.

67. Omow kluczowe prady literackie baroku a, takze ich wplyw na istnienie umyslowe epoki.

W porzadnym uproszczeniu rozmawiamy, ze w calej literaturze baroku zaistnialy wiecej niz jeden wazne, fundamentalne prady. 1 - dworski –

rozwijajacy sie w dworach magnackich i krolewskim; drugi – ziemianski (sarmacki) – charakterystyczny dla dworkow ziemianskich, odleglych od

miejscowosci, tetniacych osobistych zyciem, kultywujacym wlasne tradycje.

Prad dworski reprezentuja: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Ow typ tekstow uprawiany byl na wzor europejski, zwlaszcza innowacyjna stala

sie poezja wloskiego Marina, ktorego nasladowali takze polscy poeci. Poezja dworska znalazla wiec zaskoczyc odbiorce, zapewniac mistrzostwa autora,

wreszcie – bawic a, takze uatrakcyjniac uczty i rozmaite dworskie zebrania. Byl to nurt kosmologiczny, czyli czerpiacy z fasonow zachodnich,

wykladzinom skladajacy powazanie, a sposrod niechecia odnoszacy sie w celu rodzinnych, lokalnych tradycji.

Prad ziemianski – sarmacki – opanowal krajowe szlacheckie ogrody. Zwany wydaje sie takze swojskim, bo nasza wlasnie tworczosc literacka,

odmiennie anizeli nurt dworski, przykladala wielka wage w celu rodzimych tradycji, wrecz tworzyla wlasna szlachecka ideologie a, takze swoj naszego

kraju rodowod uznawala za najistotniejszy tworcami tamtego nurtu znajduja sie: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek. Prad ten nazywa sie dodatkowo

sarmackim od momentu slynnej teorii o Sarmatach, bardzo rozpowszechnionej w XVII w. a, takze oddzialywujacej w pozniejsze epoki.

Podzial tekstow na wiecej niz jeden nurty wydaje sie wygodny, lecz nie jest obszerny. Dwa nurty latwo sie pamieta – byly poniewaz dwory – wiec

dworski i byly siedziby szlacheckie – wiec ziemianski. Jednak byly dodatkowo miasta – rozwijal sie zatem strumien literatury plebejskiej ze slynnym

bohaterem Sowizdrzalem. Mowimy oglednie: poezja dworska, lecz w tej chwili Morsztyn a, takze Naborowski znajduja sie poetami, ktorzy znacznie sie

roznia – mozna wiec mowic co najmniej o wielu nurtach poetyckich.

69. Zaprezentuj nurt sarmacki w literaturze polskiego baroku.

Sarmatyzm swiadczy podstawe polskiej obyczajowosci, religijnosci, polityki. Chce sie w calej XV stuleciu. Szlachta polska w dobie swojej swietnosci

poszukiwala swych korzeni - znalazla je w calej starozytnym jednostki Sarmatow (w rzeczywistosci byl to wedrowny lud iranski zamieszkujacy dorzecze

Wolgi). To szczegolne pochodzenie mialo tlumaczyc szczegolna role jaka szlachta odgrywala na terytorium polski.

Sarmatyzm posiada dwa znaczenia - na wstepie oznacza sposob zycia szlachty w calej XV a, takze XVI stuleciu, drugie a mianowicie rozbudowana

ideologie szlachecka. Oryginalnie sarmatyzm utozsamiano z pozytywnymi cechami szlacheckimi - mestwem, dzielnoscia. Pozniej nastepuje postep

zakresu znaczeniowego o kult zlotej wolnosci, mesjanizm a mianowicie poglad religijny mowiacy o istnieniu jednostkowego lub zbiorowego mesjasza.

Szlachta polska znalazla poczucie, iz Polska swiadczy przedmurze religii chrzescijanskiej - musi stawic czola poganskiej nawale, byla wszak najdalej w

wschod wysunietym panstwem chrzescijanskim. Stykala sie z prawoslawiem i islamem, wskutek atakow tureckich. Mesjanizm narodowy to przekonanie o

szczegolnej roli polityczno a mianowicie religijnej Mlodych polakow. Gruntuje sie w czasach baroku wiara obecna od poczatku panstwowosci polskiej - o

szczegolnej roli jaka pelni Matka Boza. Kolejnym wzgledem jest ziemianskosc - uksztaltowany model egzystencji - istnienie na wioski, fascynacja

przyroda, jej pieknem, wzorce goscinnosci, dobrego sasiedztwa. Obecne byly takze czesci orientalizmu, wyrazajace sie w calej zainteresowaniu kultura

wschodu a mianowicie stroj szlachecki, bron, ubior konia.

Akt milosny do sarmatyzmu w literaturze i kulturze ewoluowal a mianowicie poczatkowo symbolizowal mestwo, kult wolnosci. Pozniej stal sie synonimem

ciemnoty, zacofania, pijactwa i obskurantyzmu. W czasie rozbiorow przywrocono te tradycje w celu laski, czego swiadectwem wydaje sie najwybitniejszy

zabytek kultury sarmackiej - "Pan Tadeusz".

Przedstawicielami sarmatyzmu byli Jan Chryzostom Pasek i Waclaw Potocki.

Jan Chryzostom Pasek (1636 - 1701) byl zolnierzem, w czasach 1656 a mianowicie 67 sluzyl pod komenda Stefana Czarneckiego. Bil Szwedow,

Wegrow, wyprawial sie w celu Danii. Osiadl na stale w calej krakowskim, dokad sady skazaly go w infamie a, takze banicje. Swoim pamietniki mieszcza

okres ekipy wojskowej. Zostaly zrodlem weny dla Henryka Sienkiewicza. Znajduja sie doskonalym zrodlem mentalnosci, zwiazanych z kultura sarmackiej.

Wyziera z tych propozycji obraz autora - zolnierza ceniacego wolnosc, samochwaly, roztropnego polityka. Cenil Czarneckiego, podarowal wyraz

szlacheckiej ksenofobii a, takze milosci fauny i flory - sposrod rzewnoscia opisywal lasice. Poslugiwal sie jezyczkiem bogatym w calej mowe potoczna,

laczyl nierzadko polski sposrod lacina.

Waclaw Potocki (1621 - 1696), szlachcic, ziemianin. Byl arianinem (wyznanie reformacyjne). Wazniejsze utwory - "Wojna chocimska" a mianowicie

poemat rycerski, jedna sposrod pierwszych lokalnych epopei, stworzona na podstawie pamietnikow Jakuba Sobieskiego, ojca Jana. Poza tym w calej

latach 1688 - 1696 "Moralia", w calej 1695 "Ogrod fraszek".

"Nierzadem Polska stoi"

W Polsce przywiazuje sie sporo wagi w celu konstruowania regulacji, praw, przywilejow, ktorych jednak nikt nie respektuje. Autor zwraca obserwacje na

ucisk biedniejszej szlachty, a sprawiedliwosci szuka poza krajem.

"Pospolite ruszenie"

Autor ukazuje negatywne nastawienie szlachty w celu pospolitego ruszenia. Jest ona niekarna, warcholna, zanikl w zonie duch rycerski.

"Kto mocniejszy ten lepszy"

Potocki nie rozumie dlaczego represje polityczne i sadowe dotykaja arian. Wiersz ten krytykuje nietolerancje. Poeta dziwi sie, iz represje nie dotykaja

wyznan protestanckich.

"Zbytki polskie"

Autor krytykuje wystawny styl zycia w charakterze element obyczajowosci sarmackiej. Dziwi go fakt, ze w polsce, ktory nie istnieje za , ktorzy oplacic

armii, ludzie nie lekaja sie agresji, nie ograniczaja nakladow, nie dbaja o dobro wspolne. W kraju chrzescijanskim skromnosc i umiar powinny byc

ochronione.

"Wojna chocimska"

Utwor zaistnial okolo roku 1670, traktuje o batalii pod Chocimiem z 1621. Ukazuje obrone Chocimia przy wodza Chodkiewicza. Z niezwyklym realizmem

autor kresli sceny batalistyczne. Uwypukla rycerskosc Sarmatow dawnych, zas krytykuje terazniejszych. Termin Sarmata oznacza obok Potockiego

synonim rycerskosci, poswiecenia, cnot obywatelskich.

Jezyk wzorowany jest w mowie potocznej, autor nie posluguje sie biegle gatunkami literackimi. Tworczosc Potockiego wydaje sie regresem barokowej

literatury.

70. Przedstaw portret szlachcica naszego w swietle wybranych utworow literatury staropolskiej (np. fraszek, satyr, komedii politycznej).

Pisarstwo staropolska wykreowala raczej dysfunkcjonalny obraz szlachcica chociaz zaprezentowala takze 3 wzory zadbaj: szlachcic – ziemianin,

szlachcic – dworzanin, poeta doctus.

Jesli zas ktos nie reprezentuje jakiejkolwiek z tych postaw, podlega wowczas ostrej krytyce wraz z strony autorow.

ïƒ Renesans

•M. Rej „Rozmowa pomiedzy trzema ludzmi... ―

krytyka Pana – mysli o sprawach wlasnych, nie interesuje sie sejmami

Wojta – uzala sie powyzej swoim losem

Plebana – ktory nie odprawia wszystkich mszy, zas mysli tylko i profitu

•A. F. Modrzewski „O poprawie Rzeczypospolitej―

Wystepuje przeciw przywilejom rodowym szlachty.

•Kochanowski „Odprawa poslow greckich―

Parys jako rzecznik praw a, takze interesow jednostki

ïƒ Barok

Potocki

•„Nierzadem Polska stoi― – niesprawiedliwosc praw a, takze ucisk biednej szlachty za sprawa bardziej zamozna.

•„Zbytki polskie― – zwraca sie obserwacje na przywiazywanie uwagi szlachty do rzeczy zbytecznych i malowaznych.

•„Pospolite ruszenie― – krytyka pospolitego ruszenia, ktore nie moze pelnic nadal formy obronnej kraju, bowiem szlachta w calej wojsku

wykazuje chec w celu alkoholu, bojek, jest nieposluszna wobec dowodcow.

•„Wojna chocimska― – krytyka zniewiescialych, obojetnych na rzeczy ojczyzny osoby i pochwala patriotow.

J. Ch. Pas „Pamietniki―

W podobny sposob Potocki w calej „Pospolitym ruszeniu―, tak Pas w „Pamietnikach― dokonuje krytycznej oceny zadbaj szlacheckich w calej

sluzbie wojskowej. Wszystko sprzega sie z ciemnota, zacofaniem, awanturnictwem obywateli.

71. Wyjasnij, na czym polega krytyka stosunkow spolecznych a, takze politycznych w calej utworach Przy. Potockiego.

Poezja Potockiego nalezy do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta nierzadko dotyka spraw szlachty a, takze panstwa. Nierzadko poddaje krytyce wady

narodu i rzadzacych. Potocki wyznawal religie arianska. W wierszu "Nierzadem Nasz kraj stoi" ujawnil stan lezacy wewnatrz panstwa naszego, ktore chyli

sie w kierunku upadkowi, pies z kulawa noga nie przestrzega praw. Norm jest tyle, ze sa w stanie sluzyc dzieciom do rozrywki. Wszyscy dbaja o prywatne

dobro, nie interesuja sie losem panstwa. Wiersz "Zbytki polskie" wskazuje wady systemu spolecznego. Polacy uwazaja tylko o zabawach, balach,

wygodach zyciowych. Przejmuja obce wzory w zamian szanowac polska tradycje. Ojczyzna chyli sie ku upadkowi. Szlachta jednak zyje czysta dla siebie

a, takze nie zdaje sobie sprawy, iz z upadkiem ojczyzny zginie tez pani sama. Przy wierszu "Kto mocniejszy ten lepszy" Potocki porusza klopot

nietolerancji duchowej. Katolicy to silny lew, zas arianie sa podobni do drobnego lisa, ktory to nie moze obronic sie przed lwem. Wyrzucenie arian Potocki

uwaza zbyt bezprawie. Wiersz "Pospolite ruszenie" pokazuje oboz wojskowy. Wczesnym rankiem napadaja nan Kozacy. Jednak szlachta nie broni sie,

poniewaz jest zbyt wczesnie. "Transakcja wojny chocimskiej" to epopeja o przebiegu bitwy przy Chocimiem w calej 1621r. Poemat opisuje proces bitwy a,

takze rokowan. Komplet przepojona wydaje sie duchem patriotyzmu. Autor wierzy w Boga i jego pomoc w calej zwyciestwie powyzej poganami.

Patriotyzm widac w calej przemowieniu Chodkiewicza do zolnierzy. Prosi on o obrone ojczyzny odwolujac sie w celu czasow przeszlych, chocby

Chrobrego. Z utworow Potockiego wylania sie portret XVII wiecznej Polski. Duzo jest w calej nich krytyki, bolesnej refleksji i pesymizmu.

72. Uzasadnij, ze „Pamietniki― J. Ch. Paska znajduja sie zrodlem informacji o obyczjach i jezyku szlachty w calej XVII stuleciu.

Poezja Paska nalezy do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta napisal "Pamietniki" okolo roku 1690. Pamietniki i diariusze zajmowaly dosyc znaczna

lokalizacje w literaturze XVII w calej. Dzieki bezposredniemu stosunkowi pisarzy do przedstawionych faktow znajduja sie znakomitym zrodlem poznania

osoby i obyczajow tamtych okresow. Pierwsza odsetek zawiera spis przygod militarnych Paska. Uczestniczyl on w calej wielu wyprawach wojennych. Pas

opowiada o walkach Czarnieckiego ze Szwedami w Polsce a, takze Danii, o rokoszu Lubomirskiego i o odsieczy Wiednia, ktora przedstawil w oparciu o

relacje jej uczestnika. Przedstawil obraz szlachcica-zolnierza, ktory walczy dzielnie, ale ambicji w celu walki zapewnia mu pragnienie zdobycia lupow, a

nie milosc w celu ojczyzny. Pas mowi rowniez o odbytych podrozach obcych, ktore byly wynikiem jego zainteresowan a, takze ciekawosci. Pas opisuje

rowniez msze swieta, do jakiej sluzyl wraz z zbroczonymi krwia wrogow rekami. Uczestniczyl w calej licznych ucztach. Lubil pojedynki i zwady z innymi.

Przykladem wydaje sie uczta obok pana Jasinskiego, podczas jakiej doszlo w celu pojedynku Paska z Nurzynskim. Chytry Pas, ktory nie chcial zmagac

sie w obozie wojskowym, wyszedl z niego, majac na uwadze, ze rywal dogoni go. W koncu Pas zabil natreta i odcial reke jego bratu. Jednakze taki

zwyczaj zycia znudzil mu sie i Pas zapragnal zmiany. W strefach Krakowa upatrzyl sobie kandydatke na malzonke. W innej czesci charakteryzuje swe

zaloty i decydujaca rozmowe sposrod ukochana. Ow czesc "Pamietnikow" zawiera rozlegly obraz egzystencji ziemianskiego a, takze obyczajow

szlacheckich. Autor zwaza ucisk chlopa za przyrodzony stan rzeczy. Swoja wlasna klase zwaza za godna przedstawicielke narodu. Zycie osobiste

szlachty polaczone jest troska o majatek i zalety wlasne. Wraz z "Pamietnikow" wylania sie portret typowego sarmaty. Bohater lubi zabawy, pijanstwo,

pojedynki szablonowe dla owczesnej szlachty. "Pamietniki" odzwierciedlaja portret ludzi tamtej epoki. Znajduja sie pisane barwnie, jezykiem potocznym,

wskazujacym w gawedziarskie talenty autora.

74. Podaj najbardziej wazne cecgy gatunkowe satyry na bazie utworow I. Krasickiego

Satyra jest to obok twor literacki, ktory osmiesza lub pietnuje ukazywane w nim zjawiska, np. wady osoby, obyczaje, charaktery itp. Satyra nie musi

ukazywac sposobu renowacji, ukazywac „lekarstwa―- jest ona na to, by negowac, osmieszac i pouczac.

Wsrod satyr wyrozniamy:

-satyry spoleczno-obyczajowe,

-satyry polityczne (np. przeciw ludziom znanym, publicznym),

-satyry literackie ( przeciw szablonom a, takze konwencjom literackim)

Mozna podzielic satyry takze za wzgledu na sposob przedstawiania tresci:

1-wsza. Monolog – bezposrednia wypowiedx np. Swiat zepsuty.

2. Monolog zwrocony do osoby, wziety w calej cudzyslow ( autor wydaje sie zdystansowany wobec wypowiedzi). Np. Do krola.

3. Satyra dialogowa – np. Pijanstwo.

76. Scharakteryzuj „Satyry― I. Krasickiego w charakterze utwory o ponadczasowym zakresie.

Krasicki, bedac uwaznym obserwatorem dostrzegal sporo przywar a, takze ulomnosci ludzkich. Zdajac w piwnicy sprawe sposrod ich wplywu na istnienie

polityczne w calej owczesnej Polsce oraz bedac swiadomym argumentu, do jakich konfliktow a, takze klesk sa w stanie one spowodowac, stal sie ich

najglosniejszym przeciwnikiem. Do walki sposrod nimi uslugiwaly mu przede wszystkim bajki a, takze satyry.

Satyry, podobnie swoja droga jak opowiesci, ukazuja portret zycia w calej XVIII a mianowicie wiecznej Rzeczypospolitej. Sa znakomita ilustracja tamtych

czasow. Krasicki obnazal a, takze osmieszal w calej nich najbardziej znaczne wady systemu spolecznego polskiego: pijanstwo, zacofanie a, takze

ciemnote szlachty, brak krytycyzmu, sklonnosc w celu hazardu. Satyry czesto posiadaja charakter interwencyjny i dorazny, rownie nierzadko sa jednak

uniwersalne a, takze ponadczasowe. Krasicki tak osobiscie pisal o celach satyry: "Wystepek karac, oszczedzac osoby". Tworzac kolejne utwory staral sie

byc nie tylko moralizatorem, lecz rownoczesnie autorem sprawiedliwym i obiektywnym..

Pierwsza ksiege satyr zapoczatkowuje satyra "Do krola". Od razu utwor ten jest zaprzeczeniem zasad gatunku mmorpg - adresat jest umieszczony juz w

calej tytule, zas przeciez winien pozostac nieznany. Podmiot liryczny stawia krolowi kilka zarzutow, takich jak nietrafne pochodzenie, zbyt mlody wiek,

zbyt lagodne sprawowanie rzadow, zbyt staranne wyksztalcenie a, takze przesadna zabieganie o nauke i tradycje. Zarzuty te pokrywaja sie z takimi,

stawianymi monarsze przez szlachte. Sa jednak na tyle bezsensowne i bezsensowne, iz domyslec sie mozna, ze w taki sposob Krasicki ukazuje zalety

krola. Tak wiec satyra ta tak naprawde stanowi pochwale Stanislawa Augusta i termin poparcia gwoli jego polityki wewnetrznej, zas jednoczesnie wydaje

sie atakiem w sarmacje, w jej ulomnosci i kiepskie przyzwyczajenia..

Odmienna satyra, "Pijanstwo", ukazuje a, takze pietnuje opilstwo. Jest ona zrobiona na regule dialogu, gadki prowadzonej za sprawa dwoch szlachcicow.

Jeden sposrod nich opowiada o obficie zakrapianych biesiadach i o przykrych cechujaca je konsekwencjach. Mowa satyry wydaje sie pesymistyczna a

mianowicie wymeczony spirytusem szlachcic odchodzi, by wyszukac ukojenie w calej... alkoholu. Satyra Krasickiego ukazuje rowniez szablonowe cechy

Mlodych polakow, ktorzy obok alkoholu za kazdym razem sa odwazni, swietnie pojmuja sie w polityce, i jednoczesnie uwielbiaja zastanawiac sie i przy

lada pretekstem wywolywac awantury..

Z kolei "Swiat zepsuty" daje porownanie okresow wspolczesnych autorowi z czasami minionymi. Okazuje sie, ze w calej Rzeczypospolitej historia sie

coraz gorzej. Wartosci, ktorymi kierowano sie w przeszlosci, ulegly w tej chwili przewartosciowaniu. Przestaly byc obecne takie przymioty, jak honor,

uczciwosc, prawdomow- nosc, wiernosc malzenska, bezinteresownosc, religijnosc. Ich miejsce zajely klamstwo, nieprawda, podstep, wiarolomstwo,

rozpusta. Ten brak poszanowania tradycji a, takze niszczenie wartosci stanowiacych o pozycji Rzeczypospolitej powoduje, iz panstwo stoi na skraju

calkowitego upadku i kleski..

Popularnosc satyr Krasickiego zwiazana byla sposrod dydaktycznymi powinnosciami literatury, majacej sluzyc batalii o zmiane mentalnosci, nawykow i

pogladow spoleczenstwa. Satyra realizowala te zadania poslugujac sie nierzadko retorycznym monologiem, w ktorym skontrolowanie zjawisk

prezentowana byla w calej sposob jednoznaczny i przystepny. Jej wypowiedz byla z reguly skierowana w celu fikcyjnego odbiorcy, niejednokrotnie ujeta

w przytoczenie, przez co autor chcial zaakcentowac swoj dystans od pogladow bohatera. Odwrot od bezposredniej perswazji widac najwyrazniej w calej

satyrach dialogowych, szczegolnie zas w tych, w ktorych przecietny z rozmowcow nie moze byc uznany zbyt reprezentanta pogladow autora. Zmuszalo

to czytelnika do samodzielnej interpretacji a, takze wlasnych przemyslen, a autorowi pozwalalo w dyskretne sugerowanie odpowiedniej tresci i unikniecie

bezposredniego a, takze obcesowego pouczania.

77. Omow charakterystyczne cechy poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― I. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Typ ten przezywal szczegolna slawa w okresie oswiecenia, lecz jego dzieje osiagaja V. w calej.

p. n. e., gdzie powstala „Batrachiomomachia―, poemat jezyk homera opiewajacy wojne zab sposrod myszami – parodiujacy „Iliade― Homera.

Poemat heroikomiczny wydaje sie parodia poematu bohaterskiego. Laczy w w piwnicy elementy bohaterskie i komiczne. Efekt komiczny osiagniety

pozostanie poprzez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha trescia, nieduzo znaczacymi wydarzeniami a znacznym i podnioslym sposobem

przedstawiania i stylem wypowiedzi. Trescia utworu wydaje sie wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonami dominikanow a, takze karmelitow. Mnisi

walcza za pomoca sandalow, pasow, talerzy a, takze szklanek wsrod wrzawy a, takze rumoru. Godzi zwasnionych pucharem, co sporo trunku mial

mozliwosc pomiescic a, takze na widok ktorego to naczynia kazdy walczacy zakrzykneli: zgoda. Poeta opisuje wojne stylem kompletnym patosu,

opiewajac narody przed bitwa, wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki, opisujac jak na przyklad sceny batalistyczne, np.:

„wojne domowa spiewam wiec a, takze glosze, wojne okrutna, wyjawszy broni a, takze miecza. ―,

„juz sie wymykal – wtedy kuflem od przekroczenie legl sposrod slawnej dloni ojca Zefiryna. ―

78. Na niektorych przykladach przedstaw problematyke basni I. Krasickiego.

Bajka to utwor tresciwy, posiadajacy „fabule―, zwykle wierszowany i zawierajacy praktyczne pouczenie, sad etyczny, pointe, ktora to wynika sposrod

przytoczenia przykladu, sytuacji ilustrujacej mysl.

Klechdy Krasickiego prezentuja wiele aspektow rzeczywistosci XVIII- wiecznej Krajowy, przyblizaja wspolczesnemu czytelnikowi charakter tamtych

okresow. Swoistym komentarzem do calkowitego zbioru wydaje sie „Wstep w celu bajek―. Przy sposob zabawny autor wymienia rozne czlowiecze

wady, zapewniajac ze spotykamy ludzi doskonalych, ale zawsze sa to tak rzadkie postawy, iz mozna te rolety miedzy opowiesci wlozyc.

Historia „Szczur a, takze kot― wydaje sie atakiem w jedna sposrod najgorszych niedoskonalosci ludzkich ktora jest pycha. Poeta posluzyl sie w tej

okolicy tak zwana maska: wspolwystepujace w wierszu zwierzeta znajduja sie konwencjonalnymi znakami cech ludzkich. Chwalacy sie przed

rodzenstwem szczur to zarozumialstwo, pycha, czlowiek nieprzyjemny. Z kolei kot, wykorzystujacy moment nieuwagi szczura zwykle identyfikowany jest

wraz z sprytem, drapieznoscia, bezwzglednoscia. Historia zawiera bezsporne pouczenie, iz w zyciu trzeba kierowac sie skromnoscia i pokora, poniewaz

za kazdym razem trafi sie na silniejszego lub sprytniejszego.

Waznym utworem jest historia „Ptaszki w calej klatce―. Krasicki poruszyl w tej okolicy problem uniwersalny, wazny odpowiednio dla kazdej zywej:

zainteresowanie wolnosci. Ptaszki w klatce to gadanina dwoch uwiezionych w klatce czyzykow. 1 (mlodszy) urodzil sie w tej chwili w niewoli i nie zna

zapachu wolnosci, nie rozumie jej. Akceptuje swej zycie w calej klatce a, takze uwaza, iz jest to cokolwiek normalnego. Jednakze stary czyzyk nie zgadza

sie sposrod twierdzeniem mlodego. On ongis byl nieskrepowany, zostal jednak uwieziony. W zadnym wypadku nie przyzwyczai sie w celu niewoli, za

kazdym razem bedzie pragnal wolnosci. Nierzadko interpretujac ta bajke, obrazuje sie w fakt, iz powstala pani po pierwotnym rozbiorze Krajowy, moze

wiec Krasicki chcial napisac o nieszczesciu swych rodakow zyjacych pod zaborami?

Z kolei w calej bajce "Malarze" Krasicki prezentuje mocno skontrastowane ze soba postury dwoch malarzy - portrecistow. Jeden sposrod nich, Piotr, byl

malarzem dobrym, lecz zyl w calej nedzy, drugi, Jan, malowal kiepsko, lecz byl zasobny. Te pozorna niedorzecznosc objasnia pointa. Piotr malowal

osoby naturalne, takimi, jakimi znajduja sie, Jan jakkolwiek znacznie upiekszal ich portrety. Bajka nasza ilustruje ogolna prawde zyciowa: najtrudniej a,

takze najniebezpieczniej powiadamiac ludziom prawde, znacznie swobodniej byc pochlebca i lizusem - w taki sposob mozna w duzej mierze wiecej

dostac.

Przykladem uzycia poetyki maski jest historia "Jagnie a, takze wilcy". Aktualnie pierwszy wers zawiera moral wyrazajacy przekona- nie, ze w kuli

ziemskiej dominuje prawo silniejszego, ze racja wydaje sie po stronie www tego, kto ma potege. Potwierdzeniem tejze smutnej prawdy jest opowiedziana

historyjka: slabowite, niewinne a, takze naiwne jagnie zostaje napadniete przez wiecej niz jeden wilki (bedace symbolem energii, bezwzglednosci a, takze

okrucienstwa). Gdy pyta, jakim prawem posiada byc zjedzone, otrzymuje napredce sklecona odpowiedz: "Smacznys, slaby i w calej lesie", zas nastepnie

pozostanie pozarte.

Historia „Filozof― ukazuje uczonego czlowieka przekonanego o wlasnej wszechwiedzy teoretyka, ktory to odrzuca nawet wiare w calej Boga a, takze

smieje sie ze wszystkich swietych. Jednakze gdy maleje na faceta choroba, nawraca sie, zaczyna wierzyc „nie tylko w calej Pana Boga―, ale takze

w „upiory―. Utwor wskazuje jak bardzo jednostki sa chwiejni we osobistych pogladach a, takze przekonaniach. Krasicki zwraca obserwacje, ze

nierzadko teoretyczne wiedzy nie wspomagaja w zyciu.

A zatem rzeczywistosc w dobranockach Krasickiego jest poddany krytyce – obluda, klamstwo, skapstwo sa „ubrane― w odpowiednie scenki a,

takze zaprezentowane konsumenta.

79. Docen role tekstow oswiecenia w calej dziele ratowania Rzeczypospolitej.

Stanislaw Staszic -poglady swoje wylozyl w 2 dzielach: w calej Uwagach powyzej zyciem Jana Zamoyskiego a, takze w Przestrogach dla Krajowy.

Program spoleczno-polityczny Staszica wyrasta nie tylko sposrod potrzeb mieszczanstwa i chlopstwa, lecz dodatkowo z mocnej troski o kraj, sposrod

leku przed utrata niepodleglosci. Pisarz przywiazuje duza wage do wychowania mlodziezy, gwoli ktorej zamiarem powinno byc szczescie ojczyzny.

Poniewaz fart spoleczenstwa wyplywa z przydatnosci wszystkich jego mieszkancow, totez, jak pisal koncem oswiaty krajowej byc powinna uzytecznosc

obywatela. Uwypukla koniecznosc odebrania Kosciolowi uprawnienia opieki powyzej szkolnictwem, czymze poparl stanowczo program reform Komisji

Oswiaty Narodowej.

Duzo rozsadnych wymogow wysunal Staszic w dziedzinie struktury wladz panstwowych i prawodawstwa w Polsce. Zadal zniesienia liberum veto

(szczesliwosc wiekszej fragmentu obywatelow wydaje sie dobrem publicznym), domagal sie przyznania sejmowi wladzy wykonawczej i

przedstawicielstwa w nim mieszczan, ktorzy wraz z przedstawicielami szlachty zasiadaliby w calej jednej izbie. Przeciwstawial sie wolnej elekcji,

wypowiadajac sie za tronem dziedzicznym. Powiedzial o wymogu utworzenia nieustannej armii, gdzie utrzymanie wynagradzac bedzie szlachta.

Osobne obszar w jego dzielach frapuje krytyka polskiej magnaterii, jaka wini zbyt upadek panstwa. Pisal: Wraz z samych panow zguba Mlodych polakow.

Oni, wg Staszica, zniszczyli szacunek gwoli prawa, doprowadzili do rozbioru Polski, wlasnym postepowaniem uczyli innych egoizmu, a nawet zdrady.

Hugo Kollataj - drugi obok Staszica przedstawiciel obozu postepu

Przy rozprawie pt. Do Stanislawa Malachowskiego... Anonima listow kilka przygotowal program reform uwienczony Konstytucja kilku maja. Pod swoim

przywodztwem skupil gromade radykalnych autorow, zwana Kuznia Kollatajowska.

W podobny sposob Staszic zada dziedzicznosci tronu, zniesienia liberum veto, praw dla mieszczan i wolnosci dla chlopow. W patentach dotyczacych

struktury wladz panstwowych rozni sie od Staszica tym, iz powierza wladze wykonawcza ministrom odbierajac ja sejmowi. Przy sejmie przewiduje dwie

izby: dla szlachty, dla mieszczan

Franciszek Salezy Jezierski – „Katechizm o tajemnicach rzadu polskiego―, zlosliwy pamflet w spoleczny a, takze polityczny relikt ustroju

Rzeczpospolitej szlacheckiej, kompromituje autor koordynacje feudalne, sarmatyzm i pozorna rownosc szlachecka. Oskarza panow o nieludzkie

traktowanie chlopow i mieszczan, zas senatorow i poslow o przekupstwo i zdrade.

Ursyn Niemcewicz – „Powrot posla―, utwor o zakresie dydaktycznym a, takze politycznym. „Powrot posla― wydaje sie satyra w owczesne

spoleczenstwo.

Do ewidencje utworow trzeba jeszcze dodac bardzo rozpowszechniona i atrakcyjna poezje polityczna, powstaly wtedy wiersze anonimowe np.: „Na

krola―, „Zagadka Sejmu Czteroletniego―, „Do panujacych i w celu narodu―.

-Satyry i opowiesci Krasickiego- krytyka wad systemu spolecznego - „bawiac uczy―.

-Krasicki w „Zabawach Przyjemnych a, takze Pozytecznych― wydal wiersz „Swieta milosci kochanej ojczyzny― – uzyskal range hymnu

narodowego.

-„Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki― – surowa krytyka spoleczenstwa szlacheckiego oraz program reform spolecznych zmierzajacych w celu

zmian w calej stosunkach feudalnych.

-Reformy: Staszic („Uwagi powyzej zyciem J. Zamojskiego―: ograniczenie uprzywilejowanie szlachty, reformy sadownictwa, oswiaty (przestrogi dla

Polski), zrownanie praw mieszczan sposrod prawami szlachty i magnaterii), Kollataj (wznowienie wladzy krola, wniesienie liberum veto, reforma

podatkowa, stworzenie w sejmie II izby przeznaczonej gwoli mieszczan, uzbrojenie armii).

-„Powrot posla― Niemcewicza.

80, 85. Udowodnij, iz „Powrot posla― Niemcewicza to komedia polityczna.

Utwor ten powstal w ciagu kilkunastu dob, w czasie spacji w obradach Sejmu Wielkiego (na przelomie X a, takze XI 1790 r. ). Ma on charakter swietny

– zachowana zostala regula trojjednosci: periodu, miejsca a, takze akcji, deficyt jest takze scen zbiorowych, calosc zas utrzymana wydaje sie w jednej

konwencji. „Powrot posla― jest napisany w zamowienie obozu reform. Niemcewicz chcial w taki sposob wplynac na opinie publiczna i na postawe

polityczna indywidualnych poslow.

Kawalek ukazal spor miedzy sarmackimi konserwatystami zas zwolennikami reform. Niemcewicz wykazal koniecznosc a, takze nieuchronnosc zmian

ustrojowych Krajowy, osmieszyl przedstawicieli obozu konserwatywnego, chcac przysporzyc jak najwiecej zwolennikow pro krolewskiemu a, takze

patriotycznemu obozowi reformatorow. Do tego posluzyl sie typowym gwoli komedii politycznej chwytem a, takze ukazal zuchow jednoczesnie

konkretnych jako pozytywni (patrioci) a, takze negatywni (konserwatysci). Naturalna wynikiem takiej czarno bialej prezentacji przedstawionego swiata jest

splycenie sylwetek psychologicznych postaci: smialkowie ograniczaja sie do wyglaszania monologow a, takze toczenia rozwiazan fabularnych

prezentujacych jednostkowe poglady i racje polityczne. Oczywiscie wam „dobrzy― pozostana przedstawieni w charakterze prawi a, takze wzorowi

obywatele, ci „zli― zas w charakterze durnie a, takze pozbawieni honoru dranie. Pozytywni czyli zwolennicy obozu reform to: Podkomorstwo,

Dobrobojscy a, takze ich synek Walery, Teresa (wychowanka Podkomorzego i jego zony). Za to ich wrogowie to: tata Teresy – Starosta Gadulski, jego

zona Staroscina i Szarmancki.

Caly utwor jest wypelniony szeregiem dyskusji, rzeczowych, w tematy obyczajowe i polityczne; Podkomorzy bedac oredownikiem reform, w dyskusji

wytyka problemy, jakie stwarza szlachta: liberum veto a, takze "zlota wolnosc szlachecka" zwaza za to, , ktorzy doprowadza w celu upadku Krajowy,

podobnie jak samowola, prywata a, takze egoizm, ktory to wysysa wszelkie sily zyciowe z Rzeczypospolitej; ma wiare ujrzec obok schylku swojego zycia

wielka i wyzwolona z przy obcych wplywow ojczyzne; denerwuje go postepowanie Gadulskiego, ktory to wiele twierdzi, ale zwykle bez sensu; dziwi sie, iz

Starosta pozwala na wszelkie dziwne zachcianki swojej malzonki (modnej); wreszcie okazuje sie, iz Podkomorzy nie jest goloslowny: uwalnia z

poddanstwa swoich chlopow, chcac uczcic malzenstwo Walerego z Teresa;

Walery wydaje sie natomiast skontrastowany z Szarmanckim; on wspolnie ze Starosta Gadulskim znajduja sie przedstawicielami obozu

konserwatywnego; Gadulski jest zwyklym szlachcicem, nie respektujacym norm moralnych, kierujacym sie rzadza pieniadza (gotowy jest wydac corke

przymusem za partner, aby wylacznie nie musiec placic posagu; cechuje go bezmyslne gadulstwo, zrzedliwosc, klotliwosc; Krasinski prezentuje jego

deficyt zainteresowania wiedza, za to obszerne zainteresowanie pijanstwem, lenistwem a, takze rozpusta; rowniez jest poslem na sejm (niestety); elekcje,

chaos, liberum veto, konfederacje uznaje zbyt swiete prawo szlachty, do ktorego mozna bez watpienia niezle zarobic; Szarmancki wydaje sie

czlowiekiem, ktory to roztrwonil dobrobyt rodzicow w zagranicznych wojazach, totez pragnie zlapac okazje finansowa, jak na przyklad moze byc Teresa;

gdy dowiedzial sie, iz posagu nie otrzyma, opuscil dom Podkomorzego bez zalu; podroze cudzoziemskie niczego go nie nauczyly, niczego ciekawego sie

nie dowiedzial

81. Omow kluczowe kierunki artystyczne w literaturze i sztuce oswiecenia.

Literature polskiego oswiecenia charakteryzuje sie zazwyczaj w dzialach trzech pradow literackich: klasycyzmu, sentymentalizmu a, takze rokoka.

Klasycyzm kladl nacisk na tematy spoleczne, wyznaczal wiec poezji cele utylitarne, stawial przed nia zadania dydaktyczno-moralizatorskie wyrastajace z

przeswiadczenia o duzej roli slowa jako narzedzia oddzialywania w spoleczenstwo. Zasada klasycyzmu byla „sztuka poetycka―.

Sentymentalizm kladl nacisk w indywidualna sytuacje czlowieka. Oddzialywanie na postep tego nurcie mialy zapatrywania J. J. Rousseau, ktory to glosil,

iz cywilizacja nie sprzyja progresowi czlowieka a, takze ze najszczesliwszy bylby powrot czlowieka w celu natury. Sentymentalizm wprowadzal wrazenie

– byla to afekt, a takze melancholie, zadume, smutek. Popularna stala sie poezja pasterska, poezja milosna. Przedstawiciele sentymentalizmu

interesowali sie natura a, takze przeszloscia narodowa.

W Polsce literature sentymentalizmu reprezentuja F. Karpinski i F. Kniazin.

Rokoko – puder on minimalny udzial w calej tworzeniu dorobku pismienniczego specyficznego dla wytwornej i subtelnej niejako rozrywkowej

tworczosci. Istota jego stalo rozumienie zachwycajaca jako wartosci podstawowej, dajacej przyjemnosc obcowania z towarami sztuki. Poza literatura

rokoko najpelniej zostalo zrealizowane w calej malych odmianach architektonicznych a, takze architekturze palacowej i salonowej wnetrznosci, w calej

eleganckiej ornamentyce, lekkosci a, takze dekoracyjnosci przygotowania, w porcelanowych bibelotach, w calej malarskich miniaturach, milosnej

dziedzinie obrazow francuskich mistrzow: Jeana Watteau, Francois Bouchera.

82. Zycie umyslowe i kulturalne w oswieceniu.

Oswiecenie na terytorium polski trwalo od momentu 1730 w celu 1822. rozpoczyna sie w czasie saskim czasem prekursorskim. Sekcja wowczas

Stanislaw Konarski, ktory to wypowiada sie w trzech dziedzinach egzystencji:

-w kwestiach politycznych pisze dzielo: „O skutecznym rad sposobie―, wystepuje przeciwko liberum veto

-wielkie zaslugi polozyl Konarski w dziedzinie szkolnictwa. Przy 1740 wlozyl na fiuta szkole gwoli mlodziezy szlacheckiej Collegium Nobilium i wprowadzil

tam nowatorskie metody nauczania. Byl on pijarem a, takze z jego inicjatywy przeprowadzono reformy szkol pijarskich. Reforma szla ku ograniczenia

laciny na rzecz slownika polskiego

-w 1741 roku oglosil ksiega „O poprawie wad wymowy― – pracowal on powyzej poprawnoscia slownika, zwalczal XVII wieczne makaronizmy.

W 1749 roku S. Leszczynski wydal dzielo „Glos wolny wolnosc ubezpieczajacy―, gdzie domagal sie skorygowania maksymy liberum veto, sposobu

elekcji krola, rozbudowania armii.

Przy 1747 roku oddano w celu uzytku publicznego potezne zbiory Biblioteki Zauskich, biblioteka stala sie centrum rozmysla naukowej panstwa. Na sejmie

konwokacyjnym w calej 1764 roku krolem Krajowy zostal wskazany Stanislaw August Poniatowski, ktory to w 1765 roku wlozyl na fiuta Szkole Rycerzy.

Komendantem szkoly zastal Adam Czartoryski. Szkola nie tylko przygotowywala do ekipy wojskowej, ale rowniez dawala gruntowna a, takze

wszechstronna wiedze praktyczna oraz ksztaltowala postawy patriotyczne i moralne. W 1765 roku powstalo czasopismo „Monitor― wzorowane w

angielskim „Spektakorze―, wydawane stalo dwa razy w tydzien. Nazwane czasopismem moralnym stal sie glowna trybuna programowania reform.

Redagowany w calej pierwszym okresie przez Ignacego Krasickiego korzystal z pior Konarskiego, Naruszewicza. „Monitor― poruszal wiec obecne i

rozne tematy. W bazie tego czasopisma pojawiaja sie nowatorskie formy literacki i publicystyczne: esej, punkt, felieton, dokument, listy w celu redakcji a,

takze odpowiedzi w nie. Pisarze krytykuja sarmacki zacofanie postuluja nowy wzor osobowy oswieconego szlachcica, zabieraja w obrone mieszczan a,

takze chlopow, odpowiadaja o problemach gospodarczych a, takze politycznych Krajowy. Wydawany za sprawa 21 wielu lat. Z inicjatywy krola w calej

1765 roku zalozono w Warszawie pierwszy w calej dziejach Krajowy staly Teatr Publiczny. Wydzierzawiono dla faceta gmach zwany Operalnia, gdzie

zaczely miec miejsce trzy zestawy: francuski, wloski, polski. Zbior polski zadebiutowal komedia Bielawskiego „Natreci―. Przy 1766 roku dla teatru

zaczyna konstruowac F. Bohomolec. Dyrektorem byl W. Boguslawski. W 1773 roku stanela KEN – pierwsze na starym kontynencie ministerstwo

oswiaty. Po wyjsciu Zakonu Jezuickiego przez papieza pozostal przekonany majatek. Trusia przekazal go na rzecz planowanej KEN. Sejm Delegacyjny

powierzyl jej kompleks prac dotyczacych organizacja szkolnictwa. Komisja zreformowala obie akademie ( Wilenska i Krakowska ), jakim podlegaly szkoly

wydzialowe a, takze podwydzialowe, te zas pelnily nadzor powyzej szkolami nizszego stopnia – parafialnymi. Wychowanie w szkolach miala odbywac

sie w calej jezyku polskim. Komisja zdawala sobie kwestie, ze w celu zapewnienia nalezytego poziomu edukacji potrzebne znajduja sie dobre ksiazki

dlatego w calej 1775 roku powolana Obecnosc do Ksiag Elementarnych, ktorego celem stalo opracowanie a, takze wydanie swiezych podrecznikow

szkolnych. KEN przetrwala do 1794 roku.

Przy latach 1770-88 odbywaly sie „Obiady czwartkowe― – zebrania towarzysko kulturalne organizowane za sprawa samego krola. Brali w calej

nich wklad miedzy innymi: Krasicki, Naruszewicz, Trembecki, Zablocki. Dyskutowano o kwestiach literatury a, takze sztuki, omawiano projekty reform.

Nieoficjalnym organem literackim obiadow czwartkowych zostaly „zabawy mile i pozyteczne― (1770-77) przy redakcja Naruszewicza.

88. Omow cechy poematu heroikomicznego w przykladzie „Monachomachii― J. Krasickiego.

„Monachomachia― wydaje sie poematem heroikomicznym. Gatunek ten przezywal szczegolnosc popularnosc w czasie oswiecenia, lecz jego historia

siegaja V w. p. n. e., w ktorym stanela „Batrachomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy „Iliade― Homera.

Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy w calej sobie czesci bohaterskie a, takze komiczne. Rezultat komiczny osiagniety

zostaje przez celowe uzycie kontrastu pomiedzy blaha zawartoscia, niewiele znaczacymi wydarzeniami zas powaznym a, takze podnioslym pomyslem

przedstawiania a, takze stylem wypowiedzi. Trescia „Monachomachii― jest walka mnichow, ktora to wybucha pomiedzy zakonem dominikanow i

karmelitow. Mnisi walcza za pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod ogromnej wrzaw a, takze rumoru. Godzi zwasnionych nie wczesniej

puchar, , ktorzy wiele trunku mogl ulokowac, na widok ktorego kazdy walczacy zamilkli: zgoda. Poeta opisuje wojne stylem kompletnym patosu,

opiewajac narody przed bitwa, wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki. Opisujac jak na przyklad sceny batalistyczne, np.

„wojne domowa spiewam wiec a, takze glosze, wojne okrutna, wyjawszy broni a, takze miecza―, „juz sie wymykal – wtenczas kuflem od

momentu wina legl z slawnej reki ojca Zefiryna―. Zamiarem utworu wydaje sie osmieszenie stosunkow panujacych wsrod duchowienstwa, np.

pijanstwa, klotliwosci, lenistwa.

89. Wyjasnij, dlaczego Wielka Improwizacje interpretuje sie jako termin buntu prometejskiego.

W Obszernej Improwizacji poznajemy zycie wewnetrzne Konrada. Odsetek pierwsza tamtego poematu o charakterze konfesyjnym to wspanialy hymn w

czesc poezji. Konrad – romantyczny liryk – posiada poczucie dyspozycji, jest tworca, gra w gwiazdach jak na przyklad na instrumencie. Czuje sie

wiekszy, silniejszy, wrazliwy a, takze rozumniejszy od momentu innych poetow, medrcow, prorokow – odczuwa sie rowny Bogu. Zrodlem jego macy jest

afekt, ogarniajaca kompletny narod. Przy imie tejze milosci zada od Boga wladzy powyzej duszami ludzkimi: „Daj mnie rzad dusz! ― – krzyczy w

calej uniesieniu. Swoim pragnienie potegi bliskie wydaje sie tyranii. Traktuje narod przedmiotowo, chce go sobie podporzadkowac, oczywiscie gwoli jego

dobra. Pycha popycha go w celu bluznierstwa. Zarzuca Bogu, iz nie jest miloscia a wylacznie madroscia. Przy pogladach Konrada pojawia sie i

oskarzenie Boga o zlo dominujace na swiecie. Przy swym buncie przeciw Bogu bohater wspomina mitycznego Prometeusza, ktory rowniez poswiecil sie

dla dobra ludzi. Konrad jest wiec indywidualista, samotnie pragnacym zmieniac swiat. Mimo szlachetnych intencji jest zmuszony na kleske, bo wydaje sie

sam.

Prometeizm polski a, takze romantyczny polega wiec w buncie wybitnej samotnej jednostki przeciwko Bogu, silom fauny i flory i ograniczeniom wolnosci

czlowieka w reputacja szczescia ludzkosci, narodu, gwoli ktorych Prometeusz jest zdecydowany poswiecic sie, cierpiec. To punkt szczytowy

romantycznego indywidualizmu, potem przechodzi on w calej pyche a, takze megalomanie. Totez w

III cz. „Dziadow―, gdzie jest zaprezentowany, pozostanie przezwyciezony.

93. Zaprezentuj „Kordiana― i Grob Agamemnona― J. Slowackiego w charakterze glos w calej dyskusji odnosnie oceny powstania listopadowego.

Przy dramacie Slowackiego „Kordian― nie istnieje obrazu powstania, jest wylacznie proba weryfikacje ruchu listopadowego i pobudek jego

katastrofy. Nalezy zaznaczyc, ze przygotowania do powstania Slowacki obserwowal sam w Warszawie, potem udal sie w celu Paryza, dokad uczestniczyl

w calej wielkiej dyskusji na temat powstania, jaka toczyla sie w bazie polskich prasy emigracyjnych a, takze na zebraniach ugrupowan politycznych.

Dlatego pokusil sie on o weryfikacje ideologii powstancow i biegu wypadkow. Przy utworze tym Slowacki chcial dac odpowiedz na watpliwosc dlaczego

zrealizowany zostanie listopadowe upadlo, jaka role powinna spelniac tworczosc poety narodu naszego.

W „Przygotowaniu― poeta dokonal krytycznego trybunalu przywodcow powstania „z piekla rodem― zrobionych w diabelskim kotle za sprawa

zgromadzenie piekielne. Stworzone za sprawa nich gwiazdy ekranu; Czartoryskiego, Niemcewicza, Chlopickiego, Lelewela, Krukowieckiego,,

Skrzyneckiego oraz zbiorowo ukazanych poslow sejmowych a, takze kadre oficerska ocenil Slowacki krytycznie, otwarcie sugerujac, iz rzady tych ludzi

byly jedna sposrod przyczyn katastrofy. Ale nie jedyna.

Akt III „Spisek koronacyjny―. Zamiarem spisku wydaje sie zamach w cara. Ludzie jest w calej tej sprawie podzielone. Wylacznie mlodzi oficerowie

pragna bitwy. Kler wydaje sie zachowawczy – proponuje cierpietnicza ideologie a, takze modly bedaca sposobem dzialania. Szczep, reprezentowany

za sprawa zolnierza, starca, nieznajomego – stanowi natomiast grupe, ktora to nienawidzi cara i pragnie powstania, lecz potrzebuje przywodcow. Wynik

glosowania, ktore posiada przesadzic o zamachu trzeba negatywnie. Kordian sam wiec wyrusza, by zabic tyrana, lecz posiada kleske. Jest dozwolone

zatem w calej dramacie odczytac caly proces powstania:

1-wsza. Przygotowanie ( przywodcy a, takze rozmowy spiskowe )

2. Podzial glosow i pogladow wsrod systemu spolecznego

3. Szalenczy, jednostkowy atak ( zamach Kordiana )

4. Kleska ( porazka Kordiana a, takze calej mysli ).

Slowacki najwyrazniej naraza zrywowi, jakim bylo zrealizowany zostanie listopadowe, negatywna note. Krytykuje przywodcow a, takze podzial systemu

spolecznego, ukazuje bezsens dzialan jednostkowych i kiepsko obliczonych, nie sam czyn patriotyczny. Patriotyzm mlodych, cechujaca je pragnienie

wolnosci jest w tej okolicy oceniane w charakterze bardzo pozyteczne i szybciej wytyczamy rozgoryczenie z powodu, ze taki euforia zostal

zaprzepaszczony, niz krytyke dzialan mlodej, powstanczej szlachty.

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od momentu narodu ofiar jakich nie znala przedtem historia Krajowy. Krytykowal spoleczenstwo, ktoremu

zabraklo zdecydowania w calej walce o niepodleglosc. Poeta uwazal, iz dla zwyciestwa idei wolnosci lepiej zadedykowac caly narodowosc, niz uchronic

go ( „smutne pol-rycerzy-zywych ) gwoli zycia w calej niewoli. Totez powoluje sie na bohaterska zolnierska postawe spartanskiego krola Leonidasa,

ktory to jest okazem patriotycznej ofiary, zlozonej sposrod wlasnego egzystencji. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi potege rozwojowa

przeszlosci i postepu. Poeta nawiazuje do tradycji bohaterskich Grekow, zestawia kleske powstania listopadowego z Cheronea.

95. Udowodnij niesmiertelnosc wielkich idei na bazie tworczosci Norwida.

Posrod wierszy lirycznych Norwida mozna odroznic grupe utworow pamieci wielkich ludzi. Czyny tych organizacji wyprzedzaly epoke – nie byly wiec

rozumiane a, takze doceniane za sprawa wspolczesnych. Wowczas po smierci toczono boje o slawe po tych propozycji lub miejsca pochowku. ―.

Charakterystyczne, wydaje sie takze to, ze opowiada o tych propozycji w momencie cechujaca je smierci czy tez po smierci. Smierc uwydatnia dopiero

cechujaca je wielkosc. Poeta uwaza, iz moment smierci czlowieka umozliwia przekazanie jego dorobku ludzkosci.

Wiersz „Bema pamieci zalobny rapsod― poswiecony jest pamieci gen. Jozefa Bema, bohatera powstania listopadowego. Norwid nie opisuje

doglebnego pogrzebu Bema, ale prezentuje poetycka wizje pogrzebu, stworzona na forma pogrzebow dawnych wodzow germanskich lub slowianskich.

Zalobny orszak idzie bardzo dlugo niosac rekwizyty, wreszcie dochodzi w celu grobu, w calej ktory nie sklada organizmu bohatera. To symbol przetrwania

idealow Bema - bitwy o niezawislosc. Owa idea pozostaje niesmiertelna dopoki „Serca zemdlale ocuca - plesn z oczu zgarna narody... ―. Nastepuje

cudowne zwyciestwo ducha Bema nad pograzonym swiatem, oddane w aluzji do biblijnej opowiesci o zdobyciu Jerycha.

Wiersz „Do obywatela Johna Browne’a― posiada charakter listu. Poslancem wydaje sie mewa. Norwid piszac wiersz nie wie lub dotrze on do

odbiorcy przed smiercia. Pojawia sie motyw powatpiewania czy zastanie Stany Zjednoczone jako panstwo wolnych osoby, bo sen wieczny Browne’a

wydaje sie zaprzeczeniem wolnosci. Stany Zjednoczone, o ktore walczyl Kosciuszko, ojczyzna Waszyngtona splamila sie taka egzekucja. Pojawia sie

motyw przyszlosci, w ktorej „syn kata― a mianowicie nastepne pokolenie rowniez nie bedzie pokoleniem ludzi rzetelnych, prawych a, takze

uczciwych. Zapowiedz przesladowan Murzynow. „Noc idzie - ciemna noc z twarza Murzyna―. Przy ostatnich wyrazeniach utworu:

„Bo piesn zanim dojrzy, czlowiek nieraz skona

A nizli skona piosenka, narod pierw wstanie―

Dzwieczy nuta nadziei, ze poezja moze przetrwac historie a, takze budzic w celu walki narody. Ale zanim wielka idea Browna zostanie przez innych

pojeta, duzej liczby jej obroncow zginie.

Wiersz nie „Fortepian Szopena― utrwala znaczenie kompozytora dla zwiazanych z kultura swiata, jego wielkosci. Melodia Chopina wydaje sie

przedstawiona za sprawa Norwida w charakterze ziemskie uzupelnienie piekna dojrzalego. Ma on sile podnoszenia rzeczywistosci w celu idealu,

nieosiagalnego dla ludzi. Istota sztuki Chopina jest to, iz wywodzi sie ona sposrod ludowosci, bieglosc to „doskonale wypelnienie― a mianowicie

nieosiagalny byt absolutny. Idealu tamtego nie mozna dostac ale mozna don zmierzac. Muzyka czyni z osoby istoty swietne. Miara tejze doskonalosci

wydaje sie porownanie w celu hostii. Przy wierszu zarysowuje sie spor miedzy pieknem doskonalym a mianowicie norwidowskim dobrem, a zolnierzami

ciskajacymi fortepian na bruk reprezentujacymi zlo. Dochodzi w celu glosu zalozenie mowiaca, iz zniszczenie towaru nie jest rownoznaczne z zaglada

wartosci. Wydaje sie tez tam triumf:

„Ciesz sie, pozny wnuku!...

Jekly - gluche kamienie:

Wzorzec - siegnal bruku „

W zwiazku wraz z smiercia Mickiewicza w Stambule w 1856 roku zaistnial wiersz

„Coz ty Atenom zrobil Sokratesie? ―. Fakt sprowadzeni zwlok poety w celu Paryza stal sie podstawa sporow emigracji i wzbudzil refleksje Norwida -

wielcy ludzie nie znajduja powodzenia za egzystencji, a nawet na smierci nie uzyskuja naleznej im czci. Wspomina Norwid Sokratesa, ktoremu po smierci

Atenczycy postawili statue wraz z zlota, wspomina Dantego, ktoremu poswiecono wiecej niz jeden groby. Podobne byly losy Kolumba, Kosciuszki,

Napoleona. Nuta goryczy wysnuta jest sposrod osobistych doswiadczen Norwida. Za kazdym razem zyl w calej cieniu wielkich ludzi, nie doceniony,

samotny, a zmarl w przytulku dla bezdomnych.

Byc moze Norwid w kazdym przedstawionym tu wierszu pragnal pokazac, jak na przyklad wielka koszty musi pokryc koszta kazda indywidualnosc za swa

odmiennosc, nietuzinkowosc. Ale rownoczesnie bohaterowie Norwida - gwiazdy ekranu przeciez rzetelne, kiedys istniejace, niosa ewentualnym

pokoleniom przeslanie, ktore istniec bedzie tak bardzo dlugo jak na przyklad pamiec o nich a mianowicie przeslanie etyczne, moralne, estetyczne.

96. Omow na niektorych przykladach cechy dramatu romantycznego.

Dramat tajemniczy jest gatunkiem dramatu przeciwstawiajacym sie regulom dramatu antycznego, nawiazuje zas do tradycji dr. szekspirowskiego oraz

hiszpanskiego.

Np. „Dziady cz. III―

–Odrzucenie klasycznej zasady trzech jednosci: czas miedzy prologiem a I scena wiezienna (24XII) utrzymuje 1 miesiac, miejsce: akcja rozgrywa sie w

duzej liczby miejscach: Stolica polski, Wilno, okolice Lwowa.

–wielowatkowosc np. watek mlodziezy, filomatow, na tym tle pojawia sie watek Konrada, Ks. Piotra, Nowosilcowa.

–kompozycja jest luzna: nie ma ciaglosci, kompozycja epizodyczna: poszczegolne sceny maja rys rozbudowanych epizodow – kompozycja otwarta.

–wprowadzenie na scene elementow niezwyklych: ludowosci, aniolki, diably, duchy, archanioly.

–Bohaterem dr. wydaje sie wybitny samotnik, indywidualista, buntownik, czlowiek walczacy o wolnosc ojczyzny – Konrad. Nieszczescie rom. mieszal

konwencje a, takze gatunki literackie, pojawialy sie wiec w granicach jednego utworu partie liryczno – dramatyczne i epickie np. elem. liryczne:

ogromne monologi w calej Wielkiej Improwizacji i piesni w scenie wieziennej. Skladniki epickie: opowiesci

Nastroj: oficjalny (np. Wlk. Improwizacja), tragiczny (scena Pan Senator – watek kobieta Rolinsonowej), nastroj, dowcip, ironia (np. spanie senatora),

pokoju, ciszy (np. dom wsiowy pod Lwowem).

97. Porownaj spojrzenie w historie narodowa w „Grobie Agamemnona― J. Slowackiego a, takze Potopie H. Sienkiewicza.

„Grob Agamemnona―

Przy „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar jakich nie znala dotad historia Polski. Krytykowal spoleczenstwo, ktoremu zabraklo

zdecydowania w batalii o niezawislosc. Poeta uwazal, ze gwoli zwyciestwa idei wolnosci poprawniej poswiecic kompletny narod, anizeli ocalic go (

„smutne pol – rycerzy – zywych―) gwoli zycia w calej niewoli. Totez powoluje sie na bohaterska, zolnierska postawe spartanskiego krola

Leonidasa, ktory to jest okazem patriotycznej ofiary, zlozonej sposrod wlasnego egzystencji. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi potege

rozwojowa przeszlosci i postepu. Slowacki Poddal ostrej wycenie szlachte polska, ktora obarczyl wina zbyt upadek powstania listopadowego. Skrytykowal

ow „czerep rubaszny―, jakim przykryta wydaje sie „anielska psyche narodu―. Zdaniem podmiotu lirycznego konserwatyzm szlachecki hamowal

inicjatywa sil politycznych o zakresie demokratycznym a, takze postepowym.

„Potop―

Przedstawiajac w calej „Potopie― dwie plaszczyzny historyczne, historie wielka, zwiazana sposrod najazdem Szwedow, oraz historie

obyczjowo-prywatna, odtwarzajaca fikcyjne losy postaci a mianowicie Sienkiewicz nie oddzielal cechujaca je od mojej dziurki, dzieki czemu historia

ulegaja zdynamizowaniu. Swiat powiesciowych postaci to przede wszystkim otoczenie szlacheckie. Wraz z tej warstwy wywodza sie bohaterowie a, takze

zolnierze walczacy o niezawislosc Rzeczpospolitej. Ich kreacje wzorowane sa w ugruntowanych za sprawa tradycje stereotypach polskosci. Wyposazyl je

wiec autor w calej wartosci takie jak: patriotyzm, wiernosc, odwaga, a takze przywiazanie w celu panstwa a, takze monarchy. W celu Sienkiewicza jego

bohater o wyrazistych wlasciwosciach stawal sie podstawa kontaktu telefonicznego z czytelnikiem, dlatego tez gwiazdy ekranu sa nieskomplikowane,

autor uwypukla kilka glownych typow cechujaca je charakteru. Jakosci typowe znajduja sie najlepiej zauwazalne w charakterystyce Zagloby, kluczowego

sprawcy powiesciowego komizmu, ktory to to komizm spelnia miedzy innymi funkcje rozbrojenia patosu a, takze grozy, otoz posrednio posluguje

„krzepieniu serc―.. W tym utworze poeta ujawnil obraz wlasciwej i sprawiedliwej walki obronnej prowadzonej sposrod obcym najezdzca przez

kompletny narod naszego kraju oraz poswiadczenie grozy polozenia naszego kraju w ciagu najazdu. Pokazanie wojny wraz z Szwedami w charakterze

ogolnonarodowego powstania przeciwko zaborcy stanowi najwieksza wartosc

wiekszosc. Wyszukaj utwory polskiego romantyzmu odnoszace sie do weryfikacje powstania listopadowego.

1. 2. 3J. SLOWACKI „ KORDIAN―

Dramat „Kordian― stara sie dociec przyczyn upadku powstania Wskazujac wielkosc a, takze szlachetnosc prac powstanczego pokolenia Slowacki

ukazywal jednoczesnie jego moralna a, takze polityczna niedojrzalosc, nieumiejetnosc stworzenia nowej etyki walki o wolne panstwo bez krola, brak

odwagi, by siegnac po wladze polityczna. Przez biografie Kordiana ukazywal tragizm tego pokolenia.. Przy-czy¬na upadku powstania byla nieudolnosc

przywodcow wobec caratu, strach przed rewolucja, ktory to ujawnil sie w wypo¬wie¬dzi pre¬zesa w calej scenie spisku. Samotna walka

szlachetnych patriotow, ktorzy sadza, ze poswiecaja sie gwoli na¬rodu, nie moze przyniesc zwyciestwa. Bezsens takiego pogladu uswiadamia

Kordianowi medyk, pod kto¬rego postacia skrywa sie szatan. Druga przyczyna byla samotnosc powstancow, ktorzy wierzyli tylko we wlasne energii i

izolowali sie od momentu mas. Slowacki podjal polemike z pogladami romantykow, iz poeta mo¬ze byc przy¬wod¬ca narodu w calej walce.

Odslaniajac szeroko okolicznosci kleski patrzyl z ogromnym niepokojem w perspektywe odzyskania niepodleglosci. Przerazala go popowstaniowa

beznadziejnosc i brak religii narodu we wlasne ewentualnosci. W Kordianie przeciwstawil sie Mickiewiczowskiej optymistycznej interpretacji katastrofy w

dzialach wznioslego cierpienia i mesjanistycznego powolania narodu. Dramat mimo ze nie od¬¬wo¬ly¬wal sie jasno do powstania, zawiera sporo

aluzji a, takze mozna miec sie na bacznosci go zbyt utwor o powstaniu.

J. Slowacki „ Grob Agamemnona―

W utworze poeta porownuje powstanie listopadowe do bitwy pod Cheronea, w ktorej Grecy poniesli kleske w batalii z Macedonczykami i utracili

niepodleglosc. Slowacki pokazuje wizje mknacego za sprawa Grecje konia i przecietny Polak nie istnieje prawa zachowac sie przy Termopilami, dokad

Grecy walczyli z Persami. Bitwa nasza to znak najwiekszego mestwa i poswiecenia dla ratowania ojczyzny. Na nieszczescie Polakom tamtego brak.

Poeta nakreslil wizje nowej, wolnej Polski a mianowicie narodu zjednoczonego i logicznego wewnetrznie. Nie zaakceptowac szczedzac wyrazen

oskarzajacych rodakow wyznaje: „Mowie - bom smutny a mianowicie i osobiscie pelen winy―. Slowacki przyznaje sie, iz nie wzial udzialu w calej

powstaniu, otoz identyfikuje sie z ludem - oskarzajac siebie posiada prawo oskarzac siebie posiada prawo oskarzac caly narodowosc.

1. 3A. MICKIEWICZ III CZESC,, DZIADOW―

Przyczynami napisania utworu byly miedzy innymi: upadek powstania listopadowego i nieobecnosc w nim poety, proba lekcje stanowiska wobec

powstania a, takze poczucie odpowiedzialnosci za losy ojczyzny. Portretu walk nie odnotowano, autor pokazuje nam tylko represje popowstancze (

wydarzenia sposrod 1823 roku, zwiazane sposrod procesem filomatow i filaretow w Wilnie ). O przebiegu walk mozemy dowiedziec sie z polaczeniu

naocznych swiadkow – harmonijne z rzeczywistoscia historyczna. Wspolwystepuja takze liczne postacie historyczne, w tym takze Nowosilcow. Mozemy

dodatkowo odnalezc obrazy spoleczenstw naszego i rosyjskiego. A. Mickiewicz stworzyl nieszczescie o cierpieniach, walce a, takze tragedii narodu

przesladowanego za to, ze zadal wolnej ojczyzny.

99. Sformuluj kodeks etyczny romantykow na podstawie o II i IV czesc,, Dziadow―.

II fragmentu,, Dziadow―

Wlaczony jest klopot winy a, takze kary rozpatrywany z punktu widzenia poczucia sprawiedliwosci ludu; pojawiajace sie duchy opowiadaja o mekach,

jakie znosza w zaleznosci od win, popelnionych zbyt zycia, zas Guslarz wytycza przestrogi moralne i chor je powtarza. A. Mickiewicz pokazuje w calej

utworze ludowe prawdy moralne i podporzadkowanie sie cechujaca je rygorom:

-Wedlug przestrogi wypowiedzianej przez pociechy, aby dostac pelnie czlowieczenstwa i wkrecic sie do nieba, trzeba doswiadczyc w zyciu doczesnym

cierpien a, takze goryczy. Blogie zycie na ziemi wsrod dostatku, zabaw a, takze pieszczot nie uprawnia w celu uzyskania powodzenia wiecznego.

-W mysl przestrogi wypowiedzianej za sprawa lud na ukazaniu sie widma pana, nie wolno krzywdzic drugiego czlowieka a, takze patrzec obojetnie na

czyjes cierpienie. W celu widma pana nie ma w tej chwili zadnego ratunku, bo zbyt zycia nie postepowal jak na przyklad czlowiek.

-Przestroga dziewczyny poucza, ze pod zadnym pozorem nie wolno uciekac w celu ludzkiej, ziemskiej milosci. Nalezy rozumiec odczucia innych, nie kpic

sposrod nich a, takze samemu umiec kochac.

IV czesci,, Dziadow―

Przyczyna powstania II a, takze IV fragmentu,, Dziadow― byla miedzy innymi nieszczesliwa milosc poety do Maryli Wereszczakowny. Wyrazem jego

cierpienia z powodu wydaje sie postac Gustawa, Ktory posiada romantyczny stanowisko na istote milosci. Dusze kochankow, wedlug niego, znajduja sie

przeznaczone dla siebie przez Boga i powiazane na wieki. Zakochanych na ziemi nie potrafili byc wspolnie z powodu rozniacych ich stanow spolecznych,

roznic majatkowych a, takze nieprzychylnosci systemu spolecznego. Gustaw buntuje sie przeciw obyczajom, przesadom i konwencjom krepujacym

odczucia i odbierajacym ludziom prawo do osobistego szczescia i szydzi sposrod tych ktorzy w zdobyciu bogactwa upatruja szczescie. Podlug nauki

moralnej wypowiedzianej za sprawa Gustawa nielatwo jest czlowiekowi osiagnac zbawienie wowczas, kiedy za egzystencji zazna on szczescia

ziemskiego, bo ten fakt rowniez opoznia a, takze utrudnia sciezke do szczesliwosci wiecznej.

100. Omow P. Tadeusza A. Mickiewicza w charakterze romantyczna epopeje narodowa.

Dzielo A. Mickiewicza mozna okreslac epopeja, dopelnia bowiem fundamentalne wymagania gatunku.

Epos:

-zaczyna sie inwokacja (rozwinieta apostrofa) proszac w calej niej o natchnienie, wsparcie w sporzadzaniu dziela

-sklada sie sposrod ksiag (dwanascie ksiag)

-napisany stylem podnioslym

-pisany heksametrem - na terytorium polski to 13 - zgloskowiec, sylabowiec, wraz z sredniowka na siodmej sylabie

-narrator wydaje sie wszechobecny, wszechwiedzacy i obiektywny

-pojawiaja sie liczne opisy, zarowno statyczne, jak i efektywne

-posiada recenzje homeryckie

-posiada rekordacja (opoznienie) - celowe odsuwanie a, takze opoznienie dzialaniu - poglebianie ciekawosci czytelnika (np. opisy przyrody, nieba,

obyczajow, kostiumow, opowiesci Wojskiego)

-bohater wydaje sie zbiorowy a mianowicie szlachta

-ukazuje losy wybranej grupy zuchow ( znajduja sie nimi zwykli, przecietni jednostki, przedstawiciele przewaznie sredniej szlachty, choc pojawia sie

takze arystokracja i drobna szlachta zasciankowa)

-ukazuje obraz egzystencji narodu czy tez klasy spolecznej w waznym i przelomowym momencie historycznym (kampania napoleonska – marsz

Napoleona w Moskwe).

Deficyt jest swiata antycznych bogow ( zanika dwuplanowosc dzialaniu - swiata bogow a, takze ludzi ). Zamiast tamtego jest burza, ktora zastepuje moce

olimpijskie