matura focus 2 sprawdziany unit 7 chomikuj

( matura_focus_2_sprawdziany_unit_7_chomikuj.pdf )

http://www1.filehost.pm/view/matura_focus_2_sprawdziany_unit_7_chomikuj#

Podobne: matura focus 2 sprawdziany unit 7 chomikuj, matura focus 2 sprawdziany unit 2 chomikuj, matura focus 2 sprawdziany unit 5 chomikuj,

matura focus 2 sprawdziany unit 1 chomikuj, matura focus 2 sprawdziany unit 3 chomikuj, matura focus 2 sprawdziany unit 6 chomikuj,

matura focus 2 sprawdziany unit 4 chomikuj, matura focus 3 sprawdziany unit 1 chomikuj, matura focus 2 sprawdzian unit 5 chomikuj,

1-wsza. Wyjasnij przeswiadczenia: tragizm, katharsis, fatum, odwolujac sie w celu tragedii greckiej.

Tragizm – zderzenie 3 rownorzednych racji, ktore przykro sie na to patrzy wzajemnie sie wykluczaja. Odwrotnie mowiac: sytuacja, w ktorej wypada

bedzie zadecydowac pomiedzy takimi racjami i kazda decyzja doprowadzi w celu katastrofy. Tragizm jest esencja tragedii greckiej.

Np.: Tragizm „Antygony― – Sofokles.

Antygona musi zadecydowac miedzy dwoma racjami, z ktorych obie sa rownie wazne i sprzeczne nawzajem. Jako wierna siostra, wierna prawu

boskiemu, czuje sie zobowiazana w celu pochowania i uczczenia zwlok brata Polinejkesa. Jesli tego nie uczyni, nie tylko trup zmarlego zostanie

pohanbione, jednak wedlug wierzen religijnych Grekow dusza Polinejka nie zazna spokoju.

Swoja droga Antygona odwiedzi w spor z prawem panstwowym, albowiem Kreon zabronil pod kara smierci pochowac Polinejkesa, majac na uwadze go

zbyt zdrajce.

Selekcjonujac pomiedzy posluszenstwem prawu boskiemu, a rozkazowi krolewskiemu, Antygona wybierze, zgodnie ze wlasnym sumieniem, ustawa

boskie i wypelni obowiazki siostry, kochajacej zmarlego brata. Poniesie za to smierc.

Katharsis – pojecie to znaczy literalnie „oczyszczenie―. To funkcja oczyszczajaca, jaka przypisywal tragedii Arystoteles. Widz sledzacy zdarzenia

na scenie puder doznac swoistego oczyszczenia – poprzez doznanie litosci (gdy patrzy na cierpienie niewinnego) i trwogi (gdy widzi podobienstwo

miedzy cierpiacym natomiast soba). Katharsis byla prawdopodobnie rozumiana odrzucic jako uszlachetnienie uczuc widza, lecz jak wyzwolenie jego od

tych propozycji. Losy herosa tragicznego pobudzaja odbiorce w celu niezmiernie intensywnego przezycia litosci i trwogi, a w ten sposob pozwalaja mu sie

od czasu nich wyzwolic i uzyskac spokoj wewnetrzny. Katharsis polega na tym, ze widz przezywa „litosc i trwoge―, baczac na akcje tragedii.

Oficjalna (jezeli przebywamy widzami) litosc wzbudza klopoty czlowieka niewinnego, natomiast trwoge – nieszczescie czlowieka, ktory jest w celu nas

analogiczny.

Starozytni autora ukladali fabuly tragedii nie zapominajac o takich celach.

Fatum – odwrotnie los czy tez przeznaczenie. Starozytni Grecy wierzyli, ze istota ludzka ma przypisany z gory, zaprogramowany z gory zycie, bieg

wydarzen w zyciu, ktorych nie da sie uniknac. Wlasnie fatum decydowalo o dziejach Kreona czy Edypa. To, jak zostalo powiedziane przez bogow,

przepowiedziane przez wyrocznie ma obowiazek spotkac mezczyzny i nie wystepuje od tego ucieczki. Jest to najczesciej zapowiedz klopoty. Przykladem

znajduja sie dzieje rodu Labdakidow – od czasu Lajosa poprzez Antygone.

Mitologia posiada „specjalne― bostwa przeznaczenia. Sa to: Pawki, Sybille, Mojry i typu rzymskiego bostwo – Fatum.

Katharsis - oczyszczenie. Tragedia antyczna miala oddzialywac na reakcje i emocje odbiorcow. Poczatkowo, muzyka i taniec powodowaly u Grekow

oczyszczenie duszy z win i jej wyzwolenie. Arystoteles taka opcje przypisywal katastrofy, ktora wzbudzala w widzu „litosc i trwoge".

Fatum - zastosowanie, tragizm; nierozwiazywalny konflikt miedzy silami wyzszymi: losem, prawami historii, normami spolecznymi natomiast wlasnym

dzialaniem bohatera. Zuch jest pozbawiony mozliwosci przeprowadzenia pomyslnego wyboru. Dzialania tej prowadza w celu katastrofy. Staje sie on

rownolegle ofiara i winowajca. Przy „Antygonie" Sofoklesa bohaterka odczuwa sie zobowiazana do pogrzebania zwlok brata Polinejkesa, jak siostra i

wierna prawom boskim. Jako obywatelka ciebie, musi byc posluszna wladcy, ktory zabronil pogrzebow dla zdrajcow ojczyzny. Nad rodem Labdakidow i

Antygona (corka kazirodczego zwiazku) byla dodatkowo zlozona przeklenstwo bogow. Antygona prezentowala racje serca, odrzucic widziala sposobnosci

rozwiazania konfliktu, popelnila zamach samobojczy.

2. Zinterpretuj symbole poszczegolnych postaw i dazen ludzkich na przekladzie Ikara, Demeter, Prometeudza, Syzyfa.

Prometeusz byl jednym z tytanow greckich. Ukradl on ogien i podarowal ludziom. Bogowie zemscili sie za to na ludziach i zeslali dywanowi w beczce

Pandory nieszczescie, choroby i nedze. Prometeusz widzac to postanowil zrobic bogom na zlosc. Do tego zabil wolu i podzielil go na dwie czesci: osobno

zlozyl mieso i owinal gryzie w skore, oddzielnie natomiast kosci, znalazl je tluszczem i kazal wybierac Zeusowi, ktora frakcja ludzie posiadaja skladac

bogom. Zeus wybral druga frakcja, myslac ze pod tluszczem jest najpozytywniejsze mieso. Odtad tylko ta czesc ludzie skladali bogom w ofierze.

Rozgniewalo to Zeusa i kazal przykuc Prometeusza w celu skal Kaukazu. Codziennie sep wyjadal mu watrobe, ktora to wciaz odrastala. Prometeusz stal

sie znakiem czlowieka cierpiacego z namietnosci do osoby, czlowieka zbuntowanego przeciwko bogom. To od czasu jego godnosci powstalo ustalenie

prometeizmu - postawy buntu przeciwko bogom, naturze w calej imie namietnosci do osoby.

Postawe tego rodzaju realizuje Konrad, poeta z III cz. Dziadow Adama Mickiewicza. Zechce on przeznaczyc sie dla osob, narodu. Przemawia do Boga w

imieniu osoby Nazywam sie Milion, bo zbyt miliony kocham i cierpie katusze. Porownuje siebie w celu Boga, dowodzi, ze dysponuje taka sile jak Bog,

jego piosenka jest rowna dzielu Boga, a nawet ja przewyzsza Piosenka to wielka, piesn robienie, taka piosenka jest energia, dzielnosc, takowa piesn to

niesmiertelnosc! Ja czuje niesmiertelnosc, niesmiertelnosc tworze, coz Twoja osoba wiekszego mogles stworzyc Boze? Chce, by Bog podarowal mu moc

wladania osobami, bluzni Bogu. Twierdzi, ze jezeli Bog mu jej nie da, to maz odwroci od czasu Niego osoby. Konrad jest cierpiacym patriota, dla jakiego

ojczyzna jest najwazniejsza, zechce sie dla niej przeznaczyc.

Syzyf byl krolem Koryntu. Czesto bywal na Olimpie na ucztach. Pewnego razu Syzyf zdradzil poufny tajemnica Zeusa, jak rozgniewalo bogow. Wyslali

poprzez niego bozka smierci Tanatosa, jednak Syzyf uwiezil jego. Ludzie przestali umierac. Bogowie wyslali Aresa, aby uwolnil boga smierci. Jako

pierwszego smierc dosiegla Syzyfa. Odrzucic mogl maz jednak dojsc do ciebie cieni, albowiem zona odrzucic zakopala tej ciala wedle jego

wczesniejszym przykazaniem. Pozwolono mu zatem wrocic na ziemie, by mogl ukarac zone. Syzyf poszedl, ale nie wrocil. Bogowie zapomnieli o

przedtem. Zyl dlugo, az w koncu przypomniano sobie o przedtem i wyslano Tanatosa poprzez jego dusze. Za kare Syzyf puder wniesc wielki kamien na

gore. Syzyf wzial sie do wykonywania zadan, ale gdy juz byl u szczytu nagle kamien wyslizgnal mu sie i spadl. Tak bardzo bylo zbyt drugim, 3, dziesiatym

wraz. Syzyf nieprzerwanie wznosi kamien, ale za kazdym razem tuz przy wierzcholku on mu sie wyslizguje. Jest znakiem pracy, operowania nie

zakonczonego sukcesem, bezsensownego.

Zeromski w calej Syzyfowych pracach przyrownuje przebieg rusyfikacji na ziemiach naszych do wykonywania zadan Syzyfa. Przebieg ten odrzucic byl

mogl zniszczyc polskosci tkwiacej w calej samych Polakach.

Ikar byl synem Dedala - rzezbiarza i konstruktora greckiego. Dedal tesknil zbyt ojczyzna - Grecja i poprosil Minosa, krola Krety, aby mu pozwolil wrocic do

Cypru. On aczkolwiek na to sie nie zgodzil, wiec Dedal skonstruowal z ptasich pior i wosku skrzydla doczepiane do ramion, by dzieki temu mogl wraz z

synem wrocic do Cypru. Przykazal Ikarowi, aby nasz nie wzbijal sie zbyt wysoko, albowiem wosk ma mozliwosc sie stopic i by nie schodzil zbyt skromnie

wody, albowiem piora moga nasiaknac wilgocia. Ikar aczkolwiek nie posluchal ojca. Oczarowany wynalazkiem wzbijal sie wyzej i wyzej i wyzej i wyzej i

wyzej i wyzej... az w koncu wosk stopil sie, piora poodpadaly i Ikar spadl na ziemie. Stal sie on znakiem czlowieka strasznego, ktorego zafascynowanie

wynalazkiem wzielo gore morzem zdrowym rozsadkiem. Jego tragedia, smierc nie wydaje sie byc zauwazona przez nikogo.

Przy tekscie Ikar Iwaszkiewicza porownana jest postac Ikara z Michasiem, chlopcem z ulicy w czasie rywalizacji. Tak jak Ikar lotem naprawde Michas

zauroczony jest ksiazka (jak Genizak) i zapomina o ryzyku. Wystepuje przyrownanie smierci Ikara do zakazuje Michasia przez Niemcow. Tez jego

znikniecia nikt odrzucic zauwaza. Autor stwierdza Ja jeden zauwazylem, ze Ikar utonal.

Demeter, bogini istnienia i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala

sie poprzez Ziemi w calej poszukiwaniu ukochanego dziecka, jednak nie zdolala go nigdzie znalezc. Do niej smutek byl tak wielki, ze deszcze przestaly

spadac, strumienie powysychaly, nie rodzily sie nowatorskie plony i glod rozpoczal zagladac w celu ludzkich siedzib. Zmartwiony Zeus postanowil

przeblagac Demetre, ale nic odrzucic skutkowaly namowy wysylanych w celu niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil w koncu i nakazal Hadesowi, by

oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, ale wreczyl zonie jablko granatu, ktore po trosze zjedzone, na zawsze zwiazalo ja z panstwem cieni.

Duza radosc Demeter spowodowana powrotem corki wywolala na swiecie eksplozje zieleni i spiewu stworzen natury. Jednak Persefona musiala

powracac do partnera na 3 miesiace w calej roku, wtenczas to przyroda zamierala, aby ponownie sie obudzic z zimowego odretwienia. W tego typu

wlasnie sposob starozytni Grecy tlumaczyli sobie cyklicznosc transformacji por rok.

3. Uzasadnij uniwersalizm historii greckich. Odwolaj sie w celu wybranych przypadkow.

Antyk obok Biblii, to podstawowe zrodlo, z ktorej wyrosla i na bazie ktorej rozwija sie cala obszar kulturowy (kultura, literatura, sztuka otoczenia

zachodniego). Metody nawiazan w celu kultury antycznej sa roznorodne, od odwolan do historii, motywow, watkow, postaci literackich po grupy osob

konkretne a takze kanony i zalozenia sztuki klasycznej (Renesans, Oswiecenie).

Mitologia jest inspiracja tworcza dla wielu pisarzy, poetow. W tej plaszczyznach stanowi niewyczerpalne zrodlo historii i powodow.

Jezeli kroczy o postawy ludzkie czy wzorce dla osob fizycznych to obszar kulturowy grecka jest bardzo uboga: agonistyczna czy tez hedonistyczna.

Bogowie i herosi greccy znajduja sie nosnikami wiernych i niezmiennych wartosci moralnych:

•bunt - Prometeusz

•wiernosc Penelopy

•tyrtejskie poswiecenie w calej walce

•patriotyzm - Enean

•heroizm - trojanscy chlopcy

Postacie te sa sprowadzone niestety w celu jednego wymiaru - znajduja sie archetypami uczuc i zadbaj. Mitologiczne gwiazdy ekranu zyja w calej nowej

mysli w tego typu wymiarze jaki to wytworzyla literatura staropolska, europejska czy dzisiejsza.

Mit jest opowiescia, ktora to przedstawia i organizuje wierzenia danej wspolnoty. Mit przedstawia emocje (lek, radosc, gniew). To, jak niejasne zostaje

przyblizone i wyjasnione (zmiennosc por rok - legenda „Demeter i Kora"). Mity dla dawnych pelnily opcje poznawcze, swiatopogladowe (podstawa

wierzen religijnych), sakralne (powiazanie z kultem bogow i rytualnych obrzedow). Dzielimy je na teogoniczne, kosmogoniczne, antropogeniczne i

genealogiczne. Tworczosc literacka antyczna swiadczy zrodlo nawiazan; bez jej znajomosci nie sposob w pelni uchwycic literatury kolejnych epok.

Odwolania moga byc w celu tworcow, klas, archetypow, toposow oraz filozofii (Demokryta z Abdery, Epikura, Arystotelesa). „Fraszki" J.

Kochanowskiego nawiazuja w celu hasla carpe diem, glosza tez, iz cnota jest dobrem najwyzszym. Slowacki wspomina Homera jak piewce czynow w

utworze „Grob Agamemnona". „Ikar" St. Grochowiaka jest wyrazem dazenia czlowieka w celu nowych znalezc. Dedal to symbol ojcostwa,

racjonalnego rozumowania, Ikar - marzycielstwa.

Kosmogonia mityczna mowi, ze ziemia zrodzil sie z Chaosu (istoty - mieszaniny paliwa, powietrza, gleby, ognia i nasienia boskiego). Z Chaosu wylonil sie

Uranos (niebo) i Gaja (ziemia), ktorzy dali zaczatek tytanom. Jakoscia tej kosmogonii jest politeizm i teocentryzm. Swiat i czlowiek wychodza w wyniku

walki bostw. Mitologia przedstawia wielorakosc przezyc. Hefajstos stanowi wzorzec uczynnego i wytrwalego w pracy, milosc macierzynska prezentuje

Niobe, proznosc to cechy Hery, Ateny i Afrodyty, walecznosc i odwaga - Achillesa i Hektora.

W mitach utrwalone sa pierwsze projekty ludzkich zadbaj i zachowan. Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy (pojecie wprowadzil Jung, uczen

Freuda), innymi slowy pradawne, niezmienne wyobrazenia, przeswiadczenia, wzory zachowan, ktore tkwia w mysli zbiorowej wszelkiej spolecznosci.

Tylko w sobie sa niezmienne, lecz przybieraja rozne ksztalty w dzielach roznych konstruktorow i epok.

Z historii wywodza sie stale obrazy i motywy literackie. Wielokrotny obraz czy tez motyw nazywamy topos. Toposy swiadcza o niezmiennosci kultury

srodziemnomorskiej i sa wyrazem archetypicznych wzorcow tkwiacych w calej zbiorowej podswiadomosci. Przykladem toposu jest Amor przeszywajacy

serduszko strzala.

cztery. Wyjasnij na czym polega konflikt tragiczny w „Antygonie― Sofoklesa.

Spor tragiczny herosa starozytnego polegal na postawieniu go wobec dwoch rownorzednych racji, miedzy ktorymi zobligowany on zadecydowac.

Akcja "Antygony" osnuta jest wokol wydarzen zwiazanych z atakiem na Teby Polinejkesa. Trusia Teb, Kreon, zakazuje pogrzebania jego zwlok, gdyz

uznaje go zbyt zdrajce. Wybiera w ten sposob miedzy prawami boskimi (nakazujacymi pogrzebanie zmarlych) natomiast prawami odnoszacymi sie do

zyjacych. W taki rotacja sprawy odrzucic zgadza sie Antygona, siostra Polinejkesa, natomiast jednoczesnie narzeczona Hajmona, syna Kreona. Mimo

grozacej jej surowej sankcje, nie waha sie pogrzebac zwlok brata. Wybiera zatem prawa boskie, przeciwstawiajac sie ludzkim. Tu i tu (tzn. jesliby

pozostawila odroczenia brata na pastwe losu) nie zaznalaby spokoju sumienia. Kreon ustawiony zostaje w przypadku kolejnego wyboru. Musi

zadecydowac, czy wymierzyc surowa kare, czy tez odstapic z tej dziewczyny na zaleta szczescia wlasnego syna. Podczas gdy waha sie przed podjeciem

ostatecznej decyzji, Antygona popelnia samobojstwo. Kreon wreszcie decyduje sie ja ulaskawic, lecz jest za pozno - Antygona juz odrzucic zyje. Tamtego

ciosu odrzucic wytrzymuje Hajmon i takze popelnia zamach samobojczy. Na wiesc o tym takze matka chlopaka, a malzonka Kreona odbiera sobie zywot.

Kreon, caly czas stawiany w przypadku wyboru, ma obowiazek rozwazyc, czy powinien wybrac dobro swojego ludu, czy dobro swojej rodziny. Tej

nieustepliwosc wiedzie ku tragicznemu zakonczeniu.

Antygona wybierac ma obowiazek pomiedzy prawami boskimi (ktore daja jej spokoj sumienia) oraz prawami ludzkimi (ktorych zlamanie skaze ja na

smierc). Antygona wybiera wedle wlasnym sumieniem.

5. Wymien przedstawicieli literatury starozytnej i scharakteryzuj tworczosc kilku z nich.

Do przedstawicieli literatury starozytnej zaliczamy:

-Tyrtajosa (Tyrteusza) (VII w calej. p. n. e. ). Od godnosci poety pochodza terminy: tyrteizm, poezja tyrtejska, oznaczajaca tworczosc nawolujaca w celu

walki. Przy obronie zagrozonej niepodleglosci ciebie osoba Tyrteusza stala sie znakiem patrioty – wojownika.

-Safona (VII/VI w calej. p. n. e. ).

-Anakreont z Teos (VI w. p. n. e. ). Tej wiersze – wykwintne i melodyjne – znalazly duzej ilosci nasladowcow posrod poetow doby aleksandryjskiej i

rzymskiej, jak rowniez poetow nowozytnych,

-Od godnosci Anakreonta pochodzi termin anakreontyk okreslajacy poetycki utwor, jakiego glownym tematem jest pochwala zabawy, wina, biesiady,

erotyki. Anakreontyki pisali: Kochanowski, Morsztyn oraz Naruszewicz,

-Symonides (VI/V w. p. n. e. ). Jako tworca powiazany byl z dworami wladcow i tyranow. Pisal: dytyramby, poemy, treny, epidramaty,

-Horacy (65 – 8 r. p. n. e. ),

-Wergiliusz (autor „Eneidy―),

-Owidiusz (autor „Przemian―).

„Rzecz to piekna― – Tyrtajos.

To wiersz – apel wzywajacy do walki w obronie ojczyzny ktorej niepodleglosc jest zagrozona.

„Rzecz to olsniewajaca zaprawde, gdy kroczac w calej pierwszym szeregu

Ginie istota ludzka odwazny, walczacy w obronie ojczyzny―.

Liryk nawoluje w celu trwania na polu walki i w celu gotowosci oddania zycia zbyt swoj panstwo. Aby naklonic czytelnikow wiersza do bohaterstwa,

stosuje tak zwanym. anty wzorzec – odslania, co wyczekuje tchorza, mezczyzny, ktory odrzucic chce odstapic zycia zbyt ojczyzne.

„Wnet zebrakiem sie staje – los to najgorszy wraz ze wszystkich

(... )wrogosc jego wita posrod ludzi

Nieslawa rodzine okrywa, zeszpeca design swoj swietny,

Wszak nieslawa, a nawet zlo za nim podaza. ―

„Pogarda dla odrzucic znajacej poezji― – Safona.

Jest to przykrotki, czterowierszowy kawalek, ktory wyraza przekonanie o niesmiertelnosci sztuki, o wiecznej, nieprzemijajacej wartosci poezji. Liryk

poprzez swoja tworczosc (u Safony: zrywanie roz Pierii) zapewnia sobie pamiec ewentualnych pokolen, natomiast imie tego, ktory odrzucic obcuje wraz

ze sztuka, natomiast przede wszystkim z poezja, skazane jest nie pamietac:

„... nikt cie z tesknota odrzucic wspomni,

jakiegokolwiek serca odrzucic wzruszysz, nikt nie

zaplacze po tobie... ―

„Slodki boj― – Anakreont.

Przy utworze tymze nie kroczy o walke na smierc i zywot; motywem przewodnim jest milosny flirt, ukazany tu jak potyczka na piesci, ktora podmiot

poetycki zamierza stoczyc z Erosem, bozkiem namietnosci.

„Los― – Symonides.

Przy wierszu podmiot liryczny wyraza przekonanie o niepewnosci ludzkiego bytu i zmiennosci czlowieczego losu:

„Nie mow w zadnym razie czlowiecze

jak przyniesie tobie jutro. ―

Nigdy nie wiadomo, co dostarczy nadchodzacy dzionek, dzisiejsze fart jutro ma mozliwosc obrocic sie w lzy, radosc w calej smutek. Zycie jest grymasny,

a zmienia sie naprawde szybko, ze niejednokrotnie trudno jest sie nam nawet zorientowac, podczas gdy przestalismy byc ulubiencami Fortuny.

„Los odmieni sie, zanim

Lotna mucha w atmosferze

Zdazy przemknac przed toba. ―

„O co poeta prosi Apollina― – Horacy.

Oda ow jest prezentacja postawy zywotnej Horacego i wypracowanej przez niego filozofii, bedacej w pewnym sensie synteza pogladow stoikow i

epikurejczykow.

Wlasciwa filozofia zyciowa poety jest okreslona za posrednictwem zasade „zlotego srodka―. Regula ta polega na przekonaniu, ze przenigdy nalezy

lubowac sie rozum, efektywny umysl, dopisujace zdrowie, wesola starosc. Trwac nalezy wedle natura, brac od otoczenia tyle, jak wiele potrzeba, odrzucic

za sporo, ale i odrzucic za niewiele. Taka postura zapewni blogosc, opanowanie, da jednoczesnie fart.

„Exegi monumentum― – Horacy.

Oda porusza problem sztuki i jej uniwersalnego ponadczasowego wymiaru. Horacy wyraza w ponizszym utworze zdanie, ze redakcje wierszy przynosi

poecie niesmiertelnosc. Pomnikiem, ktory stawia sobie za istnienia poeta, jest jego tworczosc. Poeta przynosi tym samym termin swojej pewnosci, ze

dysponuje juz zagwarantowane wieczne zywot w pamieci potomnych.

Naczelnym przeslaniem tego wiersza jest przeslanie „non omnis moriar―, czyli „nie wszystek umre―.

Poeta albowiem nie umiera „do konca―, zawsze tej czesc istnien bedzie w calej wierszach, w calej pamieci takich, ktorzy te wiersze sa kiedys

czytac.

6. Dowiedz, ze „Iliada― jest wzorowym przykladem epopei starozytnej.

Epos (Epopeja) to glowny gatunek epiki w celu czasow powstania powiesci. To rozbudowany kawalek wierszowany, ktory ukazuje historia legendarnych

czy tez historycznych chojrakow na tle wydarzen przelomowych dla danej wspolnoty.

W przypadku „Iliady― tlem fabuly jest wojna trojanska, natomiast bohaterowie legendarni to np.: Achilles, Agamemnon, Parys, Helena, a takze

bogowie greccy.

Pochodzeniem eposu znajduja sie mity i podania (np. „Iliada― wywodzi sie z mitu o jablku niezgody).

Cechy gatunkowe eposu to:

-Inwokacja – czyli rozwinieta apostrofa umieszczona we wstepie utworu, w ktorej poeta zwraca sie w celu muzy, bostwa z prosba o poparcie w

czynieniu dziela. Przy „Iliadzie― pisarz zwraca sie do muzy, bogini, ktora to poddaje piosenka spiewakom: „Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna

Peteusa―

-Rownoleglosc dwoch plaszczyzn swiata bogow i osoby. W „Iliadzie― fabula przebiega:

-„w planecie bogow― (takze bogowie wojuja po 3 stronach wrogow wojny trojanskiej, np. Atena decyduje o zwyciestwie Achillesa nad Hektora)

-„w planecie ludzi― i ludzkich uczuc – argumentem jest np. milosc Parysa do Heleny

-Narrator eposu ujawnia swoje uczucia tylko w inwokacji, potem jest „obiektywny, kompleksowy i zdystansowany wobec wydarzen―

-Wydarzenia znajduja sie opisane wzorem podnioslym, patetycznym, dostosowane w celu wagi opisywanych wypadkow, jak widac zdecydowanie w

wariancie opisu walczacych w pojedynku Achillesa i Hektora

-Szczegolowy, realistyczny wykaz przedmiotow i sytuacji (realizm szczegolu), np. opis tarczy Achillesa.

Homer opisuje cos wiecej niz kolejne operowania wykonawcy Hefajstosa, lecz obrazy przedstawione na plaskorzezbie.

* Sa ow lampy opisane naprawde, ze jest dozwolone je bez problemu odtworzyc. To 10 scen – ujec z istnienia pokojowego.

* Znajdujemy wyobrazenie ziemi, nieba, morza, 3 miast i zycia w tej miejscowosci – sluby, uczty, wasnie handlujacych, i tym podobne.

-Opisy scen batalistycznych – scena tego rodzaju jest np.:

* walka Hektora z Achillesa

* obraz oblezenia grodu

* zasadzki

* bitwy

-Porownanie homeryckie – jest to porownanie, ktorego drugi czlon jest rozbudowany naprawde, ze swiadczy odrebna epizodyczna scene, np.:

porownanie walczacych (Achillesa i Hektora) w celu walki orla i golebicy, umieszczone w calej piesni 22 pt. „Pojedynek―.

-Epizodycznosc akcji. Epizod to odstepstwo od czasu toku nadrzednej akcji, opisanie wydarzenia mniej istotnego, pobocznego, nie zespolonego z

kluczowa fabula, np.: dokladny wykaz tarczy Achillesa.

-Miara wierszowa eposu homeryckiego jest heksametr – wers, ktory sklada sie z 6 stop metrycznych (heks = 6): daktyli czy tez spondejow.

siedmiu. Wyjasnij, na czym polega piekno i uniwersalizm historii greckich.

Mitologia obok Biblii to nadrzedne zrodlo cywilizacji i kultury srodziemnomorskiej, w ktorej kregu znalazla sie - wsrod krajow zachodniej Swiata -

dodatkowo i Polska.

W mitologii sa utrwalone najstarsze, najdawniejsze wzory zadbaj i zachowan ludzkich, ukazane w perspektywie uniwersalnej, ponadczasowej

(archetypy).

Mit o „Dedalu i Ikarze―

Mit nasz jest odzwierciedleniem zycia zwyczajnego ludzi zafascynowanych roznymi zjawiskami, ktore mylnie oceniamy jak cos wspanialego, a ow lampy

prowadza naszego biura do zguby.

Mit o Edypie

Mit ten jest dozwolone uznac zbyt prawde o dorastaniu. Zygmunt Freud, stworzyl okreslenie agregat Edypa, w calej odniesieniu w celu dorastajacych

osoby. Ogolnie kwestia biorac wazne jest, ze ktorykolwiek badz ma w calej sobie cokolwiek z Edypa. Dorastajac "zabijamy ojca", innymi slowy zrywamy z

dotychczasowym systemem wartosci, przelamujemy dotychczasowe autorytety. Nastepnie bedac na "spalonej ziemi" wznosimy nowy, prywatny system

wartosci, stajemy sie innymi osobami. Ta przemiane symbolizuje wyklucie sobie oczu przez Edypa.

Mit o Niobe

Byla ona matka czternasciorga podopieczni i odrzucic rozumiala, z jakiej przyczyny ludzie oddaja czesc Latonie, ktora ma tylko dwoje podopieczni. Bogini

odrzucic zniosla takiej zniewagi i jej podopieczni: Apollin i Artemida zabily cale przychowek krolowej kilkoma strzalami z luku. Nieszczesliwa Niobe

powrocila do rodzinnego miasta Sipylos, gdzie przez caly czas przesiadywala na wzniesieniu, dopoki bogowie nie zamienili ja w calej kamien. Jednak i

wtenczas smutek duszy przebywajacej w calej glazie sprawial, iz spod niego wyplywalo zrodlo lez. Mit nasz przedstawia istote macierzynstwa i wielkie

nieszczescie rodzicow, ktorzy utracili swoje dzieci.

Mit o Prometeuszu

Prometeusz symbolizuje postawe, ktora to musi ucierpiec za poswiecenie dla ludu, spoleczenstwa, ojczyzny.

Mit o Demeter i Persefonie

Demeter, bogini istnienia i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala

sie poprzez Ziemi w calej poszukiwaniu ukochanego dziecka, jednak nie zdolala go nigdzie znalezc. Do niej smutek byl tak wielki, ze deszcze przestaly

spadac, strumienie powysychaly, nie rodzily sie nowatorskie plony i glod rozpoczal zagladac w celu ludzkich siedzib.

Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre, ale nic odrzucic skutkowaly namowy wysylanych w celu niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil w

koncu i nakazal Hadesowi, by oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, ale wreczyl zonie jablko granatu, ktore po trosze zjedzone, na zawsze

zwiazalo ja z panstwem cieni.

Duza radosc Demeter spowodowana powrotem corki wywolala na swiecie eksplozje zieleni i spiewu stworzen natury. Jednak Persefona musiala

powracac do partnera na 3 miesiace w calej roku, wtenczas to przyroda zamierala, aby ponownie sie obudzic z zimowego odretwienia. W tego typu

wlasnie sposob starozytni Grecy tlumaczyli sobie cyklicznosc transformacji por rok.

Mitologia grecka jest uniwersalna, poniewaz:

1-wsza. opowiesci mitologiczne maja koloryt religijny

dwa. maja koloryt uniwersalny, tzn. Mowia o prawdach, ktore nie przemijaja, sa ponadczasowe i ogolnoludzkie

3. komunikuja o materiach czlowieka, tej dazeniach, marzeniach

4. zostaly wielokrotnie stosowane w sztuce

5. jest dozwolone je przyrownac do zdarzen majacych miejsce w dzisiejszego swiata

7(1). Czar i uniwersalizm mitow greckich.

Mity greckie istnieja od zawsze. Kiedys posiadaly one tresc religijny i duchowy. Dzis posiadaja przymioty kulturowe. Odrzucic znaczy to aczkolwiek, ze

mity odeszly gdzies w zapomnienie.

Ich czar i uniwersalizm dostrzega sie wszedzie.

Na rzecz Grekow mity mialy wielkie znaczenie. Dawny one dla nich naprawde cenne jak na przyklad Pismo Swiete.

Przywiazywano w celu nich wielka role. Obrazuje to fakt, ze obszar kulturowy i sztuka opierala sie na mitach. Malowidla na wazach, poezja, przedstawiala

bogow, herosow, walki bohaterow. Za posrednictwem

mitom odkrywamy jakie mieli poglady na dane rzeczy, o czym marzyli dawni ludzie, np.:

o powstaniu osoby opowiada mnie mit o Prometeuszu. Mit o Edypie porusza trudnosc winy

i kary. Mit o Dedalu i Ikarze ujawnia fantazje Grekow o zdobyciu przestworzy.

Mozna aby tak wymieniac jeszcze bardzo dlugo. Argument w tym, ze starozytni mieli podobny punkt widzenia

na informacje sprawy, jak na przyklad my obecnie.

Wrocmy aczkolwiek do okresow obecnych. Jak wspomnialem w pierwszej kolejnosci "piekno

i uniwersalizm historii greckich dostrzega sie wszedzie". To mam racje. Na przestrzeni wiekow

mity zostaly i znajduja sie obecne w calej literaturze, malarstwie, rzezbie, muzyce, jezyku, przenosni.

Byly ow lampy inspiracja dla poetow, konstruktorow i szeregu innych. W literaturze poeci siegali do historii

czerpiac stamtad watki, aluzje, tytuly. Przy malarstwie przykladem jest portret slynnego

Michala Aniola pt.: "Stworzenie Adama". W jezyku - nazwy geograficzne, nieogarnione,

pospolite, osobiste. W muzyce - operetki Ofenbacha. Przy przenosni - powiedzenia np.:

"meki Tantala", "puszka Pandory", "zloty wiek" i sporo, wiele roznych.

Podsumowujac, w calej mitach sa utrwalone pierwsze wzory ludzkich postaci i zachowan,

subtelnosc matki (Demeter), zbuntowanego wobec bogow spolecznika (Prometeusz),

czy marzyciela (Dedal i Ikar). Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy, czyli pradawne,

niezmienne wyobrazenia, ktore tkwia w mysli zbiorowej wszelkiej spolecznosci.

Esencja i geneza mitu bylo szukanie riposty na dreczaca zagadke bytu - jak na przyklad powstal ziemia

i istota ludzka, jaka jest jego natura i zastosowanie. Dawni ludzie odpowiadali na te zapytania

opowiescia, ktora byl legenda.

8. Scharakteryzuj wybranego herosa tragicznego literatury antycznej.

Pojmowanie tragizmu jak kategorii estetycznej laczy sie z istnieniem konfliktu wyboru. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec wymogu wyboru

wartosci przeciwstawnych ale jednakowo fundamentalnych. Dzialania herosa sa z gory skazane na niepowodzenie natomiast sam swiadectwo wyboru,

bez wzgledu na to, ktore z wartosci zostanie wybrana ma obowiazek doprowadzic w celu katastrofy.

Przy „Antygonie―, oboje glownych chojrakow to gwiazdy ekranu tragiczne:

1-wsza. Antygona

Wybiera pomiedzy prawem ludzkim natomiast boskim. Ustawa boskie nakazuje jej pochowanie zwlok brata bez wzgledu na kare, jaka ma mozliwosc ja

napotkac za strony internetowej wladcy. Ustawa ludzkie wydane przez Kreona nie dopuszcza pochowania zwlok zdrajcy. Antygona podlega obu prawom.

Asortyment jednego sprawia kolizje pozostalego. Zlamanie uprawnienia boskiego to klatwa i przeklenstwo, ludzkiego - smierc. Obie siostry sa calkowicie

rozne. Antygona jest potezna i honorowa w przeciwienstwie do swojej siostry. Wydaje sie odwazna i energiczna. Zechce uczcic smierc brata, chowajac

go. Ale aby to uczynic, musialaby zlamac zakaz Kreona. Jednak Ismena jest inna. Boi sie o swoje zywot i odrzucic chce zlamac zakazu krola. Boi sie

wladcy i sprzeciwu wobec niego. Wydaje sie oportunistka. Zatrudnia postawe wygodniejsza dla siebie. Antygona placze morzem losem wlasnym i

wlasnym bliskich. Godzi sie na smierc. Odrzucic buntuje sie gdyz odrzucic chce zrobic afront sie poprzednio Kreonem. Okazalaby sie wowczas slaba i

przecietna osoba.

2. Kreon

Takze jest bohaterem tragicznym. Wydal rozkaz obowiazujacy w polsce, ale rownolegle zlamal ustawa boskie. Dlatego zgineli tej bliscy. O ile uniewinnil i

uwolnil Antygone, mogl zaprzepascic caly swoj autorytet natomiast to zdolalo doprowadzic w celu anarchii i zguby Teb.

Kreon jest prawowitym wladca Teb. Jgo decyzja spowodowana byla checia udowodnienia poddanym, ze da rade byc rzetelny i bezlitosny dla wrogow.

Podejrzewajac iz poddani mogliby lekcewazyc tej wladze, kazal stosowac wobec nich terror, jako lek zapobiegawczy. Wzorem moze byc zakaz pochowku

wrogow (Polinejkesa) a takze zamurowanie Antygony. Jest maz rzadny potegi. Chce umocnic ja i swoj autorytet. Bezwzgledny dla wrogow i zdrajcow.

Wydaje sie tyranem, jakiego nalezy sluchac i wypelniac rozkazy. Wydaje sie konsekwentny. W trakcie konfrontacji z synem Hajmon pokazuje mu jego

braki i przewage dumy morzem rozsadkiem. Hajmon pragnie zrzucic zaslone gniewu, chce aby ojciec zobaczyl prawdziwy portret sytuacji. Zwaza, ze

Kreon jest wladca dla osobistych korzysci. Ostrzega swojego ojca przed kara za zlamanie praw boskich, ktore znajduja sie wazniejsze od czasu niego.

Odwoluje sie w celu jego ludzkich uczuc. Zechce by spojrzal na to jak na przyklad zwykly istota ludzka, a odrzucic krol. Wycofanie sie z decyzji uczyni go

wladca bardziej szanowanym, czlowiekiem, natomiast nie potworem. Mimo, ze Hajmon wystepuje w obronie demokracji w calej panstwie, tej ojciec jego

nie slucha. Kreon mniema sie zbyt nieomylnego. Odrzucic zwaza na wskazowki syna, ktory jest mlodszy od czasu niego. Przy przyplywie gniewu Hajmon

okresla ojca tyranem.

9. Zinterpretuj przebieg konfliktu racji w calej „Antygonie― Sofoklesa.

„Antygona― jest najbardziej wybitna tragedia grecka. Tragizm wyraza sie tu poprzez upadek wielkiej wartosci. Ktora z postaci jest wartoscia w calej

„Antygonie―, kogo racje wypada aprobowac?

Przeanalizujmy problematyke utworu z roznych punktow widzenia.

W czasach dawnych przeznaczenie bylo nieodlacznym detalem zycia. Uwazano, ze nie sposob go uniknac. W katastrofy „Antygona― Sofoklesa

glowne gwiazdy ekranu rowniez znajduja sie obarczone fatum.

Poczatkiem katastrofy jest smierc Polinejkesa. Wydaje sie on znany za zdrajce ojczyzny. Tak bardzo uwaza Kreon - reprezentant wladzy publicznej. Jest

maz wladca dbajacym o autorytet panstwa. Antygona reprezentuje ustawa boskie. Familia wedlug tej dziewczyny jest 1-wsza i najswietsza forma

ludzkiego wspolzycia. Podejmujac decyzje o pogrzebaniu brata godzi sie na swoj los. Pogrzeb Polinejkesa znaczy dla Antygony smierc. Jej osoba jednak

mniema, ze nie powinna postapic odwrotnie. Role jaka narzucilo jej zycie zatrudnia bez buntu. Ma w celu wyboru 2 mozliwosci i kazda zwienczona

nieszczesciem. Postepujac zgodnie z rozkazem Kreona ma mozliwosc uniknac smierci. Dalsze zywot bedzie aczkolwiek pelne wyrzutow sumienia.

Swiadomosc, ze zdolala by odrzucic dopelnic przymusu pogrzebania brata jest dla niej gorsza niz smierc. Kreon takze uwaza, ze racja jest po jej stronie,

ma obowiazek jednak postepowac zgodnie z ustanowionym prawem. Wydaje sie pelen rozterek, ma niejasnosci, w odroznieniu od czasu siostry

Polinejkesa, ktora nieprzerwanie i uporczywie zmierza w celu podporzadkowania sie fatum. Antygona motywuje swoj czyn miloscia i wiernoscia wobec

brata. Kazde z nich jest przekonane o swojej racji. Nie ma miedzy nimi sposobnosci kompromisu. Jak i rowniez to jest istota tragedii.

Odczytujac „Antygone― nadrzednej bohaterce przyznajemy racje. Wydaje sie dla nas wzorcem postawy, ktora to daje blogosc i wewnetrzna

harmonie. Wydaje sie symbolem i personifikacja pewnych idei, wyrazonych w ustaleniu:

„Wspolkochac przyszlam, nie wspolnienawidzic―.

Bardziej ludzki charakter dysponuje Kreon. Waha sie czy cofnac kare, czy pozwalac Antygonie umrzec. Jest niesubordynowany i walczy z

przeznaczeniem. Walka z czyms czego zmienic sie nie da uczlowiecza. Kreon jest nieszczesliwy, wyrazaja to jego slowa:

„Przekleta zadzy mej niech bedzie duma―.

Tragedia ukonczy sie katastrofa. Cecha reprezentatywna tego gatunku dramatu jest nieuchronny, zgubny wystarczy. Nic odrzucic moglo zachowac

Antygony poprzednio katastrofa. Byla w impasie. Obie strony internetowej walczace bronily slusznej rzeczy, a odniesc zwyciestwo mogla tylko jedna.

Dwie postacie dramatu sa tragiczne. Sprawca katastrofy staje poprzednio nami w calej zakonczeniu utworu, wyznaje swoja wine i oskarza sie sam.

Wedlug mnie w tym przypadku jest do czynienia nade wszystko z tragedia Kreona. Przy utworze jest dozwolone odnalezc prawdy uniwersalne - problem

potegi, polityki, tyrania jednostki i pragnienia ludu. Bunt w calej imie wartosci moralnych to glowne wzgledy utworu. Jednostka opowiadajaca sie po

niejakiej ze witryn www ponosi ogromna odpowiedzialnosc.

Ponadczasowosc uczuc, sadzi i pouczen zawartych w calej utworze „Antygona― sprawia, ze tragedia przemawia do wspolczesnego odbiorcy.

Kwestia samo wladztwa, wina i kara, wiernosc nie pisanym prawom boskim, milosc Antygony do braci to zagadnienia majace racje bytu dodatkowo

wspolczesnie.

Wedlug mnie Antygona ponoszac smierc wygrywa moralnie. Kreon odnosi pozorne zwyciestwo. Skazawszy Antygone, samodzielnie na wlasnej osoby

sprowadzil katastrofe. Tragicznym bohaterem jest sprawca tragedii, odrzucic tragiczna ofiara. W istocie jest to wiec kleska Kreona.

10. Wymien rodzaje literackie typowe dla „Biblii―.

W Biblii spotykamy nieomal wszystkie rodzaje literackie, popularne z literatury pozabiblijnej:

PRZYPOWIESC:

Utwor narracyjny, w ktorym zaprezentowane postacie i wydarzenia odrzucic sa wazne zwazywszy na nie tylko, lecz jak przyklady uniwersalnych prawidel

i zasad ogolnoludzkiej egzystencji. Nieskomplikowana i uboga fabula jest tylko ilustracja i pretekstem do ukazania waznych esencji. Wlasciwa odczytanie

przypowiesci zada odrzucenia doslownego znaczenia utworu i przejscia do znaczenia ukrytego. Przypowiesc czesto posluguje sie znakiem. Wyroznia sie

przypowiesc alegoryczna (ktora dysponuje dwa plany, jej tresc jest ukryta) oraz przypowiesc exemplum (tzn. doslowna, wykladajaca swe pouczenie bez

metafory, jest wiernym przedstawieniem wzorca postaw).

PSALM:

Jest to przykrotki utwor poetycki, w ktorym lacza sie nawzajem charakter modlitewny i pochwalny. Wypowiedz w calej psalmie wycelowana jest w celu

Boga. Do niego kierowane sa prosby, blagania, podziekowania. Psalmy konstruowane sa z wersetow. Psalmy dzielimy na blagalne, pochwalne,

dziekczynne, madrosciowe, patriotyczno - religijne.

HYMN:

To uroczysta piesn pochwalna, opiewajaca np. czyjas slawe lub czyn patriotyczny. Ma mozliwosc to byc takze patetyczny utwor poetycki, o esencji

patriotycznej czy tez religijnej. Kawalek ten nacechowany byl najczesciej patetyzmem i wzniosloscia.

EWIDENCJE:

Jest to pisemna forma wypowiedzi, skierowana w celu osoby czy tez instytucji. Na rzecz Biblii list gra funkcje szczegolna. Ze wzgledu na duze odleglosci

miedzy miastami, a takze na trudy wycieczki, list stawal sie odmiana przekazu Slowa Bozego. Zbytnio jego posrednictwem apostolowie pouczali i

wyjasniali wiernym kazde watpliwosci.

ARMAGEDON:

(Z greckiego "apokalypsis" = odsloniecie). Kawalek, w ktorym wlaczona jest prorocza, zwykle grozna i przerazajaca wizja przyszlosci. Ta, pochodzaca z

Biblii, przypisywana jest Janowi Ewangeliscie i obejmuje mistyczne przepowiednie losow chrzescijanstwa i finiszu swiata.

KAZANIE:

Jest to wpis, wyglaszany przez duchowienstwo w celu wiernych, najczesciej podczas nabozenstwa. Kazaniem ustalic tez jest dozwolone tresc pisana

takiego przemowienia.

LAMENTACJA (TREN):

Jest to piosenka lamentacyjna, wyrazajaca zal z powodu czyjejs smierci, napisana na czesc zmarlego, rozpamietujaca tej chwalebne czyny, zaslugi,

przewagi. Tren jest gatunkiem przystajacym do poezji zalobnej.

PACIERZ:

Jeden z podstawowych dokumentow wiary wszelkiej religii, pojmowany jako myslowy lub slowny kontakt z bostwem. Modlitwy dziela sie na blagalne i

dziekczynne.

EPOS NARODOWY:

Jest to pewien z klas epickich, wyksztalconych w starozytnosci. Utwor nasz jest najczesciej wierszowany i bardzo powiekszony. Przedstawia maz losy

chojrakow na tle wydarzen waznych dla danej wspolnoty. Na projekt pierwszy wysuwa sie fabula. Charakterystyczny dla eposu jest jego podniosly i

patetyczny styl.

PIOSENKA:

Utwor poetycki, silnie powiazany z melodia. Tematyka piesni obracac sie moze wkolo zagadnien jak na przyklad przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia,

niewinnosc, rozum, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji czy afirmacja zycia, fauny i flory, swiata i milosci. Preferencje filozoficzne sygnalizuja najczesciej

tematyke piesni refleksyjnych.

AFORYZMY (PRZYSLOWIA):

Krotkie wyobrazenie czy tez mysl, ktora zalaczyc moze dowcipnie i ironicznie sformulowana prawde, regule czy zasade zyciowa.

ELEGIA:

To utwor poetycki, bez konkretnej miary wierszowej, zwykle poswiecony zalobnej i refleksyjnym, przybitym nastroju, utrzymany w tonie skargi.

KRONIKI:

Jest to chronologiczny zapis wydarzen z istnienia panstwa, organizacji lub agend. Kronika cechuje sie tym, iz najczesciej ow firma obiektywna a takze

tym, ze ogranicza sie do odnotowania wydarzen, bez podania pierwotnego zwiazkow przyczynowych.

KODEKS PRAWNY:

Zbior regulacji prawnych, regulujacych okreslona dziedzine zycia spolecznego.

OPOWIADANIE:

To krotki kawalek epicki. Najczesciej opowiadanie blokuje sie w celu jednego watku fabularnego. Reprezentatywne dla opowiadania jest wystepowanie

luznej akcji (w ktorej czesto wspolwystepuja epizody) a takze brak wyraznej konstrukcji.

MONOLOG I DIALOG FILOZOFICZNY

POEMAT EPICKI

SAGA RODOWA

PRZEKLENSTWO

WYROCZNIA

NOWELA DYDAKTYCZNA

WIERSZ MILOSNA

jedenascie. Podaj wlasciwosci tragedii antycznej, poslugujac sie wybranym przykladem. Ocen uniwersalna wymowe zapoznanych przypowiesci

biblijnych.

Poczatek katastrofy greckiej siega misteriow dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas ktorych ich partycypanci, ubrani w calej kozle skory, spiewali piesni

obrzedowe w kierunku czci Dionizosa (boga wina i plonow). Nazwa „tragedia― pochodzi od czasu dwoch slow greckich: ‘tragos’ - koziol i

‘ode’ - piosenka (tragedia = piesn kozla). Z piesni obrzedowych (pochwalnych) zrodzila sie tragedia, ktorej budowa oparla sie na dialogu

prowadzonym przez Koryfeusza (przewodnika - opowiadacza) z chorem. Glownego aktora wprowadzil Tespis, pozostalego - Ajschylos, trzeciego -

Sofokles. Zbior aktorski ograniczal sie w celu trzech jednostek. Aktorami mogli byc tylko mezczyzni, grali wiec rowniez i role kobiece. Przy tragedii

antycznej nie ma podzialu na akty i sceny:

•PROLOGOS – zapowiedz

•PARADOS - wkroczenie choru

•EPEJSODIONY - akcja sceniczna z aktorami

•STASIMONY - wystapienia choru

•KOMMOS - placz bohatera

•EKSODOS - opuszczenie sceny przez zbior

•ZASADA DECORUM - zasada jednosci tresci, ksztalty, jednorodnosci stylistycznej, zgodnosci typu ze wzorem, jezykiem herosa

•ZASADA 3 JEDNOSCI:

•MIEJSCA - akcja rozgrywa sie w jednym miejscu

•CZASU - akcja zamyka sie w ciagu 12-24 godzin

•AKCJI - pewien watek

•ZASADA TRZECH AKTOROW - tylko trzech aktorow moze rownoczesnie przebywac na scenie(brak scen zbiorowych)

•KATHARSIS - oczyszczenie (wywolanie u odbiorcy uczuc, litosci, wspolczucia) Katharsis wedle Arystotelesa, odrzucic prowadzilo w celu

uszlachetnienia uczuc, ale wyzwolenia sie z nich, doprowadzalo do uzyskania stanu porzadku wewnetrznego.

•MIMESIS - nasladownictwo. Sztuka dysponuje odzwierciedlac rzeczywistosc.

•SCHEMAT AKCJI:

•EKSPOZYCJA, rozwiniecie,

•PUNKT KULMINACYJNY, katastrofa,

•ROZWIAZANIE AKCJI.

„ANTYGONA―

•nie dysponuje podzialu na akty i sceny

•kompozycja

•piesni choru (rola choru: ocenia herosa, glos konsultacyjny bohatera, komentuje akcje, wyraza opinie ludu, wyraza prawdy uniwersalne)

•tragizm postaci (konflikt miedzy prawem boskim i ludzkim)

•akcja wedlug schematu

•zasada 3 jednosci

•zasada decorum

•zasada trzech aktorow

•wystepuje zwiastun (straznik)

Spor pomiedzy krolem - KREONEM, a ANTYGONA jest esencja tragedii i nosi nazwe konfliktu strasznego. Polega na zderzeniu sie przeciwstawnych,

rownorzednych racji, miedzy ktorymi nie sposob dokonac wyboru i dlatego wszelkie posuniecie herosa prowadzi jego do katastrofy, czyli katastrofy. Dla

Kreona nadrzednymi wartosciami sa mozg, lad spoleczny i panstwo. Dla Antygony natomiast, kierujacej sie wiara i miloscia, nadrzedne znajduja sie

przykazania duchowe. Konflikt Antygony z Kreonem jest to zatem konflikt wartosci i wymogu, bowiem bohaterowie bronia przeciwnych racji. Mozg zostaje

przeciwstawiony milosci, ustawa ludzkie - prawu boskiemu, interes zbiorowosci (panstwo) - obronie jednostki. Z tego wzgledu, ze racje obu stron znajduja

sie rownorzedne, spor tragiczny jest nierozwiazalny, wiedzie nieuchronnie w celu kleski chojrakow. Antygona, zbyt przeciwstawienie sie rozkazowi krola,

zostaje skazana na smierc; Kreona, ktory jest winien smierci 3 osob (Antygony, jej narzeczonego, a wlasnego syna - Hajmona i swojej zony), los skazuje

na wyrzuty sumienia, ktore beda jego dreczyly do konca zycia. Tragizm jest wywolany fenomenalna konstrukcja losow bohaterow, ktorzy niezaleznie od

sily charakteru i szlachetnych intencji sprowadzaja na siebie smierc lub kleske. Nalezy dopisac, ze o ich losie decydowalo w calej tragedii greckiej fatum -

przeznaczenie, slepy los. Wspolczucie czytelnika (widza) jest poprzez stronie Antygony, bo w calej jego odbiorze urasta kobieta do symbolu wielu

uniwersalnych wartosci, jak na przyklad odwaga i przeciwstawianie sie despotyzmowi a takze przemocy, wytrwalosc i wiernosc swoim pogladom,

niezaleznosc, uczucie do brata, poczucie wiezi z tradycja i religia, szlachetnosc i spelnienie powinnosci siostrzanej i ludzkiej.

Wlasciwosci gatunkowe przypowiesci

1. kawalek narracyjny o charakterze parabolicznym czyli zestawiajacym dwie rzeczywistosci, z ktorych pierwsza jest obrazem istnienia codziennego,

druga zas, jest nieuchwytna zmyslowo ale umiejscowiony jest w sferze pojeciowej

2. sklada sie z 3 trzonow: dwa pierwsze to okazy, obrazy; trzecia czesc to przekazanie jakiejs prawdy, pouczenia

3. jest to opowiadanie alegoryczno-moralistyczne

cztery. nie wazne znajduja sie osoby i wydarzenia zwazywszy na swoja jednostkowosc, ale prawdziwy jest moralizujacy jego koloryt

5. posiadaja zamknieta fabule

6. przekazuja prawdy moralne

7. maja sens o ponadczasowym zakresie

“O siewcy―

Czlowiek wylazl na obreb by zasiac ziarna. Konkretne upadlo na droge i zostalo wydziobane przez ptaki, drugie upadlo na skalke i zostalo wypalone

przez slonce, trzecie zostalo zagluszone przez ciernie, ale te ktore padly na glebe wydaly plony: 30-krotny, 60-krotny, 100-krotny. Ziarnem jest termin

boze, natomiast gleba ogol ludzie, gdzie jest kierowane. Mozna gryzie albo przyswajac, albo odrzucic, ale wyniki sa jednoznaczne.

“O synu marnotrawnym―

To opowiesc o ojcu i jego 3 synach. Mlodszy syn postanowil opuscic rodzinny dom. Zabral swoja frakcja majatku i wyruszyl w calej swiat. Mienie

roztrwonil aczkolwiek szybko na zabawy. Zaczal pasc swinie dla zasobnego czlowieka. Cierpial glod i nedze. Podczas gdy skruszony synek wrocil w celu

ojca nasz sie bardzo ucieszyl i wydal uczte. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedzial, ze moze pochwalic sie z powrotow syna, ktory byl jak na

przyklad umarly, natomiast teraz znow ozyl. Tatem jest Bog, ktory moze pochwalic sie z wszelakiego nawroconego grzesznika. Jest to zawolanie do

dostrzegania swoich niedoborow i pierwotnego naprawy.

“O milosiernym Samarytaninie―

Samarytanin okazal wspolczucie dla rannego i obrabowanego przez zbojcow. Opatrzyl go, pielegnowal i zaplacil za pobyt w gospodzie. Wczesniej

wsparcia odmowili mu duchowni, ktorych zadaniem jest niesc poparcie innym. Przeslanie to, to ze ludzie powinni okazywac innym internautom milosc i

milosierdzie.

12. Dowiesc uniwersalnego sensu przypowiesci biblijnych.

Przypowiesc jest to kawalek narracyjny, gdzie przedstawione gwiazdy ekranu i wypadki nie sa wazne ze wzgledu na odrzucic same, jednak jako wzorzec

uniwersalnych prawidel ludzkiej egzystencji. Oznacza to, ze prosta uboga fabula jest tylko ilustracja, obrazkiem, ktory ukazuje glebsze, uniwersalne

esencji. Przykladem moze byc przypowiesc „ O siewcy―. Opowiada na temat, jak ziarno rozsiewane przez siewce padlo na roznorodne podloze.

Przy jednym spotkaniu padlo na droge i wydziobalo gryzie ptaki, odrzucic wzeszlo na kamiennym ziemi, ani miedzy cierniami. Nie wczesniej gdy ziarno

trafilo na zyzna glebe, wydalo zbior bogaty. Bez trudu odczytac znaczenie uniwersalne tejze przypowiesci, wyszukac jej tresc, ktory dotyczy ziarna madrej

nauki Slowa Bozego, ktore nauczyciel rozsiewa miedzy sluchaczy, Przypowiesc obejmuje nakaz, aby byc zyzna gleba, chlonnym sluchaczem, ktory

odnajduje zysk z edukacji. Przypowiesc demonstruje prawde moralna- nakaz zachowywania przykazan i prawda zawiera wymiar ponadczasowy.

Z kolei przypowiesc „O synu marnotrawnym― odslania, iz Bog cieszy sie z kazdego nawroconego wiernego, choc zgrzeszyl maz wczesniej i odszedl

od czasu wiary, jednak powrocil. Idea te ilustruje przyklad ojca, ktory wita radosnie syna, wracajacego z wloczegi. Powrot do rodziny traktuje naprawde,

jakby umarly syn ozyl. Przypowiesc ow posiada okreslone cech alegorii. Ojciec z tej przypowiesci to Bog Ojciec natomiast Jego synowie to gatunki

ludzkie, przyjmujace rozne postawy wobec przykazan. Ponadczasowy format tej przypowiesci wiaze sie z wezwaniem w celu ciaglego powracania,

dostrzegania wlasnym bledow i checi pierwotnego naprawy. Przebaczajacy ojciec swiadczy alegorie milosiernego, wyrozumialego Boga.

Przypowiesc „O milosiernym Samarytaninie― prezentuje wzor prawdziwej namietnosci blizniego. Samarytanin, ktory w calej przypowiesci pomogl

rannemu czlowiekowi, pielegnowal jego, podzielil sie swoim majatkiem, okazal sie symbolem milosierdzia i wspolczucia czlowieka dla czlowieka. Na dzis

dzionek samarytanin znaczy czlowieka litosciwego i milosiernego.

Przedstawione przypowiesci przekazuja prawdy ponadczasowe, uniwersalne, aktualne w calej dzisiejszym swieci.

Hiob - na przykladzie sprawiedliwego mezczyzny dotknietego sporym cierpieniem pisarz probuje objasnic tajemnice cierpienia niezasluzonego. Bog

pozwala Szatanowi pozbawic Hioba dzieci, zasobnosci, a nareszcie i stanu zdrowia. Przyjaciele stoja na stanowisku, ze kazde cierpienie jest kara za

grzechy. Hiob samodzielnie walczy o swoja tytul odpierajac pierwotnego racje. Wyszukuje wyjasnienia tajemnicy swego cierpienia. Hiob swiadczy symbol

religii, cierpienia niezawinionego, cierpliwosci. Pouczenie Ksiegi:

- Bog dodatkowo sprawiedliwych doswiadcza cierpieniem;

- cierpienie dysponuje walor wychowawczy;

- istota ludzka powinien uprawiac tajemnicze plany Opatrznosci, natomiast nie gryzie badac;

- Bog definitywnie otoczy opieka kazdego sprawiedliwego.

13. Scharakteryzuj sredniowieczne projekty osobowe, odwolujac sie w celu wybranych utworow.

Sredniowieczny uniwersalizm, dominacja wiary w zyciu spoleczno-kulturowym oraz ugruntowanie sie ustroju feudalnego przyczynily sie w celu

uksztaltowania literackich wzorcow stosownych nasladowania. Naleza do tych propozycji:

ideal ascety i swietego

ï€-zyje w calej ubostwie

ï€-przyjmuje pogarde i cierpienie z pokora

ï€-ucieka od slawy, rozglosu

ï€-modli sie w celu Boga

ï€-umartwia swoja dusze i trup

ï€-anonimowosc

Jak i rowniez. pokora

Egzystencja ziemska ascety byla ciagla pamiecia o smierci (memento mori), natomiast jego zywot podporzadkowane zostalo wlasciwie przygotowaniu sie

w celu godnego chrzescijanskiego zgonu. Wzorem takiego wzoru osobowego moze byc sw. Aleksy. Warto dodatkowo wspomniec postawe sw.

Franciszka. To dodatkowo wzor parenetyczny - schemat wiary radosnej, pelnej namietnosci do bliznich, do fauny i flory, do otoczenia. Mozna

zaryzykowac stwierdzenie, ze jest to swoisty wariant swietego.

ideal wladcy - okreslal przymioty cechujace doskonalego monarchy rzadzacego panstwem, a wiec odwage madrosc, walecznosc, wiernosc wobec

Boga i religii chrzescijanskiej oraz praworzadnosc i troska o poddanych. W literaturze przykladami doskonalych wladcow byli: Karol Szeroki z Piesni o

Rolandzie, cesarz Francuzow, potezny i waleczny. Troszczy sie o swoich poddanych, najwazniejszymi wartosciami dla jego sa: wiara, kosciol katolicki

narod. Tej wladza pochodzi od Boga. Karol Szeroki jest zatem symbolem wspanialego wladcy i doskonalym rycerzem. Bedac zwierzchnikiem panstwa

jest meznym i odwaznym dowodca. walczacym w calej obronie wolnosci narodu. Odgrywa na ziemi funkcje namiestnika stworcy. Kieruje sie w zyciu

przezornoscia i rozumem. Drugim przykladem moze byc Boleslaw Chrobry z „Kroniki Galla Anonima― Gall eksponuje dzielnosc, odwage i mestwo

wladcy na polu walki, uwypukla jego praworzadnosc i troske o poddanych. Scena smierci krola jest przedstawiona z wielkim patosem. W spiewie

zalobnym kronikarz ukazal Polske jako rodzicielke i wdowe po odejsciu wspanialego herosa, wielkiego partnera.

ideal rycerza - jest to czlowiek smialy, bohaterski, waleczny, kierujacy sie honorem. Oddany wobec druhow i damy swego serduszka, za najwyzsza

wartosc uznawal sluzbe Bogu, krolowi i ojczyznie a takze swieta walke w obronie chrzescijanstwa. W stopniu daleko idacym wyrazista realizacja tego

sredniowiecznego wzorca osobowego jest tytulowy bohater „Piesni o Rolandzie―. Jest to hrabia dowodca okreslonego z oddzialow, symbol

rycerstwa. Najwazniejsza wartosc stanowia: uczucie do ojczyzny, wiara katolicka oraz posluszenstwo i wiernosc wladcy. Kluczowym celem tej zycia jest

walka w calej obronie chrzescijanstwa. Roland spelnia wszystkie wymogi tego wzoru. synteza tej rycerskich cnot ukazuje scena smierci herosa, w ktorej

zbyt swe ziemskie czyny uzyskuje wieczna slawe i nagrode w niebie. Majac intencjonalnosc zblizajacej sie smierci, mezny na jej miejsce wybiera

wzgorze, by byc bardziej Boga. Ma przy sobie atrybuty swego stanu: miecz i rog. Przy swej krancowej spowiedzi przypomina wartosci nadajace sens tej

zyciu. Przy scenie smierci Roland urasta do symbolu wojownika-meczennika, swietego ginacego zbyt wiare.

PRZYCZYNY WYKREOWANIA TEGO RODZAJU WZORCOW OSOBOWYCH

ï€-kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie chcac zostac ascetami wielokrotnie oddawali swoj majatek kosciolowi)

ï€-zycie doczesne jest chwilowym, krotkim punktem zycia demona

ï€-upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

14. Przedstaw nurtu tematyczne w krajowej poezji sredniowiecznej. Odwolaj sie do pewnych przykladow.

Tworczosc literacka sredniowiecza opiewala w rozmaite tematy. Jednak na projekt pierwszy wysuwa sie problematyka religijna. Jest to wynikiem

teocentryzmu, ktory oznacza umiejscowienie Boga w calej centrum kultury, literatury, sztuki i filozofii. Do tematyki religijnej zaliczamy:

•zywoty kultu religijnego np. „Legenda o sw. Aleksym―,

•liryke maryjna np. „Bogurodzica―, „Lament swietokrzyski―,

•modlitwy np. „Ojcze nasz―, „Zdrowas Mario―,

Strumien swiecki sredniowiecznej poezji jest nieporownanie skromniejszy, co odrzucic oznacza, ze mniej przyciagajacy. Przykladami moze byc:

•obyczajowa

„O zachowaniu sie przy stole―

Podmiot poetycki wskazuje rzetelne zasady prezentowania sie przy stole ï‚® mozliwosc wychowawcza i dydaktyczna. Kawalek rozpoczyna zawolanie

pomocy Bozej - wezwanie. Nastepnie pisarz opowiada na temat co wzrasta na polu i wkrotce zostanie zebrane i znajdzie sie na biesiadnym stole. Udziela

porad kobietom i mezczyznom. Na koniec zacheca w celu przyswajania sobie dobrych obyczajow. Prosi rowniez Boga o odpuszczenie grzechow i

zaslanie radosci na wszystkich osoby. Nazywany jest takze glownym savoir-vivrem naszym, gdyz obejmuje zbior nakazow i pouczen, jak powinien

zachowac sie przy stole rycerz. Otwarcie odczuwa sie w tym utworze propagowanie rycerskiego kultu wobec kobiety, ktory to znamionowal epoke

sredniowiecza.

•satyryczna

„Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana jest jak rozkladajacy sie trup damy z kosa ï‚® portret szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie interesowali sie smiercia.

Jej esencja i wlasciwosciami. Temat smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w czasie sredniowiecza. Odslania smierc jak

wszechobecna, wszechwladna i odnosnie kazdego czlowieka. Motyw ten odslania smierc, ktora to zaprasza w celu tanca pracownik roznych stanow.

Obraz mozna przeczytac sie w calej tekstach, obrazach. Wszyscy ludzie podlegaja smierci. Smierc ulega Bogu. To takze nawiazanie do przedmiotu

stosunkow spolecznych, zawiera mysl, ze smierc zrownuje kazde stany.

„Satyra na leniwych chlopow―

To pierwszy polski utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Odslania istnienie konfliktow spolecznych, rownolegle pokazuje relacje

spoleczne i zaleznosc kmiecia od pana. Jest to kawalek ganiacy chlopow, ktorzy odrzucic spelniaja przymusow jak aby tego pragnal podmiot poetycki.

Chlopi wykrecaja sie i unikaja wykonywania zadan. Wiersz nasz ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko pod okiem pana, gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt wielokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

•historyczna

„Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciwko okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie w calej

kosciele jednak zostal w tamtym miejscu zabity.

Tworczosc literacka sredniowiecza znalazla jeden plan parenezy. Tworczosc literacka parenetyczna to literatura propagujaca wzory postepowania, idealy

wytworne i uznawane w danej epoce. Wzorce osobowe to postacie godne nasladowania, skupiajace wzorowe, pomyslne, idealne. Tworczosc literacka

sredniowiecza zarysowuje taki portrety: idealnego wladcy, rycerza czy ascety.

17. Zaprezentuj na wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke swiecka.

Jednym z przypadkow jest wiersz Przeclawa Chlapa pt. „O zachowaniu sie przy stole―. Jest to najdawniejszy ze swietnych nam wierszy

obyczajowo-dydaktycznych. Dowodzi znajomosci dworow i obyczajow dworskich a takze biesiadnych na Zachodzie, ktore obyczaje i wyzsza kulture

chcial rozpropagowac wsrod Polakow autor. Podmiot liryczny okresla dobre normy zachowania sie obok stole ï‚® funkcja wychowawcza i dydaktyczna.

Utwor startuje wezwanie wsparcia Bozej - apostrofa. W dalszej kolejnosci autor mowi o tym jak rosnie na polu i niedlugo zostanie zebrane i znajdzie sie

na biesiadnym stole. Udostepnia rad dziewczynom i mezczyznom. Pod koniec przekonuje do przyswajania sobie rzetelnych obyczajow. Prosi tez Boga o

odpuszczenie grzechow i zaslanie rozkoszy na wszystkich ludzi. Zwany jest dodatkowo pierwszym savoir-vivrem polskim, albowiem zawiera zespol

nakazow i pouczen, jak na przyklad powinien zachowac sie obok stole rycerz. Wyraznie odczuwa sie w ponizszym utworze propagowanie rycerskiego

kultu wobec damy, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

Odmiennym przykladem jest: „Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Sen wieczny ukazana jest jako rozkladajacy sie trup kobiety z kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie interesowali sie

smiercia. Do niej istota i cechami. Temat smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w okresie sredniowiecza. Ukazuje smierc jako

wszechobecna, wszechwladna i dotyczaca kazdego czlowieka. Motyw nasz ukazuje smierc, ktora zacheca do tanca przedstawicieli roznych stanow.

Kazdy ludzie podlegaja smierci. Sen wieczny podlega Bogu. Jest to dodatkowo nawiazanie w celu tematu stosunkow spolecznych, obejmuje mysl, ze

smierc zrownuje wszystkie stany.

Przykladem moze byc takze: „Satyra na leniwych chlopow―

To pierwszy polski utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Odslania istnienie konfliktow spolecznych, rownolegle pokazuje relacje

spoleczne i zaleznosc kmiecia od pana. Jest to kawalek ganiacy chlopow, ktorzy odrzucic spelniaja przymusow jak aby tego pragnal podmiot poetycki.

Chlopi wykrecaja sie i unikaja wykonywania zadan. Wiersz nasz ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko pod okiem pana, gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt wielokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

Przykladem jest takze „Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciwko okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie w calej

kosciele jednak zostal w tamtym miejscu zabity. Zauwazamy tu spor spoleczny miedzy szlachta natomiast mieszczanstwem, ktore chcialo posiadac

przywileje. Budzi sie posrod nich pycha.

Jest jeszcze duzo utworow o tematyce swieckiej, jednak to najwazniejsze i najbardziej popularne.

16. Dowiedz, ze „Bogurodzica― to piesn religijna, hymn narodowy i najstarszy zabytek literatury polskiej.

Najdawniejsza, zachowana w celu dzis dnia, polska piesnia religijna jest „Bogurodzica―. Sa trzy hipotezy mowiace o dacie jej powstania:

• piesn powstala w X w., natomiast jej pisarzem byl sw. Wojciech;

• „Bogurodzica―- hymnem dynastii Jagiellonow, dlatego tez mniema sie, ze powstala w calej 1386r. (XIV w) z okazji koronacji krola;

• (biorac pod uwage uksztaltowanie gramatyczne i leksykalne) „Bogurodzica― powstala na przelomie XII i XIII wieku;

Najstarszy, dwustrofowy przekaz „Bogurodzicy―, opatrzony nutami, zachowal sie w calej odpisie z 1407r. (XV. )Autor „Bogurodzicy― jest

bezimienny.

Istnieja co najmniej dwie hipotezy o autorach:

•legendarne autorstwo sw. Wojciecha;

•hipoteza prof. Briicknera, mowiaca o autorstwie franciszkanina wraz ze Starego Sacza - ojca Boguchwala.

W Polsce sredniowiecznej piosenka ta stala sie hymnem, o czym swiadcza wiadomosci, ze:

• przed bitwa pod Grunwaldem (1410r. ) rycerstwo lokalne spiewalo „Bogurodzice―;

• umieszczono ja we wstepie kompletu praw („Statutu Laskiego―) Krolestwa Polskiego z 1506r., jak nobilitowalo nasz tekst w celu rangi symbolu

Polski;

• nie tylko „Bogurodzica― pelnila opcje hymnu, ale tez spelniala pod wzgledem gatunkowym odpowiednie wymogi;

„Bogurodzica― dysponuje charakter piesni religijnej. To hymn w celu Chrystusa zwrocony do Mateczki Bozej i Jana Chrzciciela z prosba o

wstawiennictwo; wyrazajacy zarliwa prosbe o to, aby Syn Bozy raczyl dac pobozny zywot na ziemi, natomiast po smierci przebywanie w calej raju.

„Bogurodzica― to liryka:

• podmiotu zbiorowego,

• bezposrednia,

• inwokacyjna,

• apelu.

Wiersz sredniowieczny, tak zwanym. zdaniowo- rymowy, reprezentowany przez „Bogurodzice―, odrzucic przestrzegal jednakowego rozmiaru

sylabicznego w wszelkim wersie, w jakikolwiek sposob na ogol wykazywal sklonnosc w celu wyrownywania stanu sylabicznego, jak z czasem, w calej XVI

w calej., doprowadzilo w celu tzw. sylabizmu. W sredniowiecznym wierszu wystepowaly takze rymy; wspolbrzmienia uzyskiwano przez powtarzalnosc

formy gramatycznej (np. „nosimy― - „prosimy―; bozycze― - „czlowiecze―, „pobyt― - „przebyt―). Rymy te, ogarniajace czasem po

pare wersow, uwydatnialy zakonczenia (klauzule) koncowych odcinkow wersowych. Glownie jednak wyrazistosc klauzul wersowych wynika skutkiem

tego, ze w calej kazdym wersie zamyka sie odrebna jednostka skladniowa - pojedyncze wyobrazenie lub jednorodny czlon zdaniowy, wypowiadane z

odpowiednim zroznicowaniem wysokosci tonu, tj. z inna intonacja: wznoszaca sie (antykadencja) czy opadajaca (kadencja), np.:

„Slysz modlitwe, jaz nosimy, ï‚-

A dac raczy, jegoz prosimy: ï‚-

A na swiecie zbozny pobyt, ï‚-

Na zywocie szczesliwy przebyt. ―

Wierszowi sredniowiecznemu towarzyszyla zazwyczaj muzyka. Relacja z uporzadkowana rytmicznie melodia wywieral znaczacy wplyw na jego budowe.

Dwu najstarszym strofom „Bogurodzicy― towarzyszy najstarsza melodia spiewana choralnie, jednoglosowo, bez akompaniamentu instrumentalnego.

To tzw. MONODIA, charakterystyczna dla sredniowiecznych choralow, czyli lac. spiewow liturgicznych Kosciola.

Melodia „Bogurodzicy― powstala na obszarze nadrenskim, spisana juz w calej IX w calej. w kodeksie mszalnym z opactwa benedyktynow w Sankt

Gallen w calej Szwajcarii. Przy XIV-XV w calej. dopisano dalsze strofy „Bogurodzicy―; obejmuja ow lampy piesni - wielkanocna (strofy 3-6) i pasyjna

(7-13).

„Bogurodzica― byla utworem wielozadaniowym, byl to pierwszy kawalek literacki. Logiczna kompozycja-wedle schematu: apostrofa i prosba,

pelniacy role konfiguracji klamrowej refren „ „Kyrie eleison― bogactwo rymow spajajacych nie tylko wersy, ale i pierwotnego czastki,

matematyczna precyzja w calej ukladzie zestroju sylab(5+3, 3+5)- to tylko niektore jej cechy. Jest dozwolone powiedziec, ze na naprawde przemyslane i

staranie dopracowane od strony internetowej formalnej wyczekiwac bedziemy w celu czasow Kochanowskiego.

Polacy juz w sredniowieczu dostrzegali fenomenalna range tejze piesni, czyniac ja cos wiecej niz piesnia bojowa, spiewalo ja polskie rycerstwo przed

bitwa pod Grunwaldem, ale i w pewnym sensie hymnem narodowym. Dlugosz nazwal ja „piesnia ojcow―. Piosenka ta byla znana kazdej osobie

Polakom tamtej epoki, odgrywala wielka funkcje patriotyczna. To piesn ojczysta- carmen patrium, swoj koloryt hymnu zachowala do XIV wieku,

pozostajac naszym reprezentatywnym utworem poetyckim tamtej ery.

18. Zaprezentuj na pewnych przykladach polska sredniowieczna liryke religijna.

Do najstarszych dziel liryki duchowej sredniowiecza zaliczamy:

•Bogurodzice-prawdopodobnie powstala w XIII w. Najstarszy jej opis pochodzi z 1407r., aczkolwiek juz wtenczas byla to piesn starodawna.

Popularnosc i wymowa Bogurodzicy sprawila, iz uznano ja za 1-wszy hymn polski. Pierwsza jej zwrotka wycelowana jest w celu Matki Boskiej, druga w

celu Chrystusa. Ow firma ciagiem prosb modlitewnych: w celu Matki Bozej, aby posredniczyla u swojego syna-Chrystusa natomiast Syna Bozego o

wysluchanie modlitwy, o dobrobyt przenigdy ziemskim i wieczne zywot po smierci. Uwage zwraca symboliczna cyfra 4, w celu ktorej wielokrotnie

nawiazywali ludzie sredniowiecza, ktora wspoltworza w calej Bogurodzicy swiete osoby: Pierwowzor Boska, Chrystus, Bog i Jan Chrzciciel. W

Bogurodzicy zauwazamy sporo historycznych odmian gramatycznych, archaizmow skladniowych, leksykalnych i fonetycznych, np. w calej funkcji wolacza

wystepuje nominativus (Bogurodzica zamiast Bogurodzico), sedziwe formy trybu rozkazujacego: zyszczy!, spusci! (pozyskaj, zeslij! ), wyrazy, gdzie nie

nastapil jeszcze przeglos polski: (zwolena, slawiena zamiast zwolona, slawiona). wsrod doroslych form leksykalnych znajdujemy np. wyrazy dziela

zamiast dla, jaz zamiast ktora. Rymy w piesni znajdujemy na koniec wersow (nosimy-prosimy), a takze w srodku wersow np. (dziela Krzcicela).

Zastosowane znajduja sie rowniez paralelizm skladniowy a takze paralelny, innymi slowy rownolegly, symetryczny rozklad esencji.

•Lament swietokrzyski, inaczej Posluchajcie bracia mila-to cenny zabytek polskiej literatury sredniowiecznej. Wydaje sie niezbitym argumentem na to,

iz w Polsce silnie funkcjonowal kult Najswietszej Marii Panny, wyrozniamy nawet w literaturze sredniowiecznej tak zwanym. kult liryki maryjnej. Lament

swietokrzyski to glos Bolejacej Matki. To pierwszoosobowa wypowiedz – skarga - Mateczki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Ale przede

wszystkim slyszymy tu placz matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad utrata dziecka. ktora to zwraca sie do roznych matek, internautom

opowiada swoj bol. Heroina utworu prezentuje zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a dlatego staje sie blizsza odbiorcy. Wpis Lamentu z konca XV

wieku jest zabytkiem literatury polskiej, obejmuje wiele archaizmow leksykalnych, zalicza sie do liryki lamentacyjnej.

•Legende o sw. Aleksym-zapis z XV wieku. To opis istnienia swietego, innymi slowy hagiografia. Prezentuje jego urodzenie, mlodosc, ozenek z

krolowa Famijana - lecz sw. Aleksy sklada slub nieskazitelnosci i ucieka w tulacza wedrowke, natomiast bogactwo poswieca ubogim. Umiera pod

schodami na dworze ojca. Dzieje sw. Aleksego dopelniaja wszelkie wymogi gatunku, ktorym byly zywoty swietych.

Zabytkiem poezji duchowej sa dodatkowo znane i wciaz funkcjonujace modlitwy tego typu jak: Ojcze nasz czy Zdrowas Maria.

Glowne rodzaje to:

piesni - gl. Koscielne np. Bogurodzica―,,, Posluchajcie bracia mila―

hagiografy - dziedzina pismiennictwa chrzescijanskiego, obejmujaca zywoty kultu religijnego, legendy o ich egzystencji i czynach,, Legenda o sw.

Aleksym―

apokryfy - teksty zlaczona tematycznie z Biblia, odrzucic sa tlumaczeniem ksiag Sedziwego Testamentu, znajduja sie rodzajem,, uzupelnienia― Biblii.

Zachodzi w tych propozycji wiele kolorowych szczegolow (czasem sprzecznych z Biblia), bogactwo zdarzen, realia spoleczno-obyczajowe np.,,

Rozmyslania przemyskie―

psalmy - biblijne piesni o zakresie modlitewno-hymnicznym. Pierwotnego zbior swiadczy psalterz., zostaly bardzo chodliwe w sredniowieczu, opiewaja

wielkosc i przyjaznosc Boga, wyrazaja podziekowanie, prosbe, blaganie, komunikuja o historii i przyszlosci

np.,, Psalterz florianski―,, Psalterz pulawski―

Przyjaznosc, Klamstwo itd.

19. Porownaj topos mateczki oplakujacej syna w Lamencie swietokrzyskim i w Matce powieszonych Oraz. Rozewicza.

topos- powtarzajacy sie motyw lub miejsce np. panstwo szczesliwosci w calej roznych kulturach: Arkadia, Arkadia, Eldorado.

„Lament swietokrzyski― postrzegany jest zbyt pierwszy wzruszajacy utwor poetycki w jezyku polskim, akcentujacy bol matczyny po stracie syna; jest

glosem Bolejacej Matki. To pierwszoosobowa wypowiedz - skarga-Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Byl on unikatowy, wiec tym bardziej

boli tej zniewazanie. Pierwowzor Boska odslania losy swojego Syna od czasu biczowania, przez nalozenie cierniowej korony, bicie go przez Zydow,

poprzez przybicie w celu krzyza. Caly czas wspolcierpi z nim, chce czuc w podobny sposob On, myslec podobnie. Ale przede wszystkim slyszymy tu

placz matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad utrata dziecka. ktora to zwraca sie do roznych matek, internautom opowiada swoj bol.

Heroina utworu prezentuje zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a dlatego staje sie blizsza odbiorcy.

„Matka powieszonych―- oryginal jest przedstawicielka matek, ktore stracily swoje dzieci. Ukazana jest w czasie blakania sie po miescie, postrzegana

przez ludzi jak szalona. Ow firma wyobcowana, samotna. Jej wyglad zewnetrzny jest odmalowany za pomoca 3 barw: czarnej i srebrnej. Czarny -

prawdopodobnie zatem, ze ubiera sie na czarno, ma mozliwosc dlatego, ze jej karnacja juz zszarzala, stracila zdrow kolor, srebrny - gdyz jej wlosy sa juz

siwe. Cierpienie jakie ja spotkalo czy tez tez postrach spowodowalo, ze bardzo szybko sie zestarzala. Pierwowzor powieszonych utracila jedno z

podstawowych zadan do ktorych zostala stworzona. Samotna cierpi cos wiecej niz z powodu utraty swoich podopieczni, ale dodatkowo z powodu

pelnego wymordowanego narodu.

Oba wiersze przedstawiaja topos matki oplakujacej swego syna. Roznia sie aczkolwiek w porzadnym stopniu. Wedlug mnie Matka z wiersza Rozewicza

Jest pania bardziej nieszczesliwa, mocniej kompetentna przez zywot. Jest osamotniona w swoim cierpieniu, nikt odrzucic odczuwa zapotrzebowania

niesienia jej pomocy „ociera sie o szorstka skore tlumu―. Cierpi z powodu smierci wlasnych podopieczni lecz dodatkowo przyjmuje na swoje barki

cierpienie wynikajace z zaglady tysiecy mlodocianych ludzi, ktorzy walczyli w calej obronie wlasnej ojczyzny. Do niej rozpacz doprowadza ja w celu

szalenstwa. Z kolei Matka Bolesna, bohaterka „Lamentu swietokrzyskiego― niedomaga okrutnie z powodu smierci syna, wydarzenia sprzecznego z

prawami naturalnymi, jednak nie oplakuje calego narody, jej rozpacz nie wiedzie do ekstrawagancji lecz jest przepelniona nadzieja, ze ow jedna smierc,

smierc jej dziecka zapobiegnie smierci roznych. Ma zyczenia, ze juz zadna oryginal nie pozostanie musiala naprawde cierpiec jak na przyklad ona.

dwadziescia. Wskaz wlasciwosci „Bogurodzicy― kluczowe o tym, ze uznajemy ja za arcydzielo poezji sredniowiecznej.

Najstarsza dwustrofowa czesc „Bogurodzicy― odznacza sie najwyzszym kunsztem artystycznym i uznana jest za arcydzielo naszej sredniowiecznej

poezji. Kawalek ten jest nie tylko hymnem, ale takze modlitwa. Zaswiadczaja o tym wezwania kierowane w celu Matki Bozej, powtarzanie formuly

liturgicznej Kyrieleison, kierowanie prosb modlitewnych. Nastepne zwrotki Bogurodzicy sa zroznicowane tematycznie i tresciowo.

Zwrotka pierwsza, ktorej moglibysmy wziac tytul apostrofy do Mateczki Bozej, znajduje w sobie wiele okreslen Matki Chrystusa: Bogurodzica, Bogiem

slawiena, odczuwali uwielbiona przez Boga, Dziewica „zwolena― innymi slowy wybrana, Pierwowzor Syna Bozego. Zwrotka druga, ktora moglibysmy

nazwac zestawem prosb, to formula modlitewna. Znajdujemy w calej niej prosby ogolne: o uslyszenie wolania, o natchnienie mysli, o wysluchanie

modlitwy, oraz bardziej specyficzne: o pobozne zywot, otrzymanie laski, zycie wieczne.

Obie zwrotki zakonczone znajduja sie taka sama formula liturgiczna: Kyrieleison. Ruch ten gra wielorakie opcje. Przede wszystkim jest refrenem, wobec

tego podkresla piesniowy charakter utworu. zaznacza, ze nie mamy stycznosc z modlitwa oraz uwypukla prosby kierowane do Chrystusa za

posrednictwem Bogurodzicy.

„Bogurodzica― to utwor, gdzie pojawiaja sie okreslone walory artystyczne, ktore swiadcza na temat, ze stworzona zostala rozmyslnie. Dwie strofy

zaczynaja sie w podobny sposob - od apostrof. Z takich dwuczlonowoscia, powtarzalnoscia mamy stycznosc w pelnym tekscie.

PARALELIZM - rownoleglosc, powtarzalnosc takich samych czlonow, czesci.

Przy „Bogurodzicy― jest do czynienia z paralelizmem skladniowym.

Na mistrzostwo stylistyczne utworu skladaja sie:

• wirtuozeria rytmiczna;

• synonimy;

• paralelizm wersow

• uklad rymow;

• podwajanie drobinek wiersza (dwie strofy, druga dwukrotnie potezniejsza od czolowej, podwojone ksztalty wolacza w granicach wersu);

• ton retoryczny.

KOMPOZYCJA „BOGURODZICY―:

• 2 pierwsze poszerzone wersy posiadaja charakter apostrofy; gdy wers trzeci to krociutkie 2 zdania rozkaznikowe, tworzace zdecydowanie

zamierzony kontrast z rozbudowanymi apostrofami;

• w pozostalej zwrotce - symetria odwrotna: krotka wezwanie i sznur zdan rozkaznikowych (osiem) - zmiana proporcji elementow kompozycyjnych;

• celowosc powstania uznaja rowniez istniejaca i powtarzajaca sie regularnosc w zakresie rymow, zakonczonych na -a;

• wersy rymuja sie w srodku siebie, jak i rowniez na koncach poszczegolnych ‘linijek’.

RYMY - parzyste, wew., zewnetrzne (koncowe):

scisle rymy zenski: slawiena-zwolena,

niepelne rymy: pobyt-przebyt,

rymy meskie: Bozycze-czlowiecze.

wewnetrzne:

Bogurodzica-Dziewica,

Syna- Gospodzina,

Slawiena- zwolena.

• ulozenie tekstu w calej wersach na rownolegle odcinki o jednakowej (niekiedy wydluzonej o jedna) liczbie sylab (np.:

* 1. wers - zawolanie do Marii = 5 + 3;

* 3. wers - 3 plus 3).

W nawiazaniu z asylabicznym charakterem wierszy wazna znaczenie przypadla w calej nich rymom, ktore stanowily rodzaj ozdobnikow stylistycznych a

takze pelnily opcje wyznacznikow klauzuli tj. zakonczen wersow czy tez ich czlonow.

• kazda strofe ukonczy refren: „Kyrie eleison― [gr. „Panie, zmiluj sie. ―]

Zbior znakow utworu jest niezwykle zwiezly, a mimo to fason ma wlasciwosci krasomowcze, czego dowodza pospolite, wplecione w calej tekst apostrofy.

Apostrofe swiadczy cala glowna zwrotka, ktora to obejmuje ciag wolaczy i dwa zdania rozkazujace, wyrazajace prosbe,

„Bogurodzica― to wiersz asylabiczno-zdaniowy. Do niej najstarszym dwu strofom towarzyszy melodia. Piosenka spiewana choralnie bez

akompaniamentu instrumentalnego. w calej tekscie wspolwystepuja takze archaizmy, ktore podnosza artystyczny kunszt. Archaizm to element jezykowy

pochodzacy z minionej ery historycznej, ktory zostal zastapiony nowszym i wyszedl z codziennego zastosowania. Tych nieuzywanych dzis slow jest w

calej „Bogurodzicy― co niemiara np.: slawiena-chwalona;

Gospodzin-Pan;

zwolena-wybrana.

„Bogurodzica― to oryginalne artystyczne dzielo rodzime. Byla hymnem religijnym, ale rowniez bojowym i hymnem panstwowym.

21. Ocen z perspektywy wspolczesnego czytelnika aktualnosc mysli zawartych w calej literatur sredniowiecza.

Tworcy sredniowiecza za najistotniejsze stawiali sobie tworzenie dziel o wiary i Bogu. Wiazalo to sie z panujaca w calej tych latach filozofia. Byl to

teocentryzm, ktory w calej centrum otoczenia umieszczal Boga. Bog, ktory stworzyl ziemia, uosabial dobro, piekno i prawde. Jednostki uwazali wyzszosc

dobr duchowych nad doczesnymi, rozne zjawiska przyrody interpretowano jako symbole od Boga, w tejze filozofii dominowala mysl o zyciu posmiertnym.

W tejze epoce 2 pojecia znajduja sie centralne: Bog i istota ludzka. Bog odrzucic stanowi abstrakcyjnej idei, jest osoba. Jednak to istota ludzka zostal

utworzony na portret i zwiazek Boga i dzieki temu zdolny jest wyszukac w sobie doskonalosc i jednosc z Nim. Akcentuje ona istotne wartosci mezczyzny,

jego tytul zdolnosc w celu samopoznania, w celu dokonywania wolnego wyboru, w celu zdobywania zdolnosci, do namietnosci i czynieniu dobra.

Sredniowieczne koncepcje mezczyzny akcentuja:

•jego jednosc wraz ze swiatem; istota ludzka jest mikrokosmosem stanowiacym refleks wszechswiata (filozofia Jana Szkota Eriugeny),

•jego podobienstwo w celu Boga (sw. Bernard z Claivaux),

•jego podmiotowa samoistnosc, indywidualnosc, rozumnosc i doskonalosc (filozofia sw. Tomasza z Akwinu).

We wspolczesnym swiecie slowa Bog i istota ludzka znacza coraz to mniej. Kazdy gonia zbyt dobrami doczesnymi, nie liczac sie z konsekwencjami.

Zatracamy nasze czlowieczenstwo. Patrzac na filozofow z tamtej ery mozemy sie od tych propozycji uczyc wlasciwego postepowania. Trzeba przystanac

na moment i zastanowic sie o wlasnej sytuacji. Wzorem do nasladowania moze byc sw. Franciszek, ktory jest coraz to mniej biezacy w nowoczesnym

swieci. Glownymi zrebami tej nauki zostaly: wszechogarniajaca uczucie, radosc, ubostwo, czyli te wartosci, ktore przestaja byc dla nas zasadnicze.

Tworcy literatury sredniowiecza podejmowali tematy ciagle aktualne np.: milosc, smierc, przemijalnosc ludzkiego istnienia, istnienia i otoczenia. „Wielki

testament― Franciszka Villona podejmowalo te wlasnie motywy tematyczne. Przeplata on komizm z liryzmem, watki wielkie ze sprosnymi. Sam

„poeta przeklety―, mieszkaniec paryskiej ulicy, ukazuje kruchosc istnienia, przywolujac znane gwiazdy ekranu w legendach o paniach i o panach

„minionego czasu―. Jak jest to obecne w oplatajacym nas swieci. Przestalismy lubowac sie to, jak najwazniejsze, innymi slowy nasze zywot.

Zapominamy jak jest to siano ulotne i kruche.

Namietnosc jako uczucie najwazniejsze zajmowalo tez zasadnicze miejsce w calej sredniowieczu. Wzorem utworu moze byc utwor pt. „Dzieje

Tristiana i Izoldy―. Ten motyw jest biezacy w wszelkiej epoce. Namietnosc to uczucie dominujace w naszym zyciu, Czlowiek bez milosci jest

nieszczesliwy.

Tworczosc literacka sredniowieczna wielokrotnie propagowala projekty parenetyczne. Ma mozliwosc dzisiaj nie wystepuje juz rycerzy ani kroli, jednak

nasza firma mozemy czerpac z tych propozycji prawdziwa madrosc. Roland zadziwia nas swoja odwaga a takze tym jaka wage dysponuje dla jego honor,

ktory we wspolczesnym swieci stracil na swojej waznosci.

Widzimy, ze wiele tematow podejmowanych juz w sredniowieczu sa ciagle aktualne. Wychodzi to stad, ze dotycza ow lampy czlowieka, natomiast

czlowiek sie nie zmienil.

22. Wymien i omow gatunki literackie sredniowiecza.

Przy epoce sredniowiecza rozwijaly sie wszystkie gatunki literackie. W polnocy Swiata i we Francji powstala epika heroiczna, ukazujaca historia

wybitnych chojrakow na tle wydarzen historycznych np. „Piesn o Rolandzie― nawiazujaca do historycznej wyprawy cesarza Karola Wielkiego do

Portugalii przeciwko saracenom w VIII w. (Jest to poemat). Epike dworska reprezentowaly romanse np. „Dzieje Tristiana i Izoldy―. Liryka odwolywala

sie zarowno do klas charakterystycznych dla tworczosci duchowej czego przykladem sa hymny oraz liryka maryjna np. „ Bogurodzica―, jak i

kreowaly nowe ksztalty zwlaszcza w calej tworczosci poetow niemieckich, francuskich i wloskich. Przykladem moze byc prowansalska poezja milosna.

Ekspansja chrzescijanstwa wiedzie do wzrostu hagiografii, branzy pismiennictwa zajmujacej sie prezentowaniem zywotow kultu religijnego, opartych na

legendach i dostepnych materialach historycznych np. „Legenda o sw. Aleksym―. Utwory te mialy koloryt dydaktyczny. Sporzadzanie sie

nowatorskich panstw i dynastii poteguje historiografii innymi slowy powstawaniu zbiorow dziel historycznych. Przejawem historiografii sa kroniki np. Galla

Anonima, Wincentego Kadlubka, Kronika wielkopolska. Przy srodowisku chrzescijanstwa rozwijal sie dramat liturgiczny, wystawiany w calej kosciele w

calej sw. wielkanocne. Ukazywaly np. zmartwychwstanie Jezusa, odgrywane przez ksiezy i zakonnikow w calej kosciolach czy tez w specjalnie

wyznaczonych do tego miejscach poza kosciola ( np. „Nawiedzenie grobu― ). Pozniejsza odmiana dramatyczna jest misterium, jak po lacinie znaczy

tajemnica. Byly to z kolei widowiska sceniczne, ktorych tresc dotyczyla najczesciej tematow ze Sedziwego i Swiezego Testamentu. Inscenizacje te

wystawiano zwlaszcza w czasie swiat wyznaniowych. Akcja misteriow zawsze prezentowala dramat chrzescijanski dziejow ludziom, upadek mezczyzny,

odkupienie i sad ostateczny. W dawnym ksztalcie misteria zachowaly sie w Polsce (w Kalwarii Zebrzydowskiej) oraz w calej Niemczech. Jedynym ze

swietnych misteriow naszych jest „Historia o chwalebnym Zmartwychwstaniu Panskim― Mikolaja z Wilkowiecka. (Byly to sztuki, gdzie aktorami mogli

byc tylko mezczyzni).

W XII w wyksztalcily sie mirakle, co poprzez lacinie znaczy cud. Przedstawialy cudowne wypadki z istnienia Maryi. Wraz z czasow odbywajacego sie w

przyszlosci sredniowiecza pochodza moralitety-utwory o charakterze filozoficzno-dydaktycznym, alegoryczne przypowiesci o czlowieku, ktory przez

grzechy i upadki dochodzi do cnoty i zbawienia. Moralitety posiadaly na zamiarze skierowanie mezczyzny na wlasciwa droge. Pierwotnym bohaterem

moralitetow byl zwyczajowy czlowiek usytuowanym miedzy niebem a pieklem, dokonujacy wyboru odpowiedniej mily zycia, toczacy wewnetrzna walke

miedzy silami dobra i zla. Najstarszym zachowanym moralitetem jest „Everyman―.

DRAMAT:

ï€-misteria,

ï€-moralitety,

ï€-dramaty liturgiczne,

ï€-tragedia,

ï€-komedia.

WIERSZ:

ï€-piesn,

ï€-hymn,

ï€-satyra,

ï€-milosna,

ï€-psalm } modlitewnik,

ï€-liryka maryjna,

ï€-wiersz sredniowieczny

EPIKA

ï€-kronika,

ï€-kazanie,

ï€-hagiografia (zywoty swietych, opisujac idealizuja gryzie, propaguja schemat osobowy ï‚® asceta),

ï€-apokryt (gatunek literacki przedstawiajacy zywot najswietszej rodziny),

ï€-romans rycerski,

ï€-epos rycerski,

ï€-traktat,

ï€-gesta,

ï€-epos rycerski.

23. Znajdz motywy wspolne dla poezji sredniowiecznej i barokowej, odwolujac sie od czasu znanych Ci utworow.

Naczelna faza baroku trwala od lat osiemdziesiatych XVI wieku poprzez lata dwudzieste wieku XVII; dochodzi w calej niej w celu glosu dla przykladu

tworczosc mistyczno - metafizyczna (Mikolaj Sep-Szarzynski), nawiazujaca w celu sredniowiecznej filozofii i starotestamentowych wizji Boga, swiata,

mezczyzny. W sredniowieczu w srodku swiata mezczyzny stal Bog. Owczesny swiatopoglad: teocentryzm, byl wyrazem silnej wiary osoby, ktorzy

postrzegali Stworce w calej kategoriach absolutu. Dlatego wlasnie w "Bogurodzicy" blagali, by uslyszal pierwotnego glosy i raczyl dac spokojne, pobozne

zycie i miejsce w calej raju poprzez smierci. Mikolaj S. Szarzynski przekazuje doniesienia o przemijaniu, o wartosci dobr ziemskich i ostatecznych -

smierci, wiecznosci i zbawieniu. Przy sonecie "O wojnie wlasnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem i cialem" szczesciem jest apartament. Zycie

swiadczy jednak walke z "hetmanem ciemnosci" - szatanem a takze duszy z cialem. Bog stwarza wiare wygrania tejze walki. Przy utworze mozna

przeczytac sie dwoistosc: czlowiek-swiat, dobro-zlo, Bog-szatan. Retoryczne pytania uwypuklaja niepewnosc, zagubienie i bezradnosc. Utwor "O

nietrwalej namietnosci rzeczy otoczenia tego" przedstawia dobra doczesne: bogactwo, wladze, slawe, rozkosze i stwierdza, ze odrzucic sa ow lampy w

stanie dac czlowiekowi prawdziwego szczescia i bezpieczenstwa. Takze "I odrzucic milowac nielatwo, i milowac". Szarzynski upatruje prawdziwy obiekt

milosci i piekna w calej Bogu. Wartoscia trwala jest cnota. Szarzynski wybral koncepcje walki wraz ze swiatem zywiolow - wrogow duszy teskniacej do

"wiecznej i prawej milosci".

Czolowymi przedstawicielami filozofii epoki baroku byli Spinoza, Leibniz, Pascal. Stworzyli te banki rozne koncepcje zycia, uwazajac, ze:

-zycie doczesne zawiera niewatpliwe wartosci, ktorych nie powinno sie lekcewazyc, bo pierwszenstwo dysponuje radosc poprzednio cierpieniem

-nalezy uciekac od czasu doczesnosci w calej mistycyzm

-zycie sklania w celu pesymizmu

W nawiazaniu z tego rodzaju roznorodnoscia pojmowania zycia zrodzil sie spor miedzy haslami renesansowymi natomiast odnowionymi idealami

sredniowiecznymi. Przy baroku kreuje sie wariant czlowieka kierujacego sie regula dwoistego istnienia, ktore laczylo asceze i korzystanie z uciech zycia,

jak na przyklad wiemy zawsze sa to wzorce dla osob fizycznych zaczerpniete wraz ze sredniowiecza.

dwudziestu czterech. Wymien zabytki pismiennictwa sredniowiecznego w Polsce i omow wskazany utwor.

Najstarszym drukowanym naszym tekstem poetyckim jest "Bogurodzica" (otwiera "Statut polski" z 1506 rok Jana Laskiego). Czas jej powstania w celu

dzis budzi zywe debaty badaczy; jak na przyklad pozwalaja sadzic najnowsze ustalenia jezykoznawcze, urodzenie tekstu zlaczone sa z poczatkami

panowania Wladyslawa Jagielly, a wiec z wiekiem XIV.

Wzorowana jest na hymnach grecko - bizantyjskich, jak na przyklad swiadczy m. in. samodzielnie wyraz Bogurodzica, bedacy wiernym tlumaczeniem

greckiego Theotokos. Najstarsza czesc piesni sklada sie z dwoch zwrotek. Pierwsza wycelowana jest explicite do Mateczki Boskiej z prosba o

wstawiennictwo u Syna, aby zechcial wysluchac ludzkich prosb. Druga zwrotka, skierowana jest do Syna Bozego, obejmuje blagania o "zbozny pobyt" na

ziemi i "rajski przebyt" po smierci. Piesn jest zrodlem informacje o slownictwie i postaciach gramatycznych owczesnej polszczyzny. Obok slowa

"Bogurodzica" wystepuja rozne archaizmy jezykowe, np. dziela (dla), bozyc (syn Bozy), zbozny (dostatni), slawiena (slawiona), zwolena (wybrana), jaz

(ktora), jegoz (o co). Odwrotnie tez wygladala 2 persona liczby pojedynczej trybu rozkazujacego - zyszczy, spusci, raczy. Roznice w calej glosowni

ukazuja wyrazy slawiena (dzis slawiona) i krzciciel (dzis chrzciciel). Wolacz deklinacji zenskiej zrownowazony byl mianownikowi, np. Bogurodzica,

dziewica, Maryja (dzis powiedzielibysmy - Bogurodzico, dziewico, Maryjo).

Rymy zewnetrzne i wew., budowa trojdzielne - wszelkie trzy wersy to zamknieta mysl (oddzielna). Autor probowal sie zblizyc do sylabizmu. Archaizmy:

szyk przestawny wyrazow w zdaniu, archaizmy fleksyjne, fonetyczne.

Chociaz Bogurodzica dysponuje charakter piesni religijnej, blyskawicznie wyszla poza mury Kosciola i stala sie jak gdyby hymnem narodowym. Jak

twierdza owczesne swiadectwa, spiewalo ja rycerstwo polskie pod Grunwaldem i pod Warna (kronika Jana Dlugosza). Rownoczesnie stanowila ciagle

nieodlaczna frakcja wazniejszych ceremonii koscielnych.

“Geograf bawarski―

IX w. - spis nazw polskich plemion

“Dagome index―

X w calej. - najdawniejszy polski pismo, Mieszko Jak i rowniez oddaje panstwo pod kuratele papiezowi, nazwy geograficzne

“Kronika Theimara―

X-XI w. - nazwy plemion (Slazanie), nazwy rzek (Odra, Bobr) i nazwy atrakcji turystycznych (Krosno)

“Bulla Gnieznienska―

XII w. - rejestr dobr koscielnych, “Zlota Bulla slownika polskiego―  zawiera 410 nazw naszych

“Ksiega Henrykowska―

XIII w calej. - pierwsze polskie wyobrazenie: “Dac ac ja pobrucze a ty poczywaj―

Kazania Swietokrzyskie

XIV w. - autor-kaznodzieja staral sie wziac swoim kazaniom artystyczna postac, utrzymane znajduja sie w tonie podnioslym, adresatem tych kazan sa

wyksztalceni ludzie

“Kazania Gnieznienskie―

XV w. - 103 kazania lacinskie, 10 polskich, zabytek troj jezyczny: niemiecki, lacinski, polski

“Bogurodzica―

pierwszy wpis napisany poprzez polsku posiadajacy charakter religijny

“Psalterz Florianski―

najstarszy zatrzymany przeklad Psalmow Dawida, obejmuje tekst psalmow w 3 jezykach: lacinskim, polskim i niemieckim, psalterze pelnia w calej

sredniowieczu opcje modlitewnika

“Psalterz Pulawski―

XV w. - modlitewnik mieszczacy komentarz w celu kazdego psalmu

“Apokryty―

portretuja zywoty kultu religijnego

“Roty sadowe―

formuly przysiag sadowych

“Biblia Szaroszpatacka―

1-wszy i unikatowy polski tlumaczenie Biblii

25. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce dla osob fizycznych i pierwotnego odbicie w calej literaturze.

1-wsza. 1IDEAL SWIETEGO ASCETY

•„Legenda o sw. Aleksym―; Aleksy pochodzil z zamoznej rodziny, wiodl dostatnie zycie. Jako czlowiek dorosly skazal sie dobrowolnie na

ponizenie i cierpienie, umartwiajac swe trup i demona. Nagroda zbyt jego cierpienia stalo sie natychmiastowe wziecie duszy do Nieba.

•„Swiety Szymon Slupnik― Stanislawa Grochowiaka. Wiersz opowiada o ludziach ery sredniowiecza i ich podejsciu do religii. Bunt pisarza

przeciw ciemnocie owczesnie panujacej, oraz zmierzaniu do samozaglady.

•Slupnicy - ascetyczni wschodni pustelnicy spedzajacy zycie na slupach, kolumnach swietych poganskich (Szymon i Daniel Slupnik z

Konstantynopola)

•Swiety Franciszek - w calej Asyzu wlozyl na fiuta zakon franciszkanow. Rozdal swoj majatek. Wedrowal po kraju wyglaszajac kazania, ktore

nawolywaly do namietnosci do blizniego.

•zyje w calej ubostwie

•przyjmuje pogarde i cierpienie z pokora

•ucieka od slawy, rozglosu

•modli sie w celu Boga

•umartwia swoja dusze i trup

•anonimowosc

•pokora

1. 2IDEAL RYCERZA

•„Piesn o Rolandzie― - anonimowe dzielo francuskie. Nalezy do rodziny eposow laczacych trzy nadrzedne elementy: narodowy, bohaterski i

legendarny. Zalicza sie do grupy poematow epickich noszacych francuskie miano „chansons de geste―(piesni historyczne)

•cykl rycerzy okraglego stolu skupionych wkolo legendarnego krola Artura

•cykl karlow Nibelungow (Niemcy)

•„Piesn o Cydzie― (Hiszpania)

•„Piesn o wyprawie Igora― (Rosja)

Roland rycerz i wasal Karola Wielkiego ginie w calej obronie religii w walce z poganskimi saracenami. Roland to mezny idealny- skupia w sobie

szlachetnosc i odwage, az do szalenstwa. W kazdej sytuacji postepuje w calej zgodzie z kodeksem rycerskim. Bezgranicznie wierny „slodkiej

Francji― i oddany damie swojego serca. Jako rycerz ery feudalnej niezmiernie oddany swemu wasalowi-Karolowi Wielkiemu. Wzorowy chrzescijanin,

prawdziwy ziom, wierny do oporu Oliwierowi.

•bogobojny

•odwazny

•zawsze dotrzymywac slowa

•dbac o honor i slawe

•patriota

•uwielbienie Boga i poswiecenie dla obrony wiary

•wzorzec dydaktyczny

•zyskiwal wladze, stawal sie wartym szacunku

•propagowal postawe odpowiednia kosciolowi

•kosciol akceptowal rycerzy, bowiem w calej nich upatrywal szerzenie chrzescijanstwa

Ideal rzetelnego wladcy

•postac Boleslawa Krzywoustego w swietle „Kroniki Galla Anonima―. Autor slawi krola jako wzorowego chrzescijanina, meznego rycerza,

sprawiedliwego i trafnego monarche, oddanego idei modelowania panstwa. Okresla go „Boleslawem, ktory odrzucic spi―. Podlug Boleslaw powstal

sie w calej sposob wspanialy, dzieki darom zlozonym przez ojca Wladyslawa Hermana, swietemu Idziemu.

•postac Karola Wielkiego, wladcy ciebie Frankow- „Zycie Karola Wielkiego― autorstwa Eincharda. Tworca Cesarstwa Karolinskiego postrzegany

za najwybitniejszego wladce wczesnego sredniowiecza. Einchard byl dworzaninem i biografem, znal krola od pociechy. Karol wielki byl obronca wiary

chrzescijanskiej, wladca swiatlym, dobrym, odwaznym i sprawiedliwym.

•troszczy sie o panstwo i o poddanych

•dobry rycerz

•dobry chrzescijanin (milosierny)

•sprawiedliwy i wyrozumialy

•bronil granic

•szybkosc podejmowania klopotliwych decyzji

•dobro ogolu przedklada nad dobro wlasne

Wzorzec kochanka

Wzorzec kochanka jest przedstawiony w calej utworze Dzieje Tristana i Izoldy. Oprocz tego kierunku propagowana byla dodatkowo liryka milosna

zgodnie z regula, ze ktorykolwiek badz rycerz powinien miec dame swego serduszka. Trudno doszukac sie w calej tych utworach rzeczywistych uczuc i

sadzi poetow, znajduja sie one wlasciwie wyrazem tesknoty do namietnosci absolutnej i doskonalej. Podmiot uczuc za kazdym razem byl wyidealizowany

a wykaz uczuc rycerza - dosyc stereotypowy. Utwory bardzo konwencjonalne.

- Dzieje Tristana i Izoldy - opowiesc o wielkiej, tragicznej milosci - akcja podporzadkowana jest przeznaczeniu.

Przyczyny wykreowania takich wzorcow osobowych

•kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie chcac zostac ascetami czesto oddawali swoj wlasnosc kosciolowi)

•zycie doczesne jest chwilowym, zwiezlym etapem istnienia ducha

•upokorzenie szlo w calej parze wraz ze zbawieniem

26. Na pewnych przykladach objasnij funkcje motywu smierci w calej literaturze sredniowiecza.

Kosciol rozmyslnie sklanial osoby do rozumowania o smierci, co potwierdza popularne wowczas powiedzenie "Memento mori". Sen wieczny nalezala w

celu tzw. spraw ostatecznych obok sadu ostatecznego, piekla i nieba. Kosciol roznicowal smierc czlowieka grzesznego i cnotliwego. Pierwsza znalazla

byc przykra, druga stanowila zwykla nieodzownosc, ktorej lekac sie nie nalezalo. Wazne bylo nalezyte przygotowanie sie na spotkanie wraz ze smiercia.

Mialy temu sluzyc: zycie w calej cnocie, spowiedz, rachunek sumienia, pojednanie z ludzmi i swiatem. Przyklady motywow smierci w literaturze:

•"Rozmowa Mistrza Polikarpa wraz ze Smiercia",

•"Skarga umierajacego",

•cykl drzeworytow germanskiego artysty Hansa Holbeina Mlodszego z pocz. XV w calej. przedstawiajacy roznorodne wizerunki smierci.

Wizerunek Zgonu w "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Smiercia" jest przerazajacy: chuda, blada, zolte slepia i trup, bez finiszu nosa i warg, zgrzytajaca

zebami, z kosa w calej reku i tym podobne. Mowi kobieta, ze zabierze ze soba kazdego czlowieka, ale na wstepie grzesznikow, ksiezy zyjacych w calej

dostatku i rozkoszy, rozpustne kobiety, sedziow niesprawiedliwych, alkoholikow. Wynika skutkiem tego, ze dywanowi czlowiek minie przez zywot

skromniej, tymze jego spotkanie ze Smiercia bedzie mniej przykre.

dwudziestu siedmiu. Porownaj kroje Matki Boskiej w 3 arcydzielach sredniowiecznej liryki duchowej w „Bogurodzicy― i „Lamencie

swietokrzyskim―.

Przy „Bogurodzicy― oryginal Jezusa wystepuje jako blogoslawiona, wybrana, wywyzszona kobieta, ale jednoczesnie krewna ludziom. Wydaje sie ich

oredowniczka, posredniczy miedzy Bogiem natomiast ludzmi

Naczelna zwrotka jest apostrofa w celu Matki Boskiej i obejmuje w sobie wiele okreslen skierowanych pod jej adresem. „Bogurodzica, Bogiem

slawiena.. ― czyli uwielbiana przez Boga, wybrana Pierwowzor syna Bozego.

W pozostalej zwrotce wierni zanosza w celu niej prosby co potwierdza modlitewny koloryt wiersza. Znajdujemy w tej dziewczyny prosby ogolne: o

wysluchanie modlitwy, o natchnienie sadzi.

Z kolei w calej „Lamencie swietokrzyskim― czyli „Zale Matki Boskiej pod krzyzem― ukazuja 2 postacie Mateczki Boskiej i jej syna. Osoba

komunikujaca w tekscie jest Pierwowzor Jezusa. Jawi sie mnie jako postac cierpiaca, zalaca sie morzem soba i swoim synem. Oplakuje swoje dziecko,

zechce z przedtem dzielic cierpienie i jemu sluzyc. Jednak pod krzyzem jest nieporadna i robi gorzkie wyrzuty Aniolowi Gabrielowi:

„O Aniele Gabriele,

W ktorym miejscu jest to siano twe wesele

Co zes mi w celu obiecywal, tylko bano sporo..: ―

W tym utworze to wlasnie Pierwowzor Boska wytycza dwudziestozwrotkowy wpis, prosi osoby o uzalenie sie morzem nia, polemizuje z Aniolem

Gabrielem nawiazujac do zwiastowania. Kieruje w celu ludzi slowa:

-„Ciezka firmowa chwila, krwawa godzina―

-„A ja pelna smutku i zalosci―

Mozemy zauwazyc, ze autor dostrzegl w Matce Boskiej nade wszystko cechy czlowiecze chwile niedyspozycji i sprzeciw wobec wydarzen w ktorych

uczestniczyla. Maria jest matka i to cierpiaca. Wlasnie bolesc jest glownym problemem utworu. Marie tym bardziej boli zniewazenie syna, albowiem jest

maz jej wylacznym dzieckiem. Odslania losy wlasnego syna od czasu biczowania przez nakladanie cierniowej korony, bicie go przez zydow poprzez

przybyciu w celu krzyza. Caly czas wspolcierpi z nim.

„Synku mily i wybrany

Rozdziel z matka swoja rany. ―

Stara sie myslec w podobny sposob on, odczuc. Wie, ze to juz ostatnie momenty zycia Chrystusa

28. Wymien i omow najwazniejsze rodzaje liryczne polskiego renesansu.

•fraszka

Z wloskiego slowa “frasca― co oznacza galazka. Od frasche co oznacza bagatela, drobnostka. To krotki kawalek poetycki bedacy odmiana

epigramatu, najczesciej zabawny i na blahy rzecz, dotyczy pewnego zdarzenia czy tez osoby, o charakterze anegdotycznym, zamkniety wyrazista puenta

stanowiaca wyostrzenie sadzi lub konkluzje. Nazwe wprowadzil Kochanowski w czasie renesansu. Fraszka renesansowa znalazla charakter zwlaszcza

sytuacyjny, dzisiejsza posluguje sie chetnie kontrastem form jezykowych.

•figlik

To utwor osmiowierszowy o zakresie epigramatycznym, o tresci nade wszystko obyczajowej, podajacy czesto anegdote bez puenty, dla samego

zdarzenia. Ten tytul nadal Mikolaj Rej swoim wierszom, stanowiacym frakcja “Zwierzynca―.

•piesn

Jest to gatunek liryczny, jakiego pochodzenie wyprowadza sie wraz ze starozytnej piesni obrzedowych, spiewanych przy akompaniamencie muzyki.

Piosenka cechuje uproszczenie budowy, prosta skladnia, uklad stroficzny, wystepowanie refrenow i paraleizmow (powtorzenie jakiegos szczegolu lub

normy budowy). Istote piesni wyplywa z jej zwiazkow z muzyka; udostepnia uksztaltowanie melodii. Do tradycji piesni Horacego nawiazal Kochanowski.

Obok najczesciej uprawianej piesni jako wiersza lirycznego, wielokrotnie o tematyce milosnej, wyksztalcily sie rozne jej odmiany, zlaczone z rama

sytuacyjna (powitalna, pozegnalna, pochwalna, biesiadna). Sa piesni chodliwe - ludowe, zolnierskie, powstancze, legionowe.

•tren

Od greckiego slowa “threnos― czyli placz, piesn zalobna, oplakiwanie. To utwor poetycki o tonie elegijnym i charakterze zalobnym, poswiecony

wspomnieniu osoby zmarlej, rozpamietywanie jej zalet i uczynkow. Klasa ten uksztaltowano w antyku, a w celu poezji krajowej wprowadzil jego

Kochanowski.

•traktat

Rozprawa pokaznych rozmiarow podejmujaca podstawowe klopoty danej branzy wiedzy. Zachodzi czesto w calej tytulach prac filozoficznych.

•kazanie, homilia

Przemowienie o esencji religijnej, wyglaszane podczas nabozenstwa, objasniajace napisy religijne i zawierajace pouczenie moralne. Kazania

sredniowieczne wprowadzaly realia istnienia codziennego dla ilustrowania nauk moralnych. W czasie reformacji zniwa kazan przybraly charakter utworow

literackich nie zawsze pelniace opcje uzytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawily idealy heroizmu i patriotyzmu wzorom

istnienia ziemianstwa.

•sielanka

Jest to gatunek poetycki wywodzacy sie z antycznej Cypru (idylla Teokryta), obejmujacy utwory utrzymane w calej pogodnym tonie.

Opowiadaja ow lampy o egzystencji pasterzy czy tez wiesniakow. Klasa ten w calej starozytnym Rzymie rozwinal Wergiliusz. Znany byl rowniez w latach

nowozytnych i oznaczal wowczas wierszowany kawalek o formie monologu wlozonego w usta formie literackiej najczesciej pasterza, z przewazajacym

udzialem elementow dialogowych i opisowych. Do literatury polskiej nasz gatunek wprowadzil Kochanowski. Obok sielanki narracyjne wystepowal takze

sielanka dialogowa, sielanka udramatyzowana. Tematyka z zycia pasterskiego lub wiejskiego przedstawiana byla w sposob realistyczny czy tez

konwencjonalny (sielanka konwencjonalna). Na rzecz sielanki staropolskiej charakterystyczna byla dwuplaszczyznowosc, polegajaca na wystepowaniu

podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. Przy sielance wyrazala sie utesknienie za zyciem natury i niecheci w celu miasta,

charakterystyce to dla kultury dworskiej z odpowiednim jej zainteresowaniem zwrotu w celu ludowosci.

•nowela

Od wloskiego slowa “novella― co oznacza nowosc. Jest to przykrotki utwor epicki, ktory przejawia zwiezlosc konfiguracji (wyrazny pozycja

kulminacyjny, puenta), ograniczenie cyfry postaci, wprowadzenie tylko okreslonego watku, skoncentrowanie sie na jednym tylko problemie, pewien punkt

widzenia. Uksztaltowala sie ona we Wloszech w calej renesansie. Stala sie srodkiem wprowadzenia do literatury srodowiska mieszczanskiego z tej

zyciem codziennym i osobami, problematyka obyczajowa i psychologiczna, co zdecydowanie odroznialo nasz gatunek od czasu epiki wierszowanej.

29. Omow temat: obywatel i panstwo, na przykladzie dwoch pewnych tekstow z literatury odrodzenia i baroku.

Pojecie patriotyzmu w sredniowieczu laczylo sie z postacia rycerza walczacego za ojczyzne. Tworcy renesansu stworzyli nowatorskie pojecie

patriotyzmu. Jest to sluzba ogolowi „jak kto moze―. W literaturze tego okresu znajdujemy pochwale chwalebnej smierci za ojczyzne ( W sokalskie

mogily ) i nawolywanie w celu walki w calej obronie zagrozonego kraju ( Piesn o spustoszeniu Podola ). Dluzej jest aczkolwiek glosow przekonujacych, ze

o ojczyzne wypada sie troszczyc codziennie, prostowac niesprawiedliwe ustawy, krytykowac urzednikow i poslow. Pisza na temat M. Rej w „Krotkiej

rozprawie... ―, J. Kochanowski w „Piesni o spustoszeniu Podola― i „Odprawie poslow greckich―, ks. P. Skarga w „Kazaniach

sejmowych―. To pojecie patriotyzmu, z jakim wiaze sie wytykanie wad, krytykowanie, nawolywanie w celu poprawy, funkcjonuje we wszystkich

nastepnych epokach literackich i jest zlaczone z zleceniami pisarzy duzej ilosci pokolen. Najpelniejszy portret rzetelnego obywatela stworzyl J.

Kochanowski w postaci Antenora z „Odprawy poslow greckich―. Jest to istota ludzka, ktory bycie czlowiekiem uczciwym, sprawiedliwosc i dobro

ojczyzny stawia powyzej wlasnpe, osobiste sprawy. Zauwazajac zlo, pietnuje je odwaznie i sugeruje sposoby poprawy, nie liczac sie z przykrymi dla

niego konsekwencjami. Odrzuca nawet przyjazn i uznanie zwierzchnikow. Nie chce im przypodobac, odwaznie obrazuje prawde nawet ta przykra. Troska

o losy ojczyzny i mieszkancowrezydentow jest dla niego naczelna wartoscia. Poswieca dla tej dziewczyny wszystko, nawet osobiste ambicje i osobiste

dobro. Mocy dodaje mu przekonanie o slusznosci tego rodzaju postepowania i mysl, ze zasluguje sobie nim na stale imie.

30. Przedstaw wzor szlachcica-ziemianina w calej przekazie M. Reja i J. Kochanowskiego.

M. Rej w dialogu „Krotka rozprawa miedzy 3 osobami, Panem, Wojtem natomiast Plebanem" krytykuje stosunki miedzyludzkie. Wstep przekonuje

czytelnika w celu refleksji. Autor zarzuca duchowienstwu pyche, lenistwo, chciwosc, zaniedbywanie obowiazkow, odrzucic odprawianie porannych mszy i

czynienie jarmarkow z odpustow. Ukazuje szlachcica rozrzutnego, dazacego do potegi, glupiego. Szlachta nie interesuje mnie sprawami chlopa. Rej

godzi w ciemnote, zacofa-nie stanu chlopskiego. Wydaje sie jednak przeciwny panszczyznie. Ludzie okresla - „Ksiadz pana wini, tatusiek ksiedza,

natomiast nam zwyklym zewszad nedza".

"Zywot mezczyzny poczciwego" nie wydaje sie byc samodzielnym utworem. Stanowi frakcja "Zwierciadla". Przy "Zywocie mezczyzny poczciwego" Rej

zawarl swoje rozwazania o zyciu szlachcica od urodzenia az do smierci. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem dzieci szlacheckich, nad

pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica a takze jego staroscia. Mowiac o edukacji, lekcewazyl wartosc rzeczy szkolnych, jak na przyklad

gramatyka, logistyka, arytmetyka, retoryka, astronomia i tym podobne.

Bardziej od czasu nauki Rej ceni rzetelne wychowanie, kompetencji praktyczne a takze rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze tany i

spiew). Ceni praworzadnosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage. Przez oryginalne szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne zywot,

odrzuca natomiast dziedziczenie poprzez przodkach tytulow szlacheckich bez wlasnych zaslug. Za ogromna wade szlachty Rej uznaje pyche

prowadzaca czesto mezczyzny na manowce, bedaca podlozem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany przenigdy i wykonywania zadan na wsi, totez starannie opisywal zajecia ziemianina w calej roznych porach roku, przynoszace wiele

pozytku, a takze dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac wkolo domu sady owocowe i ogrody warzywne, by niczego przez pelny rok odrzucic zabraklo

bliskim gospodarza. O ogromnym zamilowaniu autora w celu pracy na wsi swiadcza liczne zdrobnienia nazw cytrusow i warzyw oraz roznych plodow

rolnych: wineczko, ogoreczki, orzeszki, sliweczki itp.

Podczas zimy Rej radzi odpoczywac w calej milym towarzystwie przyjaciol i rodziny, wskazuje zabawy, polowania, lowienie ryb, jak przynosi zysk i

przynosi przyjemnosc. Dbajacy o fortune pisarz wskazuje w wolnym, zimowym czasie zajac sie handlem zbozem, kupowac gryzie taniej i sprzedawac

drozej w roznych okolicach.

Seks Reja w celu spraw ogolnych oraz ekipy ojczyznie byl specyficzny. Chociaz cenil wartosc sluzby wojskowej w zyciu malolata szlachcica, to upatrywal

w ponizszym glownie ksztaltowanie jego zakresu, a odrzucic sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych odrzucic ceniac pierwotnego

zbytnio. Najlepszej cenil urzad posla ziemskiego, ale tylko dlatego, ze moze maz pilnowac przywilejow szlacheckich.

Wzorzec szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest pozbawiony wad, gdyz oprocz zdolnosci praktycznej ambasador tego ogromnego stanu

spolecznego powinien miec tez gruntowne wyksztalcenie. Odrzucic wzbudza dodatkowo sympatii seks szlachcica w celu obowiazku sluzenia ojczyznie.

J. Kochanowski w calej „Piesni XIX" („Piesn o dobrej slawie") zaznacza, iz Bog odroznil ludzi od czasu zwierzat, przynoszac im mozg i mowe,

Dlatego tez, ktorykolwiek badz winien sluzyc krajowi za posrednictwem swe talenty (stoicyzm). Ktory ma upominek wypowiadania sie, powinien pouczac

innych. Ktory jest mezny - walczyc w obronie wiary i ojczyzny. Wyzsza wartosc dysponuje oddanie istnienia za slawe, niz smierc w zapomnieniu.

„Piesn XII" ujmuje cnote jako dobro najwyzsze obywatela. Apel walki, wy-zbycia sie egoizmu, Kochanowski skierowal w calej „Piesni o spustoszeniu

Podola", po klesce Polski z Turcja. Oznacza postawe Polaka - „przed szkoda, i po szkodzie glupi". We fraszce „O kaznodziei" krytykuje oblude

duchowienstwa, ktore glosi idealy, tylko z powodu wynagrodzenia. Ksieza odrzucic chca istnien wedlug przykazan. Pijanstwo, sklonnosc do biesiad,

atakuje kawalek „O doktorze Hiszpanie". Projekt zycia renesansowego humanisty prezentuje fraszka „Do gor i la-sow". Podmiot wspomina

wycieczki (Francja, Rfn, Wlochy) a takze zycie zaka, rycerza, dworzanina i ksiedza. Czlowiek powinien korzystac z chwili. „O zywocie ludzkim"

stwierdza, iz dobra ziemskie sa przemijajace, poniewaz swiatem i czlowiekiem wlada Fortuna.

31. Przedstaw realia lokalne XVI stuleciu widoczne w calej utworach J. Kochanowskiego.

“PIESN O SPUSTOSZENIU PODOLA―

To V piosenka. Ma kobieta charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole lupia Tatarzy. Okresla ich zbojcami. Jednoczesnie przekonuje

Polakow w celu walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem sie Polakow. Poddali sie te banki niemal bez walki. Zwyciezyli ich innowiercy,

koczownicy, odrzucic godni Polakow. Wstydzi sie za tych propozycji, ze doprowadzili do takiej hanby. Wydaje sie oburzony obojetnoscia szlachty,

brakiem zainteresowania, apatii, bezwolnoscia Polakow wobec pieskow tureckich. Oferuje im walke, by placili na wojsko, na bron, by walczyli. Uwaza, ze

nalezy opodatkowac szlachte i zorganizowac trwala doborowa armie. Kochanowski zechce by walczyl caly narodowosc. Zada patriotyzmu. O tej

oburzeniu oferuje ironiczne ukonczenie iz Polak jest glupek przed i po szkodzie. Mimo krzywdy nie pragna oni zreperowac bledu. Odrzucic ucza sie na

tych propozycji. Nie pilnuja o ojczyzne, a o prywate. Odrzucic wyciagaja z tragedii wnioskow. Nie potrafia ustrzec sie przed blizniacza sytuacja z czasem.

“ODPRAWA POSLOW GRECKICH―

Akcja tej katastrofy rozgrywa sie w starozytnej Troi jednak problem jest aktualny w latach Kochanowskiego. Dylemat bohaterow dramatu: czy odstapic

Helene poslom i zachowac ojczyzne od czasu wojny czy pozostawic ja w Troi wedlug zyczenia krolewicza, natomiast ojczyzne narazic na wojne. Staje sie

to wielozadaniowym problemem przedstawiania interesow niekomercyjnych ponad rzeczy kraju. Antenor (patriota, Iketaon (posel przekupny). Troja to

alegoria Krajowy, swiadczy na temat podobny w calej Troi Kochanowskiego ustroj jak na przyklad w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej, zwiazek Rady

Krolewskiej do Sejmu i analogia w obradach tych postaci. Pouczenie naszych rzadzacych. Wladcy otrzymali wladze od Boga, a to pociaga ukonczone

odpowiedzialnosc. Posiadaja dbac o swoich poddanych. Poddani natomiast musza umacniac panstwo umyslem, szlachetnoscia i madroscia.

Wytrzymalosc i potega panstwa zalezy od poszanowania prawa i przez rzadzacych jak i poddanych.

“NA SOKOLSKIE MOGILY―

To krotki kawalek o patriotycznym wyrazie. Przeslanie jego jest nastepujace: Nie istnieje nic powyzej ojczyzne, istota ludzka powinien nawet z rozkosza

umierac zbyt nia.

32. Wymien i omow motywy motywy biblijne i starozytne w tworczosci J. Kochanowskiego.

Widzimy u Kochanowskiego poetycka realizacje slow greckiego poety Terencjusza: "Czlowiekiem jestem i nic jak ludzkie nie wydaje sie byc mi obce". Za

Horacym powtarza "Carpe diem" (chwytaj dzien) i wyraza fascynacje swiatem, zabawa zycia i podziw dla urokow fauny i flory. We fraszce "O doktorze

Hiszpanie" charakteryzuje spontaniczne, nieomal hedonistyczne upojenie uczta dworska. W piesniach "Milo szalec, kiedy termin po temu", "Chcemy byc

sobie radzi" nawiazuje w celu pogladow Epikura, ktory zbyt najwieksze dobro uznal niedobor cierpienia, rozkosz duchowa i intelektualna. Kochanowski

wzywa zatem towarzyszy siedzacych przy biesiadnym stole w celu zabawy obok dzwiekach muzyki, w atmosferze tanca, dowcipu, radosci. Dowodzi tez,

ze nawet w czasie zabawy wypada zachowac, naprawde ceniony przez Grekow, umiar. Od dawnych przejmuje dodatkowo ideal wychowawczy i wiare w

tworcze mozliwosci mezczyzny. Czestym motywem jego utworow jest niewinnosc, ktora uznaje za najwyzsza wartosc - "Piesn o cnocie". Formuluje

refleksje o czlowieku we fraszkach "O zywocie ludzkim" (nawiazanie w celu koncepcji mezczyzny wyrazanej przez Platona - wylacznie pierwiastek

duchowy u czlowieka). Tez "Na zdrowie", "Na dom w Czarnolesie", "Na lipe". Sklania sie ku odrzuceniu wartosci materialnych i mowi sie zbyt wartosciami

wyzszymi. Z Antyku tez czerpie humanistyczne zdanie o niezwyklosci jednostki obdarzonej talentem poetyckim. Jak Horacy uwaza poete za wybranca o

nieomal boskiej mocy tworzenia. Motyw ten mozna przeczytac sie w calej piesni "Niezwyklym i odrzucic lada piorem opatrzony". Mowi za Horacym, ze tej

wiersze zapewnia mu slawe wsrod narodow europejskich. Nawiazuje tez w celu mitologii, wprowadza bogow, tradycje. W piesni "O spustoszeniu Podola"

mozna przeczytac sie "zelazny Mars", we fraszce "Do gor i lasow" - Proteusz (bozek lesny), w calej utworze "Do fraszek" - nic Ariadny. "Na lipe", "Treny" -

sa nawiazanie do greckiego epitafium. Zachowuje w tych propozycji pochwale cnot i zalet zmarlego, ukazanie wielkosci poniesionej straty, zwrot zalu,

pocieszeniu, pouczeniu, ze nalezy panowac nad rozpacza. Takze "Piesni" maja rodowod antyczny. Najczesciej poeta siega do Horacego, lecz

przeksztalca je, spaja rozne motywy w 1 tekscie.

Watki do katastrofy zaczerpnal Kochanowski z Antyku - przedstawil jeden z epizodow rywalizacji trojanskiej, aczkolwiek przedstawiony w tamtym miejscu

problem dotyczyl aktualnej sprawie. Pokazywal spor pomiedzy biznesem jednostkowym i ogolnym. W tym utworze latwo odnalezc fragmenty, w ktorych

poeta krytykuje wladcow oraz calkowite spoleczenstwo. Slowa krytyki znajduja sie wyrazem silnej troski o losy prywatnej ojczyzny. Jednym sposrod

fragmentow adresowanych do wladcow jest wypowiedz choru: "Wy, ktorzy rzecza pospolita wladacie". Wladcy powinni zdawac sobie sprawe z

odpowiedzialnosci jaka na tych propozycji spoczywa, posiadaja sprawowac wladze nad pelnym narodem, byc trzymane na strazy prawa i

sprawiedliwosci. Odrzucic wolno dywanowi myslec o prywatnych biznesach, powinni posiadac wylacznie na mysli dobro ogolu. W ostatnim fragmencie

tejze wypowiedzi choru umieszczone jest ostrzezenie, ze zle rzady nieodpowiedzialnych wladcow niejednokrotnie doprowadzaly do upadku miast, a

nawet wielkich mocarstw. W utworze zawarte znajduja sie takze slowa glebokiej dezaprobaty pod adresem mlodych ludzi (wypowiedziane ustami posla

Ulissesa). Zastali nazwani prozniakami, darmozjadami lubujacym sie w zbytku, z ktorych zaden nie nadaje sie na obronce ojczyzny (mialo to zachecic

ludzie mlodzi rycerska w celu grozacej juz wojny przeciwko Moskwie). Kochanowski wprowadzil dodatkowo do katastrofy pewne elementy, ktore mimo

umiejscowienia akcji w Troi nadaja jej jednak polski koloryt (jest mowa o rotmistrzach, starostach; w czasie obrad Rady dominuje typowy polski balagan).

Mysla przewodnia pelnego utworu jest stwierdzenie, ze panstwo jakiego obywatele rzadza sie prywata, a odrzucic miloscia ojczyzny musi zginac.

33. Udowodnij roznorodnosc tematyczna piesni J. Kochanowskiego.

Piosenka jest gatunkiem bardzo zepsutym, siegajacym literatury antyku, silnie zwiazanym z muzyka i poczatkowo wykonywanym wraz z ta kobieta.

Pierwszym tworca piesni i wzorem dla Jana z Czarnolasu byl Horacy – nalezy pamietac, ze niektore piesni Kochanowskiego znajduja sie przekladami

rzymskiego poety. Znajduja sie one w przewazajacej liczbie powazne, pierwotnego tematyka jest zas obfita. Wystarczy zrealizowac przegladu roznych

rodzajow piesni. Sa posrod nich:

-towarzyskie ( odwrotnie biesiadne ) np. „Milo szalec, podczas gdy czas poprzez temu―

-piesni milosne Piosenka XXI

-piesni refleksyjne „Serce roscie baczac na te czasy―

-piesni patriotyczne „Piesn o spustoszeniu Podola―

-piesni bedace pochwala wsi „Piesn Swietojanska o Sobotce―

-piesni pochwalne

Problematyka piesni krazy wokol zadan takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc istnienia, cnota, mozg, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji, afirmacja

swiata, fauny i flory i istnienia, milosci. Preferencje filozoficzne najczesciej stanowia esencji piesni refleksyjnych.

Przykladem piesni patriotycznej moze byc „Piesn o spustoszeniu Podola―, ktora obejmuje skarge i lament poprzez klesce Polakow poniesionej w

czasie napadu Tatarow na Podole, obrazy tejze kleski to: zrabowana gleba i ludzie ( damy i podopieczni ) uprowadzone przez nieprzyjaciela. Poeta

odwoluje sie w celu tych, ktorzy czuja jeszcze milosc w celu ojczyzny, zadajac zemsty, ostroznosci w funkcjonowaniu, przygotowania finansow dla wojsk,

mysli o kraju natomiast nie o prywacie. Piosenka konczy sie ostrzezeniem:

Cieszy mie nasz rym: „Polak madry poprzez szkodzie―

Ale jesli mam racje i z tego naszego biura zbodzie,

Swieza przypowiesc Polak sobie kupi,

Ze i przed szkoda, i poprzez szkodzie glupek.

Do piesni refleksyjnych jestesmy wstanie zaliczyc piosenka pt. „Serce roscie baczac na te czasy! ―. Jest to poetycki akt renesansowej filozofii,

zdanie o harmonii swiata, urodzie natury, rozkoszy, odpowiedniego obszaru dla wszelakiego elementu: lasu, lodu, zboza, ptactwa, w koncu czlowieka o

prawym sumieniu. Zauwazamy przeciwstawienie osobnika radosnego, ktoremu zbyteczne nawet ucho i ludzie, bo dysponuje czyste serduszko i tego

„kogo gryzie mol zakryty―.

Piesn XXV – „Czego chcesz od czasu nas Dziewczyny za twoje hojne dary.. ― zalicza sie do piesni pochwalnych. Zawiera cudowna, renesansowa

wizje swiata. To kosmos i ziemia to dzielo boskie, pelne harmonii i uporzadkowania, czlowiek odczuwa sie dziedzicem Boga na calym swiecie, chwali

dzielo Boskie-od dalekiego kosmosu poprzez zdzbla trawy ozdobione kropla rosy.

Tematyka piesni XXIV jest tworca, poeta, tej tworczosc i niesmiertelnosc wynikajaca ze slawy. Nie poprzez raz 1-wszy o tym slyszymy, przeciez Horacy w

wlasnym „Carminach― pisal „non omnis moriar― ( nie wszytek umre ) i „exegi monumentum― ( pomnik sobie stawiam trwalszy niz wraz ze

spizu ). Jestesmy widzami narodzin kultu artysty

34. Przedstaw roznorodne wsi w calej literaturze polskiego renesansu.

Jan Kochanowski „Piesn Swietojanska o Sobotce―

Obszerny poemat skladajacy sie z 12 piesni o zyciu wsi. Tematem piesni sa obrzadki ludowe, zlaczone z noca swietojanska. To proba wykonania

pierwszej krajowej sielanki. Liryk chwali zywot na wsi. Obraz jest wyidealizowany. Autor nie wspomina o klopotach i klopotach codziennych, nawet praca

ukazana jest jak czynnosc sprawiajaca radosc. Zycie wiejskie jawi sie jak szczesliwa egzystencja pelna zalet, gdzie dorosleje sie uczciwie, poboznie i

bezpiecznie. Praca na roli choc masywna daje czlowiekowi stale i pewne utrzymanie, wysilek natomiast jest powodem do pychy. Po wykonywania zadan

mozna zrelaksowac sie wesolo zapedzajac czas na tancach i spiewach. Istota ludzka zyje na wsi w calej harmonii z przyroda. Na rzecz Kochanowskiego

egzystencja zwyklych chlopow godna jest podziwu, gdyz to wlasnie oni pokazuja zmeczonej zyciem dworskim szlachcie jak odszukac spokoj, lad i

melodie w obcowaniu z natura.

Szymon Szymonowic

Sielanki Szymonowica to zespol 20 utworow. Poeta dokonuje afirmacji pogodnej, beztroskiej rzeczywistosci, pisze o milosci i staropolskich weselach

szlacheckich, Oraz mozliwosci szybkiego pocieszenia sie po odejsciu kochanki. Przedstawiony w sielankach obraz wsi polskiej poczatkow 17 stulecia jest

wynikiem obserwacji stosunkow tam panujacych. Nie unika autor notowania o ujemnych stronach istnienia wiejskiego, o nierownosci spolecznej, o

negatywnych cechach ludzkich charakterow, o polityce krolewskiej. Ten portret mozna odczytac jako protest poety przeciwko niesprawiedliwosci

spolecznej, ktora za kazdym razem dotyka najubozszych i w najwiekszym stopniu wykorzystywanych.

WOM:

Okresowi renesansu charakteryzujacemu sie poczuciem olsniewajaca i harmonii towarzyszylo nieodmienne i zwykle przekonanie, ze stan ziemianski jest

stanem szczesliwym, zapewniajacym czlowiekowi oryginalne powodzenie i radosc. Rozkoszy plynace z zycia mezczyzny na wsi mocno podkreslili w

swojej tworczosci: Szymon Szymonowic, Mikolaj Rej i Jan Kochanowski.

Szymon Szymonowic - byl doskonalym kontynuatorem sielanki antycznej, malujacej zycie nieskomplikowane i nieskomplikowane, wiedzione w calej

obcowaniu w calej z natura przez pasterzy, wiesniakow, rybakow, doswiadczajacych uczuc smutku, zalu, kochajacych i opowiadajacych o swojej

namietnosci prosto z serca, podsmiewajacych sie z siebie i swoich amorow. Sielanki tej ze wzgledu na tresc, stopien wlaczonej w tych propozycji

mitologizacji i jezyk jest dozwolone podzielic na dwa gatunki. Pierwszy holduje dworskie konwencje i obejmuje utwory, ktore sa lub przykladami, czy

przerobkami idylli antycznej, lub tez zestawem oryginalnych obrazkow z istnienia wiejskiego, ale alegorycznych, kompletnych powiazan z mitologia±,

gdzie pod maska pasterzy i pasterek przedstawia Szymonowic osoby i relacje dworskie. Bez watpienia obrazy dekorowane w sielankach

konwencjonalnych w ogole nie przypominaja prawdziwego istnienia wsi. Te wszystkie gwiazdy ekranu wystepuja pod mitologicznymi imionami: Dafnis,

Licydas nie znajduja sie prawdziwe jednak sztuczne i zmyslone, ale prawdziwe bez watpienia sa uczucia, szczescie i nieszczescie w calej milosci,

ktorych doswiadcza prawie kazdy, podobnie jak i bohaterowie utworow Szymonowica. Wszystkim mniej lub bardziej dworskim sielankom przeciwstawiaja

sie sielanki o tresci realistycznej, wyplywajace z trafnej i celnej obserwacji i weryfikacje zycia, takiej jak "Kolacze" i "Zency". W nich to kresli prawdziwy

portret zycia wiejskiego, chociaz rozni± sie od czasu siebie tematycznie.

"Zency". Przy utworze tymze poeta zrywa zupelnie z konwencjonalnym, sielankowym obrazem-snem. Obszary beztroskich pasterzy zajmuja spracowane

wiejskie damy, narzekajace na swoj zycie. Uderzajacy jest realizm, z ktorym poeta maluje tragedie ludu wiejskiego, dzielem rak tego ludu wszakze jest

przepych wesela i zasobne zycie zaprezentowane w "Kolaczach". "Zency" zdecydowanie zarysowuja spor miedzy panskim dozorca - Starosta, ktory

wystepuje za kazdym razem z nieodlacznym symbolem naszej wladzy - nahajka±, natomiast chlopem zdecydowanie pedzonym w celu roboty.

Widzimy wiec w tym miejscu krytyczna ocene zycia i sytuacji chlopow.

Mikolaj Rej - byl nazywany ojcem polskiej literatury. Jest maz autorem "Rozprawy miedzy 3 osobami: Panem, Wojtem natomiast Plebanem". To utwor o

problematyce spolecznej, zaczyna sie rozmowa Pana z Wojtem. Pan krytykuje postepowanie ksiedza, ktory odrzucic odprawia nabozenstw nalezycie.

Takze nauki ksiedza sa najmniejsze, ale laje za to wielokrotnie. Pan obawia sie, czy czasem dzieki czemu postepowaniu ogol wraz z ksiedzem nie znajda

sie na lewicy, to znaczy czy odrzucic zostane potepieni. Wojt jest oskarzony. Odrzucic atakuje jeszcze ksiedza, mowi tylko o dziesiecinie, swiadczeniach

w czasie koledy. Te sprawy jednocza Wojta z Bogiem. Pan ciagle podejmuje krytyke. Mowi o odpustach, ktore sa praktycznie jarmarkami. Jednostki

znosza ksiedzu kury, piwo, jaja, popijaja pod kosciolem, wrzeszcza, spiewaja, za jak otrzymuja odpust. Teraz wlacza sie w celu rozmowy Pleban, ktory

wlasnie nadszedl. Zaczyna krytykowac urzedy swieckie. Gada, ze na stu urzednikow, jeden jest sprawiedliwy i nieprzekupny. Sedziowie nie pragna

odprawiac swych procesow, chyba zeby za rownoczesne swiadczenia. Rozne lapowki i daniny przypominaj zbiory mysliwego, na przyklad np. sarna,

zajac, kura, lis. Ksiadz krytykuje rowniez Sejm i tej bezowocne obrady, prywate bez zabezpieczenia spraw narodowych. Wojt sluchajac tego sporu wlacza

sie i przedstawia zalosny los chlopa. "Ksiadz Pana wini Tatusiek Ksiedza, natomiast nam zwyklym zewszad nedza". Okazuje sie, ze chlopa ciagna

wszyscy: Urzednik, Wojt, Pleban. Trzeba podarowac im to gesi, to kokosz. Ponizej przymusem przeprowadzic trzeba tloke, prace poboczna procz

panszczyzny. Ksiadz odrzucic pozwala ponownie zwozic zboza poki odrzucic wybierze dziesieciny, wsrod lepszych kop snopkow. Zwozka rowniez jest

klopotliwa, bo i Pan i Ksiadz domagaja sie pierwszenstwa. Chlop krytykuje postepowanie szlachty wobec jego, podnoszenie czynszu, zwiekszanie

panszczyzny. Mowi takze o stratach, jakie szlachta ponosi wskutek zycia powyzej stan. Zbytki powoduja niedobor rozsadku i nieuchronne

zbankrtuowania. Chlop jest zadowolony wraz ze swego losu. Jest czlowiekiem uczciwym i nie zal mu zywota. Ksiadz i Pan odrzucic sa zaspokojeni. Pan

karci Wojta zbyt zbytnia poufalosc i odwage. Utwor jest obrazem rzeczywistosci.

W "Zywocie czlowieka poczciwego" zawarl Rej wskazowki tyczace zycia szlachty na wsi, omawia proces calego jej zycia. Przy mlodosci wskazuje

cwiczenia zlaczone z obyciem towarzyskim i rzemioslem militarnym. Nauki odrzucic zaleca studiowac. Gramatyka trudzi umysl, natomiast jezyka jest

dozwolone sie wyszkolic bez jej znajomosci. Poczatkujacy szlachcic powinien posiadac zaledwie poczucie sprawiedliwosci, stalosci, roztropnosci,

umiarkowanie, milosierdzie, statecznosc i zdolnosc osobistych korzysci. Gdy mlody szlachcic dorosnie, powinien zajac sie gospodarstwem i ozenic.

Relacja malzenski wypada zawierac z osoba rownego stanu i majetnosci. Do urzedow nie powinno sie pretendowac. W czasie roku przewidzial rowniez

Rej zajecia dla mlodego niedoswiadczonego gospodarza: wiosna nalezy sadzic drzewa i krzewy w ogrodzie, szczepic galezie, obcinac, mszyce zbierac,

krzaki okopac, przygotowac grzedy z truskawkami i tym podobne. Latem jest dozwolone z takich przygotowanych wiosna krzewow i drzewek posiadac

owoce i pozytek. Znajduja sie juz wtenczas jabluszka, gruszeczki, sliweczki, ogoreczki, malineczki. W szczycie sezonu gospodarstwo przynosi takze:

maselko, serek, jajka swieze, znajduja sie tez kurki, jagniatka, ryby. Wszystko dla uzytku gospodarza. Nie nalezy tratowac pola chlopskiego, bo to

wznieca nienawisc i ludzie zle dzialaja. Zima ciagnie najwieksze rozkosze. W ostepach polowania z przyjaciolmi, a takze rybactwo w przereblach,

zastawianie sidel i potrzaskow na zwierzaki futerkowe. Na strychu wszystko przygotowane jest to biesiady. Caloroczne zapasy daja w koncu pozytek.

Jednak i zima nalezy dogladac gospodarstwa. Wyjechac na targ tez jest dozwolone z produktami, albo rowniez u handlarza sie pobawic i owiec i cielat

kupiwszy niedrogo sprzedac, w calej innej strefie drozej. Widzimy, ze Rej dba o wygode szlachcica. Nie zajmuje sie juz caloscia gospodarki narodowej,

wobec chlopow zachowuje humanitarny stosunek, natomiast korzysci widzi dla szlachty.

Jan Kochanowski takze podejmuje w swych utworach tematyke zycia na wsi. Przy Czarnolesie powstalo wiele pieknych tego typu utworow. "Na lipe" to

wiersz o bardzo popularny drzewie, specjalnie cenionym. Liryk zwraca atencje na to, jakie wartosci przynosi lipa. Miod, szept lici, cien, spiew ptakow.

Zawsze sa to wartosci, ktore drzewo pozyskuje czlowiekowi. "Przymow chlopska" - utwor w calej formie dialogu miedzy szlachcicem a wlodarzem.

Wlodarz odmowi dalszego popijania z panem, bo leka sie, ze po pijanemu moze obrazic pana. Tatusiek przypomina przeszlosc, kiedy obie strony

posiadaly wiecej zaufania. Chlop rowniez o tym wspomina, ale okresy zmienily sie na tej niekorzysc. To jeden z utworow gdzie poeta porusza problem

spoleczny w Polsce. Zaprezentowanej sytuacji odrzucic aprobuje. "Pien swietojanska o sobotce" - sklada sie ze wstepu i 12 piesni spiewanych przez

panny. Jest to kawalek oparty na tradycjach ceremonii poganskich w kierunku czci Kupaly. Daje poeta w ten sposob termin swojemu podziwowi dla

zwyczajow ludowych. Chwali wies i zycie wiejskie. W utworze rozbrzmiewaja nuty radosci. Wydaje sie mowa o milosci, tancu i spiewie. Wydaje sie to

zupelnie jasne, jezeli wezmiemy pod atencje charakter prezentowanej uroczystosci. Piosenka panny pozostalej mowi o tancu i radosci. Przekonuje

wszystkich w celu pojscia w calej jej slady. Ostatnia panna w pieni swej obejmuje pochwale istnienia wiejskiego. Chwali wesolosc i spokoj wsi. Chlop

zachowuje ze swojej pracy wlasnej osoby i rodzine, a fach jego jest znacznie spokojniejszy i bezpieczniejszy niz zeglarza, zolnierza czy pisarza. Wylicza

nastepnie kazde przyjemnosci wykonywania zadan, chwali wieczorowe spiewy i tance. Kawalek nalezy odnosic sie jako artystyczne uroczystosci ludowe.

Jest odbiciem radosci istnienia w czasie swieta majacego swe poganskie tradycje.

35. Udowodnij, ze ideologia epoki znalazla wplyw na uksztaltowanie herosa lirycznego w calej poezji Jana Kochanowskiego.

Renesans charakteryzowal sie miedzy innymi wszechstronnymi zainteresowaniami,

poczuciem radosci egzystowania oraz poszukiwaniami dlan odmian, czesto w calej kulturze antyku i nieskazonych idealow w calej Biblii. Opierajac sie na

tych zrodel powstaly 2 glowne prady epoki: humanizm i reformacja. Jan z Czarnolasu byl wybitnym humanista i zatem w tej poezji znajdujemy echa

ideologii epoki. Tak bardzo juz we fraszce „Na lipe― podejmuje typowo renesansowy motyw pochwaly piekna i dobroczynnego wplywu przyrody na

ludzka psychike. Zawiera dodatkowo pochwale i zachete w celu harmonijnego wspolzycia z natura. Natomiast we fraszkach zartobliwych umiejetnie i bez

zawisci wysmiewa usterki ludzkie udowadniajac poczucie humoru, zywosc umyslu obserwacji i umiejetnosc krytycznego spojrzenia godne humanisty.

Fraszki refleksyjne jak na przyklad np. „O zywocie ludzkim― wyrazaja zadume nad zyciem, miejscem i rola mezczyzny w planecie, zastanawiaja

morzem nim samym zgodnie z duchem renesansu.

Piesni Jana Kochanowskiego powstaly zwlaszcza w okresie dworskim, ale dodatkowo podczas pobytu w Czarnolesie. Poeta zawarl w tych propozycji

swoje nieomal wszystkie przemyslenia i dzieki nim mozna sie wiele dowiedziec o samym autorze. Najwczesniejsza piesn „Hymn do Boga― jest

piesnia pochwalna, hymnem, w ktorym poeta wyslawia dobro Boga i dziekuje Mu za dzielo stworzenia otoczenia oraz mezczyzny, a takze melodie

miedzy nimi panujaca. To wyraz filozofii humanistycznej. Przy piesni „Serce roscie, baczac na te czasy... ― Kochanowski przywoluje dwie postawy

charakterystyczne dla renesansu: stoicyzm i epikureizm i definitywnie dokonuje pierwotnego syntezy. Pod zadnym pozorem najwazniejsze jest miec

nieskalane sumienie, radzi, aby uzywac z mozliwosci do uciechy, ale rozwaznie i w calej sposob umiarkowany. Wlasnie w calej poczatkowej fazie

humanizmu najglosniej zabrzmiala pochwala ludzkiej, spolecznej aktywnosci, cnoty jako wartosci samej w calej sobie. Przy „Piesni o cnocie― poeta

stara sie stworzyc swiadomosc czytelnika. Kluczem jest tu termin „cnota― rozumiane jako bieglosc uniezaleznienia sie od pokus i cierpien

zwiazanych wraz ze swiatem zewnetrznym, odrzucenie uczuc niskich, nade wszystko zazdrosci. Pielegnowanie w sobie cnoty jest obowiazkiem kazdego

czlowieka, a najwyzsza cnota jest sluzba ojczyznie. Humanisci przywiazywali tez ogromna wage w celu slawy doczesnej i posmiertnej, istotny byl tez

samodzielnie proces tworczy. W „Piesni o dobrej slawie― Kochanowski zwraca sie do adresatow z apelem, aby starali sie te banki pozostawic

poprzez sobie slawe i honor. Problematyke sztuki porusza dodatkowo w piesni „Niezwyklym i nielada piorem opatrzony... ―, zajmuje sie tworczoscia

ale i samym artysta, ktory z racji na posiadany zaciecie jest jednostka wybitna. Obraz lotu morzem roznymi panstwami jest wyrazem przekonania

podmiotu lirycznego na temat, ze tej dziela sa tez popularne nie tylko rodakom, ale i o wiele poza barierami jego ojczyzny. Kochanowski nawiazuje tez w

celu antyku. Slowa z piesni „Milo szalec, kiedy termin po temu― sa parafraza fragmentu piesni Horacego, ktory brzmi „slodko jest szalec w

stosownym miejscu i czasie―. Takze filozofia epikurejska i stoicka w wymienionych wczesniej utworach zaczerpnieta jest z antyku, podobnie rowniez

horacjanskie „carpe diem―.

Przekonanie o niesmiertelnej slawie to takze obyczaj antyczna ( topos exegi monumentum). Przy piesni panny XII jest dozwolone odnalezc dodatkowo

topos arkadii – „Wsi spokojna, wsi wesola/ Ktory to glos twej chwale zdola? ―

36. Opisz modele osobowe wykreowane przez literature renesansowa.

W dobie renesansu literatura parenetyczna ciagle pozostala popularna. Nowa optymistyczna epoka propagowala nowe projekty osobowe, idealy godne

nasladowania. M. Rej proponuje wzor poczciwego ziemianina, poucza, jakie zycie powinien wiesc szlachcic ziemski, mistrz swojej majetnosci. Wskazowki

powstale sa w calej „Zywocie mezczyzny poczciwego―, natomiast wzorowy ziemianin zyje bez nerwow dopatrujac dobytku, rozkoszujac sie darami

fauny i flory o wszelkiej porze rok, dbajac o harmonie, wypelnianie obowiazkow ale i rozrywke. Analogiczny model ziemianina pokazuje „Piesn

swietojanska o sobotce― a nawet „Zency―

Odrebny wzor to idealny dworzanin. Wizerunek tego typu proponuje Lukasz Gornicki w calej dziele pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to:

istota ludzka rycerski szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, rozsadny o wytworne maniery i znajomosc sztuki i muzyki. Wsrod wzorcow

proponowanych przez literature renesansowa mozemy dodatkowo wyroznic: wzor patrioty, stawiajacego dobro ojczyzny ponad prywate, nie zalujacego

jej swych dobr a nawet zycia. Ten ideal wykreowany jest w calej patriotycznych piesniach Jana Kochanowskiego, dzielach Modrzewskiego i kazaniach

ksiedza skargi, a nade wszystko literackim wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―. Pozostal jeszcze jeden schemat

– wariant renesansowego autora, humanisty. Taka jednostka odrzucic ogranicza sie do niejakiej dziedziny sporzadzania, jest wszechstronna, oprocz

talentu ma rozlegla wiedze a takze zna jezyki obce. Owymi cechami odznaczali sie przenigdy m. in. J. Kochanowski, A. Frycz – Modrzewski, M. Sep

Szarzynski.

37. Wskaz wartosci cenione przez czlowieka odrodzenia, odwolujac sie do swietnych Ci utworow M. Reja i J. Kochanowskiego.

Przy „Zywocie mezczyzny poczciwego― proponowany przez Reja wzorzec to ideal szlachcica – ziemianina, dla jakiego najwyzsza wartosc stanowi

ceniona przez dawnych i humanistow cnota, rozumiana jako bycie czlowiekiem uczciwym, patriotyzm, zywot zgodne z natura. Odpowiedni ozenek,

obowiazki gospodarskie i obywatelskie oznaczaja wartosc istnienia czlowieka poczciwego. Z ogromnym kunsztem poetyckim i rozkosza opisuje rej

zajecia gospodarskie, prace na roli i w ogrodzie, przyjemnosci plynace z zycia rodzinnego, patriotyczne i obywatelskie obowiazki szlachcica. „Zywot...

― kresli czlowieka jak bogatego ziemianina, ktory jest dobrym szefem, dba o swoja rodzine, z rozkosza korzysta z dobrodziejstw przyrody, rzetelnego

ojca i troskliwego partnera, a takze prawego obywatela. „Poczciwosc nie wyplywa jednak z dziedzicznego czy nadanego tytulu, nie jest oparta na

weneckich przykazaniach moralnych i etycznych. Z kolei Jan Kochanowski we fraszkach potrzebuje Bozego blogoslawienstwa. Wedlug jego najwyzsza

korzyscia jest niewinnosc ( jak na przyklad u stoikow) rozumiana jak czyste etyka, ludzka przyjaznosc i wiernosc pozwalajaca dozyc spokojnej starosci.

Wie, ze dobra doczesne ni zapewnia prawdziwego powodzenia i porzadku wiec przestrzega nieprzemijalnych, ponadczasowych norm i przykazan.

Rewelacyjne znaczenie przypisuje zdrowiu poswiecajac mu wybrana z fraszek. Podmiot poetycki uznaje tezyzna fizyczna za wybrana z kluczowych

wartosci, wobec ktorej rozne dobra gubia swe znaczenie. Poeta we fraszce „Na lipe― chwali spokojne zywot w aprobacie z natura i odrzucic szuka

sporo do powodzenia.

Rozwazaniom odnosnie do ludzkiego istnienia i tej prawdziwych wartosci w poniektorych utworach towarzyszy poczucie przemijalnosci i „marnosci―.

Wedlug mezczyzny odrodzenia wypada zyc wedle natura i jej prawami, pamietac, ze wszystko mija ale wypada przy tym afirmowac zycie i w pelni tu

korzystac. Podlug stoikow wypada ze spokojem przyjmowac wahajace sie koleje losu i wyrobic spokoj wewnetrzny broniacy poprzednio atakami fortuny.

38. Ustal, ktore z problemow poruszanych w publicystyce A. Frycza Modrzewskiego znajduja sie nadal obecne.

Andrzej Frycz Modrzewski jest uznawany zbyt najwybitniejszego publicyste polskiego renesansu. Najwazniejszym tej dzielem jest wydany w calej 1551 r.

traktat „O poprawie Rzeczypospolitej―. W ksiedze o obyczajach autor rozwaza o czlowieku, jego naturze i o ustroju swietnym uszczesliwiajacym

wszystkich obywateli kraju. Zastanawia sie nad cnotami i wlasciwosciami charakteru doskonalego obywatela Rzeczypospolitej oraz morzem obowiazkami

moralnego i etycznego postepowania urzednikow panstwowych w stosunku do kazdego obywatela. Pojawia sie tu takze postulat rownosci wszystkich

mieszkancowrezydentow wobec uprawnienia i ubolewanie, ze w calej Rzeczypospolitej dla roznych osoby jest zroznicowane prawo. Na przyklad prawo

karania smiercia jest zroznicowane dla osob z roznych warstw spolecznych, inne dla szlachty i inne dla mieszczan. Mysle ze, nasz problem jest nadal

biezacy. Tak juz bylo i jest, ze ludzie posiadajacy wplywy i takze bogaci podlegaja nie zawsze tym samym prawom co zwyczajowy obywatel, jednak

zazwyczaj znajduja sie traktowani w duzej mierze lzej, w wielu wypadkach moga sie chociazby wykupic. Czesto ludzie na kolosalnych stanowiskach

unikaja kary czy tez dochodzenie w calej ich kwestii jest znacznie przedluzone. Pozniejszym problemem, ktory porusza Modrzewski jest znaczenie nauki i

wiedzy przenigdy kazdego czlowieka a takze wspolzaleznosc sily panstwa i jego potencjalu intelektualnego. Autor uwaza, ze nalezy szerzyc i

propagowac oswiate, tworzyc nowe uczelni i ulepszyc sytuacje finansowa nauczycieli. Wspolczesnie wynagrodzenia profesorow sa skromne i kazdy z

fachowcow ucieka ze szkol lub standardowo zmaga sie z bieda i operuje nadal z dobrej decyzji. Ostatnio przeprowadzana jest reforma ale mimo to wiele

szkol, szczegolnie w calej malych miasteczkach, zamknieto i dzieci niejednokrotnie musza kroczyc do takich odleglych w duzej mierze kilometrow. Poza

tym szkoly posiadaja zazwyczaj zbyt male zasoby finansowe na postep pracowni i zakup wsparcia naukowych, czasem nawet na utrzymanie. Przy

ksiedze o wojnie natomiast mowi, iz kazda wojna powoduje klopoty i tragedie zwyklych mieszkancowrezydentow a odrzucic tych, ktorzy je wywoluja.

Rowniez obecnie w wojnach gina niewinni ludzie czy tez zolnierze walczac w interesie roznych.

39. Zaprezentuj problematyke patriotyczna w literaturze renesansu, odwolujac sie w celu tworczosci Modrzewskiego, Skargi, Kochanowskiego.

Dorobek pisarzy i poetow renesansowych obfituje w roznorodne ujecia tyczace spoleczenstwa i panstwa. Humanisci propaguja postawe patriotyczna.

Frycz – Modrzewski i tej traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― to glos w sprawie ojczyzny. Autor porusza sprawy kraju w 5 dziedzinach:

-„O obyczajach―

-„O prawach―

-„O wojnie―

-„O kosciele―

-„O szkole―

Przy ksiedze Jak i rowniez "O obyczajach" sa zawarte rozwazania nad organizacja panstwa. Modrzewski twierdzi, ze: - ktorykolwiek badz mieszkaniec

jest obywatelem i panstwo powinno mu zagwarantowac szczescie, - o wartosci czlowieka odrzucic decyduje urodzenie, - ktorykolwiek badz czlowiek

powinien byc legalnie przygotowany w celu pracy, natomiast ludzmi niezdolnymi do tej dziewczyny powinno pielegnowac panstwo, - nalezy ustanowic

urzedy nadzorujace wszystkie branzy zycia (urzedy miar, urzad do zwalczania zebractwa.

Przy ksiedze II "O prawach" pisarz wraca do wymiaru kar zbyt zabojstwo. Owczesne prawo uzaleznialo je od czasu pochodzenia spolecznego przestepcy

(szlachcic za zabojstwo chlopa placil niewielka grzywne, zas w przypadku odwrotnej facio byl karany smiercia). Autor proponowal zaplanowac nowy

prawo prawny z udzialem pracownik wszystkich stanow.

W ksiedze III "O wojnie" pisarz przeciwstawia sie wszelkim konfliktom zbrojnym, natomiast najsurowiej potepia wojny zaborcze. Proponuje rozwiazywanie

konfliktow na drodze dyplomatycznej (spotkania wrogich stron w calej neutralnym miejscu, sankcje gospodarcze).

Modrzewski dowodzi, iz "zadne korzysci z wojny odrzucic sa naprawde wielkie, by mogly jej szkodom dorownac". Ludzi wywolujacych wojny okresla

zbrodniarzami, Tatarami.

W ksiedze IV "O Kosciele" odrzuconej przez cenzure w naszym wydaniu w calej 1551 r. Modrzewski sugeruje: - wykreowac kosciol narodowy niezalezny

od czasu Rzymu, - wybieranie papieza przez kazde narody chrzescijanskie, - obsadzanie stanowisk biskupow przez osoby wyksztalconych i

szlachetnych.

Przy ksiedze V "O szkole" autor przeciwstawia sie wydawaniu pieniedzy na rzeczy zbyteczne, takie jak doskonale domy a takze sute biesiady. Proponuje

zasoby finansowe przeznaczone na ten plan wykorzystac w calej inny praktyczniejszy i szlachetniejszy sposob, natomiast mianowicie na dotowanie

szkolnictwa w czasach, gdzie nie docenia sie zdolnosci i wykonywania zadan nauczycieli ksztalcacych przyszle, mlode talenty polityczne i literackie.

Modrzewski sugeruje przejecie pieczy nad szkolami przez panstwo, a ustawa do uczenia sie daje wszystkim chlopcom niezaleznie od pochodzenia

spolecznego. (Po raz 1-wszy prawo kroczenia dziewczat w celu szkoly ustanowiono w 1773 r. )

W swych kazaniach ks. Skarga porownuje wewnetrzne niesnaski w lonie Rzeczypospolitej w celu chorob. W ten sposob pietnuje maz:

- niezyczliwosc ludzka w kierunku Rzeczypospolitej, innymi slowy brak namietnosci ojczyzny i prywate, cechujace obywateli. Namietnosc ojczyzny jest

podstawowym przymusem kazdego obywatela i prawem Bozym. Te dwie wartosci (Bog i ojczyzna) winny sie wiazac w wybrana calosc. Obywatele

powinni porzucic dobro osobiste dla ratowania dobra polaczonego, dla dobra ojczyzny wypada poswiecic komplet: majatek, sily, zdrowie, fart, a nawet

zywot.

- niezgode wewnetrzna. Przy narodzie powinna stac sie zgoda, gdyz laczy jego jedna religia, jedna ojczyzna, jeden krol, te same uprawnienia i swobody

obywatelskie, identyczne sady, sejmy i trybunaly. Skarga wymienia grozne konsekwencje, do ktorych moga spowodowac niezgodni obywatele - znaczny

sejmowe, rywalizacji domowe, natomiast w rezultacie upadek i zaglada panstwa. W rezultacie sporow odpadna ziemie zjednoczone z Korona, jezyk i

narod wymra, a obywatele stana sie internacjonalnymi wloczegami. Jako przyczyny niezgody wymienia Skarga chciwosc, obzarstwo, pyche, zazdrosc,

oblude i obmowe.

- oslabienie potegi krolewskiej. Skarga byl zdecydowanym zwolennikiem silnej wladzy krolewskiej, lecz przeciwnikiem monarchii absolutnej, prowadzacej

w celu tyranii i despotyzmu. Postulowal przyznanie krolowi pelni potegi i ustanowienie jedynego pochodzenia prawa. Panstwem powinien rzadzic krol,

wspierany madra rada, zlozona z przedstawicieli narodu. Jako okolicznosci istniejacego stanu rzeczy wymienia nadmierna wolnosc szlachecka, podle

funkcjonowanie sejmu oraz rozpryskanie dochodow ciebie i pustki w skarbie panstwa.

- roznowierstwo i herezje. Podlug Skargi, religia i kaplanstwo sa fundamentami panstwa i jego potegi. Krolestwo lokalne od szesciuset lat polega na

wierze Kosciola rzymskiego, a obecnie heretycy domagaja sie, aby stara religia ustapila swiezej. Jednak heretycy nie znajduja sie spojni, odrzucic tworza

jednosci. A dla Skargi jakiekolwiek badz krolestwo nie powinna dlugo trwac, jezeli dysponuje wielu bogow. Warunkiem powodzenia Rzeczypospolitej jest

jednosc i zgoda, ktorej podstawa jest wiara katolicka. Latwo jest naprawic niezgode u katolikow, ale u heretykow jest to niemozliwe, albowiem rozmaitosc

wiar przeszkadza w calej przyjazni miedzyludzkiej i poglebia niezgode. Heretycy dziela krolestwa i gubia je. Tolerowanie wiec roznowiercow odbija sie

ujemnie na wszystkich sferach zycia, rowniez publicznego, jak i rowniez prywatnego. Heretycy nie moga nawet bronic panstwa poprzednio poganami, bo

rozdarte sprzecznosciami wyznaniowymi ludnosc nie jest odpowiednie do wygrania wojny. Skarga wzywa zatem krola w celu obrony wiary katolickiej, jak

straznicy moralnosci i podstawy jednosci narodu, oraz w celu przywrocenia jednosci religijnej w calej narodzie. Zada odciecia roznowiercow od

wszystkich urzedow i pozbawienia pierwotnego ochrony prawniczej. Rownoczesnie podwaza legalnosc i znaczenie konfederacji warszawskiej.

- niesprawiedliwe ustawa i niepraworzadnosc. Skarga stwierdza, iz bez praw sprawiedliwych nie ma rzeczywistej wolnosci. Zbytnio prawa sprawiedliwe

uwaza realizowane, umieszczone na tablicach Mojzeszowych, duchowne, ustalane przez Kosciol oraz krolewskie i panstwowe, ustanowione dla

porzadku, sprawiedliwosci i karnosci. Za uprawnienia niesprawiedliwe uznaje m. in. prawo o mezobojstwie, konfederacje warszawska (dotyczaca

roznowiercow), odwlekanie egzekwowania wyrokow sadowych a takze zniesienie egzekucji wyrokow sadow duchownych (Skarga byl zagorzalym

katolikiem, przejawiajacym niemalze fanatyzm religijny). Skarga krytykuje sadownictwo za istniejacy w nim rozgardiasz (istnialo wowczas wiele sadow -

ziemski, podkomorski, grodzki, miejski). Obrazuje takze na problem przekupstwa. Domaga sie dodatkowo zniesienia praw ograniczajacych i

naruszajacych przywileje Kosciola i krola. Jednoczesnie walczy o usprawnienie sadownictwa i potegi wykonawczej - np. natychmiastowe sadzenie i

bezwzgledne przeprowadzanie wyrokow.

- upadek moralnosci i obyczajowosci. Skarga przedstawia wszelkie grzechy, swiadczace o upadku dotychczasowego porzadku. Wymienia wsrod tych

propozycji herezje, mezobojstwo, ucisk i wyzysk chlopa, lichwiarstwo, skok dobr ogolnych, krzywoprzysiestwo, niegospodarnosc, niemoralnosc i brak

sprawiedliwosci w sadach.

Przyrownuje w koncu ojczyzne w celu matki, ktorej, skoro urodzila i wychowala dzieci, winne sa ow lampy szacunek a takze do tonacego okretu, ktory

wszyscy, w calej chwili zagrozenia, opuszczaja (nawiazanie do starozytnej retoryki Horacego).

Przy pomocy tejze oryginalnej retoryki pietnuje maz wady szlachty, podkresla mase problemow i zjawisk, jakie maja miejsce w kraju a takze proponuje

naprawe istniejacego stanu rzeczy. Rownoczesnie przepowiada maz, iz rozplenienie sie tego typu chorob zaprowadzi do upadku Rzeczypospolitej.

Jednym sposrod tworcow, dla ktorego ojczyzna byla sprawa bardzo istotna, byl Jan Kochanowski. Wlasny stosunek w celu ojczyzny wyrazal zarowno w

calej piesniach patriotycznych (Piesn V "O spustoszeniu Podola", XII "O cnocie" i 19 "O dobrej slawie"), jak i rowniez we fraszkach, w ktorych krytykowal

wady moralne i spoleczne narodu polskiego. W Piesniach propaguje Kochanowski model obywatelskiej postawy, abdykacji z prywaty i sumiennej pracy

dla dobra ojczyzny.

Jednak najbardziej istotnym utworem Kochanowskiego, odnoszacym sie do sprawie panujacej w calej Rzeczypospolitej jest "Odprawa poslow greckich".

Kawalek, nawiazujacy tematycznie do okresow starozytnych, wyraza przeslanie w celu obywateli, mowiace, iz prywata i przekupstwo doprowadzic moga

jedynie w celu upadku Rzeczypospolitej. Wyraznie spostrzec mozna liczne analogie w celu wydarzen politycznych tego okresu. Priam wykazuje

zaskakujace zwiazek do krola Zygmunta Augusta, chwiejnego i slabego. Podpowiedz Krolewska obraduje na wzor polskiego Sejmu. Dostrzec mozna

prywate, egoizm i przekupstwo, ktore tak bardzo rozpanoszyly sie na polskim dworze. Utwor swiadczy ostrzezenie, iz nie przetrwa zadne panstwo, w

ktory interesy mieszkancowrezydentow beda polozone ponad dobro ogolu.

Pozniejszym patriota, broniacym spraw Rzeczypospolitej jest Mikolaj Rej. Przy "Zywocie mezczyzny poczciwego" wyszukac mozna schemat prawego

obywatela. Lecz podstawowym utworem, gdzie Rej wyklada gnebiace jego sprawy i swoj niepokoj o spoleczny wizerunek kraju jest "Krotka rozprawa... ".

W dziele tym Rej przedstawia kazde nieprawidlowosci, jakie dostrzega w calej owczesnych stosunkach spolecznych. Glownie podkresla wyzysk stanu

chlopskiego, ponadto uwypukla prywate szlachty i kleru.

40. Scharakteryzuj tworczosc M. Reja jak pisarza reformacji, odwolujac sie do swietnych Ci utworow literackich.

M. Rej od czasu 1541 r. byl kalwinem, stad w calej jego utworach mozna wyszukac postulaty reformatorskie i protestantyzmu. Echa reformacji wyraznie

mozna zobaczyc w „Krotkiej rozprawie miedzy trzema ludzmi, Panem, Wojtem a Plebanem―. Utwor jest napisany z pozycji kalwina i w calej duzej

czesci stanowi nawiazanie do wymogow wysuwanych przez protestantow, jak jest zwlaszcza widoczne w calej krytyce duchowienstwa katolickiego. Rej

atakuje z pozycji reformatorskich wady i przywary ksiezy, oskarzajac duchownych katolickich o lenistwo, nieuczciwosc, spoznianie sie na poranne msze,

zaniedbywanie swych przymusow. Autor zarzuca klerowi wymiana handlowa odpustami, zamilowanie do istnienia w przepychu i nienaturalne zawyzanie

cyfry swietych, na ktorych ciagle pobierane znajduja sie daniny. Krytykuje rowniez zwyczaj placenia ksiezom danin i „koled―, ktore sa wedle niego

zaledwie kolejnymi pretekstami do bogacenia sie kosztem prostego i zabobonnego chlopa.

Wiele z epigramatow znajdujacych sie w „Zwierzyncu― jest osadzonych w duchu reformacji. Rej krytykuje cos wiecej niz zakonnikow ale takze

papieza, oskarza o naduzycia oddajac przy tym koloryt sporow wyznaniowych renesansu i pomagajac wspolczesnemu czytelnikowi uchwycic istniejace w

calej owczesnej Rzeczypospolitej antagonizmy wystepujace na tle religijnym. I tak na przyklad epigramat „Mnich― to portret demonstracyjnie

obnoszacego sie wraz ze swa wiara zakonnika, ktory uwaza, ze noszenie habitu wyroznia jego i siega ponad zwyklych ludzi. Podczas gdy mnich tenze

jest faktycznie glupi, prymitywny i zabobonny. Autor ubolewa rowniez, ze prosci ludzie, uwazajac zabobonnych i prymitywnych mnichow zbyt swietych, z

przyjemnoscia ich trzymaja, a nawet bogaca. Z kolei epigramat „Pleban pieska na cmyntarzu pochowal jest anegdotka o plebanie, ktory pochowal

swojego psa na cmentarzu obok grobow wiernych. Gdy parafianie poczuli sie urazeni i poskarzyli sie biskupowi, pleban przekupil wlasnego zwierzchnika.

Biskup, wziawszy lapowke, nie tylko rozgrzeszyl plebana, ale z czworonoga uczynil parafianina. Jest to wyrazna krytyka duchowienstwa katolickiego,

oskarzanego przez Reja o pazernosc, chciwosc, branie lapowek i lekcewazenie podstawowych zasad religii. Inny epigramat, „Baba, jak w pasyja

plakala, swiadczy nawiazanie w celu czesto wysuwanego przez protestantow postulatu odprawiania nabozenstw w calej zrozumialych dla wszystkich

wiernych jezykach narodowych. Rej planuje, ze prosci ludzie odrzucic rozumieja lacinskiej liturgii, odrzucic wzruszaja pierwotnego spiewane poprzez

lacinie nabozne piesni wielkopostne, wiec pierwotnego uczestnictwo w calej odprawianej mszy swietej jest jedynie bezmyslne i powierzchowne.

41. Wyklaruj, na czym polega katastrofa ojca i kryzys swiatopogladowy poety w calej „Trenach―.

Jan Kochanowski byl wzorem humanisty, w wlasnym utworach wielokrotnie nawiazywal w celu filozofii stoickiej - samodzielnie pragnal byc stoikiem. Byl

przekonany, ze jest poufaly osiagniecia gra spokoju wewnetrznego, rownowagi duchowej. Dopiero smierc ukochanej Urszulki pokazala, jak bardzo sie

mylil:

"Nieszczesliwy moja osoba czlowiek, jakim lata swoje

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje!

Terazem nagle wraz ze stopniow minionych zrzucony

Jak i rowniez miedzy insze, jeden z wiela policzony. "

Kochanowski byl przekonany, ze Urszulka odziedziczyla poprzez nim zaciecie, mial wiare, ze przejmie ona lutnie poetycka. Do niej smierc, smierc malej

oliwki, slowiczka rozwialy marzenia poety.

Odzwierciedleniem weneckich rozterek poety jest cykl trenow przeznaczony Urszulce. Tren jest gatunkiem biblijnym. Byl zastrzezony dla znanych i

zasluzonych jednostek, ale Kochanowski zerwal z ta regula. Piszac potrzebuje zrozumiec to, co sie stalo, pomoc sobie osobiscie, rownoczesnie chce

dowiedziec, jak obecnie historia sie z Urszulka. Pyta o sposob pozagrobowego egzystowania. Brak jest na odrzucic odpowiedzi wraz ze strony kosciola

chrzescijanskiego, ani w platonskich i mitologicznych opisach. Rozwaza rozne z miejsc ostatecznych: "raj", "czysciec", "miejsce nadniebne", "szczesliwe

wyspy", "zdroj niepomny". Kochanowski nawiazuje do platonskiego motywu powrotow dusz poprzez smierci, w celu miejsc gdzie przebywala poprzednio

wcieleniem. W rezultacie zaczyna watpic w Boga, zycie wieczne, w ogole w calej zycie pozagrobowe ("Gdzieskolwiek jest, jeslis jest").

Poeta wszystkimi dostepnymi srodkami pragnie ponownie ujrzec corke. Udaje mu sie, charakteryzuje to w calej ostatnim z TRENOW, gdzie opowiada

swoj sen - we snie ukazala mu sie oryginal z Urszulka. Poeta przynajmniej czesciowo odzyskal spokoj, wiedzac, ze tej coreczka jest szczesliwa. Postura

ojca zmienia sie - kochajacy, cierpiacy, tracacy idealy, powracajacy w celu rownowagi duchowej.

Podsumowanie:

"Treny" powstaly, gdy sielskie zywot Jana na wsi zostalo zaklocone w calej sposob tragiczny pod koniec 1579 roku (smierc 3-letniej Urszulki).

Kompozycja cyklu 19 trenow podobna jest do konfiguracji starozytnego epicedium (utwor przeznaczony osobie zmarlej): - pochwala osoby zmarlej, -

oplakiwanie, - pocieszenie, ukojenie.

Nieszczescie:

Ojca - stracil ukochana coreczke, odrzucic rozumie, z jakiej przyczyny to nastapilo, porownuje ja do mlodej oliwki, ktora to pomylkowo 'zostala scieta

przez nadgorliwego ogrodnika' (I), na dodatek bol ojca wzmagaja sprawy pozostale poprzez Urszulce (VII), wspomnienia ciagle drecza, pustka po

odejsciu coreczki, ktora to dom wypelniala swym "radosnym szczebiotem". Przy trenie "X" jego rozpacz jako ojca osiaga punkt kulminacyjny, wiec pyta

sie: Orszulo moja wdzieczna, gdzies mi sie podziala, W ktoras strone, w calej ktoras sie kraine udala.

Chrzescijanina - zachwiana jest jego wiara w praworzadnosc boska, wiedzie to w celu zakwestionowania wszechmocy Boga a nawet w punkcie

kulminacyjnym w celu zakwestionowania Tej istnienia (X). Poddaje w calej watpliwosc tresc calego istnienia i dotychczasowych przemyslen.

Poety - puder nadzieje, ze corka pozostanie dziedziczka tej wlasnego talentu nazywa ja "Safa slowienska".

Filozofa - zalamanie renesansowego pogladu na swiat. Wydawalo mu sie, ze posiadl stoicka madrosc totez odrzucic zna bolesci, rozpaczy, trwogi. W

obliczu smierci corki nasz poglad sie zalamuje. Zwracajac sie w celu Madrosci (IX) pisze o sobie: Nieszczesliwy ja istota ludzka, ktorym czasy swoje Na

tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje! Terazem nieoczekiwanie ze stopniow ostatnich zrzucony I miedzy insze, pewien z wiela policzony

W tym sensie Treny sa traktatem filozoficznym, analiza wlasnych uczuc i pogladow, obrazem kryzysu swiatopogladowego - kryzysu, ktory niesie

zwatpienie w Boga i lad swiata. Nie wczesniej w koncu cyklu powraca blogosc: "ludzkie podrozy, ludzkie nos" - mowi matka poety - znos po

czlowieczemu co zycie czlowiekowi zgotowal. Stara sie dodatkowo wysnuc strategie ukazujaca tresc boskiej decyzji - Urszula poprzez smierc w stuleciu

dzieciecym uniknela cierpien ziemskich.

42. Zaprezentuj sielanke jak gatunek literacki na podstawie „Zencow― Sz. Szymonowica, „Piesni swietojanskiej o sobotce― Jana

Kochanowskiego i „Laury i Filona― F. Karpinskiego.

Sielanka to gatunek literacki obejmujacy utwory o tematyce zaczerpnietej z istnienia wiejskiego, ktorych bohaterami znajduja sie pasterze czy tez rolnicy.

Sielanke umiejscowic jest dozwolone na pograniczu rodzajow literackich, czesto oznacza sie ja jako gatunek mieszany (synkretyczny). Do liryki zblizaja ja

liryczne wprowadzenia czy piesni spiewane przez bohaterow, w celu epiki – fabula i narracja, w celu dramatu natomiast - dialogowe partie tekstu,

wypowiedzi i rozmowy indywidualnych bohaterow. Problematyka rustykalna ("rusticus", po lacinie - wiejski) w tworczosci poetow renesansowych wiaze

sie najczesciej z humanistyczna pochwala olsniewajaca swiata naturalnego. Doskonala harmonijnie zorganizowana przyroda staje sie czestokroc tlem dla

prezentowania zachowan i zadbaj ludzkich.

Tematyke ta podejmuje "Piesn swietojanska o Sobotce" Jana Kochanowskiego. Akcja skupia sie wkolo ludowego obrzedu sobotki swietojanskiej,

przypadajacej na noc 23 czerwca, innymi slowy wigilie Sw. Jana. Zauroczony wsia i jej mieszkancami Kochanowski charakteryzuje dawne slowianskie

zwyczaje, wrozby, spiewy, tance przy ogniskach. Dwanascie panien spiewa piesni, z ktorych wylania sie sielankowy portret wsi krajowej Ostatnia z

panien wyglasza pochwale istnienia wiejskiego; masywna, codzienna posada w polu i obok gospodarstwie wywoluje radosc mieszkancom wsi i jest dla

nich powodem do pychy.

"Wsi spokojna, wsi radosna!

Ktory glos twej chwale zdola?

Ktory twe wakacje, kto pozytki?

Moze napomknac za jednego razu wszytki? "

Cykl swietojanski Kochanowskiego nawiazuje wiec w celu mitu arkadyjskiego (Arkadia – kraina wiecznej szczesliwosci) a takze staje sie pochwala

kultury ludowej przechowujacej nakazy moralne, pocieszajacej i radujacej czlowieka. Kochanowski po jednego razu pierwszy w calej literaturze krajowej

siegnal poprzez motywy folklorystyczne i uczynil z tych propozycji temat wierszy.

Gatunek sielanki rozwijal dodatkowo w poznej fazie renesansu Szymon Szymonowic. Uchodzil maz

za prawdziwego mistrza sielanki. W wydanym przez poete zbiorze idylli znalazla sie sielanka "Zency". Jej tresc, z punktu widzenia cech gatunku, jest

nietypowa, przedstawia bowiem robote panszczyzniana, konstruuje obraz niedoli chlopa. O sielankowym zakresie utworu Szymonowica decyduje zatem

nie rzecz, ale sposob, w jaki to zostaje zaprezentowana rola piesni ludowej. Heroina utworu Pietrucha nuci melodie-piesn oparta na motywach ludowych i

skrzeczy razem z Oluchna na ciezka robote oraz na srogiego nadzorce. Ta wlasnie piesn "uczlowiecza" srogiego ekonoma, dzieki tej dziewczyny

sielanka Szymonowica potrafi wyszukac pierwotna przyjaznosc czlowieka. Polska wies finiszu XVI stuleciu jest, wedle Szymonowica, stanowiskiem

wyzysku: stanowiskiem, gdzie wielokrotnie dochodzi w celu naduzyc i niesprawiedliwosci. Pisarz nie unika spraw bolesnych, pokazuje ujemne strony

istnienia na wsi, oddalajac sie od wysokiej

przez konwencje gatunkowa sielankowej wizji otoczenia i tworzac utwor zblizony raczej w celu antysielanki.

Przy utworze „Laura i Filon― poeta odslania pare tytulowych bohaterow – zakocanych mlodocianych ludzi. Akcja rozgrywa sie na wsi, na tle natury,

a jej przedmiotem znajduja sie cierpienia, rozterk i rozkoszy, jakie ciagnie ze soba uczucie. Gdy Laura przybywa na spotkanie z ukochanym pod

umowionym jaworem nikt na nia odrzucic czeka. Powoduje to posadzenie o zdrada i zwiazek z odrebna pasterka – Doryda, jak konczy sie atakiem

rozpaczy i zlosci, w czasie jakiego Laura rozbija o drzewo koszyk i niszczy rozany wieniec. Wtenczas zza sasiednich zarosli wybiega Filon i uspokaja

Laure tlumaczac, ze chcial tylko przekonac sie o jej namietnosci. Utwor zakonczony zostal scena pogodzenia sie kochankow, wzajemnym wyznaniem

namietnosci i przysiega wiecznej wiernosci. Najwazniejsze w calej tej sielance wydaje sie byc, naprawde charakterystyczne dla sentymentalizmu,

zwrocenie uwagi na swiat przezyc wewnetrznych, proba analizy psychiki zakochanych i wplywu namietnosci na zachowanie czlowieka.

43. Przedstaw portret czlowieka i jego losu w poezji M. Sepa – Szarzynskiego. Umiesc poete na tle ery.

Zmarly przedwczesnie Mikolaj Sep Szarzynski, o ktorego egzystencji do dzisiaj wiadomo bardzo niewiele, jest uwazany zbyt tworce zapowiadajacego

nowa wlasciwosc w literaturze polskiej. Chronologicznie Szarzynskiego zaliczac nalezy jeszcze do odrodzenia, jednak koloryt jego wierszy wykracza o

wiele poza czysto renesansowe zaintrygowania. Jego wiersze sa przenikniete lekiem egzystencjalnym i poczuciem niepewnosci bytu ludzkiego, jak

powoduje, ze tworczosc Szarzynskiego zalicza sie w celu poezji metafizycznej. Wszelkie obawy i rozterk poety posiadaly podloze swiatopogladowe,

wynikaly wraz ze zmiany religii, gdyz prawdopodobnie Mikolaj w calej mlodosci ukonczyl z luteranizmu na katolicyzm. Wywolalo to u poety prawdziwy

wstrzas swiatopogladowy. Dozywotni nie opuscily go niejasnosci, czy dobor ktorego dokonal, byl sluszny i dostatecznie uzasadniony. Wiersze Sepa

Szarzynskiego przepelnia takze lek poprzednio Bogiem, przedstawionym jako Tworca wspanialy i wszechmocny, ale, z drugiej strony, bezlitosnie karzacy

niewiernych i nieposlusznych. Garsc utworow, ktora ocalala do dzisiaj i jest wydana posmiertnie w tomiku „Rytmy, abo wiersze polskie― jest

doskonalym obrazem takich niepewnosci i lekow. W szczegolnosci wyraznie mozna zobaczyc niepokoje poety w 3 sonetach – IV i V.

Sonet IV: O wojnie wlasnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem i cialem, jest wyrazem obawy poety o wynik bezustannej walki, jaka kazdy istota

ludzka musi toczyc z szatanem. Szatana wspieraja moce piekielne, ziemskie dobra materialne i pokusy doczesne, ktore odciagaja czlowieka od czasu

Boga. Do grzechu sklania takze czlowiecze cialo powodowane ziemskimi zadzami i potrzebami. W swojej walce z silami ciemnosci istota ludzka jest

osamotniony, a stawka jest wszak zbawienie. Samotnosc podmiotu lirycznego lagodzi zaledwie obecnosc Boga, na pomoc jakiego kazdy istota ludzka

powinien liczyc, bowiem tylko z pomoca Boska mozna przemoc szatana, ziemia i odepchnac pokusy wlasnego ciala.

Sonet V, zatytulowany „O nietrwalej milosci sprawy swiata tego, stanowi w calej znacznej mierze uzupelnienie i rozwiniecie poprzedniego. Poeta

stwierdza, ze to co materialne jest zludne, zgubne, natomiast przede wszystkim nietrwale i przemijajace. Nie mija jedynie to co duchowe, a

najwznioslejsza wartoscia sakralna jest uczucie do Boga. Bog jest wielki i dokonaly, istota ludzka maly i pelen grzechu, doczesnosc odciaga czlowieka od

czasu Boga, zakloca mu koncepcje do istnienia wiecznego i do zbawienia. Widac tu wyraznie nawiazanie zarowno do Biblii ( Ksiega Koheleta), jak i

rowniez do pogladow filozoficznych Sw. Tomasza z Akwinu.

44. Omow „Odprawe poslow greckich― jako termin obywatelskiej troski o losy ojczyzny.

Historia wojny trojanskiej byla ogolnie znana internautom XVI stuleciu. Tresc dramatu stanowi tylko kostium historyczny, maske (pretekst), pod ktora autor

ukryl wazne obecne wspolczesnie problemy polityczne. Rozwazyl trudnosc: kiedy panstwo jest silne, a podczas gdy slabe. Tresc rozwazan pisarza ma

koloryt uniwersalny (dotyczy kazdego ciebie w wszelkim czasie), aczkolwiek najbardziej ciekawi Kochanowskiego Polska XVI stuleciu, wowczas jeszcze

silna i znaczaca w Europie, ale juz z pierwszymi przejawami niedyspozycji. Kochanowski pragnal wiec przestrzec rodakow poprzednio tym, ze

niewlasciwa strategia moze spowodowac do upadku panstwa, podobnie jak Troje. Przy tekscie znajduja sie fragmenty swiadczace o tego rodzaju

intencjach pisarza.

1. Druga wypowiedz choru ("Wy, ktorzy pospolita rzecza wladacie") jest skierowana w celu rzadzacych panstwem i obejmuje pouczenie, jak na przyklad

maja wykonywac powierzona dywanowi wladze. Zagrozeniem wyrzec sie mysli o osobistych zaletach i troszczyc sie o dobro ogolne. Na zakonczenie

poeta przestrzega, ze wystepki rzadzacych prowadza panstwo do zguby.

2. Spis narady trojanskiej wzorowany na polskich sejmach (swiadczy na temat polski sposob glosowania przez rozstapienie a takze obecnosc

marszalkow stukajacych o ziemie laskami). Kochanowski dostrzega i wytyka prywate, przekupstwo (np. Iketaon), chaos, niedobor odpowiedzialnosci zbyt

losy ciebie. Przewazaja poslowie podobni w celu Aleksandra, myslacego jedynie o wlasnych biznesach, malo natomiast jest Antenorow troszczacych sie

o panstwo.

3. Wypowiedz Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytyke zjawisk oslabiajacych panstwo: przekupstwa, slabosci rzadu, braku szacunku dla uprawnienia. W

dalszej czesci Kochanowski ustami Ulissesa bardzo krytycznie ocenia ludzie mlodzi magnacko - szlachecka przyzwyczajona do wygod, sklonna w celu

pijanstwa i obzarstwa, natomiast niezdolna w celu zadnego mordegi, a przede wszystkim do obrony ojczyzny. Liryk niepokoi sie, czy takie osoby beda

mogli w przyszlosci rzadzic panstwem.

cztery. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarl przestroge przed alternatywa upadku ciebie rzadzonego podobnie jak w Troi.

5. Przy kreacjach glownych bohaterow, Antenora i Aleksandra, poeta skupil dwie spotykane wsrod owczesnej szlachty postawy wobec spraw

narodowych. Pierwszy z tych propozycji uosabia patriotyzm, szlachetnosc, madrosc, dalekowzrocznosc polityczna, drugi natomiast jest synonimem

prywaty, nieliczenia sie z dobrem ciebie, realizowania osobistych celow kosztem narodu.

szesc. Konczaca katastrofa wypowiedz Antenora nawolujaca w celu wojny, chociaz sprzeczna z jego wczesniejszymi probami zapobiezenia jej, jest w

gruncie rzeczy wyrazem patriotycznego rozumowania o ojczyznie. Chodzi albowiem o to, by przez atak zadziwiac wroga, oslabic go i nie zgodzic sie do

wejscia w granice panstwa.

45. W literaturze odrodzenia znajdz przyklady utworow poruszajacych problematyke obywatelska.

Andrzej Frycz-Modrzewski zalicza sie do najwybitniejszych publicystow tego okresu porusza albowiem tematy w najwiekszym stopniu istotne, obecne i

zagmatwane. Swoje zapatrywania na panstwo przedstawil w calej piecioksiegu "O poprawie Rzeczypospolitej":

- "O obyczajach" - panstwo jak dobrowolna struktura spoleczna powstala dla gwarancje czlonkom plynnego i szczesliwego zycia. Trusia elekcyjny

(wybierany rowniez przez chlopow), urzedy nie rodowe, awans zwazywszy na umiejetnosci

-"O prawach" - wszyscy rowni wobec uprawnienia, jawna niesprawiedliwoscia sa wyroki sadow patrymonialnych i ustawa o karze za mezobojstwo

(wczesniej wydal juz kawalek "Laski lub o karze za mezobojstwo", w ktorym porusza ten trudnosc; za zabicie szlachcica smierc, wiezienie, lub wysoka

kara [120 grzywien]#@@#@!!, za zabicie chlopa tylko mala kara [12 grzywien]).

-"O Kosciele" - modyfikacje i reformy wewnatrz kosciola, uniezaleznienie ciebie od papiestwa ktore reprezentuje obce krajowi interesy.

-"O szkole" - zada unowoczesnienia programow ksztalcenia i udostepnienia szkol dla wszystkich

Piotr Skarga - jezuita, publicysta i zarliwy patriota "Kazania sejmowe"

1-wsza. "O wiedzy potrzebnej w celu rady" - moralnosc narodu warunkiem powodzenia i potegi panstwa, natomiast ci jak sa na jego czele powinni

podarowac przyklad,

dwa. "O namietnosci ku ojczyznie" - wylicza 6 chorob Polski: niedobor milosci ojczyzny, brak potwierdzenia politycznej, anarchia religijna, oslabienie

wladzy krolewskiej, niesprawiedliwe uprawnienia, niekarnosc grzechow jawnych. Nadal mowi, ze milosc w celu ojczyzny glownym obowiazkiem

obywatela, upadek ojczyzny rownowazny z kleska mieszkancowrezydentow ("Tonacy statek"),

3. "O niezgodzie domowej" - posrod rodakow powinna stac sie zgoda. Niestety jej nie wystepuje, Skarga obawia sie, ze fakt nasz moze byc wykorzystany

przez sasiadow (wizjonerstwo),

cztery. i 5. "O naruszeniu religii katolickiej" - reformacja poglebia niezgode narodowa. Religia katolicka wylacznym ratunkiem, katalizatorem zjednoczenia,

szesc. "O monarchii i krolestwie" - panstwem powinien rzadzic krol wedle radami madrej rady. "zlota wolnosc szlachecka" gubi Polakow gdyz jest

wykorzystywana przez magnaterie w celu osiagniecia osobistych celow, jak prowadzi w celu anarchii,

siedmiu. "Prawa niesprawiedliwe" - bez praw sprawiedliwych nie ma wolnosci, wylicza niesprawiedliwe prawa (w tym ustawa o mezobojstwie ). zada

wolnosci osobistej dla chlopow, chociaz, jak na przyklad Modrzewski akceptuje stany spoleczne,

8. "O niekarnosci grzechow jawnych" - przedstawia uczucia patriotyczne: uczucie do ojczyzny, oburzenie na jej negatywnych synow, niepokoj o losy

Rzeczypospolitej i nadzieje, ze dobry Bog ustrzeze Polske od zguby. "Grzechy jawne" wolajace o pomste w celu nieba zawsze sa to: brak sprawiedliwie

dzialajacego wymiaru sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa i nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez dobra pospolitego, wyzysk sierot przez

zlych opiekunow. Po tymze rachunku sumienia Skarga uzywajac styl biblijnych prorokow zapowiada upadek Krajowy, jesli jej obywatele sie nie ulepsza.

Jan Ostrorog "Memorial o poprawie Rzeczypospolitej" -traktat mieszczacy projekt reformy ustroju panstwowego i spolecznego Polski, opieral sie maz na

gruncie niezaleznosci od czasu papiestwa i cesarstwa:

- kosciol podporzadkowany panstwu, krol wyznacza biskupow,

- zniesienie oplat na rzecz Kurii Rzymskiej: Annat i swietopierza,

- zakaz apelacji od naszych sadow duchownych do Rzymu,

- nieodzownosc wzmocnienia potegi krolewskiej,

- ujednolicenie uprawnienia (takie samo dla wszystkich stanow),

- wzmocnienie obronnosci kraju (chlopi, mieszczanie w calej pospolitym ruszeniu),

Akcenty stanowe: niedopuszczenie mlodych ludzi chlopskiej w celu studiow, postulat zniesienia cechow (mieszczanstwo).

46. Porownaj wzor szlachcica–ziemianina wlaczony w tworczosci M. Reja i J. Kochanowskiego.

"Zywot... " nie wydaje sie byc samodzielnym utworem. Stanowi frakcja "Zwierciadla".

Przy "Zywocie... " Rej zawarl swoje rozwazania o egzystencji szlachcica od czasu narodzin az do smierci. Zastanawia sie morzem edukacja i

wychowaniem podopieczni szlacheckich, morzem pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz tej staroscia.

Informujac o oswiaty, lekcewazyl wartosc przedmiotow szkolnych, takich jak gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Wybitniej od edukacji Rej wielbi dobre wychowanie, umiejetnosci praktyczne oraz rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, jak rowniez taniec i

spiew). Wielbi sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage.

Poprzez prawdziwe szlachectwo Rej pojmuje szlachetne, przykladne zycie, odrzuca zas sukcesja po przodkach tytulow szlacheckich bez osobistych

zaslug. Zbytnio wielka skaze szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca wielokrotnie czlowieka na manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu i pracy na wsi, totez dokladnie opisywal zajecia ziemianina w roznych porach rok, przynosza sporo pozytku, jak rowniez

dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac wokol budynku sady owocowe i parki warzywne, aby niczego przez caly dwanascie miesiecy nie zabraklo rodzinie

gospodarza. O wielkim zamilowaniu pisarza do wykonywania zadan na wsi swiadcza liczne zdrobnienia nazw owocow i warzyw a takze innych plodow

rolnych: wineczko, ogoreczki, majoranik, orzeszki, sliweczki, syrczki i tym podobne.

Zima Rej radzi odprezac sie w blogim towarzystwie druhow i rodziny, zaleca uciechy, polowania, rybactwo, co pozyskuje pozytek i daje rozkosz. Dbajacy

o fortune liryk zaleca w calej wolnym, zimowym czasie zaciekawic sie handlem zbozem, kupic je taniej i wyprzedawac drozej w calej innych rejonach.

Stosunek Reja do spraw publicznych a takze sluzby ojczyznie byl osobliwy. Choc cenil wartosc ekipy wojskowej przenigdy mlodego szlachcica, to

upatrywal w tym zwlaszcza ksztaltowanie tej charakteru, natomiast nie sluzbe ojczyznie. Jednakowo myslal o urzedach ogolnych nie ceniac ich zbyt.

Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, ale tylko zatem, ze ma mozliwosc on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie wydaje sie byc pozbawiony niedoskonalosci, poniewaz oprocz wiedzy praktycznej

przedstawiciel tego wysokiego stanu spolecznego powinien posiadac rowniez gruntowne wyksztalcenie. Nie wzbudza takze osoby stosunek szlachcica

do przymusu sluzenia ojczyznie.

Jan Kochanowski:

Piesn V.

Powstala pod wplywem napasci Tatarow na Podole w calej 1575 r. podczas bezkrolewia, po gwaltownym opuszczeniu tronu przez H. Walezego.

Kochanowski zawarl w calej niej swoje przemyslenia odnosnie do tego zdarzenia oraz propozycje, jak z czasem wzmocnic obrone granic. Przy reakcji

poety na najazd Tatarow na Podole uswiadamiamy wzburzenie, zal, wscieklosc na napastnikow a takze mysl o powetowaniu utrat i zabezpieczeniu sie

poprzednio napascia Turkow, silniejszych znacznie od Tatarow. W celu gwarancje obronnosci granic Kochanowski sugeruje opodatkowanie szlachty, co

wyraza slowami: "Skujmy talerze na talary, skujmy, A zolnierzowi pieniadze gotujmy. "

Przy Piesni XXIV Kochanowski, nasladujac Horacego, przedstawia siebie jak postac dwojakiej natury: smiertelnej - prostego czlowieka i niesmiertelnej -

poety. Dusza poety w jego mniemaniu jest jak na przyklad ptak wzlatujacy ponad ziemia, siegajacy niebios i odrzucic znajacy granic. Piesn ow przekazuje

intencjonalnosc wlasnej wartosci Kochanowskiego jak poety. Ow firma takze wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza i najszlachetniejsza forme

dzialalnosci ludzkiej.

"Piesn swietojanska o Sobotce" jest cyklem 13 sielankowo-tanecznych piesni spiewanych przez tylez panien, gloszacych chwale zycia na wsi. Piesni te

wkomponowane sa w calej obrzed obchodu tzw. Sobotki, przypadajacej na noc letniego przesilenia Slonca, 23 czerwca, w wigilie sw. Jana. Uroczystosci

sobotkowe byly schrystianizowana forma starego obrzedu poganskiego zwiazanego z kultem paliwa i Kupaly - bozka ognia. Kochanowski w piesni Panny

VI podkresla mase zycia w calej jednosci z natura. Formuluje pochwale czasy i zniw - owocu ciezkiej, calorocznym wysilku. W piesni Panny XII zawarta

jest pochwala istnienia na wsi w zespole rodzinnym. Praca ziemianina na roli przeciwstawiona jest odmiennym, niemoralnym sposobom zycia, natomiast

mianowicie dworakowaniu, kupiectwu i wojaczce.

Jaki wizerunek Jana Kochanowskiego wylania sie z jego fraszek i piesni?

Na tresc zawarta we fraszkach i piesniach wplynelo znacznie spotkanie Jana Kochanowskiego z dzielami Horacego, Owidiusza oraz Wergiliusza, a takze

prawdziwe poznanie filozofii starozytnej, zwlaszcza epikureizmu i stoicyzmu, ktorej wskazaniami staral sie prowadzic w zyciu. Ogromny wplyw na

tworczosc poety mialo rowniez spotkanie z Ronsardem we Francji.

Najczesciej nazwisko Kochanowskiego kojarzone jest z postacia znakomitego polskiego poety, ktory jako pewien z pierwszych tworzyl literature

narodowa. Ale nawet maz sam pisze w Piesni XXIV, ze jego dusza jest jak na przyklad wolny dzida wzbijajacy sie w przestworza. Poza tym kawalek ten

jest nie tylko wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza pochwaly postac aktywnosci ludzkiej, jest dodatkowo uwidocznieniem mysli wlasnej wartosci

Kochanowskiego jak wspanialego poety, ktorego utwor jeszcze dlugo po tej smierci sa czytane i podziwiane przez wszystkie narody.

W utworach swoich staral sie ruszac wszystkie tematy z istnienia codziennego, jak bylo typowe dla owczesnych humanistow, gdzie niewatpliwie nalezal.

Wielokrotnie Kochanowski zastanawial sie nad przemijalnoscia ludzkiego istnienia, czego przykladami moga byc: Piosenka XXIII a takze fraszka "O

zywocie ludzkim". Zawarte w calej tej pozostalej przemyslenia pokazuja wyraznie na znajomosc i stosowanie filozofii stoickiej, chociaz nie da sie

zamaskowac zawartej w calej niej nuty pesymizmu.

Janowi Kochanowskiemu, jak humaniscie, odrzucic bylo dodatkowo obce rozpatrywanie wartosci cnot i moralnosci w zyciu mezczyzny. Jego

przemyslenia na nasz temat sa zawarte dla przykladu w Piesniach XII i XIX. Niewinnosc, wedlug poety, jest najwieksza wartoscia, ktora to pielegnowana

w calej sercu mezczyzny moze byc dla niego rownolegle "nagroda i placa" a takze swoista dekoracja zycia. Otwarcie z cnota zwiazana jest tak zwana

dobra slawa, tzn. dobra opinia u wspolczesnych, natomiast po smierci pamiec u potomnych.

Liryk, jak wiadomo, odrzucic stronil od czasu rozrywek, imprez i biesiad, ale bardzo ganil pijanstwo, ktore bylo dosc zwykle wsrod owczesnej szlachty.

Bez watpienia jako koneser i smakosz wina Jan Kochanowski pochwalal i namawial do umiarkowanej degustacji tego trunku (Piesn IX).

Przy utworach wybitnego humanisty odrzucic moglo rowniez zabraknac pochwaly ludzkiego intelektu i zaradnosci, czego argumentem jest wiersz

zartobliwy "Na most warszewski".

Odmiennym wizerunkiem Jana Kochanowskiego wylaniajacym sie z jego utworow jest szlachcic - patriota, czego termin mamy w calej "Piesni o

spustoszeniu Podola". Powstala kobieta pod wplywem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. Liryk zawarl w calej niej swoje przemyslenia i sugestie, jak

na przyklad w przyszlosci pokrzepic obrone granic, ale w najwiekszym stopniu emanuje z tego utworu wzburzenie, zal oraz wscieklosc na poganskich

napastnikow. Szlachcic wciaz sadzi o powetowaniu strat i stworzeniu swiezej, silnej, zacieznej armii oplacanej z portfela wspolrodakow. Odmiennym

jeszcze utworem ukazujacym patriotyzm poety jest Piesn XII. Wprawdzie Jan Kochanowski mniema, ze kazde zalety stanowiace cnote znajduja sie

cenne, ale najbardziej wielbi on sluzbe ojczyznie, co potwierdzaja slowa: "A jesli komu otwarta sciezka do nieba, Tym, jak sluza ojczyznie".

Jak wiadomo, w calej pozniejszym okresie swego istnienia Jan Kochanowski przeniosl sie do posesji rodowej w calej Czarnolesie, by tam komponowac i

dozyc wieku starczego. Piesn Panny XII wlaczona w "Piesni swietojanskiej o Sobotce" okresla na rozmilowanie poety przenigdy ziemianina. Pisarz

opowiada o poboznej i spokojnej rutyny gospodarza. Na rzecz porownania wspomina takze o ludziach tulajacych sie poprzez swiecie w calej

poszukiwaniu przygod i forsy.

Jan Kochanowski twierdzi, ze najlepiej jest zyc na roli, gdyz ziemia wynagradza czlowiekowi tej trud. Ze zbirow otrzymanych z ofiarnej pracy mistrz moze

wyzywic nie tylko rodzine i dobytek, ale i sluzbe.

Kiedy nadejdzie odpowiedni chwile, rolnik kosi laki i pola, natomiast nastepnie komplet znosi w celu stodoly. W porze wieczoru, po skonczonej pracy za

kazdym razem znajdzie termin na rozmowy i tance przy kominku. Kiedy indziej bierze wedke na ramie i zmierza lowic ryby czy tez w lesie zastawia

potrzask, dzieki czemu w mieszkaniu nigdy nie zabraknie jedzenia. Przy zagrodzie bez watpienia pomaga mu kochajaca malzonka. Szlachcic wspomina

takze o wychowaniu malolata pokolenia, kladac najwiekszy akcent na skromnosc i zawstydzenie. Poeta potrzebuje, aby tej wnuki zostaly dobrze

wychowane i aby posiadaly te zalety.

Odczytujac utwory Jana Kochanowskiego z pewnoscia kazdy dojdzie do wniosku, ze byl on cos wiecej niz wspanialym poeta i humanista, ale dodatkowo

glebokim patriota oraz wzorowym gospodarzem.

47. Wskaz, jakie postawy myslicielskie znajduja refleks w tworczosci Jana Kochanowskiego.

Piesni refleksyjne, w ktorych poeta chwali dzielo stworzenia boskiego (podobnie jak na przyklad w psalmach), urode otoczenia, swojego domostwa –

jest to renesansowa afirmacja zycia, namietnosci, a takze poezji. Cnota i rozum to wartosci, jakim holduje. Tworzy hasla epikurejskie, aby lapac w

pulapke dzien, i stoickie, aby przywolac blogosc, dobra slawe i mestwo oraz rownowage ducha. Milosc madrosci zawarta w calej „Piesniach―

znalazla charakter horacjanski. Podobnie jak Horacy, Kochanowski odwolal sie w celu zalozen 3 starozytnych pradow filozoficznych: stoicyzmu i

epikureizmu. Idee gloszone przez jego byly wyrazem zespolenia obydwu nurtow myslowych.

Stoicyzm „Piesni― wyraza sie w przekonaniu, iz zamyslem zycia mezczyzny jest fart, rozumiane jak zycie harmonijne z zasadami cnoty, gwarantuje

czyste etyka i wewnetrzny spokoj. Rygorystyczny stoicyzm zlagodzony zostaje aczkolwiek przez epikurejskie nawolywanie w celu korzystania z

przyjemnosci zyciowych. Wobec przemijalnosci otoczenia, krotkosci istnienia i marnosci dobr doczesnych, poeta przekonuje do uzywania chwili,

cieszenia sie z zabawy – echa slawnego „carpe diem― polaczonego wraz ze stoickim spokojem w „zloty srodek― jestesmy wstanie

zaobserwowac w calej Piesniach II, IX i XX.

Renesans chcial widziec czlowieka wszechstronnie, lecz odrzucic jednowymiarowo, uwzglednial, wiec naturalne bogactwo egzystencji czlowieczej, ktora

to byla odrzucic wolna od czasu sprzecznosci. Z tej przyczyny fraszki zostaly tak rozmaite. Sprzyjala dywanowi recepcja antyku, ktory slowami Horacego,

Cycerona czy Zenona zalecal opanowanie do otoczenia i tej urokow. Kochanowski nie byl jednak pisarzem typowo ogromnym. Blizszy byl mu Horacy od

Zenona, lecz bez watpienia blizszy byl Zenon od czasu Epikura. Oddzialywanie kazdego z tych propozycji we fraszkach jest dostrzegalny. Wlasciwie

filozofii antycznej staranie do powodzenia wiazalo sie z umiejetnoscia wykorzystania wszelkiej chwili, jaka niesie zywot. Przede wszystkim nalezalo

unikac zmartwien, ktore mogly zmacic fart.

We fraszkach Kochanowski takze niejednokrotnie przywoluje bliskie mu idealy filozofii stoickiej i epikurejskiej. Przy autobiograficznej fraszce „Na dom

w Czarnolesie― podmiot poetycki, zwracajac sie do Boga, prosi jego o to, co emituje mu sie najwazniejsze przenigdy. Poeta potrzebuje boskiego

blogoslawienstwa, a przemijajacym slawie i bogactwu przeciwstawia ponadczasowe wartosci stoikow: cnote, zdrowie, nieskalane sumienie, ludzka

zyczliwosc a takze spokojna starosc. Kochanowski – uczen stoikow – ma pojecie, ze doczesne dobra tego swiata odrzucic zapewniaja prawdziwego

szczescia i spokoju. Wewnetrzna harmonie otrzymac mozna zaledwie dzieki wiernosci sobie i przestrzeganiu nieprzemijalnych norm i przekonan.

Rewelacyjne znaczenie przypisuje poeta wigorze, poswiecajac mu jedna z fraszek – „Na zdrowie―. Pochwale istnienia w aprobacie z natura

odnalezc jestesmy wstanie we fraszce „Na lipe―.

Refleksyjno – filozoficzne utwory wyrazaja punkt widzenia na ziemia renesansowego poety – humanisty, ktory dostrzega dwoistosc otoczenia: jego

przemijalnosc i trwalosc wobec naprawde krotkiego istnienia czlowieka.

Fraszki sa bardzo roznorodne, gdyz wyrosly z bogatych doswiadczen i przemyslen poety, dostrzegajacego wieloaspektowosc sprawy i umiejacego ze

ogromnym spokojem obserwowac otaczajaca jego rzeczywistosc. Jan z Czarnolasu widzi, zatem szczescie mezczyzny w harmonijnym zyciu, w calej

korzystaniu z rozumu, ale i w przyjemnosci „poki termin po temu―, bo niesmiertelna jest tylko slawa poety. O kruchosci zycia i wizji Boga, jako

duzego Architekta, odkrywamy niejedno termin we fraszkach. Mysl Kochanowskiego jest albowiem dziekczynieniem wobec Boga, ale tez wizja czlowieka

godnego, umiejacego uzyc swoj termin.

Zasady filozofii stoickiej ukazywaly czlowiekowi koncepcje do powodzenia, uczyly jak na przyklad uwolnic sie od czasu trosk i cierpienia a takze obawy

poprzednio smiercia. Tymze dramatyczniejsze jest wiec zwatpienie poety w calej ustalone przez myslicieli wartosci – polemika ze stoicyzmem

rozpoczyna „Tren IX―, gdzie poeta z ironia wytycza sie odnosnie do madrosci, ktora to powinna dac mozliwosc czlowiekowi radzenie sobie z

problemami, podarowac sile sakralna i trwale szczescie a takze czynic solidnym na postrach przed smiercia. Kochanowski, ktory wielokrotnie w calej

swych piesniach slawil madrosc, teraz cierpiacy po stracie corki, odrzucic potrafi wyszukac w tej dziewczyny ukojenia. Treny wiec dokonuja zalamanie na

tej harmonijnej i calkowitej ufnosci filozofii renesansowego autora po smierci Orszulki. Kryzys, a nawet zwatpienie w Boga ustepuja aczkolwiek

pocieszeniu i ponownemu zaufaniu w wiedzy dawnych filozofow.

48. Wskaz zwiazki „Odprawy poslow greckich― z antykiem.

W utworze tym Kochanowski odwoluje sie do tradycji klasycznej, starozytnej greckiej katastrofy. Poeta odrzucic trzyma sie jednak niewolniczo

antycznego wzorca, ale tworczo go wykorzystuje. Juz sam rzecz utworu zaczerpniety zostal z mitu trojanskiego, ktoremu Homer poswiecil swoja

„Iliade―. Kochanowski z opowiesci wojny trojanskiej wybral chwile przybycia greckich poslow poprzez porwana przez Parysa Helene. Misja

poslancow skonczyla sie kleska i stala sie faktycznie poczatkiem zbrojnego konfliktu. Wydarzenie to zezwolilo Kochanowskiemu zaprezentowac rozne

postawy polityczne mieszkancowrezydentow i stalo sie pretekstem w celu rozwazan fauny i flory ogolnej.

Przy konstrukcji katastrofy poeta przestrzega klasycznej konstrukcji akcji, chociaz w porzadnym stopniu ja modyfikuje. W podobny sposob w katastrofy

greckiej, przebiega podzial na:

epejsodia

pojawia sie chor komentujacy akcje

pominieta jest jednak priorytetowa i koncowa piesn choru (parodos i exodos)

ilosc osob na scenie odrzucic przekracza 3

obowiazuje regula trzech jednosci (miejsca, periodu i akcji)

Odwolanie sie do modelu tragedii bedacej jednym z najpopularniejszych osiagniec literackich starozytnosci podnosi powage poruszanych przez poetow

problemow. Ukazane konflikty kierowac maja w celu wywolania katharsis, oczyszczajacego wzruszenia, osiagnietego przez wzbudzenie litosci i trwogi.

Tragizm dramatu poglebia fakt, iz Aleksander – Parys, ktory pozyskuje zgube miastu, nie jest postacia jednoznacznie ujemna. Przeciez Helene dostal w

calej nagrode zbyt wyrok w calej sporze bogin, wine zatem ponosi bogini, ktora jego nagrodzila.

Sa jednak dodatkowo odstepstwa regul klasycznych:

brak jasno ustalonego, charakterystycznego dla tragedii greckiej konfliktu strasznego

nie tu takze kluczowego bohatera naznaczonego pietnem tragizmu

w ogole trudno jest tu ustalic glownego herosa, bowiem funkcjonuje tu mezny zbiorowy – Troja

czyn i dobor, przed jakim stoi Parys nie jest czysto tragiczny – trudno albowiem stawiac osobisty interes na rowni wraz ze sprawa kraju

odstepstwem od czasu reguly jest rowniez odrzucic umieszczenie godnosci ktoregos z bohaterow w calej tytule katastrofy.

49. Scharakteryzuj osobowosc mezczyzny doby renesansu na przykladzie tworczosci J. Kochanowskiego.

Dorosle zycie Kochanowskiego zamyka sie w 3 osobnych rozdzialach: dworskim i czarnoleskim. Jednak Kochanowski — dworzanin czy ziemianin -

pozostawal przede wszys¬tkim poeta.

1. Szmat dworski.

Jakoscia szczegolna utworow z tego okresu jest epikureizm. Przy wielu fraszkach autor przed¬stawia sceny z zycia dworu: O doktorze Hiszpanie —

huczna zabawe, w Do Hanny i Do Magdaleny — dworna milosc. Takze piesni z tego okresu opisuja sercowe klopoty (Piesn XXI, Ksiegi II — „srogie

lancuchy na swym sercu czuje―), uczty i biesiady („niechaj na stol dobrego wina przynaszaja, / A przy tym w calej zlote gesle albo w calej lutnia

graja― w Piesni o Fortunie). Bohater takich utworow to czlowiek miedzynarodowy, ponad komplet przedkladajacy uciechy zycia dworskiego, kierujacy

sie epikurejska regula „carpe diem― (uzywaj zycia). Jest to istota ludzka zainteresowany takze sprawami publicznymi (Na sokolskie mogily. Piosenka

o spustoszeniu Podola), wystepuje wtedy jak krytyk zaniedban narodowych. Kochanowski jednak nawet w najgoretszej zabawie pamieta o swym

powolaniu: „wy tedy, co ktory lubi, moi towarzysze, / Pijcie, grajcie, kochajcie — Jan fraszki niech pisze! ―

Utworem kluczowym dla zrozumienia autobiograficznych watkow poezji Kochanowskiego jest fraszka Do gor i lasow, stworzona w chwili, gdy poeta

zdecydowal sie na zerwanie z kariera dworska. To syntetyczne przekonanie na swoje zycie, sentymentalne i rownolegle ironiczne („przypasany do

miecza rycerz―) rozrachunek sie z przeszloscia. Byla ona naprawde zmienna, ze podmiot poetycki porownuje sie do Proteusza (starogrecki idol, ktory

puder dar przemieniania sie w calej rozne gwiazdy ekranu, zwierzeta i przedmioty). Dzis zas pyta z porzadnym niepokojem: „dalej co pozostanie? ―

dwa. Czarnolas.

Dominuje tutaj calkowicie inny humor, inne znajduja sie tez tematy. W duzej ilosci utworach pisarz opisuje czar natury (Na lipe), podnosi wartosc budynku

rodzinnego (Na dom w calej Czarnolesie), stawia pytania myslicielskie (Do snu). Silniej ujrzec mozna tu hasla stoickie („prozno ma posiadac na pieczy

/ Zabijajacy wieczne rzeczy― w Piesni o Fortunie). Zycie na lonie fauny i flory, posrod rodziny pozwala na glebsza refleksje morzem ludzkim losem (Na

zdrowie).

Fraszki to rodzaj „pamietnika poetyckiego―, piesni sa bardziej dydaktyczne, gdyz wlasne zywot bylo dla Kochanowskiego najbardziej istotnym

zrodlem natchnienia poetyckiego. Utwory te zatem mozna potraktowac jako konkretne ze zrodel do biografii autora. Liryk wiedzial, ze w tej zyciu

najwazniejsza byla tej poezja: „Prosze, niech wraz ze mna zbyt raz me rymy odrzucic gina, / Ale podczas gdy ja umre, ony niechaj slyna! ―(Ku

Muzom) i nawet ten pierwszy poeta nie przewidywal, ze zapisze sie w calej pamieci tylu Polakow.

piecdziesieciu. Wykaz, ze poezja Kochanowskiego podejmowala rowniez sprawy jednostki, jak i narodu.

Jan Kochanowski, najwybitniejszy humanista renesansowy, koneser autorow starozytnych, „poeta doctus― w swoim dorobku literackim zgromadzil

sporo utworow, nalezacych do roznych typow i klas literackich, poczawszy od fraszek i piesni, a skonczywszy na dramacie i przekladzie Psalterza

Dawidow.

Poezja Jana z Czarnolasu podejmuje sporo problemow i zagadnien z zycia mezczyzny, porusza rzeczy jednostki, jak rowniez calego systemu

spolecznego.

Idealem Kochanowskiego bylo staranie do powodzenia. Poeta wierzyl, ze jest ono osiagalne poprzez wprowadzenie w zywot prostego systemu

alarmowego wartosci. Istota ludzka i tej dobro stanowily wartosc najwyzsza.

Analizujac tworczosc poetycka tego pisarza w calej, odniesieniu w celu w/w przedmiotu, na wstepie wypada stwierdzic, iz tematyka tej utworow dotyczy

jednoczesnie pojedynczego czlowieka, jak i rowniez ogolu osoby. Wnioski, ktore wyciaga czytelnik nie znajduja sie odczytywane jak wskazowka dla

jednostki, jednak dla wszystkich, bowiem uzywac sie ma mozliwosc do tych propozycji kazdy, albowiem ich problematyka ma koloryt uniwersalny.

We fraszce „O doktorze Hiszpanie― poeta w calej zaledwie kliku wersach w calej lapidarny sposob przedstawia proces wydarzen – trwa uczta, w

trakcie ktorej doktor zamierza odejsc w celu swojej komnaty, lecz biesiadnicy nie planuja sie z nim rozstac. Wywazaja drzwi komnaty doktora i naklaniaja

go w celu kontynuacji libacji... Na atencje zasluguja slowa wypowiedziane przez glownego herosa: „Trudny (... ) nasz rzad z tymi pany: szedlem

drzemac trzezwo, natomiast wstane na gazie. ― Fraszka ta dysponuje na zamiarze osmieszenie i krytyke pijanstwa. Jego rezultaty i niekontrolowane

zachowanie odrzucic przystoi porzadnemu obywatelowi. Jednostki takie pozbawione sa autorytetu, zaufania, natomiast przede wszystkim wyniszcza

swoje drogocenne zdrowie.

Pozniejszym utworem pozostanie „Piesn o dobrej slawie―, ktora mowi o powinnosciach kazdego obywatela wobec ojczyzny. Kazdy istota ludzka

powinien pomniec o tym, ze cialo czlowiecze ulega poprzez smierci rozpadowi, w zatem kazdy powinien usilnie zabiegac, aby zostawic po sobie dobre

przypomnienie. Nie jest dobrym czlowiekiem nasz, kto sadzi tylko o piesni, jedzeniu i roznych dobrach doczesnych, gdyz odrzucic na darmo Bog odroznil

mezczyzny od zwierzat, dajac mu rozum i mowe. Dlatego kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden plan – sluzba ojczyznie, dla zapewnienia

sobie dobrej slawy: „Sluzymy poczciwej slawie, natomiast jako ktory moze, niech ku pozytku dobra polaczonego pomoze. ― Sposoby sluzenia

ojczyznie sa rozne, w zaleznosci od wlasnych sposobnosci, predyspozycji i wrodzonych talentow. Czlowiek obdarzony darem wymowy powinien szkolic

swych nabywcow wlasciwych norm wspolzycia spolecznego, a wiec przestrzegania porzadku, praw, umilowania rzeczywistej wolnosci. Z kolei ludzie

posiadajacy odpowiednia sile i odwage powinni z bronia w calej reku walczyc z wrogiem ojczyzny, nawet jesli przyjdzie w calej walce odstapic zycie.

„Piesn o dobrej slawie― porusza problem patriotycznych postaw w calej spoleczenstwie, porusza wiec trudnosc jednostki (bohaterem i wybitna

jednostka moze byc kazdy, ktory wslawi sie w walce) i narodu (narod powinien stanac w celu walki jak jedna, zwarta calosc, gotowa poswiecic komplet

dla spraw kraju).

Kochanowski wyrazajac troske o losy ojczyzny, apeluje do sumienia Polakow w calej utworze pt. „Piesn o spustoszeniu Podola―. Na poczatku

przedstawia tragiczne wyniki najazdu Tatarow na Polske. Ziemia podlaska zostala spustoszona i zniszczona, wiele bezbronnych kobiet i dzieci dostalo

sie w celu niewoli. Nieslawa Polakow polega na tym, ze pozwolili sie zwyciezyc narodowi barbarzynskiemu, ktory nie ma naprawde rozwinietej cywilizacji;

nie potrafi budowac domow, tylko gniezdzi sie w calej namiotach.

Piosenka konczy sie przypomnieniem znanego przyslowia o Polaku swiatlym po szkodzie, a takze ostrzezeniem, ze jezeli Polacy odrzucic pomysla

zawczasu o grozacym im ryzyku, wowczas cytowane przyslowie ma mozliwosc ulec modyfikacji: „Nowa przypowiesc Polak sobie kupi, ze i poprzednio

szkoda, i po szkodzie glupi... ―

Piesn podejmuje wiec trudnosc dobrej doswiadczen o narodzie polskim, ktory przeciez nie wydaje sie byc glupi. Azeby to pokazac potrzeba czynow, a

konkretnie – zaangazowania w walke. W utworze pojawia sie takze nawiazanie do bohaterskiej przeszlosci Krajowy, to wlasnie odroznia ten narod od

czasu plemion barbarzynskich. Utrzymanie w polsce postaw patriotycznych to zlecenie i trudnosc calej wspolnoty polskiej.

Kochanowski we fraszkach krytykuje takich, ktorzy stoja na strazy porzadku koscielnego.

-„Na posla papieskiego― – nie odklada nuncjusza, ktory sam odrzucic postepuje wg zasad, ktore glosi

-„O kapelanie― – krytykuje nadwornego kapelana krolowej, ktory poprzez nocnej uczcie zakrapianej spirytusem nie zdazyl na jutrznie

-„O kaznodziei― – szyderstwo z moralnosci ksiedza, ktory glosi kazania moralne, ale sam pierwotnego nie przestrzega w zyciu. Czyni to dla

pieniedzy: „kazaniu sie odrzucic dziwuj, bo mam piecset za nie―.

Ogolna wymowa tych fraszek ma na celu ukazanie postaw pracownik kosciola w polsce. Jak wiadomo kosciol stal na strazy porzadku juz od czasu

poczatku egzystowania naszego ciebie, ale czy takie dzialanie duchownych moze byc przykladem dla osob? Czlonkowie kosciola powinni doglebnie sie

zastanowic morzem dalszymi swoimi wlasnymi losami, by problem odrzucic rozwinal sie i odrzucic rozpowszechnil.

PODSUMOWANIE:

W poezji Jana Kochanowskiego problem jednostki jest dodatkowo problemem narodu, poniewaz komponuja go zwyczajny ludzie. Wowczas gdy

zawiedzie pewien element w calej calym mechanizmie, wowczas zepsuciu ulega caloksztalt, a cos wiecej niz czesc ciala – kraju – jest dozwolone tu

zawrzec do „Odprawy poslow greckich―, w ktorej ludzie mlodzi nazwana jest „wrzodem Rzeczypospolitej― i tworzyc moze wybrana z przyczyn

upadku niepodleglosci Polski w calej XVI w calej.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat humanistyczny, oparty na wzorach starozytnych.

Utwor nasz zostal napisany dla uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna w calej 1576 r. Tresc jest zaczerpnieta z

mitologii i przedstawia pewien z epizodow wojny trojanskiej. W utworze tym latwo odnalezc fragmenty, w ktorych poeta krytykuje wladcow oraz podle

spoleczenstwo. Temat „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej obfity fragment przelozyl. Strukture dodatkowo zaczerpnal z antyku:

chor stoi przez caly czas na scenie, wobec tego brak parodos i exodos

epejsodion Jak i rowniez (Antenora i Aleksandra) jest zbudowany na zasadzie stichomytii

wiersz pusty nawiazuje w celu nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada 3 jednosci:

-czasu – odrzucic przekracza okreslonego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – kwestia dzieje sie przed palacem krolewskim, natomiast o wydarzeniach rozgrywajacych sie w roznych miejscach mowi posel

-akcji – obnizona do okreslonego watku – sporu o Helene

Informujac o humanistycznych wartosciach wypada odwolac sie do slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem czlowiekiem i nic, jak ludzkie nie

wydaje sie byc mi obce―. W zwroceniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu ciag postaw formie, ich zachowan; od patriotow poczawszy, natomiast

na zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – spokojny, powazny, umiarkowany, oddany sprawom panstwa, zabiega o utrzymanie pokoju, swoje losy spaja z

losami panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, niewzruszony na rzeczy narodu, odrzucic cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Wzorem renesansowego humanisty w utworze jest zatem Antenor, ktory wykazuje troske o rzeczy ojczyzny, przestrzega przed zgubnym zachowaniem

Aleksandra, bo widzi w tym kleske Troi. Wydaje sie wiec czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory frapuje sie morzem konsekwencjami

wszelakiego czynu, odrzucic reprezentuje interesow jednostki, ale calego narodu.

Tresc dramatu ma koloryt uniwersalny.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy katastrofa humanistyczny, wzmacniany na przykladach antycznych.

Kawalek ten jest napisany dla uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tekst zostala zaczerpnieta z mitologii

i przedstawia jeden z epizodow rywalizacji trojanskiej. Przy utworze tymze latwo wyszukac fragmenty, gdzie poeta krytykuje wladcow a takze zle ludnosc.

Temat „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej obszerny odlamek przelozyl. Strukture takze zaczerpnal z antyku:

chor stoi przez ciagle na scenie, a wiec niedobor parodos i exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) jest zaprojektowany na zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji starozytnych

kroluje regula trzech jednosci:

-czasu – nie wykracza jednego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz historia sie poprzednio palacem krolewskim, a o wydarzeniach rozgrywajacych sie w calej innych rejonach mowi posel

-akcji – ograniczona w celu jednego watku – sporu o Helene

Mowiac o humanistycznych wartosciach nalezy odwolac sie w celu slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem czlowiekiem i zero, co czlowiecze

nie jest mi obce―. Przy odniesieniu w celu dramatu Kochanowskiego ukazano tu szereg zadbaj postaci, pierwotnego zachowan; od czasu patriotow

poczawszy, a na zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postura Antenora – spokojny, powazny, rozsadny, wierny sprawom ciebie, zabiega o utrzymanie pokoju, swoje losy laczy z losami

ciebie

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny na sprawy narodu, nie cofa sie poprzednio klamstwem i intryga, bezmyslny.

Przykladem renesansowego humanisty w calej utworze jest wiec Antenor, ktory wykazuje troske o sprawy ojczyzny, przestrzega poprzednio zgubnym

zachowaniem Aleksandra, bo widzi w ponizszym kleske Troi. Jest zatem czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory zastanawia sie nad

konsekwencjami kazdego czynu, nie reprezentuje interesow jednostki, ale pelnego narodu.

Tekst dramatu dysponuje charakter przewazajacy.

53. Przedstaw rozne ujecia tematyki wiejskiej w literaturze renesansu (np.: J. Kochanowski, Sz. Szymonowic, M. Rej).

Wies frapuje wazne miejsce wsrod renesansowych tematow. Jawi sie, ze wlasnie w tejze epoce produkuje sie wziety w Polsce legenda sielskiej,

sielankowej wsi, szczesliwego dworku, legenda podjety w przyszlosci przez Mickiewicza w „Panu Tadeuszu―, przez Orzeszkowa w calej „Nad

Niemnem― itd. Nie wydaje sie byc to aczkolwiek jednolite oblicze wsi. Do niej obraz usprawniaja:

• Mikolaj Rej - „Zywot mezczyzny poczciwego― i „Krotka rozprawa... ―

• Jan Kochanowski - „Piesni― (Piesn swietojanska o Sobotce)

• Szymon Szymonowie - „Zency―.

Pierwsze oblicze wsi renesansowej to wies sielska-szczesliwa, cudowna, rajska kraina. Bliskosc z natura przynosi czlowiekowi ukojenie, uczucie i

wdziecznosc do Boga, godnie przezyte zycie i spokojna starosc. Symbolizuja ta idealna wizje slowa z „Piesni o Sobotce―: „wsi spokojna, wsi

wesola, jakiz glos twej chwale zdola―. Pamietac wypada, ze jest to takze obraz harmonii, ladu, czasu na prace, ktora to wszystkim przynosi radosc i

rozrywke, ktora to tez pozyskuje zadowolenie. Ten obraz prezentuje „Zywot mezczyzny poczciwego― Reja, „Piesn swietojanska o Sobotce―,

„Na dom w Czarnolesie― Kochanowskiego, w koncu duza frakcja sielanek Szymonowica.

Lecz jest jeszcze odmienna wizja wsi: mniej sielankowa, bardziej realistyczna. Na tym obrazie ludzie zamieszkujacy wies znajduja sie skloceni, rozumuja

egoistycznie, znajduja sie chciwi. Tatusiek wyzyskuje chlopa, nie spelnia obowiazkow obywatelskich na sejmie, wiedzie hulaszczy tryb istnienia. Ksiadz

odrzucic spelnia powinnosci kaplanskich, sciaga datki od czasu wiernych. Facio musi dzialac na panskim polu, posada nie jest radosna piesnia - jest

trudem, wysilkiem, ciezka praca, pilnuje chlopow Starosta, ktory z przyjemnoscia uzywa bicza... Taka wies wylania sie z kolei z „Krotkiej rozprawy

miedzy 3 osobami, Panem, Wojtem natomiast Plebanem― M. Reja i z „Zencow― Sz. Szymonowica.

54. Wymien propozycje „naprawy― Rzeczypospolitej sklecone przez Oraz. F. Modrzewskiego.

W slynnym traktacie pt. „O poprawie Rzeczypospolitej― Andrzej Frycz Modrzewski tworzy wizje prawidlowego we wlasnym mniemaniu,

sprawiedliwego, prawego panstwa. Preferencje autora tycza konkretnie Rzeczypospolitej, a odrzucic sa rozwazaniami abstrakcyjnymi. Ktore to tematy

podejmuje autor-widac zdecydowanie po tytulach pieciu ksiag:

„I O obyczajach―

„II O prawach―

„III O wojnie―

„IV O Kosciele―

„V O szkole―

Jak widac - nie pomija Modrzewski nawet najmniejszej z fundamentalnych dziedzin ciebie, ktorego uniwersalna konstrukcje komponuja: „Sad, Wojsko,

Kosciol, Oswiata i... Obyczaj―.

Najistotniejsza i najswiatlejsza czescia dziela jawi sie dzis ksiega II „O prawach―- natomiast w tej dziewczyny mysl, iz „bez praw nie moze byc

prawdziwej wolnosci―. Takze wazny jest postulat o rownouprawnieniu wobec uprawnienia sadowego wszystkich warstw spolecznych - to wlasnie

slynna, nowatorska na cala Europe, demokratyczna mysl, wazna mozliwe, ze jak odkrycie Kopernika. Kawalek podrecznikowy przytacza przyklad - w

odczuciu wspolczesnego mezczyzny niewiarygodny w calej swej niesprawiedliwosci za to samo, wspolne przewinienie szlachcic odrzucic otrzymuje

sankcje, a plebejusz traci zywot. Za jak? Obaj pobili szlachcica naprawde, ze istota ludzka ten umarl.

„W niejakiej Rzeczypospolitej, jedni za to samo placa glowa, za jak innych traktuje sie w najwiekszym stopniu poblazliwie―. „Prawo dac ma

obowiazek rowniez kuratele wszystkim, bo przeciez Rzeczpospolita sama tylko szlachta kwitnac nie moze, bo a ktoz bedzie dawal zywnosc i nam i bydlu,

jezeli zadnego oracza nie pozostanie? ―.

Chociaz nie domagal sie rownosci wobec uprawnienia publicznego – tzn. dopuszczania do urzedow przedstawicieli wszystkich warstw spolecznych, to

bronil chlopow poprzednio wyzyskiem i samowola mezczyzn, chcial zagwarantowac im wolnosc osobista.

Wraz z ksiegi „O wojnie― wypada zapamietac, ze A. Frycz Modrzewski jest, podobnie jak tej duchowy patron Erazm z Rotterdamu, wyznawca

irenizmu - czyli sporym przeciwnikiem wasni i wojen (zaborczych i zaczepnych), natomiast zwolennikiem potwierdzenia i pokoju, chociaz uzasadnial

potrzebe rywalizacji obronnej, albowiem tylko takowa ma moralne wytlumaczenie. Odslania i eksponuje zlo wojenne w swoim dziele:

„zbrodnie, ohydy, hanby, klopoty nieskonczone, ktore wojna ukonczone wlecze... ―.

W ksiedze „O szkole― widac jak na przyklad ogromna - wieksza niz Rej - przyklada Modrzewski wage w celu edukacji malolata obywatela i do

powagi zawodu nauczyciela. Pisze: „szkolny stan jest najcudniejszy i rzeczom humanistycznym najpozytniejszy― – i wola o potrzebe finansowania

szkol, ktore istotniejsze jest w calej dalszym rozrachunku niz naklady na rozne rozmaitosci. Postulat ten jest bardzo latwo zapamietac, albowiem dzis jest

on takze aktualny.

Przy ksiedze „O obyczajach― zajmuje sie Modrzewski obowiazkami, cnotami, ktorymi winien odznaczac sie uczciwy obywatel, wyklada powinnosci

senatora, posla, sedziego, starosty i hetmana.

Przy ksiedze „O Kosciele― domagal sie ograniczenia roli kosciola w panstwie, uporzadkowania stosunkow miedzy wladza duchowna i swiecka w

calej panstwie.

55. Przedstaw renesansowe wzorce dla osob fizycznych prezentowane w calej literaturze.

W dobie renesansu literatura parenetyczna propagowala wzorce dla osob fizycznych takie jak:

-poczciwy ziemianin

-idealny dworzanin

-idealny patriota

-renesansowy tworca.

Desen „poczciwego ziemianina― przedstawi Mikolaj Rej, poucza jakie zywot powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz naszej majetnosci.

Wytyczne te powstale sa w calej „Zywocie mezczyzny poczciwego―, wzorowy ziemianin dorosleje spokojnie dopatrujac swojego dobytku,

rozkoszujac sie darami fauny i flory w wszelkiej porze rok. dbajac o harmonie. Nie wydaje sie byc zbyt medrzec, lecz spokojny, szczesliwy, niestraszne

mu ani starosc, ani smierc. Znamionuje go oszczednosc, zapobiegliwosc, umiar, cnotliwe zywot wedlug intelektu i w calej bliskosci z natura.

Odrebny wzor to „idealny dworzanin―. Wizerunek nasz propaguje Lukasz Gornicki w calej utworze pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to

istota ludzka rycerski, szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, rozsadny o wytworne maniery i piekno mowy, a takze znajacy sztuke i muzyke.

Idealem patrioty jest obywatel spelniajacy swoje powinnosci wobec ciebie, kochajacy ojczyzne, stawiajacy jej dobro powyzej prywate, odrzucic zaluje jej

swoich dobr, a takze i zycia - taki wzor ukazany jest w dziele A. Frycza-Modrzewskiego, w kazaniach P. Skargi, w patriotycznych piesniach J.

Kochanowskiego. Wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―.

Pozostaje jeszcze wzorzec renesansowego tworcy. Taka jednostka odrzucic ogranicza sie tylko w celu tworzenia, jest to czlowiek kompleksowy, oprocz

talentu posiada rozlegla wiedze, wyksztalceni, znajomosc jezykow. Ideal tego typu wlasna biografia realizuja autora tacy jak na przyklad Jan

Kochanowski, Klemens Janicki, Andrzej Frycz-Modrzewski, Mikolaj Sep-Szarzynski i inni.

56. Wyklaruj w jaki sposob autorzy polscy ery odrodzenia i oswiecenia troszczyli sie o losy Rzeczypospolitej.

W okresie odrodzenia pojawia sie w Polsce literatura i publicystyka obywatelska, patriotyczna krytykujaca postawy negatywne i lansujaca porzadne.

Przykladem takiej tworczosci sa nastepujace utwory: „Krotka rozprawa miedzy 3 osobami. Panem, Wojtem natomiast Plebanem― M. Reja, „O

poprawie Rzeczpospolitej― A. Frycza - Modrzewskiego, „Kazania sejmowe― P. Skargi, „Piesn o spustoszeniu Podola― i „Odprawa poslow

greckich― J. Kochanowskiego. Utwory te sa wyrazem troski konstruktorow tego okresu o losy ojczyzny. Przy „Krotkiej rozprawie.... ― Rej

zastosowal postac dialogu. Interlokucja ten jest prowadzony miedzy przedstawicielami 3 reprezentatywnych dla polskiego systemu spolecznego stanow i

pietnuje zachowania kazdej wraz ze stron. Mimo wszystko Pleban porusza problemy sadownictwa, sejmu, finansow wojennych myt i starostw. Pan mowi

o dworskich zbytkach i pospolitym ruszeniu, a Wojt o swiadczeniach wojennych, rozrzutnosci, hazardzie i nieuczciwosci szlachty i kleru. Dzielo Oraz.

Frycza - Modrzewskiego „O poprawie Rzeczpospolitej― sklada sie z 5 ksiag: O obyczajach. O prawach, O wojnie, O Kosciele, O szkole. Modrzewski

wystepowal przeciwko rozdawaniu urzedow panstwowych osobom wysoko urodzonym, ale odrzucic posiadajacym nalezytego przygotowania. Od

sprawujacych wladze wymagal rozporzadzania sie tylko dobrem narodu i biznesem panstwa, potepial prywate. Przy ksiedze O prawach domagal sie

zrownania wszystkich wobec prawa. Walczyl z korupcja sadow, podkreslal koniecznosc respektowania prawa w celu obrony. Byl przeciwnikiem wojen

zaczepnych, uznawal tylko obronne. W ksiedze O Kosciele domagal sie uregulowania stosunkow panstwa i Kosciola, uniezaleznienia wladzy publicznej

od papieza i tej legatow. Krytykowal negatywne Zjawiska w zyciu Kosciola, rozpad wartosci moralnych, bogacenia sie kosztem innych. Zadal ksztalcenia

mlodych ludzi w szkolach publicznych i nakladow na ten plan.

„Kazania sejmowe― P. Skargi sa traktatem politycznym, przepelnionym troska o ojczyzne. Skarga oskarzal szlachte o warcholstwo i zapatrzenie we

wlasny pepek stanowy, postulowal wzmocnienie potegi krolewskiej, sprzymierzonej z wladza Kosciola. Przy kazaniach Skarga ukazuje przypadlosci

toczace Rzeczpospolita. Choroby te to:

brak milosci w celu ojczyzny,

niezgoda wewnetrzna,

roznowierstwo,

oslabienie potegi krola,

niesprawiedliwe prawa a takze ich nieprzestrzeganie,

upadek moralnosci i obyczajow.

„Piesn o spustoszeniu Podola― J. Kochanowskiego jest rozliczeniem polskiego rycerstwa po klesce poniesionej na Podolu w calej 1575 r. Poeta

okresla jednoczesnie koncepcje do przezwyciezenia katastrofy. Wydaje sie nia niewinnosc przejawiajaca sie oddaniem ojczyznie, rozwaga w calej boju i

wsparciem finansowym wojska. Najwyrazniej swoja postawe obywatelska udokumentowal Kochanowski w calej dramacie „Odprawa poslow

greckich―. Utwor nasz niesie w calej sobie esencji uniwersalne, przedstawia sytuacje ciebie w stanie kryzysu i szarpanego wewnetrznymi konfliktami.

Mamy portret dobrego i zlego obywatela. Dobry jest Antenor, jest on umiarkowany, nieprzekupny, troszczy sie o biznesy narodu, odrzucic unosi sie

ambicja gdy chodzi o dobro kraju. Aleksander to samowolny, dbajacy o osobiste interesy, posuwajacy sie w celu szantazu i przekupstwa mlodzieniec.

Wsrod niebezpieczenstw grozacych panstwu wymienia poeta nieprzestrzeganie praw i sprawiedliwosci. A wiec kawalek ten przedstawia

niebezpieczenstwa grozace panstwu wraz ze strony negatywnych wladcow, mieszkancowrezydentow i negatywnych praw.

57. Wymien utwory renesansowe wyrazajace troske o losy ojczyzny i omow jeden z nich.

Dzielo poetow i pisarzy renesansowych obfituje w calej rozne ujecia spolecznej i dotyczacej ciebie tematyki. Postury patriotyczne wykazuja niemal ogol

humanisci, kazde swiatle umysly tej ery.

Mikolaj Rej nie tylko w calej „Zywocie mezczyzny poczciwego― wspomina o obowiazkach obywatela. Troske o panstwo, o tej spoleczny obrys,

odnajdujemy nade wszystko w „Krotkiej rozprawie miedzy trzema ludzmi, Panem, Wojtem a Plebanem―. Tu wlasnie Rej wyklada nieprawidlowosci,

jakie zauwaza w calej panujacych stosunkach spolecznych. Kawalek jest krytyka: Pleban odrzucic wypelnia kaplanskich obowiazkow, jednak mysli o

zysku („na oltarzu jajca licza―), Tatusiek z kolei - mysli o urzedach, zabawach i osobistym majatku, fatalnie sprawuje sie w sejmie („Pewnie

Pospolitej Rzeczy zadny nie ma w tamtym miejscu na pieczy― - mowi Pleban). Dlatego Wojt mowi rozgoryczony: „Ksiadz pana wini, pan ksiedza A

mnie prostym z kazdej strony nedza. ―

Andrzej Frycz Modrzewski i jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― kolejny glos w sprawie ojczyzny. Slynne dzielo ujmuje i charakteryzuje owa

„poprawe kraju― w calej pieciu sferach: „O obyczajach―, „O prawach―, „O wojnie―, „O Kosciele―, „O szkole―. Szczegolna

funkcje przypisuje Modrzewski dzialaniu w polsce prawa - sprawiedliwego i rowno traktujacego wszystkich mieszkancowrezydentow.

Podobna, jednak bardziej jeszcze przesycona emocja wymowe maja „Kazania sejmowe― ksiedza Piotra Skargi. Przyrownuje on ojczyzne do

tonacego okretu, okresla go matka i grzmi do jej synow - czyli systemu spolecznego – o opamietanie. Ukazujac szesc chorob spolecznych - obojetnosc

wobec ojczyzny, chciwosc, niezgody i klotnie, herezje, oslabienie potegi krola, niesprawiedliwosc prawa i grzechy przeciw Bogu - glosi wizje upadku,

klopoty politycznego, ktore grozi Naszym kraju. Wowczas, w calej XVI stuleciu, przedwczesne proroctwo nabralo mocy w dobie rozbiorow Polski.

Reformy wg Skargi powinny tyczyc sie:

obrony religii katolickiej, walki z tolerancja religijna i heretykami

walki o wzmocnienie wladzy krolewskiej

walki o wzmocnienie i poniesienie autorytetu senatu

ograniczenia roli sejmu

walki o pozbawienie szlachty wladzy politycznej

walki o sprawiedliwe uprawnienia

dazenia w celu poprawy polozenia chlopow w polsce

Skarga mniema, ze: uczucie do ojczyzny, zgoda jej obywateli, religia katolicka, wplywowy rzad, sprawiedliwe prawa, moralnosc obywateli to postulaty,

ktore stanowic posiadaja fundament ciebie.

Prawdziwa kopalnia postulatow patriotycznych jest tworczosc Jana Kochanowskiego. Tytuly, ktore trzeba tu wymienic to: piesni patriotyczne „Piesn

V― (O spustoszeniu Podola) i „Piesn XII―. Krytyke niedoskonalosci spolecznych odkrywamy tez w calej licznych fraszkach, a niebagatelnie wazna

pozycja jest tragedia pt. „Odprawa poslow greckich―.

58. Przedstaw J. Kochanowskiego jak artyste i czlowieka renesansu. Odwolaj sie do pewnych utworow (piesni, fraszek).

Jan Kochanowski nawet wspolczesnym internautom moze czyms zaimponowac rozlegloscia wlasnym zainteresowan i swoim wyksztalceniem. Jest z

pewnoscia najwybitniejszym tworca epoki renesansu i tymze wlasnie roznil sie od czasu Mikolaja Reja, ze ogromnie dbal o ksztalt wlasnego stylu, o

forme trzymanych gatunkow i o zrecznosc jezyka, jak rowniez o kompleksowa wiedze. Kochanowski studiowal w calej Akademii Krakowskiej, Krolewcu,

Padwie, ktore to szkola wyzsza zadecydowaly o erudycji poety. Nie zostaly mu rowniez obce jezyki klasyczne: lacina, greka, hebrajski, studiowal

dodatkowo epoke starozytna – jej literature, filozofie, z pewnoscia popularne mu zostaly dziela Erazma z Rotterdamu i terazniejszych tworcow naszych.

Nawiazania w celu antyku w calej dorobku Kochanowskiego widac choc w wyborze uprawianych klas, poeta pisze piesni, fraszki, dramat wedle regul

klasycznych, elegie. Nawiazanie to mozna zobaczyc rowniez w calej propagowaniu filozofii starozytnych, w calej odwolaniu sie do tworczosci Horacego,

w calej podejmowaniu powodow z mitologii i literatury greckiej – takich jak np. wojna trojanska czy horacjanski motyw poety jako indywidualnosci i

wybranca postawionego powyzej tlumem.

Tenze wybitny istota ludzka zapisal sie w opowiesci literatury krajowej nie tylko jak poeta i dramaturg, jednak takze jak tlumacz psalmow Starego

Testamentu – Psalterza Dawidow. O jego renesansowym obliczu swiadcza takze myslicielskie poglady autora, ktory uznaje swiat zbyt wielka melodie,

znajduje rozlegle wartosci fauny i flory i wsi, wielbi mezczyzny, glosi epikureizm i stoicyzm.

Autor:

dramatu „Odprawa poslow greckich―

trenow

piesni „Ksiegi pierwsze― – 25 utworow

„Ksiegi wtore― – 25 utworow

„Piesn swietojanska o Sobotce― – piesn 12 panien

fraszek

filozoficznych – „O zywocie ludzkim―

wyznaniowych – „Na dom w calej Czarnolesie―

obyczajowych – „O kaznodziei―

pijackich – „O doktorze Hiszpanie―

milosnych – „Do Hanny―

poezji patriotycznej.

Tlumacz:

psalmow Starego Testamentu – „Psalterza Dawidow―.

59. Wyjasnij przeswiadczenia: odrodzenie, humanizm, reformacja

ODRODZENIE (RENESANS) - z fran. Renaissance. jak nazwy ery uzyto tego terminu dopiero w XVIII wieku we Francji - poczatkowo dla okreslenia

zapozyczen i modeli wloskich w calej sztuce francuskiej. Jako wyraz historycznoliteracki sluzyl poczatkowo dla okreslenia okresow panowania Franciszka

I, podczas gdy nastapilo "odrodzenie literatury przedtem lekcewazonej". W tym znaczenie ustalenie to zostalo przyjete przez nauke niemiecka i

upowszechnione dzieki fundamentalnemu dzielu J. Burckhardta - "Kultura odrodzenia we Wloszech" (1860). Podlug niego odrodzenie mialo byc

poczatkiem epoki nowozytnej - przeciwstawionej epoce "Wiekow srednich". Koncepcja ow wywarla sporo sporow i polemik.

Nazwy "Odrodzenie" swiadomie uzyl dopiero Gorgio Vasari - wloski malarz, historiograf sztuki. "Rinascita" nie znaczy tu aczkolwiek odrodzenia antyku

lecz okres swietnosci sztuki wloskiej, ktora to wprawdzie ocknela sie za posrednictwem mistrzom starozytnym, ale potem sama trafila do szczytow

przewyzszajacych modele.

Renesansem nazywamy epoke w calej dziejach kultury trwajaca we Wloszech od czasu XIV w celu poczatkow XVI wieku, natomiast w krajach Europy

polnocnej od finiszu XV do oporu XVI stuleciu. Jest maz rezultatem skomplikowanego procesu historycznego, na ktory zlozyly sie takie czynniki jak:

dekoniunktura papiestwa, rozluznienie wiezi scalajacych cesarsko-papieska Europe, szybki postep miast, powstawanie (po okresie rozbicia feudalnego)

zjednoczonych krolestw, na przyklad Belgia, Francja, Polska, Szwajcaria.

Przy kulturze renesansu ogromna funkcje odegralo odrodzenie i przyswojenie kultury antycznej. W epoce tej dochodzily do glosu rozne prady umyslowe i

religie, najistotniejsze z tych propozycji to reformacja i humanizm.

Cechy renesansu:

•zainteresowanie czlowiekiem, nawrot i kontynuacja tradycji antycznych

•przeksztalcenie sredniowiecznego stylu zycia, na plan 1-wszy wysunelo sie zainteresowanie doczesnymi celami

•sztuka stala sie laicka, jej zamyslem bylo zaopatrywanie przyjemnosci, pozytku, miala szkolic i rozrywac

•dwujezycznosc sztuki

•nasilenie sklonnosci humanistycznych

•rozwoj mysli racjonalistycznych

•laicyzacja nauk i odmian zycia

•antropocentryczne zainteresowanie swiatem pozaziemskim

•stworzenie nowego idealu czlowieka - zerwanie z asceza i teocentrycznym pogladem na ziemia; czlowiek przybywa w srodku badan i zainteresowan;

miernikiem poznania stal sie mozg

HUMANIZM

Napiecie swiatopogladowy rozwijajacy tradycje antycznej wiedzy o czlowieku jak o jednostce (psychika i wrazliwosc). Dazyl do wzrostu osobowosci majac

na uwadze wartosc tej rozumu. Humanisci glosili potrzebe poznania i ksztaltowania poszczegolnej, silnej jednostki ludzkiej. Przy mysl humanizmu

czlowiek jest wielce przydatny, liczy sie tej talent, liczy sie kazde odrebne istnienie. Poznawano przyrode, czar, patriotyzm. Byl to antropocentryzm.

Usytuowanie mezczyzny w srodku swiata. Haslem humanistow stalo sie zdanie Terencjusza: „Czlowiekiem jestem i zero co czlowiecze nie jest mi

obce―

REFORMACJA

Oderwala ok. 1/3 Swiata od kosciola katolickiego. Przyczynila sie kobieta do wzrostu tolerancji duchowej, rozkwitu kultur, jezykow i literatur narodowych.

Sprzyjala ksztaltowaniu sie stosunkow wczesnokapitalistycznych i republikanskich teorii pochodzenia potegi. Za urzedowy jej zaczatek uznaje sie

ogloszenie 95-u tez Marcina Lutra. Wyprodukowano nowe prady religijne. Reformacja byla powodem wybuchu dlugoletnich wojen wyznaniowych np.

wojne chlopska rozpetano w 1525 roku za posrednictwem nietolerancje religijna. W rok 1529 - protest mniejszosci luteranskiej w calej Spirze na sejmie.

Rozbily one wspolnote wyznaniowa Swiata.

A) LUTERANIZM

(Niemcy, Skandynawia, Francja, Czechy, Wegry, Polska)

Tworca byl Marcin Luteranin. Istotne jest podejscie wyznawcow do Biblii. Glosili albowiem, ze jest dozwolone ja interpretowac indywidualnie, ze nalezy

tlumaczyc je na jezyki narodowe, ze Kosciol nie jest wylacznym autorytetem rozumiejacym Biblie. Kosciol na ziemi nie powinna dawac udzielenia

rozgrzeszenia innymi slowy uwolnienia osoby od mek czysccowych czy piekielnych.

B) KALWINIZM

(Francja, Szwajcaria, Niderlandy)

Tworca byl Jan Kalwinista. Kalwinisci glosili teorie predestynacji czyli wierzyli w zastosowanie, w to, ze ktorykolwiek badz czlowiek dysponuje swoj zycie

zapisany w calej gwiazdach. Kierowane jest mu niebo czy tez pieklo, natomiast zycie to realizacja ustalonego scenariusza. Propagowali ideal

wykonywania zadan i gromadzenie dobr. Posiadanie to zasluga, a bezczynnosc to grzech.

C) ANGLIKANIZM

Nurt zostaly wydane w Wielkiej brytanii. Ruch nasz powstal z natury politycznej i osobistej. Henryk VIII chcial poslubic Anne Boleyn, a kosciol katolicki

zabranial mu (odmowa rozwodu). Dlatego krol Wielkiej brytanii sam mianowal siebie zwierzchnikiem kosciola anglikanskiego i poslubil ukochana, ktora i

tak skazal na sciecie.

D) ARIANIE

Zwani rowniez jako bracia polscy. Strumien ten rozwinal sie na terytorium polski i byl nurtem radykalnym bo glosil oprocz zalozen religijnych takze hasla

spoleczne. Arianie potepiali poddanstwo chlopow, glosili potrzebe wyrzeczenia sie majatku. Przy polowie XVII wieku wygnano ich

szescdziesieciu. Udowodnij, ze tworcy literatury polskiego odrodzenia nie byli obojetni na sprawy ciebie i narodu.

Piotr Skarga dzieki dzialalnosci filantropijnej jest nadwornym kaznodzieja krola Zygmunta III Wazy. Najwazniejszym tej dzielem znajduja sie wydane w

calej 1597 r. "Kazania sejmowe". Nie zaliczane sa one w celu literatury duchowej, lecz znajduja sie doskonale ulozonym traktatem politycznym o zmianie

panstwa polskiego. Jako katolik i patriota autor walczyl o przywrocenie jednosci duchowej w Polsce, wzmocnienie wladzy krolewskiej oraz usuniecie

krzywd spolecznych i praw niesprawiedliwych. Osiem "Kazan sejmowych" to 8 rozdzialow rozprawy politycznej o najwazniejszych niedomaganiach

Rzeczypospolitej, o sposobach pierwotnego przezwyciezania.

Strofowanie I - "O wiedzy potrzebnej w celu rady" swiadczy rodzaj wstepu, wprowadzenia w calej problematyke. Autor charakteryzuje przypadlosci, ktore

rujnuja panstwo. Przewodnia mysla kazania jest zapewnianie, ze moralnosc narodu jest warunkiem powodzenia i potegi panstwa. Dlatego najbardziej

normalni powinni byc ci, ktorzy stoja na prowadzeniu narodu.

Strofowanie II - "O namietnosci ku ojczyznie". Wylicza tu szesc chorob Polski. Zawsze sa to: brak namietnosci ojczyzny, niedobor zgody politycznej,

anarchia religijna, oslabienie potegi krolewskiej, niesprawiedliwe prawa i bezkarnosc grzechow jawnych. Dalszy ciag kazania poswieca pisarz pierwszej

chorobie, tzn. "niezyczliwosci ludzkiej w kierunku Rzeczypospolitej", ktora to plynie z "chciwosci swojego lakomstwa". Przy sposob oczywisty i

wzruszajacy mowi Skarga o swojej wlasnej namietnosci do ojczyzny, ktora jest swietym obowiazkiem kazdego czlowieka. Domaga sie bezinteresownosci

milosci w celu ojczyzny, namietnosci dla tej dziewczyny samej. Najscie skierowany jest w witryne magnatow dbajacych jedynie o swoje bogactwa. Widmo

tonacego okretu.

Strofowanie III - "O niezgodzie domowej". Autor stwierdza, ze rodacy, podopieczni jednej i tej samej ojczyzny powinni sie zgadzac, gdyz laczy

pierwotnego jedna religia, nakazujaca uczucie blizniego, nasz sam wladca, takie same uprawnienia i swobody obywatelskie. Niedobor tej potwierdzenia

szczegolnie na sejmach budzi u Skargi lek o przyszlosc ojczyzny. "Widzi" rozbiory Polski zauwazone przez Matejke, Mickiewicza. Strofowanie IV i V - "O

naruszeniu religii katolickiej". Dotyczy reformacji, ktora - zdaniem kaznodziei - jest prawdziwa kleska dla Krajowy, poniewaz poglebia niezgode narodowa.

Autor nakazuje powrot w celu religii katolickiej jako zaledwie prawdziwej, oferujacej do potwierdzenia i w celu potegi ciebie.

Kazanie VI - "O monarchii i krolestwie". Skarga uwaza, ze najlepsza odmiana rzadu jest jednowladztwo, jakiego nie mozna aczkolwiek utozsamiac z

absolutnym samowladztwem. Panstwem powinien rzadzic krol, przy pomocy madrej rady, zlozonej z pracownik narodu. Poddani winni znajduja sie

swemu krolowi szacunek i posluszenstwo. Z kolei "zlota wolnosc szlachecka" wiedzie do anarchii, co jest jednoznaczne z upadkiem ciebie.

Kazanie VII - "Prawa niesprawiedliwe". W podobny sposob Modrzewski stwierdza, ze bez praw sprawiedliwych nie ma rzeczywistej wolnosci. Wylicza

prawa niesprawiedliwe, m. in. o mezobojstwie krzywdzace chlopa, dla jakiego zada wolnosci osobistej, mimo ze podobnie jak Modrzewski akceptuje

stany spoleczne.

Strofowanie VIII - "O niekarnosci grzechow jawnych". Autor przedstawil w nim kazde, najgoretsze uczucia patriotyczne - milosc w celu ojczyzny,

oburzenie na jej zlych synow, niepokoj o losy Rzeczypospolitej i wiare, ze wlasciwy Bog ustrzeze Polske od czasu zguby. Tytulowe grzechy jawne to:

niedobor sprawiedliwego i sprawnie funkcjonujacego aparatu sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa, nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez

dobra pospolitego, wyzysk sierot przez zlych opiekunow. Po tego typu wyliczeniu grzechow przewiduje rychly upadek Krajowy.

Mikolaj Rej "Krotka rozprawa... " - porusza sporo kwestii politycznych, spolecznych i obyczajowych owczesnej Polski, natomiast jej tresc zwiazana jest z

pierwszym, pelnym jeszcze nadziei, punktem walki szlachty o egzekucje praw, dobr koronnych. Reprezentanci trzech glownych stanow: Tatusiek

(szlachta), Wojt (chlopstwo), Pleban (duchowienstwo) kieruja bogaty w calej realia zyciowe dialog, ktory ujawnia zasadnicze problemy zastanawiajace

owczesne ludnosc: kwestie przekupnego sadownictwa, naduzyc przy eksploatacji zup ozonatorow wody, czy niedobor stalego systemu alarmowego

obronnego kraju. Wiele dodatkowo uwag poswieconych jest problematyce odpowiedzialnosci zbyt ksztalt moralno - obyczajowy zycia publicznego

Rzeczypospolitej. Tatusiek i Wojt negatywnie analizuja wiele zjawisk natury religijno - koscielnej: drwia z praktyki wyprzedawania odpustow, wyrazaja

zaniepokojenie obfita i nastawiona na teatralny efekt liturgia obrzedow katolickich, ujawniaja materialna interesownosc ksiezy w spelnianiu praktyk

wyznaniowych (koleda). Podniesiony zostaje dodatkowo problem rozrzutnosci zycia szlacheckiego: nieumiarkowanie w calej jedzeniu i piciu,

niszczacemu zasiewy obyczajowi mysliwskiemu czy nalogom hazardowym. "Krotka rozprawa" to jeden z pierwszych naszych utworow poswiecony

spolecznej.

Jan Kochanowski "Piesn o spustoszeniu Podola" - autor zwraca sie w celu rodakow z prosba, by pomysleli wreszcie o grozacym im ryzyku; Polacy

powinni natychmiast opodatkowac sie na rzecz zacieznego wojska, a w przypadku potrzeby sami stanac w celu obrony granic.

Jan Kochanowski "Piesn o dobrej slawie" - mowi o powinnosciach obywatela wobec wlasnej ojczyzny; nie jest prawdziwym czlowiekiem nasz, kto

myslitylko o jedzeniu i piciu; kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden plan - sluzba ojczyznie, dla zapewnienia sobie dobrej slawy; sposoby

sluzenia ojczyznie sa rozne, w zaleznosci od wlasnych sposobnosci, predyspozycji, wrodzonych talentow; poprawniej jest umrzec mlodo, ale w sposob

bohaterski zyskujac sobie slawe, niz istnien dlugo i umrzec w calej zapomnieniu.

163. Wyjasnij pojecie symbolizmu na podstawie o wyselekcjonowane przyklady.

164. Wyjasnij przeswiadczenia: symbolizm, naturalizm wskaz pierwotnego przejawy w calej wybranych utworach.

1. dwa. 1NATURALIZM

Tej tworca byl Emil Zola. Utwory tej nawiazywaly w celu komedii ludzkiej Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawarl maz w przedmowie do

utworu pt. „Teresa Raquin―:

1-wsza. biologizm

a) utozsamianie systemu spolecznego z organizmem zywej jednostki

b) pojmowanie czlowieka jak czastki fauny i flory, czlowiek zdeterminowany jest przez prawa fauny i flory

c) pojmowanie zycia jak wiecznej walki o zywot

2. postura uczonego i badacza, ktory wiernie odzwierciedla zycie orzymane zmyslami, wiernosc szczegolow

3. maksymalny obiektywizm, bez osobistych ocen odautorskich, autor rejestruje i demonstruje

4. niedobor tematow tabu, zakazanych, komplet powinno znajdowac odzwierciedlenie w calej sztuce

Naturalizm ubezwlasnowolnia mezczyzny poprzez uprawnienia natury. „Germinal― (narodziny mysli spolecznej).

Jak i rowniez Sonet

Chaty, piaszczyste wzniesienia, sad, stodoly, obory, sedziwe ploty, cienkie bydlo. Zdewastowanie, starosc, szarosc, smutek, ubostwo. Z tymze smetnym

krajobrazem kontrastuje ubior i witalnosc ludzi. Odcienie i tezyzna fizyczna mieszkancow. Wydaje sie on pelen podziwu dla prostoty i kontaktu z natura.

Wies, wspomnienia, jak miejsce zasadnicze i niepospolite. Poeta powiazany jest emocjonalnie. Smutne wspomnienia ludzi w tamtym miejscu zyjacych.

Znajduja sie oni skazani na ubostwo. Wtloczeni w celu szarego istnienia. Podmiot poetycki zastanawia sie nad przyszloscia, manifestuje przywiazanie do

wsi, tamtego istnienia, codziennych klopotow. Czuje sie czlonkiem wiejskiego spoleczenstwa. Wyznanie postawy i ideologii pisarza. Pozostale sonety to

wierszowe nowelki. Posiadaja charakter epicki. Ten sonet jako unikatowy jest refleksyjno-opisowy.

XV Sonet

Zycie damy, ktora poprzez stracie partnera sprzedaje ziemie. Utrzymuje sie z wykonywania zadan rak, natomiast kiedy jest stara to umiera.

19 Sonet

Mezczyzna, ktory byl zdrowy, wplywowy, wzor wykonywania zadan na wsi. Nagle zachorowal. Baby jego leczyly, ale to odrzucic pomagalo. Odrzucic stac

jego na doktora.

„W chalupie―

Charakter opisowy, przedstawia nedze, ubostwo wiejskie, zniszczenie domostwa, biede w calej chalupie. Aura (szaruga, deszcz), nastroj przygnebienia i

smutku. Wnetrze ubogiej chalupy to obraz realistyczny i plastyczny. Brzydota, nieczystosci, starosc, dokladnosc opisu. Mieszkancami chalupy jest starsza

kobieta (zniszczona, wyczerpana, zmartwiona) i mlodsza kobieta (marzy). Wprowadzaja kolory w celu szarosci istnienia. Mlodosc, swiezosc i

spontanicznosc. Warunki istnienia jednak skaza ja aczkolwiek na nedzny zywot i ubostwo.

Wlasciwosci naturalizmu:

1-wsza. szczegoly, wiernosc drobiazgu

dwa. tematem jest brzydota, nedza, szokowanie nabywcy

3. biologizm - niedobor wlasnej decyzji na inny los, przygniatajaca wizja, wojna o zywot, przetrwanie

cztery. obiektywizm i bezstronnosc

1-wsza. 2. 2SYMBOLIZM

Byl uzywany glownie w calej plastyce. Gloszono, ze dzielo artystyczne dysponuje ukazywac klopoty duchowe mezczyzny. Te dziedziny ludzkich klopotow

nierozwiazywalnych trasa intelektualna. Nawiazanie do intuizmu. Tematem byla abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Srodek artystyczny to symbol

(przedmiot, sytuacja, portret, ktory poza naturalnym znaczeniem kryl metaforyczny sens). Szczegoly w malarstwie np. Wizerunek Malczewskiego pt:

―Smierc―. Byl on zauroczony smiercia. Sen wieczny - uosobienie, animizacja, wieloznacznosc, alegoria.

"Krzak dzikiej rozy" jest to miniaturowy 4 strzepkowy zbiorek z roku 1898. Sonety te mozna uwazac za wyraz zaintrygowania Kasprowicza Tatrami. Cel

poety byl odrebny, glebszy. 2 pojecia: krzak dzikiej rozety i limba pelnia funkcje symboli. Pierwszy z tych propozycji leka sie burzy - "skromnie w celu

zimnej tuli sie sciany". Losy rozety odnosza sie zatem do losow czlowieka. Zachowuje sie zatem jak istota ludzka (samotny, odczuwa sie zagrozony przez

niebezpieczenstwa, zadumane dysponuje skronie), jest wiec znakiem losu ludzkiego, nieszczesc i przykrosci (lekkie nastroje dekadenckie), krzak nasz

probuje sie jednak bronic przed zaglada. Symbolem o podobnym zakresie jest limba pozbawiona korzeni, zwalona przez burze. Ow firma symbolem

uplywu czasu. Przy I sonecie jest prochniejaca, w II "limbe tocza plesni" w calej III swieci juz prochnem, w IV nastapil juz calkowity rozklad. Podobnie jest

z czlowiekiem, ktory na starosc jest chorowity, mniej przydatny w celu zycia niz ludzie mlodzi. (zycie nie jest latwe). W utworze tym jest przedstawiony

przebieg zniszczenia, starzenia, ktory poglebia sie nastepnie.

W utworze "Dies irae" widac liczne odwolania w celu sredniowiecznej hymnistyki i romantycznej postawy prometejskiego buntu, niezgody na zlo swiata,

"wadzenie sie z Bogiem" o dobro ludziom. Hymn nasz wzorowany jest na koscielnym hymnie spiewanym w dzien zaduszny. Hymn nawiazuje do

"Apokalipsy sw. Jana". Tematem jest sad ostateczny i apokalipsa. Szereg milych wizji symbolicznych, ktore maja zaprezentowac glebie nedzy ludzkiej,

bez nadziei milszego jutra.

"Kowal" - sonet. Wiersz nasz ma koloryt symboliczny. Serduszko z drogocennych kruszcow wyraza charakter i sile wewnetrzna czlowieka. Sam kowal to

czlowiek walczacy z przeciwnosciami losu i zycia. Staff ujal w ponizszym utworze sadzi o potedze ducha. Na tle dekadenckich pogladow innych poetow

wiersz Staffa jest piekny. Poeta odrzuca postawe mezczyzny ktorego koloryt skazony jest niemoca. Staff przeciwstawial sie panujacej modzie na

dekadentyzm.

„Krzak dzikej rozy w calej Ciemnych Smreczynach―

Kasprowicz zrezygnowal z opisu wsi i przeszedl w celu opisu gorskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie sie efektow dzwiekowych,

kolorystycznych, niezahamowanych. Gra swiatel. Ukazano krajobraz w swietle slonca. Odmiana barw i odcieni. Cztery opisy okreslonego krajobrazu

odmieniajacego sie pod wplywem periodu dnia.

1-wsza. Dzwiek: mruczenia, wzdychania, wolanie burzy, swist swistaka, refleks

2. Zapach: ziola

3. Wzrok: barwa, ksztalt

cztery. Nastroj: zachwyt, zaduma morzem wspanialoscia fauny i flory, spokoj, majestatycznosc.

Elementy limby prochniejacej i krzaku dzikiej rozy

•Limba: zwalona przez burze, byla mocnym drzewem, a obecnie jest prochniejaca, martwa

•Roza: chowa sie pomiedzy skalami, przeczekala burze, nadal dorosleje i jest piekna, szczedzi sie, jest delikatna, wyszukuje wsparcia aby przezyc.

•Roznice

LimbaRoza

poteznawatla, subtela

pruchniejacapiekna

szpetnawspaniala

wyniosla, dumnaslaba, wyszukuje wsparcia

umierajacazywa

Kontrasty, wykorzystanie autonomii (rozne elementy fauny i flory by zasugerowac ich symbolike).

Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy i pewni w czasie burzy zostana powaleni.

Rozeta to znak witalnosci, istnienia, piekna. Delikatni i gietcy moga latwiej przetrwac burze.

Roza obawia sie ulewy drzy poprzednio jej sila, ale dazy do przezycia. Widzi ogromne drzewo, ktore nie podolalo. Wszystko mija, ale roza kurczowo

podtrzymuje sie istnienia. Wiersz o niepokojach, obawach wspolczesnego mezczyzny w obliczu przemijania, zniszczenia, smierci. Koniecznosc trwogi

przed smiercia. Obawy.

Szczegoly symboliczne:

1-wsza. precyzyjnosc

dwa. animizajcja

3. wieloznacznosc symboli

4. sytuacja ogolna

61. Udowodnij frekwencja motywow mitologicznych w poezji J. Kochanowskiego.

Renesansowi autora byli olsnieni starozytna kultura jako caloscia. Antyk okreslil renesans, stal sie glownym zrodlem tejze epoki. Najswiatlejsze umysly

ery studiowaly historie starozytnych, pierwotnego dorobek literacki, filozoficzny a takze jezyki.

Jan Kochanowski uchodzi za najwybitniejszego tworce ery odrodzenia, albowiem dbal maz o zrecznosc jezyka, obrys swojego stylu i postac uprawianych

klas, a nade wszystko posiadl kompleksowa wiedze. Tej obfita tworczosc nierozerwalnie spaja sie z antykiem:

- przede wszystkim Jan Kochanowski znal jezyki klasyczne: lacine, greke, hebrajski,

- studiowal literature i filozofie antyczna,

- piesni, fraszki, treny, elegie i dramaty sa tworzone wedlug regul klasycznych,

- duzy dzialanie na Jana Kochanowskiego wywarl Horacy - pierwszy stworca piesni:

1-wsza. niektore piesni Jana Kochanowskiego sa przekladami utworow rzymskiego poety

dwa. motyw poety jako indywidualisty i zdanie o tej wyjatkowosci, jak jednostki obdarzonej poetyckim talentem,

ktory to naznacza wybranca stawiajac jego ponad tlumem i przynoszac jednoczesnie nieomal boska moc tworzenia, zdobyl

Jan Kochanowski za Horacym. Talent zapewnial poecie wieczna pamiec potomnych - slawe niesmiertelna.

Horacjanski motyw exegi – monumentum (pomnik sobie stawiam), innymi slowy przekonanie, wraz ze tworczosc przetrwa wieki i

zapewni poecie niesmiertelnosc, wyraza Jan Kochanowski w Piesni XXIV.

3. za starozytnym poeta Jan Kochanowski propaguje filozofie antyczna:

a) epikurejska - uzywac zycia, poznac jego rozkosze dazyc do powodzenia i "chwytac dzien" (carpe diem), bo wszystko

mija,

b) stoicka - zachowac umiar i spokoj, mestwo i cnote, dobra slawe, najwieksze fart tkwi w calej zachowaniu harmonii

ducha,

Mnogie przyklady jestesmy wstanie odnalezc we fraszkach i piesniach:

- Piesn IX - zabawa zycia, wypada sie rozrywac, ale wypada zachowac umiar i rozwage, nikt nie wie co naszego biura czeka jutro

(napomina o krotkosci zywota): Kto naprawde madry, ze zgadnie jak nan jutro przypadnie

- Piesn V (Ten tatusiek zdaniem tym, kto przestal na swoim) - nie wazne sa wartosci materialne, jednak moralne: bycie czlowiekiem uczciwym,

harmonia demona, poczucie sprawiedliwosci. Zycie mija, wiec dlaczego gromadzic bogactwa, trzeba sie cieszyc z tego

jak sie dysponuje.

- Piosenka XX - w zyciu jest czas uciechy i powagi.

- "Na swe ksiegi" - jest dozwolone sie przenigdy bawic, ale mozna i zachowac powage.

- "O zywocie ludzkim" – przemijanie, czas komplet zmienia, zaduma wobec poteg, ktore kieruja ludzkim zyciem.

- "Na dom w calej Czarnolesie" – ograniczenie potrzeb materialnych, zabieganie o tezyzna fizyczna.

- liczne nawiazania w celu mitologii:

1-wsza. we fraszkach: "Ku muzom" (Muzy zamieszkujace "na sporym Parnasie"), "Do gor i lasow" (Proteus), "Na lipe" (Orfeusz),

"Do fraszek" (Fortuna).

2. w calej piesniach: Piosenka IX (Fortuna), Piesn V (Mars), Piosenka XXII (Pogoda).

3. w calej trenach: Tren V (Persefona), Tren X (Charon).

cztery. w katastrofy humanistycznej "Odprawa poslow greckich" - tresc utworu nawiazuje do mitu trojanskiego, ktory byl wielokrotnie

wykorzystywany przez tragikow greckich - dlatego pisarz nawiazuje do wydarzen z "Iliady" Homera.

62. Na podstawie zapoznanych utworow literackich baroku scharakteryzuj zjawisko sarmatyzmu.

68. Zilustruj zjawisko sarmatyzmu wybranymi utworami.

Sarmatyzm wydaje sie byc jednym z glownych nurtow ery baroku, okreslany mianem rowniez swojskim, bo przywiazywal ogromna mase do rodzinnych

tradycji, wyraznie tworzyl prywatna szlachecka ideologie i swoj polski rodowod uznawal zbyt najwazniejszy. Tworcami tego nurtu sa: Waclaw Potocki, Jan

Chryzostom Pasek.

Waclaw Potocki (1621-1696)

-nauki pobieral u domowego pedagoga. Cale zywot gospodarowal na roli. Walczyl przeciwko Szwedom i wojskom Rakoczego, bral czynny udzial w zyciu

sejmikowym wystepuja przeciwko anarchii szlacheckiej, popierajac wzmocnienie wladzy krola i zasade dziedzicznosci tronu. Wychowywany w calej

srodowisku arianskim, po udziale w banicji arian ukonczyl na katolicyzm.

-poeta pozostawil po sobie ogromna spuscizne: poematy, liryki religijne, wiersze polityczne i okolicznosciowe. Do najwybitniejszych utworow naleza:

„Moralia―, „Ogrod fraszek―, „Wojna chocimska―.

Potocki jak przedstawiciel literatury sarmackiej, w calej swoich utworach podejmowal tematyke patriotyczna.

1-wsza. „Nierzadem Polska stoi― – utwor nasz ukazuje portret panstwa mogl calkowitego rozpadu, rozkladu i wewnetrznej anarchii, kleski.

Kawalek jest wymierzony przeciwko balaganowi prawnemu, uciskowi biedniejszej szlachty i niesprawiedliwosci.

2. „Zbytki polskie― – Potocki ubolewa nad wadami kleru i szlachty krajowej, myslacej o bogactwach i wygodach, klejnotach, strojach, zabawach,

rozrywkach, podczas gdy ojczyzna postuluje obrony i pieniedzy na wojsko.

3. „Pospolite ruszenie― – kawalek jest scenka satyryczna, ktora to przedstawia jak to szlachta nasz kraj zrywa sie do walki z nieprzyjacielem.

Ukazal w calej niej zapatrzenie we wlasny pepek XVII wiecznej szlachty, ktorej nie obchodza losy kraju. Krytyce poddaje tu poeta panujace relacje w

wojsku, poczucie wolnosci, brak posluszenstwa dowodcom, niekaralnosc. Takie normalne ruszenie nie powinna spelniac opcji obronnej ojczyzny.

4. „Wojna chocimska― – utwor jest epickim poematem rycerskim, ukazujacym zbrojne starcie Polakow z Turkami w calej bitwie pod Chicimiem w

calej 1621 r. Utwor puder byc poematem „ku pokrzepieniu serc― i wobec ponownej grozby rywalizacji z Turcja budzic patriotyzm, gotowosc w celu

ofiar i poswiecen. „Wojna chocimska― sklada sie z 10 czesci dosc detalicznie opisujacych najpierw obustronne preparowania, a potem bardzo

starannie, dzien poprzez dniu wypadki pamietnej batalii, az do wszczecia ukladow i zaprzestania dzialan wojennych. Liryk wyraza uczuciowy stosunek w

celu opisywanych spraw: nad pelnym obrazem goruje uczucie namietnosci do ojczyzny i Boga. Poeta wyraza pochwale walecznych przodkow i krytyke

osoby wspolczesnych, zniewiescialych, obojetnych na sprawy ojczyzny. Poucza, ze uwage terazniejszych nalezy odwrocic na rzeczy naprawde

zasadnicze: ofiarnosc, poswiecenie, obrona zagrozonej ojczyzny.

5. „Ogrod fraszek― – zespol fraszek, w calej sposob satyryczny poeta zawarl wiele krytyki pod adresem wlasnym wspolczesnych. Prezentuje w

tych propozycji zywy portret owczesnego istnienia szlacheckiego. Zbior ten nazwano kopalnia informacje o Naszym kraju XVII stuleciu.

J. Ch. Pasek (1636-1700)

-nauki pobieral w kolegium jezuickim w calej Rawie. Przy 1655 rok rozpoczal zywot zolnierza i walczyl pod dowodztwem Czarnieckiego przeciw

Szwedom i Rakoczemu, bral udzial w wyprawie dunskiej i wojnie przeciw Moskwie. W czasie rokoszu lubomirskiego pod Matwami w 1666 roku. Od

nastepnego roku porzucil wojsko, ozenil sie i osiadl na wsi w calej krakowskim, gospodarujac w zasobnosci i pelniac urzad komornika ziemskiego.

-bujny temperament i awanturnicze usposobienie bylo zrodlem roznych ekscesow Paska, wielokrotnie procesujacego sie ze swymi sasiadami, natomiast

wreszcie oskarzonego o pogwalcenie spokoju publicznego i skazanego na banicje.

„Pamietniki― – dziela sie na 2 czesci

Naczelna czesc zawiera 1656-1666 r i obejmuje opis wydarzen wojennych, innymi slowy taki okres jak wojna ze Szwecja, „kampania wegierska―,

wyprawa w celu Danii, wojna z Moskwa.

Druga frakcja 1667-1688 r – charakteryzuje zywot ziemianski gospodarza, obywatela jakim byl Pasek.

Zapiski z tego okresu znajduja sie niewyczerpana skarbnica wiedzy o codziennym sarmackim zyciu owczesnej szlachty, o jej zwyczajach, upodobaniach,

charakterystycznych cechach, typie religijnosci, kultury, nierzadko splecionych z samowola, ciemnota, pieniactwem i pieniactwem.

„Pamietniki― znajduja sie dokumentem mentalnosci XVII wiecznego szlachcica – sarmaty.

- ucisk i niedole chlopow uwaza zbyt zupelnie zrozumiala albo jej zgola odrzucic dostrzega

- mysli kategoriami przecietnego szlachcica i tylko szlachte mniema za godna wzmianki, te banki bowim sa towarzyszami w calej walce i sasiadami

przenigdy ziemianskim.

- w stosunku do magnatow zywi wyrazna niechec

- w istniejacym stanie sprawy nie dostrzega przyszlej katastrofy.

63 b. Scharakteryzuj barok dworski i sarmacki; wskaz, jaki posiadaly wplyw na zycie umyslowe epoki.

Wydarzenie Sarmatyzmu.

Gest spoleczno-obyczajowy, wywodzi szlachte polska od rycerskiego, koczowniczego ludu zamieszkujacego ziemie Polskie; pierwotnie nacechowane

jest dodatnio: sklad dodatnich cech odziedziczonych poprzez przodkach: rycerskosc, odwaga, szlachetnosc, ktore znajduja sie przeciwienstwem dla

zniewiescialego magnactwa; Sarmata stal na strazy i w calej obronie religii w Europie (polska przedmurzem chrzescijanstwa); jednak nastepnie

sarmatyzm ewoluowal w kierunku znaczenia ujemnego, zwazywszy na nie realizowanie swiatlych tej zalozen; np. poglady na obowiazki spoleczne wobec

ojczyzny, cenienie i obrona zlocistej wolnosci szlacheckiej; teraz pojawily sie nowe cnoty: warcholstwo, pijanstwo, pieniactwo, prywata, konserwatyzm,

pycha, dazenie w celu zycia powyzej stan, wyzysk chlopow graniczacy z okrucienstwem

Jako idea calkiem pociagajaca, ale jej realizacja pozostawia wiele w celu zyczenia (zdanie Potockiego); definitywnie godna pozalowania postawa, ktora to

doprowadzila w celu upadku Jak i rowniez Rzeczypospolitej i dlugoletniej niewoli narodu polskiego.

NURT DWORSKI POEZJI BAROKOWEJ (JAN ANDRZEJ MORSZTYN).

Na rzecz poezji barokowej charakterystyczne znajduja sie dwa modele kultury: tak zwanym. ziemianski (reprezentowany przez Przy. Potockiego, J. Ch.

Paska), i tak zwanym. dworski (J. A. Morsztyn, D. Naborowski). Wiersze poety dotycza zwlaszcza tematyki milosnej i towarzyskiej. Odznaczaja sie one

bogactwem i rozmaitoscia srodkow wyrazu, pomyslowoscia i humorem. Autor w sposob mistrzowski poslugiwal sie specyfikami wyrazu owymi jak:

hiperbola, metafora, porownanie, antyteza, wyrafinowane epitety.

- "Niestatek" - podmiot poetycki zestawia nawzajem dwa obrazy-portrety. W glownym dominuje roznorodna kolorystyka metafor (ogien, srebro, perly... ),

ktorej zagadnieniem jest ukazanie zycia i urody w calej pelnym rozkwicie. Drugi portret stanowi wyrazisty kontrast z pierwszym - jest dwubarwny (czern i

biel, motyw smierci i rozpadu). Zestawienie takich portretow kobiety wyraza zmiennosc uczuc, wynika z kaprysu. Sugeruje to gre z uczuciem, nastroj

uciechy dworskiej.

- "Do trupa. Sonet" - porownanie polozenia czlowieka zakochanego i trupa. Pierwsza frakcja zawiera probe identyfikacji podmiotu lirycznego z sytuacja

nieboszczyka - przeszukiwanie przeciwienstw. Frakcja druga - zestawienie porzadku trupa z cierpieniami zakochanego. Zaskakujaca pointa: sytuacja

zakochanego jest gorsza niz nieboszczyka.

- "Cuda milosci" - antyteza (zestawienie na zasadzie przeciwienstw) cierpien czlowieka zakochanego, ktory nie powinna sie od czasu nich uwolnic.

Pointa: poprzednio miloscia nie sposob uciec, obrona przy pomocy intelektu jest nieporadna.

- "Nadgrobek Perlisi" - parodia wymyslnych epitafiow na nagrobkach, pisarz w wyszukany sposob ukazal zalety czworonoga i rozpacz wlasciciela poprzez

jego stracie.

Daniel Naborowski - pisal epitafia, treny, fraszki. Lubowal sie w calej slownych igraszkach i barokowych konceptach. Przy pozniejszym okresie ulegl

nastrojom elegijnym i sielankowym a takze slawil wdzieki zycia ziemianskiego. Utwory: "Marnosc", "Krotkosc zywota", "Do Anny", "Cnota pole

wszystkiemu".

64, 66 Ocen/ scharakteryzuj portret szlachty krajowej XVII stuleciu w utworach W. POTOCKIEGO i

J. CHRYZOSTOMA PASKA.

Pasek byl typowym posrednikiem sredniej szlachty. Jak ktorykolwiek badz owczesny Sarmata byl rycerzem (zolnierzem) i rolnikiem (gospodarzem). Bral

udzial w wyprawach do Danii i Moskwy. Osiadl na wsi i zajal sie gospodarka.

"Pamietniki" zawieraja wzorowy portret dzielnego zolnierza, odrzucic szczedzacego krwi w obronie ojczyzny, krola i szlacheckiej demokracji a takze

poczciwego ziemianina. Inne akta zachowuja Paska jako warchola, awanturnika i pieniacza. Porownanie dowodzi, ze tresc pamietnikow mija sie faktami

historycznymi. Sa ow lampy cennym podlozem w odmiennym sensie: oddaja wiernie postawy i zapatrywania owczesnego szlachcica, przekazuja wyglad

swiata, widziany jego oczami, pozwalaja poznac wyznawane idee i uznawane wartosci.

Wlasciwosciami Paska jest przywiazanie w celu idealow wolnosci szlacheckiej i rownosci w srodku stanowej, zdanie o wyzszosci stanu szlacheckiego

nad pozostalymi, swoisty wariant religijnosci dewocyjnej, tradycjonalizm, nienawisc do roznych narodow, upodobanie zabawy.

Wiele utworow Waclawa Potockiego swiadczy jakby owczesny rachunek obywatelskiego sumienia narodu. Tworza ow lampy swoista panorame

staropolskiego istnienia szlachecko-ziemianskiego. Jakoscia utworow jest takze dygresyjnosc, wprowadzanie w calej poemat wielorakich refleksji na

tematy spoleczne, stanowe, obyczajowe. Pisarz okazal sie czujnym i krytycznym obserwatorem szlachty, coraz bardziej przywiazanych do wlasnym

przywilejow, natomiast zaniedbujacych obowiazki. Mialy ow lampy postac odrzucic pozbawionych goryczy uwag o zaniedbaniach stanu rycerskiego i

wojennego rzemiosla. Porownanie terazniejszych Polakow w celu dawnych Sarmatow, przodkow bez skazy, w jeszcze wiekszym stopniu wyostrzalo

terazniejszy upadek etyczny szlachty. Utwory Waclawa Potockiego, to "Nierzadem Polska stoi", "Pospolite ruszenie", "Zbytki polskie", "Transakcja

rywalizacji chocimskiej... ". Ukazana szlachta jest niezdyscyplinowana, gnusna, spowija sie przepychem, nie sadzi o przyszlosci.

65. Podkresl charakterystyczne wlasciwosci stylu poezji barokowej na podstawie tworczosci J. A. Morsztyna

Barokowe wlasciwosci poezji:

a)Bogactwo – uzywac nalezy wraz ze wszystkich osiagalnych srodkow wyrazu, rozwijac kunszt slowa, odrzucic unikac przesady, w sztuce preferowac

dekoracyjnosc, malarskosc, przepych. Np. „Niestatek― – zawartoscia wiersz jest mysl, ze kobiety znajduja sie niestale w calej uczuciach. Idea ta

wyrazona jest w calej wyszukanej, rozbudowanej formie. W calosc wiersza sklada sie jedno wyobrazenie, ktore jest porownaniem rozbudowanym.

Nagromadzono pelny szereg sprawie niemozliwych i stwierdzono, ze predzej jest dozwolone je przeprowadzic (uspokoic zatrzesienie, wiatr zamknac w

wor) niz spostrzec stalosc w calej uczuciach damy.

b)Zastosowano tu takze gradacje (stopniowanie) prowadzace do wyolbrzymienia hiperbolizacji uczucia.

c)Ekspresja – zaskakiwac, a nawet szokowac czytelnika, pamietac, ze brzydota i okrucienstwo rowniez moga stac sie tematem dla artysty. Np. „Do

trupa― Tytul wyraza barokowe staranie do ekspresji, jest to albowiem wiersz milosny. W wierszu wystepuje analogia miedzy trupem a na cale szczescie

zakochanym.

d)Zaskakujaca pointa – lepiej byc trupem niz nieszczesliwie zakochanym – to rowniez cecha barokowa

e)Koncept – wielbi sie pointe (zaskakujaca), misterny paradoks.

f)Obecnosc anafory, oksymoronow, metafor i uzycie kontrastu

g)Sztucznosc – natura zada upiekszenia, komplikacje i zaburzenia sa prawdziwym zywiolem specjalisty. Liczy sie nietuzinkowosc, wyrafinowany smak,

erudycja, nowinki tez znajduja sie w wartosci.

„Nagrobek Perlisi― – nawiazanie do popularnego wowczas wariantu wiersza – epitafium – pisanego poprzez smierci wybitnego czlowieka

majacego wyrazic utrate i rozpacz bliskich. W tej sytuacji wiersz opiewa smiers pieska i rozpacz pani poprzez jego zgubie.

W poezji Morsztyna mozna zobaczyc konceptyzm tj. opieranie esencji na koncepcie (dowcipnym pomysle).

„Niestatek― – 2

Ukazane sa 2 kontrastowe portreciki dziewczyny, w zaleznosci od zaistnialej sprawie. Kiedy w nawiazaniu tych dwojga (dziewczyna i autor) sie kochaja

– dziewczyna zaprezentowana jest jak piekna i zmyslowa kobieta. Kiedy natomiast sie pokloca partnerka jest brzydka i nieznosna.

67. Omow nadrzedne prady literackie baroku i ich dzialanie na zywot umyslowe ery.

W porzadnym uproszczeniu rozmawiamy, ze w calej literaturze baroku zaistnialy 2 wazne, podstawowe prady. Pierwszy - uprzejmy – rozwijajacy sie na

dworach magnackich i krolewskim; drugi – ziemianski (sarmacki) – reprezentatywny dla dworkow ziemianskich, dalekich od atrakcji turystycznych,

tetniacych osobistych zyciem, kultywujacym wlasne tradycje.

Prad uprzejmy reprezentuja: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Tenze typ literatury uprawiany byl na wzor europejski, zwlaszcza popularna stala

sie poezja wloskiego Marina, ktorego nasladowali takze polscy poeci. Poezja dworska znalazla wiec zaskoczyc odbiorce, zapewniac mistrzostwa pisarza,

wreszcie – bawic i uatrakcyjniac uczty i roznorodne dworskie spotkania. Byl to nurt kosmologiczny, czyli czerpiacy z modeli zachodnich, dywanowi

skladajacy zachwyt, a z niechecia odnoszacy sie w celu rodzinnych, naszych tradycji.

Strumien ziemianski – sarmacki – opanowal lokalne szlacheckie ogrody. Zwany jest takze swojskim, bo ow wlasnie literatura, odmiennie niz nurt

uprzejmy, przykladala ogromna wage w celu rodzimych tradycji, wrecz tworzyla wlasna szlachecka ideologie i swoj polski rodowod uznawala za

najwazniejszy tworcami tego nurtu znajduja sie: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek. Strumien ten okresla sie dodatkowo sarmackim od czasu

slynnej teorii o Sarmatach, bardzo rozpowszechnionej w XVII w. i oddzialywujacej na pozniejsze ery.

Podzial literatury na 2 nurty jest wygodny, jednak nie jest calkowity. Dwa nurty latwo sie pamieta – byly albowiem dwory – wiec uprzejmy i zostaly

siedziby szlacheckie – zatem ziemianski. Ale byly dodatkowo miasta – rozwijal sie zatem prad literatury plebejskiej ze slynnym bohaterem

Sowizdrzalem. Mowimy oglednie: poezja dworska, lecz juz Morsztyn i Naborowski znajduja sie poetami, ktorzy znacznie sie roznia – mozna zatem

mowic co najmniej o kilkunastu nurtach poetyckich.

69. Zaprezentuj nurt sarmacki w literaturze polskiego baroku.

Sarmatyzm swiadczy podstawe krajowej obyczajowosci, religijnosci, polityki. Zaczyna sie w calej XV stuleciu. Szlachta nasz kraj w dobie swojej

swietnosci poszukiwala swych korzeni - znalazla je w calej starozytnym ludzie Sarmatow (w rzeczywistosci byl to wedrowny lud iranski zamieszkujacy

dorzecze Wolgi). To szczegolne pochodzenie mialo tlumaczyc szczegolna funkcje jaka szlachta odgrywala na terytorium polski.

Sarmatyzm dysponuje dwa znaczenia - pierwsze oznacza obyczaj szlachty w calej XV i XVI stuleciu, drugie - rozbudowana ideologie szlachecka.

Pierwotnie sarmatyzm utozsamiano z pozytywnymi cechami szlacheckimi - mestwem, dzielnoscia. Z czasem nastepuje postep zakresu znaczeniowego o

kult zlotej wolnosci, mesjanizm - poglad religijny mowiacy o istnieniu jednostkowego lub zbiorowego mesjasza. Szlachta polska znalazla poczucie, ze

Polska swiadczy przedmurze chrzescijanstwa - ma obowiazek stawic czola poganskiej nawale, byla przeciez najdalej na wschod wysunietym panstwem

chrzescijanskim. Stykala sie z prawoslawiem i islamem, wskutek atakow tureckich. Mesjanizm narodowy to przekonanie o szczegolnej roli polityczno -

religijnej Polakow. Gruntuje sie w czasach baroku wiara obecna od poczatku panstwowosci krajowej - o szczegolnej roli jaka pelni Matka Boza. Kolejnym

wzgledem jest ziemianskosc - uksztaltowany model istnienia - zywot na wsi, fascynacja przyroda, jej pieknem, wzorce goscinnosci, dobrego sasiedztwa.

Obecne zostaly takze szczegoly orientalizmu, wyrazajace sie w calej zainteresowaniu kultura wschodu - stroj szlachecki, bron, ubior konia.

Seks do sarmatyzmu w literaturze i tradycji ewoluowal - poczatkowo symbolizowal mestwo, kult wolnosci. Z czasem stal sie synonimem ciemnoty,

zacofania, pijactwa i obskurantyzmu. W czasie rozbiorow przywrocono ta tradycje w celu laski, czego swiadectwem jest najwybitniejszy zabytek kultury

sarmackiej - "Pan Tadeusz".

Przedstawicielami sarmatyzmu byli Jan Chryzostom Pasek a takze Waclaw Potocki.

Jan Chryzostom Pasek (1636 - 1701) byl zolnierzem, w latach 1656 - 67 sluzyl pod komenda Stefana Czarneckiego. Bil Szwedow, Wegrow, wyprawial

sie w celu Danii. Osiadl na stale w calej krakowskim, dokad sady skazaly go na infamie i banicje. Tej pamietniki mieszcza okres ekipy wojskowej. Staly

sie zrodlem inspiracji dla Henryka Sienkiewicza. Znajduja sie doskonalym podlozem mentalnosci, kultury sarmackiej. Wyziera z tych propozycji obraz

pisarza - zolnierza ceniacego wolnosc, samochwaly, roztropnego polityka. Cenil Czarneckiego, podarowal wyraz szlacheckiej ksenofobii i milosci fauny i

flory - z rzewnoscia opisywal lasice. Poslugiwal sie jezyczkiem bogatym w calej mowe potoczna, laczyl wielokrotnie polski z lacina.

Waclaw Potocki (1621 - 1696), szlachcic, ziemianin. Byl arianinem (wyznanie reformacyjne). Wazniejsze utwory - "Wojna chocimska" - poemat rycerski,

jedna z pierwszych naszych epopei, stworzona na podstawie pamietnikow Jakuba Sobieskiego, ojca Jana. Poza tym w calej latach 1688 - 1696 "Moralia",

w calej 1695 "Ogrod fraszek".

"Nierzadem Polska stoi"

W Polsce przywiazuje sie sporo wagi w celu konstruowania regulacji, praw, przywilejow, ktorych aczkolwiek nikt odrzucic respektuje. Autor zwraca

atencje na ucisk biedniejszej szlachty, a sprawiedliwosci szuka za granica.

"Pospolite ruszenie"

Autor odslania negatywne stosunek szlachty w celu pospolitego ruszenia. Jest ona niekarna, warcholna, zanikl w tej dziewczyny duch rycerski.

"Kto mocniejszy ten lepszy"

Potocki odrzucic rozumie z jakiej przyczyny represje polityczne i sadowe dotykaja arian. Wiersz nasz krytykuje nietolerancje. Poeta dziwi sie, ze represje

odrzucic dotykaja wyznan protestanckich.

"Zbytki polskie"

Autor krytykuje wystawny styl zycia jak element obyczajowosci sarmackiej. Zdumiewa go fakt, ze w polsce, ktory nie wystepuje za jak oplacic armii, ludzie

odrzucic lekaja sie agresji, odrzucic ograniczaja kosztow, nie pilnuja o dobro wspolne. W polsce chrzescijanskim skromnosc i umiar powinny byc

zachowane.

"Wojna chocimska"

Utwor powstal okolo rok 1670, traktuje o batalii pod Chocimiem z 1621. Ukazuje obrone Chocimia pod wodza Chodkiewicza. Z nietypowym realizmem

pisarz kresli sceny batalistyczne. Zaznacza rycerskosc Sarmatow dawnych, natomiast krytykuje biezacych. Termin Sarmata oznacza u Potockiego

synonim rycerskosci, oddania, cnot obywatelskich.

Jezyk wzorowany jest na mowie potocznej, autor odrzucic posluguje sie biegle gatunkami literackimi. Dzielo Potockiego jest regresem barokowej

literatury.

70. Przedstaw portret szlachcica polskiego w swietle wybranych utworow literatury staropolskiej (np. fraszek, satyr, komedii politycznej).

Tworczosc literacka staropolska wykreowala raczej ujemny obraz szlachcica chociaz zaprezentowala takze 3 wzory zadbaj: szlachcic – ziemianin,

szlachcic – dworzanin, poeta doctus.

Jesli natomiast ktos odrzucic reprezentuje nawet najmniejszej z takich postaw, ulega wowczas ostrej krytyce wraz ze strony pisarzy.

ïƒ Renesans

•M. Rej „Rozmowa miedzy trzema ludzmi... ―

krytyka Pana – mysli o sprawach niekomercyjnych, nie interesuje mnie sejmami

Wojta – uzala sie morzem swoim losem

Plebana – ktory odrzucic odprawia wszystkich mszy, natomiast mysli zaledwie i profitu

•A. F. Modrzewski „O poprawie Rzeczypospolitej―

Wystepuje przeciw przywilejom rodowym szlachty.

•Kochanowski „Odprawa poslow greckich―

Parys jako rzecznik praw i interesow jednostki

ïƒ Barok

Potocki

•„Nierzadem Polska stoi― – niesprawiedliwosc praw i ucisk biednej szlachty przez bardziej zamozna.

•„Zbytki polskie― – zwraca sie atencje na przywiazywanie uwagi szlachty do rzeczy zbytecznych i malowaznych.

•„Pospolite ruszenie― – krytyka pospolitego ruszenia, ktore nie powinna pelnic dalej formy obronnej kraju, gdyz szlachta w calej wojsku

wykazuje chec w celu alkoholu, bojek, jest nieposluszna wobec dowodcow.

•„Wojna chocimska― – krytyka zniewiescialych, obojetnych na rzeczy ojczyzny osoby i pochwala patriotow.

J. Ch. Pasek „Pamietniki―

W podobny sposob Potocki w calej „Pospolitym ruszeniu―, tak Pasek w „Pamietnikach― dokonuje krytycznej oceny zadbaj szlacheckich w calej

sluzbie wojskowej. Wszystko laczy sie z ciemnota, zacofaniem, pieniactwem obywateli.

71. Wyjasnij, na czym polega krytyka stosunkow spolecznych i politycznych w calej utworach Przy. Potockiego.

Poezja Potockiego zalicza sie do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta wielokrotnie dotyka spraw szlachty i panstwa. Niejednokrotnie poddaje krytyce

wady narodu i rzadzacych. Potocki wyznawal religie arianska. W wierszu "Nierzadem Polska stoi" ukazal stan wewnetrzny panstwa polskiego, ktore chyli

sie w kierunku upadkowi, nikt nie przestrzega praw. Norm jest tyle, ze moga sluzyc pociechom do uciechy. Wszyscy pilnuja o osobiste dobro, odrzucic

interesuja sie losem kraju. Wiersz "Zbytki polskie" demonstruje wady systemu spolecznego. Polacy rozumuja tylko o zabawach, balach, wygodach

zyciowych. Przejmuja nieznane wzory zamiast szanowac polska tradycje. Ojczyzna chyli sie ku upadkowi. Szlachta aczkolwiek zyje czysta dla siebie i nie

zdaje sobie sprawy, ze z upadkiem ojczyzny zaginie tez kobieta sama. Przy wierszu "Kto mocniejszy nasz lepszy" Potocki porusza trudnosc nietolerancji

duchowej. Katolicy to silny lew, zas arianie sa podobni do mikrego lisa, ktory nie moze obronic sie poprzednio lwem. Wyrzucenie arian Potocki uwaza

zbyt bezprawie. Wiersz "Pospolite ruszenie" pokazuje oboz wojskowy. Wczesnym rankiem napadaja nan Kozacy. Jednak szlachta nie broni sie,

albowiem jest zbyt wczesnie. "Transakcja wojny chocimskiej" to epos o przebiegu bitwy pod Chocimiem w calej 1621r. Poemat opisuje proces bitwy i

rokowan. Komplet przepojona jest duchem patriotyzmu. Autor wierzy w Boga i tej pomoc w calej zwyciestwie morzem poganami. Umilowanie ojczyzny

widac w calej przemowieniu Chodkiewicza do zolnierzy. Prosi maz o obrone ojczyzny odwolujac sie w celu czasow przeszlych, chocby Chrobrego. Z

utworow Potockiego wylania sie portret XVII wiecznej Polski. Wiele jest w calej nich krytyki, bolesnej zadumy i pesymizmu.

72. Uzasadnij, ze „Pamietniki― J. Ch. Paska znajduja sie zrodlem zdolnosci o obyczjach i jezyku szlachty w calej XVII stuleciu.

Poezja Paska nalezy do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Liryk napisal "Pamietniki" okolo rok 1690. Pamietniki i diariusze zajmowaly dosyc znaczna

pozycje w literaturze XVII w calej. Dzieki bezposredniemu stosunkowi autorow do opisanych faktow znajduja sie znakomitym podlozem poznania osoby i

obyczajow tamtych okresow. Pierwsza frakcja zawiera wykaz przygod militarnych Paska. Uczestniczyl on w calej wielu wyprawach wojennych. Pasek

opowiada o walkach Czarnieckiego ze Szwedami w Polsce i Danii, o rokoszu Lubomirskiego i o odsieczy Wiednia, ktora przedstawil w oparciu o relacje

jej uczestnika. Przedstawil obraz szlachcica-zolnierza, ktory walczy dzielnie, ale ambicji w celu walki dostarcza mu gotowosc zdobycia lupow, a odrzucic

milosc w celu ojczyzny. Pasek mowi rowniez o odbytych podrozach zagranicznych, ktore zostaly wynikiem tej zainteresowan i ciekawosci. Pasek opisuje

rowniez msze swieta, do ktorej sluzyl wraz ze zbroczonymi krwia wrogow rekami. Uczestniczyl w calej licznych ucztach. Lubil pojedynki i zwady z

pozostalymi. Przykladem jest uczta u pana Jasinskiego, podczas ktorej doszlo w celu pojedynku Paska z Nurzynskim. Chytry Pasek, ktory odrzucic chcial

walczyc w obozie wojskowym, wylazl z niego, wiedzac, ze rywal dogoni jego. W koncu Pasek zabil natreta i odcial reke tej bratu. Jednak taki tryb zycia

znudzil mu sie i Pasek zapragnal modyfikacje. W rejonach Krakowa upatrzyl sobie kandydatke na zone. W pozostalej czesci charakteryzuje swe amory i

decydujaca rozmowe z ukochana. Ponizsza czesc "Pamietnikow" zawiera rozlegly obraz istnienia ziemianskiego i obyczajow szlacheckich. Autor mniema

ucisk chlopa za naturalny stan rzeczy. Swoja klase mniema za godna przedstawicielke narodu. Zycie osobiste szlachty polaczone jest troska o dobrobyt i

wartosci wlasne. Wraz z "Pamietnikow" wylania sie portret typowego sarmaty. Bohater ceni zabawy, pijanstwo, pojedynki typowe dla owczesnej szlachty.

"Pamietniki" odzwierciedlaja portret ludzi tamtej epoki. Znajduja sie pisane barwnie, jezykiem potocznym, wskazujacym na gawedziarskie talenty autora.

74. Podaj najistotniejsze cecgy gatunkowe satyry na podstawie utworow Jak i rowniez. Krasickiego

Satyra jest to u twor literacki, ktory osmiesza lub pietnuje ukazywane tutaj zjawiska, np. wady osoby, obyczaje, charaktery itp. Satyra nie musi ukazywac

sposobu reperacji, ukazywac „lekarstwa―- jest ona poprzez to, aby negowac, osmieszac i pouczac.

Wsrod satyr wyrozniamy:

-satyry spoleczno-obyczajowe,

-satyry polityczne (np. przeciw osobom znanym, publicznym),

-satyry literackie ( przeciw szablonom i konwencjom literackim)

Mozna podzielic satyry takze za powodu na sposob przedstawiania tresci:

1-wsza. Monolog – bezposrednia wypowiedx np. Rzeczywistosc zepsuty.

dwa. Monolog zwrocony do osoby, wziety w calej cudzyslow ( autor jest zdystansowany wobec wypowiedzi). Np. Do krola.

3. Satyra dialogowa – np. Pijanstwo.

76. Scharakteryzuj „Satyry― Jak i rowniez. Krasickiego jak utwory o ponadczasowym zakresie.

Krasicki, bedac uwaznym obserwatorem dostrzegal sporo przywar i ulomnosci ludzkich. Zdajac sobie sprawe z ich wplywu na zywot polityczne w calej

owczesnej Naszym kraju oraz bedac swiadomym twierdzenia, do ktorych konfliktow i klesk moga one spowodowac, stal sie ich najglosniejszym

przeciwnikiem. Do walki z nimi uslugiwaly mu nade wszystko bajki i satyry.

Satyry, podobnie swoja droga jak opowiesci, ukazuja portret zycia w calej XVIII - wiecznej Rzeczypospolitej. Sa znakomita ilustracja tamtych czasow.

Krasicki obnazal i osmieszal w calej nich najwieksze wady systemu spolecznego polskiego: pijanstwo, zacofanie i ciemnote szlachty, brak krytycyzmu,

sklonnosc w celu hazardu. Satyry czesto posiadaja charakter interwencyjny i dorazny, rownie wielokrotnie sa aczkolwiek uniwersalne i ponadczasowe.

Krasicki tak samodzielnie pisal o celach satyry: "Wystepek karac, oszczedzac osoby". Tworzac nastepne utwory staral sie byc nie tylko moralizatorem,

lecz rownolegle autorem sprawiedliwym i obiektywnym..

Pierwsza ksiege satyr zapoczatkowuje satyra "Do krola". Od razu utwor nasz jest zaprzeczeniem zasad tego gatunku - adresat jest zastapiony juz w calej

tytule, natomiast przeciez powinien pozostac nieznany. Podmiot poetycki stawia krolowi kilka zarzutow, takich jak niewlasciwe pochodzenie, zbyt mlody

ilosc lat, zbyt lagodne sprawowanie rzadow, zbyt staranne wyksztalcenie i przesadna troska o nauke i kulture. Zarzuty te pokrywaja sie z takimi,

stawianymi monarsze przez szlachte. Sa aczkolwiek na tyle glupie i bezsensowne, iz domyslec sie jest dozwolone, ze dzieki temu Krasicki odslania

zalety krola. Tak wiec satyra ta faktycznie stanowi pochwale Stanislawa Augusta i termin poparcia dla jego polityki wewnetrznej, natomiast jednoczesnie

jest atakiem na sarmacje, na jej usterki i podle przyzwyczajenia..

Pozostala satyra, "Pijanstwo", ukazuje i pietnuje opilstwo. Jest ona skonstruowana na zasadzie dialogu, rozmowy prowadzonej przez dwoch szlachcicow.

Jeden z nich mowi o suto zakrapianych biesiadach i o przykrych pierwotnego konsekwencjach. Mowa satyry jest pesymistyczna - wymeczony spirytusem

szlachcic ucieka, by odszukac ukojenie w calej... alkoholu. Satyra Krasickiego odslania rowniez typowe cechy Polakow, ktorzy obok alkoholu za kazdym

razem sa odwazni, swietnie znaja sie na polityce, a przy tym uwielbiaja debatowac i pod lada pretekstem wywolywac awantury..

Z kolei "Swiat zepsuty" pozyskuje porownanie okresow wspolczesnych autorowi z nieraz minionymi. Wychodzi na to, ze w calej Rzeczypospolitej historia

sie coraz to gorzej. Ceny, ktorymi kierowano sie w przeszlosci, ulegly juz przewartosciowaniu. Przestaly byc obecne takie przymioty, jak honor,

uczciwosc, prawdomow- nosc, wiernosc malzenska, altruizm, religijnosc. Pierwotnego miejsce zajely klamstwo, falsz, podstep, wiarolomstwo, rozpusta.

Ten brak poszanowania tradycji i niszczenie wartosci stanowiacych o pozycji Rzeczypospolitej powoduje, ze panstwo stoi na skraju calkowitego upadku i

katastrofy..

Popularnosc satyr Krasickiego zlaczona byla z dydaktycznymi powinnosciami literatury, majacej sluzyc walce o modyfikacje mentalnosci, nawykow i

pogladow spoleczenstwa. Satyra realizowala te zadania poslugujac sie wielokrotnie retorycznym monologiem, w ktorym skontrolowanie zjawisk

prezentowana byla w calej sposob niekwestionowany i jowialny. Jej wypowiedz byla najczesciej skierowana w celu fikcyjnego odbiorcy, niejednokrotnie

ujeta w przytoczenie, przez co pisarz chcial podkreslic swoj opanowanie od pogladow bohatera. Odwrot od szczerej perswazji mozna zobaczyc

najwyrazniej w calej satyrach dialogowych, szczegolnie natomiast w takich, w ktorych zaden z rozmowcow nie moze byc uznany zbyt reprezentanta

pogladow autora. Zmuszalo to czytelnika do samodzielnej interpretacji i wlasnych przemyslen, a autorowi pozwalalo na dyskretne sugerowanie

odpowiedniej esencji i unikniecie bezposredniego i obcesowego pouczania.

77. Omow charakterystyczne wlasciwosci poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― Jak i rowniez. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Klasa ten przezywal szczegolna fama w okresie oswiecenia, lecz tej dzieje siegaja V. w calej. p.

n. e., gdzie powstala „Batrachiomomachia―, poemat jezyk grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy „Iliade― Homera. Poemat

heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Scala w sobie elementy bohaterskie i komiczne. Efekt komiczny osiagniety zostaje poprzez celowe

zastosowanie kontrastu miedzy blaha trescia, niewiele znaczacymi wydarzeniami a sporym i podnioslym sposobem przedstawiania i wzorem wypowiedzi.

Zawartoscia utworu jest wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonami dominikanow i karmelitow. Mnisi walcza za pomoca sandalow, pasow, talerzy i

szklanek posrod wrzawy i rumoru. Godzi zwasnionych pucharem, co sporo trunku posiadal mozliwosc pomiescic i na widok ktorego to naczynia ogol

walczacy zakrzykneli: zgoda. Liryk opisuje wojne stylem calkowitym patosu, opiewajac narody poprzednio bitwa, wykorzystujac powaznych okreslen i

porownan homeryckich, bojki, opisujac jak na przyklad sceny batalistyczne, np.:

„wojne domowa spiewam wiec i glosze, wojne okrutna, bez broni i miecza. ―,

„juz sie wymykal – wtedy kuflem od wina legl z slawnej reki ojca Zefiryna. ―

78. Na pewnych przykladach przedstaw problematyke dobranocek I. Krasickiego.

Bajka to utwor przykrotki, posiadajacy „fabule―, zwykle wierszowany i mieszczacy praktyczne pouczenie, sad etyczny, pointe, ktora to wynika z

przytoczenia przykladu, sytuacji ilustrujacej mysl.

Klechdy Krasickiego portretuja wiele aspektow rzeczywistosci XVIII- wiecznej Krajowy, przyblizaja wspolczesnemu czytelnikowi koloryt tamtych okresow.

Swoistym wytlumaczeniem do pelnego zbioru jest „Wstep w celu bajek―. Przy sposob zabawny autor wymienia rozne czlowiecze wady, deklarujac

ze spotykamy ludzi doskonalych, ale zawsze sa to tak rzadkie postawy, ze mozna gryzie miedzy opowiesci wlozyc.

Bajka „Szczur i kot― jest atakiem na jedna z najgorszych niedoskonalosci ludzkich jaka jest pycha. Poeta posluzyl sie tu tak zwana maska:

wystepujace w wierszu zwierzeta znajduja sie konwencjonalnymi znakami cech ludzkich. Chwalacy sie przed rodzenstwem szczur to zarozumialstwo,

pycha, czlowiek niesympatyczny. Z kolei kotowaty, wykorzystujacy chwilke nieuwagi szczura zwykle zrownywany jest wraz ze sprytem, drapieznoscia,

bezwzglednoscia. Bajka zawiera wyrazne pouczenie, ze w zyciu wypada kierowac sie skromnoscia i pokora, poniewaz za kazdym razem trafi sie na

silniejszego lub sprytniejszego.

Waznym utworem jest bajka „Ptaszki w calej klatce―. Krasicki poruszyl tu problem przewazajacy, wazny praktycznie dla wszelkiej zywej: zyczenie

wolnosci. Ptaszki w klatce schodowej to konwersacja dwoch uwiezionych w klatce schodowej czyzykow. Pierwszy (mlodszy) urodzil sie juz w niewoli i

odrzucic zna smaku wolnosci, odrzucic rozumie jej. Akceptuje swoje zycie w calej klatce i uwaza, ze jest to cokolwiek normalnego. Jednak stary czyzyk

nie zgadza sie z twierdzeniem malolata. On dawniej byl nieograniczony, zostal aczkolwiek uwieziony. W zadnym razie nie przyzwyczai sie w celu niewoli,

za kazdym razem bedzie pragnal wolnosci. Niejednokrotnie interpretujac ta bajke, okresla sie na fakt, ze powstala kobieta po glownym rozbiorze Krajowy,

moze zatem Krasicki pragnal napisac o nieszczesciu wlasnym rodakow zyjacych pod zaborami?

Z kolei w calej bajce "Malarze" Krasicki przedstawia mocno skontrastowane ze soba sylwetki dwoch malarzy - portrecistow. Jeden z nich, Piotr, byl

malarzem dobrym, jednak zyl w calej nedzy, drugi, Jan, malowal kiepsko, jednak byl bogaty. Te pozorna niedorzecznosc wyjasnia pointa. Piotr malowal

osoby naturalne, owymi, jakimi znajduja sie, Jan natomiast znacznie upiekszal ich portrety. Bajka ow ilustruje generalna prawde zyciowa: najtrudniej i

najniebezpieczniej mowic ludziom prawde, znacznie latwiej byc pochlebca i lizusem - dzieki temu mozna w duzej mierze wiecej uzyskac.

Przykladem wykorzystania poetyki maski jest bajka "Jagnie i wilcy". W tej chwili pierwszy wers zawiera moral wyrazajacy przekona- nie, iz w planecie

dominuje ustawa silniejszego, iz racja jest po stronie tego, ktory ma sile. Potwierdzeniem tejze smutnej prawdy jest opowiedziana historyjka: slabe,

niewinne i naiwne jagnie zostaje napadniete przez 2 wilki (bedace symbolem sily, bezwzglednosci i okrucienstwa). Gdy pyta, ktorym prawem dysponuje

byc zjedzone, otrzymuje napredce sklecona odpowiedz: "Smacznys, niedysponowany i w calej lesie", natomiast nastepnie zostaje pozarte.

Bajka „Filozof― odslania uczonego mezczyzny przekonanego o wlasnej wszechwiedzy teoretyka, ktory odrzuca nawet wiare w calej Boga i smieje

sie ze wszystkich swietych. Jednak gdy maleje na jego choroba, nawraca sie, rozpoczyna wierzyc „nie tylko w calej Pana Boga―, ale takze w

„upiory―. Utwor demonstruje jak bardzo ludzie sa chwiejni we osobistych pogladach i przekonaniach. Krasicki zwraca atencje, ze wielokrotnie

teoretyczne wiedzy nie pomagaja w zyciu.

Oraz zatem ziemia w dobranockach Krasickiego jest poddany krytyce – obluda, klamstwo, skapstwo sa „ubrane― w najlepsze scenki i

zaprezentowane nabywcy.

79. Docen role literatury oswiecenia w calej dziele ratowania Rzeczypospolitej.

Stanislaw Staszic -poglady swoje wylozyl w 3 dzielach: w calej Uwagach morzem zyciem Jana Zamoyskiego i w Przestrogach dla Krajowy. Program

spoleczno-polityczny Staszica wyrasta nie tylko z potrzeb mieszczanstwa i chlopstwa, lecz dodatkowo z silnej troski o kraj, z leku poprzednio utrata

niepodleglosci. Pisarz przywiazuje duza mase do wychowania mlodziezy, dla ktorej zamyslem powinno byc szczescie ojczyzny. Poniewaz fart

spoleczenstwa wyplywa z zdatnosci wszystkich tej mieszkancow, zatem, jak pisal koncem oswiaty krajowej byc powinna zdatnosc obywatela. Zaznacza

koniecznosc odebrania Kosciolowi uprawnienia opieki morzem szkolnictwem, czym poparl zdecydowanie program reform Komisji Edukacji Narodowej.

Wiele rozsadnych wymogow wysunal Staszic w dziedzinie organizacji wladz panstwowych i prawodawstwa w Polsce. Zadal zniesienia liberum veto

(szczesliwosc wiekszej czesci obywatelow jest dobrem publicznym), domagal sie przyznania sejmowi wladzy wykonawczej i przedstawicielstwa w nim

mieszczan, ktorzy wraz z przedstawicielami szlachty zasiadaliby w calej jednej izbie. Przeciwstawial sie wolnej elekcji, wypowiadajac sie za tronem

dziedzicznym. Powiedzial o wymogu utworzenia stabilnej armii, gdzie utrzymanie placic bedzie szlachta.

Osobne miejsce w tej dzielach frapuje krytyka krajowej magnaterii, ktora wini zbyt upadek kraju. Pisal: Wraz z samych mezczyzn zguba Polakow. Oni, wg

Staszica, zniszczyli szacunek dla prawa, doprowadzili do rozbioru Polski, wlasnym postepowaniem uczyli innych egoizmu, a nawet zdrady.

Hugo Kollataj - drugi obok Staszica przedstawiciel obozu postepu

Przy rozprawie pt. Do Stanislawa Malachowskiego... Anonima listow pare przygotowal aplikacja reform uwienczony Konstytucja 3 maja. Ponizej swoim

przywodztwem skupil gromade radykalnych pisarzy, zwana Kuznia Kollatajowska.

W podobny sposob Staszic zada dziedzicznosci tronu, zniesienia liberum veto, praw dla mieszczan i wolnosci dla chlopow. W patentach dotyczacych

organizacji wladz panstwowych rozni sie od Staszica tym, ze powierza wladze wykonawcza ministrom odbierajac ja sejmowi. Przy sejmie przewiduje dwie

izby: dla szlachty, dla mieszczan

Franciszek Salezy Jezierski – „Katechizm o tajemnicach rzadu polskiego―, zlosliwy pamflet na spoleczny i polityczny relikt ustroju Rzeczpospolitej

szlacheckiej, kompromituje autor koordynacje feudalne, sarmatyzm i pozorna rownosc szlachecka. Oskarza mezczyzn o nieludzkie traktowanie chlopow i

mieszczan, zas senatorow i poslow o przekupstwo i zdrade.

Ursyn Niemcewicz – „Powrot posla―, kawalek o zakresie dydaktycznym i politycznym. „Powrot posla― jest satyra na owczesne ludnosc.

Do listy utworow wypada jeszcze zwiazac sie bardzo rozpowszechniona i cieszaca sie popularnoscia poezje polityczna, powstaly wowczas wiersze

anonimowe np.: „Na krola―, „Zagadka Sejmu Czteroletniego―, „Do panujacych i w celu narodu―.

-Satyry i opowiesci Krasickiego- krytyka wad systemu spolecznego - „bawiac uczy―.

-Krasicki w „Zabawach Przyjemnych i Pozytecznych― wydal wiersz „Swieta milosci kochanej ojczyzny― – uzyskal range hymnu narodowego.

-„Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki― – surowa krytyka spoleczenstwa szlacheckiego oraz aplikacja reform spolecznych zmierzajacych w celu

zmian w calej stosunkach feudalnych.

-Reformy: Staszic („Uwagi morzem zyciem J. Zamojskiego―: ograniczenie uprzywilejowanie szlachty, reformy sadownictwa, oswiaty (przestrogi dla

Polski), zrownanie praw mieszczan z prawami szlachty i magnaterii), Kollataj (wznowienie wladzy krola, wniesienie liberum veto, reforma podatkowa,

utworzenie w sejmie II izby przeznaczonej dla mieszczan, uzbrojenie armii).

-„Powrot posla― Niemcewicza.

80, 85. Udowodnij, ze „Powrot posla― Niemcewicza to komedia polityczna.

Utwor nasz powstal w trakcie kilkunastu dzionki, w czasie przerwy w obradach Sejmu Wielkiego (na przelomie X i XI 1790 r. ). Ma maz charakter swietny

– zachowana zostala regula trojjednosci: periodu, miejsca i akcji, niedobor jest takze scen masowych, calosc natomiast utrzymana jest w niejakiej

konwencji. „Powrot posla― jest napisany na zamowienie obozu reform. Niemcewicz chcial dzieki temu wplynac na renome publiczna a takze na

postawe polityczna indywidualnych poslow.

Kawalek ukazal spor miedzy sarmackimi konserwatystami natomiast zwolennikami reform. Niemcewicz wykazal koniecznosc i nieuchronnosc

transformacji ustrojowych Krajowy, osmieszyl pracownik obozu konserwatywnego, chcac przysporzyc jak multum zwolennikow pro krolewskiemu i

patriotycznemu obozowi reformatorow. Do tego posluzyl sie typowym dla komedii politycznej chwytem i ukazal chojrakow jednoczesnie poszczegolnych

jako pozytywni (patrioci) i negatywni (konserwatysci). Naturalna konsekwencja takiej czarno bialej prezentacji przedstawionego otoczenia jest splycenie

sylwetek psychologicznych postaci: bohaterowie ograniczaja sie do wyglaszania monologow i toczenia dialogow prezentujacych pojedyncze poglady a

takze racje polityczne. Oczywiscie tobie „dobrzy― sa przedstawieni jak prawi i wzorowi obywatele, ci „zli― zas jak durnie i pozbawieni honoru

dranie. Pozytywni czyli zwolennicy obozu reform to: Podkomorstwo, Dobrobojscy i ich synek Walery, Teresa (wychowanka Podkomorzego i tej zony).

Nastepnie ich wrogowie to: tata Teresy – Starosta Gadulski, jego zona Staroscina i Szarmancki.

Caly kawalek jest wypelniony szeregiem dyskusji, rzeczowych, na tematy obyczajowe i polityczne; Podkomorzy bedac oredownikiem reform, w dyskusji

wytyka klopoty, jakie tworzy szlachta: liberum veto i "zlota wolnosc szlachecka" mniema za to, jak doprowadza w celu upadku Krajowy, podobnie jak

samowola, prywata i egoizm, ktory wysysa kazde sily zyciowe z Rzeczypospolitej; ma wiare ujrzec u schylku swojego zycia wielka i wyzwolona z pod

obcych wladcow ojczyzne; denerwuje go zachowanie Gadulskiego, ktory wiele mowi, ale na ogol bez sensu; dziwi sie, ze Starosta zezwala na kazde

dziwne fantazje swojej zony (modnej); na koncu okazuje sie, ze Podkomorzy nie wydaje sie byc goloslowny: uwalnia z poddanstwa swoich chlopow,

chcac uczcic malzenstwo Walerego z Teresa;

Walery jest natomiast skontrastowany z Szarmanckim; on wraz ze Starosta Gadulskim znajduja sie przedstawicielami obozu konserwatywnego; Gadulski

jest zwyklym szlachcicem, odrzucic respektujacym norm moralnych, kierujacym sie rzadza pieniadza (gotowy jest przeznaczyc corke przymusem za

malzonek, aby tylko nie musiec placic posagu; cechuje jego bezmyslne gadulstwo, zrzedliwosc, swarliwosc; Krasinski prezentuje jego niedobor

zainteresowania znaja, za to wielkie zainteresowanie pijanstwem, lenistwem i rozpusta; rowniez jest poslem na sejm (niestety); elekcje, chaos, liberum

veto, konfederacje uznaje zbyt swiete ustawa szlachty, na ktorym mozna bez watpienia niezle zarobic; Szarmancki jest czlowiekiem, ktory roztrwonil

wlasnosc rodzicow na zagranicznych wojazach, totez zechce zlapac okazje finansowa, jak na przyklad moze byc Teresa; gdy dowiedzial sie, ze posagu

odrzucic otrzyma, opuscil dom Podkomorzego bez zalu; podroze zagraniczne niczego jego nie nauczyly, niczego interesujacego sie odrzucic dowiedzial

81. Omow nadrzedne kierunki artystyczne w literaturze i sztuce oswiecenia.

Literature polskiego oswiecenia charakteryzuje sie najczesciej w kategoriach trzech pradow literackich: klasycyzmu, sentymentalizmu i rokoka.

Klasycyzm kladl akcent na zagadnienia spoleczne, wyznaczal wiec poezji cele utylitarne, stawial poprzednio nia zagadnienia dydaktyczno-moralizatorskie

wyrastajace z przeswiadczenia o duzej roli slowa jako sprzet oddzialywania na spoleczenstwo. Podstawa klasycyzmu byla „sztuka poetycka―.

Sentymentalizm kladl nacisk na indywidualna sytuacje czlowieka. Oddzialywanie na postep tego stylu mialy zapatrywania J. J. Rousseau, ktory glosil, ze

cywilizacja odrzucic sprzyja postepowi czlowieka i ze najszczesliwszy bylby powrot czlowieka w celu natury. Sentymentalizm wprowadzal uczucie –

byla to uczucie, a takze melancholie, zadume, smutek. Popularna stala sie poezja pasterska, poezja milosna. Przedstawiciele sentymentalizmu

interesowali sie natura i przeszloscia narodowa.

W Polsce literature sentymentalizmu wyznaja, wyrazaja F. Karpinski i F. Kniazin.

Rokoko – puder on minimalny udzial w calej tworzeniu dorobku pismienniczego szczegolnego dla wytwornej i subtelnej niejako rozrywkowej tworczosci.

Esencja jego bylo rozumienie olsniewajaca jako wartosci podstawowej, dajacej przyjemnosc obcowania z artykulami sztuki. Pomijajac literatura rokoko

najpelniej zostalo zrealizowane w calej malych postaciach architektonicznych i architekturze palacowej i salonowej wnetrznosci, w calej eleganckiej

ornamentyce, lekkosci i dekoracyjnosci przygotowania, w porcelanowych bibelotach, w calej malarskich miniaturach, milosnej problematyce obrazow

francuskich mistrzow: Jeana Watteau, Francois Bouchera.

82. Zycie umyslowe i kulturalne w oswieceniu.

Oswiecenie na terytorium polski trwalo od czasu 1730 w celu 1822. startuje sie w czasie saskim okresem prekursorskim. Wydzial wowczas Stanislaw

Konarski, ktory wypowiada sie w 3 dziedzinach istnienia:

-w materiach politycznych pisze dzielo: „O skutecznym porad sposobie―, wystepuje przeciwko liberum veto

-wielkie zaslugi polozyl Konarski na rynku szkolnictwa. Przy 1740 wlozyl na fiuta szkole dla mlodziezy szlacheckiej Collegium Nobilium i wprowadzil tam

nowatorskie metody ksztalcenia. Byl maz pijarem i z tej inicjatywy przeprowadzono reformy szkol pijarskich. Reforma szla ku ograniczenia laciny na rzecz

slownika polskiego

-w 1741 rok oglosil dzielo „O poprawie wad wymowy― – pracowal on morzem poprawnoscia slownika, zwalczal XVII wieczne makaronizmy.

W 1749 roku S. Leszczynski wydal dzielo „Glos wolny wolnosc ubezpieczajacy―, gdzie domagal sie skorygowania normy liberum veto, sposobu

elekcji krola, rozbudowania armii.

Przy 1747 rok oddano w celu uzytku publicznego potezne zniwa Biblioteki Zauskich, biblioteka stala sie centrum sadzi naukowej kraju. Na sejmie

konwokacyjnym w calej 1764 rok krolem Krajowy zostal wskazany Stanislaw August Poniatowski, ktory w 1765 roku wlozyl na fiuta Szkole Szlachcicow.

Komendantem uczelni zastal Adam Czartoryski. Szkola nie tylko przygotowywala do ekipy wojskowej, ale rowniez dawala gruntowna i wszechstronna

wiedze praktyczna oraz rozwijala postawy patriotyczne i moralne. W 1765 roku powstalo czasopismo „Monitor― wzorowane na angielskim

„Spektakorze―, wydawane bylo dwa razy na tydzien. Nazwane czasopismem moralnym stal sie glowna trybuna programowania reform.

Redagowany w calej pierwszym okresie przez Ignacego Krasickiego korzystal z pior Konarskiego, Naruszewicza. „Monitor― poruszal wiec obecne i

rozmaite tematy. W bazie tego miesieczniki pojawiaja sie nowatorskie formy literacki i publicystyczne: esej, punkt, felieton, dokument, listy w celu redakcji

i odpowiedzi na nie. Autorzy krytykuja sarmacki zacofanie postuluja nowy wzor osobowy oswieconego szlachcica, zabieraja w obrone mieszczan i

chlopow, odpowiadaja o klopotach gospodarczych i politycznych Krajowy. Wydawany przez 21 lat. Z inicjatywy krola w calej 1765 rok zalozono w

Warszawie pierwszy w calej dziejach Krajowy staly Teatr Publiczny. Wydzierzawiono dla jego gmach okreslany mianem Operalnia, gdzie zaczely odbyc

sie trzy zespoly: francuski, wloski, polski. Zbior polski zadebiutowal komedia Bielawskiego „Natreci―. Przy 1766 rok dla teatru zaczyna komponowac

F. Bohomolec. Dyrektorem byl W. Boguslawski. W 1773 roku powstala KEN – pierwsze w Europie ministerstwo oswiaty. Po rozwiazaniu Zakonu

Jezuickiego przez papieza pozostal pewien majatek. Trusia przekazal jego na rzecz planowanej KEN. Sejm Delegacyjny powierzyl jej caloksztalt prac

dotyczacych organizacja szkolnictwa. Komisja zreformowala obie akademie ( Wilenska i Krakowska ), jakim podlegaly uczelni wydzialowe i

podwydzialowe, te zas pelnily nadzor morzem szkolami nizszego stopnia – parafialnymi. Wychowanie w szkolach miala odbywac sie w calej jezyku

naszym. Komisja zdawala sobie kwestie, ze dla zapewnienia nalezytego poziomu edukacji potrzebne znajduja sie dobre lektury dlatego w calej 1775 rok

powolana Towarzystwo do Ksiag Elementarnych, jakiego celem bylo opracowanie i wydanie nowatorskich podrecznikow szkolnych. KEN przetrwala do

1794 roku.

Przy latach 1770-88 odbywaly sie „Obiady czwartkowe― – spotkania towarzysko kulturalne organizowane przez samego krola. Brali w calej nich

udzial miedzy innymi: Krasicki, Naruszewicz, Trembecki, Zablocki. Dyskutowano o materiach literatury i sztuki, omawiano projekty reform. Nieoficjalnym

organem literackim obiadow czwartkowych staly sie „zabawy sympatyczne i pozyteczne― (1770-77) pod redakcja Naruszewicza.

88. Omow cechy poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― J. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Gatunek nasz przezywal szczegolnosc popularnosc w czasie oswiecenia, jednak jego historia

siegaja V w. p. n. e., w ktorym powstala „Batrachomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy „Iliade― Homera.

Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy w calej sobie szczegoly bohaterskie i komiczne. Rezultat komiczny osiagniety zostaje

za posrednictwem celowe wykorzystanie kontrastu miedzy blaha zawartoscia, niewiele znaczacymi wydarzeniami natomiast powaznym i podnioslym

wybiegiem przedstawiania i stylem wypowiedzi. Trescia „Monachomachii― jest wojna mnichow, ktora to wybucha miedzy zakonem dominikanow i

karmelitow. Mnisi wojuja za pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod obszernej wrzaw i rumoru. Godzi zwasnionych dopiero puchar, jak wiele

trunku mogl pomiescic, na widok ktorego ogol walczacy zamilkli: zgoda. Liryk opisuje wojne stylem calkowitym patosu, opiewajac narody poprzednio

bitwa, wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki. Opisujac jak na przyklad sceny batalistyczne, np. „wojne domowa spiewam

wiec i glosze, wojne okrutna, bez broni i miecza―, „juz sie wymykal – wtenczas kuflem od czasu wina legl z slawnej reki ojca Zefiryna―.

Obiektem utworu jest osmieszenie stosunkow panujacych posrod duchowienstwa, np. pijanstwa, klotliwosci, lenistwa.

89. Wyjasnij, z jakiej przyczyny Wielka Improwizacje interpretuje sie jako termin buntu prometejskiego.

W Obszernej Improwizacji odkrywamy zycie wew. Konrada. Frakcja pierwsza tego poematu o charakterze konfesyjnym to cudowny hymn na czesc

poezji. Konrad – romantyczny poeta – dysponuje poczucie mocy, jest tworca, gra na gwiazdach jak na przyklad na instrumencie. Czuje sie wiekszy,

silniejszy, wrazliwy i rozumniejszy od czasu innych poetow, medrcow, prorokow – odczuwa sie zrownowazony Bogu. Pochodzeniem jego macy jest

uczucie, ogarniajaca pelny narod. Przy imie tejze milosci zada od Boga wladzy morzem duszami ludzkimi: „Daj mi rzad dusz! ― – krzyczy w calej

uniesieniu. Tej pragnienie potegi bliskie jest tyranii. Traktuje narod przedmiotowo, chce jego sobie podporzadkowac, oczywiscie dla jego dobra. Pycha

popycha go w celu bluznierstwa. Zarzuca Bogu, ze nie jest miloscia a tylko madroscia. Przy pogladach Konrada pojawia sie i oskarzenie Boga o zlo

panujace na swiecie. Przy swym buncie przeciw Bogu bohater przypomina mitycznego Prometeusza, ktory rowniez poswiecil sie dla dobra ludzi. Konrad

jest zatem indywidualista, samotnie pragnacym przerobic swiat. Mimo szlachetnych intencji jest zmuszony na kleske, bo jest sam.

Prometeizm polski i romantyczny polega wiec na buncie wybitnej samotnej jednostki przeciwko Bogu, silom fauny i flory i ograniczeniom wolnosci ludzkiej

w imie szczescia ludziom, narodu, dla ktorych Prometeusz jest gotow poswiecic sie, cierpiec. To punkt szczytowy romantycznego indywidualizmu, potem

przechodzi on w calej pyche i megalomanie. Dlatego w

III cz. „Dziadow―, gdzie jest zaprezentowany, zostaje przezwyciezony.

93. Zaprezentuj „Kordiana― i Grob Agamemnona― J. Slowackiego jak glos w calej dyskusji odnosnie do oceny powstania listopadowego.

Przy dramacie Slowackiego „Kordian― nie wystepuje obrazu powstania, jest tylko proba weryfikacje ruchu listopadowego i przyczyn jego katastrofy.

Nalezy zaakcentowac, ze przyrzadzania do powstania Slowacki obserwowal sam w Warszawie, potem udal sie w celu Paryza, dokad uczestniczyl w calej

wielkiej dyskusji na temat powstania, jaka toczyla sie w bazie polskich czasopism emigracyjnych i na zebraniach ugrupowan politycznych. Dlatego pokusil

sie maz o ocene ideologii powstancow i biegu wypadkow. Przy utworze tymze Slowacki pragnal dac odpowiedz na testowanie dlaczego zrealizowany

zostanie listopadowe upadlo, jaka funkcje powinna spelniac tworczosc poety narodu polskiego.

W „Przygotowaniu― poeta dokonal krytycznego sadu przywodcow powstania „z piekla rodem― stworzonych w diabelskim kotle przez

zgromadzenie piekielne. Stworzone przez nich gwiazdy ekranu; Czartoryskiego, Niemcewicza, Chlopickiego, Lelewela, Krukowieckiego,, Skrzyneckiego

oraz zbiorowo ukazanych poslow sejmowych i kadre oficerska ocenil Slowacki krytycznie, zdecydowanie sugerujac, ze rzady takich ludzi zostaly jedna z

przyczyn katastrofy. Ale odrzucic jedyna.

Swiadectwo III „Spisek koronacyjny―. Obiektem spisku jest zamach na cara. Ludzie jest w calej tej kwestii podzielone. Jedynie mlodzi oficerowie

pragna walki. Kler jest zachowawczy – proponuje cierpietnicza ideologie i modly bedaca sposobem dzialania. Narod, reprezentowany przez zolnierza,

starca, nieznajomego – stanowi nastepnie grupe, ktora to nienawidzi cara i potrzebuje powstania, jednak potrzebuje przywodcow. Wynik glosowania,

ktore dysponuje przesadzic o zamachu wypada negatywnie. Kordian sam zatem wyrusza, aby zabic tyrana, lecz ponosi kleske. Jest dozwolone zatem w

calej dramacie odczytac caly proces powstania:

1-wsza. Przygotowanie ( przywodcy i rozmowy spiskowe )

dwa. Podzial glosow i pogladow wsrod systemu spolecznego

3. Szalenczy, jednostkowy najscie ( zamach Kordiana )

4. Strata ( porazka Kordiana i calej koncepcji ).

Slowacki najwyrazniej naraza zrywowi, ktorym bylo zrealizowany zostanie listopadowe, negatywna note. Krytykuje przywodcow i podzial systemu

spolecznego, ukazuje bezsens dzialan jednostkowych i fatalnie obliczonych, odrzucic sam czyn patriotyczny. Umilowanie ojczyzny mlodych, pierwotnego

pragnienie wolnosci jest tu oceniane jak bardzo pomocne i predzej wytyczamy rozgoryczenie z powodu, iz taki zachwyt zostal zmarnowany, niz krytyke

dzialan mlodej, powstanczej szlachty.

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od czasu narodu ofiar jakich odrzucic znala przedtem historia Krajowy. Krytykowal ludnosc, ktoremu

zabraklo zdecydowania w calej walce o niepodleglosc. Liryk uwazal, ze dla zwyciestwa idei wolnosci lepiej przeznaczyc caly narodowosc, niz uratowac

go ( „smutne pol-rycerzy-zywych ) dla zycia w calej niewoli. Dlatego powoluje sie na bohaterska zolnierska postawe spartanskiego krola Leonidasa,

ktory jest idealem patriotycznej ofiary, zlozonej z wlasnego istnienia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi sile rozwojowa opowiesci i postepu.

Poeta nawiazuje do tradycji bohaterskich Grekow, zestawia kleske powstania listopadowego z Cheronea.

95. Udowodnij niesmiertelnosc obszernych idei na podstawie tworczosci Norwida.

Posrod wierszy lirycznych Norwida mozna wyroznic grupe utworow pamieci obszernych ludzi. Czyny tych placowek wyprzedzaly epoke – odrzucic byly

zatem rozumiane i doceniane przez wspolczesnych. Nie wczesniej po smierci toczono boje o slawe po tych propozycji lub obszaru pochowku. ―.

Charakterystyczne, jest takze to, ze mowi o tych propozycji w momencie pierwotnego smierci czy tez po smierci. Smierc uwydatnia dopiero pierwotnego

wielkosc. Liryk uwaza, ze moment smierci czlowieka umozliwia przekazanie tej dorobku ludziom.

Wiersz „Bema pamieci zalobny rapsod― przeznaczony jest pamieci gen. Jozefa Bema, herosa powstania listopadowego. Norwid odrzucic opisuje

prawdziwego pogrzebu Bema, ale przedstawia poetycka wizje pogrzebu, stworzona na obrys pogrzebow minionych wodzow germanskich lub

slowianskich. Zalobny orszak idzie bardzo dlugo niosac rekwizyty, nareszcie dochodzi w celu grobu, w calej ktory odrzucic sklada organizmu bohatera.

To symbol przezycia idealow Bema - walki o niezawislosc. Owa idea pozostaje niesmiertelna dopoki „Serca zemdlale ocuca - plesn z oczu zgarna

narody... ―. Zachodzi cudowne zwyciestwo ducha Bema nad pograzonym swiatem, oddane w aluzji do biblijnej opowiesci o zdobyciu Jerycha.

Wiersz „Do obywatela Johna Browne’a― dysponuje charakter listu. Poslancem jest mewa. Norwid piszac wiersz nie wie czy dotrze maz do

odbiorcy przed smiercia. Pojawia sie motyw powatpiewania czy zastanie Stany Zjednoczone jako panstwo wolnych osoby, bo smierc Browne’a jest

zaprzeczeniem wolnosci. Stany Zjednoczone, o ktore walczyl Kosciuszko, ojczyzna Waszyngtona splamila sie taka egzekucja. Pojawia sie motyw

przyszlosci, w ktorej „syn kata― - nastepne pokolenie rowniez odrzucic bedzie pokoleniem ludzi rzetelnych, prawych i uczciwych. Zapowiedz

przesladowan Murzynow. „Noc zmierza - ciemna noc jakos Murzyna―. Przy ostatnich slowach utworu:

„Bo piesn przedtem dojrzy, istota ludzka nieraz skona

A nizli skona piosenka, narod pierw wstanie―

Dzwieczy nuta nadziei, ze poezja moze przetrwac historie i budzic w celu walki narody. Ale zanim wielka idea Browna zostanie przez roznych pojeta,

duzej ilosci jej obroncow zginie.

Wiersz nie „Fortepian Szopena― utrwala znaczenie kompozytora dla kultury swiata, tej wielkosci. Melodia Chopina jest przedstawiona przez Norwida

jak ziemskie dopelnienie piekna dojrzalego. Ma maz sile podnoszenia rzeczywistosci w celu idealu, nieosiagalnego dla ludzi. Esencja sztuki Chopina jest

to, ze wywodzi sie ona z ludowosci, sztuka to „doskonale wypelnienie― - nieosiagalny byt absolutny. Idealu tego nie mozna uzyskac ale jest

dozwolone don zmierzac. Muzyka robi z osoby istoty idealne. Miara tejze doskonalosci jest porownanie w celu hostii. Przy wierszu zarysowuje sie spor

miedzy pieknem doskonalym - norwidowskim dobrem, a zolnierzami ciskajacymi fortepian na bruk reprezentujacymi zlo. Dochodzi w celu glosu teoria

mowiaca, ze zniszczenie towaru nie jest rownowazne z zaglada wartosci. Wydaje sie tez w tamtym miejscu triumf:

„Ciesz sie, pozny wnuku!...

Jekly - gluche kamienie:

Wzorzec - siegnal bruku „

W zwiazku wraz ze smiercia Mickiewicza w Stambule w 1856 roku powstal wiersz

„Coz ty Atenom zrobil Sokratesie? ―. Argument sprowadzeni zwlok poety w celu Paryza stal sie zrodlem sporow emigracji i wzbudzil refleksje

Norwida - wielcy ludzie odrzucic znajduja powodzenia za istnienia, a nawet poprzez smierci odrzucic uzyskuja naleznej im czci. Wspomina Norwid

Sokratesa, jakiemu po smierci Atenczycy postawili statue wraz ze zlota, wspomina Dantego, jakiemu poswiecono 2 groby. Pokrewne byly losy Kolumba,

Kosciuszki, Napoleona. Nuta goryczy wysnuta jest z osobistych doswiadczen Norwida. W kazdej sytuacji zyl w calej cieniu obszernych ludzi, odrzucic

doceniony, samotny, a zmarl w przytulku dla bezdomnych.

Byc moze Norwid w wszelkim przedstawionym w tym miejscu wierszu pragnal pokazac, jak na przyklad wielka wartosc musi uregulowac naleznosc kazda

indywidualnosc za swoja odmiennosc, nietuzinkowosc. Ale rownolegle bohaterowie Norwida - gwiazdy ekranu przeciez oryginalne, kiedys istniejace,

niosa przyszlym pokoleniom przeslanie, ktore egzystowac bedzie naprawde dlugo jak na przyklad pamiec o nich - przeslanie etyczne, moralne, markowe.

96. Omow na pewnych przykladach wlasciwosci dramatu romantycznego.

Dramat tajemniczy jest gatunkiem dramatu przeciwstawiajacym sie regulom dramatu antycznego, nawiazuje natomiast do tradycji dr. szekspirowskiego

oraz hiszpanskiego.

Np. „Dziady cz. III―

–Odrzucenie doskonalej zasady 3 jednosci: termin miedzy prologiem a Jak i rowniez scena wiezienna (24XII) obstaje 1 miesiac, miejsce: akcja

rozgrywa sie w duzej ilosci miejscach: Warszawa, Wilno, okolice Lwowa.

–wielowatkowosc np. watek mlodziezy, filomatow, na tym tle pojawia sie watek Konrada, Ks. Piotra, Nowosilcowa.

–kompozycja jest luzna: nie ma ciaglosci, kompozycja epizodyczna: poszczegolne sceny maja koloryt rozbudowanych epizodow – uklad otwarta.

–wprowadzenie na scene elementow niesamowitych: ludowosci, aniolki, diably, upiory, archanioly.

–Bohaterem dr. jest wybitny samotnik, indywidualista, buntownik, czlowiek walczacy o wolnosc ojczyzny – Konrad. Nieszczescie rom. mieszal

konwencje i gatunki literackie, pojawialy sie wiec w granicach jednego utworu partie liryczno – dramatyczne i epickie np. elem. liryczne: rozlegle

monologi w calej Wielkiej Improwizacji i piesni w scenie wieziennej. Szczegoly epickie: legendy

Nastroj: powazny (np. Wlk. Improwizacja), tragiczny (scena Tatusiek Senator – watek pani Rolinsonowej), nastroj, dowcip, ironia (np. spanie senatora),

porzadku, ciszy (np. dom wiejski pod Lwowem).

97. Porownaj spojrzenie na historie narodowa w „Grobie Agamemnona― J. Slowackiego i Potopie H. Sienkiewicza.

„Grob Agamemnona―

Przy „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar ktorych nie znala dotad historia Polski. Krytykowal spoleczenstwo, jakiemu zabraklo

zdecydowania w walce o niezawislosc. Poeta uwazal, ze dla zwyciestwa mysli wolnosci poprawniej poswiecic pelny narod, niz ocalic jego ( „smutne

pol – rycerzy – zywych―) dla zycia w calej niewoli. Dlatego powoluje sie na bohaterska, zolnierska postawe spartanskiego krola Leonidasa, ktory

jest idealem patriotycznej ofiary, zlozonej z wlasnego istnienia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi sile rozwojowa opowiesci i postepu. Slowacki

Poddal ostrej wycenie szlachte polska, ktora obarczyl wina zbyt upadek powstania listopadowego. Skrytykowal ow „czerep rubaszny―, jakim

przykryta jest „anielska dusza narodu―. Zdaniem podmiotu lirycznego konserwatyzm szlachecki hamowal dzialalnosc sil politycznych o zakresie

demokratycznym i postepowym.

„Potop―

Przedstawiajac w calej „Potopie― 2 plaszczyzny o tematyce historycznej, historie ogromna, zwiazana z najazdem Szwedow, oraz historie

obyczjowo-prywatna, odtwarzajaca fikcyjne losy postaci - Sienkiewicz odrzucic oddzielal pierwotnego od wlasnej osoby, dzieki czemu historia ulegaja

zdynamizowaniu. Swiat powiesciowych postaci to przede wszystkim srodowisko szlacheckie. Wraz z tej powierzchni wywodza sie bohaterowie i zolnierze

walczacy o niezawislosc Rzeczpospolitej. Pierwotnego kreacje wzorowane sa na ugruntowanych przez tradycje stereotypach polskosci. Wyposazyl je

zatem autor w calej wartosci np.: patriotyzm, wiernosc, odwaga, jak rowniez przywiazanie w celu panstwa i monarchy. Na rzecz Sienkiewicza tej bohater

o wyrazistych cechach stawal sie podstawa kontaktu telefonicznego z czytelnikiem, dlatego tez gwiazdy ekranu sa nieskomplikowane, autor uwypukla

kilka elementarnych typow pierwotnego charakteru. Wlasciwosci typowe znajduja sie najlepiej zauwazalne w charakterystyce Zagloby, kluczowego

sprawcy powiesciowego komizmu, ktory to komizm spelnia dla przykladu funkcje rozbrojenia patosu i grozy, wobec tego posrednio posluguje

„krzepieniu serc―.. W tym utworze poeta ukazal obraz slusznej i sprawiedliwej walki obronnej prowadzonej z obcym najezdzca przez pelny narod

polski oraz metryka grozy polozenia naszego kraju w trakcie najazdu. Ukazanie wojny wraz ze Szwedami jak ogolnonarodowego powstania przeciwko

zaborcy stanowi najwieksza wartosc

98. Wyszukaj utwory polskiego romantyzmu odnoszace sie do weryfikacje powstania listopadowego.

1. dwa. 3J. SLOWACKI „ KORDIAN―

Dramat „Kordian― stara sie dociec przyczyn upadku powstania Podkreslajac wielkosc i szlachetnosc dzialan powstanczego pokolenia Slowacki

ukazywal jednoczesnie tej moralna i polityczna niedojrzalosc, nieumiejetnosc wykonania nowej etyki walki o wolne panstwo bez krola, brak brawury, by

siegnac po wladze polityczna. Przez biografie Kordiana ukazywal tragizm tego pokolenia.. Przy-czy¬na upadku powstania byla nieudolnosc

przywodcow wobec caratu, strach poprzednio rewolucja, ktory ujawnil sie w wypo¬wie¬dzi pre¬zesa w calej scenie spisku. Samotna wojna

szlachetnych patriotow, ktorzy sadza, ze poswiecaja sie dla na¬rodu, nie powinna przyniesc zwyciestwa. Bezsens tego rodzaju pogladu uswiadamia

Kordianowi lekarz, pod kto¬rego postacia skrywa sie szatan. Naczelna przyczyna byla samotnosc powstancow, ktorzy wierzyli tylko we wlasne sily i

izolowali sie od czasu mas. Slowacki podjal polemike z pogladami romantykow, ze poeta mo¬ze byc przy¬wod¬ca narodu w calej walce. Ukazujac

szeroko okolicznosci kleski patrzyl z wielkim niepokojem na perspektywe odzyskania niepodleglosci. Przerazala go popowstaniowa beznadziejnosc a

takze brak religii narodu we wlasne sposobnosci. W Kordianie przeciwstawil sie Mickiewiczowskiej optymistycznej interpretacji katastrofy w kategoriach

wznioslego cierpienia i mesjanistycznego powolania narodu. Dramat pomimo ze nie od¬¬wo¬ly¬wal sie jasno do powstania, zawiera sporo aluzji i

mozna uwazac go zbyt utwor o powstaniu.

J. Slowacki „ Grob Agamemnona―

W utworze poeta porownuje powstanie listopadowe do batalii pod Cheronea, w ktorej Grecy poniesli kleske w walce z Macedonczykami i utracili

niepodleglosc. Slowacki pokazuje wizje mknacego przez Grecje konia i zaden Polak nie wystepuje prawa zatrzymac sie pod Termopilami, dokad Grecy

walczyli z Persami. Bitwa ow to znak najwiekszego mestwa i oddania dla ratowania ojczyzny. Niestety Polakom tego brak. Liryk nakreslil wizje nowej,

wolnej Polski - narodu zjednoczonego i spojnego wewnetrznie. Odrzucic szczedzac slow oskarzajacych rodakow wyznaje: „Mowie - bom smutny - i

samodzielnie pelen winy―. Slowacki przyznaje sie, ze nie wzial udzialu w calej powstaniu, wobec tego identyfikuje sie z ludem - oskarzajac siebie

dysponuje prawo oskarzac siebie dysponuje prawo oskarzac caly narodowosc.

1. 3A. MICKIEWICZ III CZESC,, DZIADOW―

Przyczynami pisania utworu zostaly miedzy innymi: upadek powstania listopadowego i nieobecnosc w nim poety, proba zajecia stanowiska wobec

powstania i poczucie odpowiedzialnosci za losy ojczyzny. Portretu walk odrzucic odnotowano, pisarz pokazuje mnie tylko represje popowstancze (

wydarzenia z 1823 rok, zwiazane z procesem filomatow i filaretow w Wilnie ). O przebiegu walk mozemy otrzymac wiadomosc z polaczeniu naocznych

swiadkow – harmonijne z prawda historyczna. Powstaja takze liczne postacie o tematyce historycznej, w tym takze Nowosilcow. Mozemy dodatkowo

odnalezc obrazy spoleczenstw polskiego i rosyjskiego. A. Mickiewicz stworzyl katastrofa o cierpieniach, walce i tragedii narodu przesladowanego za to,

ze zadal wolnej ojczyzny.

99. Sformuluj kodeks etyczny romantykow na podstawie o II i IV czesc,, Dziadow―.

II czesci,, Dziadow―

Zawarty jest trudnosc winy i kary rozpatrywany z punktu widzenia poczucia sprawiedliwosci ludu; pojawiajace sie duchy opowiadaja o mekach, jakie

wytrzymuja w zaleznosci od win, popelnionych zbyt zycia, natomiast Guslarz wytycza przestrogi moralne i chor je mowi. A. Mickiewicz pokazuje w calej

utworze ludowe prawdy moralne i podporzadkowanie sie pierwotnego rygorom:

-Wedlug przestrogi wypowiedzianej przez podopieczni, aby uzyskac pelnie czlowieczenstwa i wepchnac sie do nieba, trzeba doswiadczyc w zyciu

doczesnym cierpien i goryczy. Drobne zycie na calym swiecie wsrod dostatku, zabaw i pieszczot odrzucic uprawnia w celu uzyskania powodzenia

wiecznego.

-W mysl przestrogi wypowiedzianej przez lud poprzez ukazaniu sie widma pana, nie wolno krzywdzic pozostalego czlowieka i patrzec obojetnie na czyjes

cierpienie. Na rzecz widma pana nie ma juz zadnego ratunku, bo zbyt zycia odrzucic postepowal jak na przyklad czlowiek.

-Przestroga dziewczyny poucza, ze przenigdy nie wolno uciekac w celu ludzkiej, ziemskiej milosci. Trzeba rozumiec uczucia innych, odrzucic kpic z nich i

samemu potrafic kochac.

IV czesci,, Dziadow―

Przyczyna powstania II i IV czesci,, Dziadow― byla miedzy innymi nieszczesliwa milosc poety do Maryli Wereszczakowny. Wyrazem jego cierpienia z

powodu jest postac Gustawa, Ktory dysponuje romantyczny punkt widzenia na istote milosci. Dusze kochankow, wedle niego, znajduja sie przeznaczone

nowego przez Boga i polaczone na wieki. Zakochanych na calym swiecie nie mogli byc wraz z powodu rozniacych ich stanow spolecznych, rozbieznosci

majatkowych i nieprzychylnosci systemu spolecznego. Gustaw buntuje sie przeciwko obyczajom, przesadom i konwencjom krepujacym uczucia i

odbierajacym ludziom ustawa do osobistego szczescia a takze szydzi z tych ktorzy w dostaniu bogactwa upatruja szczescie. Podlug nauki moralnej

wypowiedzianej przez Gustawa nielatwo jest czlowiekowi osiagnac zbawienie wowczas, gdy za istnienia zazna maz szczescia ziemskiego, bo tego typu

fakt rowniez opoznia i utrudnia koncepcje do szczesliwosci wiecznej.

stu. Omow P. Tadeusza Oraz. Mickiewicza jak romantyczna epopeje narodowa.

Dzielo A. Mickiewicza mozna okreslac epopeja, spelnia bowiem podstawowe wymagania typu.

Epos:

-zaczyna sie inwokacja (rozwinieta apostrofa) proszac w calej niej o natchnienie, poparcie w czynieniu dziela

-sklada sie z ksiag (dwanascie ksiag)

-napisany stylem podnioslym

-pisany heksametrem - na terytorium polski to 13 - zgloskowiec, sylabowiec, wraz ze sredniowka poprzez siodmej sylabie

-narrator jest wszechobecny, wszechwiedzacy i obiektywny

-pojawiaja sie liczne spisy, zarowno statyczne, jak i dynamiczne

-posiada porownania homeryckie

-posiada rekordacja (opoznienie) - celowe odsuwanie i opoznienie akcji - poglebianie ciekawosci czytelnika (np. spisy przyrody, nieba, obyczajow,

strojow, opowiesci Wojskiego)

-bohater jest zbiorowy - szlachta

-ukazuje losy wybieranej grupy chojrakow ( znajduja sie nimi zwykli, przecietni ludzie, przedstawiciele zwlaszcza sredniej szlachty, choc mozna

przeczytac sie takze arystokracja a takze drobna szlachta zasciankowa)

-ukazuje obraz istnienia narodu czy tez klasy spolecznej w zasadniczym i przelomowym momencie historycznym (kampania napoleonska – marsz

Napoleona na Moskwe).

Niedobor jest otoczenia antycznych bogow ( zanika dwuplanowosc akcji - otoczenia bogow i ludzi ). Zamiast tego jest burza, ktora zastepuje moce

olimpijskie