matura focus 2 sprawdzian unit 3 chomikuj

( matura_focus_2_sprawdzian_unit_3_chomikuj.pdf )

http://www.xdl.co.pl/go/?d=matura_focus_2_sprawdzian_unit_3_chomikuj#

Podobne: matura focus 2 sprawdzian unit 5 chomikuj, matura focus 2 sprawdziany unit 3 chomikuj, matura focus 2 sprawdzian unit 4 chomikuj,

matura focus 2 sprawdziany unit 7 chomikuj, matura focus 2 sprawdziany unit 2 chomikuj, matura focus 2 sprawdziany unit 5 chomikuj,

matura focus 2 sprawdziany unit 1 chomikuj, matura focus 2 sprawdziany unit 6 chomikuj, matura focus 3 sprawdziany unit 3 chomikuj,

ROMANTYZM:

Mesjanizm- poglad przypisujacy jednostkom lub narodom szczegolne poslannictwo wobec ludzkosci. Jest to wiara w to, ze Chrystus nas wybawi.

Mistycyzm- to prad religijno-filozoficzny uznajacy mozliwosc jednoczenia sie duszy jednostki z absolutem, bostwem poprzez intuicje a, takze objawienie.

Sceny mistyczne to sceny schadzek swiata faktycznego ze globem poza ziemskim np. aniolami, z Bogiem poprzez spanie, stany paranormalne.

Winkelriedyzm- termin utworzony od momentu nazwiska legendarnego bohatera walk o niepodleglosc Szwajcarii Arnolda Winkelrieda, oznaczajacy

postawe samotnego poswiecenia na rzecz ojczyzny motywowana pragnieniem wolnosci.

Prometeizm- mysl poswiecenia na rzecz dobra ludzkosci.

Wallenrodyzm- postura czlowieka, ktory decyduje sie zmagac sie z wrogiem ojczyzny, oddac dla niej zycie a, takze szczescie najblizszych, a nawet na

rzecz jej rzetelna jest zdecydowany uciekac sie do nieetycznych metod jak na przyklad podstep, zdrada, klamstwo, spisek.

Prowidencjalizm- to poglad historiozoficzny, ktorego fundamentem jest przeswiadczenie, ze losami swiata, spoleczenstwa i jednostki kieruje w calej

kazdej fazie ich egzystowania opatrznosc. Przy prowidencjalizmie chrzescijanskim ta opatrznoscia jest Bog. Istota tamtego pogladu stalo sie badanie

wplywu jaki Bog wywiera pod bieg relacji oraz pozostawionej przez Faceta swobody dzialania.

Werteryzm- zespol cech specyficznego bohatera romantycznego: nadmierna uczuciowosc, postrzeganie swiata przez pryzmat marzen a, takze poezji,

kult natury a, takze przyrody, kult jednej a, takze wiecznej namietnosci, umilowanie pociechy, bunt w stosunku do otaczajacego swiata, osamotnienie,

poczucie bezsensu egzystencji, obled, samobojstwo.

Ballada- dzielo synkretyczny, spaja dwa swiaty: rzeczywisty z fantastycznym, tworzy atmosfere sf, tajemnicy. Formie w utworze nie moga miec cech

pojedynczych.

Powiesc poetycka- synkretyczny gatunek literacki, spaja elementy liryki i epiki. Jest to dzielo, ktorego przesycona nastrojem sf fabula, ulokowana czesto

w calej odleglej epoce i przedstawiajaca dramatyczne dzieje konfliktu albo nieszczesliwej namietnosci, opowiedziana jest w srodek fragmentyczny z

naruszeniem chronologii wydarzen a, takze uzupelniona lirycznymi monologami narratora.

Dramat romantyczny- to gatunek literacki, ktory wyrasta bezposrednio z kulturze dramatu szekspirowskiego. Nie ma tutaj jednosci stanowiska (ogarnia

wielkie przestrzenie), jednosci czasu czy jednosci dzialaniu (splatanych jest wiele watkow). Dramatyzm laczyl sie tutaj z liryzmem, nastrojowoscia,

wiernosc rodzajowy z fantastyka a, takze groteska, tragizm z komizmem.

Sonet- dzielo poetycki o specyficznym ukladzie rymow, zbudowany z dwoch strof czterowersowych przewaznie o charakterze opisowo-narracyjnym jak

rowniez dwoch trzywersowych liryczno-refleksyjnych.

Epopeja- jeden z glownych a, takze najstarszy gatunek epiki.jednej. Wyjasnij przeswiadczenia: tragizm, katharsis, fatum, odwolujac sie az do tragedii

greckiej.

Tragizm – zderzenie 2 rownorzednych przyczyny, ktore przykro sie na to patrzy wzajemnie sie wykluczaja. W inny sposob mowiac: sytuacja, w ktorej

nalezy bedzie dokonac wyboru pomiedzy takimi racjami i kazda decyzja doprowadzi az do katastrofy. Tragizm jest materia tragedii greckiej.

Np.: Tragizm „Antygony― – Sofokles.

Antygona musi dokonac wyboru miedzy dwoma racjami, z ktorych dwie sa tak samo wazne i sprzeczne ze soba. Jako wierna siostra, wierna prawu

boskiemu, czuje sie zobowiazana az do pochowania i uczczenia zwlok brata Polinejkesa. Jesli owego nie uczyni, nie tylko cialko zmarlego zostanie

pohanbione, jednak wedlug wierzen religijnych Grekow dusza Polinejka nie zazna spokoju.

Ponadto Antygona odwiedzi w konflikt z prawem panstwowym, albowiem Kreon zabronil pod kara smierci pochowac Polinejkesa, uznajac go zbyt zdrajce.

Selekcjonujac pomiedzy posluszenstwem prawu boskiemu, a rozkazowi krolewskiemu, Antygona wybierze, prawidlowo ze swoim sumieniem,

upowaznienie boskie i wypelni obowiazki siostry, kochajacej zmarlego brata. Poniesie z kolei smierc.

Katharsis – wyobrazenie to znaczy rzeczywiscie „oczyszczenie―. Jest to funkcja oczyszczajaca, jaka przypisywal tragedii Arystoteles. Widz

sledzacy zdarzenia dzieki scenie mial doznac wlasciwego oczyszczenia – poprzez przezycie litosci (gdy patrzy dzieki cierpienie niewinnego) i trwogi

(gdy patrzy podobienstwo pomiedzy cierpiacym oraz soba). Katharsis byla prawdopodobnie rozumiana nie jako uszlachetnienie uczuc widza, lecz w

charakterze wyzwolenie go od tych propozycji. Losy herosa tragicznego wspieraja odbiorce az do niezmiernie intensywnego przezycia litosci i trwogi, a w

ten sposob pozwalaja mu sie od nich wyzwolic i osiagnac spokoj wewnetrzny. Katharsis polega na tym, iz widz przezywa „litosc i trwoge―, zwazajac

na akcje tragedii. Polska (jezeli istniejemy widzami) wspolczucie wzbudza nieszczescia czlowieka niewinnego, natomiast trwoge – zmartwienie

czlowieka, ktory jest az do nas pokrewny.

Starozytni artysci ukladali fabuly tragedii nie zapominajac o takich celach.

Fatum – odmiennie los albo przeznaczenie. Dawni Grecy wierzyli, ze istota ludzka ma przypisany z gory, zaprogramowany z gory zycie, bieg zdarzen w

zyciu, ktorych nie da sie unikac. Wlasnie fatum decydowalo na temat dziejach Kreona czy Edypa. To, jakie mozliwosci zostalo powiedziane przez bogow,

przepowiedziane za posrednictwem wyrocznie powinien spotkac jednostki i nie wystepuje od tego ucieczki. Jest to z reguly zapowiedz nieszczescia.

Przykladem sa dzieje rodu Labdakidow – od Lajosa na Antygone.

Mitologia posiada „specjalne― bostwa przeznaczenia. Sa to: Pawki, Sybille, Mojry i rzymskie bostwo – Fatum.

Katharsis - oczyszczenie. Tragedia starozytna miala oddzialywac na reakcje i emocje odbiorcow. Oryginalnie, muzyka i taniec powodowaly u Grekow

oczyszczenie duszy z win i jej wyzwolenie. Arystoteles taka opcje przypisywal katastrofy, ktora wzbudzala w widzu „litosc i trwoge".

Fatum - zastosowanie, tragizm; nierozwiazywalny konflikt pomiedzy silami wyzszymi: losem, prawami historii, normami spolecznymi oraz wlasnym

wplywem bohatera. Zuch jest wyzbyty mozliwosci dokonania pomyslnego wyboru. Dzialania tej prowadza az do katastrofy. Jest on jednoczesnie ofiara i

winowajca. Po „Antygonie" Sofoklesa bohaterka odczuwa sie zobowiazana do pogrzebania zwlok brata Polinejkesa, w charakterze siostra i wierna

prawom boskim. Jako obywatelka panstwa, musi okazac sie posluszna wladcy, ktory zabronil pogrzebow na rzecz zdrajcow ojczyzny. Nad jak

Labdakidow i Antygona (corka kazirodczego zwiazku) byla tez zlozona klatwa bogow. Antygona prezentowala racje serca, nie widziala moznosci

rozwiazania konfliktu, popelnila samobojstwo.

2. Zinterpretuj symbole ustalonych postaw i dazen czlowieczych na przekladzie Ikara, Demeter, Prometeudza, Syzyfa.

Prometeusz byl jednym z tytanow greckich. Ukradl on pozar i podarowal ludziom. Bogowie zemscili sie za to dzieki ludziach i zeslali im w beczce Pandory

zmartwienie, choroby i nedze. Prometeusz widzac to postanowil uczynic bogom dzieki zlosc. Do tego zabil wolu i podzielil go dzieki dwie partii: osobno

zlozyl mieso i owinal halasuje w cere, oddzielnie natomiast kosci, nakryl je tluszczem i kazal wybierac Zeusowi, ktora czastka ludzie maja skladac bogom.

Zeus wybral druga czastka, myslac iz pod tluszczem jest najpozytywniejsze mieso. Odtad tylko ta czesc jednostki skladali bogom w ofierze. Rozgniewalo

to Zeusa i kazal przykuc Prometeusza az do skal Kaukazu. Codziennie sep wyjadal mu watrobe, ktora wciaz odrastala. Prometeusz stal sie emblematem

czlowieka cierpiacego z wybranki do osob, czlowieka zbuntowanego przeciwko bogom. To od jego imienia powstalo ustalenie prometeizmu - postawy

buntu przeciwko bogom, naturze w calej imie wybranki do osob.

Postawe tego rodzaju realizuje Konrad, poeta z III cz. Dziadow Adama Mickiewicza. Potrzebuje on przeznaczyc sie dla osob, narodu. Przemawia do

Boga w imieniu osob Nazywam sie Milion, bo zbyt miliony kocham i cierpie katusze. Porownuje siebie az do Boga, przekonuje, ze dzierzy taka moc jak

Bog, jego piesn jest rowna dzielu Boga, a nawet ja przewyzsza Piosenka to duza, piesn tworzenie, taka piesn jest energia, dzielnosc, takowa piesn to

niesmiertelnosc! Ja czuje niesmiertelnosc, niesmiertelnosc tworze, coz Twoja osoba wiekszego mogles stworzyc Boze? Chce, azeby Bog podarowal mu

potega wladania osobami, bluzni Bogu. Twierdzi, iz jezeli Bog mu jej nie da, to mezczyzna odwroci od Niego osob. Konrad wydaje sie byc cierpiacym

patriota, dla jakiego ojczyzna wydaje sie byc najwazniejsza, chce sie na rzecz niej przeznaczyc.

Syzyf byl krolem Koryntu. Czesto bywal na Olimpie na ucztach. Pewnego razu Syzyf zdradzil poufny tajemnica Zeusa, jakie mozliwosci rozgniewalo

bogow. Wyslali na niego bozka smierci Tanatosa, jednak Syzyf uwiezil go. Ludzie przestali umierac. Bogowie wyslali Aresa, aby uwolnil boga zgonu. Jako

pierwszego smierc dosiegla Syzyfa. Nie mogl mezczyzna jednak trafic do panstwa cieni, albowiem zona nie zakopala tej ciala zgodnie z jego

wczesniejszym przykazaniem. Pozwolono mu wiec wrocic dzieki ziemie, azeby mogl ukarac zone. Syzyf poszedl, lecz nie wrocil. Bogowie zapomnieli o

nim. Zyl czasochlonnie, az nareszcie przypomniano samemu o nim i wyslano Tanatosa na jego dusze. Za kare Syzyf mial wniesc wysoki kamien dzieki

gore. Syzyf wzial sie do roboty, ale jak juz byl u szczytu nagle kamyczek wyslizgnal mu sie i spadl. Naprawde bylo zbyt drugim, trzecim, dziesiatym

razem. Syzyf ciagle wznosi kamyczek, ale zawsze tuz przy szczycie on mu sie wyslizguje. Jest emblematem pracy, dzialania nie zakonczonego

sukcesem, bezsensownego.

Zeromski w calej Syzyfowych pracach przyrownuje procedura rusyfikacji dzieki ziemiach lokalnych do roboty Syzyfa. Proces ten nie byl mogl zniszczyc

polskosci tkwiacej w calej samych Polakach.

Ikar byl synem Dedala - rzezbiarza i konstruktora greckiego. Dedal tesknil zbyt ojczyzna - Grecja i poprosil Minosa, krola Krety, aby mu pozwolil wrocic do

Tunezji. On jednak na to sie nie zgodzil, wiec Dedal skonstruowal z ptasich pior i wosku skrzydla doczepiane do ramion, by tym sposobem mogl z synem

wrocic do Tunezji. Przykazal Ikarowi, aby tenze nie wzbijal sie zbyt wysoko, albowiem wosk byc moze sie stopic i azeby nie schodzil zbyt nisko wody,

albowiem piora moga nasiaknac wilgotnoscia. Ikar jednak nie posluchal ojca. Zachwycony wynalazkiem wzbijal sie powyzej i powyzej i powyzej i powyzej

i powyzej i powyzej... az nareszcie wosk stopil sie, piora poodpadaly i Ikar spadl na ziemie. Stal sie on emblematem czlowieka tragicznego, ktorego

zafascynowanie wynalazkiem wzielo gore morzem zdrowym rozsadkiem. Jego tragedia, smierc nie jawi sie byc zauwazona za posrednictwem nikogo.

Po tekscie Ikar Iwaszkiewicza porownana jest forma Ikara z Michasiem, chlopcem z ulicy w czasie wojny. Tak jak Ikar lotem naprawde Michas

zafascynowany jest ksiazka (jak Genizak) i zapomina o ryzyku. Wystepuje przyrownanie smierci Ikara do zabrania Michasia za posrednictwem Niemcow.

Takze jego znikniecia nikt nie zauwaza. Autor stwierdza Ja jeden zauwazylem, ze Ikar utonal.

Demeter, bogini egzystencji i urodzaju, miala corke Persefone, jaka podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka

blakala sie na Ziemi w calej poszukiwaniu ulubionego dziecka, jednak nie potrafila go nigdzie znalezc. Do niej smutek byl tak wysoki, ze deszcze

przestaly padac, strumienie powysychaly, nie rodzily sie nowe plony i glod rozpoczal zagladac az do ludzkich siedzib. Zmartwiony Zeus postanowil

przeblagac Demetre, lecz nic nie skutkowaly namowy wysylanych az do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil nareszcie i nakazal Hadesowi, azeby

oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, lecz wreczyl zonie jablko granatu, ktore czesciowo zjedzone, na zawsze zwiazalo ja z panstwem cieni.

Ogromna radosc Demeter spowodowana zwrotem corki wywolala na swiecie eksplozje zieleni i spiewu stworzen natury. Jednak Persefona musiala

wracac do partnera na cztery miesiace w calej roku, wowczas to natura zamierala, aby ponownie sie obudzic z zimowego odretwienia. W tego rodzaju

wlasnie sposob starozytni Grecy tlumaczyli samemu cyklicznosc zmian por rok.

3. Uzasadnij uniwersalizm mitow greckich. Odwolaj sie az do wybranych wzorcow.

Antyk nieopodal Biblii, to podstawowe zarzewie, z ktorej wyrosla i na bazie ktorej rozwija sie cala cywilizacja (kultura, literatura, sztuka globu

zachodniego). Metody nawiazan az do kultury antycznej sa przerozne, od odwolan do mitow, motywow, watkow, postaci literackich po grupy osob

konkretne jak rowniez kanony i zalozenia dziel sztuki klasycznej (Renesans, Oswiecenie).

Mitologia jest inspiracja tworcza na rzecz wielu pisarzy, poetow. Na tej plaszczyznach stanowi niewyczerpalne zrodlo mitow i motywow.

Jezeli chodzi o postawy ludzkie lub wzorce dla osob fizycznych to obszar kulturowy grecka wydaje sie byc bardzo uboga: agonistyczna albo

hedonistyczna. Bogowie i herosi greccy sa nosnikami porzadnych i niezmiennych wartosci moralnych:

•bunt - Prometeusz

•wiernosc Penelopy

•tyrtejskie poswiecenie w calej walce

•patriotyzm - Enean

•heroizm - trojanscy chlopcy

Postacie ow sa sprowadzone niestety az do jednego wymiaru - sa archetypami wrazen i zadbaj. Mitologiczne postacie zyja w calej nowej mysli w jakims

wymiarze jaki to wytworzyla literatura staropolska, europejska czy aktualna.

Mit wydaje sie byc opowiescia, ktora przedstawia i organizuje wierzenia danej wspolnoty. Mit przedstawia emocje (lek, radosc, gniew). To, jakie

mozliwosci niejasne zostaje przyblizone i wyjasnione (zmiennosc por rok - legenda „Demeter i Kora"). Mity dla dawnych pelnily opcje poznawcze,

swiatopogladowe (podstawa wierzen religijnych), sakralne (powiazanie z kultem bogow i rytualnych obrzedow). Dzielimy je dzieki teogoniczne,

kosmogoniczne, antropogeniczne i genealogiczne. Literatura antyczna przesadza zrodlo nawiazan; bez jej znajomosci niepodobna w pelni uchwycic

literatury nastepnych epok. Odwolania moga byc az do tworcow, typow, archetypow, toposow oraz filozofii (Demokryta z Abdery, Epikura, Arystotelesa).

„Fraszki" J. Kochanowskiego nawiazuja az do hasla carpe diem, glosza tez, iz cnota wydaje sie byc dobrem najwyzszym. Slowacki przypomina

Homera w charakterze piewce czynow w utworze „Grob Agamemnona". „Ikar" St. Grochowiaka wydaje sie byc wyrazem dazenia czlowieka az do

nowych wypatrzyc. Dedal to symbol ojcostwa, racjonalnego rozumowania, Ikar - marzycielstwa.

Kosmogonia mityczna mowi, ze ziemia zrodzil sie z Chaosu (istoty - mieszaniny wody, powietrza, gleby, ognia i nasienia boskiego). Z Chaosu wylonil sie

Uranos (niebo) i Gaja (ziemia), jacy dali start tytanom. Cecha tej kosmogonii jest politeizm i teocentryzm. Swiat i czlowiek powstaja w wyniku walki bostw.

Mitologia przedstawia rozmaitosc przezyc. Hefajstos stanowi wzorzec uczynnego i wytrwalego w ciagu zycia, milosc macierzynska prezentuje Niobe,

proznosc to cechy Hery, Ateny i Afrodyty, walecznosc i mestwo - Achillesa i Hektora.

W mitach utrwalone sa pierwsze schematy ludzkich zadbaj i zachowan. Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy (pojecie wprowadzil Jung, uczen

Freuda), czyli pradawne, niezmienne wyobrazenia, przekonania, wzory zachowan, ktore tkwia w mysli zbiorowej wszelkiej spolecznosci. Tylko w samemu

sa niezmienne, lecz przybieraja rozne odmiany w dzielach roznych stworcow i epok.

Z mitow wywodza sie stale obrazy i powody literackie. Wielokrotny obraz albo motyw nazywamy topos. Toposy swiadcza na temat niezmiennosci kultury

srodziemnomorskiej i sa wyrazem archetypicznych wzorcow tkwiacych w calej zbiorowej podswiadomosci. Przykladem toposu jest Amor przeszywajacy

serce strzala.

czterech. Wyjasnij na czym polega konflikt tragiczny w „Antygonie― Sofoklesa.

Spor tragiczny herosa starozytnego polegal na postawieniu go wzgledem dwoch rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi zobligowany on dokonac wyboru.

Akcja "Antygony" osnuta wydaje sie byc wokol zdarzen zwiazanych z atakiem na Teby Polinejkesa. Krol Teb, Kreon, zakazuje pogrzebania jego zwlok,

gdyz uznaje go zbyt zdrajce. Wybiera w ten sposob pomiedzy prawami boskimi (nakazujacymi pogrzebanie zmarlych) oraz prawami odnoszacymi sie do

zyjacych. Na taki rotacja sprawy nie zgadza sie Antygona, siostra Polinejkesa, oraz jednoczesnie narzeczona Hajmona, syna Kreona. Wbrew grozacej jej

surowej sankcje, nie waha sie pogrzebac zwlok brata. Wybiera wiec prawa boskie, przeciwstawiajac sie ludzkim. W obu przypadkach (tzn. gdyby

pozostawila zwloki brata dzieki pastwe losu) nie zaznalaby spokoju sumienia. Kreon postawiony zostaje w sytuacji kolejnego wyboru. Musi zdecydowac,

czy wymierzyc surowa kare, czy tez zrezygnowac z zonie na przewaga szczescia osobistego syna. Gdy waha sie przed podjeciem ostatecznej selekcji,

Antygona popelnia samobojstwo. Kreon wreszcie decyduje sie ja ulaskawic, lecz wydaje sie byc za pozno - Antygona juz nie zyje. Tegoz ciosu nie

wytrzymuje Hajmon i rowniez popelnia samobojstwo. Na wiesc o tym rowniez matka partnera, a zona Kreona odbiera sobie istnienie. Kreon, bezustannie

stawiany w sytuacji wyboru, powinien rozwazyc, lub powinien wyselekcjonowac dobro swojego ludu, lub dobro wlasnej rodziny. Tej nieustepliwosc

wiedzie ku tragicznemu zakonczeniu.

Antygona wybierac powinien pomiedzy prawami boskimi (ktore daja jej spokoj sumienia) oraz prawami ludzkimi (ktorych zlamanie skaze ja dzieki smierc).

Antygona wybiera zgodnie z wlasnym sumieniem.

5. Wymien przedstawicieli literatury starozytnej i scharakteryzuj tworczosc kilku z nich.

Az do przedstawicieli literatury starozytnej zaliczamy:

-Tyrtajosa (Tyrteusza) (VII w calej. p. n. e. ). Od imienia poety znamy terminy: tyrteizm, poezja tyrtejska, oznaczajaca tworczosc nawolujaca az do walki.

Po obronie zagrozonej niepodleglosci panstwa osoba Tyrteusza stala sie emblematem patrioty – wojownika.

-Safona (VII/VI w calej. p. n. e. ).

-Anakreont z Teos (VI w. p. n. e. ). Tej wiersze – wykwintne i melodyjne – znalazly mnostwo nasladowcow wsrod poetow doby aleksandryjskiej i

rzymskiej, jak i rowniez poetow nowozytnych,

-Od imienia Anakreonta pochodzi termin anakreontyk okreslajacy poetycki utwor, jakiego glownym przedmiotem jest pochwala zabawy, przekroczenie,

biesiady, erotyki. Anakreontyki pisali: Kochanowski, Morsztyn oraz Naruszewicz,

-Symonides (VI/V w. p. n. e. ). Jako tworca polaczony byl z dworami wladcow i tyranow. Pisal: dytyramby, poemy, treny, epidramaty,

-Horacy (65 – 8 r. p. n. e. ),

-Wergiliusz (autor „Eneidy―),

-Owidiusz (autor „Przemian―).

„Rzecz to piekna― – Tyrtajos.

Jest to wiersz – apel wzywajacy do walki w obronie ojczyzny ktorej niepodleglosc wydaje sie byc zagrozona.

„Rzecz to zachwycajaca zaprawde, jak kroczac w calej pierwszym szeregu

Ginie istota ludzka odwazny, walczacy w obronie ojczyzny―.

Poeta nawoluje az do trwania dzieki polu walki i az do gotowosci oddania zycia zbyt swoj panstwo. Aby naklonic czytelnikow wiersza do bohaterstwa,

stosuje tzw. anty wzorzec – ukazuje, co oczekuje tchorza, jednostki, ktory nie chce zwrocic zycia zbyt ojczyzne.

„Wnet zebrakiem sie staje – los to najgorszy wraz ze wszystkich

(... )wrogosc go wita wsrod ludzi

Nieslawa rodzine okrywa, zeszpeca image swoj idealny,

Wszak nieslawa, a nawet zlo za nim podaza. ―

„Pogarda dla nie znajacej poezji― – Safona.

Jest to krotki, czterowierszowy kawalek, ktory wyraza przekonanie na temat niesmiertelnosci dziel sztuki, o wiecznej, nieprzemijajacej ceny poezji. Poeta

poprzez swoja tworczosc (u Safony: zbieranie roz Pierii) zapewnia samemu pamiec spodziewanych pokolen, ale juz imie owego, ktory nie obcuje wraz ze

sztuka, oraz przede wszystkim z poezja, skazane jest nie pamietac:

„... pies z kulawa noga cie z tesknota nie wspomni,

jakiegokolwiek serca nie wzruszysz, pies z kulawa noga nie

zaplacze po tobie... ―

„Slodki boj― – Anakreont.

Po utworze naszym nie chodzi o walke na zejscie i istnienie; motywem przewodnim jest milosny flirt, ukazany tu w charakterze potyczka dzieki piesci,

jaka podmiot liryczny zamierza stoczyc z Erosem, bozkiem wybranki.

„Los― – Symonides.

Po wierszu podmiot liryczny wyraza przekonanie na temat niepewnosci ludzkiego bytu i zmiennosci czlowieczego losu:

„Nie mow przenigdy czlowiecze

jakie mozliwosci przyniesie ci jutro. ―

Nigdy nie wiadomo, co przywiedzie nadchodzacy dzionek, dzisiejsze fart jutro byc moze obrocic sie w lzy, radosc w calej smutek. Zycie jest kaprysny, a

adaptuje sie naprawde szybko, iz niejednokrotnie nielatwo jest sie nam nawet zorientowac, podczas gdy przestalismy okazac sie ulubiencami Fortuny.

„Los odmieni sie, przedtem

Lotna owad w powietrzu

Zdazy przemknac przed toba. ―

„O co liryk prosi Apollina― – Horacy.

Oda ponizsza jest prezentacja postawy zywotnej Horacego i wypracowanej za posrednictwem niego filozofii, bedacej swego rodzaju synteza pogladow

stoikow i epikurejczykow.

Wlasciwa filozofia zyciowa poety wydaje sie byc okreslona przez zasade „zlotego srodka―. Regula ta polega na przekonaniu, ze w zyciu nalezy

powazac rozum, wydajny umysl, dopisujace zdrowie, radosna starosc. Egzystowac nalezy zgodnie z natura, zabierac od globu tyle, jak wiele potrzeba,

nie za mnostwo, ale i nie za nieduzo. Taka postura zapewni blogosc, opanowanie, da jednoczesnie fart.

„Exegi monumentum― – Horacy.

Oda dotyka problem dziel sztuki i jej uniwersalnego ponadczasowego wymiaru. Horacy wyraza w niniejszym utworze przekonanie, ze zapisywanie

wierszy zapewnia poecie niesmiertelnosc. Pomnikiem, ktory stawia samemu za egzystencji poeta, wydaje sie byc jego tworczosc. Poeta zapewnia tym

samym termin swojej pewnosci, ze dzierzy juz zagwarantowane wieczne istnienie w pamieci potomnych.

Naczelnym przeslaniem owego wiersza wydaje sie byc przeslanie „non omnis moriar―, czyli „nie wszystek umre―.

Poeta gdyz nie umiera „do konca―, zawsze tej czesc istnien bedzie w calej wierszach, w calej pamieci takich, ktorzy ow wiersze sa kiedys

odczytywac.

6. Dowiedz, ze „Iliada― jest wzorowym przykladem epopei starozytnej.

Epos (Epopeja) to glowny typ epiki az do czasow powstania powiesci. Jest to rozbudowany kawalek wierszowany, ktory ukazuje przebieg zdarzen

legendarnych albo historycznych zuchow na tle zdarzen przelomowych na rzecz danej wspolnoty.

W przypadku „Iliady― tlem fabuly jest walka trojanska, ale juz bohaterowie legendarni to np.: Achilles, Agamemnon, Parys, Helena, a takze bogowie

greccy.

Zrodlem eposu sa mity i podania (np. „Iliada― wywodzi sie z mitu na temat jablku niezgody).

Cechy gatunkowe eposu to:

-Inwokacja – czyli rozwinieta apostrofa umieszczona we wstepie utworu, w jakiej poeta zwraca sie az do muzy, bostwa z prosba o pomoc w robieniu

dziela. Po „Iliadzie― autor zwraca sie do muzy, bogini, ktora poddaje piesn spiewakom: „Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna Peteusa―

-Rownoleglosc dwoch plaszczyzn swiata bogow i osob. W „Iliadzie― fabula przebiega:

-„w planecie bogow― (takze bogowie wojuja po 2 stronach wrogow wojny trojanskiej, np. Atena decyduje na temat zwyciestwie Achillesa nad

Hektora)

-„w planecie ludzi― i ludzkich wrazen – dowodem jest np. milosc Parysa do Heleny

-Narrator eposu ujawnia swoje uczucia tylko i wylacznie w inwokacji, potem wydaje sie byc „obiektywny, uniwersalny i zdystansowany wobec

wydarzen―

-Wydarzenia sa opisane wzorem podnioslym, patetycznym, dostosowane az do wagi opisywanych wypadkow, jakie mozliwosci widac dokladnie w

wariancie opisu walczacych w pojedynku Achillesa i Hektora

-Szczegolowy, realistyczny opis przedmiotow i sytuacji (realizm szczegolu), np. opis tarczy Achillesa.

Homer opisuje cos znacznie wiecej anizeli tylko kolejne dzialania wykonawcy Hefajstosa, lecz obrazy przedstawione dzieki plaskorzezbie.

* Sa one opisane naprawde, ze mozna je bez trudnosci odtworzyc. Jest to 10 scen – ujec z egzystencji pokojowego.

* Znajdujemy pojecie ziemi, nieba, morza, 2 miast i zycia w tej miejscowosci – sluby, uczty, wasnie handlujacych, itp.

-Opisy scen batalistycznych – scena tego rodzaju jest np.:

* walka Hektora z Achillesa

* obraz oblezenia grodu

* zasadzki

* bitwy

-Porownanie homeryckie – jest to porownanie, ktorego drugi czlon wydaje sie byc rozbudowany naprawde, ze przesadza odrebna epizodyczna scene,

np.: porownanie walczacych (Achillesa i Hektora) az do walki orla i golebicy, umieszczone w calej piesni 22 pt. „Pojedynek―.

-Epizodycznosc akcji. Epizod to odstepstwo od toku nadrzednej akcji, opisanie wydarzenia mniej istotnego, pobocznego, nie powiazanego z kluczowa

fabula, np.: dokladny opis tarczy Achillesa.

-Miara wierszowa eposu homeryckiego jest heksametr – wers, ktory komponuje sie z 6 stop metrycznych (heks = 6): daktyli albo spondejow.

siedmiu. Wyjasnij, na czym polega piekno i uniwersalizm mitow greckich.

Mitologia obok Biblii to glowne zrodlo cywilizacji i kultury srodziemnomorskiej, w jakiej kregu znalazla sie - wsrod panstw zachodniej Swiata - tez i Nasz

kraj.

W mitologii sa utrwalone najstarsze, najdawniejsze wzory zadbaj i zachowan ludzkich, ukazane w mozliwosci uniwersalnej, ponadczasowej (archetypy).

Legenda o „Dedalu i Ikarze―

Mit tenze jest odzwierciedleniem zycia dziennego ludzi zafascynowanych roznymi zjawiskami, ktore mylnie oceniamy w charakterze cos wspanialego, a

one prowadza nas do zguby.

Mit na temat Edypie

Legenda ten mozna uznac zbyt prawde na temat dorastaniu. Zygmunt Freud, stworzyl okreslenie kompleks Edypa, w calej odniesieniu az do

dorastajacych osob. Ogolnie sprawa biorac chodzi o to, ze ktorykolwiek badz ma w calej sobie cokolwiek z Edypa. Dorastajac "zabijamy ojca", czyli

zrywamy z dotychczasowym systemem wartosci, przelamujemy dotychczasowe autorytety. Nastepnie bedac na "spalonej ziemi" budujemy nowy,

osobisty system ceny, stajemy sie innymi osobami. Ta konwersje symbolizuje wyklucie sobie oczu przez Edypa.

Mit na temat Niobe

Byla ona matka czternasciorga pociechy i nie rozumiala, dlaczego ludzie oddaja czesc Latonie, ktora ma tylko i wylacznie dwoje pociechy. Bogini nie

zniosla takiej zniewagi i jej pociechy: Apollin i Artemida zabily cale przychowek krolowej paroma strzalami z luku. Nieszczesliwa Niobe powrocila do

rodzinnego miasta Sipylos, gdzie za posrednictwem caly czas przesiadywala na wzgorzu, dopoki bogowie nie zamienili ja w calej kamien. Aczkolwiek i

wowczas smutek duszy przebywajacej w calej glazie sprawial, iz spod niego wyplywalo zrodlo lez. Mit tenze przedstawia swoistosc macierzynstwa i

wielkie zmartwienie rodzicow, jacy utracili swoje dzieci.

Legenda o Prometeuszu

Prometeusz symbolizuje postawe, ktora musi cierpiec za oddanie dla ludu, spoleczenstwa, ojczyzny.

Mit na temat Demeter i Persefonie

Demeter, bogini egzystencji i urodzaju, miala corke Persefone, jaka podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka

blakala sie na Ziemi w calej poszukiwaniu ulubionego dziecka, jednak nie potrafila go nigdzie znalezc. Do niej smutek byl tak wysoki, ze deszcze

przestaly padac, strumienie powysychaly, nie rodzily sie nowe plony i glod rozpoczal zagladac az do ludzkich siedzib.

Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre, lecz nic nie skutkowaly namowy wysylanych az do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil nareszcie i

nakazal Hadesowi, azeby oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, lecz wreczyl zonie jablko granatu, ktore czesciowo zjedzone, na zawsze

zwiazalo ja z panstwem cieni.

Ogromna radosc Demeter spowodowana zwrotem corki wywolala na swiecie eksplozje zieleni i spiewu stworzen natury. Jednak Persefona musiala

wracac do partnera na cztery miesiace w calej roku, wowczas to natura zamierala, aby ponownie sie obudzic z zimowego odretwienia. W tego rodzaju

wlasnie sposob starozytni Grecy tlumaczyli samemu cyklicznosc zmian por rok.

Mitologia grecka jest uniwersalna, poniewaz:

jednej. opowiesci mitologiczne maja istote religijny

2. maja istote uniwersalny, tzn. Mowia na temat prawdach, ktore nie przemijaja, sa ponadczasowe i ogolnoludzkie

3. powiadamiaja o sprawach czlowieka, tej dazeniach, marzeniach

4. dotychczasowy wielokrotnie wykorzystywane w sztuce

5. mozna je przyrownac do wydarzen majacych obszary w terazniejszosci

7(1). Czar i uniwersalizm mitow greckich.

Mity greckie istnieja od zawsze. Kiedys mialy one sens religijny i duchowy. Obecnie posiadaja przymioty kulturowe. Nie znaczy to jednak, ze legendy

odeszly w jakims miejscu w zapomnienie.

Ich czar i uniwersalizm dostrzega sie wszedzie.

W celu Grekow legendy mialy wielkie znaczenie. Dotychczasowy one na rzecz nich naprawde cenne jak na przyklad Pismo Religijne.

Przywiazywano az do nich duza role. Obrazuje to argument, ze obszar kulturowy i zdolnosc opierala sie na mitach. Malowidla dzieki wazach, tworczosc

poetycka, przedstawiala bogow, herosow, walki bohaterow. Za sprawa

mitom odkrywamy jakie dysponowali poglady dzieki dane sprawy, o czym marzyli dawni jednostki, np.:

na temat powstaniu osob opowiada naszemu portalowi mit na temat Prometeuszu. Legenda o Edypie porusza szkopul winy

i kary. Legenda o Dedalu i Ikarze ujawnia marzenia Grekow na temat zdobyciu przestworzy.

Mozna aby tak wymieniac jeszcze bardzo dlugo. Zjawisko w tym, iz starozytni dysponowali podobny punkt widzenia

na fakty sprawy, jak na przyklad my obecnie.

Wrocmy jednak do okresow obecnych. Jak na przyklad wspomnialem w pierwszej kolejnosci "piekno

i uniwersalizm mitow greckich dostrzega sie wszedzie". To mam racje. Na przestrzeni wiekow

mity dotychczasowy i sa obecne w calej literaturze, malarstwie, rzezbie, melodii, jezyku, przenosni.

Byly one inspiracja na rzecz poetow, stworcow i immych. W literaturze poeci siegali do mitow

czerpiac stamtad watki, aluzje, tytuly. Po malarstwie przykladem jest obraz slynnego

Michala Aniola pt.: "Stworzenie Adama". W jezyku - nazwy geograficzne, nieogarnione,

pospolite, wlasne. W melodii - operetki Ofenbacha. Po przenosni - powiedzenia na przyklad:

"meki Tantala", "puszka Pandory", "zloty wiek" i mnostwo, wiele roznych.

Podsumowujac, w calej mitach sa utrwalone od razu wzory czlowieczych postaci i zachowan,

serdecznosc matki (Demeter), zbuntowanego wzgledem bogow spolecznika (Prometeusz),

lub marzyciela (Dedal i Ikar). Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy, czyli pradawne,

niezmienne wyobrazenia, ktore tkwia w mysli zbiorowej wszelkiej spolecznosci.

Materia i geneza mitu stalo sie szukanie rozwiazania na dreczaca zagadke bytu - jak na przyklad powstal ziemia

i istota ludzka, jaka wydaje sie byc jego przyroda i zastosowanie. Dawni jednostki odpowiadali dzieki te testowania

opowiescia, jaka byl legenda.

8. Scharakteryzuj wybranego herosa tragicznego literatury antycznej.

Pojmowanie tragizmu w charakterze kategorii estetycznej laczy sie z istnieniem konfliktu wyboru. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec wymogu

wyboru ceny przeciwstawnych lecz jednakowo istotnych. Dzialania herosa sa z gory skazane dzieki niepowodzenie oraz sam swiadectwo wyboru,

niezaleznie od tego, ktore z wartosci zostanie wybrana powinien doprowadzic az do katastrofy.

Po „Antygonie―, oboje glownych zuchow to postacie tragiczne:

jednej. Antygona

Wybiera pomiedzy prawem ludzkim oraz boskim. Uprawnienie boskie nakazuje jej pochowanie zwlok brata bez wzgledu na kare, jaka byc moze ja

napotkac za witryny wladcy. Uprawnienie ludzkie wyprodukowane przez Kreona nie dopuszcza pochowania zwlok zdrajcy. Antygona podlega obu

prawom. Dobor jednego wytwarza kolizje innego. Zlamanie uprawnienia boskiego to klatwa i przeklenstwo, ludzkiego - zejscie. Obie siostry sa zupelnie

rozne. Antygona jest wielka i honorowa w przeciwienstwie do wlasnej siostry. Wydaje sie odwazna i energiczna. Potrzebuje uczcic zejscie brata,

chowajac go. Ale aby to uczynic, musialaby zlamac zakaz Kreona. Aczkolwiek Ismena wydaje sie byc inna. Boi sie na temat swoje istnienie i nie chce

zlamac zakazu mistrza. Boi sie wladcy i sprzeciwu wzgledem niego. Wydaje sie oportunistka. Zatrudnia postawe wygodniejsza dla siebie. Antygona

placze morzem losem swoim i swoich bliskich. Godzi sie dzieki smierc. Nie buntuje sie gdyz nie chce zrobic afront sie zanim Kreonem. Okazalaby sie

wtedy slaba i przecietna jednostka.

2. Kreon

Takze wydaje sie byc bohaterem tragicznym. Wydal rozkaz obowiazujacy w kraju, ale jednoczesnie zlamal upowaznienie boskie. Dlatego zgineli tej

bliscy. O ile uniewinnil i uwolnil Antygone, mogl zaprzepascic caly swoj autorytet oraz to zdolalo doprowadzic az do anarchii i zguby Teb.

Kreon wydaje sie byc prawowitym wladca Teb. Jgo decyzja spowodowana byla ochota udowodnienia poddanym, ze da rade byc rzetelny i bezwzgledny

dla wrogow. Podejrzewajac iz poddani mogliby lekcewazyc tej wladze, kazal stosowac wzgledem nich terror, jako lek zapobiegawczy. Modelem moze byc

zakaz pochowku wrogow (Polinejkesa) jak rowniez zamurowanie Antygony. Jest mezczyzna rzadny potegi. Chce umocnic ja i swoj autorytet.

Bezwzgledny na rzecz wrogow i zdrajcow. Wydaje sie tyranem, jakiego nalezy slyszec i wypelniac rozkazy. Wydaje sie konsekwentny. W toku

konfrontacji z synem Hajmon pokazuje mu jego bledy i dominacje dumy morzem rozsadkiem. Hajmon pragnie zrzucic zaslone gniewu, chce aby ojciec

zobaczyl prawdziwy obraz sytuacji. Zwaza, ze Kreon jest wladca dla wlasnych korzysci. Ostrzega swojego ojca przed kara za zlamanie praw boskich,

ktore sa wazniejsze od niego. Odwoluje sie az do jego czlowieczych uczuc. Potrzebuje by spojrzal na to jak na przyklad zwykly istota ludzka, a nie krol.

Wycofanie sie z decyzji uczyni go wladca bardziej szanowanym, czlowiekiem, oraz nie potworem. Mimo, iz Hajmon zachodzi w obronie demokracji w

calej panstwie, tej ojciec go nie slucha. Kreon uwaza sie zbyt nieomylnego. Nie zwaza dzieki wskazowki syna, ktory wydaje sie byc mlodszy od niego. Po

przyplywie gniewu Hajmon oznacza ojca tyranem.

9. Zinterpretuj przebieg konfliktu racji w calej „Antygonie― Sofoklesa.

„Antygona― wydaje sie byc najbardziej wspaniala tragedia grecka. Tragizm wyraza sie tu poprzez upadek wielkiej ceny. Ktora z postaci wydaje sie

byc wartoscia w calej „Antygonie―, kogo racje trzeba aprobowac?

Przeanalizujmy problematyke utworu z roznorodnych punktow widzenia.

W czasach dawnych przeznaczenie stalo sie nieodlacznym szczegolem zycia. Uwazano, ze niepodobna go unikac. W katastrofy „Antygona―

Sofoklesa glowne postacie rowniez sa obarczone fatum.

Poczatkiem katastrofy jest zejscie Polinejkesa. Wydaje sie on powszechnie znany za zdrajce ojczyzny. Naprawde uwaza Kreon - reprezentant wladzy

publicznej. Jest mezczyzna wladca dbajacym o prestiz panstwa. Antygona reprezentuje upowaznienie boskie. Familia wedlug zonie jest pierwszoplanowa

i najswietsza forma ludzkiego wspolzycia. Podejmujac decyzje na temat pogrzebaniu brata godzi sie na swoj los. Pogrzeb Polinejkesa okresla dla

Antygony smierc. Kobieta jednak uwaza, ze nie powinna postapic odmiennie. Role jaka narzucilo jej zycie zatrudnia bez buntu. Ma az do wyboru obie

mozliwosci i kazda zwienczona nieszczesciem. Postepujac zgodnie z rozkazem Kreona byc moze uniknac zgonu. Dalsze istnienie bedzie jednak pelne

wyrzutow sumienia. Intencjonalnosc, ze potrafila by nie dopelnic musu pogrzebania brata jest na rzecz niej gorsza niz zejscie. Kreon rowniez uwaza, iz

racja wydaje sie byc po jej stronie, powinien jednak postepowac zgodnie z ustanowionym prawem. Wydaje sie pelen rozterek, ma watpliwosci, w

odroznieniu od siostry Polinejkesa, ktora konsekwentnie i uporczywie zmierza az do podporzadkowania sie fatum. Antygona motywuje swoj czyn miloscia

i wiernoscia wobec brata. Kazde z nich wydaje sie byc przekonane na temat swojej przyczyny. Nie ma pomiedzy nimi moznosci kompromisu. I to jest

przeslanie tragedii.

Czytajac „Antygone― nadrzednej bohaterce przyznajemy racje. Wydaje sie dla nas wzorcem postawy, ktora daje blogosc i wewnetrzna harmonie.

Wydaje sie symbolem i personifikacja jakichkolwiek idei, wyrazonych w stwierdzeniu:

„Wspolkochac przyszlam, nie wspolnienawidzic―.

Bardziej ludzki charakter dzierzy Kreon. Waha sie lub cofnac kare, czy zezwolic Antygonie umrzec. Jest niesubordynowany i walczy z zastosowaniem.

Walka z czyms czegoz zmienic sie nie da uczlowiecza. Kreon jest nieszczesliwy, wyrazaja to jego wyrazenia:

„Przekleta zadzy mej niech bedzie duma―.

Tragedia ukonczy sie katastrofa. Cecha charakterystyczna tego gatunku dramatu jest bezwarunkowy, zgubny skraj. Nic nie moglo uchronic Antygony

zanim katastrofa. Byla w impasie. Obie witryny walczace bronily slusznej sprawy, a odniesc zwyciestwo mogla tylko i wylacznie jedna.

Obie postacie dramatu sa tragiczne. Sprawca katastrofy staje zanim nami w calej zakonczeniu utworu, wyznaje swa wine i oskarza sie sam.

Moim zdaniem w tym przypadku posiadamy do czynienia glownie z tragedia Kreona. Po utworze mozna odnalezc prawdy uniwersalne - problem potegi,

polityki, tyrania jednostki i pragnienia ludu. Bunt w calej imie ceny moralnych to glowne aspekty utworu. Jednostka miary opowiadajaca sie po jednej ze

witryn internetowych ponosi ogromna odpowiedzialnosc.

Ponadczasowosc uczuc, mysli i pouczen zawartych w calej utworze „Antygona― sprawia, iz tragedia przemawia do wspolczesnego odbiorcy.

Koncepcja samo wladztwa, wina i kara, wiernosc nie pisanym prawom boskim, milosc Antygony do braci to zadania majace racje bytu tez wspolczesnie.

Moim zdaniem Antygona ponoszac smierc wygrywa moralnie. Kreon odnosi pozorne zwyciestwo. Skazawszy Antygone, osobiscie na siebie sprowadzil

katastrofe. Tragicznym bohaterem jest sprawca tragedii, nie tragiczna ofiara. W istocie to wiec kleska Kreona.

dziesieciu. Wymien gatunki literackie zwyczajne dla „Biblii―.

W Biblii spotykamy niemal wszystkie gatunki literackie, znane z literatury pozabiblijnej:

PRZYPOWIESC:

Utwor narracyjny, w ktorym przedstawione postacie i wydarzenia nie sa wazne z uwagi na nie same, lecz w charakterze przyklady uniwersalnych

prawidel i zasad ogolnoludzkiej egzystencji. Nieskomplikowana i uboga fabula wydaje sie byc tylko ilustracja i pretekstem do ukazania waznych esencji.

Wlasciwa rozumienie przypowiesci zada odrzucenia doslownego znaczenia utworu i przejscia do sensu ukrytego. Przypowiesc czesto posluguje sie

emblematem. Wyroznia sie przypowiesc alegoryczna (ktora dzierzy dwa pomysly, jej tekst jest ukryta) oraz przypowiesc exemplum (tzn. doslowna,

wykladajaca swe pouczenie bez metafory, jest wiernym przedstawieniem wzorca postaw).

PSALM:

Jest to krotki utwor poetycki, w ktorym mieszaja sie ze soba charakter modlitewny i pochwalny. Wypowiedz w calej psalmie przeznaczona jest az do

Boga. Az do niego kierowane sa prosby, blagania, podziekowania. Psalmy zbudowane sa z wersetow. Psalmy dzielimy dzieki blagalne, pochwalne,

dziekczynne, madrosciowe, patriotyczno - religijne.

HYMN:

To uroczysta piesn pochwalna, opiewajaca np. czyjas slawe lub czyn patriotyczny. Byc moze to okazac sie takze patetyczny utwor liryczny, o esencji

patriotycznej albo religijnej. Dzielo ten nacechowany byl czesto patetyzmem i wzniosloscia.

EWIDENCJE:

Jest to pisemna forma wypowiedzi, skierowana az do osoby albo instytucji. W celu Biblii list gra funkcje szczegolna. Z uwagi na duze odleglosci miedzy

miastami, a takze dzieki trudy wycieczki, list stawal sie odmiana przekazu Wyrazenia Bozego. Za jego posrednictwem apostolowie pouczali i wyjasniali

wiernym kazde watpliwosci.

APOKALIPSA:

(Z greckiego "apokalypsis" = odsloniecie). Dzielo, w ktorym zawarta jest prorocza, zwykle grozna i przerazajaca wizja przyszlosci. Ta, pochodzaca z

Biblii, przypisywana wydaje sie byc Janowi Ewangeliscie i wlacza mistyczne przepowiednie losow religii chrzescijanskiej i ukonczenia swiata.

STROFOWANIE:

Jest to przekaz, wyglaszany za posrednictwem duchowienstwo az do wiernych, czesto podczas nabozenstwa. Kazaniem wyznaczyc tez mozna tresc

pisana takiego przemowienia.

LAMENTACJA (TREN):

Jest to piesn lamentacyjna, wyrazajaca zal z przyczyny czyjejs zgonu, napisana dzieki czesc zmarlego, rozpamietujaca tej chwalebne czyny, zaslugi,

przewagi. Tren wydaje sie byc gatunkiem przystajacym do poezji zalobnej.

PACIERZ:

Jeden z podstawowych dokumentow wiary wszelkiej religii, pojmowany jako myslowy lub slowny kontakt z bostwem. Modlitwy dziela sie na blagalne i

dziekczynne.

EPOS NARODOWY:

Jest to 1 z typow epickich, kompetentnych w starozytnosci. Utwor tenze jest z reguly wierszowany i bardzo rozbudowany. Przedstawia mezczyzna losy

zuchow na tle zdarzen waznych na rzecz danej wspolnoty. Na pomysl pierwszy wysuwa sie fabula. Charakterystyczny na rzecz eposu wydaje sie byc

jego podniosly i patetyczny styl.

PIOSENKA:

Utwor liryczny, silnie polaczony z muzyka. Tematyka piesni obracac sie moze naokolo zagadnien chocby takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia,

niewinnosc, rozum, umilowanie ojczyzny, niesmiertelnosc poezji czy pochwala zycia, fauny i flory, swiata i milosci. Preferencje filozoficzne sygnalizuja

najczesciej tematyke piesni refleksyjnych.

AFORYZMY (PRZYSLOWIA):

Krotkie punkt widzenia czy tez mysl, ktora zalaczyc moze dowcipnie i ironicznie sformulowana prawde, regule lub zasade zyciowa.

ELEGIA:

To utwor liryczny, bez danej miary wierszowej, zwykle o tematyce zalobnej i refleksyjnym, przybitym nastroju, utrzymany w tonie skargi.

KRONIKI:

Jest to chronologiczny zapis zdarzen z egzystencji panstwa, organizacji lub instytucji. Kronika cechuje sie tym, iz najczesciej jest ona obiektywna jak

rowniez tym, iz ogranicza sie do odnotowania wydarzen, bez podania katalogow zwiazkow przyczynowych.

KODEKS PRAWNY:

Zbior regulacji prawnych, regulujacych okreslona dziedzine zycia spolecznego.

OPOWIADANIE:

To krotki kawalek epicki. Przewaznie opowiadanie ogranicza sie az do jednego watku fabularnego. Wyrazne dla przekazywania jest wystepowanie luznej

akcji (w ktorej czesto wspolwystepuja epizody) jak rowniez brak wyraznej konstrukcji.

MONOLOG I DIALOG FILOZOFICZNY

POEMAT EPICKI

SAGA RODOWA

PRZEKLENSTWO

WYROCZNIA

NOWELA DYDAKTYCZNA

WIERSZ MILOSNA

11. Podaj wlasciwosci tragedii antycznej, poslugujac sie wybranym przykladem. Ocen uniwersalna wymowe poznanych przypowiesci biblijnych.

Poczatek katastrofy greckiej nabiera misteriow dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas ktorych ich partycypanci, ubrani w calej kozle skory, spiewali

piesni obrzedowe ku czci Dionizosa (boga przekroczenie i plonow). Nazwa „tragedia― pochodzi od dwoch slow greckich: ‘tragos’ - koziol i

‘ode’ - piesn (tragedia = piesn kozla). Z piesni obrzedowych (pochwalnych) zrodzila sie tragedia, ktorej budowa oparla sie dzieki dialogu

prowadzonym przez Koryfeusza (przewodnika - opowiadacza) z chorem. Glownego aktora wprowadzil Tespis, innego - Ajschylos, trzeciego - Sofokles.

Sklad aktorski ograniczal sie az do trzech jednostek. Aktorami zdolali byc tylko i wylacznie mezczyzni, grali wiec takze i funkcje kobiece. Po tragedii

antycznej nie ma podzialu na dokumenty i sceny:

•PROLOGOS – zapowiedz

•PARADOS - wkroczenie choru

•EPEJSODIONY - akcja sceniczna z aktorami

•STASIMONY - wystapienia choru

•KOMMOS - lament bohatera

•EKSODOS - opuszczenie sceny za posrednictwem zbior

•ZASADA DECORUM - zasada jednosci tresci, odmiany, jednorodnosci stylistycznej, zgodnosci gatunku ze wzorem, jezykiem herosa

•ZASADA KILKU JEDNOSCI:

•MIEJSCA - akcja rozgrywa sie w jednym miejscu

•CZASU - akcja zamyka sie w ciagu 12-24 godzin

•AKCJI - 1 watek

•ZASADA TRZECH AKTOROW - tylko i wylacznie trzech aktorow moze jednoczesnie przebywac dzieki scenie(brak scen zbiorowych)

•KATHARSIS - oczyszczenie (wywolanie obok odbiorcy wrazen, litosci, wspolczucia) Katharsis wedlug Arystotelesa, nie prowadzilo az do

uszlachetnienia wrazen, ale wyzwolenia sie z nich, doprowadzalo do osiagniecia stanu spokoju wewnetrznego.

•MIMESIS - nasladownictwo. Sztuka dzierzy odzwierciedlac rzeczywistosc.

•SCHEMAT DZIALANIU:

•EKSPOZYCJA, rozwiniecie,

•PUNKT PRZELOMOWY, katastrofa,

•ROZWIAZANIE AKCJI.

„ANTYGONA―

•nie dzierzy podzialu dzieki akty i sceny

•kompozycja

•piesni choru (rola choru: ocenia herosa, glos doradczy bohatera, komentuje akcje, wyraza opinie ludu, wyraza prawdy uniwersalne)

•tragizm postaci (konflikt miedzy prawem boskim i ludzkim)

•akcja wedlug schematu

•zasada trzech jednosci

•zasada decorum

•zasada trzech aktorow

•wystepuje zwiastun (straznik)

Spor pomiedzy krolem - KREONEM, a ANTYGONA jest materia tragedii i nosi kategorie konfliktu tragicznego. Polega dzieki zderzeniu sie

przeciwstawnych, rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi niepodobna dokonac wyboru i dlatego kazde posuniecie herosa prowadzi go do kleski, czyli

katastrofy. Dla Kreona nadrzednymi wartosciami sa mozg, lad spoleczny i panstwo. Dla Antygony natomiast, kierujacej sie wiara i miloscia, nadrzedne sa

przykazania mentalne. Konflikt Antygony z Kreonem jest to wiec konflikt ceny i wymogu, bowiem herosowie bronia przeciwnych racji. Mozg zostaje

przeciwstawiony milosci, upowaznienie ludzkie - prawu boskiemu, interes zbiorowosci (panstwo) - obronie jednostki. Z owego wzgledu, iz racje obu stron

sa rownorzedne, konflikt tragiczny wydaje sie byc nierozwiazalny, prowadzi nieuchronnie az do kleski zuchow. Antygona, zbyt przeciwstawienie sie

rozkazowi mistrza, zostaje skazana na zejscie; Kreona, ktory jest winien smierci trzech osob (Antygony, jej ukochanego, a osobistego syna - Hajmona i

swojej zony), los skazuje na wyrzuty sumienia, ktore beda go dreczyly do konca zycia. Tragizm wydaje sie byc wywolany nadzwyczajna konstrukcja

losow bohaterow, jacy niezaleznie od krzepy charakteru i szlachetnych intencji sprowadzaja dzieki siebie zejscie lub kleske. Nalezy dorzucic, ze na temat

ich losie decydowalo w calej tragedii greckiej fatum - przeznaczenie, slepy los. Sympatia czytelnika (widza) jest na stronie Antygony, bo w calej jego

odbiorze urasta pani do symbolu wielu uniwersalnych wartosci, chocby takich jak odwaga i przeciwstawianie sie despotyzmowi jak rowniez przemocy,

wytrwalosc i wiernosc swoim pogladom, niezaleznosc, namietnosc do brata, poczucie wiezi z tradycja i wiara, szlachetnosc i spelnienie powinnosci

siostrzanej i ludzkiej.

Cechy gatunkowe przypowiesci

1. kawalek narracyjny na temat charakterze parabolicznym czyli zestawiajacym dwie swiat, z ktorych pierwsza wydaje sie byc obrazem egzystencji

codziennego, druga zas, wydaje sie byc nieuchwytna zmyslowo ale znajduje sie w sferze pojeciowej

2. komponuje sie z 3 trzonow: dwa od razu to wzory, obrazy; trzecia czesc to przekazanie jakiejs prawdy, pouczenia

kilku. jest to omawianie alegoryczno-moralistyczne

czterech. nie wazne sa osoby i wydarzenia z uwagi na swoja jednostkowosc, ale wazny jest moralizujacy jego istote

5. maja zamknieta fabule

6. przekazuja prawdy moralne

7. posiadaja sens na temat ponadczasowym formacie

“O siewcy―

Czlowiek wylazl na obreb by zasiac ziarna. Konkretne upadlo dzieki droge i zostalo wydziobane przez ptaki, drugie upadlo na skalke i pozostalo wypalone

za posrednictwem slonce, 3 zostalo zagluszone przez ciernie, ale ow ktore padly na glebe wydaly plony: 30-krotny, 60-krotny, 100-krotny. Ziarnem jest

wyraz boze, oraz gleba ogol ludzie, do ktorych jest kierowane. Mozna halasuje albo przyswajac, albo pogardzic, ale skutki sa jednoznaczne.

“O synu marnotrawnym―

Jest to opowiesc na temat ojcu i jego 2 synach. Mlodszy syn postanowil opuscic familijny dom. Zabral swoja czastka majatku i wyruszyl w calej swiat.

Dobrobyt roztrwonil jednak szybko dzieki zabawy. Rozpoczal pasc swinie dla zasobnego czlowieka. Cierpial glod i nedze. Kiedy skruszony syn wrocil az

do ojca tenze sie bardzo ucieszyl i wydal uczte. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedzial, ze cieszy sie z powrotu syna, ktory byl jak na przyklad

umarly, oraz teraz ponownie ozyl. Tatem jest Bog, ktory cieszy sie z wszelakiego nawroconego grzesznika. Jest to wezwanie do dostrzegania swoich

defektow i katalogow naprawy.

“O milosiernym Samarytaninie―

Samarytanin wyrazil wspolczucie na rzecz rannego i obrabowanego za posrednictwem zbojcow. Opatrzyl go, pielegnowal i musial zaplacic za

przebywanie w gospodzie. Wczesniej wsparcia odmowili mu duchowni, ktorych zadaniem wydaje sie byc niesc pomoc innym. Przeslanie to, to ze

jednostki powinni okazywac innym internautom milosc i milosierdzie.

dwunastu. Dowiesc uniwersalnego sensu przypowiesci biblijnych.

Przypowiesc jest to kawalek narracyjny, w ktorym przedstawione postacie i wydarzenia nie sa wazne ze wzgledu na nie same, jednak jako wzorzec

uniwersalnych prawidel ludzkiej egzystencji. Oznacza to, iz prosta uboga fabula wydaje sie byc tylko ilustracja, obrazkiem, ktory ukazuje szersze,

uniwersalne esencji. Przykladem dopuszczalny przypowiesc „ O siewcy―. Opowiada w ten sposob, jak ziarno rozsiewane za posrednictwem siewce

padlo na przerozne podloze. Jednego razu padlo dzieki droge i wydziobalo halasuje ptaki, nie wzeszlo dzieki kamiennym podlozu, ani pomiedzy

cierniami. Nie wczesniej gdy ziarno trafilo dzieki zyzna glebe, wydalo zniwa bogaty. Prosto odczytac istota uniwersalne naszej przypowiesci, znalezc jej

sens, ktory dotyczy ziarna madrej nauki Wyrazenia Bozego, ktore nauczyciel rozsiewa miedzy sluchaczy, Przypowiesc wlacza nakaz, aby byc zyzna

gleba, chlonnym sluchaczem, ktory odnajduje pozytek z edukacji. Przypowiesc pokazuje prawde moralna- nakaz zachowywania przykazan i prawda

posiada wymiar ponadczasowy.

Z kolei przypowiesc „O synu marnotrawnym― ukazuje, iz Bog cieszy sie z kazdego nawroconego wiernego, chocby zgrzeszyl mezczyzna wczesniej i

odszedl od wiary, jednak powrocil. Mysl te ilustruje przyklad ojca, ktory wita radosnie syna, wracajacego z wloczegi. Powrot do bliskich traktuje naprawde,

jakby umarly syn ozyl. Przypowiesc ponizsza posiada pewne cech alegorii. Ojciec z tej przypowiesci to Bog Ojciec oraz Jego synowie to gatunki ludzkie,

przyjmujace rozne postawy wobec przykazan. Ponadczasowy wymiar tej przypowiesci wiaze sie z wezwaniem az do ciaglego powracania, dostrzegania

swoich bledow i checi katalogow naprawy. Przebaczajacy ojciec przesadza alegorie milosiernego, wyrozumialego Boga.

Przypowiesc „O milosiernym Samarytaninie― prezentuje desen prawdziwej wybranki blizniego. Samarytanin, ktory w calej przypowiesci pomogl

rannemu czlowiekowi, pielegnowal go, podzielil sie swoim majatkiem, okazal sie symbolem milosierdzia i wspolczucia czlowieka na rzecz czlowieka.

Wedlug dzis dzionek samarytanin okresla czlowieka litosciwego i milosiernego.

Przedstawione przypowiesci przekazuja prawdy ponadczasowe, uniwersalne, aktualne w calej dzisiejszym swieci.

Hiob - na przykladzie sprawiedliwego jednostki dotknietego wielkim cierpieniem autor probuje wyjasnic tajemnice nieszczescia niezasluzonego. Bog

pozwala Szatanowi pozbawic Hioba dzieci, zasobnosci, a ostatecznie i zdrowia. Przyjaciele stoja na stanowisku, iz kazde cierpienie jest kara za grzechy.

Hiob osobiscie walczy na temat swoja godnosc odpierajac katalogow racje. Wypatruje wyjasnienia tajemnicy swego nieszczescia. Hiob przesadza symbol

religii, cierpienia niezawinionego, cierpliwosci. Pouczenie Ksiegi:

- Bog tez sprawiedliwych doswiadcza cierpieniem;

- cierpienie dzierzy walor wychowawczy;

- istota ludzka powinien ubostwiac tajemnicze pomysly Opatrznosci, oraz nie halasuje badac;

- Bog ostatecznie otoczy opieka kazdego sprawiedliwego.

13. Scharakteryzuj sredniowieczne schematy osobowe, odwolujac sie az do wybranych skladow.

Sredniowieczny uniwersalizm, dominacja wiary w zyciu spoleczno-kulturowym oraz ugruntowanie sie ustroju feudalnego przyczynily sie az do

uksztaltowania literackich wzorcow stosownych nasladowania. Zaliczane sa do tych propozycji:

ideal ascety i swietego

ï€-zyje w calej ubostwie

ï€-przyjmuje pogarde i cierpienie z pokora

ï€-ucieka od slawy, rozglosu

ï€-modli sie az do Boga

ï€-umartwia swoja dusze i cialko

ï€-anonimowosc

I. pokora

Egzystencja ziemska ascety byla ciagla pamiecia na temat smierci (memento mori), oraz jego istnienie podporzadkowane pozostalo wlasciwie

przygotowaniu sie az do godnego chrzescijanskiego zgonu. Modelem takiego wzoru osobowego dopuszczalny sw. Aleksy. Warto tez wspomniec postawe

sw. Franciszka. To tez wzor parenetyczny - model wiary radosnej, pelnej wybranki do bliznich, do fauny i flory, do globu. Mozna zaryzykowac

stwierdzenie, iz jest to swoisty wariant swietego.

ideal wladcy - okreslal przymioty cechujace doskonalego monarchy rzadzacego panstwem, a wiec odwage madrosc, walecznosc, wiernosc wzgledem

Boga i religii chrzescijanskiej oraz praworzadnosc i opieka o poddanych. W literaturze przykladami perfekcyjnych wladcow byli: Karol Szeroki z Piesni o

Rolandzie, cesarz Francuzow, potezny i waleczny. Troszczy sie na temat swoich poddanych, najwazniejszymi wartosciami dla niego sa: wiara, kosciol

katolicki narod. Tej wladza pochodzi od Boga. Karol Szeroki jest wiec symbolem perfekcyjnego wladcy i doskonalym rycerzem. Bedac zwierzchnikiem

panstwa wydaje sie byc meznym i odwaznym dowodca. walczacym w calej obronie wolnosci narodu. Gra na ziemi funkcje namiestnika tworcy. Kieruje sie

w zyciu przezornoscia i mozgiem. Drugim przykladem moze byc Boleslaw Chrobry z „Kroniki Galla Anonima― Gall eksponuje odwaga, odwage i

mestwo wladcy na polu walki, akcentuje jego praworzadnosc i troske o poddanych. Scena zgonu krola zostala przedstawiona z wielkim patosem. W

spiewie zalobnym kronikarz ukazal Polske jako rodzicielke i wdowe po odejsciu wspanialego herosa, wielkiego partnera.

ideal rycerza - to czlowiek smialy, bohaterski, waleczny, kierujacy sie honorem. Oddany wobec kompanow i damy swego serduszka, za najlepsza

wartosc uznawal sluzbe Bogu, krolowi i ojczyznie jak rowniez swieta walke w obronie chrzescijanstwa. W najwiekszym stopniu wyrazista inicjatywa tego

sredniowiecznego wzorca osobowego jest tytulowy bohater „Piesni o Rolandzie―. Jest to hrabia dowodca jednego z oddzialow, symbol rycerstwa.

Najwazniejsza cena stanowia: namietnosc do ojczyzny, wiara katolicka oraz posluszenstwo i wiernosc wladcy. Kluczowym celem tej zycia wydaje sie byc

walka w calej obronie religii chrzescijanskiej. Roland spelnia wszystkie wyzwania tego wzoru. synteza tej rycerskich cnot ukazuje scena smierci herosa, w

ktorej zbyt swe ziemskie czyny osiaga wieczna slawe i nagrode w raju. Majac swiadomosc zblizajacej sie smierci, junak na jej miejsce wybiera wzgorze,

azeby byc blizej Boga. Dysponuje przy sobie atrybuty swego zakresu: miecz i rog. Po swej ostatecznej spowiedzi wspomina wartosci nadajace sens tej

zyciu. Po scenie zgonu Roland urasta do symbolu wojownika-meczennika, swietego ginacego zbyt wiare.

PRZYCZYNY WYKREOWANIA TEGO RODZAJU WZORCOW OSOBOWYCH

ï€-kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci jednostki chcac pozostawac ascetami niejednokrotnie oddawali swoj majatek kosciolowi)

ï€-zycie doczesne jest niestalym, krotkim punktem zycia ducha

ï€-upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

14. Przedstaw nurtu tematyczne w krajowej poezji sredniowiecznej. Odwolaj sie do wybranych przykladow.

Literatura sredniowiecza opiewala w rozmaite tematy. Aczkolwiek na pomysl pierwszy wysuwa sie problematyka religijna. Jest to wynikiem teocentryzmu,

ktory oznacza zamieszczenie Boga w calej centrum kultury, literatury, dziel sztuki i filozofii. Do tematyki religijnej zaliczamy:

•zywoty kultu religijnego np. „Legenda o sw. Aleksym―,

•liryke maryjna np. „Bogurodzica―, „Lament swietokrzyski―,

•modlitwy np. „Ojcze nasz―, „Zdrowas Mario―,

Nurt swiecki sredniowiecznej poezji wydaje sie byc nieporownanie skromniejszy, co nie oznacza, iz mniej interesujacy. Przykladami dopuszczalny:

•obyczajowa

„O zachowaniu sie przy stole―

Podmiot liryczny wskazuje rzetelne zasady plywania przy stole ï‚® funkcja wychowawcza i dydaktyczna. Dzielo rozpoczyna wezwanie pomocy Bozej -

apostrofa. Nastepnie autor opowiada w ten sposob co powstaje na polu i moment zostanie zebrane i wyszuka sie dzieki biesiadnym stole. Udziela rad

kobietom i mezczyznom. Na koniec zacheca az do przyswajania samemu dobrych obyczajow. Prosi takze Boga na temat odpuszczenie grzechow i

zaslanie radosci dzieki wszystkich osob. Nazywany wydaje sie byc takze pierwszym savoir-vivrem naszym, gdyz wlacza zbior nakazow i pouczen, jak ma

obowiazek zachowac sie przy stole rycerz. Wyraznie odczuwa sie w tym utworze propagowanie rycerskiego kultu wzgledem kobiety, ktory to

znamionowal epoke sredniowiecza.

•satyryczna

„Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana jest w charakterze rozkladajacy sie trup panie z kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie interesowali sie

smiercia. Jej materia i cechami. Temat zgonu (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w okresie sredniowiecza. Odslania smierc w

charakterze wszechobecna, wszechwladna i odnosnie kazdego czlowieka. Motyw ten ukazuje smierc, ktora zaprasza az do tanca przedstawicieli roznych

stanow.

Obraz objawia sie w calej tekstach, obrazach. Wszyscy jednostki podlegaja zgonu. Smierc podlega Bogu. Jest to takze nawiazanie do przedmiotu

stosunkow spolecznych, zawiera mysl, ze zejscie zrownuje wszelkie stany.

„Satyra na leniwych chlopow―

Jest to pierwszy naszego kraju utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Odslania istnienie konfliktow spolecznych, jednoczesnie

pokazuje zwiazki spoleczne i zaleznosc kmiecia od pana. Jest to kawalek ganiacy chlopow, ktorzy nie spelniaja przymusow jak aby tego chcial podmiot

liryczny. Chlopi wykrecaja sie i unikaja roboty. Wiersz tenze ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko i wylacznie pod okiem pana, jak odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt niejednokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

•historyczna

„Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciw okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie w calej

kosciele jednak zostal w tym miejscu zabity.

Literatura sredniowiecza posiadala jeden cel parenezy. Literatura parenetyczna to literatura propagujaca wzory dzialania, idealy modne i uznawane w

danej epoce. Projekty osobowe to postacie warte nasladowania, zrzeszajace wzorowe, pozytywne, idealne. Literatura sredniowiecza zarysowuje taki

portrety: idealnego wladcy, rycerza lub ascety.

17. Zaprezentuj dzieki wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke swiecka.

Jednym z wzorcow jest wiersz Przeclawa Slota pt. „O zachowaniu sie przy stole―. Jest to najdawniejszy ze znanych nam wierszy

obyczajowo-dydaktycznych. Twierdzi znajomosci dworow i obyczajow dworskich jak rowniez biesiadnych dzieki Zachodzie, ktore obyczaje i wyzsza

kulture chcial rozpropagowac wsrod Mlodych polakow autor. Podmiot liryczny okresla dobre maksymy zachowania sie przy stole ï‚® funkcja

wychowawcza i dydaktyczna. Utwor rozpoczyna wezwanie wsparcia Bozej - apostrofa. Pozniej autor mowi o tym jakie mozliwosci rosnie dzieki polu i

niedlugo zostanie zebrane i znajdzie sie na biesiadnym stole. Udostepnia rad paniom i mezczyznom. Pod koniec sklania do przyswajania sobie

rzetelnych obyczajow. Prosi tez Boga o odpuszczenie grzechow i zaslanie radosci na kazdego ludzi. Nazywany jest tez pierwszym savoir-vivrem polskim,

albowiem zawiera zespol nakazow i pouczen, jak na przyklad powinien zatrzymac sie przy stole rycerz. Wyraznie odczuwa sie w niniejszym utworze

propagowanie rycerskiego kultu wobec panie, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

Innym przykladem wydaje sie byc: „Rozmowa mistrza Polikarpa iz smiercia―

Zejscie ukazana wydaje sie byc jako rozkladajacy sie trup kobiety z kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza jednostki

interesowali sie smiercia. Do niej istota i cechami. Sprawa smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w okresie sredniowiecza.

Ukazuje zejscie jako wszechobecna, wszechwladna i dotyczaca kazdego czlowieka. Motyw tenze ukazuje zejscie, ktora zaprasza do tanca

przedstawicieli roznorodnych stanow.

Ogol ludzie podlegaja smierci. Zejscie podlega Bogu. Jest to tez nawiazanie az do tematu stosunkow spolecznych, wlacza mysl, iz smierc zrownuje

wszystkie stany.

Przykladem dopuszczalny takze: „Satyra na leniwych chlopow―

Jest to pierwszy naszego kraju utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Odslania istnienie konfliktow spolecznych, jednoczesnie

pokazuje zwiazki spoleczne i zaleznosc kmiecia od pana. Jest to kawalek ganiacy chlopow, ktorzy nie spelniaja przymusow jak aby tego chcial podmiot

liryczny. Chlopi wykrecaja sie i unikaja roboty. Wiersz tenze ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko i wylacznie pod okiem pana, jak odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt niejednokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

Przykladem wydaje sie byc takze „Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciw okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie w calej

kosciele jednak zostal w tym miejscu zabity. Dostrzegamy tu konflikt spoleczny pomiedzy szlachta oraz mieszczanstwem, ktore chcialo posiadac

przywileje. Pobudza sie wsrod nich buta.

Jest nadal duzo skladow o tematyce swieckiej, jednak to najwazniejsze i najbardziej popularne.

16. Dowiedz, iz „Bogurodzica― to piesn religijna, hymn narodowy i najstarszy zabytek literatury polskiej.

Najdawniejsza, zachowana az do dzis dnia, polska piesnia religijna wydaje sie byc „Bogurodzica―. Istnieja trzy hipotezy mowiace na temat dacie jej

powstania:

• piesn stanela w X w., oraz jej pisarzem byl sw. Wojciech;

• „Bogurodzica―- hymnem dynastii Jagiellonow, dlatego tez uwaza sie, iz powstala w calej 1386r. (XIV w) z okazji koronacji krola;

• (biorac ponizej uwage uksztaltowanie gramatyczne i leksykalne) „Bogurodzica― powstala dzieki przelomie XII i XIII wieku;

Najstarszy, dwustrofowy przekaz „Bogurodzicy―, opatrzony nutami, zachowal sie w calej odpisie z 1407r. (XV. )Autor „Bogurodzicy― jest

bezimienny.

Istnieja przynajmniej dwie hipotezy o autorach:

•legendarne autorstwo sw. Wojciecha;

•hipoteza prof. Briicknera, mowiaca o autorstwie franciszkanina wraz ze Starego Sacza - ojca Boguchwala.

W Polsce sredniowiecznej piesn ta zostala hymnem, o jakich kwestiach swiadcza dowody, ze:

• przed bitwa pod Grunwaldem (1410r. ) rycerstwo krajowe spiewalo „Bogurodzice―;

• umieszczono ja we wstepie zbioru praw („Statutu Laskiego―) Panstwa Polskiego z 1506r., jakie mozliwosci nobilitowalo tenze tekst az do rangi

symbolu Polski;

• nie tylko „Bogurodzica― pelnila opcje hymnu, lecz tez spelniala pod wzgledem gatunkowym odpowiednie wyzwania;

„Bogurodzica― dzierzy charakter piesni religijnej. Jest to hymn az do Chrystusa skierowany do Mateczki Bozej i Jana Chrzciciela z prosba o

wstawiennictwo; wyrazajacy zarliwa prosbe na temat to, aby Syn Bozy raczyl dac pobozny zywot na ziemi, oraz po zgonu przebywanie w calej raju.

„Bogurodzica― to liryka:

• podmiotu zbiorowego,

• bezposrednia,

• inwokacyjna,

• apelu.

Wiersz sredniowieczny, tzw. zdaniowo- rymowy, reprezentowany za posrednictwem „Bogurodzice―, nie przestrzegal jednakowego rozmiaru

sylabicznego w wszelkim wersie, jakkolwiek na ogol wykazywal sklonnosc az do wyrownywania formatu sylabicznego, jakie mozliwosci z czasem, w calej

XVI w calej., doprowadzilo az do tzw. sylabizmu. W sredniowiecznym wierszu wystepowaly takze rymy; wspolbrzmienia uzyskiwano przez powtarzalnosc

formy gramatycznej (np. „nosimy― - „prosimy―; bozycze― - „czlowiecze―, „pobyt― - „przebyt―). Rymy ow, ogarniajace czasem

po kilka wersow, uwydatnialy zakonczenia (klauzule) koncowych odcinkow wersowych. Przede wszystkim jednak wyrazistosc klauzul wersowych wynika

dlatego, ze w calej kazdym wersie zamyka sie odrebna maly statek skladniowa - pojedyncze punkt widzenia lub jednorodny czlon zdaniowy,

wypowiadane z odpowiednim zroznicowaniem wysokosci tonu, tj. z inna intonacja: wznoszaca sie (antykadencja) czy tez opadajaca (kadencja), np.:

„Slysz modlitwe, jaz nosimy, ï‚-

A dac raczy, jegoz prosimy: ï‚-

A na ziemi zbozny przebywanie, ï‚-

Wedlug zywocie szczesliwy przebyt. ―

Wierszowi sredniowiecznemu towarzyszyla najczesciej muzyka. Zwiazek z uporzadkowana rytmicznie melodia wywieral znaczacy wplyw dzieki jego

konstrukcje.

Dwu najstarszym strofom „Bogurodzicy― towarzyszy najstarsza melodia spiewana choralnie, jednoglosowo, bez akompaniamentu instrumentalnego.

Jest to tzw. MONODIA, charakterystyczna na rzecz sredniowiecznych choralow, czyli lac. spiewow liturgicznych Kosciola.

Melodia „Bogurodzicy― stanela na obszarze nadrenskim, spisana juz w calej IX w calej. w kodeksie mszalnym z opactwa benedyktynow w Sankt

Gallen w calej Szwajcarii. Po XIV-XV w calej. dopisano dalsze strofy „Bogurodzicy―; obejmuja one piesni - wielkanocna (strofy 3-6) i pasyjna (7-13).

„Bogurodzica― byla utworem wielozadaniowym, byl to pierwszy kawalek literacki. Logiczna kompozycja-wedle schematu: apostrofa i prosba,

pelniacy role kompozycji klamrowej refren „ „Kyrie eleison― zasobnosc rymow spajajacych nie tylko wersy, ale i katalogow czastki, matematyczna

precyzja w calej ukladzie zestroju sylab(5+3, 3+5)- to tylko i wylacznie niektore jej cechy. Mozna powiedziec, iz na naprawde przemyslane i staranie

dopracowane od witryny formalnej wyczekiwac bedziemy az do czasow Kochanowskiego.

Polacy aktualnie w sredniowieczu dostrzegali nadzwyczajna range naszej piesni, czyniac ja cos znacznie wiecej anizeli tylko piesnia bojowa, spiewalo ja

polskie rycerstwo przed bitwa pod Grunwaldem, ale i swego rodzaju hymnem panstwowym. Dlugosz nazwal ja „piesnia ojcow―. Piosenka ta byla

znana kazdej osobie Polakom tamtej epoki, odgrywala wielka funkcje patriotyczna. Jest to piesn ojczysta- carmen patrium, swoj istote hymnu zachowala

do XIV wieku, pozostajac naszym reprezentatywnym utworem poetyckim tamtej ery.

18. Zaprezentuj na wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke religijna.

Az do najstarszych dziel liryki duchowej sredniowiecza zaliczamy:

•Bogurodzice-prawdopodobnie stanela w XIII w. Najstarszy jej opis pochodzi z 1407r., jednak juz wowczas byla to piesn starodawna. Popularnosc i

wymowa Bogurodzicy sprawila, iz uznano ja za 1 hymn naszego kraju. Pierwsza jej zwrotka przeznaczona jest az do Matki Boskiej, druga az do

Chrystusa. Ow firma ciagiem prosb modlitewnych: az do Matki Bozej, aby posredniczyla u swojego syna-Chrystusa oraz Syna Bozego o wysluchanie

modlitwy, na temat dobrobyt w zyciu ziemskim i wieczne istnienie po zgonu. Uwage zwraca symboliczna numer 4, az do ktorej niejednokrotnie

nawiazywali jednostki sredniowiecza, jaka wspoltworza w calej Bogurodzicy religijne osoby: Matka Boska, Chrystus, Bog i Jan Chrzciciel. W Bogurodzicy

zauwazamy mnostwo historycznych postaci gramatycznych, archaizmow skladniowych, leksykalnych i fonetycznych, np. w calej funkcji wolacza

wystepuje nominativus (Bogurodzica miast Bogurodzico), klasyczne formy trybu rozkazujacego: zyszczy!, spusci! (pozyskaj, zeslij! ), wyrazy, gdzie nie

przybyl jeszcze przeglos polski: (zwolena, slawiena miast zwolona, slawiona). wsrod doroslych form leksykalnych znajdujemy np. wyrazy dziela zamiast

na rzecz, jaz miast ktora. Rymy w piesni znajdujemy na koniec wersow (nosimy-prosimy), a takze w srodku wersow np. (dziela Krzcicela). Zastosowane

sa rowniez paralelizm skladniowy jak rowniez paralelny, czyli rownolegly, symetryczny rozklad esencji.

•Lament swietokrzyski, inaczej Posluchajcie bracia mila-to cenny zabytek polskiej literatury sredniowiecznej. Wydaje sie niezbitym dowodem na to, iz

w Polsce mocno funkcjonowal kult Najswietszej Marii Panny, wyrozniamy nawet w literaturze sredniowiecznej tzw. kult liryki maryjnej. Ryk swietokrzyski

to glos Bolejacej Matki. Jest to pierwszoosobowa wypowiedz – skarga - Mateczki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Jednakze przede

wszystkim podsluchujemy tu lament matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad utrata dziecka. ktora zwraca sie do roznych matek,

internautom opowiada swoj bol. Heroina utworu uosabia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a tym samym staje sie blizsza odbiorcy. Napis Lamentu z

konca XV wieku wydaje sie byc zabytkiem literatury polskiej, wlacza wiele archaizmow leksykalnych, zalicza sie do liryki lamentacyjnej.

•Legende na temat sw. Aleksym-zapis z XV wieku. Jest to opis egzystencji swietego, czyli hagiografia. Prezentuje jego urodzenie, mlodosc, ozenek z

krolowa Famijana - lecz sw. Aleksy komponuje slub nieskazitelnosci i ucieka w tulacza wedrowke, oraz bogactwo poswieca ubogim. Umiera pod

schodami na dworze ojca. Dzieje sw. Aleksego dopelniaja wszelkie wyzwania gatunku, jakim byly zywoty swietych.

Zabytkiem poezji duchowej sa tez znane i wciaz dzialajace modlitwy tego rodzaju jak: Ojcze nasz lub Zdrowas Maria.

Glowne gatunki to:

piesni - gl. Koscielne np. Bogurodzica―,,, Posluchajcie bracia mila―

hagiografy - dziedzina pismiennictwa chrzescijanskiego, obejmujaca zywoty kultu religijnego, legendy na temat ich zyciu i czynach,, Legenda na temat

sw. Aleksym―

apokryfy - teksty zlaczona tematycznie z Biblia, nie sa tlumaczeniem ksiag Starego Testamentu, sa rodzajem,, uzupelnienia― Biblii. Narasta w tych

propozycji wiele kolorowych szczegolow (czasem sprzecznych z Biblia), zasobnosc zdarzen, rzeczywistosc spoleczno-obyczajowe np.,, Rozmyslania

przemyskie―

psalmy - biblijne piesni o zakresie modlitewno-hymnicznym. Pierwotnego zbior przesadza psalterz., dotychczasowy bardzo znane w sredniowieczu,

opiewaja wielkosc i dobroc Boga, wyrazaja podziekowanie, prosbe, blaganie, powiadamiaja o przeszlosci i przyszlosci

np.,, Psalterz florianski―,, Psalterz pulawski―

Przyjaznosc, Klamstwo i tym podobne.

19. Porownaj topos matki oplakujacej syna w Lamencie swietokrzyskim i w Matce powieszonych Natomiast. Rozewicza.

topos- powtarzajacy sie motyw lub obszary np. terytorium szczesliwosci w calej roznych kulturach: Arkadia, Raj, Eldorado.

„Lament swietokrzyski― postrzegany jest zbyt pierwszy wzruszajacy utwor poetycki w jezyku polskim, akcentujacy bol matczyny po stracie syna;

wydaje sie byc glosem Bolejacej Matki. Jest to pierwszoosobowa wypowiedz - skarga-Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Byl on wylaczny,

wiec tym wiecej boli tej zniewazanie. Matka Boska ukazuje losy swojego Syna od czasu biczowania, za posrednictwem nalozenie cierniowej korony, bicie

go za posrednictwem Zydow, na przybicie az do krzyza. Ciagle wspolcierpi z nim, pragnie czuc w podobny sposob On, myslec podobnie. Jednakze

przede wszystkim podsluchujemy tu lament matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad utrata dziecka. ktora zwraca sie do roznych matek,

internautom opowiada swoj bol. Heroina utworu uosabia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a tym samym staje sie blizsza odbiorcy.

„Matka powieszonych―- pierwowzor jest przedstawicielka matek, ktore stracily swoje dzieci. Ukazana jest w toku blakania sie po metropolii,

postrzegana za posrednictwem ludzi w charakterze szalona. Ow firma wyobcowana, samotna. Jej wyglad zewnetrzny jest odmalowany za pomoca 2

barw: ciemnej i srebrzystej. Czarny - prawdopodobnie totez, ze ubiera sie dzieki czarno, byc moze dlatego, iz jej karnacja juz zszarzala, stracila witalny

kolor, srebrny - gdyz jej klaki sa aktualnie siwe. Cierpienie jakie ja spotkalo albo tez przerazenie spowodowalo, iz bardzo szybko sie zestarzala. Matka

powieszonych utracila jedno z podstawowych zagadnien do ktorych zostala stworzona. Samotna cierpi cos znacznie wiecej anizeli tylko z powodu straty

swoich pociechy, ale tez z powodu calego wymordowanego narodu.

Oba wiersze przedstawiaja topos matki oplakujacej swego syna. Roznia sie jednak w ktoryms stopniu. Moim zdaniem Matka z wiersza Rozewicza Jest

pania bardziej nieszczesliwa, mocniej doswiadczona przez istnienie. Jest osamotniona w swoim cierpieniu, nikt nie odczuwa wymagania niesienia jej

pomocy „ociera sie na temat szorstka cere tlumu―. Niedomaga z powodu zgonu wlasnych pociechy lecz tez przyjmuje dzieki swoje barki cierpienie

wynikajace z zaglady tysiecy poczatkujacych ludzi, jacy walczyli w calej obronie polskiej ojczyzny. Do niej rozpacz doprowadza ja az do szalenstwa.

Natomiast Matka Przykra, bohaterka „Lamentu swietokrzyskiego― cierpi okrutnie z przyczyny smierci syna, wydarzenia sprzecznego z prawami

naturalnymi, jednak nie oplakuje calego narody, jej rozpacz nie prowadzi do ekstrawagancji lecz wydaje sie byc przepelniona nadzieja, ze ponizsza jedna

zejscie, smierc jej dziecka zapobiegnie smierci roznych. Ma nadzieje, ze aktualnie zadna pierwowzor nie stanie sie musiala naprawde cierpiec jak na

przyklad ona.

dwadziescia. Wskaz wlasciwosci „Bogurodzicy― najistotniejsze o tym, iz uznajemy ja za cacko poezji sredniowiecznej.

Najstarsza dwustrofowa czesc „Bogurodzicy― odznacza sie najwyzszym kunsztem artystycznym i uznana zostala za cacko naszej sredniowiecznej

poezji. Dzielo ten wydaje sie byc nie tylko hymnem, ale rowniez modlitwa. Zaswiadczaja o tym wezwania kierowane az do Matki Bozej, powtarzanie

formuly liturgicznej Kyrieleison, kierowanie prosb modlitewnych. Nastepne zwrotki Bogurodzicy sa rozmaite tematycznie i tresciowo.

Zwrotka pierwsza, ktorej moglibysmy przyznac tytul apostrofy do Mateczki Bozej, miesci w samemu wiele okreslen Matki Chrystusa: Bogurodzica,

Bogiem slawiena, odczuwali uwielbiona za posrednictwem Boga, Dziewica „zwolena― czyli wybrana, Matka Syna Bozego. Zwrotka druga, ktora

moglibysmy nazwac zbiorem prosb, to formula modlitewna. Znajdujemy w calej niej prosby ogolne: na temat uslyszenie wolania, o natchnienie mysli, na

temat wysluchanie modlitwy, oraz bardziej specyficzne: na temat pobozne istnienie, otrzymanie laski, zycie wieczne.

Obie zwrotki zakonczone sa taka sama formula liturgiczna: Kyrieleison. Zwrot ten pelni wielorakie opcje. Przede wszystkim wydaje sie byc refrenem, otoz

podkresla piesniowy charakter utworu. zaznacza, iz nie mamy stycznosc z modlitwa oraz akcentuje prosby kierowane do Chrystusa za posrednictwem

Bogurodzicy.

„Bogurodzica― to utwor, w ktorym pojawiaja sie poszczegolne walory artystyczne, ktore swiadcza w ten sposob, ze stworzona zostala celowo. Dwie

strofy zaczynaja sie w podobny sposob - od apostrof. Z tego rodzaju dwuczlonowoscia, powtarzalnoscia mamy stycznosc w skonczonym tekscie.

PARALELIZM - rownoleglosc, powtarzalnosc takich samych czlonow, czesci.

Po „Bogurodzicy― posiadamy do czynienia z paralelizmem skladniowym.

Na mistrzostwo stylistyczne utworu skladaja sie:

• wirtuozostwo rytmiczna;

• synonimy;

• paralelizm wersow

• system rymow;

• podwajanie czastek wiersza (dwie strofy, druga dwukrotnie wieksza od pierwszej, podwojone odmiany wolacza w granicach wersu);

• ton retoryczny.

KOMPOZYCJA „BOGURODZICY―:

• dwa pierwsze powiekszone wersy maja charakter apostrofy; gdy wers trzeci to krociutkie dwa zdania rozkaznikowe, tworzace dokladnie zamierzony

odwrotnosc z rozbudowanymi apostrofami;

• w pozostalej zwrotce - symetria odwrotna: krotka apostrofa i sznur zdan rozkaznikowych (osiem) - zmiana proporcji elementow kompozycyjnych;

• celowosc powstania uznaja rowniez istniejaca i powtarzajaca sie regularnosc w zakresie rymow, zakonczonych dzieki -a;

• wersy rymuja sie w srodku siebie, jak i na koncowkach poszczegolnych ‘linijek’.

RYMY - parzyste, wew., zewnetrzne (koncowe):

scisle rymy zenski: slawiena-zwolena,

niepelne rymy: pobyt-przebyt,

rymy meskie: Bozycze-czlowiecze.

wewnetrzne:

Bogurodzica-Dziewica,

Syna- Gospodzina,

Slawiena- zwolena.

• ulozenie tekstu w calej wersach dzieki rownolegle odcinki o jednakowej (niekiedy wydluzonej o jedna) liczbie sylab (np.:

* 1. wers - wezwanie do Marii = 5 + kilku;

* kilku. wers - 3 + 3).

W nawiazaniu z asylabicznym charakterem wierszy wazna znaczenie przypadla w calej nich rymom, ktore stanowily rodzaj ozdobnikow stylistycznych jak

rowniez pelnily opcje wyznacznikow klauzuli tj. zakonczen wersow albo ich czlonow.

• wszelka strofe ukonczy refren: „Kyrie eleison― [gr. „Panie, zmiluj sie. ―]

Jezyk utworu wydaje sie byc niezwykle zwiezly, a mimo to fason ma wlasciwosci krasomowcze, czegoz dowodza pospolite, wplecione w calej tekst

apostrofy. Apostrofe przesadza cala 1-wsza zwrotka, ktora obejmuje ciag wolaczy i dwa przeswiadczenia rozkazujace, wyrazajace prosbe,

„Bogurodzica― to wiersz asylabiczno-zdaniowy. Do niej najstarszym dwu strofom towarzyszy melodia. Piosenka spiewana choralnie bez

akompaniamentu instrumentalnego. w calej tekscie wspolwystepuja takze archaizmy, ktore podnosza artystyczny kunszt. Archaizm to element jezykowy

pochodzacy z minionej ery historycznej, ktory zostal zastapiony nowszym i wyszedl z codziennego uzycia. Tych nieuzywanych dzis slow jest w calej

„Bogurodzicy― bardzo duzo np.: slawiena-chwalona;

Gospodzin-Pan;

zwolena-wybrana.

„Bogurodzica― to oryginalne artystyczne dzielo rodzime. Byla hymnem religijnym, lecz rowniez bojowym i hymnem panstwowym.

21. Ocen z punktu widzenia wspolczesnego czytelnika aktualnosc idei zawartych w calej literatur sredniowiecza.

Tworcy sredniowiecza za najwazniejsze stawiali samemu tworzenie dziel o wiary i Bogu. Wiazalo to sie z panujaca w calej tych latach filozofia. Byl to

teocentryzm, ktory w calej centrum globu umieszczal Boga. Bog, ktory stworzyl ziemia, uosabial dobro, piekno i prawde. Osoby uwazali wyzszosc dobr

duchowych nad doczesnymi, rozne zjawiska przyrody interpretowano jako znaki od Boga, w naszej filozofii dominowala mysl na temat zyciu

posmiertnym.

W naszej epoce dwa pojecia sa centralne: Bog i istota ludzka. Bog nie stanowi abstrakcyjnej idei, wydaje sie byc osoba. Jakkolwiek to istota ludzka zostal

zbudowany na obraz i podobienstwo Boga i dzieki temu madry jest znalezc w samemu doskonalosc i jednosc z Nim. Akcentuje ona zasadnicze wartosci

jednostki, jego godnosc zdolnosc az do samopoznania, az do dokonywania nieograniczonego wyboru, az do zdobywania zdolnosci, do wybranki i

czynieniu dobra.

Sredniowieczne koncepcje jednostki akcentuja:

•jego jednosc wraz ze swiatem; istota ludzka jest mikrokosmosem stanowiacym refleks wszechswiata (filozofia Jana Szkota Eriugeny),

•jego podobienstwo az do Boga (sw. Bernard z Claivaux),

•jego podmiotowa samoistnosc, indywidualnosc, rozumnosc i doskonalosc (filozofia sw. Tomasza z Akwinu).

We wspolczesnym swiecie slowa Bog i istota ludzka znacza raz za razem mniej. Ogol gonia zbyt dobrami doczesnymi, nie liczac sie z konsekwencjami.

Zatracamy nasze humanitaryzm. Patrzac dzieki filozofow z tamtej ery mozemy sie od tych propozycji uczyc prawidlowego postepowania. Trzeba

przystanac na krotko i rozwazyc o polskiej sytuacji. Modelem do nasladowania moze byc sw. Franciszek, ktory jest raz za razem mniej aktualny w

wspolczesnym swieci. Glownymi zrebami tej nauki dotychczasowy: wszechogarniajaca namietnosc, radosc, ubostwo, czyli ow wartosci, ktore przestaja

okazac sie dla nas istotne.

Tworcy literatury sredniowiecza podejmowali tematy ciagle aktualne na przyklad: milosc, zejscie, przemijalnosc ludzkiego istnienia, egzystencji i globu.

„Wielki testament― Franciszka Villona podejmowalo ow wlasnie powody tematyczne. Przeplata on komizm z liryzmem, watki wysokie ze sprosnymi.

Sam „poeta przeklety―, mieszkaniec paryskiej ulicy, ukazuje kruchosc istnienia, przywolujac znane postacie w opowiesciach o paniach i na temat

panach „minionego czasu―. Jakze jest to biezace w otaczajacym nas swieci. Przestalismy powazac to, jakie mozliwosci najwazniejsze, czyli nasze

istnienie. Zapominamy jakze jest to siano ulotne i kruche.

Afekt jako uczucie najwazniejsze zajmowalo tez istotne miejsce w calej sredniowieczu. Modelem utworu dopuszczalny utwor pt. „Dzieje Tristiana i

Izoldy―. Ten motyw jest aktualny w wszelkiej epoce. Afekt to uczucie dominujace w zyciu, Czlowiek bez milosci wydaje sie byc nieszczesliwy.

Literatura sredniowieczna niejednokrotnie propagowala schematy parenetyczne. Byc moze dzisiaj nie wystepuje juz rycerzy ani kroli, jednak nasza firma

mozemy siegac z tych propozycji prawdziwa madrosc. Roland zadziwia nas swoja odwaga jak rowniez tym jaka wage dzierzy dla niego honor, ktory we

wspolczesnym swieci stracil dzieki swojej powadze.

Widzimy, iz wiele tematow podejmowanych aktualnie w sredniowieczu sa ciagle aktualne. Wychodzi to stad, iz dotycza one czlowieka, oraz czlowiek sie

nie zmienil.

22. Wymien i omow gatunki literackie sredniowiecza.

Po epoce sredniowiecza rozwijaly sie wszystkie rodzaje literackie. Na polnocy Swiata i we Francji stanela epika heroiczna, ukazujaca przebieg zdarzen

wybitnych zuchow na tle zdarzen historycznych np. „Piesn na temat Rolandzie― nawiazujaca do historycznej wyprawy cesarza Karola Wielkiego do

Portugalii przeciwko saracenom w VIII w. (Jest to poemat). Epike dworska reprezentowaly romanse np. „Dzieje Tristiana i Izoldy―. Liryka odwolywala

sie zarowno do typow charakterystycznych na rzecz tworczosci duchowej czego przykladem sa hymny oraz liryka maryjna np. „ Bogurodzica―, jak i

kreowaly nowe odmiany zwlaszcza w calej tworczosci poetow niemieckich, francuskich i wloskich. Przykladem dopuszczalny prowansalska tworczosc

poetycka milosna. Ekspansja chrzescijanstwa prowadzi do postepu hagiografii, sfery pismiennictwa wymagajacej sie opisywaniem zywotow kultu

religijnego, opartych dzieki legendach i dostepnych materialach historycznych np. „Legenda na temat sw. Aleksym―. Utwory ow mialy istote

dydaktyczny. Robienie sie oryginalnych panstw i dynastii sprzyja historiografii czyli powstawaniu zbiorow dziel historycznych. Przejawem historiografii sa

kroniki np. Galla Anonima, Wincentego Kadlubka, Kronika wielkopolska. Po srodowisku religii chrzescijanskiej rozwijal sie dramat liturgiczny, wystawiany

w calej kosciele w calej sw. wielkanocne. Ukazywaly np. zmartwychwstanie Jezusa, odgrywane za posrednictwem ksiezy i zakonnikow w calej kosciolach

albo w specjalnie wyznaczonych w dodatku miejscach na dworze kosciola ( np. „Nawiedzenie grobu― ). Pozniejsza odmiana dramatyczna wydaje sie

byc misterium, jakie mozliwosci po lacinie znaczy tajemnica. Byly to z kolei widowiska sceniczne, ktorych tresc dotyczyla najczesciej tematow ze Starego

i Nieznanego Testamentu. Inscenizacje te wystawiano zwlaszcza w okresie swiat wyznaniowych. Akcja misteriow zawsze prezentowala dramat

chrzescijanski dziejow ludziom, upadek jednostki, odkupienie i sad podstawowy. W dawnym ksztalcie misteria zachowaly sie w Polsce (w Kalwarii

Zebrzydowskiej) oraz w calej Niemczech. Wylacznym ze znanych misteriow lokalnych jest „Historia o chwalebnym Zmartwychwstaniu Panskim―

Mikolaja z Wilkowiecka. (Byly to dziel sztuki, gdzie aktorami mogli okazac sie tylko mezczyzni).

W XII w wyksztalcily sie mirakle, co na lacinie okresla cud. Przedstawialy cudowne wydarzenia z egzystencji Maryi. Sposrod czasow odbywajacego sie w

przyszlosci sredniowiecza znamy moralitety-utwory na temat charakterze filozoficzno-dydaktycznym, alegoryczne przypowiesci o czlowieku, ktory za

posrednictwem grzechy i upadki dochodzi do cnoty i zbawienia. Moralitety mialy na celem skierowanie jednostki na wlasciwa droge. Pierwotnym

bohaterem moralitetow byl zwyczajny czlowiek usytuowanym miedzy niebem a pieklem, dokonujacy wyboru odpowiedniej drogi zycia, toczacy

wewnetrzna walke miedzy silami dobra i zla. Najstarszym zachowanym moralitetem jest „Everyman―.

DRAMAT:

ï€-misteria,

ï€-moralitety,

ï€-dramaty liturgiczne,

ï€-tragedia,

ï€-komedia.

WIERSZ:

ï€-piesn,

ï€-hymn,

ï€-satyra,

ï€-milosna,

ï€-psalm } modlitewnik,

ï€-liryka maryjna,

ï€-wiersz sredniowieczny

EPIKA

ï€-kronika,

ï€-kazanie,

ï€-hagiografia (zywoty swietych, opisujac idealizuja halasuje, propaguja schemat osobowy ï‚® asceta),

ï€-apokryt (gatunek literacki przedstawiajacy zywot najswietszej rodziny),

ï€-romans rycerski,

ï€-epos rycerski,

ï€-traktat,

ï€-gesta,

ï€-epos rycerski.

23. Znajdz motywy fajne dla poezji sredniowiecznej i barokowej, odwolujac sie od znanych Ci utworow.

Naczelna faza baroku trwala od lat osiemdziesiatych XVI wieku na lata dwudzieste wieku SIEDEMNASTEGO; dochodzi w calej niej az do glosu miedzy

innymi tworczosc mistyczno - metafizyczna (Mikolaj Sep-Szarzynski), nawiazujaca az do sredniowiecznej filozofii i starotestamentowych wizji Boga,

swiata, jednostki. W sredniowieczu w centrum swiata jednostki stal Bog. Owczesny swiatopoglad: teocentryzm, byl wyrazem glebokiej wiary osob, ktorzy

postrzegali Stworce w calej kategoriach absolutu. Dlatego w istocie w "Bogurodzicy" blagali, azeby uslyszal katalogow glosy i raczyl dac spokojne,

pobozne zycie i miejsce w calej raju na smierci. Mikolaj S. Szarzynski przekazuje wiadomosci o przemijaniu, o ceny dobr ziemskich i ostatecznych -

zgonu, wiecznosci i zbawieniu. Po sonecie "O wojnie polskiej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem i cialem" szczesciem jest apartament. Zycie

przesadza jednak walke z "hetmanem ciemnosci" - szatanem jak rowniez duszy z cialem. Bog stwarza wiare wygrania naszej walki. Po utworze objawia

sie dwoistosc: czlowiek-swiat, dobro-zlo, Bog-szatan. Retoryczne pytania uwypuklaja niepewnosc, zagubienie i bezradnosc. Utwor "O nietrwalej wybranki

rzeczy globu tego" przedstawia dobra doczesne: bogactwo, wladze, slawe, rozkosze i stwierdza, ze nie sa one w stanie dac czlowiekowi rzetelnego

szczescia i bezpieczenstwa. Takze "I nie milowac ciezko, i milowac". Szarzynski upatruje prawdziwy przedmiot milosci i piekna w calej Bogu. Wartoscia

trwala wydaje sie byc cnota. Szarzynski wybral droge walki wraz ze swiatem zywiolow - wrogow duszy teskniacej do "wiecznej i prawej milosci".

Czolowymi przedstawicielami filozofii epoki baroku byli Spinoza, Leibniz, Pascal. Stworzyli te banki rozne koncepcje zycia, uwazajac, ze:

-zycie doczesne posiada niewatpliwe ceny, ktorych nie nalezy lekcewazyc, bo pierwszenstwo dzierzy radosc zanim cierpieniem

-nalezy uciekac od doczesnosci w calej mistycyzm

-zycie sklania az do pesymizmu

W nawiazaniu z tego rodzaju roznorodnoscia pojmowania zycia zrodzil sie konflikt miedzy haslami renesansowymi oraz odnowionymi idealami

sredniowiecznymi. Po baroku tworzy sie wariant czlowieka kierujacego sie regula dwoistego egzystencji, ktore laczylo asceze i korzystanie z uciech zycia,

jak na przyklad wiemy to wzorce dla osob fizycznych zaczerpniete wraz ze sredniowiecza.

24. Wymien zabytkowe budowle pismiennictwa sredniowiecznego w Polsce i omow wybierany utwor.

Najstarszym drukowanym naszym tekstem poetyckim jest "Bogurodzica" (otwiera "Statut polski" z 1506 rok Jana Laskiego). Czas jej powstania az do

dzis wywoluje zywe debaty badaczy; jak na przyklad pozwalaja sadzic najnowsze ustalenia jezykoznawcze, urodzenie tekstu zlaczone sa z poczatkami

panowania Wladyslawa Jagielly, a wiec z wiekiem XIV.

Wzorowana wydaje sie byc na hymnach grecko - bizantyjskich, jak na przyklad swiadczy m. in. osobiscie wyraz Bogurodzica, bedacy wiernym

tlumaczeniem greckiego Theotokos. Najstarsza czesc piesni sklada sie z dwoch zwrotek. Pierwsza przeznaczona jest explicite do Mateczki Boskiej z

prosba na temat wstawiennictwo obok Syna, aby zechcial wysluchac ludzkich prosb. Druga zwrotka, skierowana wydaje sie byc do Syna Bozego, wlacza

blagania na temat "zbozny pobyt" na ziemi i "rajski przebyt" po zgonu. Piesn wydaje sie byc zrodlem dane o slownictwie i odmianach gramatycznych

owczesnej polszczyzny. Niedaleko slowa "Bogurodzica" wystepuja odmienne archaizmy jezykowe, np. dziela (dla), bozyc (syn Bozy), zbozny (dostatni),

slawiena (slawiona), zwolena (wybrana), jaz (ktora), jegoz (o co). W inny sposob tez wygladala 2 persona liczby pojedynczej trybu rozkazujacego -

zyszczy, spusci, raczy. Roznice w calej glosowni ukazuja wyrazy slawiena (dzis slawiona) i krzciciel (dzis chrzciciel). Wolacz deklinacji zenskiej

zrownowazony byl mianownikowi, np. Bogurodzica, dziewica, Maryja (dzis powiedzielibysmy - Bogurodzico, dziewico, Maryjo).

Rymy estetyczne i wew., budowa trojdzielne - kazde trzy wersy to zamknieta mysl (oddzielna). Autor chcial sie zblizyc do sylabizmu. Archaizmy: szyk

przestawny zwrotow w zdaniu, archaizmy fleksyjne, fonetyczne.

Choc Bogurodzica dzierzy charakter piesni religijnej, ekspresowo wyszla oprocz mury Kosciola i zostala jak gdyby hymnem narodowym. Jak na przyklad

twierdza owczesne swiadectwa, spiewalo ja rycerstwo polskie ponizej Grunwaldem i pod Warna (kronika Jana Dlugosza). Zarazem stanowila ciagle

nieodlaczna czastka wazniejszych ceremonii koscielnych.

“Geograf bawarski―

IX w. - spis nazw polskich plemion

“Dagome index―

X w calej. - najdawniejszy polski film dokumentalny, Mieszko I oddaje panstwo pod kuratele papiezowi, nazwy geograficzne

“Kronika Theimara―

X-XI w. - nazwy plemion (Slazanie), nazwy rzek (Odra, Bobr) i nazwy miejscowosci (Krosno)

“Bulla Gnieznienska―

XII w. - rejestr towarow koscielnych, “Zlota Bulla jezyka polskiego―  zawiera 410 nazw lokalnych

“Ksiega Henrykowska―

XIII w calej. - od razu polskie punkt widzenia: “Dac ac ja pobrucze a twoja osoba poczywaj―

Kazania Swietokrzyskie

XIV w. - autor-kaznodzieja staral sie przyznac swoim kazaniom artystyczna postac, utrzymane sa w tonie podnioslym, adresatem tych kazan sa

wyksztalceni ludzie

“Kazania Gnieznienskie―

XV w. - 103 kazania lacinskie, dziesieciu polskich, zabytek troj jezyczny: niemiecki, lacinski, polski

“Bogurodzica―

pierwszy przekaz napisany na polsku posiadajacy charakter religijny

“Psalterz Florianski―

najstarszy zatrzymany przeklad Psalmow Dawida, wlacza tekst psalmow w trzech jezykach: lacinskim, polskim i niemieckim, psalterze pelnia w calej

sredniowieczu opcje modlitewnika

“Psalterz Pulawski―

XV w. - modlitewnik mieszczacy komentarz az do kazdego psalmu

“Apokryty―

prezentuja zywoty kultu religijnego

“Roty sadowe―

formuly przysiag sadowych

“Biblia Szaroszpatacka―

1 i wylaczny polski tlumaczenie Biblii

25. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce dla osob fizycznych i katalogow odbicie w calej literaturze.

jednej. 1IDEAL SWIETEGO ASCETY

•„Legenda o sw. Aleksym―; Aleksy pochodzil z zamoznej bliskich, wiodl dostatnie zycie. Jako czlowiek pelnoletni skazal sie dobrowolnie dzieki

ponizenie i cierpienie, umartwiajac swe cialko i ducha. Nagroda zbyt jego nieszczescia stalo sie natychmiastowe wziecie duszy do Nieba.

•„Swiety Szymon Slupnik― Stanislawa Grochowiaka. Wiersz opowiada na temat ludziach ery sredniowiecza i ich podejsciu do religii. Bunt pisarza

przeciw ciemnocie owczesnie panujacej, oraz zmierzaniu do samozaglady.

•Slupnicy - ascetyczni wschodni pustelnicy spedzajacy zycie dzieki slupach, kolumnach swietych poganskich (Szymon i Daniel Slupnik z

Konstantynopola)

•Swiety Franciszek - w calej Asyzu wlozyl na fiuta zakon franciszkanow. Rozdal swoj majatek. Wedrowal po panstwie wyglaszajac kazania, ktore

nawolywaly do wybranki do blizniego.

•zyje w calej ubostwie

•przyjmuje pogarde i cierpienie z pokora

•ucieka od slawy, rozglosu

•modli sie az do Boga

•umartwia swoja dusze i cialko

•anonimowosc

•pokora

1. 2IDEAL RYCERZA

•„Piesn o Rolandzie― - anonimowe dzielo francuskie. Nalezy do bliskich eposow laczacych trzy glowne elementy: narodowy, bohaterski i

legendarny. Zalicza sie do grupy poematow epickich noszacych francuskie miano „chansons de geste―(piesni historyczne)

•cykl rycerzy okraglego stolu skupionych naokolo legendarnego mistrza Artura

•cykl karlow Nibelungow (Niemcy)

•„Piesn o Cydzie― (Hiszpania)

•„Piesn o wyprawie Igora― (Rosja)

Roland rycerz i wasal Karola Wielkiego ginie w calej obronie religii w walce z poganskimi saracenami. Roland to junak idealny- skupia w samemu

szlachetnosc i odwage, do szalenstwa. Stale postepuje w calej zgodzie z kodeksem rycerskim. Bezgranicznie wierny „slodkiej Francji― i oddany

damie swojego serca. Jako rycerz ery feudalnej bezgranicznie oddany swemu wasalowi-Karolowi Wielkiemu. Wzorowy chrzescijanin, prawdziwy ziom,

wierny do konca Oliwierowi.

•bogobojny

•odwazny

•zawsze dotrzymywac wyrazenia

•dbac na temat honor i slawe

•patriota

•uwielbienie Boga i oddanie dla obrony wiary

•wzorzec dydaktyczny

•zyskiwal wladze, stawal sie godnym szacunku

•propagowal postawe odpowiednia kosciolowi

•kosciol akceptowal rycerzy, bowiem w calej nich upatrywal szerzenie religii chrzescijanskiej

Ideal zacnego wladcy

•postac Boleslawa Krzywoustego w swietle „Kroniki Galla Anonima―. Autor slawi mistrza jako wzorowego chrzescijanina, meznego rycerza,

sprawiedliwego i madrego monarche, oddanego idei modelowania panstwa. Okresla go „Boleslawem, ktory nie spi―. Wedlug Boleslaw powstal sie w

calej sposob cudowny, dzieki darom zlozonym za posrednictwem ojca Wladyslawa Hermana, swietemu Idziemu.

•postac Karola Wielkiego, wladcy panstwa Frankow- „Zycie Karola Wielkiego― autorstwa Eincharda. Tworca Cesarstwa Karolinskiego

postrzegany za najwybitniejszego wladce wczesnego sredniowiecza. Einchard byl dworzaninem i biografem, znal mistrza od maluszka. Karol wysoki byl

obronca wiary chrzescijanskiej, wladca swiatlym, dobrym, odwaznym i sprawiedliwym.

•troszczy sie o panstwo i na temat poddanych

•dobry rycerz

•dobry chrzescijanin (milosierny)

•sprawiedliwy i wyrozumialy

•bronil granic

•szybkosc podejmowania zawilych decyzji

•dobro ogolu przedklada nad dobro wlasne

Wzor kochanka

Wzor kochanka pozostal przedstawiony w calej utworze Dzieje Tristana i Izoldy. Oprocz tego kierunku propagowana byla tez liryka milosna zgodnie z

regula, ze ktorykolwiek badz rycerz ma obowiazek miec dame swego serduszka. Trudno doszukac sie w calej tych utworach rzeczywistych wrazen i mysli

poetow, sa one raczej wyrazem tesknoty do wybranki absolutnej i doskonalej. Podmiot uczuc zawsze byl wyidealizowany a opis uczuc rycerza - dosc

stereotypowy. Utwory bardzo typowe.

- Dzieje Tristana i Izoldy - opowiesc na temat wielkiej, tragicznej milosci - akcja podporzadkowana jest przeznaczeniu.

Przyczyny wykreowania takich wzorcow osobowych

•kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie chcac zostac ascetami czesto oddawali swoj dobrobyt kosciolowi)

•zycie doczesne wydaje sie byc chwilowym, zwiezlym etapem egzystencji ducha

•upokorzenie szlo w calej parze wraz ze zbawieniem

26. Na wybranych przykladach objasnij funkcje motywu smierci w calej literaturze sredniowiecza.

Kosciol celowo sklanial osob do rozumowania o zgonu, co potwierdza popularne wtedy powiedzenie "Memento mori". Zejscie nalezala az do tzw. spraw

ostatecznych nieopodal sadu koncowego, piekla i nieba. Kosciol roznicowal zejscie czlowieka grzesznego i cnotliwego. Pierwsza posiadala byc przykra,

druga stanowila zwykla nieodzownosc, ktorej obawiac sie nie nalezalo. Wazne stalo sie nalezyte przyrzadzanie sie dzieki spotkanie wraz ze smiercia.

Posiadaly temu sluzyc: zycie w calej cnocie, spowiedz, rachunek sumienia, pojednanie z ludzmi i swiatem. Wzory motywow zgonu w literaturze:

•"Rozmowa Mistrza Polikarpa wraz ze Smiercia",

•"Skarga umierajacego",

•cykl drzeworytow niemieckiego artysty Hansa Holbeina Mlodszego z pocz. XV w calej. przedstawiajacy przerozne wizerunki zgonu.

Wizerunek Smierci w "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Smiercia" jest posepny: chuda, bezbarwna, zolte oczy i cialko, bez ukonczenia nosa i warg,

zgrzytajaca zebami, z kosa w calej reku itp. Mowi pani, ze wezmie ze soba kazdego czlowieka, ale w pierwszej kolejnosci grzesznikow, ksiezy zyjacych w

calej dostatku i rozkoszy, rozpustne kobiety, sedziow niesprawiedliwych, pijakow. Wynika dlatego, ze im czlowiek minie przez istnienie skromniej, naszym

jego zebranie ze Smiercia bedzie mniej przykre.

dwudziestu siedmiu. Porownaj kroje Matki Boskiej w 2 arcydzielach sredniowiecznej liryki duchowej w „Bogurodzicy― i „Lamencie

swietokrzyskim―.

Po „Bogurodzicy― pierwowzor Jezusa zachodzi jako blogoslawiona, wybrana, wywyzszona kobieta, lecz jednoczesnie bliska ludziom. Wydaje sie ich

oredowniczka, posredniczy pomiedzy Bogiem oraz ludzmi

Naczelna zwrotka wydaje sie byc apostrofa az do Matki Boskiej i wlacza w samemu wiele okreslen skierowanych ponizej jej linkiem. „Bogurodzica,

Bogiem slawiena.. ― czyli uwielbiana przez Boga, wybrana Matka syna Bozego.

W pozostalej zwrotce wyznawcy zanosza az do niej prosby co potwierdza modlitewny istote wiersza. Znajdujemy w zonie prosby ogolne: o wysluchanie

modlitwy, na temat natchnienie mysli.

Z kolei w calej „Lamencie swietokrzyskim― czyli „Zale Matki Boskiej pod krzyzem― ukazuja obie postacie Mateczki Boskiej i jej syna. Osoba

komunikujaca w tekscie jest Matka Jezusa. Jawi sie naszemu portalowi jako forma cierpiaca, zalaca sie morzem soba i swoim synem. Oplakuje swoje

dziecko, chce z nim dzielic cierpienie i jemu sluzyc. Aczkolwiek pod krzyzem jest nieporadna i czyni gorzkie wyrzuty Aniolowi Gabrielowi:

„O Aniele Gabriele,

Porzadnych jest to siano twe uroczystosci weselne

Co zes mi az do obiecywal, tylko i wylacznie bano mnostwo..: ―

W powyzszym utworze to wlasnie Matka Boska wytycza dwudziestozwrotkowy przekaz, prosi osob o uzalenie sie morzem nia, polemizuje z Aniolem

Gabrielem nawiazujac do zwiastowania. Kieruje az do ludzi wyrazenia:

-„Ciezka firmowa chwila, krwawa godzina―

-„A ja calkowita smutku i zalosci―

Mozemy zauwazyc, iz autor widzial w Matce Boskiej glownie cechy ludzkie chwile niedyspozycji i sprzeciw wobec zdarzen w ktorych uczestniczyla. Maria

wydaje sie byc matka i to cierpiaca. Wlasnie bolesc jest fundamentalnym problemem utworu. Marie tym wiecej boli zniewazenie syna, albowiem jest

mezczyzna jej jedynym dzieckiem. Odslania losy wlasnego syna od czasu biczowania za posrednictwem nakladanie cierniowej korony, bicie go za

posrednictwem zydow na przybyciu az do krzyza. Ciagle wspolcierpi z nim.

„Synku mily i wybrany

Rozdziel z matka swoja rany. ―

Chce myslec w podobny sposob on, czuc. Wie, iz to aktualnie ostatnie sekundy zycia Chrystusa

28. Wymien i omow najwazniejsze gatunki liryczne polskiego renesansu.

•fraszka

Z wloskiego slowa “frasca― co oznacza ped. Od frasche co oznacza bagatela, drobnostka. Jest to krotki kawalek poetycki bedacy odmiana

epigramatu, najczesciej zabawny i dzieki blahy temat, dotyczy jakiegos zdarzenia albo osoby, na temat charakterze anegdotycznym, zamkniety wyrazista

puenta stanowiaca wyostrzenie mysli lub konkluzje. Nazwe wprowadzil Kochanowski w okresie renesansu. Fraszka renesansowa posiadala charakter

glownie sytuacyjny, aktualna posluguje sie chetnie kontrastem form jezykowych.

•figlik

Jest to utwor osmiowierszowy o zakresie epigramatycznym, na temat tresci glownie obyczajowej, podajacy czesto anegdote bez puenty, dla samego

zdarzenia. Tego typu tytul nadal Mikolaj Rej swoim wierszom, stanowiacym czastka “Zwierzynca―.

•piesn

Jest to typ liryczny, jakiego pochodzenie wyprowadza sie wraz ze starozytnej piesni obrzedowych, spiewanych przy akompaniamencie muzyki. Piosenka

cechuje uproszczenie budowy, latwa skladnia, system stroficzny, wystepowanie refrenow i paraleizmow (powtorzenie jakiegos szczegolu lub maksymy

budowy). Koloryt piesni wyplywa z jej zwiazkow z muzyka; uprzystepnia uksztaltowanie melodii. Do kulturze piesni Horacego nawiazal Kochanowski.

Obok czesto uprawianej piesni jako wiersza lirycznego, niejednokrotnie o tematyce milosnej, wyksztalcily sie rozne jej odmiany, zlaczone z rama

sytuacyjna (powitalna, pozegnalna, pochwalna, biesiadna). Istnieja piesni znane - ludowe, zolnierskie, powstancze, legionowe.

•tren

Od greckiego slowa “threnos― czyli lament, piesn zalobna, oplakiwanie. Jest to utwor poetycki o tonie elegijnym i charakterze zalobnym,

poswiecony wspomnieniu osoby zmarlej, rozpamietywanie jej zalet i uczynkow. Rodzaj ten uksztaltowano w antyku, a az do poezji krajowej wprowadzil

go Kochanowski.

•traktat

Rozprawa pokaznych rozmiarow podejmujaca podstawowe troski danej sfery wiedzy. Narasta czesto w calej tytulach prac filozoficznych.

•kazanie, homilia

Przemowienie o esencji religijnej, wyglaszane podczas nabozenstwa, objasniajace napisy religijne i zawierajace pouczenie moralne. Kazania

sredniowieczne wprowadzaly realia egzystencji codziennego w celu ilustrowania nauk moralnych. W czasie reformacji zniwa kazan przybraly charakter

skladow literackich nie w kazdym przypadku pelniace opcje uzytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawily idealy heroizmu i

patriotyzmu wzorom egzystencji ziemianstwa.

•sielanka

Jest to typ poetycki wywodzacy sie z antycznej Tunezji (idylla Teokryta), obejmujacy utwory utrzymane w calej pogodnym tonie.

Opowiadaja one o zyciu pasterzy albo wiesniakow. Rodzaj ten w calej starozytnym Rzymie rozwinal Wergiliusz. Znany byl rowniez w czasach

nowozytnych i oznaczal wtedy wierszowany kawalek o postaci monologu wlozonego w usta istot literackiej najczesciej pasterza, z przewazajacym

udzialem elementow dialogowych i opisowych. Do literatury polskiej tenze gatunek wprowadzil Kochanowski. Niedaleko sielanki narracyjne wystepowal

rowniez sielanka dialogowa, sielanka udramatyzowana. Tematyka z zycia pasterskiego lub wiejskiego przedstawiana byla w sposob realistyczny albo

konwencjonalny (sielanka konwencjonalna). W celu sielanki staropolskiej charakterystyczna byla dwuplaszczyznowosc, polegajaca na wystepowaniu

podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. Po sielance wyrazala sie utesknienie za zyciem natury i niecheci az do miasta,

charakterystyce to na rzecz kultury dworskiej z poprawnym jej zainteresowaniem zwrotu az do ludowosci.

•nowela

Od wloskiego slowa “novella― co oznacza nowosc. Jest to krotki utwor epicki, ktory znamionuje zwiezlosc kompozycji (wyrazny pozycja

kulminacyjny, puenta), ograniczenie wielkosci postaci, wprowadzenie tylko jednego watku, skoncentrowanie sie dzieki jednym tylko i wylacznie problemie,

1 punkt widzenia. Uksztaltowala sie ona we Wloszech w calej renesansie. Stala sie srodkiem wczytania do literatury srodowiska mieszczanskiego z tej

zyciem powszednim i osobami, problematyka obyczajowa i psychologiczna, co dokladnie odroznialo tenze gatunek od epiki wierszowanej.

29. Omow temat: mieszkaniec i panstwo, na przykladzie dwoch wybranych tekstow z literatury odrodzenia i baroku.

Pojecie patriotyzmu w sredniowieczu laczylo sie z istota rycerza walczacego za ojczyzne. Tworcy renesansu stworzyli nowe pojecie patriotyzmu. Jest to

sluzba ogolowi „jak kto moze―. W literaturze tego czasu znajdujemy pochwale chwalebnej zgonu za ojczyzne ( Na sokalskie mogily ) i nawolywanie

az do walki w calej obronie zagrozonego kraju ( Piesn na temat spustoszeniu Podola ). Dluzej jest jednak glosow przemawiajacych, ze na temat ojczyzne

nalezy sie troszczyc codziennie, prostowac niesprawiedliwe ustawy, krytykowac urzednikow i poslow. Pisza w ten sposob M. Rej w „Krotkiej

rozprawie... ―, J. Kochanowski w „Piesni o spustoszeniu Podola― i „Odprawie poslow greckich―, ks. P. Skarga w „Kazaniach

sejmowych―. To pojecie patriotyzmu, z jakim wiaze sie wytykanie wad, krytykowanie, nawolywanie az do poprawy, postepuje we kazdego nastepnych

epokach literackich i jest zlaczone z zadaniami pisarzy mnostwo pokolen. Najpelniejszy portret zacnego obywatela stworzyl J. Kochanowski w postaci

Antenora z „Odprawy poslow greckich―. Jest to istota ludzka, ktory bycie czlowiekiem uczciwym, sprawiedliwosc i dobro ojczyzny stawia ponad

wlasnpe, prywatne sprawy. Dostrzegajac zlo, pietnuje je odwaznie i sugeruje sposoby naprawy, nie liczac sie z przykrymi na rzecz niego

konsekwencjami. Odrzuca nawet przyjazn i uznanie zwierzchnikow. Nie pragnie im przypodobac, odwaznie udostepnia prawde nawet ta przykra. Troska

na temat losy ojczyzny i mieszkancowrezydentow jest na rzecz niego naczelna wartoscia. Poswieca dla zonie wszystko, nawet osobiste ambicje i wlasne

dobro. Potencjalow dodaje mu przekonanie na temat slusznosci takiego postepowania i mysl, iz zasluguje samemu nim na dobre imie.

trzydziestu. Przedstaw wzorzec szlachcica-ziemianina w calej przekazie Metrow. Reja i J. Kochanowskiego.

M. Rej w dialogu „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem oraz Plebanem" krytykuje stosunki miedzyludzkie. Wstep sklania

czytelnika az do refleksji. Autor zarzuca duchowienstwu pyche, nierobstwo, chciwosc, zaniedbywanie obowiazkow, nie odprawianie porannych mszy i

czynienie jarmarkow z odpustow. Ukazuje szlachcica rozrzutnego, dazacego do potegi, glupiego. Szlachta nie interesuje sie sprawami chlopa. Rej godzi

w ciemnote, zacofa-nie zakresu chlopskiego. Wydaje sie jednak przeciwny panszczyznie. Ludnosc okresla - „Ksiadz pana wini, mezczyzna ksiedza,

oraz nam nieskomplikowanym zewszad nedza".

"Zywot jednostki poczciwego" nie jawi sie byc samodzielnym utworem. Stanowi czastka "Zwierciadla". Po "Zywocie jednostki poczciwego" Rej zawarl

swoje rozwazania na temat zyciu szlachcica od narodzin az do zgonu. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem dzieci szlacheckich, nad

pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica jak rowniez jego staroscia. Mowiac na temat edukacji, lekcewazyl wartosc przedmiotow szkolnych,

chocby takich jak gramatyka, logistyka, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Bardziej od nauki Rej ceni rzetelne wychowanie, kwalifikacji praktyczne jak rowniez rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze taniec i spiew).

Ceni praworzadnosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage. Przez oryginalne szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne istnienie, odrzuca

natomiast dziedziczenie na przodkach podpisow szlacheckich bez wlasnych zaslug. Za ogromna wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca czesto

jednostki na manowce, bedaca pochodzeniem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu i roboty na wsi, totez uwaznie opisywal lekcje ziemianina w calej roznych porach roku, przynoszace wiele pozytku, a takze

dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac naokolo domu sady owocowe i ogrody warzywne, by niczego przez pelny rok nie zabraklo rodzinie gospodarza. O

ogromnym zamilowaniu autora az do pracy dzieki wsi sygnalizuja liczne zdrobnienia nazw slodkich i warzyw oraz roznych plodow rolniczych: wineczko,

ogoreczki, orzeszki, sliweczki itp.

Zima Rej radzi odpoczywac w calej milym towarzystwie przyjaciol i rodziny, wskazuje zabawy, polowania, lowienie ryb, jakie mozliwosci przynosi pozytek

i zapewnia przyjemnosc. Dbajacy o fortune pisarz wskazuje w wolnym, zimowym czasie zajac sie handlem zbozem, kupowac halasuje taniej i

sprzedawac drozej w roznych okolicach.

Akt milosny Reja az do spraw ogolnych oraz sluzby ojczyznie byl specyficzny. Choc cenil cena sluzby wojskowej w zyciu malolata szlachcica, to

upatrywal w niniejszym glownie modelowanie jego charakteru, a nie sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych nie ceniac katalogow

zbytnio. Najlepszej cenil urzad posla ziemskiego, ale tylko i wylacznie dlatego, iz moze mezczyzna pilnowac przywilejow szlacheckich.

Wzor szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest wyzbyty wad, gdyz oprocz zdolnosci praktycznej ambasador tego wysokiego stanu

spolecznego powinien posiadac tez gruntowne wyksztalcenie. Nie wzbudza tez sympatii wspolzycie szlachcica az do obowiazku sluzenia ojczyznie.

J. Kochanowski w calej „Piesni XIX" („Piesn na temat dobrej slawie") zaznacza, iz Bog odroznil ludzi od zwierzat, dajac im mozg i mowe, Dlatego

tez, ktorykolwiek badz winien sluzyc krajowi przez swe talenty (stoicyzm). Kto ma dar wypowiadania sie, powinien pouczac innych. Kto jest mezny -

wojowac w obronie wiary i ojczyzny. Wieksza wartosc dzierzy oddanie egzystencji za slawe, niz zejscie w zapomnieniu. „Piesn XII" ujmuje cnote jako

dobro najwyzsze obywatela. Apel walki, wy-zbycia sie egoizmu, Kochanowski skierowal w calej „Piesni na temat spustoszeniu Podola", po klesce

Polski z Turcja. Okresla postawe Polaka - „przed szkoda, i po szkodzie glupi". We fraszce „O kaznodziei" krytykuje oblude duchowienstwa, ktore

glosi idealy, tylko i wylacznie z powodu wynagrodzenia. Ksieza nie chca istnien wedlug przykazan. Pijanstwo, tendencja do biesiad, atakuje kawalek

„O doktorze Hiszpanie". Schemat zycia renesansowego humanisty uosabia fraszka „Do gor i la-sow". Podmiot wspomina wycieczki (Francja, Rfn,

Wlochy) jak rowniez zycie zaka, rycerza, dworzanina i ksiedza. Czlowiek ma obowiazek korzystac z chwili. „O zywocie ludzkim" stwierdza, iz dobra

ziemskie sa przemijajace, poniewaz globem i czlowiekiem wlada Fortuna.

31. Przedstaw realia krajowe XVI stuleciu widoczne w calej utworach J. Kochanowskiego.

“PIESN O SPUSTOSZENIU PODOLA―

Jest to V piesn. Ma pani charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole lupia Tatarzy. Okresla ich zbojcami. Jednoczesnie sklania

Polakow az do walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem sie Polakow. Poddali sie te banki niemal bez walki. Zwyciezyli ich innowiercy,

koczownicy, nie godni Mlodych polakow. Wstydzi sie za tych propozycji, ze doprowadzili do takiej hanby. Wydaje sie oburzony obojetnoscia szlachty,

deficytem zainteresowania, apatii, bezwolnoscia Mlodych polakow wobec pieskow tureckich. Ofiaruje im walke, by placili na wojsko, na bron, by walczyli.

Uwaza, iz nalezy opodatkowac szlachte i zorganizowac stala doborowa armie. Kochanowski chce by wojowal caly narod. Zada patriotyzmu. O tej

oburzeniu wykonuje ironiczne zakonczenie iz Polak jest glupi przed i po szkodzie. Mimo krzywdy nie chca oni reperowac bledu. Nie ucza sie na tych

propozycji. Nie dbaja o ojczyzne, a na temat prywate. Nie wyciagaja z tragedii wnioskow. Nie umieja ustrzec sie przed rownolegla sytuacja pozniej.

“ODPRAWA POSLOW GRECKICH―

Fabula tej katastrofy rozgrywa sie w starozytnej Troi jednak problem wydaje sie byc aktualny w czasach Kochanowskiego. Pytania bohaterow dramatu:

czy zwrocic Helene poslom i uchronic ojczyzne od wojny lub pozostawic ja w Troi wedlug zyczenia krolewicza, oraz ojczyzne narazic na wojne. Staje sie

to wielozadaniowym problemem przedstawiania interesow niekomercyjnych ponad sprawy kraju. Antenor (patriota, Iketaon (posel przekupny). Troja to

alegoria Polski, swiadczy w ten sposob podobny w calej Troi Kochanowskiego ustroj jak na przyklad w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej,

podobienstwo Rady Krolewskiej do Sejmu i analogia w obradach tych cial. Pouczenie lokalnych rzadzacych. Wladcy otrzymali wladze od Boga, a to

pociaga zakonczone odpowiedzialnosc. Odgrywaja dbac na temat swoich poddanych. Poddani natomiast musza wzmacniac panstwo umyslem,

szlachetnoscia i madroscia. Trwalosc i wladza panstwa jest zalezne od poszanowania prawa i przez rzadzacych jak i poddanych.

“NA SOKOLSKIE MOGILY―

Jest to krotki kawalek o patriotycznym wyrazie. Przeslanie jego wydaje sie byc nastepujace: Nie wystepuje nic ponad ojczyzne, istota ludzka powinien

nawet z rozkosza umierac zbyt nia.

32. Wymien i omow powody motywy biblijne i antyczne w tworczosci J. Kochanowskiego.

Widzimy obok Kochanowskiego poetycka realizacje slow greckiego poety Terencjusza: "Czlowiekiem jestem i nic jakie mozliwosci ludzkie nie jawi sie byc

mi obce". Za Horacym powtarza "Carpe diem" (chwytaj dzien) i wyraza fascynacje swiatem, zabawa zycia i podziw na rzecz urokow fauny i flory. We

fraszce "O doktorze Hiszpanie" opisuje spontaniczne, niemal hedonistyczne upojenie uczta dworska. W piesniach "Milo szalec, kiedy epoka po temu",

"Chcemy okazac sie sobie radzi" nawiazuje az do pogladow Epikura, ktory zbyt najwieksze dobro uznal niedobor cierpienia, radosc duchowa i

intelektualna. Kochanowski wzywa wiec towarzyszy siedzacych przy biesiadnym stole az do zabawy przy dzwiekach muzy, w atmosferze tanca, dowcipu,

radosci. Twierdzi tez, iz nawet w toku zabawy trzeba zachowac, naprawde ceniony za posrednictwem Grekow, umiar. Od dawnych przejmuje tez ideal

wychowawczy i wiare w pomyslowe mozliwosci jednostki. Czestym motywem jego skladow jest niewinnosc, ktora uznaje za najlepsza wartosc - "Piesn na

temat cnocie". Wyraza refleksje na temat czlowieku we fraszkach "O zywocie ludzkim" (nawiazanie az do koncepcji jednostki wyrazanej za

posrednictwem Platona - wylacznie pierwiastek duchowy obok czlowieka). Takze "Na zdrowie", "Na gmach w Czarnolesie", "Na lipe". Sklania sie ku

odrzuceniu wartosci materialnych i mowi sie zbyt wartosciami wyzszymi. Z Antyku tez czerpie humanistyczne przekonanie o unikalnosci jednostki

obdarzonej talentem poetyckim. Jak Horacy uwaza poete za wybranca o niemal boskiej mocy tworzenia. Motyw ten objawia sie w calej piesni

"Niezwyklym i nie lada piorem opatrzony". Mowi za Horacym, ze tej wiersze umozliwiaja mu slawe wsrod narodow europejskich. Nawiazuje tez az do

mitologii, wprowadza bogow, tradycje. W piesni "O spustoszeniu Podola" objawia sie "zelazny Mars", we fraszce "Do gor i lasow" - Proteusz (bozek

lesny), w calej utworze "Do fraszek" - nic Ariadny. "Na lipe", "Treny" - sa nawiazanie do greckiego epitafium. Zachowuje w tych propozycji pochwale cnot i

cnot zmarlego, pokazanie wielkosci poniesionej straty, wyrazenie zalu, pocieszeniu, pouczeniu, iz nalezy zapanowac nad rozpacza. Takze "Piesni" maja

rodowod antyczny. Przewaznie poeta nabiera do Horacego, lecz zamienia je, laczy rozne powody w okreslonym tekscie.

Watki do katastrofy zaczerpnal Kochanowski z Antyku - przedstawil jeden z epizodow wojny trojanskiej, jednak przedstawiony w tym miejscu problem

dotyczyl aktualnej sytuacji. Pokazywal konflikt pomiedzy interesem jednostkowym i ogolnym. W powyzszym utworze swobodnie odnalezc fragmenty, w

ktorych liryk krytykuje wladcow oraz cale spoleczenstwo. Wyrazenia krytyki sa wyrazem glebokiej troski na temat losy prywatnej ojczyzny. Jednym z

fragmentow adresowanych do wladcow jest wypowiedz choru: "Wy, ktorzy sprawa pospolita wladacie". Wladcy musza zdawac sobie sprawe z

odpowiedzialnosci jaka na tych propozycji spoczywa, maja sprawowac wladze nad skonczonym narodem, stac na strazy prawa i sprawiedliwosci. Nie

wolno im myslec na temat prywatnych biznesach, powinni posiadac wylacznie na uwadze dobro ogolu. W prekursorskim fragmencie naszej wypowiedzi

choru umieszczone wydaje sie byc ostrzezenie, iz zle rzady nieodpowiedzialnych wladcow niejednokrotnie doprowadzaly do upadku miast, a nawet

wielkich mocarstw. W utworze zawarte sa takze wyrazenia glebokiej dezaprobaty pod adresem mlodziezy (wypowiedziane ustami posla Ulissesa). Zastali

nazwani prozniakami, darmozjadami lubujacym sie w zbytku, z ktorych zaden nie sprawdza sie dzieki obronce ojczyzny (mialo to zachecic mlodzi

rycerska az do grozacej aktualnie wojny przeciw Moskwie). Kochanowski wprowadzil tez do katastrofy pewne szczegoly, ktore pomimo umiejscowienia

akcji w Troi nadaja jej jednak naszego kraju koloryt (jest mowa na temat rotmistrzach, starostach; w czasie obrad Rady dominuje typowy naszego kraju

balagan). Uwazaja przewodnia calego utworu wydaje sie byc stwierdzenie, iz panstwo jakiego obywatele rzadza sie prywata, a nie miloscia ojczyzny musi

zginac.

33. Udowodnij roznorodnosc tematyczna piesni J. Kochanowskiego.

Piosenka jest gatunkiem bardzo zepsutym, siegajacym literatury antyku, mocno zwiazanym z muzyka i poczatkowo wykonywanym wraz z nia. Pierwszym

tworca piesni i wzorem na rzecz Jana z Czarnolasu byl Horacy – nalezy pamietac, iz niektore piesni Kochanowskiego sa przekladami rzymskiego

poety. Sa one w wiekszosci powazne, katalogow tematyka wydaje sie byc zas obfita. Wystarczy wykonac przegladu roznorodnych rodzajow piesni. Sa

wsrod nich:

-towarzyskie ( odmiennie biesiadne ) np. „Milo szalec, podczas gdy czas na temu―

-piesni milosne Piosenka XXI

-piesni refleksyjne „Serce roscie zwazajac na ow czasy―

-piesni patriotyczne „Piesn o spustoszeniu Podola―

-piesni bedace pochwala wsi „Piesn Swietojanska na temat Sobotce―

-piesni pochwalne

Problematyka piesni krazy wokol pytan takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc egzystencji, cnota, mozg, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji, pochwala

swiata, fauny i flory i egzystencji, milosci. Preferencje filozoficzne czesto stanowia esencji piesni refleksyjnych.

Przykladem piesni patriotycznej dopuszczalny „Piesn na temat spustoszeniu Podola―, ktora wlacza skarge i lament na klesce Mlodych polakow

poniesionej w toku napadu Tatarow na Podole, obrazy naszej kleski to: zrabowana gleba i jednostki ( panie i pociechy ) uprowadzone przez wroga. Poeta

odwoluje sie az do tych, jacy czuja nadal milosc az do ojczyzny, zadajac zemsty, ostroznosci w dzialaniu, przygotowania zasobow dla wojsk, mysli na

temat kraju oraz nie na temat prywacie. Piosenka konczy sie ostrzezeniem:

Weseli mie tenze rym: „Polak madry na szkodzie―

Jednakze jesli mam racje i z tego nas zbodzie,

Oryginalna przypowiesc Polak sobie kupuje,

Ze i przed szkoda, i na szkodzie glupi.

Do piesni refleksyjnych jestesmy wstanie zaliczyc piesn pt. „Serce roscie zwazajac na ow czasy! ―. Jest to poetycki akt renesansowej filozofii,

przekonanie o harmonii swiata, urodzie natury, radosci, odpowiedniego obszaru dla wszelakiego elementu: lasu, lodu, zboza, ptactwa, nareszcie

czlowieka na temat prawym sumieniu. Zauwazamy przeciwstawienie osobnika radosnego, ktoremu zbedne nawet ucho i jednostki, bo dzierzy czyste

serce i owego „kogo gryzie mol zakryty―.

Piesn XXV – „Czego chcesz od nas Dziewczyny za twe hojne dary.. ― zalicza sie do piesni pochwalnych. Zawiera niesamowita, renesansowa

wizje swiata. Oto kosmos i ziemia to dzielo boskie, pelne harmonii i uporzadkowania, czlowiek odczuwa sie dziedzicem Boga na ziemi, chwali utwor

Boskie-od dalekiego kosmosu na zdzbla trawy ozdobione kropla rosy.

Zagadnieniem piesni XXIV jest tworca, poeta, tej tworczosc i niesmiertelnosc wynikajaca ze slawy. Nie na raz 1 o tym podsluchujemy, przeciez Horacy w

swoich „Carminach― pisal „non omnis moriar― ( nie wszytek umre ) i „exegi monumentum― ( pomnik samemu stawiam trwalszy niz wraz ze

spizu ). Jestesmy widzami narodzin kultu artysty

34. Przedstaw przerozne wsi w calej literaturze polskiego renesansu.

Jan Kochanowski „Piesn Swietojanska na temat Sobotce―

Obfity poemat skladajacy sie z dwunastu piesni na temat zyciu wsi. Tematem piesni sa obrzadki ludowe, zlaczone z noca swietojanska. Jest to proba

stworzenia pierwszej krajowej sielanki. Poeta chwali istnienie na wsi. Obraz wydaje sie byc wyidealizowany. Autor nie przypomina o klopotach i klopotach

codziennych, nawet praca ukazana jest w charakterze czynnosc sprawiajaca radosc. Zycie wiejskie jawi sie w charakterze szczesliwa egzystencja pelna

cnot, gdzie dojrzewa sie grzecznie, poboznie i bezpiecznie. Robota na pozycji choc uciazliwa daje czlowiekowi stale i pewne koszty utrzymania, wysilek

natomiast jest procesem do pychy. Po roboty mozna odetchnac wesolo zapedzajac czas dzieki tancach i spiewach. Czlek zyje dzieki wsi w calej harmonii

z przyroda. W celu Kochanowskiego egzystencja zwyklych chlopow godna wydaje sie byc podziwu, gdyz to w istocie oni demonstruja zmeczonej zyciem

dworskim szlachcie jak wyszukac spokoj, porzadek i melodie w obcowaniu z przyroda.

Szymon Szymonowic

Sielanki Szymonowica to zespol 20 skladow. Poeta robi afirmacji pogodnej, beztroskiej swiat, pisze na temat milosci i staropolskich weselach

szlacheckich, Oraz mozliwosci natychmiastowego pocieszenia sie po odejsciu kochanki. Przedstawiony w sielankach obraz wsi polskiej poczatkow 17

stulecia jest produktem obserwacji stosunkow tam panujacych. Nie unika autor pisania o ujemnych stronach egzystencji wiejskiego, na temat nierownosci

spolecznej, o zlych cechach czlowieczych charakterow, na temat polityce krolewskiej. Ten obraz mozna odczytac jako protest poety przeciw

niesprawiedliwosci spolecznej, ktora zawsze dotyka najubozszych i w najwiekszym stopniu wykorzystywanych.

WOM:

Okresowi renesansu charakteryzujacemu sie poczuciem zachwycajaca i harmonii towarzyszylo nieodmienne i ogolne przekonanie, iz stan ziemianski jest

stanem szczesliwym, zapewniajacym czlowiekowi oryginalne powodzenie i radosc. Radosci plynace z zycia jednostki na wsi mocno podkreslili w swojej

tworczosci: Szymon Szymonowic, Mikolaj Rej i Jan Kochanowski.

Szymon Szymonowic - byl wybitnym kontynuatorem sielanki antycznej, malujacej zycie zwykle i nieskomplikowane, wiedzione w calej obcowaniu w calej

z przyroda przez pasterzy, wiesniakow, rybakow, doswiadczajacych wrazen smutku, zalu, kochajacych i opowiadajacych na temat swojej wybranki prosto

z serca, podsmiewajacych sie z siebie i swoich amorow. Sielanki tej ze wzgledu na tekst, stopien zawartej w tych propozycji mitologizacji i jezyk mozna

podzielic dzieki dwa rodzaje. Pierwszy holduje dworskie konwencje i wlacza utwory, ktore sa lub przykladami, lub przerobkami idylli antycznej, lub tez

zbiorem oryginalnych obrazkow z egzystencji wiejskiego, lecz alegorycznych, kompletnych powiazan z mitologia±, gdzie pod maska pasterzy i pasterek

przedstawia Szymonowic osob i zwiazki dworskie. Bez watpienia obrazy malowane w sielankach konwencjonalnych w niczym nie przypominaja

prawdziwego egzystencji wsi. Owe wszystkie postacie wystepuja ponizej mitologicznymi imionami: Dafnis, Licydas nie sa prawdziwe jednak sztuczne i

zmyslone, lecz prawdziwe niewatpliwie sa odczucia, szczescie i nieszczescie w calej milosci, ktorych doswiadcza prawie kazdy, podobnie jak i herosowie

utworow Szymonowica. Wszystkim mniej lub bardziej dworskim sielankom przeciwstawiaja sie sielanki na temat tresci realistycznej, wyplywajace z trafnej

i celnej obserwacji i oceny zycia, takiej jak "Kolacze" i "Zency". W nich to kresli prawdziwy obraz zycia wiejskiego, chociaz rozni± sie od siebie

tematycznie.

"Zency". Po utworze naszym poeta zrywa zupelnie z konwencjonalnym, sielankowym obrazem-snem. Obszary beztroskich pasterzy zajmuja spracowane

wiejskie panie, narzekajace dzieki swoj zycie. Uderzajacy wydaje sie byc realizm, z ktorym liryk maluje tragedie ludu wiejskiego, dzielem rak tego ludu

wszakze wydaje sie byc przepych wesela i zasobne zycie przedstawione w "Kolaczach". "Zency" dokladnie zarysowuja konflikt miedzy panskim dozorca -

Starosta, ktory wystepuje zawsze z wiernym symbolem swej wladzy - nahajka±, oraz chlopem bezwzglednie pedzonym az do roboty.

Zobaczymy wiec tu krytyczna weryfikacje zycia i sytuacji chlopow.

Mikolaj Rej - byl nazywany ojcem polskiej literatury. Jest mezczyzna autorem "Rozprawy miedzy trzema osobami: Panem, Wojtem oraz Plebanem". Jest

to utwor na temat problematyce spolecznej, zaczyna sie rozmowa Pana z Wojtem. Pan krytykuje postepowanie ksiedza, ktory nie odprawia nabozenstw

nalezycie. Takze nauki ksiedza sa minimalne, ale laje za to niejednokrotnie. Pan leka sie, lub czasem dzieki temu postepowaniu ogol wraz z ksiedzem nie

wynajda sie dzieki lewicy, to znaczy czy nie zostane potepieni. Wojt wydaje sie byc oskarzony. Nie atakuje nadal ksiedza, mowi tylko na temat

dziesiecinie, swiadczeniach w czasie koledy. Te przedmioty jednocza Wojta z Bogiem. Pan ciagle podejmuje krytyke. Mowi na temat odpustach, ktore sa

wlasciwie jarmarkami. Osoby znosza ksiedzu kury, winko, jaja, pija pod kosciolem, wrzeszcza, spiewaja, za jakie mozliwosci otrzymuja odpust. Teraz

zamyka sie az do rozmowy Pleban, ktory w istocie nadszedl. Zaczyna krytykowac urzedy swieckie. Twierdzi, ze dzieki stu urzednikow, jeden wydaje sie

byc sprawiedliwy i nieprzekupny. Sedziowie nie zycza odprawiac swych procesow, chyba ze za poboczne swiadczenia. Rozmaite lapowki i daniny

przypominaj zbiory mysliwego, na przyklad na przyklad sarna, zajac, kura, lis. Ksiadz krytykuje rowniez Sejm i tej bezowocne obrady, prywate bez

zabezpieczenia spraw narodowych. Wojt sluchajac owego sporu zamyka sie i przedstawia przygnebiajacy los chlopa. "Ksiadz Pana wini Pan Ksiedza,

oraz nam nieskomplikowanym zewszad nedza". Okazuje sie, iz chlopa ciagna wszyscy: Urzednik, Wojt, Pleban. Trzeba oferowac im to gesi, to kokosz.

Pod przymusem przeprowadzic trzeba tloke, prace drugorzedna procz panszczyzny. Ksiadz nie pozwala znowu zwozic zboza poki nie wybierze

dziesieciny, wsrod korzystniejszych kop snopkow. Zwozka takze jest zawiklana, bo i Pan i Ksiadz domagaja sie pierwszenstwa. Chlop krytykuje

postepowanie szlachty wobec niego, podnoszenie czynszu, zwiekszanie panszczyzny. Mowi rowniez o stratach, jakie szlachta ponosi na skutek zycia

ponad stan. Zbytki powoduja niedobor rozsadku i nieuchronne bankructwa. Chlop wydaje sie byc zadowolony wraz ze swego losu. Jest czlowiekiem

uczciwym i nie zal mu zywota. Ksiadz i Pan nie sa zadowoleni. Pan karci Wojta zbyt zbytnia poufalosc i odwage. Utwor wydaje sie byc obrazem swiat.

W "Zywocie czlowieka poczciwego" zawarl Rej wskazowki odnosnie zycia szlachty na wsi, omawia przebieg calego jej zycia. Po mlodosci wskazuje

cwiczenia zlaczone z obyciem towarzyskim i rzemioslem militarnym. Nauki nie zaleca studiowac. Gramatyka trudzi umysl, oraz jezyka mozna sie nauczyc

bez jej znajomosci. Poczatkujacy szlachcic ma obowiazek posiadac wylacznie poczucie sprawiedliwosci, stalosci, roztropnosci, umiarkowanie,

milosierdzie, statecznosc i zdolnosc wlasnych korzysci. Kiedy mlody szlachcic dorosnie, ma obowiazek zajac sie gospodarstwem i ozenic. Zwiazek

malzenski nalezy zawierac z osoba rownego stanu i majetnosci. Az do urzedow nie nalezy pretendowac. Podczas roku przewidzial rowniez Rej zajecia

na rzecz mlodego niedoswiadczonego gospodarza: na wiosne nalezy sadzic drzewa i krzewy na dzialce, szczepic galezie, obcinac, mszyce zbierac,

krzaki okopac, przygotowac grzedy z truskawkami itp. Latem mozna z takich przygotowanych na wiosne krzewow i drzewek posiadac owoce i pozytek.

Sa juz wowczas jabluszka, gruszeczki, sliweczki, ogoreczki, malineczki. Podczas lata gospodarstwo zapewnia takze: maselko, serek, jajka swieze, sa tez

kurki, jagniatka, ryby slodkowodne. Wszystko na rzecz uzytku gospodarza. Nie nalezy tratowac pola chlopskiego, bo to wznieca niesmak i jednostki zle

odrabiaja. Zima niesie najwieksze rozkosze. W ostepach polowania z bliskimi, a takze rybactwo w przereblach, zastawianie sidel i potrzaskow na

zwierzeta futerkowe. W domu wszystko przyrzadzane jest to biesiady. Caloroczne zapasy daja nareszcie pozytek. Aczkolwiek i zima nalezy dogladac

gospodarstwa. Wybrac sie na targ tez mozna z towarami, albo takze u handlarza sie pobawic i baranow i cielat kupiwszy tanio sprzedac, w calej innej

okolicy drozej. Zobaczymy, ze Rej dba na temat wygode szlachcica. Nie trudni sie juz caloscia gospodarki narodowej, wobec chlopow zachowuje

humanitarny stosunek, oraz korzysci patrzy dla szlachty.

Jan Kochanowski takze podejmuje w swych utworach tematyke zycia dzieki wsi. Po Czarnolesie powstalo wiele milych dla oczu tego typu skladow. "Na

lipe" to wiersz o bardzo popularny drzewie, specjalnie cenionym. Poeta zwraca obserwacje na to, jakie to wartosci zapewnia lipa. Miod, szept lici, cien,

spiew ptakow. To wartosci, ktore drzewo daje czlowiekowi. "Przymow chlopska" - utwor w calej formie dialogu miedzy szlachcicem a wlodarzem. Wlodarz

odmawia dalszego popijania z panem, bo boi sie, iz po pijanemu moze obrazic pana. Pan przypomina stare lata, kiedy dwie strony mialy wiecej zaufania.

Chlop takze o tym pamieta, ale okresy zmienily sie na tej niekorzysc. Jest to jeden z utworow w ktorym poeta dotyka problem spoleczny w Polsce.

Opisywanej sytuacji nie aprobuje. "Pien swietojanska na temat sobotce" - sklada sie ze wstepu i dwunastu piesni spiewanych przez panny. Jest to

kawalek oparty dzieki tradycjach ceremonii poganskich ku czci Kupaly. Daje liryk w ten sposob termin swojemu podziwowi dla zwyczajow ludowych.

Chwali wies i zycie wsiowe. W utworze rozbrzmiewaja partytura radosci. Wydaje sie mowa na temat milosci, tancu i spiewie. Wydaje sie to zupelnie

ewidentne, jezeli wezmiemy pod obserwacje charakter przedstawianej uroczystosci. Piosenka panny pozostalej mowi na temat tancu i radosci. Sklania

wszystkich az do pojscia w calej jej znaki. Ostatnia panna w pieni swej wlacza pochwale egzystencji wiejskiego. Chwali wesolosc i spokoj wsi. Chlop

podtrzymuje ze wlasnej pracy siebie i rodzine, a fach jego wydaje sie byc znacznie spokojniejszy i bezpieczniejszy niz zeglarza, zolnierza lub pisarza.

Wylicza nastepnie wszelkie przyjemnosci roboty, chwali wieczorne spiewy i tance. Dzielo nalezy odnosic sie jako artystyczne uroczystosci ludowe. Jest

odbiciem radosci egzystencji w czasie swieta majacego swe poganskie tradycje.

35. Udowodnij, ze ideologia epoki posiadala wplyw dzieki uksztaltowanie herosa lirycznego w calej poezji Jana Kochanowskiego.

Renesans charakteryzowal sie miedzy innymi wszechstronnymi zainteresowaniami,

poczuciem radosci istnienia oraz poszukiwaniem dlan postaci, czesto w calej kulturze antyku i nieskazonych idealow w calej Biblii. Na podstawie tych

zrodel powstaly dwa glowne prady epoki: humanizm i reformacja. Jan z Czarnolasu byl wybitnym humanista i totez w tej poezji znajdujemy echa ideologii

epoki. Naprawde juz we fraszce „Na lipe― podejmuje typowo renesansowy motyw pochwaly piekna i dobroczynnego oddzialywania przyrody dzieki

ludzka psychike. Zawiera tez pochwale i zachete az do harmonijnego wspolzycia z przyroda. Natomiast we fraszkach zartobliwych umiejetnie i bez

zawisci wysmiewa usterki ludzkie udowadniajac poczucie humoru, inteligencja obserwacji i umiejetnosc krytycznego spojrzenia warte humanisty.

Fraszki refleksyjne jak na przyklad np. „O zywocie ludzkim― wyrazaja zadume nad zyciem, miejscem i rola jednostki w planecie, zastanawiaja

morzem nim samym zgodnie z duchem renesansu.

Piesni Jana Kochanowskiego powstaly glownie w okresie dworskim, ale tez podczas bytu w Czarnolesie. Poeta zawarl w tych propozycji swoje niemal

wszystkie rozwazania i z ich pomoca mozna sie wiele dowiedziec o samym autorze. Najwczesniejsza piesn „Hymn do Boga― jest piesnia

pochwalna, hymnem, w ktorym liryk wyslawia dobro Boga i dziekuje Mu za utwor stworzenia globu oraz jednostki, a takze melodie miedzy nimi panujaca.

Jest to wyraz filozofii humanistycznej. Po piesni „Serce roscie, zwazajac na ow czasy... ― Kochanowski tworzy dwie postawy charakterystyczne na

rzecz renesansu: stoicyzm i epikureizm i ostatecznie dokonuje katalogow syntezy. Nigdy najwazniejsze wydaje sie byc miec nieskalane sumienie, radzi,

aby korzystac z okazji do gry, ale madrze i w calej sposob umiarkowany. Wlasnie w calej poczatkowej fazie humanizmu najglosniej zabrzmiala pochwala

ludzkiej, spolecznej aktywnosci, cnoty jako ceny samej w calej sobie. Po „Piesni na temat cnocie― liryk stara sie uksztaltowac swiadomosc

czytelnika. Kluczem wydaje sie byc tu wyraz „cnota― rozumiane jako sztuka uniezaleznienia sie od pokus i cierpien zwiazanych wraz ze swiatem

podworza, odrzucenie wrazen niskich, glownie zazdrosci. Pielegnowanie w samemu cnoty wydaje sie byc obowiazkiem kazdego czlowieka, a najlepsza

cnota wydaje sie byc sluzba ojczyznie. Humanisci przywiazywali tez duza wage az do slawy doczesnej i posmiertnej, istotny byl tez osobiscie proces

tworczy. W „Piesni o porzadnej slawie― Kochanowski zwraca sie do nabywcow z apelem, aby starali sie te banki pozostawic na sobie slawe i honor.

Problematyke dziel sztuki porusza tez w piesni „Niezwyklym i nielada piorem opatrzony... ―, zajmuje sie tworczoscia ale i samym artysta, ktory z racji

dzieki posiadany talent jest jednostka wybitna. Obraz lotu morzem roznymi panstwami jest wyrazem przekonania podmiotu lirycznego w ten sposob, ze

tej dziela sa tez znane nie tylko rodakom, ale i daleko poza barierami jego ojczyzny. Kochanowski nawiazuje tez az do antyku. Wyrazenia z piesni

„Milo szalec, kiedy epoka po temu― sa parafraza fragmentu piesni Horacego, ktory brzmi „slodko jest szalec w wlasciwym miejscu i czasie―.

Takze filozofia epikurejska i stoicka w przytoczonych wczesniej utworach zaczerpnieta zostala z antyku, podobnie takze horacjanskie „carpe diem―.

Wyobrazenie o niesmiertelnej slawie to takze obyczaj antyczna ( topos exegi monumentum). Po piesni panny XII mozna odnalezc tez topos arkadii –

„Wsi spokojna, wsi wesola/ Ktory glos twej chwale zdola? ―

36. Opisz wzory osobowe wykreowane przez literature renesansowa.

W czasach renesansu literatura parenetyczna ciagle pozostala innowacyjna. Nowa optymistyczna epoka propagowala nowe schematy osobowe, idealy

godne nasladowania. M. Rej proponuje desen poczciwego ziemianina, poucza, jakie to zycie ma obowiazek wiesc szlachcic ziemski, mistrz swojej

majetnosci. Wskazowki zawarte sa w calej „Zywocie jednostki poczciwego―, oraz wzorowy ziemianin zyje bez problemu dopatrujac uposazenia,

rozkoszujac sie darami fauny i flory o wszelkiej porze rok, dbajac na temat harmonie, wypelnianie obowiazkow ale i takze rozrywke. Analogiczny model

ziemianina pokazuje „Piesn swietojanska na temat sobotce― a nawet „Zency―

Odrebny wzor to idealny dworzanin. Wizerunek tego rodzaju proponuje Lukasz Gornicki w calej dziele pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to:

istota ludzka rycerski szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, rozsadny o wytworne maniery i znajomosc dziel sztuki i muzy. Wsrod wzorcow

proponowanych za posrednictwem literature renesansowa mozemy tez wyroznic: wzorzec patrioty, stawiajacego dobro ojczyzny ponad prywate, nie

zalujacego jej swych dobr a nawet zycia. Tego typu ideal wykreowany jest w calej patriotycznych piesniach Jana Kochanowskiego, dzielach

Modrzewskiego i kazaniach ksiedza skargi, a glownie literackim wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―. Pozostal

nadal jeden schemat – wariant renesansowego artysci, humanisty. Taka jednostka nie ogranicza sie do jednej dziedziny sporzadzania, jest

uniwersalna, oprocz talentu ma obszerna wiedze jak rowniez zna jezyki obce. Owymi cechami odznaczali sie w zyciu m. in. J. Kochanowski, A. Frycz –

Modrzewski, M. Sep Szarzynski.

37. Wskaz ceny cenione za posrednictwem czlowieka odrodzenia, odwolujac sie do znanych Ci skladow M. Reja i J. Kochanowskiego.

Po „Zywocie jednostki poczciwego― proponowany przez Reja wzorzec to ideal szlachcica – ziemianina, dla jakiego najwyzsza cena stanowi

ceniona przez dawnych i humanistow cnota, rozumiana jako bycie czlowiekiem uczciwym, patriotyzm, istnienie zgodne z natura. Wlasciwy ozenek,

obowiazki gospodarskie i obywatelskie oznaczaja wartosc egzystencji czlowieka poczciwego. Z ogromnym kunsztem poetyckim i rozkosza opisuje rej

zajecia gospodarskie, prace dzieki roli i w ogrodzie, uciechy plynace z zycia rodzinnego, patriotyczne i obywatelskie obowiazki szlachcica. „Zywot...

― kresli czlowieka w charakterze bogatego ziemianina, ktory wydaje sie byc dobrym szefem, dba na temat swoja rodzine, z rozkosza korzysta z

dobrodziejstw przyrody, zacnego ojca i troskliwego partnera, a takze prawego obywatela. „Poczciwosc nie wyplywa jednak z dziedzicznego lub

nadanego tytulu, nie jest podparta na wewnetrznych przykazaniach moralnych i etycznych. Z kolei Jan Kochanowski we fraszkach pragnie Bozego

blogoslawienstwa. Wedlug niego najwyzsza korzyscia jest niewinnosc ( jak na przyklad u stoikow) rozumiana w charakterze czyste sumienie, ludzka

zyczliwosc i wiernosc pozwalajaca dozyc spokojnej starosci. Wie, iz dobra doczesne ni umozliwiaja prawdziwego powodzenia i spokoju wiec przestrzega

nieprzemijalnych, ponadczasowych norm i przykazan. Rewelacyjne znaczenie przypisuje zdrowiu poswiecajac mu jakas z fraszek. Podmiot liryczny

uznaje wigor za jakas z zasadniczych wartosci, wzgledem ktorej odmienne dobra gubia swe istota. Poeta we fraszce „Na lipe― chwali spokojne

istnienie w aprobacie z przyroda i nie szuka mnostwo do powodzenia.

Rozwazaniom na temat ludzkiego egzystencji i tej prawdziwych ceny w niektorych utworach towarzyszy poczucie przemijalnosci i „marnosci―.

Wedlug jednostki odrodzenia nalezy zyc zgodnie z natura i jej prawami, pamietac, iz wszystko przemija ale nalezy przy tym afirmowac zycie i w pelni tu

korzystac. Wedlug stoikow nalezy ze spokojem przyjmowac wahajace sie koleje losu i wypracowac spokoj wewnetrzny broniacy zanim atakami fortuny.

38. Okresl, ktore z problemow poruszanych w publicystyce A. Frycza Modrzewskiego sa nadal biezace.

Andrzej Frycz Modrzewski wydaje sie byc uznawany zbyt najwybitniejszego publicyste polskiego renesansu. Najwazniejszym tej dzielem wydaje sie byc

wydany w calej 1551 r. traktat „O poprawie Rzeczypospolitej―. W ksiedze o obyczajach autor rozwaza o czlowieku, jego przyrodzie i na temat ustroju

idealnym uszczesliwiajacym kazdego obywateli panstwie. Zastanawia sie nad cnotami i cechami charakteru fenomenalnego obywatela Rzeczypospolitej

oraz morzem obowiazkami moralnego i etycznego postepowania urzednikow panstwowych aspektem kazdego obywatela. Pojawia sie tu rowniez postulat

rownosci wszystkich mieszkancowrezydentow wobec uprawnienia i ubolewanie, ze w calej Rzeczypospolitej na rzecz roznych osob jest rozmaite prawo.

Przykladowo prawo karania smiercia wydaje sie byc zroznicowane dla osob z roznorodnych warstw spolecznych, inne na rzecz szlachty i inne na rzecz

mieszczan. Mniemam ze, tenze problem wydaje sie byc nadal aktualny. Tak aktualnie bylo i jest, iz ludzie posiadajacy wplywy i takze zamozni podlegaja

niekoniecznie tym samym prawom co zwyczajny obywatel, jednak zazwyczaj sa traktowani znacznie lzej, w wielu wypadkach moga sie chociazby

wykupic. Czesto jednostki na wielkich stanowiskach unikaja kary albo dochodzenie w calej ich sprawie jest znacznie przedluzone. Nastepnym

problemem, ktory porusza Modrzewski jest znaczenie nauki i wiedzy w zyciu kazdego czlowieka jak rowniez wspolzaleznosc krzepy panstwa i jego

potencjalu intelektualnego. Autor uwaza, iz nalezy szerzyc i propagowac oswiate, zakladac nowe szkoly i poprawic sytuacje finansowa nauczycieli.

Aktualnie wynagrodzenia nauczycieli sa skromne i wielu z fachowcow ucieka ze szkol lub po prostu zmaga sie z bieda i manipuluje nadal z dobrej decyzji.

Ostatnio przeprowadzana jest reforma ale pomimo tego wiele szkol, szczegolnie w calej malych miejscowosciach, zamknieto i dzieci czesto musza

kroczyc do takich odleglych znacznie kilometrow. Ponadto szkoly maja zazwyczaj zbyt male zasoby finansowe na postep pracowni i zakup wsparcia

naukowych, czasem nawet dzieki utrzymanie. Po ksiedze na temat wojnie ale juz mowi, iz kazda walka powoduje nieszczescia i tragedie zwyklych

mieszkancowrezydentow a nie tych, jacy je wywoluja. Rowniez obecnie w wojnach gina niewinni ludzie albo zolnierze walczac w interesie roznych.

39. Zaprezentuj problematyke patriotyczna w literaturze renesansu, odwolujac sie az do tworczosci Modrzewskiego, Skargi, Kochanowskiego.

Dorobek pisarzy i poetow renesansowych obfituje w przerozne ujecia odnosnie spoleczenstwa i panstwa. Humanisci propaguja postawe patriotyczna.

Frycz – Modrzewski i tej traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― to glosowanie w sprawie ojczyzny. Autor dotyka sprawy panstwie w 5 dziedzinach:

-„O obyczajach―

-„O prawach―

-„O wojnie―

-„O kosciele―

-„O szkole―

Po ksiedze I "O obyczajach" sa zawarte rozwazania nad logistyka panstwa. Modrzewski twierdzi, iz: - ktorykolwiek badz mieszkaniec wydaje sie byc

obywatelem i panstwo mialo mu zagwarantowac szczescie, - o ceny czlowieka nie decyduje urodzenie, - ktorykolwiek badz czlowiek ma obowiazek byc

prawnie przygotowany az do pracy, oraz ludzmi niezdolnymi do zonie powinno pilnowac panstwo, - nalezy zalozyc urzedy nadzorujace wszystkie sfery

zycia (urzedy miar, urzad do zwalczania zebractwa.

Po ksiedze II "O prawach" pisarz powraca do wymiaru kar zbyt zabojstwo. Owczesne prawo uzaleznialo je od pochodzenia spolecznego przestepcy

(szlachcic za zabojstwo chlopa placil niewielka grzywne, zas w sytuacji odwrotnej facet byl karany smiercia). Autor proponowal opracowac nowy kodeks

prawny z udzialem przedstawicieli wszystkich stanow.

W ksiedze III "O wojnie" autor przeciwstawia sie wszelkim konfliktom zbrojnym, oraz najsurowiej potepia wojny zaborcze. Proponuje rozwiazywanie

konfliktow dzieki drodze dyplomatycznej (spotkania wrogich stron w calej neutralnym obszarze, sankcje gospodarcze).

Modrzewski przekonuje, iz "zadne korzysci z wojny nie sa naprawde wielkie, azeby mogly jej szkodom dorownac". Ludzi roztaczajacych wojny oznacza

zbrodniarzami, Tatarami.

W ksiedze IV "O Kosciele" odrzuconej przez cenzure w naszym wydaniu w calej 1551 r. Modrzewski sugeruje: - utworzyc kosciol narodowy niezalezny od

Rzymu, - wybieranie papieza przez wszelkie narody chrzescijanskie, - obsadzanie stanowisk arcypasterzow przez osob wyksztalconych i szlachetnych.

Po ksiedze V "O szkole" autor przeciwstawia sie wydawaniu pieniedzy dzieki rzeczy zbedne, takie jak doskonale domy jak rowniez sute biesiady.

Proponuje zasoby finansowe przeznaczone dzieki ten cel wykorzystac w calej inny praktyczniejszy i szlachetniejszy sposob, oraz mianowicie dzieki

dotowanie szkolnictwa w czasach, gdzie nie docenia sie zdolnosci i roboty nauczycieli ksztalcacych przyszle, mlode talenty polityczne i literackie.

Modrzewski sugeruje przejecie pieczy nad budami przez panstwo, a upowaznienie do uczenia sie gwarantuje wszystkim chlopcom niezaleznie od

pochodzenia spolecznego. (Po raz 1 prawo chodzenia dziewczat az do szkoly ustanowiono w 1773 r. )

W swych kazaniach ks. Skarga porownuje wewnetrzne niesnaski w lonie Rzeczypospolitej az do chorob. W taki sposob pietnuje mezczyzna:

- niezyczliwosc ludzka ku Rzeczypospolitej, czyli brak wybranki ojczyzny i prywate, cechujace obywateli. Afekt ojczyzny wydaje sie byc podstawowym

obowiazkiem kazdego obywatela i prawem Bozym. Owe dwie ceny (Bog i ojczyzna) winowajca sie wiazac w jakas calosc. Obywatele powinni porzucic

dobro prywatne dla ratowania dobra wspolnego, dla porzadna ojczyzny trzeba poswiecic caloksztalt: majatek, krzepy, zdrowie, fart, a nawet istnienie.

- niezgode wewnetrzna. Po narodzie powinna byc zgoda, gdyz laczy go jedna religia, jedna ojczyzna, jeden krol, te same uprawnienia i swobody

obywatelskie, identyczne sady, sejmy i trybunaly. Skarga wymienia grozne rezultaty, do ktorych moga przyczynic sie niezgodni obywatele - duzy

sejmowe, wojny domowe, oraz w rezultacie upadek i zaglada panstwa. W rezultacie sporow odpadna ziemie zjednoczone z Korona, jezyk i narod wymra,

a obywatele stana sie miedzynarodowymi wloczegami. Jako przyczyny niezgody wymienia Skarga chciwosc, obzarstwo, pyche, zazdrosc, oblude i

obmowe.

- oslabienie potegi krolewskiej. Skarga byl zdecydowanym zwolennikiem mocnej wladzy krolewskiej, lecz przeciwnikiem monarchii absolutnej,

prowadzacej az do tyranii i despotyzmu. Postulowal przyznanie krolowi pelni potegi i ustanowienie jedynego zrodla prawa. Panstwem powinien rzadzic

krol, wspierany madra sugestia, zlozona z przedstawicieli narodu. Jako okolicznosci istniejacego zakresu rzeczy wymienia nadmierna wolnosc

szlachecka, nedzne funkcjonowanie sejmu oraz rozsypanie dochodow panstwa i pustki w skarbie panstwa.

- roznowierstwo i herezje. Wedlug Skargi, religia i kaplanstwo sa fundamentami panstwa i jego potegi. Krolestwo krajowe od szesciuset lat polega na

wierze Kosciola rzymskiego, a teraz heretycy domagaja sie, aby stara religia ustapila nowatorskiej. Jednak heretycy nie sa spojni, nie tworza jednosci. A

na rzecz Skargi jakiekolwiek krolestwo nie powinna dlugo trwac, jezeli dzierzy wielu bogow. Warunkiem powodzenia Rzeczypospolitej wydaje sie byc

jednosc i zgoda, ktorej podstawa wydaje sie byc wiara katolicka. Latwo wydaje sie byc naprawic niezgode u katolikow, ale obok heretykow to niemozliwe,

albowiem rozmaitosc wiar przeszkadza w calej przyjazni miedzyludzkiej i poglebia niezgode. Heretycy dziela panstwa i gubia je. Tolerowanie wiec

roznowiercow odbija sie ujemnie dzieki wszystkich sferach zycia, rowniez publicznego, jak i prywatnego. Heretycy nie moga nawet odpierac panstwa

zanim poganami, bo rozdarte sprzecznosciami wyznaniowymi ludnosc nie jest sprawne do wygrania wojny. Skarga wzywa wiec krola az do obrony wiary

katolickiej, w charakterze straznicy moralnosci i bazy jednosci narodu, oraz az do przywrocenia jednosci religijnej w calej narodzie. Zada odciecia

roznowiercow od wszelakich urzedow i pozbawienia katalogow ochrony sadowej. Rownoczesnie podwaza legalnosc i znaczenie konfederacji

warszawskiej.

- niesprawiedliwe upowaznienie i niepraworzadnosc. Skarga stwierdza, iz bez praw solidnych nie ma rzetelnej wolnosci. Za prawa sprawiedliwe uwaza

realizowane, umieszczone dzieki tablicach Mojzeszowych, duchowne, ustalone przez Kosciol oraz krolewskie i panstwowe, ustanowione na rzecz

porzadku, sprawiedliwosci i karnosci. Za uprawnienia niesprawiedliwe uznaje m. in. prawo na temat mezobojstwie, konfederacje warszawska (dotyczaca

roznowiercow), odwlekanie egzekwowania wyrokow sadowych jak rowniez zniesienie egzekucji wyrokow sadow duchownych (Skarga byl zagorzalym

katolikiem, przejawiajacym niemalze fanatyzm religijny). Skarga krytykuje sadownictwo za prawdziwy w nim zamet (istnialo wtedy wiele sadow - ziemski,

podkomorski, grodzki, miejski). Pokazuje takze dzieki problem przekupstwa. Domaga sie tez zniesienia norm ograniczajacych i naruszajacych przywileje

Kosciola i krola. Rownolegle walczy na temat usprawnienie sadownictwa i potegi wykonawczej - np. natychmiastowe sadzenie i bezwzgledne robienie

wyrokow.

- upadek moralnosci i obyczajowosci. Skarga przedstawia wszelkie grzechy, swiadczace na temat upadku dotychczasowego porzadku. Wymienia wsrod

tych propozycji herezje, mezobojstwo, ucisk i wyzysk chlopa, lichwiarstwo, skok dobr ogolnych, krzywoprzysiestwo, szafowanie, niemoralnosc i brak

sprawiedliwosci w sadach.

Przyrownuje nareszcie ojczyzne az do matki, ktorej, skoro urodzila i wychowala dzieci, winne sa one szacunek jak rowniez do tonacego okretu, ktory

wszyscy, w calej chwili wypadku, opuszczaja (nawiazanie do starozytnej retoryki Horacego).

Przy pomocy naszej oryginalnej retoryki pietnuje mezczyzna wady szlachty, podkresla mase problemow i zjawisk, jakie to maja obszary w kraju jak

rowniez proponuje naprawe istniejacego zakresu rzeczy. Zarazem przepowiada mezczyzna, iz rozplenienie sie tych chorob dojdzie do upadku

Rzeczypospolitej.

Jednym z tworcow, na rzecz ktorego ojczyzna byla rzecza bardzo fundamentalna, byl Jan Kochanowski. Swoj stosunek az do ojczyzny wyrazal zarowno

w calej piesniach patriotycznych (Piesn V "O spustoszeniu Podola", XII "O cnocie" i XIX "O porzadnej slawie"), jak i we fraszkach, w ktorych krytykowal

wady moralne i spoleczne narodu polskiego. W Piesniach propaguje Kochanowski model obywatelskiej postawy, abdykacji z prywaty i sumiennej pracy

na rzecz dobra ojczyzny.

Jednak najbardziej istotnym utworem Kochanowskiego, odnoszacym sie do sytuacji panujacej w calej Rzeczypospolitej wydaje sie byc "Odprawa poslow

greckich". Dzielo, nawiazujacy tematycznie do okresow starozytnych, wyraza przeslanie az do obywateli, mowiace, iz prywata i przekupstwo doprowadzic

moga jedynie az do upadku Rzeczypospolitej. Wyraznie dostrzec mozna liczne analogie az do wydarzen politycznych tego czasu. Priam wykazuje

zaskakujace podobienstwo do mistrza Zygmunta Augusta, chwiejnego i slabego. Rada Krolewska obraduje na wzor polskiego Sejmu. Spostrzec mozna

prywate, egoizm i przekupstwo, ktore tak bardzo rozpanoszyly sie dzieki polskim dworze. Utwor przesadza ostrzezenie, iz nie przetrwa zadne panstwo, w

ktory interesy mieszkancowrezydentow beda wetkniete ponad dobro ogolu.

Nastepnym patriota, broniacym spraw Rzeczypospolitej jest Mikolaj Rej. Po "Zywocie jednostki poczciwego" znalezc mozna schemat prawego obywatela.

Lecz podstawowym utworem, w ktorym Rej wyklada gnebiace go sprawy i swoj zamieszanie o spoleczny wizerunek panstwie jest "Krotka rozprawa... ".

W dziele tym Rej przedstawia kazde nieprawidlowosci, jakie to dostrzega w calej owczesnych stosunkach spolecznych. Przede wszystkim podkresla

wyzysk stanu chlopskiego, ponadto akcentuje prywate szlachty i kleru.

40. Scharakteryzuj tworczosc Metrow. Reja w charakterze pisarza reformacji, odwolujac sie do znanych Ci skladow literackich.

Metrow. Rej od 1541 r. byl kalwinem, stad w calej jego utworach mozna znalezc postulaty reformatorskie i protestantyzmu. Echa reformacji wyraznie

widac w „Krotkiej rozprawie pomiedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem―. Utwor wydaje sie byc napisany z pozycji kalwina i w calej

duzej partii stanowi nawiazanie do postulatow wysuwanych za posrednictwem protestantow, jakie mozliwosci jest zwlaszcza widoczne w calej krytyce

duchowienstwa katolickiego. Rej atakuje z pozycji reformatorskich wady i przywary ksiezy, oskarzajac duchownych katolickich na temat lenistwo,

nieuczciwosc, spoznianie sie na poranne msze, lekcewazenie swych przymusow. Autor zarzuca klerowi handel odpustami, bakcyl do egzystencji w

przepychu i nienaturalne zawyzanie wielkosci swietych, dzieki ktorych nieustannie pobierane sa daniny. Krytykuje rowniez zwyczaj placenia ksiezom

danin i „koled―, ktore sa wedlug niego wylacznie kolejnymi pretekstami do bogacenia sie kosztem prostego i zabobonnego chlopa.

Wiele z epigramatow zawartych w „Zwierzyncu― jest osadzonych w duchu reformacji. Rej krytykuje cos znacznie wiecej anizeli tylko zakonnikow lecz

takze papieza, oskarza na temat naduzycia oddajac przy tym istote sporow wyznaniowych renesansu i pomagajac wspolczesnemu czytelnikowi uchwycic

istniejace w calej owczesnej Rzeczypospolitej antagonizmy wspolwystepujace na tle religijnym. I tak miedzy innymi epigramat „Mnich― to portret

demonstracyjnie obnoszacego sie wraz ze swa wiara zakonnika, ktory uwaza, iz noszenie habitu wyroznia go i kosztuje ponad typowych ludzi. Podczas

gdy mnich tenze jest w rzeczywistosci glupi, prymitywny i zabobonny. Autor ubolewa rowniez, iz prosci jednostki, uwazajac zabobonnych i prymitywnych

mnichow zbyt swietych, chetnie ich utrzymuja, a nawet bogaca. Z kolei epigramat „Pleban pieska na cmyntarzu pochowal wydaje sie byc anegdotka na

temat plebanie, ktory pochowal swojego psa dzieki cmentarzu nieopodal grobow lojalnych. Gdy parafianie poczuli sie urazeni i poskarzyli sie biskupowi,

pleban przekupil wlasnego zwierzchnika. Biskup, wziawszy lapowke, nie tylko rozgrzeszyl plebana, lecz z czworonoga uczynil parafianina. Jest to

wyrazista krytyka duchowienstwa katolickiego, oskarzanego przez Reja o pazernosc, chciwosc, branie lapowek i lekcewazenie podstawowych zasad

religii. Inny epigramat, „Baba, jakie mozliwosci w pasyja plakala, przesadza nawiazanie az do czesto wysuwanego przez protestantow postulatu

odprawiania nabozenstw w calej zrozumialych na rzecz wszystkich lojalnych jezykach narodowych. Rej proponuje, ze prosci ludzie nie rozumieja

lacinskiej liturgii, nie wzruszaja katalogow spiewane na lacinie nabozne piesni wielkopostne, wiec katalogow uczestnictwo w calej odprawianej mszy

swietej wydaje sie byc jedynie bezmyslne i powierzchowne.

41. Wytlumacz, na czym polega katastrofa ojca i kryzys swiatopogladowy poety w calej „Trenach―.

Jan Kochanowski byl wzorem humanisty, w swoich utworach niejednokrotnie nawiazywal az do filozofii stoickiej - osobiscie pragnal okazac sie stoikiem.

Byl przekonany, iz jest konfidencjonalny osiagniecia pelni spokoju wewnetrznego, rownowagi duchowej. Dopiero zejscie ukochanej Urszulki pokazala, w

jakim stopniu sie mylil:

"Nieszczesliwy moja osoba czlowiek, jakim lata swoje

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje!

Terazem nagle wraz ze stopniow zeszlych zrzucony

I miedzy insze, jeden z wiela policzony. "

Kochanowski byl przekonany, ze Urszulka odziedziczyla na nim talent, mial wiare, ze przejmie ona lutnie poetycka. Do niej smierc, zejscie malej oliwki,

slowiczka rozwialy marzenia poety.

Odzwierciedleniem wewnetrznych rozterek poety jest cykl trenow dedykowany Urszulce. Tren jest gatunkiem biblijnym. Byl zastrzezony na rzecz znanych

i zasluzonych jednostek, ale Kochanowski zerwal z ta regula. Piszac pragnie zrozumiec to, co sie stalo, wesprzec sobie na wlasna reke, rownoczesnie

pragnie dowiedziec, jakie mozliwosci obecnie przebieg zdarzen sie z Urszulka. Pyta o sposob pozagrobowego istnienia. Brak wydaje sie byc na nie

odpowiedzi wraz ze strony kosciola chrzescijanskiego, oraz w platonskich i mitologicznych opisach. Rozwaza rozne z miejsc ostatecznych: "raj",

"czysciec", "miejsce nadniebne", "szczesliwe wyspy", "zdroj niepomny". Kochanowski nawiazuje do platonskiego motywu powrotu dusz na smierci, az do

miejsc gdzie przebywala zanim wcieleniem. W rezultacie zaczyna watpic w Boga, zycie wieczne, w ogole w calej zycie pozagrobowe ("Gdzieskolwiek

wydaje sie byc, jeslis jest").

Poeta za wszelka cene pragnie jeszcze raz ujrzec corke. Udaje mu sie, opisuje to w calej ostatnim z TRENOW, w ktorym opowiada swoj sen - we snie

ukazala mu sie pierwowzor z Urszulka. Poeta choc czesciowo odzyskal spokoj, majac na uwadze, ze tej coreczka wydaje sie byc szczesliwa. Wizerunek

ojca adaptuje sie - kochajacy, cierpiacy, tracacy idealy, powracajacy az do rownowagi duchowej.

Podsumowanie:

"Treny" powstaly, jak sielskie istnienie Jana dzieki wsi pozostalo zaklocone w calej sposob tragiczny pod koniec 1579 roku (smierc 3-letniej Urszulki).

Kompozycja cyklu 19 trenow podobna wydaje sie byc do kompozycji starozytnego epicedium (utwor dedykowany osobie zmarlej): - pochwala osoby

zmarlej, - oplakiwanie, - pocieszenie, ukojenie.

Nieszczescie:

Ojca - stracil wybrana coreczke, nie rozumie, dlaczego to przyszlo, porownuje ja do mlodej oliwki, ktora pomylkowo 'zostala scieta za posrednictwem

nadgorliwego ogrodnika' (I), co wiecej bol ojca wzmagaja przedmioty pozostale na Urszulce (VII), wspomnienia nadal drecza, pustka po odejsciu

coreczki, ktora dom wypelniala swym "radosnym szczebiotem". Po trenie "X" jego rozpacz jako ojca osiaga zwienczenie, wiec pyta sie: Orszulo moja

wdzieczna, gdzies mi sie podziala, W jakas strone, w calej ktoras sie kraine udala.

Chrzescijanina - zachwiana zostala jego wiara w praworzadnosc boska, prowadzi to az do zakwestionowania wszechmocy Boga a nawet w odcinku

kulminacyjnym az do zakwestionowania Tej istnienia (X). Poddaje w calej watpliwosc sens calego egzystencji i dotychczasowych przemyslen.

Poety - mial nadzieje, iz corka stanie sie dziedziczka tej wlasnego talentu nazywa ja "Safa slowienska".

Filozofa - zalamanie renesansowego pogladu dzieki swiat. Moglo wydawac mu sie, ze posiadl stoicka madrosc totez nie zna bolesci, rozpaczy, trwogi. W

obliczu zgonu corki tenze poglad sie zalamuje. Zwracajac sie az do Madrosci (IX) pisze na temat sobie: Nieszczesliwy ja istota ludzka, ktorym czasy

swoje Za zakupach grupowych strawil, zebych byl ujrzal progi twe! Terazem gwaltownie ze stopniow ostatnich zrzucony I pomiedzy insze, 1 z wiela

policzony

W powyzszym sensie Treny sa traktatem filozoficznym, analiza wlasnych wrazen i pogladow, obrazem krachu swiatopogladowego - kryzysu, ktory niesie

zwatpienie w Boga i porzadek swiata. Nie wczesniej w koncu cyklu powraca blogosc: "ludzkie wedrowki, ludzkie nos" - mowi matka poety - znos po

czlowieczemu co zycie czlowiekowi zgotowal. Stara sie tez wysnuc koncepcje ukazujaca sens boskiej selekcji - Urszula poprzez zejscie w stuleciu

dzieciecym uniknela cierpien ziemskich.

42. Zaprezentuj sielanke w charakterze gatunek literacki na podstawie „Zencow― Sz. Szymonowica, „Piesni swietojanskiej o sobotce― Jana

Kochanowskiego i „Laury i Filona― F. Karpinskiego.

Sielanka to gatunek literacki obejmujacy utwory o tematyce zaczerpnietej z egzystencji wiejskiego, ktorych bohaterami sa pasterze albo rolnicy. Sielanke

umiejscowic mozna na pograniczu rodzajow literackich, czesto oznacza sie ja jako typ mieszany (synkretyczny). Do liryki zblizaja ja liryczne wczytania

czy piesni spiewane za posrednictwem bohaterow, az do epiki – fabula i narracja, az do dramatu natomiast - dialogowe partie tekstu, wypowiedzi i

rozmowy pojedynczych bohaterow. Problematyka rustykalna ("rusticus", po lacinie - wiejski) w tworczosci poetow renesansowych wiaze sie najczesciej z

humanistyczna pochwala zachwycajaca swiata przyrodniczego. Doskonala harmonijnie zorganizowana natura staje sie nierzadko tlem na rzecz

prezentowania zachowan i zadbaj ludzkich.

Tematyke ta podejmuje "Piesn swietojanska o Sobotce" Jana Kochanowskiego. Akcja skupia sie naokolo ludowego obrzedu sobotki swietojanskiej,

przypadajacej dzieki noc 23 czerwca, czyli wigilie Sw. Jana. Zafascynowany wsia i jej mieszkancami Kochanowski opisuje dawne slowianskie zwyczaje,

wrozby, spiewy, tance przy ogniskach. Dwanascie panien spiewa piesni, z ktorych wylania sie sielankowy obraz wsi krajowej Ostatnia z panien wyglasza

pochwale egzystencji wiejskiego; uciazliwa, codzienna profesja w polu i przy gospodarstwie powoduje radosc sasiadom wsi i jest na rzecz nich procesem

do pychy.

"Wsi spokojna, wsi radosna!

Ktory glosowanie twej chwale zdola?

Kto twe wczasy, kto pozytki?

Moze napomknac za jednego razu wszytki? "

Cykl swietojanski Kochanowskiego nawiazuje wiec az do mitu arkadyjskiego (Arkadia – kraina wiecznej szczesliwosci) jak rowniez staje sie pochwala

kultury ludowej przechowujacej nakazy moralne, pocieszajacej i radujacej czlowieka. Kochanowski po jednego razu pierwszy w calej literaturze krajowej

siegnal na motywy folklorystyczne i uczynil z tych propozycji temat wierszy.

Gatunek sielanki rozwijal tez w poznej fazie renesansu Szymon Szymonowic. Uchodzil mezczyzna

za rzetelnego mistrza sielanki. W wydanym przez poete zbiorze idylli znalazla sie sielanka "Zency". Jej tekst, z punktu widzenia jakosci gatunku, wydaje

sie byc nietypowa, przedstawia bowiem prace panszczyzniana, stwarza obraz niedoli chlopa. O sielankowym zakresie utworu Szymonowica decyduje

wiec nie temat, ale sposob, w jaki to zostaje zaprezentowana rola piesni ludowej. Heroina utworu Pietrucha nuci melodie-piesn oparta dzieki motywach

ludowych i skrzeczy razem z Oluchna dzieki ciezka prace oraz dzieki srogiego nadzorce. Ta w istocie piesn "uczlowiecza" srogiego ekonoma, dzieki

zonie sielanka Szymonowica potrafi znalezc pierwotna dobroc czlowieka. Nasz kraj wies ukonczenia XVI stuleciu jest, wedlug Szymonowica,

stanowiskiem wyzysku: stanowiskiem, gdzie niejednokrotnie dochodzi az do naduzyc i niesprawiedliwosci. Liryk nie unika spraw dotkliwych, pokazuje

ujemne strony egzystencji na wsi, oddalajac sie od wysokiej

przez konwencje gatunkowa beztroskiej wizji globu i tworzac utwor zblizony raczej az do antysielanki.

Po utworze „Laura i Filon― poeta ukazuje pare tytulowych bohaterow – zakocanych poczatkujacych ludzi. Fabula rozgrywa sie na wsi, na tle

przyrody, a jej przedmiotem sa cierpienia, rozterk i radosci, jakie niesie ze soba namietnosc. Gdy Laura przybywa dzieki spotkanie z ukochanym ponizej

umowionym jaworem nikt dzieki nia nie czeka. Sprawia to posadzenie o zdrada i stosunek z odmienna pasterka – Doryda, jakie mozliwosci konczy sie

atakiem rozpaczy i zlosci, w czasie jakiego Laura rozbija o drzewo koszyk i niszczy rozany wieniec. Wtedy zza sasiednich zarosli wybiega Filon i

uspokaja Laure tlumaczac, iz chcial tylko i wylacznie przekonac sie na temat jej wybranki. Utwor zakonczony zostal scena pogodzenia sie kochankow,

wzajemnym wyznaniem wybranki i przysiega wiecznej wiernosci. Najwazniejsze w calej tej sielance wydaje sie byc, naprawde charakterystyczne na

rzecz sentymentalizmu, zwrocenie uwagi dzieki swiat przezyc wewnetrznych, proba analizy psychiki zakochanych i wplywu wybranki na styl zycia

czlowieka.

43. Przedstaw obraz czlowieka i jego losu w poezji M. Sepa – Szarzynskiego. Umiesc poete na tle ery.

Zmarly przedwczesnie Mikolaj Sep Szarzynski, na temat ktorego zyciu do obecnie wiadomo bardzo niewiele, wydaje sie byc uwazany zbyt tworce

zapowiadajacego nowa klasa w literaturze polskiej. Chronologicznie Szarzynskiego zaliczac nalezy nadal do odrodzenia, jednak istote jego wierszy

wykracza daleko poza schludno renesansowe zainteresowania. Jego wiersze sa przenikniete lekiem egzystencjalnym i poczuciem niepewnosci bytu

ludzkiego, jakie mozliwosci powoduje, iz tworczosc Szarzynskiego zalicza sie az do poezji metafizycznej. Wszelkie trwogi i rozterk poety mialy podloze

swiatopogladowe, wynikaly wraz ze zmiany religii, gdyz prawdopodobnie Mikolaj w calej mlodosci przeszedl z luteranizmu na katolicyzm. Wywolalo to u

poety prawdziwy szok swiatopogladowy. Do konca zycia nie opuscily go watpliwosci, czy selekcja ktorego dokonal, byl sprawiedliwy i pod dostatkiem

uzasadniony. Wiersze Sepa Szarzynskiego przepelnia rowniez lek zanim Bogiem, przedstawionym jako Tworca wspanialy i wszechmocny, lecz, z drugiej

strony, bezlitosnie karzacy niewiernych i nieposlusznych. Garsc skladow, ktora ocalala do obecnie i zostala wydana posmiertnie w tomiku „Rytmy, abo

wiersze polskie― jest swietnym obrazem takich niepewnosci i lekow. Zwlaszcza wyraznie widac niepokoje poety w 2 sonetach – IV i V.

Sonet IV: O wojnie polskiej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem i cialem, wydaje sie byc wyrazem trwogi poety na temat wynik bezustannej walki, jaka

kazdy istota ludzka musi toczyc z szatanem. Szatana wspomagaja moce piekielne, ziemskie porzadna materialne i pokusy doczesne, ktore odciagaja

czlowieka od Boga. Az do grzechu sklania takze ludzkie cialo powodowane ziemskimi zadzami i potrzebami. W swojej walce z silami ciemnosci istota

ludzka jest osamotniony, a stawka jest w koncu zbawienie. Samotnosc podmiotu lirycznego lagodzi wylacznie obecnosc Boga, na pomoc jakiego kazdy

istota ludzka powinien rachowac, bowiem tylko i wylacznie z pomoca Boska mozna pokonac szatana, ziemia i odepchnac pokusy osobistego ciala.

Sonet V, zatytulowany „O nietrwalej milosci przedmioty swiata owego, stanowi w calej znacznej mierze uzupelnienie i rozwiniecie poprzedniego. Poeta

stwierdza, ze to co materialne jest zludne, zgubne, oraz przede wszystkim nietrwale i przemijajace. Nie przemija jedynie to co mentalne, a

najwznioslejsza wartoscia duchowa jest namietnosc do Boga. Bog wydaje sie byc wielki i dokonaly, istota ludzka maly i pelen grzechu, doczesnosc

odciaga czlowieka od Boga, zawadza mu droge do egzystencji wiecznego i do zbawienia. Widac tu wyraznie nawiazanie zarowno do Biblii ( Ksiega

Koheleta), jak i do pogladow filozoficznych Sw. Tomasza z Akwinu.

44. Omow „Odprawe poslow greckich― jako termin obywatelskiej troski o losy ojczyzny.

Dzieje wojny trojanskiej byla ogolnie znana internautom XVI stuleciu. Tresc dramatu stanowi tylko i wylacznie kostium wiekopomny, maske (pretekst), pod

jaka autor ukryl wazne obecne wspolczesnie problemy polityczne. Rozwazyl szkopul: kiedy panstwo jest potezne, a podczas gdy slabe. Meritum

rozwazan pisarza ma istote uniwersalny (dotyczy kazdego panstwa w wszelkim czasie), jednak najbardziej zaciekawia Kochanowskiego Nasz kraj XVI

stuleciu, wowczas nadal silna i znaczaca na starym kontynencie, ale aktualnie z pierwszymi przejawami niedyspozycji. Kochanowski chcial wiec

przestrzec rodakow zanim tym, iz niewlasciwa polityka moze przyczynic sie do upadku panstwa, podobnie jak Troje. Po tekscie sa fragmenty swiadczace

o takich intencjach pisarza.

1. 2 wypowiedz choru ("Wy, jacy pospolita sprawa wladacie") wydaje sie byc skierowana az do rzadzacych panstwem i wlacza pouczenie, jak na przyklad

maja sprawowac powierzona im wladze. Zagrozeniem wyrzec sie mysli na temat osobistych zaletach i troszczyc sie na temat dobro ogolne. Na

zakonczenie liryk przestrzega, iz wystepki rzadzacych prowadza panstwo do zguby.

2. Opis narady trojanskiej wzorowany dzieki polskich sejmach (swiadczy w ten sposob polski sposob glosowania za posrednictwem rozstapienie jak

rowniez obecnosc marszalkow stukajacych na temat ziemie laskami). Kochanowski dostrzega i wytyka prywate, przekupstwo (np. Iketaon), chaos,

niedobor odpowiedzialnosci zbyt losy panstwa. Przewazaja poslowie podobni az do Aleksandra, myslacego jedynie na temat wlasnych biznesach, malo

natomiast jest Antenorow troszczacych sie o panstwo.

3. Wypowiedz Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytyke zjawisk oslabiajacych panstwo: przekupstwa, slabosci rzadu, braku szacunku dla uprawnienia. W

dalszej czesci Kochanowski ustami Ulissesa bardzo krytycznie ocenia mlodzi magnacko - szlachecka przyzwyczajona do wygod, sklonna az do pijanstwa

i obzarstwa, oraz niezdolna az do zadnego znoju, a szczegolnie do obrony ojczyzny. Poeta niepokoi sie, czy tacy ludzie beda zdolali w przyszlosci

rzadzic panstwem.

czterech. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarl przestroge przed mozliwoscia upadku panstwa rzadzonego podobnie jak w Troi.

5. Po kreacjach podstawowych bohaterow, Antenora i Aleksandra, poeta skupil dwie napotykane wsrod owczesnej szlachty postawy wobec spraw

narodowych. Pierwszy z tych propozycji uosabia umilowanie ojczyzny, szlachetnosc, madrosc, dalekowzrocznosc polityczna, drugi natomiast jest

synonimem prywaty, nieliczenia sie z dobrem panstwa, realizowania wlasnych celow kosztem narodu.

szesc. Konczaca katastrofa wypowiedz Antenora nawolujaca az do wojny, choc sprzeczna z jego wczesniejszymi probami zapobiezenia jej, wydaje sie

byc w gruncie rzeczy wyrazem patriotycznego rozumowania o ojczyznie. Chodzi gdyz o to, by za posrednictwem atak zdziwic wroga, oslabic go i nie

zgodzic sie do wejscia w horyzont panstwa.

45. W literaturze odrodzenia znajdz przyklady skladow poruszajacych problematyke obywatelska.

Andrzej Frycz-Modrzewski zalicza sie do najwybitniejszych publicystow tego czasu porusza gdyz tematy w najwiekszym stopniu istotne, biezace i

zlozone. Swoje preferencje na panstwo przedstawil w calej piecioksiegu "O poprawie Rzeczypospolitej":

- "O obyczajach" - panstwo w charakterze dobrowolna struktura spoleczna stanela dla zapewnienia czlonkom plynnego i szczesliwego zycia. Krol

elekcyjny (wybierany rowniez za posrednictwem chlopow), urzedy nie dziedziczne, awans z uwagi na umiejetnosci

-"O prawach" - wszyscy rowni wobec uprawnienia, jawna niesprawiedliwoscia sa wyroki sadow patrymonialnych i upowaznienie o karze za mezobojstwo

(wczesniej wydal juz kawalek "Laski lub o karze za mezobojstwo", w ktorym dotyka ten szkopul; za zabicie szlachcica zejscie, wiezienie, lub wysoka

grzywna [120 grzywien]#@@#@!!, za zabicie chlopa tylko i wylacznie mala grzywna [12 grzywien]).

-"O Kosciele" - modyfikacje i reformy wewnatrz kosciola, uniezaleznienie panstwa od papiestwa ktore reprezentuje obce krajowi interesy.

-"O szkole" - zada unowoczesnienia programow nauczania i rozewrzenia szkol na rzecz wszystkich

Piotr Skarga - jezuita, publicysta i zarliwy patriota "Kazania sejmowe"

jednej. "O madrosci potrzebnej az do rady" - moralnosc narodu warunkiem powodzenia i potegi panstwa, oraz ci jakie mozliwosci sa dzieki jego czele

powinni oferowac przyklad,

2. "O wybranki ku ojczyznie" - oblicza 6 dolegliwosci Polski: niedobor milosci ojczyzny, brak zgody politycznej, anarchia religijna, wyczerpanie wladzy

krolewskiej, niesprawiedliwe uprawnienia, niekarnosc grzechow jawnych. Dalej mowi, iz milosc az do ojczyzny fundamentalnym obowiazkiem obywatela,

upadek ojczyzny rownowazny z kleska mieszkancowrezydentow ("Tonacy statek"),

3. "O niezgodzie domowej" - wsrod rodakow powinna byc zgoda. Nieszczesliwie jej nie wystepuje, Skarga leka sie, iz fakt tenze moze byc wykorzystany

przez sasiadow (wizjonerstwo),

czterech. i 5. "O naruszeniu religii katolickiej" - reformacja poglebia niezgode narodowa. Religia katolicka jedynym ratunkiem, katalizatorem zjednoczenia,

szesc. "O monarchii i krolestwie" - panstwem powinien rzadzic krol zgodnie z radami madrej rady. "zlota wolnosc szlachecka" gubi Mlodych polakow gdyz

wydaje sie byc wykorzystywana za posrednictwem magnaterie az do osiagniecia wlasnych celow, jakie mozliwosci prowadzi az do anarchii,

siedmiu. "Prawa niesprawiedliwe" - bez praw solidnych nie ma wolnosci, wylicza niesprawiedliwe prawa (w tym upowaznienie o mezobojstwie ). zada

wolnosci wlasnej dla chlopow, chociaz, jak na przyklad Modrzewski akceptuje stany spoleczne,

8. "O niekarnosci grzechow jawnych" - przedstawia odczucia patriotyczne: namietnosc do ojczyzny, oburzenie dzieki jej zlych synow, zamieszanie o losy

Rzeczypospolitej i nadzieje, iz dobry Bog ustrzeze Polske od zguby. "Grzechy jawne" wolajace na temat pomste az do nieba to: brak sprawiedliwie

dzialajacego wymiaru sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa i nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez porzadna pospolitego, wyzysk sierot za

posrednictwem zlych opiekunow. Po naszym rachunku sumienia Skarga wykorzystujac styl biblijnych prorokow zapowiada upadek Polski, jesli jej

obywatele sie nie ulepsza.

Jan Ostrorog "Memorial na temat poprawie Rzeczypospolitej" -traktat mieszczacy projekt reformy ustroju urzedowego i spolecznego Polski, opieral sie

mezczyzna na obszarze niezaleznosci od papiestwa i cesarstwa:

- kosciol podporzadkowany panstwu, krol wyznacza arcypasterzow,

- zniesienie oplat na rzecz Kurii Rzymskiej: Annat i swietopierza,

- zakaz apelacji od lokalnych sadow duchownych do Rzymu,

- nieodzownosc wzmocnienia potegi krolewskiej,

- ujednolicenie uprawnienia (takie samo dla kazdego stanow),

- wzmocnienie obronnosci kraju (chlopi, mieszczanie w calej pospolitym ruszeniu),

Akcenty stanowe: niedopuszczenie mlodziezy chlopskiej az do studiow, postulat zniesienia cechow (mieszczanstwo).

46. Porownaj wzorzec szlachcica–ziemianina zawarty w tworczosci M. Reja i J. Kochanowskiego.

"Zywot... " nie jawi sie byc samodzielnym utworem. Stanowi czastka "Zwierciadla".

Po "Zywocie... " Rej zawarl swoje rozwazania o zyciu szlachcica od narodzin do smierci. Zastanawia sie morzem edukacja i wychowaniem pociechy

szlacheckich, morzem pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz tej staroscia.

Opowiadajac o oswiaty, lekcewazyl cena przedmiotow oswiatowych, takich jak gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Bardziej od edukacji Rej docenia dobre wyksztalcenie, umiejetnosci rzeczowe oraz rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, jak i rowniez taniec i

spiew). Wielbi sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage.

Za posrednictwem prawdziwe szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne zycie, odrzuca zas sukcesja po przodkach tytulow szlacheckich bez

wlasnych zaslug. Za wielka skaze szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca niejednokrotnie czlowieka dzieki manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu i pracy dzieki wsi, stad dokladnie opisywal zajecia ziemianina w roznorodnych porach rok, przynosza mnostwo pozytku, jak i

rowniez dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac wokol domu sady owocowe i ogrody warzywne, aby niczego za posrednictwem caly dwanascie miesiecy nie

zabraklo rodzinie gospodarza. O wielkim zamilowaniu pisarza do roboty na wsi swiadcza liczne zdrobnienia nazw owocow i warzyw jak rowniez innych

plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, majoranik, orzeszki, sliweczki, syrczki itp.

Zima Rej radzi odpoczywac w przyjemnym towarzystwie kompanow i bliskich, zaleca gry, polowania, rybactwo, co daje pozytek i daje radosc. Dbajacy na

temat fortune pisarz zaleca w calej wolnym, zimowym czasie zarezerwowac sie handlem zbozem, kupic je taniej i zbywac drozej w calej innych rejonach.

Stosunek Reja do spraw publicznych jak rowniez sluzby ojczyznie byl niespotykany. Choc cenil wartosc sluzby wojskowej w zyciu mlodego szlachcica, to

upatrywal w tym glownie ksztaltowanie tej charakteru, oraz nie sluzbe ojczyznie. Tak samo myslal na temat urzedach ogolnych nie ceniac ich przesadnie.

Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, lecz tylko totez, ze byc moze on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony za posrednictwem Reja nie jawi sie byc pozbawiony wad, poniewaz nie liczac wiedzy uzytkowej przedstawiciel

owego wysokiego zakresu spolecznego ma obowiazek posiadac takze gruntowne wyksztalcenie. Nie budzi takze sympatii stosunek szlachcica do musu

sluzenia ojczyznie.

Jan Kochanowski:

Piesn V.

Powstala ponizej wplywem napasci Tatarow dzieki Podole w calej 1575 r. podczas bezkrolewia, po naglym opuszczeniu tronu przez H. Walezego.

Kochanowski zawarl w calej niej swoje przemyslenia na temat tego wydarzenia oraz propozycje, jak pozniej wzmocnic obrone granic. Po reakcji poety na

najazd Tatarow dzieki Podole zauwazamy wzburzenie, zal, wscieklosc dzieki napastnikow jak rowniez mysl na temat powetowaniu strat i zabezpieczeniu

sie zanim napascia Turkow, silniejszych znacznie od Tatarow. W celu zapewnienia obronnosci barier Kochanowski sugeruje opodatkowanie szlachty, co

wyraza slowami: "Skujmy talerze dzieki talary, skujmy, A zolnierzowi pieniadze gotujmy. "

Po Piesni XXIV Kochanowski, nasladujac Horacego, przedstawia siebie w charakterze postac dwojakiej natury: smiertelnej - prostego czlowieka i

niesmiertelnej - poety. Dusza poety w jego opinii jest jak na przyklad ptak wzlatujacy ponad ziemia, siegajacy niebios i nie znajacy barier. Piesn ponizsza

przekazuje swiadomosc wlasnej ceny Kochanowskiego w charakterze poety. Ow firma takze wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza i

najszlachetniejsza forme aktywnosci ludzkiej.

"Piesn swietojanska na temat Sobotce" wydaje sie byc cyklem 11 sielankowo-tanecznych piesni spiewanych za posrednictwem tylez panien, gloszacych

chwale zycia dzieki wsi. Piesni te wkomponowane sa w calej obrzed obchodu tzw. Sobotki, przypadajacej dzieki noc letniego przesilenia Slonca, 23

czerwca, w wigilie sw. Jana. Uroczystosci sobotkowe byly schrystianizowana forma starego obrzedu poganskiego zwiazanego z kultem wody i Kupaly -

bozka ognia. Kochanowski w piesni Panny VI podkresla mase zycia w calej jednosci z natura. Wyraza pochwale czasy i zniw - owocu ciezkiej,

calorocznej pracy. W piesni Panny XII zawarta wydaje sie byc pochwala egzystencji na wsi w zespole rodzinnym. Robota ziemianina dzieki roli

przeciwstawiona jest innym, niemoralnym sposobom zycia, oraz mianowicie dworakowaniu, kupiectwu i wojaczce.

Jaki wizerunek Jana Kochanowskiego wylania sie z jego fraszek i piesni?

Na tekst zawarta we fraszkach i piesniach wplynelo znacznie zebranie Jana Kochanowskiego z dzielami Horacego, Owidiusza oraz Wergiliusza, a takze

doglebne poznanie filozofii starozytnej, glownie epikureizmu i stoicyzmu, ktorej wskazaniami staral sie przewodzic w zyciu. Obszerny wplyw dzieki

tworczosc poety mialo takze spotkanie z Ronsardem we Francji.

Przewaznie nazwisko Kochanowskiego kojarzone wydaje sie byc z istota znakomitego polskiego poety, ktory jako 1 z pierwszych tworzyl literature

narodowa. Jednakze nawet mezczyzna sam pisze w Piesni XXIV, iz jego psyche jest jak na przyklad wolny ptak wzbijajacy sie w przestworza. Poza tym

kawalek ten wydaje sie byc nie tylko wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza pochwaly postac aktywnosci czlowieka, jest tez uwidocznieniem mysli

wlasnej ceny Kochanowskiego w charakterze wspanialego poety, ktorego ksiazka jeszcze czasochlonnie po tej smierci sa czytane i podziwiane za

posrednictwem wszystkie narody.

W utworach swoich staral sie ruszac wszystkie tematy z egzystencji codziennego, jakie mozliwosci bylo zwyczajne dla owczesnych humanistow, do

ktorych niewatpliwie nalezal. Wielokrotnie Kochanowski zastanawial sie nad przemijalnoscia ludzkiego egzystencji, czego przypadkami moga byc:

Piosenka XXIII jak rowniez fraszka "O zywocie ludzkim". Zawarte w calej tej pozostalej przemyslenia pokazuja wyraznie dzieki znajomosc i stosowanie

filozofii stoickiej, choc nie da sie zakamuflowac zawartej w calej niej partytura pesymizmu.

Janowi Kochanowskiemu, w charakterze humaniscie, nie bylo tez obce rozpatrywanie wartosci cnot i moralnosci w zyciu jednostki. Jego rozwazania na

tenze temat sa zawarte miedzy innymi w Piesniach XII i XIX. Cnota, wedlug poety, jest najogromniejsza wartoscia, ktora pielegnowana w calej sercu

jednostki moze byc na rzecz niego rownoczesnie "nagroda i placa" jak rowniez swoista dekoracja zycia. Explicite z cnota zwiazana wydaje sie byc tak

okreslana dobra slawa, tzn. porzadna opinia obok wspolczesnych, oraz po zgonu pamiec obok potomnych.

Poeta, jak wiadomo, nie stronil od rozrywek, imprez i biesiad, ale bardzo ganil pijanstwo, ktore stalo sie dosc ogolne wsrod owczesnej szlachty. Bez

watpienia jako znawca i smakosz wina Jan Kochanowski pochwalal i namawial do umiarkowanej degustacji owego trunku (Piesn IX).

Po utworach wybitnego humanisty nie moglo takze zabraknac pochwaly ludzkiego intelektu i zaradnosci, czego dowodem jest fraszka "Na most

warszewski".

Innym wizerunkiem Jana Kochanowskiego wylaniajacym sie z jego skladow jest szlachcic - patriota, czego termin mamy w calej "Piesni na temat

spustoszeniu Podola". Powstala pani pod wplywem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. Poeta zawarl w calej niej swoje przemyslenia i sugestie, jak na

przyklad w przyszlosci pokrzepic obrone barier, ale w najwiekszym stopniu emanuje z tego utworu wzburzenie, zal oraz wscieklosc na poganskich

napastnikow. Szlachcic wciaz mysli o powetowaniu strat i stworzeniu nowatorskiej, silnej, zacieznej armii oplacanej z kieszeni wspolrodakow. Innym

jeszcze utworem ukazujacym umilowanie ojczyzny poety wydaje sie byc Piesn XII. Wprawdzie Jan Kochanowski uwaza, ze wszelkie zalety stanowiace

cnote sa cenne, lecz najbardziej docenia on sluzbe ojczyznie, co potwierdzaja slowa: "A jesli dla kogo otwarta kosztowna do nieba, Tym, jakie mozliwosci

sluza ojczyznie".

Jak wiadomo, w calej pozniejszym sezonie swego egzystencji Jan Kochanowski przeniosl sie do posesji rodowej w calej Czarnolesie, azeby tam

aranzowac i dozyc wieku starczego. Piesn Panny XII zawarta w "Piesni swietojanskiej na temat Sobotce" okresla na rozmilowanie poety w zyciu

ziemianina. Liryk opowiada na temat poboznej i spokojnej codziennosci gospodarza. W celu porownania przypomina takze na temat ludziach tulajacych

sie na swiecie w calej poszukiwaniu bitew i forsy.

Jan Kochanowski twierdzi, iz najlepiej wydaje sie byc zyc dzieki roli, gdyz ziemia wynagradza czlowiekowi tej trud. Ze zbirow otrzymanych z ofiarnej pracy

mistrz moze wyzywic nie tylko rodzine i majatek, ale i sluzbe.

Kiedy nadejdzie odpowiedni chwileczke, rolnik kosi laki i pola, oraz nastepnie caloksztalt znosi az do stodoly. W porze wieczoru, po skonczonej pracy

zawsze znajdzie epoka na rozmowy i tance przy kominku. Kiedy indziej bierze wedke na ramie i zmierza lowic ryby albo w lesie zastawia sidla, dzieki

czemu na strychu nigdy nie zabraknie jedzenia. Po zagrodzie z pewnoscia pomaga mu kochajaca zona. Szlachcic przypomina takze na temat

wychowaniu malolata pokolenia, kladac najwiekszy napor na skromnosc i zazenowanie. Poeta pragnie, aby tej wnuki dotychczasowy dobrze wychowane

i zeby posiadaly ow zalety.

Czytajac utwory Jana Kochanowskiego bez watpliwosci kazdy dojdzie do moralu, ze byl on cos znacznie wiecej anizeli tylko wspanialym poeta i

humanista, ale tez glebokim patriota oraz wzorowym gospodarzem.

47. Wskaz, jakie to postawy myslicielskie znajduja refleks w tworczosci Jana Kochanowskiego.

Piesni refleksyjne, w ktorych liryk chwali utwor stworzenia boskiego (podobnie jak na przyklad w psalmach), urode globu, swojego domostwa – to

renesansowa pochwala zycia, wybranki, a takze poezji. Cnota i rozum to wartosci, jakim holduje. Przypomina hasla epikurejskie, aby lapac w pulapke

dzien, i stoickie, aby przywolac blogosc, dobra slawe i mestwo oraz rownowage ducha. Milosc madrosci zawarta w calej „Piesniach― posiadala

charakter horacjanski. Podobnie jak Horacy, Kochanowski odwolal sie az do zalozen 2 starozytnych pradow filozoficznych: stoicyzmu i epikureizmu. Idee

gloszone przez niego byly wyrazem zespolenia obydwu nurtow myslowych.

Stoicyzm „Piesni― wyraza sie w przekonaniu, iz celem zycia jednostki jest fart, rozumiane w charakterze zycie harmonijne z regulami cnoty, daj

szanse czyste sumienie i wewnetrzny spokoj. Rygorystyczny stoicyzm zmitygowany zostaje jednak przez epikurejskie nawolywanie az do korzystania z

uciechy zyciowych. Wzgledem przemijalnosci globu, krotkosci egzystencji i marnosci dobr doczesnych, poeta sklania do uzywania z chwili, cieszenia sie

z zabawy – echa slawnego „carpe diem― polaczonego wraz ze stoickim spokojem w „zloty srodek― jestesmy wstanie zaobserwowac w calej

Piesniach II, IX i XX.

Renesans chcial doswiadczac czlowieka wszechstronnie, lecz nie jednowymiarowo, uwzglednial, wiec rzeczywiste bogactwo egzystencji czlowieczej,

ktora byla nie wolna od sprzecznosci. Stad fraszki dotychczasowy tak roznorodne. Sprzyjala im recepcja antyku, ktory slowami Horacego, Cycerona czy

Zenona zalecal opanowanie do globu i tej urokow. Kochanowski nie byl jednak pisarzem typowo stoickim. Blizszy byl mu Horacy od Zenona, lecz

niewatpliwie blizszy byl Zenon od Epikura. Oddzialywanie kazdego z tych propozycji we fraszkach jest zauwazalny. Wlasciwie filozofii antycznej dazenie

do powodzenia wiazalo sie z umiejetnoscia wykorzystania wszelkiej chwili, jaka niesie istnienie. Przede wszystkim nalezalo unikac klopotow, ktore zdolaly

zmacic fart.

We fraszkach Kochanowski rowniez niejednokrotnie tworzy bliskie mu idealy filozofii stoickiej i epikurejskiej. Po autobiograficznej fraszce „Na gmach w

Czarnolesie― podmiot liryczny, zwracajac sie do Boga, prosi go o to, co emituje mu sie najwazniejsze w zyciu. Poeta pragnie boskiego

blogoslawienstwa, a przemijajacym slawie i bogactwu przeciwstawia ponadczasowe ceny stoikow: cnote, zdrowie, nieskalane sumienie, ludzka

zyczliwosc jak rowniez spokojna starosc. Kochanowski – uczen stoikow – ma pojecie, ze doczesne dobra owego swiata nie zapewniaja rzetelnego

szczescia i spokoju. Wewnetrzna harmonie uzyskac mozna wylacznie dzieki wiernosci sobie i przestrzeganiu nieprzemijalnych norm i przekonan.

Rewelacyjne znaczenie przypisuje poeta zdrowiu, poswiecajac mu jedna z fraszek – „Na zdrowie―. Pochwale egzystencji w aprobacie z przyroda

odnalezc jestesmy wstanie we fraszce „Na lipe―.

Refleksyjno – filozoficzne utwory wyrazaja punkt widzenia na ziemia renesansowego poety – humanisty, ktory dostrzega dwoistosc globu: jego

przemijalnosc i solidnosc wobec naprawde krotkiego egzystencji czlowieka.

Fraszki sa bardzo roznorodne, gdyz wyrosly z bogatych doswiadczen i przemyslen poety, dostrzegajacego wieloaspektowosc przedmioty i umiejacego ze

stoickim spokojem sledzic otaczajaca go rzeczywistosc. Jan z Czarnolasu widzi, wiec szczescie jednostki w harmonijnym zyciu, w calej korzystaniu z

rozumu, ale i takze w uciechy „poki epoka po temu―, bo niesmiertelna jest tylko i wylacznie slawa poety. O kruchosci zycia i wizji Boga, jako

ogromnego Architekta, spotykamy niejedno wyraz we fraszkach. Mysl Kochanowskiego jest gdyz dziekczynieniem wzgledem Boga, lecz tez wizja

czlowieka stosownego, umiejacego uzyc swoj epoka.

Zasady filozofii stoickiej ukazywaly czlowiekowi droge do powodzenia, uczyly jak na przyklad uwolnic sie od trosk i cierpienia jak rowniez obawy zanim

smiercia. Ow dramatyczniejsze wydaje sie byc wiec zwatpienie poety w calej ustalone za posrednictwem myslicieli ceny – polemika ze stoicyzmem

rozpoczyna „Tren IX―, w ktorym poeta z ironia wytycza sie na temat madrosci, ktora powinna dac mozliwosc czlowiekowi radzenie sobie z

problemami, oferowac sile duchowa i solidne szczescie jak rowniez czynic odpornym na przerazenie przed smiercia. Kochanowski, ktory wielokrotnie w

calej swych piesniach slawil madrosc, teraz cierpiacy po stracie corki, nie potrafi znalezc w zonie ukojenia. Treny wiec dokonuja zalamanie dzieki tej

harmonijnej i kompletnej ufnosci filozofii renesansowego artysci po zgonu Orszulki. Recesja, a nawet zwatpienie w Boga ustepuja jednak pocieszeniu i

ponownemu zaufaniu w madrosci dawnych filozofow.

48. Wskaz zwiazki „Odprawy poslow greckich― z antykiem.

W utworze tym Kochanowski odwoluje sie do kulturze klasycznej, starozytnej greckiej katastrofy. Poeta nie trzyma sie jednak niewolniczo antycznego

wzorca, ale tworczo go wykorzystuje. Juz sam temat utworu zaczerpniety zostal z mitu trojanskiego, ktoremu Homer poswiecil swoja „Iliade―.

Kochanowski z opowiesci wojny trojanskiej wybral chwileczke przybycia greckich poslow na porwana za posrednictwem Parysa Helene. Misja poslancow

skonczyla sie kleska i stala sie istotnie poczatkiem zbrojnego konfliktu. Zdarzenie to zezwolilo Kochanowskiemu ukazac rozne postawy polityczne

mieszkancowrezydentow i stalo sie pretekstem az do rozwazan fauny i flory ogolnej.

Po konstrukcji katastrofy poeta przestrzega klasycznej budowy akcji, chociaz w ktoryms stopniu ja modyfikuje. Podobnie jak w katastrofy greckiej,

nastepuje podzial dzieki:

epejsodia

pojawia sie chor komentujacy akcje

pominieta wydaje sie byc jednak pierwszoplanowa i koncowa piesn choru (parodos i exodos)

ilosc osob dzieki scenie nie przekracza trzech

obowiazuje zasada trzech jednosci (miejsca, wysilku i akcji)

Odwolanie sie do typu tragedii bedacej jednym z wiodoacych osiagniec literackich starozytnosci podnosi powage poruszanych przez poetow problemow.

Ukazane konflikty wiesc maja az do wywolania katharsis, oczyszczajacego wzruszenia, osiagnietego za posrednictwem wzbudzenie litosci i trwogi.

Tragizm dramatu poglebia argument, iz Aleksander – Parys, ktory daje zgube miastu, nie jest istota jednoznacznie ujemna. Przeciez Helene dostal w

calej nagrode zbyt wyrok w calej sporze bogin, wine wiec ponosi bogini, ktora go nagrodzila.

Istnieja jednak tez odstepstwa regul klasycznych:

brak jasno ustalonego, charakterystycznego na rzecz tragedii greckiej konfliktu tragicznego

nie tu takze zasadniczego bohatera naznaczonego pietnem tragizmu

w ogole trudno wydaje sie byc tu wyznaczyc glownego herosa, bowiem postepuje tu junak zbiorowy – Troja

czyn i selekcja, przed jakim stoi Parys nie jest schludno tragiczny – trudno gdyz stawiac prywatny interes dzieki rowni wraz ze sprawa panstwie

odstepstwem od reguly wydaje sie byc rowniez nie umieszczenie imienia ktoregos z bohaterow w calej tytule katastrofy.

49. Scharakteryzuj osobowosc jednostki doby renesansu na przykladzie tworczosci J. Kochanowskiego.

Dorosle zycie Kochanowskiego zamyka sie w 2 osobnych rozdzialach: dworskim i czarnoleskim. Aczkolwiek Kochanowski — dworzanin lub ziemianin -

pozostawal przede wszys¬tkim poeta.

1. Czas dworski.

Cecha szczegolna skladow z owego okresu wydaje sie byc epikureizm. Po wielu fraszkach autor przed¬stawia sceny z zycia dworu: O doktorze

Hiszpanie — huczna zabawe, w Az do Hanny i Do Magdaleny — dworna milosc. Takze piesni z tego czasu opisuja sercowe klopoty (Piesn XXI, Ksiegi

II — „srogie lancuchy na wlasnym sercu czuje―), uczty i biesiady („niechaj na stol dobrego przekroczenie przynaszaja, / A przy tym w calej zlote

gesle albo w calej lutnia graja― w Piesni o Fortunie). Bohater takich utworow to czlowiek swiatowy, ponad caloksztalt przedkladajacy uciechy zycia

dworskiego, kierujacy sie epikurejska regula „carpe diem― (uzywaj zycia). Jest to istota ludzka zainteresowany rowniez sprawami publicznymi (Na

sokolskie mogily. Piosenka o spustoszeniu Podola), zachodzi wtedy w charakterze krytyk zaniedban narodowych. Kochanowski jednak w najgoretszej

zabawie pamieta na temat swym powolaniu: „wy tedy, co ktory lubi, moi towarzysze, / Pijcie, grajcie, kochajcie — Jan fraszki niech pisze! ―

Utworem kluczowym na rzecz zrozumienia autobiograficznych watkow poezji Kochanowskiego wydaje sie byc fraszka Az do gor i lasow, stworzona w

chwili, gdy liryk zdecydowal sie na zerwanie z promocja dworska. To syntetyczne przekonanie na swoje zycie, sentymentalne i rownoczesnie ironiczne

(„przypasany do miecza rycerz―) rozliczenie sie z przeszloscia. Byla ona naprawde zmienna, iz podmiot liryczny porownuje sie do Proteusza

(starogrecki bozek, ktory mial dar przemieniania sie w calej rozne postacie, zwierzeta i przedmioty). Obecnie zas pyta z ktoryms niepokojem: „dalej co

stanie sie? ―

2. Czarnolas.

Dominuje tutaj zupelnie inny nastroj, inne sa tez tematy. W mnostwo utworach autor opisuje czar natury (Na lipe), podnosi wartosc domu rodzinnego (Na

dom w calej Czarnolesie), definiuje pytania myslicielskie (Do snu). Silniej sa zamieszczane tu hasla stoickie („prozno ma posiadac na pieczy /

Zabijajacy wieczne rzeczy― w Piesni o Fortunie). Zycie dzieki lonie fauny i flory, posrod bliskich pozwala na glebsza refleksje morzem ludzkim losem

(Na zdrowie).

Fraszki to rodzaj „pamietnika poetyckiego―, piesni sa bardziej dydaktyczne, gdyz wlasne istnienie bylo na rzecz Kochanowskiego najbardziej

istotnym zrodlem natchnienia poetyckiego. Utwory te wiec mozna potraktowac jako konkretne ze zrodel do biografii autora. Poeta wiedzial, iz w tej zyciu

zasadnicza byla tej poezja: „Prosze, niech wraz ze mna zbyt raz me rymy nie gina, / Ale podczas gdy ja umre, ony niechaj slyna! ―(Ku Muzom) i

nawet ten pierwszy liryk nie przewidywal, ze zapisze sie w calej pamieci tak wielu Polakow.

50. Wykaz, iz poezja Kochanowskiego podejmowala rowniez sprawy jednostki, jak i narodu.

Jan Kochanowski, najwybitniejszy humanista renesansowy, znawca autorow starozytnych, „poeta doctus― w swoim dorobku literackim zgromadzil

mnostwo utworow, nalezacych do roznych rodzajow i typow literackich, zaczynajac od fraszek i piesni, a zakonczywszy na dramacie i przekladzie

Psalterza Dawidow.

Poezja Jana z Czarnolasu podejmuje mnostwo problemow i zagadnien z zycia jednostki, porusza sprawy jednostki, jak i rowniez calego spoleczenstwa.

Idealem Kochanowskiego bylo dazenie do powodzenia. Poeta wierzyl, ze wydaje sie byc ono osiagalne poprzez wprowadzenie w istnienie prostego

systemu wartosci. Czlek i tej dobro stanowily wartosc najlepsza.

Analizujac tworczosc poetycka owego pisarza w calej, odniesieniu az do w/w przedmiotu, na wstepie trzeba stwierdzic, iz tematyka tej utworow dotyczy

jednoczesnie zwyklego czlowieka, jak i ogolu osob. Wnioski, ktore wyciaga czytelnik nie sa odczytywane w charakterze wskazowka na rzecz jednostki,

jednak dla kazdego, bowiem wykorzystywac sie byc moze do tych propozycji kazdy, albowiem ich problematyka ma istote uniwersalny.

We fraszce „O doktorze Hiszpanie― poeta w calej zaledwie kliku wersach w calej lapidarny sposob przedstawia przebieg wydarzen – trwa uczta, w

trakcie ktorej doktor zamierza odejsc az do swojej komnaty, lecz biesiadnicy nie zamierzaja sie z nim rozstac. Wywazaja wrota komnaty doktora i

prowokuja go az do kontynuacji libacji... Na obserwacje zasluguja wyrazenia wypowiedziane za posrednictwem glownego herosa: „Trudny (... )

nalezacy do mnie rzad z tymi pany: szedlem drzemac trzezwo, oraz wstane wypity. ― Fraszka ta dzierzy na celem osmieszenie i krytyke pijanstwa.

Jego wyniki i niekontrolowane zachowanie nie przystoi porzadnemu obywatelowi. Osoby takie pozbawione sa autorytetu, zaufania, oraz przede

wszystkim wyniszcza swoje drogocenne zdrowie.

Nastepnym utworem stanie sie „Piesn na temat dobrej slawie―, ktora mowi o powinnosciach kazdego obywatela wobec ojczyzny. Kazdy istota

ludzka powinien wspominac o tym, iz cialo ludzkie ulega na smierci rozpadowi, w wiec kazdy ma obowiazek usilnie starac sie, aby pozostawic po

samemu dobre przypomnienie. Nie jest dobrym czlowiekiem tenze, kto mysli tylko na temat piesni, jedzeniu i roznych dobrach doczesnych, gdyz nie na

darmo Bog odroznil jednostki od zwierzat, dajac mu rozum i mowe. Dlatego kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden cel – sluzba ojczyznie, w

celu zapewnienia samemu dobrej slawy: „Sluzymy poczciwej slawie, oraz jako ktory moze, niech ku pozytku dobra wspolnego pomoze. ― Sposoby

sluzenia ojczyznie moga byc rozne, w porownaniu do wlasnych moznosci, predyspozycji i wrodzonych talentow. Czlowiek obdarzony darem mowy

powinien ksztalcic swych nabywcow wlasciwych regul wspolzycia spolecznego, a wiec przestrzegania porzadku, norm, umilowania rzetelnej wolnosci.

Natomiast ludzie majacy odpowiednia moc i odwage powinni z bronia w calej reku wojowac z wrogiem ojczyzny, nawet gdy przyjdzie w calej walce

zwrocic zycie.

„Piesn o porzadnej slawie― dotyka problem patriotycznych postaw w calej spoleczenstwie, dotyka wiec szkopul jednostki (bohaterem i wybitna

jednostka dopuszczalny kazdy, ktory wslawi sie w walce) i narodu (narod ma obowiazek stanac az do walki w charakterze jedna, zwarta calosc, gotowa

poswiecic caloksztalt dla spraw kraju).

Kochanowski wyrazajac troske o losy ojczyzny, apeluje do sumienia Polakow w calej utworze pt. „Piesn na temat spustoszeniu Podola―. Na

poczatku przedstawia tragiczne skutki najazdu Tatarow na Polske. Ziemia podlaska zostala spustoszona i zniszczona, wiele bezbronnych kobiet i dzieci

dostalo sie az do niewoli. Nieslawa Polakow polega na tym, iz pozwolili sie zwyciezyc narodowi barbarzynskiemu, ktory nie ma naprawde rozwinietej

cywilizacji; nie potrafi budowac domkow, tylko gniezdzi sie w calej namiotach.

Piosenka konczy sie przypomnieniem wspanialego przyslowia na temat Polaku swiatlym po szkodzie, a takze ostrzezeniem, ze jesli Polacy nie pomysla

zawczasu o grozacym im ryzyku, wowczas cytowane przyslowie byc moze ulec modyfikacji: „Nowa przypowiesc Polak samemu kupi, iz i zanim

szkoda, i po szkodzie glupi... ―

Piesn podejmuje wiec szkopul dobrej doswiadczen o narodzie polskim, ktory przeciez nie jawi sie byc glupi. Aby to udowodnic potrzeba czynow, a

dokladnie – zaangazowania w walke. W utworze pojawia sie takze nawiazanie do bohaterskiej przeszlosci Polski, to w istocie odroznia ten narod od

plemion barbarzynskich. Utrzymanie w kraju postaw patriotycznych to zajecie i szkopul calej wspolnoty polskiej.

Kochanowski we fraszkach krytykuje takich, ktorzy stoja na strazy porzadku koscielnego.

-„Na posla papieskiego― – nie odklada nuncjusza, ktory sam nie postepuje wg zasad, ktore glosi

-„O kapelanie― – krytykuje nadwornego kapelana krolowej, ktory na nocnej uczcie zakrapianej spirytusem nie zdazyl na jutrznie

-„O kaznodziei― – sarkazm z moralnosci ksiedza, ktory glosi kazania moralne, lecz sam katalogow nie przestrzega w zyciu. Sprawia to na rzecz

pieniedzy: „kazaniu sie nie dziwuj, bo mam piecset za nie―.

Ogolna mowa tych fraszek ma dzieki celu pokazanie postaw przedstawicieli kosciola w kraju. Jak wiadomo zwiazek wyznaniowy stal dzieki strazy

porzadku juz od poczatku istnienia naszego panstwa, ale lub takie procedura duchownych dopuszczalny przykladem dla osob? Czlonkowie kosciola

powinni gruntownie sie zastanowic morzem dalszymi swymi losami, azeby problem nie rozwinal sie i nie rozpowszechnil.

STRESZCZANIE:

W poezji Jana Kochanowskiego problem jednostki jest tez problemem narodu, poniewaz konstruuja go pojedynczy ludzie. O ile zawiedzie 1 element w

calej calym mechanizmie, wowczas zepsuciu ulega calosc, a cos znacznie wiecej anizeli tylko czesc ciala – panstwie – mozna tu nawiazac do

„Odprawy poslow greckich―, w ktorej mlodzi nazwana zostala „wrzodem Rzeczypospolitej― i tworzyc moze jakas z pobudek upadku

niepodleglosci Polski w calej XVI w calej.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat humanistyczny, oparty dzieki wzorach starozytnych.

Utwor tenze zostal zapisany dla uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna w calej 1576 r. Tresc zostala zaczerpnieta z

mitologii i przedstawia 1 z epizodow wojny trojanskiej. W utworze tym swobodnie odnalezc fragmenty, w ktorych liryk krytykuje wladcow oraz nedzne

spoleczenstwo. Sprawa „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej wyczerpujacy fragment przelozyl. Strukture tez zaczerpnal z antyku:

chor stoi za posrednictwem caly czas dzieki scenie, otoz brak parodos i exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) wydaje sie byc zbudowany dzieki zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje az do nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada trzech jednosci:

-czasu – nie przekracza jednego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – sprawa dzieje sie przed palacem krolewskim, oraz o zdarzeniach rozgrywajacych sie w roznych miejscach mowi posel

-akcji – obnizona do jednego watku – sporu na temat Helene

Opowiadajac o humanistycznych wartosciach trzeba odwolac sie do slow rzymskiego autora Terencjusza: „Jestem czlowiekiem i nic, jakie mozliwosci

ludzkie nie jawi sie byc mi obce―. W zwroceniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu ciag postaw istot, ich zachowan; od patriotow poczawszy, oraz

na zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – spokojny, powazny, ostrozny, oddany sprawom panstwa, zabiega o koszty utrzymania pokoju, swoje losy laczy z

losami panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny na sprawy narodu, nie cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Modelem renesansowego humanisty w utworze jest wiec Antenor, ktory wykazuje troske o sprawy ojczyzny, przestrzega przed zgubnym zachowaniem

Aleksandra, bo patrzy w tym kleske Troi. Wydaje sie wiec czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory zastanawia sie morzem konsekwencjami

wszelakiego czynu, nie reprezentuje biznesow jednostki, lecz calego narodu.

Tresc dramatu ma istote uniwersalny.

51. Dowiedz, iz „Odprawa poslow greckich― to renesansowy katastrofa humanistyczny, bazujacy na przykladach antycznych.

Dzielo ten pozostal napisany na rzecz uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tresc zostala zaczerpnieta z

mitologii i przedstawia jeden z epizodow wojny trojanskiej. Po utworze naszym latwo znalezc fragmenty, gdzie poeta krytykuje wladcow jak rowniez zle

ludnosc. Temat „Odprawy... ― liryk zaczerpnal z „Iliady―, ktorej obszerny odlamek przelozyl. Budowe takze zaczerpnal z antyku:

chor stoi przez ciagle na scenie, a wiec niedobor parodos i exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) jest konstruowany na zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji starozytnych

kroluje zasada trzech jednosci:

-czasu – nie przekracza jednego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz przebieg zdarzen sie zanim palacem krolewskim, a na temat wydarzeniach rozgrywajacych sie w calej innych pomieszczeniach mowi

posel

-akcji – ograniczona az do jednego watku – sporu o Helene

Mowiac na temat humanistycznych wartosciach nalezy odwolac sie az do slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem czlowiekiem i zero, co

ludzkie nie jest mi obce―. Po odniesieniu az do dramatu Kochanowskiego ukazano tu szereg zadbaj postaci, katalogow zachowan; od patriotow

zaczynajac, a dzieki zdrajcach zakonczywszy:

patriotyczna postura Antenora – spokojny, oficjalny, rozsadny, wierny sprawom panstwa, zabiega na temat utrzymanie pokoju, swoje losy laczy z

losami panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny dzieki sprawy narodu, nie cofa sie zanim klamstwem i intryga, bezmyslny.

Przykladem renesansowego humanisty w calej utworze wydaje sie byc wiec Antenor, ktory wykazuje troske na temat sprawy ojczyzny, przestrzega zanim

zgubnym zachowaniem Aleksandra, bo widzi w niniejszym kleske Troi. Jest wiec czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory zastanawia sie nad

konsekwencjami kazdego czynu, nie reprezentuje interesow jednostki, ale calego narodu.

Tresc dramatu dzierzy charakter wszechstronny.

53. Przedstaw rozne ujecia tematyki wsiowej w literaturze renesansu (np.: J. Kochanowski, Sz. Szymonowic, M. Rej).

Wies absorbuje wazne obszary wsrod renesansowych tematow. Wydaje sie, ze w istocie w naszej epoce tworzy sie wziety w Polsce legenda sielskiej,

cichej wsi, szczesliwego dworku, legenda podjety nastepnie przez Mickiewicza w „Panu Tadeuszu―, za posrednictwem Orzeszkowa w calej „Nad

Niemnem― itd. Nie jest to jednak jednolite oblicze wsi. Do niej obraz ksztaltuja:

• Mikolaj Rej - „Zywot jednostki poczciwego― i „Krotka rozprawa... ―

• Jan Kochanowski - „Piesni― (Piesn swietojanska o Sobotce)

• Szymon Szymonowie - „Zency―.

Na wstepie oblicze wsi renesansowej to wies sielska-szczesliwa, cudowna, rajska kraina. Poblize z przyroda przynosi czlowiekowi ukojenie, namietnosc i

zobowiazanie do Boga, godnie przezyte zycie i spokojna starosc. Symbolizuja ta idealna wizje slowa z „Piesni na temat Sobotce―: „wsi spokojna,

wsi wesola, jakiz glos twej chwale zdola―. Pamietac trzeba, ze to takze wizja harmonii, ladu, czasu dzieki prace, ktora wszystkim zapewnia radosc i

rozrywke, ktora tez daje zadowolenie. Tego typu obraz uosabia „Zywot jednostki poczciwego― Reja, „Piesn swietojanska o Sobotce―, „Na

gmach w Czarnolesie― Kochanowskiego, nareszcie duza czastka sielanek Szymonowica.

Lecz wydaje sie byc jeszcze pozostala wizja wsi: mniej sielankowa, bardziej realistyczna. Na tym obrazie ludzie zamieszkujacy wies sa skloceni,

rozumuja egoistycznie, sa chciwi. Pan wyzyskuje chlopa, nie spelnia obowiazkow obywatelskich na sejmie, wiedzie hulaszczy tryb egzystencji. Ksiadz nie

spelnia powinnosci kaplanskich, sciaga datki od wiernych. Chlop musi manipulowac na panskim polu, profesja nie jest radosna piesnia - jest trudem,

wysilkiem, ciezka praca, pilnuje chlopow Starosta, ktory chetnie uzywa bicza... Taka wies wylania sie z kolei z „Krotkiej rozprawy miedzy trzema

osobami, Panem, Wojtem oraz Plebanem― Metrow. Reja i z „Zencow― Sz. Szymonowica.

54. Wymien propozycje „naprawy― Rzeczypospolitej sklecone przez Natomiast. F. Modrzewskiego.

W slynnym traktacie pt. „O poprawie Rzeczypospolitej― Andrzej Frycz Modrzewski tworzy wizje prawidlowego we wlasnym mniemaniu,

sprawiedliwego, prawego panstwa. Preferencje autora tycza konkretnie Rzeczypospolitej, a nie sa rozwazaniami abstrakcyjnymi. Jakie to tematy

podejmuje autor-widac dokladnie po tytulach pieciu ksiag:

„I O obyczajach―

„II O prawach―

„III O wojnie―

„IV O Kosciele―

„V O szkole―

Jak na przyklad widac - nie pomija Modrzewski jakiejkolwiek z istotnych dziedzin panstwa, ktorego uniwersalna konstrukcje konstruuja: „Sad, Wojsko,

Kosciol, Oswiata i... Obyczaj―.

Najistotniejsza i najswiatlejsza czescia dziela jawi sie dzis ksiega II „O prawach―- oraz w zonie mysl, iz „bez norm nie moze okazac sie

prawdziwej wolnosci―. Takze znaczacy jest postulat o rownouprawnieniu wobec uprawnienia sadowego kazdego warstw spolecznych - to wlasnie

slynna, nowatorska dzieki cala Europe, demokratyczna mysl, wazna mozliwe, ze jak wykrycie Kopernika. Fragment podrecznikowy przytacza przyklad - w

odczuciu wspolczesnego jednostki niewiarygodny w calej swej niesprawiedliwosci za to samo, wspolne wina szlachcic nie otrzymuje sankcje, a plebejusz

traci istnienie. Za jakie mozliwosci? Obaj pobili szlachcica naprawde, ze istota ludzka ten umarl.

„W jednej Rzeczypospolitej, jedni za to samo placa glowka, za jakie mozliwosci innych traktuje sie w najwiekszym stopniu poblazliwie―. „Prawo

dac powinien rowniez kuratele wszystkim, bo przeciez Rzeczpospolita sama tylko i wylacznie szlachta kwitnac nie moze, bo a ktoz bedzie dawal zywnosc

i nam i bydlu, jesli zadnego oracza nie stanie sie? ―.

Choc nie domagal sie rownosci wobec uprawnienia publicznego – tzn. dopuszczania do urzedow przedstawicieli kazdego warstw spolecznych, to bronil

chlopow zanim wyzyskiem i samowola mezczyzn, chcial zagwarantowac im wolnosc osobista.

Sposrod ksiegi „O wojnie― trzeba zapamietac, iz A. Frycz Modrzewski wydaje sie byc, podobnie jak tej duchowy patron Erazm z Rotterdamu,

wyznawca irenizmu - czyli wielkim przeciwnikiem wasni i bitew (zaborczych i zaczepnych), oraz zwolennikiem zgody i pokoju, chociaz uzasadnial

potrzebe wojny obronnej, albowiem tylko takowa ma moralne wytlumaczenie. Odslania i eksponuje zlo wojenne w swoim dziele:

„zbrodnie, ohydy, hanby, nieszczescia nieskonczone, ktore wojna zakonczone wlecze... ―.

W ksiedze „O szkole― widac jak na przyklad ogromna - wieksza niz Rej - przyklada Modrzewski wage az do edukacji malolata obywatela i do rangi

zawodu nauczyciela. Pisze: „szkolny stan wydaje sie byc najcudniejszy i rzeczom humanistycznym najpozytniejszy― – i wola o potrzebe

finansowania szkol, ktore wazniejsze jest w calej dalszym rozrachunku niz naklady na odmienne rozmaitosci. Postulat ten wydaje sie byc bardzo

swobodnie zapamietac, albowiem dzis wydaje sie byc on rowniez aktualny.

Po ksiedze „O obyczajach― trudni sie Modrzewski obowiazkami, cnotami, jakimi winien odznaczac sie uczciwy obywatel, wyklada powinnosci

senatora, posla, sedziego, starosty i hetmana.

Po ksiedze „O Kosciele― domagal sie zredukowania roli kosciola w panstwie, uporzadkowania stosunkow miedzy wladza duchowna i swiecka w

calej panstwie.

55. Przedstaw renesansowe wzorce dla osob fizycznych prezentowane w calej literaturze.

W czasach renesansu literatura parenetyczna propagowala wzorce dla osob fizycznych takie jak:

-poczciwy ziemianin

-idealny dworzanin

-idealny patriota

-renesansowy tworca.

Projekt „poczciwego ziemianina― przedstawi Mikolaj Rej, poucza jakie istnienie powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz swej majetnosci.

Wskazowki te zawarte sa w calej „Zywocie jednostki poczciwego―, wzorowy ziemianin dojrzewa spokojnie dopatrujac swojego uposazenia,

rozkoszujac sie darami fauny i flory w wszelkiej porze rok. dbajac na temat harmonie. Nie jest zbyt uczony, lecz spokojny, szczesliwy, niestraszne mu

oraz starosc, oraz smierc. Cechuje go gospodarnosc, zapobiegliwosc, umiar, cnotliwe istnienie wedlug intelektu i w calej bliskosci z natura.

Odrebny wzor to „idealny dworzanin―. Wizerunek tenze propaguje Lukasz Gornicki w calej utworze pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to

istota ludzka rycerski, szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, rozsadny o wytworne maniery i piekno mowy, a takze znajacy sztuke i muzyke.

Idealem patrioty wydaje sie byc obywatel spelniajacy swoje powinnosci wobec panstwa, kochajacy ojczyzne, stawiajacy jej dobro ponad prywate, nie

zaluje jej swoich towarow, a takze i zycia - taki wzorzec ukazany wydaje sie byc w dziele A. Frycza-Modrzewskiego, w kazaniach P. Skargi, w

patriotycznych piesniach J. Kochanowskiego. Wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―.

Pozostaje nadal wzorzec renesansowego tworcy. Taka jednostka nie ogranicza sie tylko az do tworzenia, to czlowiek uniwersalny, oprocz talentu posiada

obszerna wiedze, wyksztalceni, znajomosc jezykow. Ideal tego rodzaju wlasna biografia realizuja artysci tacy jak na przyklad Jan Kochanowski, Klemens

Janicki, Andrzej Frycz-Modrzewski, Mikolaj Sep-Szarzynski i inni ludzie.

56. Wytlumacz w jaki sposob pisarze polscy ery odrodzenia i oswiecenia troszczyli sie na temat losy Rzeczypospolitej.

W okresie odrodzenia pojawia sie w Polsce literatura i publicystyka obywatelska, patriotyczna krytykujaca postawy negatywne i lansujaca dobre.

Przykladem takiej tworczosci moga byc nastepujace utwory: „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami. Panem, Wojtem oraz Plebanem― Metrow.

Reja, „O poprawie Rzeczpospolitej― A. Frycza - Modrzewskiego, „Kazania sejmowe― P. Skargi, „Piesn na temat spustoszeniu Podola― i

„Odprawa poslow greckich― J. Kochanowskiego. Utwory ow sa wyrazem troski stworcow tego czasu o losy ojczyzny. Po „Krotkiej rozprawie.... ―

Rej zastosowal postac dialogu. Dialog ten wydaje sie byc prowadzony pomiedzy przedstawicielami trzech reprezentatywnych na rzecz polskiego

spoleczenstwa stanow i pietnuje zachowania kazdej wraz ze stron. I tak Pleban dotyka problemy sadownictwa, sejmu, zasobow wojennych myt i

starostw. Pan mowi o dworskich zbytkach i pospolitym ruszeniu, a Wojt o swiadczeniach wojennych, rozrzutnosci, hazardzie i nieuczciwosci szlachty i

kleru. Dzielo Natomiast. Frycza - Modrzewskiego „O poprawie Rzeczpospolitej― sklada sie z 5 ksiag: O obyczajach. O prawach, O wojnie, O

Kosciele, O szkole. Modrzewski wystepowal przeciw rozdawaniu urzedow panstwowych osobom wysoko urodzonym, ale nie posiadajacym nalezytego

przygotowania. Od czasu sprawujacych wladze wymagal zarzadzania sie jedynie dobrem narodu i interesem panstwa, potepial prywate. Po ksiedze O

prawach domagal sie zrownania wszystkich wzgledem prawa. Walczyl z korupcja sadow, podkreslal koniecznosc respektowania prawa az do obrony. Byl

przeciwnikiem bitew zaczepnych, uznawal tylko obronne. W ksiedze O Kosciele domagal sie uregulowania stosunkow panstwa i Kosciola,

uniezaleznienia wladzy publicznej od papieza i tej legatow. Krytykowal negatywne Zjawiska w zyciu Kosciola, rozpad ceny moralnych, bogacenia sie

kosztem innych. Zadal ksztalcenia mlodziezy w szkolach publicznych i nakladow dzieki ten cel.

„Kazania sejmowe― P. Skargi sa traktatem politycznym, przepelnionym troska na temat ojczyzne. Skarga oskarzal szlachte o warcholstwo i egoizm

stanowy, postulowal wzmocnienie potegi krolewskiej, sprzymierzonej z wladza Kosciola. Po kazaniach Skarga ukazuje slabosci toczace Rzeczpospolita.

Choroby ow to:

brak milosci az do ojczyzny,

niezgoda wewnetrzna,

roznowierstwo,

oslabienie potegi krola,

niesprawiedliwe prawa jak rowniez ich nieprzestrzeganie,

upadek moralnosci i obyczajow.

„Piesn na temat spustoszeniu Podola― J. Kochanowskiego jest rozliczeniem polskiego rycerstwa po klesce poniesionej dzieki Podolu w calej 1575 r.

Poeta okresla jednoczesnie droge do przezwyciezenia katastrofy. Wydaje sie nia niewinnosc przejawiajaca sie oddaniem ojczyznie, rozwaga w calej boju

i wsparciem finansowym wojska. Widocznie swoja postawe obywatelska udokumentowal Kochanowski w calej dramacie „Odprawa poslow

greckich―. Utwor tenze niesie w calej sobie esencji uniwersalne, przedstawia sytuacje panstwa w stanie krachu i szarpanego wewnetrznymi konfliktami.

Mamy portret dobrego i zlego obywatela. Dobry wydaje sie byc Antenor, wydaje sie byc on ostrozny, nieprzekupny, troszczy sie o interesy narodu, nie

unosi sie ambicja jak chodzi na temat dobro panstwie. Aleksander to samowolny, dbajacy o wlasne interesy, posuwajacy sie az do szantazu i

przekupstwa mlodzieniec. Wsrod niebezpieczenstw grozacych tobie wymienia liryk nieprzestrzeganie norm i sprawiedliwosci. A wiec kawalek ten

przedstawia niebezpieczenstwa grozace panstwu wraz ze strony zlych wladcow, mieszkancowrezydentow i zlych praw.

57. Wymien utwory renesansowe wyrazajace troske na temat losy ojczyzny i omow jeden z nich.

Dzielo poetow i pisarzy renesansowych obfituje w calej rozne ujecia spolecznej i dotyczacej panstwa tematyki. Postawy patriotyczne wykazuja niemal

ogol humanisci, wszelkie swiatle umysly tej ery.

Mikolaj Rej nie tylko w calej „Zywocie jednostki poczciwego― przypomina o obowiazkach obywatela. Troske o panstwo, o tej spoleczny ksztalt,

odnajdujemy glownie w „Krotkiej rozprawie pomiedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem―. Tu w istocie Rej wyklada nieprawidlowosci,

jakie to zauwaza w calej panujacych stosunkach spolecznych. Dzielo jest krytyka: Pleban nie wypelnia kaplanskich obowiazkow, jednak mysli na temat

zysku („na oltarzu jajca licza―), Pan z kolei - mysli na temat urzedach, zabawach i prywatnym majatku, zle sprawuje sie w sejmie („Pewnie

Pospolitej Rzeczy zadny nie ma w tym miejscu na pieczy― - mowi Pleban). Dlatego Wojt mowi rozgoryczony: „Ksiadz pana wini, pan ksiedza A

naszemu portalowi prostym ze wszystkich stron nedza. ―

Andrzej Frycz Modrzewski i jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― kolejny glos co do ojczyzny. Slynne dzielo ujmuje i opisuje owa „poprawe

kraju― w calej pieciu sferach: „O obyczajach―, „O prawach―, „O wojnie―, „O Kosciele―, „O szkole―. Szczegolna funkcje

przypisuje Modrzewski dzialaniu w kraju prawa - sprawiedliwego i rowno traktujacego wszystkich mieszkancowrezydentow.

Podobna, jednak bardziej nadal przesycona emocja wymowe posiadaja „Kazania sejmowe― ksiedza Piotra Skargi. Przyrownuje on ojczyzne do

tonacego okretu, oznacza go matka i grzmi do jej synow - czyli spoleczenstwa – na temat opamietanie. Ukazujac szesc dolegliwosci spolecznych -

obojetnosc wzgledem ojczyzny, zachlannosc, niezgody i klotnie, herezje, oslabienie potegi krola, niesprawiedliwosc prawa i grzechy przeciwko Bogu -

glosi wizje upadku, nieszczescia politycznego, ktore grozi Naszym narodzie. Wowczas, w calej XVI stuleciu, przedwczesne proroctwo nabralo mocy w

dobie rozbiorow Polski. Reformy wg Skargi powinny odnosic sie:

obrony religii katolickiej, walki z tolerancja religijna i heretykami

walki o rozwoj wladzy krolewskiej

walki na temat wzmocnienie i poniesienie autorytetu senatu

ograniczenia roli sejmu

walki na temat pozbawienie szlachty wladzy politycznej

walki na temat sprawiedliwe uprawnienia

dazenia az do poprawy lokalizacji miasta chlopow w kraju

Skarga uwaza, ze: namietnosc do ojczyzny, zgoda jej obywateli, religia katolicka, mocny rzad, sprawiedliwe prawa, moralnosc obywateli to postulaty,

ktore stanowic maja fundament panstwa.

Prawdziwa kopalnia postulatow patriotycznych jest tworczosc Jana Kochanowskiego. Tytuly, ktore trzeba tu wymienic to: piesni patriotyczne „Piesn

V― (O spustoszeniu Podola) i „Piesn XII―. Krytyke wad spolecznych spotykamy tez w calej licznych fraszkach, a najwazniejsza pozycja wydaje sie

byc tragedia pt. „Odprawa poslow greckich―.

58. Przedstaw J. Kochanowskiego w charakterze artyste i czlowieka renesansu. Odwolaj sie do wybranych utworow (piesni, fraszek).

Jan Kochanowski nawet wspolczesnym internautom moze zaimponowac rozlegloscia swoich zainteresowan i swoim wyksztalceniem. Jest bez

watpliwosci najwybitniejszym tworca epoki renesansu i naszym wlasnie roznil sie od Mikolaja Reja, ze niezmiernie dbal na temat ksztalt wlasnego stylu,

na temat forme uprawianych gatunkow i o zrecznosc jezyka, jak i rowniez o calosciowa wiedze. Kochanowski studiowal w calej Akademii Krakowskiej,

Krolewcu, Padwie, ktore to szkola glowna zadecydowaly na temat erudycji poety. Nie dotychczasowy mu takze obce jezyki klasyczne: lacina, greka,

hebrajski, studiowal tez epoke starozytna – jej literature, filozofie, z pewnoscia znane mu dotychczasowy dziela Erazma z Rotterdamu i wspolczesnych

tworcow lokalnych. Nawiazania az do antyku w calej dorobku Kochanowskiego widac chocby w wyborze uprawianych typow, poeta pisze piesni, fraszki,

dramat wedlug regul klasycznych, elegie. Nawiazanie to widac rowniez w calej propagowaniu filozofii starozytnych, w calej odwolaniu sie do tworczosci

Horacego, w calej podejmowaniu motywow z mitologii i literatury greckiej – takich jak np. wojna trojanska czy horacjanski motyw poety jako

indywidualnosci i wybranca postawionego ponad tlumem.

Tenze wybitny istota ludzka zapisal sie w opowiesci literatury krajowej nie tylko w charakterze poeta i dramaturg, jednak takze w charakterze tlumacz

psalmow Starego Testamentu – Psalterza Dawidow. O jego renesansowym obliczu sygnalizuja takze myslicielskie poglady artysci, ktory uznaje swiat

zbyt wielka melodie, znajduje ogromne wartosci fauny i flory i wsi, wielbi jednostki, glosi epikureizm i stoicyzm.

Autor:

dramatu „Odprawa poslow greckich―

trenow

piesni „Ksiegi pierwsze― – 25 skladow

„Ksiegi wtore― – 25 utworow

„Piesn swietojanska na temat Sobotce― – piesn dwunastu panien

fraszek

filozoficznych – „O zywocie ludzkim―

wyznaniowych – „Na dom w calej Czarnolesie―

obyczajowych – „O kaznodziei―

pijackich – „O doktorze Hiszpanie―

milosnych – „Do Hanny―

poezji patriotycznej.

Tlumacz:

psalmow Starego Testamentu – „Psalterza Dawidow―.

59. Wyjasnij przeswiadczenia: odrodzenie, humanizm, reformacja

ODRODZENIE (RENESANS) - z fran. Renaissance. w charakterze nazwy ery uzyto owego terminu nie wczesniej w XVIII wieku we Francji - poczatkowo

na rzecz okreslenia zapozyczen i deseni wloskich w calej sztuce francuskiej. Jako pojecie historycznoliteracki sluzyl poczatkowo na rzecz okreslenia

okresow panowania Franciszka I, podczas gdy nastapilo "odrodzenie literatury przedtem lekcewazonej". W powyzszym znaczenie ustalenie to pozostalo

przyjete za posrednictwem nauke niemiecka i upowszechnione dzieki fundamentalnemu dzielu J. Burckhardta - "Kultura odrodzenia we Wloszech"

(1860). Wedlug niego odrodzenie mialo okazac sie poczatkiem epoki nowozytnej - przeciwstawionej epoce "Wiekow srednich". Koncepcja ponizsza

wywarla mnostwo sporow i polemik.

Kategorii "Odrodzenie" z calkowita intencjonalnoscia uzyl nie wczesniej Gorgio Vasari - wloski malarz, historiograf sztuki. "Rinascita" nie okresla tu jednak

odrodzenia antyku lecz szmat swietnosci dziel sztuki wloskiej, ktora wprawdzie ocknela sie za pomoca mistrzom starozytnym, ale pozniej sama doszla do

szczytow przewyzszajacych wzory.

Renesansem nazywamy epoke w calej dziejach kultury trwajaca we Wloszech od XIV az do poczatkow XVI wieku, oraz w krajach Europy polnocnej od

ukonczenia XV do konca XVI stuleciu. Jest mezczyzna rezultatem skomplikowanego procesu historycznego, na ktory zlozyly sie takie czynniki jak:

recesja papiestwa, rozluznienie wiezi scalajacych cesarsko-papieska Europe, szybki postep miast, powstawanie (po sezonie rozbicia feudalnego)

zjednoczonych panstw, na przyklad Norwegia, Francja, Nasz kraj, Szwajcaria.

Po kulturze renesansu ogromna funkcje odegralo odrodzenie i przyswojenie kultury antycznej. W epoce tej dochodzily do glosu rozne prady umyslowe i

religie, najwazniejsze z tych propozycji to reformacja i humanizm.

Cechy renesansu:

•zainteresowanie czlowiekiem, nawrot i kontynuacja kulturze antycznych

•przeksztalcenie sredniowiecznego nurtu zycia, dzieki plan 1 wysunelo sie zainteresowanie doczesnymi celami

•sztuka stala sie laicka, jej celem bylo zaopatrywanie przyjemnosci, pozytku, miala ksztalcic i zabawiac

•dwujezycznosc dziel sztuki

•nasilenie sklonnosci humanistycznych

•rozwoj mysli racjonalistycznych

•laicyzacja nauk i postaci zycia

•antropocentryczne zainteresowanie globem pozaziemskim

•stworzenie nowego idealu czlowieka - zerwanie z asceza i teocentrycznym pogladem na ziemia; czlowiek przybywa w centrum badan i

zainteresowan; miernikiem poznania stal sie mozg

HUMANIZM

Napiecie swiatopogladowy rozwijajacy tradycje antycznej wiedzy na temat czlowieku w charakterze o jednostce (psychika i wrazliwosc). Dazyl do postepu

osobowosci uznajac wartosc tej rozumu. Humanisci glosili potrzebe poznania i ksztaltowania indywidualnej, silnej jednostki ludzkiej. Po mysl humanizmu

czlowiek wydaje sie byc wielce wartosciowy, liczy sie tej talent, liczy sie kazde odrebne istnienie. Poznawano przyrode, czar, patriotyzm. Byl to

antropocentryzm. Usytuowanie jednostki w centrum swiata. Haslem humanistow stalo sie zdanie Terencjusza: „Czlowiekiem jestem i zero co ludzkie

nie jest mi obce―

REFORMACJA

Oderwala w porzadku. 1/3 Swiata od kosciola katolickiego. Przyczynila sie pani do postepu tolerancji duchowej, rozkwitu kultur, jezykow i literatur

narodowych. Sprzyjala ksztaltowaniu sie stosunkow wczesnokapitalistycznych i republikanskich koncepcji pochodzenia potegi. Za oficjalny jej start uznaje

sie ogloszenie 95-u tez Marcina Lutra. Zaistnialy nowe prady religijne. Reformacja byla procesem wybuchu dlugoletnich wojen wyznaniowych np. wojne

chlopska rozpetano w 1525 roku przez nietolerancje religijna. W rok 1529 - protest mniejszosci luteranskiej w calej Spirze dzieki sejmie. Rozbily one

wspolnote wyznaniowa Swiata.

A) LUTERANIZM

(Niemcy, Skandynawia, Francja, Czechy, Wegry, Polska)

Tworca byl Marcin Luter. Istotne wydaje sie byc podejscie wyznawcow do Biblii. Glosili gdyz, ze mozna ja interpretowac indywidualnie, iz nalezy

tlumaczyc je dzieki jezyki narodowe, ze Kosciol nie jest jedynym autorytetem rozumiejacym Biblie. Kosciol na ziemi nie powinna dawac udzielenia

rozgrzeszenia czyli uwolnienia osob od mek czysccowych lub piekielnych.

B) KALWINIZM

(Francja, Szwajcaria, Niderlandy)

Tworca byl Jan Kalwinista. Kalwinisci glosili teorie predestynacji czyli wierzyli w zastosowanie, w to, ze ktorykolwiek badz czlowiek dzierzy swoj zycie

zapisany w calej gwiazdach. Oddane jest mu niebo albo pieklo, oraz zycie to realizacja ustalonego scenariusza. Propagowali ideal roboty i zbieranie dobr.

Swoje to zaszczyt, a biernosc to grzech.

C) ANGLIKANIZM

Nurt zostaly wydane w Anglii. Ruch tenze powstal z natury politycznej i prywatnej. Henryk VIII chcial poslubic Anne Boleyn, a zwiazek wyznaniowy

katolicki zabranial mu (odmowa rozwodu). Dlatego krol Anglii sam mianowal siebie zwierzchnikiem kosciola anglikanskiego i poslubil ukochana, jaka i tak

skazal na sciecie.

D) ARIANIE

Zwani takze jako bracia polscy. Nurt ten rozwinal sie na terytorium polski i byl nurtem radykalnym bo glosil oprocz zalozen religijnych rowniez hasla

spoleczne. Arianie potepiali poddanstwo chlopow, glosili potrzebe wyrzeczenia sie majatku. Po polowie SIEDEMNASTEGO wieku wygnano ich

szescdziesieciu. Udowodnij, iz tworcy literatury polskiego odrodzenia nie pozostawali obojetni dzieki sprawy panstwa i narodu.

Piotr Skarga dzieki aktywnosci filantropijnej pozostal nadwornym kaznodzieja krola Zygmunta III Wazy. Najwazniejszym tej dzielem sa wydane w calej

1597 r. "Kazania sejmowe". Nie zaliczane sa one az do literatury duchowej, lecz sa doskonale ulozonym traktatem politycznym o zmianie panstwa

polskiego. Jako katolik i patriota autor wojowal o przywrocenie jednosci duchowej w Polsce, rozwoj wladzy krolewskiej oraz usuniecie krzywd

spolecznych i norm niesprawiedliwych. 8 "Kazan sejmowych" to osiem rozdzialow rozprawy politycznej na temat najwazniejszych niedomaganiach

Rzeczypospolitej, na temat sposobach katalogow przezwyciezania.

Strofowanie I - "O madrosci potrzebnej az do rady" przesadza rodzaj wstepu, wprowadzenia w calej problematyke. Autor charakteryzuje slabosci, ktore

rujnuja panstwo. Przewodnia mysla kazania jest zapewnianie, ze moralnosc narodu wydaje sie byc warunkiem powodzenia i potegi panstwa. Dlatego

najbardziej normalni powinni okazac sie ci, jacy stoja naprzod narodu.

Strofowanie II - "O wybranki ku ojczyznie". Wylicza tu szesc dolegliwosci Polski. To: brak wybranki ojczyzny, niedobor zgody politycznej, anarchia

religijna, oslabienie potegi krolewskiej, niesprawiedliwe prawa i bezkarnosc grzechow jawnych. Kolejny ciag kazania poswieca autor pierwszej chorobie,

tzn. "niezyczliwosci ludzkiej ku Rzeczypospolitej", ktora plynie z "chciwosci domowego lakomstwa". Po sposob wyrazny i wzruszajacy mowi Skarga o

wlasnej wlasnej wybranki do ojczyzny, ktora jest kultu obowiazkiem kazdego czlowieka. Domaga sie bezinteresownosci milosci az do ojczyzny, wybranki

dla zonie samej. Napad skierowany wydaje sie byc w strone www magnatow dbajacych jedynie na temat swoje bogactwa. Widmo tonacego okretu.

Strofowanie III - "O niezgodzie domowej". Autor stwierdza, iz rodacy, pociechy jednej i tej samej ojczyzny powinni sie zgadzac, gdyz laczy katalogow

jedna religia, nakazujaca namietnosc blizniego, tenze sam wladca, takie same uprawnienia i swobody obywatelskie. Niedostatek tej zgody szczegolnie

dzieki sejmach wywoluje u Skargi lek na temat przyszlosc ojczyzny. "Widzi" rozbiory Polski zauwazone przez Matejke, Mickiewicza. Strofowanie IV i V -

"O naruszeniu religii katolickiej". Dotyczy reformacji, ktora - zdaniem kaznodziei - wydaje sie byc prawdziwa porazka dla Polski, poniewaz poglebia

niezgode narodowa. Autor nakazuje powrot az do religii katolickiej jako wylacznie prawdziwej, prowadzacej do zgody i az do potegi panstwa.

Kazanie VI - "O monarchii i krolestwie". Skarga uwaza, iz najlepsza odmiana rzadu wydaje sie byc jednowladztwo, jakiego nie mozna jednak utozsamiac

z absolutnym samowladztwem. Panstwem ma obowiazek rzadzic krol, przy pomocy madrej rady, zlozonej z przedstawicieli narodu. Poddani winni sa

swemu krolowi szacunek i posluszenstwo. Natomiast "zlota wolnosc szlachecka" prowadzi do anarchii, co wydaje sie byc jednoznaczne z upadkiem

panstwa.

Kazanie VII - "Prawa niesprawiedliwe". Podobnie jak Modrzewski stwierdza, ze bez praw solidnych nie ma rzetelnej wolnosci. Wylicza prawa

niesprawiedliwe, m. in. o mezobojstwie krzywdzace chlopa, dla jakiego zada wolnosci osobistej, aczkolwiek podobnie jak Modrzewski akceptuje stany

spoleczne.

Strofowanie VIII - "O niekarnosci grzechow jawnych". Autor przedstawil w nim wszelkie, najgoretsze odczucia patriotyczne - milosc az do ojczyzny,

oburzenie na jej zlych synow, niepokoj na temat losy Rzeczypospolitej i wiare, ze dobry Bog ochroni Polske od zguby. Tytulowe grzechy jawne to:

niedobor sprawiedliwego i sprawnie funkcjonujacego aparatu sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa, nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez

porzadna pospolitego, wyzysk sierot za posrednictwem zlych opiekunow. Po jakims wyliczeniu grzechow przewiduje rychly upadek Polski.

Mikolaj Rej "Krotka rozprawa... " - porusza mnostwo kwestii politycznych, spolecznych i obyczajowych owczesnej Polski, oraz jej tekst zwiazana wydaje

sie byc z poczatkowym, pelnym nadal nadziei, punktem walki szlachty o egzekucje praw, towarow koronnych. Posrednicy trzech podstawowych stanow:

Pan (szlachta), Wojt (chlopstwo), Pleban (duchowienstwo) kieruja bogaty w calej realia zyciowe dialog, ktory ujawnia zasadnicze problemy interesujace

owczesne ludnosc: kwestie przekupnego sadownictwa, przesadzic przy eksploatacji zup ozonatorow wody, czy niedobor stalego systemu obronnego

panstwie. Wiele tez uwag poswieconych jest problematyce odpowiedzialnosci zbyt ksztalt moralno - obyczajowy zycia ogolnego Rzeczypospolitej. Pan i

Wojt negatywnie sprawdzaja wiele zjawisk natury religijno - koscielnej: drwia z praktyki wyprzedawania odpustow, wyrazaja zaniepokojenie obfita i

nastawiona na teatralny efekt liturgia obrzedow katolickich, ujawniaja materialna interesownosc ksiezy w spelnianiu praktyk wyznaniowych (koleda).

Podniesiony zostaje tez problem rozrzutnosci zycia szlacheckiego: nieumiarkowanie w calej jedzeniu i piciu, niszczacemu zasiewy obyczajowi

mysliwskiemu lub nalogom hazardowym. "Krotka rozprawa" to jeden z pierwszych lokalnych utworow o tematyce spolecznej.

Jan Kochanowski "Piesn o spustoszeniu Podola" - autor zwraca sie az do rodakow z prosba, azeby pomysleli wreszcie o grozacym im ryzyku; Polacy

musza natychmiast opodatkowac sie na rzecz zacieznego wojska, a w przypadku potrzeby sami stanac az do obrony barier.

Jan Kochanowski "Piesn na temat dobrej slawie" - mowi o powinnosciach obywatela wzgledem wlasnej ojczyzny; nie jest rzeczywistym czlowiekiem

tenze, kto myslitylko o jedzeniu i piciu; kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden cel - sluzba ojczyznie, w celu zapewnienia samemu dobrej

slawy; sposoby sluzenia ojczyznie moga byc rozne, w porownaniu do wlasnych moznosci, predyspozycji, wrodzonych talentow; poprawniej jest umrzec

mlodo, lecz w sposob bohaterski zyskujac sobie slawe, niz istnien dlugo i umrzec w calej zapomnieniu.

163. Wyjasnij wyobrazenie symbolizmu w oparciu o pewne przyklady.

164. Wyjasnij przeswiadczenia: symbolizm, naturalizm wskaz katalogow przejawy w calej wybranych utworach.

1. 2. 1NATURALIZM

Tej tworca byl Emil Zola. Utwory tej nawiazywaly az do komedii czlowieka Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawarl mezczyzna w przedmowie

do utworu pt. „Teresa Raquin―:

jednej. biologizm

a) utozsamianie spoleczenstwa z organizmem zywej jednostki

b) rozumienie czlowieka w charakterze czastki fauny i flory, czlowiek zdeterminowany jest za posrednictwem prawa fauny i flory

c) rozumienie zycia w charakterze wiecznej walki o byt

2. postura uczonego i badacza, ktory wiernie odzwierciedla zycie odebrane zmyslami, wiernosc szczegolow

kilku. maksymalny neutralnosc, bez wlasnych ocen odautorskich, autor rejestruje i pokazuje

4. niedobor tematow tabu, zakazanych, caloksztalt powinno znajdowac odzwierciedlenie w calej sztuce

Naturalizm ubezwlasnowolnia jednostki poprzez uprawnienia natury. „Germinal― (narodziny mysli spolecznej).

I Sonet

Chaty, piaszczyste wzniesienia, sad, stodoly, obory, klasyczne ploty, cienkie bydlo. Uszkodzenie, starosc, szarosc, smutek, ubostwo. Z naszym smetnym

krajobrazem kontrastuje ubior i zywotnosc ludzi. Koloru i wigor mieszkancow. Wydaje sie on absolutny podziwu na rzecz prostoty i kontaktu z natura.

Wies, wspomnienia, w charakterze miejsce istotne i niepospolite. Poeta polaczony jest emocjonalnie. Smutne opowiesci ludzi w tym miejscu zyjacych. Sa

oni skazani na ubostwo. Wtloczeni az do szarego egzystencji. Podmiot liryczny zastanawia sie nad przyszloscia, manifestuje przywiazanie do wsi,

tamtego egzystencji, codziennych klopotow. Czuje sie czlonkiem wiejskiego spoleczenstwa. Wyznanie postawy i ideologii pisarza. Pozostale sonety to

wierszowe nowelki. Odgrywaja charakter epicki. Ten sonet jako wylaczny jest refleksyjno-opisowy.

XV Sonet

Zycie panie, ktora na stracie partnera sprzedaje ziemie. Utrzymuje sie z roboty rak, oraz kiedy wydaje sie byc stara to umiera.

XIX Sonet

Mezczyzna, ktory byl zdrowy, mocny, wzor roboty na wsi. Nagle zachorowal. Baby go leczyly, lecz to nie pomagalo. Nie stac go na doktora.

„W chalupie―

Charakter opisowy, przedstawia nedze, ubostwo wsiowe, zniszczenie domostwa, biede w calej chalupie. Pogoda (szaruga, deszcz), nastroj

przygnebienia i smutku. Wnetrze ubogiej chalupy to obraz realistyczny i plastyczny. Brzydota, brud, starosc, dokladnosc opisu. Mieszkancami chalupy

wydaje sie byc starsza pani (zniszczona, wyczerpana, zmartwiona) i mlodsza pani (marzy). Wprowadzaja kolory az do szarosci egzystencji. Mlodosc,

swiezosc i spontanicznosc. Warunki egzystencji jednak skaza ja jednak na nedzny zywot i ubostwo.

Cechy naturalizmu:

jednej. szczegoly, wiernosc drobiazgu

2. tematem wydaje sie byc brzydota, nedza, szokowanie nabywcy

3. biologizm - niedobor wlasnej decyzji na inny los, przykra wizja, walka o byt, przetrwanie

czterech. obiektywizm i bezstronnosc

jednej. 2. 2SYMBOLIZM

Byl uzywany glownie w calej plastyce. Gloszono, ze utwor artystyczne dzierzy ukazywac troski duchowe jednostki. Te sfery ludzkich klopotow

nierozwiazywalnych jezdnia intelektualna. Nawiazanie do intuizmu. Tematem byla abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Sposob artystyczny to symbol

(przedmiot, sytuacja, obraz, ktory oprocz naturalnym znaczeniem kryl metaforyczny sens). Szczegoly w malarstwie np. Obraz Malczewskiego pt:

―Smierc―. Byl on zafascynowany smiercia. Zejscie - personifikacja, animizacja, wieloznacznosc, alegoria.

"Krzak dzikiej rozy" jest to drobny 4 strzepkowy zbiorek z roku 1898. Sonety ow mozna zaliczac wyraz zainteresowania Kasprowicza Tatrami. Cel poety

byl odrebny, glebszy. 2 pojecia: krzak dzikiej rozety i limba pelnia funkcje symboli. Pierwszy z tych propozycji leka sie burzy - "skromnie az do zimnej tuli

sie sciany". Losy rozety odnosza sie wiec do losow czlowieka. Zachowuje sie wiec jak istota ludzka (samotny, odczuwa sie zagrozony przez ryzyka,

zadumane dzierzy skronie), wydaje sie byc wiec emblematem losu ludzkiego, nieszczesc i przykrosci (lekkie nastroje dekadenckie), krzak tenze probuje

sie jednak odpierac przed zaglada. Symbolem na temat podobnym zakresie jest limba pozbawiona korzeni, zwalona za posrednictwem burze. Ow firma

symbolem uplywu czasu. Po I sonecie jest prochniejaca, w II "limbe tocza plesni" w calej III swieci juz prochnem, w IV nastapil aktualnie calkowity

harmonogram. Podobnie wydaje sie byc z czlowiekiem, ktory dzieki starosc wydaje sie byc chorowity, mniej przydatny az do zycia niz ludzie mlodzi.

(zycie nie jest latwe). W utworze tym pozostal przedstawiony procedura zniszczenia, starzenia, ktory poglebia sie w przyszlosci.

W utworze "Dies irae" widac liczne odwolania az do sredniowiecznej hymnistyki i romantycznej postawy prometejskiego buntu, niezgody na zlo swiata,

"wadzenie sie z Bogiem" na temat dobro ludziom. Hymn tenze wzorowany wydaje sie byc na koscielnym hymnie spiewanym w dzien zaduszny. Hymn

nawiazuje do "Apokalipsy sw. Jana". Tematem wydaje sie byc sad podstawowy i apokalipsa. Szereg czulych wizji symbolicznych, ktore maja ukazac

glebie nedzy ludzkiej, bez nadziei lepszego jutra.

"Kowal" - sonet. Wiersz tenze ma istote symboliczny. Serduszko z drogocennych kruszcow wyraza charakter i sile wewnetrzna czlowieka. Sam kowal to

czlowiek walczacy z przeciwnosciami losu i zycia. Staff ujal w niniejszym utworze mysli o potedze ducha. Na tle dekadenckich pogladow innych poetow

wiersz Staffa jest ladny. Poeta odrzuca postawe jednostki ktorego istote skazony wydaje sie byc niemoca. Staff przeciwstawial sie panujacej modzie na

dekadentyzm.

„Krzak dzikej rozy w calej Ciemnych Smreczynach―

Kasprowicz zrezygnowal z spisu wsi i przeszedl az do opisu gorskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie sie efektow dzwiekowych,

kolorystycznych, niezahamowanych. Gra swiatel. Ukazano pejzaz w swietle slonca. Odmiana barw i odcieni. 4 opisy jednego krajobrazu odmieniajacego

sie ponizej wplywem wysilku dnia.

jednej. Dzwiek: mruczenia, wzdychania, wolanie burzy, swist swistaka, poglos

2. Posmak: ziola

kilku. Wzrok: odcien, ksztalt

czterech. Nastroj: zachwyt, zaduma morzem wspanialoscia fauny i flory, spokoj, majestatycznosc.

Elementy limby prochniejacej i krzaku dzikiej rozy

•Limba: zwalona za posrednictwem burze, byla mocnym drzewem, a teraz jest prochniejaca, martwa

•Roza: chowa sie pomiedzy skalami, przeczekala burze, nadal dojrzewa i wydaje sie byc piekna, ochrania sie, wydaje sie byc delikatna, szuka

wsparcia aby przezyc.

•Roznice

LimbaRoza

poteznawatla, subtela

pruchniejacapiekna

szpetnawspaniala

wyniosla, dumnaslaba, szuka wsparcia

umierajacazywa

Kontrasty, zastosowanie autonomii (rozne elementy fauny i flory by zasugerowac ich symbolike).

Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy i pewni w toku burzy pozostana powaleni.

Roza to znak witalnosci, egzystencji, piekna. Delikatni i gietcy moga prosciej przetrwac burze.

Roza leka sie ulewy drzy zanim jej krzepa, ale dazy do przetrwania. Widzi duze drzewo, ktore nie podolalo. Wszystko przemija, ale rozeta kurczowo

utrzymuje sie egzystencji. Wiersz na temat niepokojach, obawach wspolczesnego jednostki w obliczu przemijania, zniszczenia, zgonu. Koniecznosc

trwogi przed smiercia. Obawy.

Szczegoly symboliczne:

jednej. precyzyjnosc

2. animizajcja

kilku. wieloznacznosc symboli

4. sytuacja ogolna

61. Udowodnij obecnosc motywow mitologicznych w poezji J. Kochanowskiego.

Renesansowi artysci byli olsnieni starozytna kultura jako caloscia. Antyk okreslil renesans, stal sie kluczowym zrodlem naszej epoki. Najswiatlejsze

umysly ery studiowaly historyjke starozytnych, katalogow dorobek literacki, filozoficzny jak rowniez jezyki.

Jan Kochanowski uchodzi za najwybitniejszego tworce ery odrodzenia, albowiem dbal mezczyzna o zrecznosc jezyka, ksztalt swojego nurtu i postac

uprawianych typow, a przede wszystkim posiadl calosciowa wiedze. Tej obfita tworczosc nierozerwalnie laczy sie z antykiem:

- przede wszystkim Jan Kochanowski znal jezyki doskonale: lacine, greke, hebrajski,

- studiowal literature i filozofie antyczna,

- piesni, fraszki, treny, elegie i dramaty sa zapisane wedlug regul klasycznych,

- duzy dzialanie na Jana Kochanowskiego wywarl Horacy - pierwszy wydawca piesni:

jednej. niektore piesni Jana Kochanowskiego sa przekladami utworow rzymskiego poety

2. motyw poety jako indywidualisty i przekonanie o tej wyjatkowosci, w charakterze jednostki obdarzonej poetyckim talentem,

ktory to naznacza wybranca stawiajac go ponad tlumem i dajac jednoczesnie niemal boska potega tworzenia, zdobyl

Jan Kochanowski za Horacym. Talent zapewnial poecie wieczna pamiec potomnych - slawe niesmiertelna.

Horacjanski motyw exegi – monumentum (pomnik samemu stawiam), czyli przekonanie, wraz ze tworczosc przetrwa wieki i

zapewni poecie niesmiertelnosc, wyraza Jan Kochanowski w Piesni XXIV.

kilku. za starozytnym poeta Jan Kochanowski propaguje filozofie starozytna:

a) epikurejska - uzywac zycia, poznac jego rozkosze dazyc do powodzenia i "chwytac dzien" (carpe diem), bo wszystko

przemija,

b) stoicka - zatrzymac umiar i spokoj, mestwo i cnote, dobra slawe, najwieksze fart tkwi w calej zachowaniu harmonii

ducha,

Najrozniejsze przyklady jestesmy wstanie odnalezc we fraszkach i piesniach:

- Piesn IX - zabawa zycia, trzeba sie zabawiac, ale trzeba zachowac umiar i rozwage, nikt nie wie co nas czeka jutro

(napomina na temat krotkosci zywota): Kto naprawde madry, iz zgadnie jakie mozliwosci nan jutro przypadnie

- Piesn V (Ten mezczyzna zdaniem mym, kto przestal na swoim) - nie jest istotne to sa ceny materialne, jednak moralne: bycie czlowiekiem uczciwym,

harmonia ducha, poczucie sprawiedliwosci. Zycie przemija, wiec po co gromadzic bogactwa, trzeba sie cieszyc z tego

jakie mozliwosci sie dzierzy.

- Piosenka XX - w zyciu wydaje sie byc czas gry i powagi.

- "Na swe ksiegi" - mozna sie w zyciu bawic, lecz mozna i zachowac wage.

- "O zywocie ludzkim" – przemijanie, czas caloksztalt zmienia, zaduma wobec poteg, ktore nadzoruja ludzkim zyciem.

- "Na dom w calej Czarnolesie" – ograniczenie wymagan materialnych, zabieganie o wigor.

- liczne nawiazania az do mitologii:

jednej. we fraszkach: "Ku muzom" (Muzy przebywajace "na wielkim Parnasie"), "Do gor i lasow" (Proteus), "Na lipe" (Orfeusz),

"Do fraszek" (Fortuna).

2. w calej piesniach: Piosenka IX (Fortuna), Piesn V (Mars), Piosenka XXII (Pogoda).

3. w calej trenach: Tren V (Persefona), Tren X (Charon).

czterech. w katastrofy humanistycznej "Odprawa poslow greckich" - tekst utworu nawiazuje do mitu trojanskiego, ktory byl niejednokrotnie

wykorzystywany za posrednictwem tragikow greckich - tym samym pisarz nawiazuje do zdarzen z "Iliady" Homera.

62. Na podstawie poznanych utworow literackich baroku scharakteryzuj zjawisko sarmatyzmu.

68. Zilustruj zjawisko sarmatyzmu wybranymi utworami.

Sarmatyzm jest jednym z podstawowych nurtow ery baroku, okreslany mianem rowniez swojskim, bo przywiazywal ogromna mase do rodzinnych tradycji,

wprost tworzyl osobista szlachecka ideologie i swoj polski rodowod uznawal zbyt najwazniejszy. Tworcami tego stylu sa: Waclaw Potocki, Jan

Chryzostom Pasek.

Waclaw Potocki (1621-1696)

-nauki pobieral obok domowego pedagoga. Cale istnienie gospodarowal dzieki roli. Walczyl przeciwko Szwedom i wojskom Rakoczego, zabieral czynny

udzial w zyciu sejmikowym wystepuja przeciw anarchii szlacheckiej, popierajac rozwoj wladzy mistrza i zasade dziedzicznosci tronu. Wychowywany w

calej srodowisku arianskim, po udziale w banicji arian przeszedl na katolicyzm.

-poeta pozostawil po samemu ogromna spuscizne: poematy, liryki religijne, wiersze polityczne i okolicznosciowe. Az do najwybitniejszych skladow

naleza: „Moralia―, „Ogrod fraszek―, „Wojna chocimska―.

Potocki w charakterze przedstawiciel literatury sarmackiej, w calej swoich utworach podejmowal tematyke patriotyczna.

jednej. „Nierzadem Nasz kraj stoi― – utwor tenze ukazuje obraz panstwa mogl calkowitego rozpadu, rozkladu i wewnetrznej anarchii, kleski. Dzielo

jest wymierzony przeciwko balaganowi prawnemu, uciskowi biedniejszej szlachty i niesprawiedliwosci.

2. „Zbytki polskie― – Potocki ubolewa nad wadami kleru i szlachty krajowej, myslacej na temat bogactwach i wygodach, klejnotach, strojach,

zabawach, rozrywkach, gdy ojczyzna potrzebuje obrony i pieniedzy dzieki wojsko.

kilku. „Pospolite ruszenie― – kawalek jest scenka satyryczna, ktora przedstawia jak to szlachta nasz kraj zrywa sie do walki z nieprzyjacielem.

Ukazal w calej niej egoizm XVII wiecznej szlachty, ktorej nie obchodza losy panstwie. Krytyce poddaje tu liryk panujace zwiazki w wojsku, poczucie

wolnosci, brak posluszenstwa dowodcom, niekaralnosc. Takie banalne ruszenie nie powinna spelniac mozliwosci obronnej ojczyzny.

4. „Wojna chocimska― – utwor wydaje sie byc epickim poematem rycerskim, ukazujacym zbrojne starcie Polakow z Turkami w calej bitwie ponizej

Chicimiem w calej 1621 r. Utwor mial byc poematem „ku pokrzepieniu serc― i wobec ponownej grozby wojny z Turcja budzic umilowanie ojczyzny,

gotowosc az do ofiar i poswiecen. „Wojna chocimska― komponuje sie z 10 partii dosc dokladnie opisujacych najpierw obustronne przygotowania, a

pozniej bardzo uwaznie, dzien na dniu wydarzenia pamietnej bitwy, az do rozpoczecia ukladow i zaprzestania dzialan wojennych. Poeta wyraza

uczuciowy stosunek az do opisywanych spraw: nad skonczonym obrazem goruje uczucie wybranki do ojczyzny i Boga. Poeta wyraza pochwale

walecznych przodkow i krytyke osob wspolczesnych, zniewiescialych, obojetnych dzieki sprawy ojczyzny. Poucza, iz uwage wspolczesnych nalezy

odwrocic na sprawy naprawde istotne: ofiarnosc, oddanie, obrona zagrozonej ojczyzny.

5. „Ogrod fraszek― – zespol fraszek, w calej sposob satyryczny poeta zawarl wiele opinii pod adresem swoich wspolczesnych. Prezentuje w tych

propozycji zywy obraz owczesnego egzystencji szlacheckiego. Zespol ten nazwano kopalnia dane o Naszym narodzie XVII stuleciu.

J. Ch. Pasek (1636-1700)

-nauki pobieral w kolegium jezuickim w calej Rawie. Po 1655 rok rozpoczal zywot zolnierza i walczyl ponizej dowodztwem Czarnieckiego przeciw

Szwedom i Rakoczemu, bral udzial w wyprawie dunskiej i wojnie przeciwko Moskwie. W czasie rokoszu lubomirskiego pod Matwami w 1666 roku. Od

czasu nastepnego roku porzucil wojsko, ozenil sie i osiadl dzieki wsi w calej krakowskim, gospodarujac w zasobnosci i pelniac urzad komornika

ziemskiego.

-bujny temperament i awanturnicze usposobienie bylo podstawa roznych ekscesow Paska, niejednokrotnie procesujacego sie ze swymi sasiadami, oraz

wreszcie oskarzonego o pogwalcenie spokoju ogolnego i skazanego na banicje.

„Pamietniki― – dziela sie na obie czesci

Naczelna czesc zawiera 1656-1666 r i wlacza opis zdarzen wojennych, czyli taki szmat jak walka ze Szwecja, „kampania wegierska―, wyprawa az

do Danii, walka z Moskwa.

Druga czastka 1667-1688 r – opisuje zywot ziemianski gospodarza, obywatela jakim byl Pasek.

Zapiski z owego okresu sa niewyczerpana skarbnica wiedzy na temat codziennym sarmackim zyciu owczesnej szlachty, na temat jej zwyczajach,

upodobaniach, jedynych cechach, gatunku religijnosci, kultury, nierzadko splecionych z samowola, ciemnota, pieniactwem i awanturnictwem.

„Pamietniki― sa dokumentem mentalnosci XVII wiecznego szlachcica – sarmaty.

- ucisk i niedole chlopow uwaza zbyt zupelnie zrozumiala albo jej zgola nie dostrzega

- mysli kategoriami przecietnego szlachcica i tylko i wylacznie szlachte uwaza za godna wzmianki, te banki bowim sa towarzyszami w calej walce i

sasiadami w zyciu ziemianskim.

- w stosunku do magnatow zywi ewidentna niechec

- w istniejacym stanie przedmioty nie dostrzega przyszlej kleski.

63 b. Scharakteryzuj barok dworski i sarmacki; wskaz, jaki mialy wplyw dzieki zycie umyslowe epoki.

Zdarzenie Sarmatyzmu.

Ruch spoleczno-obyczajowy, wywodzi szlachte polska od rycerskiego, koczowniczego ludu zamieszkujacego kafelki Polskie; oryginalnie nacechowane

wydaje sie byc dodatnio: sklad dodatnich jakosci odziedziczonych na przodkach: rycerskosc, odwaga, szlachetnosc, ktore sa przeciwienstwem na rzecz

zniewiescialego magnactwa; Sarmata stal na strazy i w calej obronie religii w Europie (polska przedmurzem chrzescijanstwa); jednak w przyszlosci

sarmatyzm ewoluowal w kierunku sensu ujemnego, z uwagi na nie realizowanie swiatlych tej zalozen; np. poglady dzieki obowiazki spoleczne wobec

ojczyzny, cenienie i obrona zlocistej wolnosci szlacheckiej; teraz znalazly sie nowe cnoty: warcholstwo, pijanstwo, pieniactwo, prywata, konserwatyzm,

pycha, dazenie az do zycia ponad stan, wyzysk chlopow przylegajacy z okrucienstwem

Jako koncepcja calkiem przyciagajaca, ale jej realizacja pozostawia wiele az do zyczenia (zdanie Potockiego); ostatecznie godna pozalowania postawa,

ktora doprowadzila az do upadku I Rzeczypospolitej i dlugoletniej niewoli narodu polskiego.

NURT UPRZEJMY POEZJI BAROKOWEJ (JAN ANDRZEJ MORSZTYN).

W celu poezji barokowej charakterystyczne sa dwa wzory kultury: tzw. ziemianski (reprezentowany przez Po. Potockiego, J. Ch. Paska), i tzw. dworski (J.

A. Morsztyn, D. Naborowski). Wiersze poety dotycza glownie tematyki milosnej i towarzyskiej. Odznaczaja sie one bogactwem i rozmaitoscia srodkow

wyrazu, pomyslowoscia i humorem. Autor w sposob mistrzowski poslugiwal sie specyfikami wyrazu takimi jak: hiperbola, metafora, porownanie, antyteza,

wyszukane epitety.

- "Niestatek" - podmiot liryczny zestawia ze soba dwa obrazy-portrety. W pierwszym dominuje zasobna kolorystyka metafor (ogien, srebro, perly... ),

ktorej zagadnieniem jest pokazanie zycia i urody w calej pelnym rozkwicie. Drugi obraz stanowi wyrazisty kontrast z pierwszym - jest dwubarwny (czern i

biel, motyw smierci i rozpadu). Zestawienie takich portretow kobiety wyraza zmiennosc wrazen, wynika z kaprysu. Planuje to gre z wrazeniem, nastroj gry

dworskiej.

- "Do trupa. Sonet" - porownanie lokalizacji miasta czlowieka zakochanego i trupa. Pierwsza czastka zawiera probe identyfikacji podmiotu lirycznego z

sytuacja nieboszczyka - poszukiwanie przeciwienstw. Czesc druga - zestawienie spokoju trupa z cierpieniami zakochanego. Zaskakujaca puenta:

sytuacja zakochanego jest gorsza niz nieboszczyka.

- "Cuda milosci" - antyteza (zestawienie na zasadzie przeciwienstw) cierpien czlowieka zakochanego, ktory nie powinna sie od nich uwolnic. Pointa:

zanim miloscia niepodobna uciec, obrona przy pomocy intelektu jest bezradna.

- "Nadgrobek Perlisi" - parodia wymyslnych epitafiow dzieki nagrobkach, autor w wyszukany sposob pokazal zalety czworonoga i rozpacz wlasciciela na

jego stracie.

Daniel Naborowski - pisal epitafia, treny, fraszki. Lubowal sie w calej slownych igraszkach i barokowych konceptach. Po pozniejszym sezonie ulegl

nastrojom elegijnym i sielankowym jak rowniez slawil uroki zycia ziemianskiego. Utwory: "Marnosc", "Krotkosc zywota", "Do Anny", "Cnota obszar

wszystkiemu".

64, 66 Ocen/ scharakteryzuj obraz szlachty krajowej XVII stuleciu w utworach W. POTOCKIEGO i

J. CHRYZOSTOMA PASKA.

Pasek byl typowym posrednikiem sredniej szlachty. Jak ktorykolwiek badz owczesny Sarmata byl rycerzem (zolnierzem) i rolnikiem (gospodarzem). Bral

udzial w wyprawach do Danii i Moskwy. Osiadl dzieki wsi i zajal sie gospodarka.

"Pamietniki" zawieraja wzorowy portret dzielnego zolnierza, nie szczedzacego krwi w obronie ojczyzny, mistrza i szlacheckiej demokracji jak rowniez

poczciwego ziemianina. Inne akta zachowuja Paska jako warchola, awanturnika i pieniacza. Konfrontacja dowodzi, iz tresc pamietnikow mija sie faktami

historycznymi. Sa one cennym pochodzeniem w innym sensie: oddaja wiernie postawy i preferencje owczesnego szlachcica, przekazuja wizerunek

swiata, widziany jego oczami, pozwalaja poznac wyznawane idee i uznawane wartosci.

Cechami Paska wydaje sie byc przywiazanie az do idealow wolnosci szlacheckiej i rownosci w srodku stanowej, przekonanie o wyzszosci stanu

szlacheckiego nad roznymi, swoisty wariant religijnosci dewocyjnej, tradycjonalizm, niesmak do roznych narodow, upodobanie zabawy.

Wiele utworow Waclawa Potockiego przesadza jakby owczesny rachunek obywatelskiego sumienia narodu. Tworza one swoista panorame

staropolskiego egzystencji szlachecko-ziemianskiego. Cecha utworow wydaje sie byc takze dygresyjnosc, wprowadzanie w calej poemat wielorakich

refleksji dzieki tematy spoleczne, stanowe, obyczajowe. Pisarz wyrazil sie czujnym i krytycznym obserwatorem szlachty, coraz bardziej przywiazanych do

swoich przywilejow, oraz zaniedbujacych obowiazki. Mialy one postac nie pozbawionych goryczy uwag na temat zaniedbaniach zakresu rycerskiego i

wojennego rzemiosla. Porownanie wspolczesnych Polakow az do dawnych Sarmatow, przodkow bez skazy, w jeszcze wiekszym stopniu wyostrzalo

terazniejszy upadek etyczny szlachty. Utwory Waclawa Potockiego, to "Nierzadem Polska stoi", "Pospolite ruszenie", "Zbytki polskie", "Transakcja wojny

chocimskiej... ". Ukazana szlachta jest niezdyscyplinowana, gnusna, otacza sie przepychem, nie mysli o przyszlosci.

65. Podkresl charakterystyczne wlasciwosci stylu poezji barokowej na podstawie tworczosci J. A. Morsztyna

Barokowe wlasciwosci poezji:

a)Bogactwo – korzystac nalezy wraz ze wszystkich dostepnych srodkow wyrazu, rozwijac kunszt slowa, nie unikac przesady, w sztuce preferowac

dekoracyjnosc, malarskosc, przepych. Np. „Niestatek― – problematyka wiersz wydaje sie byc mysl, iz kobiety sa niestale w calej uczuciach. Mysl

ta wyrazona jest w calej wyszukanej, rozbudowanej formie. Na calosc wiersza sklada sie jedno punkt widzenia, ktore wydaje sie byc porownaniem

rozbudowanym. Nagromadzono pelny szereg sytuacji niemozliwych i stwierdzono, iz predzej mozna je przeprowadzic (uspokoic morze, wiatr zamknac w

wor) niz dostrzec stalosc w calej uczuciach panie.

b)Zastosowano tu takze gradacje (stopniowanie) prowadzace do wyolbrzymienia hiperbolizacji odczucia.

c)Ekspresja – zaskakiwac, a nawet szokowac czytelnika, pamietac, iz brzydota i okrucienstwo takze moga stac sie tematem na rzecz artysty. Np.

„Do trupa― Tytul wyraza barokowe dazenie do ekspresji, jest to gdyz wiersz milosny. W wierszu wystepuje analogia miedzy trupem a szczesliwym

trafem zakochanym.

d)Zaskakujaca pointa – lepiej okazac sie trupem niz nieszczesliwie zakochanym – to rowniez cecha barokowa

e)Koncept – docenia sie pointe (zaskakujaca), misterny paradoks.

f)Obecnosc anafory, oksymoronow, metafor i uzycie kontrastu

g)Sztucznosc – natura zada upiekszenia, komplikacje i zaklocenia sa rzeczywistym zywiolem artysty. Liczy sie innosc, wyrafinowany posmak,

erudycja, ciekawostki tez sa w wartosci.

„Nagrobek Perlisi― – nawiazanie do popularnego wowczas wariantu wiersza – epitafium – pisanego na smierci wybitnego czlowieka majacego

wyrazic strate i rozpacz bliskich. W tym przypadku wiersz opiewa smiers pieska i rozpacz pani na jego utracie.

W poezji Morsztyna widac konceptyzm tj. opieranie esencji na koncepcie (dowcipnym pomysle).

„Niestatek― – 2

Ukazane sa dwa kontrastowe portreciki dziewczyny, w porownaniu do zaistnialej sytuacji. Kiedy w zwiazku tych dwojga (dziewczyna i autor) sie kochaja

– dziewczyna zaprezentowana jest w charakterze piekna i zmyslowa pani. Kiedy natomiast sie pokloca partnerka staje sie brzydka i nieznosna.

67. Omow glowne prady literackie baroku i ich dzialanie na istnienie umyslowe ery.

W ktoryms uproszczeniu rozmawiamy, ze w calej literaturze baroku zaistnialy dwa wazne, zasadnicze prady. Pierwszy - dworski – rozwijajacy sie dzieki

dworach magnackich i krolewskim; drugi – ziemianski (sarmacki) – specyficzny dla dworkow ziemianskich, dalekich od miejscowosci, tetniacych

wlasnych zyciem, kultywujacym wlasne tradycje.

Prad dworski reprezentuja: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Tenze typ literatury uprawiany byl na wzor europejski, zwlaszcza innowacyjna

stala sie tworczosc poetycka wloskiego Marina, ktorego nasladowali takze polscy poeci. Tworczosc poetycka dworska posiadala wiec zaskakiwac

odbiorce, zapewniac mistrzostwa pisarza, wreszcie – bawic i uatrakcyjniac uczty i rozmaite dworskie spotkania. Byl to nurt kosmologiczny, czyli

czerpiacy z deseni zachodnich, im skladajacy uznanie, a z niechecia odnoszacy sie az do rodzinnych, lokalnych tradycji.

Nurt ziemianski – sarmacki – opanowal krajowe szlacheckie ogrody. Zwany wydaje sie byc takze swojskim, bo ponizsza wlasnie literatura, odmiennie

niz nurt dworski, przykladala duza wage az do rodzimych kulturze, wrecz tworzyla wlasna szlachecka ideologie i swoj naszego kraju rodowod uznawala

za kluczowy tworcami owego nurtu sa: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek. Nurt ten oznacza sie tez sarmackim od slynnej koncepcji o Sarmatach,

bardzo rozpowszechnionej w SIEDEMNASTEGO w. i oddzialywujacej dzieki pozniejsze ery.

Podzial literatury na dwa nurty wydaje sie byc wygodny, jednak nie jest obszerny. Dwa nurty latwo sie pamieta – byly gdyz dwory – wiec dworski i

dotychczasowy siedziby szlacheckie – wiec ziemianski. Jednakze byly tez miasta – rozwijal sie zatem prad literatury plebejskiej ze slynnym

bohaterem Sowizdrzalem. Mowimy oglednie: poezja dworska, lecz aktualnie Morsztyn i Naborowski sa poetami, jacy znacznie sie roznia – mozna wiec

mowic przynajmniej o paru nurtach poetyckich.

69. Zaprezentuj nurt sarmacki w literaturze polskiego baroku.

Sarmatyzm przesadza podstawe krajowej obyczajowosci, religijnosci, polityki. Zaczyna sie w calej XV stuleciu. Szlachta nasz kraj w dobie wlasnej

swietnosci poszukiwala swych korzeni - znalazla je w calej starozytnym jednostki Sarmatow (w rzeczywistosci byl to nomadyczny lud iranski

zamieszkujacy dorzecze Wolgi). To szczegolne pochodzenie mialo tlumaczyc szczegolna funkcje jaka szlachta odgrywala na terytorium polski.

Sarmatyzm dzierzy dwa sensu - od razu oznacza styl zycia szlachty w calej XV i XVI stuleciu, drugie - rozbudowana ideologie szlachecka. Oryginalnie

sarmatyzm utozsamiano z pozytywnymi cechami szlacheckimi - mestwem, dzielnoscia. W przyszlosci nastepuje postep zakresu znaczeniowego o kult

zlotej wolnosci, mesjanizm - poglad religijny mowiacy na temat istnieniu jednostkowego lub zbiorowego mesjasza. Szlachta polska posiadala poczucie, iz

Polska przesadza przedmurze religii chrzescijanskiej - powinien stawic czola poganskiej nawale, byla gdyz najdalej dzieki wschod wysunietym panstwem

chrzescijanskim. Stykala sie z prawoslawiem i islamem, wskutek atakow tureckich. Mesjanizm narodowy to przekonanie na temat szczegolnej pozycji

polityczno - religijnej Mlodych polakow. Gruntuje sie w czasach baroku wiara obecna od zarania panstwowosci krajowej - na temat szczegolnej pozycji

jaka pelni Matka Boza. Kolejnym wzgledem jest ziemianskosc - uksztaltowany model egzystencji - istnienie na wsi, fascynacja natura, jej pieknem,

wzorce goscinnosci, dobrego sasiedztwa. Obecne dotychczasowy takze czesci orientalizmu, wyrazajace sie w calej zainteresowaniu kultura wschodu -

stroj szlachecki, bron, ubior konia.

Akt milosny do sarmatyzmu w literaturze i kulturze ewoluowal - poczatkowo symbolizowal mestwo, kult wolnosci. W przyszlosci stal sie synonimem

ciemnoty, zacofania, pijactwa i obskurantyzmu. W czasie rozbiorow przywrocono ta tradycje az do laski, czegoz swiadectwem wydaje sie byc

najwybitniejszy zabytek kultury sarmackiej - "Pan Tadeusz".

Przedstawicielami sarmatyzmu byli Jan Chryzostom Pasek jak rowniez Waclaw Potocki.

Jan Chryzostom Pasek (1636 - 1701) byl zolnierzem, w czasach 1656 - 67 sluzyl pod komenda Stefana Czarneckiego. Bil Szwedow, Wegrow, wyprawial

sie az do Danii. Osiadl na stale w calej krakowskim, w ktorym miejscu sady skazaly go dzieki infamie i banicje. Tej pamietniki zawieraja okres sluzby

wojskowej. Zostaly zrodlem weny dla Henryka Sienkiewicza. Sa doskonalym pochodzeniem mentalnosci, kultury sarmackiej. Wyziera z tych propozycji

obraz pisarza - zolnierza ceniacego wolnosc, samochwaly, roztropnego polityka. Cenil Czarneckiego, podarowal wyraz szlacheckiej ksenofobii i milosci

fauny i flory - z rzewnoscia opisywal lasice. Poslugiwal sie jezyczkiem bogatym w calej mowe potoczna, laczyl niejednokrotnie polski z lacina.

Waclaw Potocki (1621 - 1696), szlachcic, ziemianin. Byl arianinem (wyznanie reformacyjne). Wazniejsze utwory - "Wojna chocimska" - poemat rycerski,

jedna z pierwszych lokalnych epopei, stworzona na podstawie pamietnikow Jakuba Sobieskiego, ojca Jana. Poza tym w calej latach 1688 - 1696

"Moralia", w calej 1695 "Ogrod fraszek".

"Nierzadem Polska stoi"

W Polsce przymocuje sie mnostwo wagi az do konstruowania regulacji, praw, przywilejow, ktorych jednak nikt nie respektuje. Autor zwraca obserwacje

na ucisk biedniejszej szlachty, a sprawiedliwosci szuka poza krajem.

"Pospolite ruszenie"

Autor ukazuje negatywne stanowisko szlachty az do pospolitego ruszenia. Jest ona niekarna, warcholna, zanikl w zonie duch rycerski.

"Kto mocniejszy ten lepszy"

Potocki nie rozumie dlaczego represje polityczne i prawne dotykaja arian. Wiersz tenze krytykuje nietolerancje. Poeta zdumiewa sie, iz represje nie

dotykaja wyznan protestanckich.

"Zbytki polskie"

Autor krytykuje wystawny styl zycia w charakterze element obyczajowosci sarmackiej. Zadziwia go argument, ze w kraju, ktory nie wystepuje za jakie

mozliwosci oplacic armii, ludzie nie lekaja sie agresji, nie ograniczaja wydatkow, nie dbaja o dobro wspolne. W kraju chrzescijanskim skromnosc i umiar

powinny byc oszczedzone.

"Wojna chocimska"

Utwor powstal okolo rok 1670, traktuje o batalii pod Chocimiem z 1621. Ukazuje obrone Chocimia ponizej wodza Chodkiewicza. Z niebanalnym

realizmem autor kresli sceny batalistyczne. Akcentuje rycerskosc Sarmatow dawnych, oraz krytykuje biezacych. Termin Sarmata oznacza obok

Potockiego bliskoznacznik rycerskosci, poswiecenia, cnot obywatelskich.

Jezyk wzorowany jest dzieki mowie potocznej, autor nie posluguje sie biegle gatunkami literackimi. Tworczosc Potockiego wydaje sie byc regresem

barokowej literatury.

70. Przedstaw portret szlachcica polskiego w swietle wybranych skladow literatury staropolskiej (np. fraszek, satyr, komedii politycznej).

Literatura staropolska wykreowala raczej negatywny obraz szlachcica chociaz zaprezentowala takze cztery wzory zadbaj: szlachcic – ziemianin,

szlachcic – dworzanin, poeta doctus.

Jesli natomiast ktos nie reprezentuje jakiejkolwiek z takich postaw, podlega wowczas ostrej krytyce wraz ze strony pisarzy.

ïƒ Renesans

•M. Rej „Rozmowa pomiedzy trzema osobami... ―

krytyka Pana – mysli na temat sprawach niekomercyjnych, nie interesuje sie sejmami

Wojta – uzala sie morzem swoim losem

Plebana – ktory nie odprawia kazdego mszy, oraz mysli wylacznie i profitu

•A. F. Modrzewski „O poprawie Rzeczypospolitej―

Wystepuje przeciwko przywilejom rodowym szlachty.

•Kochanowski „Odprawa poslow greckich―

Parys jako rzecznik praw i interesow jednostki

ïƒ Barok

Potocki

•„Nierzadem Polska stoi― – niesprawiedliwosc praw i ucisk nedznej szlachty za posrednictwem bardziej zamozna.

•„Zbytki polskie― – zwraca sie obserwacje na przywiazywanie uwagi szlachty do rzeczy zbytecznych i malowaznych.

•„Pospolite ruszenie― – krytyka pospolitego ruszenia, ktore nie powinna pelnic nadal formy obronnej kraju, gdyz szlachta w calej wojsku

wykazuje chec az do alkoholu, bojek, jest nieposluszna wobec dowodcow.

•„Wojna chocimska― – krytyka zniewiescialych, obojetnych na sprawy ojczyzny osob i pochwala patriotow.

J. Ch. Pasek „Pamietniki―

Podobnie jak Potocki w calej „Pospolitym ruszeniu―, tak Pasek w „Pamietnikach― dokonuje krytycznej oceny zadbaj szlacheckich w calej

sluzbie wojskowej. Wszystko wiaze sie z ciemnota, zacofaniem, awanturnictwem obywateli.

71. Wyjasnij, na czym polega krytyka stosunkow spolecznych i politycznych w calej utworach Po. Potockiego.

Tworczosc poetycka Potockiego zalicza sie do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta niejednokrotnie dotyka spraw szlachty i panstwa. Czesto poddaje

krytyce wady narodu i rzadzacych. Potocki wyznawal religie arianska. W wierszu "Nierzadem Nasz kraj stoi" pokazal stan wewnetrzny panstwa polskiego,

ktore chyli sie ku upadkowi, pies z kulawa noga nie przestrzega praw. Praw jest tyle, ze moga sluzyc pociechom do gry. Wszyscy dbaja o wlasne dobro,

nie interesuja sie losem panstwie. Wiersz "Zbytki polskie" pokazuje wady spoleczenstwa. Polacy rozumuja tylko na temat zabawach, balach, wygodach

zyciowych. Przejmuja nieznane wzory miast szanowac polska tradycje. Ojczyzna chyli sie ku upadkowi. Szlachta jednak zyje czysta dla siebie i nie zdaje

sobie sprawy, iz z upadkiem ojczyzny zaginie tez pani sama. Po wierszu "Kto mocniejszy tenze lepszy" Potocki porusza szkopul nietolerancji duchowej.

Katolicy to silny lew, zas arianie sa podobni do drobnego lisa, ktory nie moze obronic sie zanim lwem. Wyrzucenie arian Potocki uwaza zbyt bezprawie.

Wiersz "Pospolite ruszenie" pokazuje obozowisko wojskowy. Wczesnym rankiem napadaja nan Kozacy. Jednak szlachta nie broni sie, albowiem jest zbyt

wczesnie. "Transakcja wojny chocimskiej" to epopeja o przebiegu bitwy ponizej Chocimiem w calej 1621r. Poemat opisuje przebieg bitwy i rokowan.

Komplet przepojona wydaje sie byc duchem patriotyzmu. Autor wierzy w Boga i tej pomoc w calej zwyciestwie morzem poganami. Patriotyzm widac w

calej przemowieniu Chodkiewicza do zolnierzy. Prosi mezczyzna o obrone ojczyzny odwolujac sie az do czasow przeszlych, chocby Chrobrego. Z

skladow Potockiego wylania sie obraz XVII wiecznej Polski. Wiele jest w calej nich opinii, bolesnej refleksji i pesymizmu.

72. Uzasadnij, ze „Pamietniki― J. Ch. Paska sa zrodlem zdolnosci o obyczjach i jezyku szlachty w calej XVII stuleciu.

Poezja Paska nalezy do stylu sarmacko-szlacheckiego. Poeta napisal "Pamietniki" okolo rok 1690. Pamietniki i diariusze zajmowaly dosc znaczna

pozycje w literaturze XVII w calej. Dzieki bezposredniemu stosunkowi pisarzy do opisanych faktow sa znakomitym pochodzeniem poznania osob i

obyczajow tamtych okresow. Pierwsza czastka zawiera opis przygod militarnych Paska. Uczestniczyl on w calej wielu wyprawach wojennych. Pasek

opowiada na temat walkach Czarnieckiego ze Szwedami w Polsce i Danii, na temat rokoszu Lubomirskiego i na temat odsieczy Wiednia, ktora

przedstawil w oparciu na temat relacje jej uczestnika. Przedstawil obraz szlachcica-zolnierza, ktory walczy dzielnie, lecz ambicji az do walki wytwarza mu

pragnienie zdobycia lupow, a nie milosc az do ojczyzny. Pasek mowi takze o odbytych podrozach zagranicznych, ktore dotychczasowy wynikiem tej

zainteresowan i ciekawosci. Pasek opisuje takze msze swieta, do ktorej sluzyl wraz ze zbroczonymi krwia wrogow rekami. Uczestniczyl w calej licznych

ucztach. Lubil pojedynki i zwady z roznymi. Przykladem wydaje sie byc uczta obok pana Jasinskiego, podczas ktorej doszlo az do pojedynku Paska z

Nurzynskim. Chytry Pasek, ktory nie chcial wojowac w obozie wojskowym, wylazl z niego, majac na uwadze, ze rywal dogoni go. W koncu Pasek zabil

natreta i odcial reke tej bratu. Aczkolwiek taki tryb zycia znudzil mu sie i Pasek zapragnal modyfikacje. W rejonach Krakowa upatrzyl sobie kandydatke na

malzonke. W pozostalej czesci opisuje swe amory i decydujaca rozmowe z ukochana. Nasza czesc "Pamietnikow" zawiera wielki obraz egzystencji

ziemianskiego i obyczajow szlacheckich. Autor uwaza ucisk chlopa za naturalny stan rzeczy. Swoja klase uwaza za godna przedstawicielke narodu.

Zycie prywatne szlachty obudowane jest troska o dobrobyt i przewagi wlasne. Sposrod "Pamietnikow" wylania sie obraz typowego sarmaty. Bohater

kocha zabawy, pijanstwo, pojedynki zwyczajne dla owczesnej szlachty. "Pamietniki" odzwierciedlaja obraz ludzi tamtej epoki. Sa pisane barwnie,

jezykiem potocznym, wskazujacym dzieki gawedziarskie talenty autora.

74. Podaj najwazniejsze cecgy gatunkowe satyry na podstawie utworow I. Krasickiego

Satyra jest to obok twor literacki, ktory osmiesza lub pietnuje ukazywane w nim zjawiska, np. wady osob, obyczaje, charaktery itp. Satyra nie musi

ukazywac sposobu reperacji, ukazywac „lekarstwa―- jest ona na to, aby negowac, osmieszac i pouczac.

Wsrod satyr wyrozniamy:

-satyry spoleczno-obyczajowe,

-satyry polityczne (np. przeciw osobom znanym, publicznym),

-satyry literackie ( przeciwko szablonom i konwencjom literackim)

Mozna podzielic satyry rowniez za powodu na sposob przedstawiania tresci:

jednej. Monolog – bezposrednia wypowiedx np. Rzeczywistosc zepsuty.

2. Monolog skierowany do osoby, wziety w calej cudzyslow ( autor wydaje sie byc zdystansowany wzgledem wypowiedzi). Np. Do mistrza.

3. Satyra dialogowa – np. Pijanstwo.

76. Scharakteryzuj „Satyry― I. Krasickiego w charakterze utwory na temat ponadczasowym zakresie.

Krasicki, bedac uwaznym obserwatorem dostrzegal mnostwo przywar i ulomnosci czlowieczych. Zdajac samemu sprawe z ich oddzialywania na istnienie

polityczne w calej owczesnej Naszym narodzie oraz bedac swiadomym argumentu, do ktorych konfliktow i klesk moga one przyczynic sie, stal sie ich

najglosniejszym przeciwnikiem. Az do walki z nimi uslugiwaly mu glownie bajki i satyry.

Satyry, podobnie swoja droga jak opowiesci, ukazuja obraz zycia w calej XVIII - wiecznej Rzeczypospolitej. Sa doskonala ilustracja tamtych czasow.

Krasicki obnazal i osmieszal w calej nich najdotkliwsze wady spoleczenstwa polskiego: pijanstwo, zacofanie i ciemnote szlachty, brak krytycyzmu,

sklonnosc az do hazardu. Satyry czesto maja charakter interwencyjny i dorazny, rownie niejednokrotnie sa jednak uniwersalne i ponadczasowe. Krasicki

tak osobiscie pisal na temat celach satyry: "Wystepek karac, oszczedzac osoby". Tworzac kolejne utwory staral sie okazac sie nie tylko moralizatorem,

lecz rownoczesnie autorem sprawiedliwym i obiektywnym..

Pierwsza ksiege satyr otwiera satyra "Do krola". Na wejsciu utwor tenze jest zaprzeczeniem zasad gatunku mmorpg - adresat jest umieszczony juz w

calej tytule, oraz przeciez ma obowiazek pozostac nieznany. Podmiot liryczny stawia krolowi kilka zarzutow, takich jak nietrafne pochodzenie, zbyt mlody

wiek, zbyt lagodne sprawowanie rzadow, zbyt staranne wyksztalcenie i przesadna staranie o nauke i kulture. Zarzuty ow pokrywaja sie z takimi,

stawianymi monarsze przez szlachte. Sa jednak na tyle bezsensowne i absurdalne, iz domyslec sie mozna, ze tym sposobem Krasicki ukazuje zalety

mistrza. Tak wiec satyra ta w rzeczywistosci stanowi pochwale Stanislawa Augusta i termin poparcia na rzecz jego strategii wewnetrznej, oraz

jednoczesnie wydaje sie byc atakiem dzieki sarmacje, dzieki jej usterki i nedzne przyzwyczajenia..

Pozostala satyra, "Pijanstwo", ukazuje i pietnuje zagladanie do kieliszka. Jest ona zbudowana na zasadzie dialogu, rozmowy prowadzonej za

posrednictwem dwoch szlachcicow. Jeden z nich mowi o obficie zakrapianych biesiadach i na temat przykrych katalogow konsekwencjach. Mowa satyry

wydaje sie byc pesymistyczna - wymeczony spirytusem szlachcic ucieka, by wyszukac ukojenie w calej... alkoholu. Satyra Krasickiego ukazuje rowniez

zwyczajne cechy Mlodych polakow, ktorzy przy alkoholu zawsze sa odwazni, swietnie widza sie dzieki polityce, a przy tym uwielbiaja dyskutowac i

ponizej lada pretekstem wywolywac awantury..

Z kolei "Swiat zepsuty" daje porownanie okresow wspolczesnych autorowi z niekiedy minionymi. Dowiaduje sie, ze w calej Rzeczypospolitej przebieg

zdarzen sie raz za razem gorzej. Wartosci, ktorymi kierowano sie kiedys, ulegly aktualnie przewartosciowaniu. Przestaly byc biezace takie przymioty, jak

honor, uczciwosc, prawdomow- nosc, wiernosc malzenska, bezinteresownosc, religijnosc. Pierwotnego miejsce zajely klamstwo, falsz, podstep,

wiarolomstwo, rozpusta. Tego typu brak poszanowania tradycji i niszczenie ceny stanowiacych na temat pozycji Rzeczypospolitej powoduje, iz panstwo

stoi na skraju calkowitego upadku i kleski..

Popularnosc satyr Krasickiego zlaczona byla z dydaktycznymi powinnosciami literatury, majacej sluzyc walce o zmiane mentalnosci, nawykow i pogladow

spoleczenstwa. Satyra realizowala ow zadania poslugujac sie niejednokrotnie retorycznym monologiem, w ktorym weryfikacja zjawisk prezentowana byla

w calej sposob niepodwazalny i jowialny. Jej wypowiedz byla z reguly skierowana az do fikcyjnego odbiorcy, niejednokrotnie ujeta w przytoczenie, przez

co autor chcial wyodrebnic swoj opanowanie od pogladow bohatera. Odejscie od szczerej perswazji widac najwyrazniej w calej satyrach dialogowych,

szczegolnie natomiast w takich, w ktorych zaden z rozmowcow nie moze okazac sie uznany zbyt reprezentanta pogladow autora. Zmuszalo to czytelnika

do domowej interpretacji i wlasnych przemyslen, a autorowi pozwalalo dzieki dyskretne sugerowanie odpowiedniej esencji i unikniecie bezposredniego i

obcesowego pouczania.

77. Omow charakterystyczne wlasciwosci poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― I. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Rodzaj ten przezywal szczegolna fama w okresie oswiecenia, lecz tej dzieje osiagaja V. w calej.

p. n. e., w ktorym powstala „Batrachiomomachia―, poemat jezyk grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy „Iliade― Homera.

Poemat heroikomiczny wydaje sie byc parodia poematu bohaterskiego. Laczy w samemu elementy bohaterskie i komiczne. Efekt komiczny osiagniety

zostaje poprzez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha trescia, nieduzo znaczacymi wydarzeniami a powaznym i podnioslym sposobem

przedstawiania i wzorem wypowiedzi. Problematyka utworu wydaje sie byc wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonami dominikanow i karmelitow.

Zakonnicy walcza z wykorzystaniem sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod wrzawy i rumoru. Godzi zwasnionych pucharem, co mnostwo trunku mogl

pomiescic i na widok ktorego to naczynia ogol walczacy zakrzykneli: zgoda. Poeta opisuje wojne stylem calkowitym patosu, opiewajac narody zanim

bitwa, uzywajac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki, opisujac jak na przyklad sceny batalistyczne, np.:

„wojne domowa spiewam wiec i glosze, wojne okrutna, bez broni i miecza. ―,

„juz sie wymykal – wtedy kuflem od przekroczenie legl z slawnej dloni ojca Zefiryna. ―

78. Na wybranych przykladach przedstaw problematyke dobranocek I. Krasickiego.

Bajka to utwor krotki, posiadajacy „fabule―, zwykle wierszowany i mieszczacy praktyczne pouczenie, sad etyczny, pointe, ktora wynika z

przytoczenia przykladu, sytuacji ilustrujacej mysl.

Klechdy Krasickiego prezentuja wiele kontekstow rzeczywistosci XVIII- wiecznej Polski, przyblizaja wspolczesnemu czytelnikowi charakter tamtych

okresow. Swoistym wytlumaczeniem do calego zbioru wydaje sie byc „Wstep az do bajek―. Po sposob zabawny autor wymienia rozne ludzkie wady,

deklarujac ze mozna spotkac ludzi perfekcyjnych, ale to tak wyjatkowe postawy, iz mozna halasuje miedzy opowiesci wlozyc.

Bajka „Szczur i kot― wydaje sie byc atakiem dzieki jedna z najgorszych wad ludzkich jaka jest pycha. Poeta posluzyl sie tu tak zwana maska:

wspolwystepujace w wierszu zwierzeta sa konwencjonalnymi znakami cech czlowieczych. Chwalacy sie przed rodzenstwem szczur to zarozumialstwo,

pycha, czlowiek przykry. Z kolei kot, wykorzystujacy moment nieuwagi szczura zwykle identyfikowany jest wraz ze sprytem, drapieznoscia,

bezwzglednoscia. Bajka zawiera niezaprzeczalne pouczenie, iz w zyciu trzeba kierowac sie skromnoscia i pokora, poniewaz zawsze trafi sie na

silniejszego lub sprytniejszego.

Waznym utworem jest bajka „Ptaszki w calej klatce―. Krasicki poruszyl tu problem wszechstronny, wazny wlasciwie dla wszelkiej zywej: pragnienie

wolnosci. Ptaszki w klatce schodowej to konwersacja dwoch uwiezionych w klatce schodowej czyzykow. Pierwszy (mlodszy) urodzil sie aktualnie w

niewoli i nie zna zapachu wolnosci, nie rozumie jej. Akceptuje swoje zycie w calej klatce i uwaza, iz jest to cokolwiek normalnego. Aczkolwiek stary

czyzyk nie zgadza sie z twierdzeniem malolata. On kiedys byl nieograniczony, zostal jednak uwieziony. Nigdy nie przyzwyczai sie az do niewoli, zawsze

bedzie pragnal wolnosci. Czesto interpretujac ta bajke, okresla sie dzieki fakt, iz powstala pani po pierwszym rozbiorze Polski, moze wiec Krasicki chcial

napisac na temat nieszczesciu swoich rodakow zyjacych pod zaborami?

Z kolei w calej bajce "Malarze" Krasicki przedstawia mocno skontrastowane ze soba sylwetki dwoch malarzy - portrecistow. Jeden z nich, Piotr, byl

malarzem dobrym, jednak zyl w calej nedzy, drugi, Jan, malowal kiepsko, jednak byl bogaty. Te rzekoma niedorzecznosc wyjasnia pointa. Piotr malowal

osob naturalne, takimi, jakimi sa, Jan ale juz znacznie upiekszal ich portrety. Bajka ponizsza ilustruje wszechstronna prawde zyciowa: najtrudniej i

najniebezpieczniej mowic ludziom prawde, znacznie prosciej byc pochlebca i lizusem - tym sposobem mozna znacznie wiecej osiagnac.

Przykladem wykorzystania poetyki maski jest bajka "Jagnie i wilcy". W tej chwili pierwszy wers zawiera moral wyrazajacy przekona- nie, iz w planecie

dominuje upowaznienie silniejszego, iz racja wydaje sie byc po witrynie tego, ktory ma moc. Potwierdzeniem naszej smutnej prawdy jest opowiedziana

historyjka: slabowite, niewinne i naiwne jagnie zostaje napadniete przez dwa wilki (bedace symbolem krzepy, bezwzglednosci i okrucienstwa). Kiedy pyta,

jakim prawem dzierzy byc zjedzone, otrzymuje napredce sklecona odpowiedz: "Smacznys, watly i w calej lesie", oraz nastepnie zostaje pozarte.

Bajka „Filozof― ukazuje uczonego jednostki przekonanego na temat wlasnej wszechwiedzy teoretyka, ktory odrzuca nawet wiare w calej Boga i

smieje sie ze kazdego swietych. Aczkolwiek gdy maleje na niego choroba, nawraca sie, zaczyna wierzyc „nie tylko w calej Pana Boga―, ale rowniez

w „upiory―. Utwor pokazuje jak bardzo jednostki sa chwiejni we wlasnych pogladach i przekonaniach. Krasicki zwraca obserwacje, ze

niejednokrotnie teoretyczne madrosci nie asystuja w zyciu.

Natomiast zatem ziemia w bajkach Krasickiego pozostal poddany krytyce – obluda, klamstwo, skapstwo sa „ubrane― w stosowne scenki i

zaprezentowane nabywcy.

79. Docen role literatury oswiecenia w calej dziele ratowania Rzeczypospolitej.

Stanislaw Staszic -poglady swoje wylozyl w 2 dzielach: w calej Uwagach morzem zyciem Jana Zamoyskiego i w Przestrogach dla Polski. Program

spoleczno-polityczny Staszica wyrasta nie tylko z potrzeb mieszczanstwa i chlopstwa, lecz tez z glebokiej troski na temat kraj, z leku zanim utrata

niepodleglosci. Pisarz przymocuje duza mase do wychowania mlodziezy, na rzecz ktorej celem powinno okazac sie szczescie ojczyzny. Poniewaz fart

spoleczenstwa wyplywa z zdatnosci wszystkich tej mieszkancow, totez, jak pisal koncem oswiaty krajowej okazac sie powinna uzytecznosc obywatela.

Akcentuje koniecznosc odebrania Kosciolowi uprawnienia opieki morzem szkolnictwem, czym poparl wyraznie program reform Komisji Edukacji

Narodowej.

Wiele rozsadnych postulatow wysunal Staszic w dziedzinie organizacji wladz panstwowych i prawodawstwa w Polsce. Zadal zniesienia liberum veto

(szczesliwosc wiekszej partii obywatelow wydaje sie byc dobrem publicznym), domagal sie przyznania sejmowi wladzy wykonawczej i przedstawicielstwa

w nim mieszczan, ktorzy z przedstawicielami szlachty zasiadaliby w calej jednej izbie. Przeciwstawial sie wolnej elekcji, wypowiadajac sie za tronem

dziedzicznym. Gadal o wymogu utworzenia nieustannej armii, na ktorej utrzymanie placic bedzie szlachta.

Osobne obszary w tej dzielach absorbuje krytyka krajowej magnaterii, jaka wini zbyt upadek panstwie. Pisal: Sposrod samych mezczyzn zguba Mlodych

polakow. Oni, wg Staszica, zniszczyli szacunek na rzecz prawa, doprowadzili do rozbioru Polski, swoim postepowaniem uczyli innych egoizmu, a nawet

zdrady.

Hugo Kollataj - drugi obok Staszica przedstawiciel obozu postepu

Po rozprawie pt. Do Stanislawa Malachowskiego... Anonima listow kilka przygotowal system reform uwienczony Konstytucja kilku maja. Pod swoim

przywodztwem skupil ekipe radykalnych pisarzy, zwana Kuznia Kollatajowska.

Podobnie jak Staszic zada dziedzicznosci tronu, zniesienia liberum veto, norm dla mieszczan i wolnosci dla chlopow. W patentach dotyczacych

organizacji wladz panstwowych rozni sie od Staszica tym, iz powierza wladze wykonawcza ministrom odbierajac ja sejmowi. Po sejmie przewiduje dwie

izby: dla szlachty, dla mieszczan

Franciszek Salezy Jezierski – „Katechizm na temat tajemnicach rzadu polskiego―, zlosliwy pamflet dzieki spoleczny i polityczny anachronizm

ustroju Rzeczpospolitej szlacheckiej, kompromituje autor federacje feudalne, sarmatyzm i rzekoma rownosc szlachecka. Oskarza mezczyzn o nieludzkie

traktowanie chlopow i mieszczan, zas senatorow i poslow o przekupstwo i zdrade.

Ursyn Niemcewicz – „Powrot posla―, kawalek o zakresie dydaktycznym i politycznym. „Powrot posla― wydaje sie byc satyra dzieki owczesne

ludnosc.

Do listy utworow trzeba jeszcze zwiazac sie bardzo rozpowszechniona i atrakcyjna poezje polityczna, powstaly wtedy wiersze anonimowe np.: „Na

krola―, „Zagadka Sejmu Czteroletniego―, „Do panujacych i az do narodu―.

-Satyry i opowiesci Krasickiego- krytyka wad spoleczenstwa - „bawiac uczy―.

-Krasicki w „Zabawach Przyjemnych i Pozytecznych― wydal wiersz „Swieta milosci kochanej ojczyzny― – uzyskal range hymnu narodowego.

-„Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki― – surowa krytyka spoleczenstwa szlacheckiego oraz system reform spolecznych zmierzajacych az do

zmian w calej stosunkach feudalnych.

-Reformy: Staszic („Uwagi morzem zyciem J. Zamojskiego―: obnizenie uprzywilejowanie szlachty, reformy sadownictwa, oswiaty (przestrogi dla

Polski), zrownanie norm mieszczan z prawami szlachty i magnaterii), Kollataj (wznowienie wladzy mistrza, wniesienie liberum veto, reforma podatkowa,

stworzenie w sejmie II izby przeznaczonej na rzecz mieszczan, uzbrojenie armii).

-„Powrot posla― Niemcewicza.

80, 85. Udowodnij, iz „Powrot posla― Niemcewicza to komedia polityczna.

Utwor tenze powstal podczas kilkunastu dni, w czasie spacji w obradach Sejmu Wielkiego (na przelomie X i XI 1790 r. ). Ma mezczyzna charakter swietny

– zachowana zostala zasada trojjednosci: wysilku, miejsca i akcji, niedobor jest rowniez scen masowych, calosc natomiast utrzymana wydaje sie byc w

jednej konwencji. „Powrot posla― pozostal napisany dzieki zamowienie obozu reform. Niemcewicz chcial tym sposobem wplynac na opinie publiczna

jak rowniez na postawe polityczna pojedynczych poslow.

Dzielo ukazal konflikt miedzy sarmackimi konserwatystami oraz zwolennikami reform. Niemcewicz wykazal koniecznosc i nieuchronnosc zmian

ustrojowych Polski, osmieszyl przedstawicieli obozu konserwatywnego, chcac przydac jak najwiecej zwolennikow pro krolewskiemu i patriotycznemu

obozowi reformatorow. Do tego posluzyl sie typowym na rzecz komedii politycznej chwytem i ukazal zuchow jednoczesnie ustalonych jako pozytywni

(patrioci) i negatywni (konserwatysci). Naturalna wynikiem takiej czarno bialej prezentacji przedstawionego globu jest splycenie sylwetek

psychologicznych postaci: herosowie ograniczaja sie do wyglaszania monologow i toczenia rozwiazan fabularnych prezentujacych poszczegolne poglady

jak rowniez racje polityczne. Oczywiscie ci „dobrzy― sa przedstawieni w charakterze prawi i wzorowi obywatele, ci „zli― zas w charakterze

durnie i pozbawieni honoru dranie. Pozytywni czyli zwolennicy obozu reform to: Podkomorstwo, Dobrobojscy i ich syn Walery, Teresa (wychowanka

Podkomorzego i tej zony). Natomiast ich wrogowie to: ojciec Teresy – Starosta Gadulski, jego zona Staroscina i Szarmancki.

Caly kawalek jest wypelniony szeregiem dyskusji, rzeczowych, dzieki tematy obyczajowe i polityczne; Podkomorzy bedac oredownikiem reform, w

dyskusji wytyka troski, jakie tworzy szlachta: liberum veto i "zlota wolnosc szlachecka" uwaza za to, jakie mozliwosci doprowadza az do upadku Polski,

podobnie jak samowola, prywata i egoizm, ktory wysysa wszelkie sily zyciowe z Rzeczypospolitej; ma wiare ujrzec obok schylku swojego zycia silna i

wyzwolona z ponizej obcych sladow ojczyzne; denerwuje go styl zycia Gadulskiego, ktory wiele mowi, ale przewaznie bez sensu; zdumiewa sie, iz

Starosta zezwala na wszelkie dziwne fantazje swojej zony (modnej); reasumujac okazuje sie, iz Podkomorzy nie jawi sie byc goloslowny: zwalnia z

poddanstwa swoich chlopow, chcac uczcic malzenstwo Walerego z Teresa;

Walery wydaje sie byc natomiast skontrastowany z Szarmanckim; on razem ze Starosta Gadulskim sa przedstawicielami obozu konserwatywnego;

Gadulski jest standardowym szlachcicem, nie respektujacym regul moralnych, kierujacym sie rzadza pieniadza (gotowy jest wydac corke przymusem za

partner, aby tylko i wylacznie nie musiec placic posagu; cechuje go bezmyslne gadulstwo, zrzedliwosc, swarliwosc; Krasinski uosabia jego niedobor

zainteresowania zasobem wiadomosci, za to obszerne zainteresowanie pijanstwem, lenistwem i rozpusta; takze jest poslem na sejm (niestety); elekcje,

chaos, liberum veto, konfederacje uznaje zbyt swiete upowaznienie szlachty, do ktorego mozna z pewnoscia niezle zarobic; Szarmancki wydaje sie byc

czlowiekiem, ktory roztrwonil dobrobyt rodzicow dzieki zagranicznych wojazach, totez chce zlapac okazje finansowa, jak na przyklad moze byc Teresa;

gdy dowiedzial sie, iz posagu nie otrzyma, opuscil dom Podkomorzego bez zalu; podroze cudzoziemskie niczego go nie nauczyly, niczego atrakcyjnego

sie nie dowiedzial

81. Omow glowne kierunki artystyczne w literaturze i sztuce oswiecenia.

Literature polskiego oswiecenia charakteryzuje sie czesto w kategoriach trzech pradow literackich: klasycyzmu, sentymentalizmu i rokoka.

Klasycyzm kladl napor na zadania spoleczne, wyznaczal wiec poezji cele utylitarne, stawial zanim nia zagadnienia dydaktyczno-moralizatorskie

wyrastajace z przekonania o rozleglej roli wyrazenia jako narzedzia oddzialywania dzieki spoleczenstwo. Baza klasycyzmu byla „sztuka poetycka―.

Sentymentalizm kladl nacisk dzieki indywidualna sytuacje czlowieka. Oddzialywanie na postep tego stylu mialy preferencje J. J. Rousseau, ktory glosil, iz

cywilizacja nie sprzyja progresowi czlowieka i ze najszczesliwszy bylby powrot czlowieka az do natury. Sentymentalizm wprowadzal uczucie – byla to

namietnosc, a takze melancholie, zadume, zal. Popularna zostala poezja pasterska, poezja milosna. Przedstawiciele sentymentalizmu interesowali sie

natura i przeszloscia narodowa.

W Polsce literature sentymentalizmu reprezentuja F. Karpinski i F. Kniazin.

Rokoko – mial on najmniejszy udzial w calej tworzeniu majatku pismienniczego specyficznego dla wytwornej i subtelnej niejako rozrywkowej tworczosci.

Materia jego stalo sie rozumienie zachwycajaca jako ceny podstawowej, dajacej przyjemnosc obcowania z towarami sztuki. Oprocz literatura rokoko

najpelniej pozostalo zrealizowane w calej malych odmianach architektonicznych i architekturze palacowej i salonowej wnetrznosci, w calej eleganckiej

ornamentyce, lekkosci i dekoracyjnosci przygotowania, w porcelanowych bibelotach, w calej malarskich miniaturach, milosnej sferze obrazow francuskich

mistrzow: Jeana Watteau, Francois Bouchera.

82. Zycie umyslowe i kulturalne w oswieceniu.

Oswiecenie na terytorium polski trwalo od 1730 az do 1822. rozpoczyna sie w okresie saskim okresem prekursorskim. Sekcja wowczas Stanislaw

Konarski, ktory wypowiada sie w trzech dziedzinach egzystencji:

-w sprawach politycznych pisze dzielo: „O skutecznym rad sposobie―, zachodzi przeciwko liberum veto

-wielkie zaslugi polozyl Konarski w branzy szkolnictwa. Po 1740 wlozyl na fiuta szkole na rzecz mlodziezy szlacheckiej Collegium Nobilium i wprowadzil

tam nowe metody nauczania. Byl mezczyzna pijarem i z tej inicjatywy przeprowadzono reformy szkol pijarskich. Reforma szla ku ograniczenia laciny na

rzecz jezyka polskiego

-w 1741 rok oglosil utwor „O poprawie wad wymowy― – pracowal on morzem poprawnoscia jezyka, zwalczal SIEDEMNASTEGO wieczne

makaronizmy.

W 1749 roku S. Leszczynski wydal dzielo „Glos wolny wolnosc ubezpieczajacy―, w ktorym domagal sie skorygowania maksymy liberum veto,

sposobu elekcji krola, rozbudowania armii.

Po 1747 rok oddano az do uzytku ogolnego potezne zniwa Biblioteki Zauskich, biblioteka zostala centrum mysli naukowej panstwie. Na sejmie

konwokacyjnym w calej 1764 rok krolem Polski zostal wybierany Stanislaw August Poniatowski, ktory w 1765 roku wlozyl na fiuta Szkole Szlachcicow.

Komendantem szkoly zastal Adam Czartoryski. Szkola nie tylko przygotowywala do sluzby wojskowej, lecz rowniez dawala gruntowna i wszechstronna

wiedze oraz ksztaltowala postawy patriotyczne i moralne. W 1765 roku powstalo czasopismo „Monitor― wzorowane dzieki angielskim

„Spektakorze―, wydawane stalo sie dwa razy dzieki tydzien. Nazwane czasopismem moralnym stal sie glowna trybuna programowania reform.

Redagowany w calej pierwszym sezonie przez Ignacego Krasickiego korzystal z pior Konarskiego, Naruszewicza. „Monitor― poruszal wiec biezace i

roznorodne tematy. W bazie tego miesieczniki pojawiaja sie nowe formy literacki i publicystyczne: esej, artykul, felieton, dokument, listy az do redakcji i

odpowiedzi dzieki nie. Autorzy krytykuja sarmacki zacofanie postuluja nowy desen osobowy oswieconego szlachcica, zabieraja w obrone mieszczan i

chlopow, odpowiadaja o klopotach gospodarczych i politycznych Polski. Wydawany za posrednictwem 21 latek. Z inicjatywy krola w calej 1765 rok

zalozono na warszawskim rynku pierwszy w calej dziejach Polski staly Teatr Publiczny. Wydzierzawiono dla niego gmach okreslany mianem Operalnia, w

ktorym zaczely zalegac trzy zespoly: francuski, wloski, polski. Sklad polski zadebiutowal komedia Bielawskiego „Natreci―. Po 1766 rok dla teatru

zaczyna aranzowac F. Bohomolec. Dyrektorem byl W. Boguslawski. W 1773 roku stanela KEN – pierwsze na starym kontynencie ministerstwo oswiaty.

Po rozwiazaniu Zakonu Jezuickiego przez papieza pozostal pewien majatek. Krol przekazal go na rzecz planowanej KEN. Sejm Delegacyjny powierzyl jej

zespol prac dotyczacych organizacja szkolnictwa. Komisja zreformowala obie akademie ( Wilenska i Krakowska ), jakim podlegaly szkoly wydzialowe i

podwydzialowe, ow zas pelnily nadzor morzem szkolami nizszego stopnia – parafialnymi. Wychowanie w szkolach miala odbywac sie w calej jezyku

naszym. Komisja zdawala sobie sprawe, ze w celu zapewnienia nalezytego poziomu edukacji potrzebne sa dobre pozycje ksiazkowe dlatego w calej

1775 rok powolana Kompania do Ksiag Elementarnych, jakiego celem stalo sie opracowanie i wydanie oryginalnych podrecznikow oswiatowych. KEN

przetrwala do 1794 roku.

Po latach 1770-88 odbywaly sie „Obiady czwartkowe― – spotkania towarzysko kulturalne organizowane za posrednictwem samego mistrza. Brali

w calej nich udzial miedzy innymi: Krasicki, Naruszewicz, Trembecki, Zablocki. Dyskutowano o sprawach literatury i sztuki, omawiano projekty reform.

Nieoficjalnym organem literackim obiadow czwartkowych zostaly „zabawy subtelne i pozyteczne― (1770-77) ponizej redakcja Naruszewicza.

88. Omow cechy poematu heroikomicznego dzieki przykladzie „Monachomachii― J. Krasickiego.

„Monachomachia― wydaje sie byc poematem heroikomicznym. Gatunek tenze przezywal szczegolnosc popularnosc w okresie oswiecenia, jednak

jego przebieg zdarzen siegaja V w. p. n. e., w ktorym stanela „Batrachomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy

„Iliade― Homera. Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy w calej sobie czesci bohaterskie i komiczne. Wynik komiczny

osiagniety zostaje przez celowe zastosowanie kontrastu pomiedzy blaha problematyka, niewiele znaczacymi wydarzeniami oraz powaznym i podnioslym

sposobem przedstawiania i stylem wypowiedzi. Trescia „Monachomachii― jest walka mnichow, ktora wybucha pomiedzy zakonem dominikanow i

karmelitow. Mnisi wojuja za pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod ogromnej wrzaw i rumoru. Godzi zwasnionych nie wczesniej puchar, jakie

mozliwosci wiele trunku mogl pomiescic, na widok ktorego ogol walczacy zamilkli: zgoda. Poeta opisuje wojne stylem calkowitym patosu, opiewajac

narody zanim bitwa, uzywajac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki. Opisujac jak na przyklad sceny batalistyczne, np. „wojne domowa

spiewam wiec i glosze, wojne okrutna, bez broni i miecza―, „juz sie wymykal – wowczas kuflem od wina legl z slawnej reki ojca Zefiryna―.

Obiektem utworu wydaje sie byc osmieszenie stosunkow panujacych wsrod duchowienstwa, np. pijanstwa, klotliwosci, lenistwa.

89. Wyjasnij, dlaczego Wielka Improwizacje interpretuje sie jako termin buntu prometejskiego.

W Ogromnej Improwizacji odkrywamy zycie wew. Konrada. Czesc pierwsza owego poematu na temat charakterze konfesyjnym to doskonaly hymn dzieki

czesc poezji. Konrad – romantyczny liryk – dzierzy poczucie mocy, jest tworca, gra dzieki gwiazdach jak na przyklad na instrumencie. Czuje sie

wiekszy, silniejszy, wrazliwy i rozumniejszy od innych poetow, medrcow, prorokow – odczuwa sie zrownowazony Bogu. Zrodlem jego macy jest

namietnosc, ogarniajaca pelny narod. Po imie naszej milosci zada od Boga wladzy morzem duszami ludzkimi: „Daj mi rzad dusz! ― – krzyczy w

calej uniesieniu. Tej pragnienie potegi bliskie wydaje sie byc tyranii. Traktuje narod przedmiotowo, chce go sobie podporzadkowac, oczywiscie na rzecz

jego porzadna. Pycha popycha go az do bluznierstwa. Zarzuca Bogu, iz nie jest miloscia a tylko i wylacznie madroscia. Po pogladach Konrada pojawia

sie i oskarzenie Boga na temat zlo panujace na swiecie. Po swym buncie przeciw Bogu bohater wspomina mitycznego Prometeusza, ktory takze

poswiecil sie dla porzadna ludzi. Konrad jest wiec indywidualista, samotnie pragnacym zmienic swiat. Wbrew szlachetnych intencji jest zmuszony na

kleske, bo wydaje sie byc sam.

Prometeizm polski i romantyczny polega wiec dzieki buncie wybitnej samotnej jednostki przeciwko Bogu, silom fauny i flory i ograniczeniom wolnosci

czlowieka w godnosc szczescia ludziom, narodu, na rzecz ktorych Prometeusz jest gotow poswiecic sie, cierpiec. Jest to punkt szczytowy romantycznego

indywidualizmu, potem chodzi on w calej pyche i megalomanie. Dlatego w

III cz. „Dziadow―, gdzie pozostal zaprezentowany, zostaje przezwyciezony.

93. Zaprezentuj „Kordiana― i Grob Agamemnona― J. Slowackiego w charakterze glos w calej dyskusji na temat oceny powstania listopadowego.

Po dramacie Slowackiego „Kordian― nie wystepuje obrazu powstania, jest tylko i wylacznie proba oceny ruchu listopadowego i pobudek jego

katastrofy. Nalezy zaakcentowac, ze przygotowania do powstania Slowacki obserwowal sam na warszawskim rynku, potem udal sie az do Paryza, w

ktorym miejscu uczestniczyl w calej wielkiej dyskusji na temat powstania, jaka toczyla sie w bazie polskich czasopism emigracyjnych i na zebraniach

ugrupowan politycznych. Dlatego pokusil sie mezczyzna o weryfikacje ideologii powstancow i biegu wypadkow. Po utworze naszym Slowacki chcial dac

odpowiedz na testowanie dlaczego zrealizowany zostanie listopadowe upadlo, jaka funkcje powinna realizowac tworczosc poety narodu polskiego.

W „Przygotowaniu― poeta dokonal krytycznego trybunalu przywodcow powstania „z piekla rodem― zrobionych w diabelskim kotle za

posrednictwem zgromadzenie piekielne. Stworzone za posrednictwem nich postacie; Czartoryskiego, Niemcewicza, Chlopickiego, Lelewela,

Krukowieckiego,, Skrzyneckiego oraz zbiorowo ukazanych poslow sejmowych i kadre oficerska ocenil Slowacki krytycznie, dokladnie sugerujac, iz rzady

takich ludzi dotychczasowy jedna z przyczyn katastrofy. Ale nie jedyna.

Swiadectwo III „Spisek koronacyjny―. Obiektem spisku wydaje sie byc zamach dzieki cara. Ludnosc jest w calej tej sprawie podzielone. Zaledwie

mlodzi oficerowie pragna walki. Kler wydaje sie byc zachowawczy – proponuje cierpietnicza ideologie i modly bedaca sposobem dzialania. Lud,

reprezentowany za posrednictwem zolnierza, starca, nieznajomego – stanowi natomiast grupe, ktora nienawidzi cara i pragnie powstania, jednak

potrzebuje przywodcow. Wynik glosowania, ktore dzierzy przesadzic na temat zamachu wypada negatywnie. Kordian sam wiec wyrusza, aby zabic

tyrana, lecz posiada kleske. Mozna zatem w calej dramacie odczytac caly przebieg powstania:

jednej. Przygotowanie ( przywodcy i rozmowy spiskowe )

2. Podzial glosow i pogladow wsrod spoleczenstwa

3. Szalenczy, jednostkowy najscie ( atak Kordiana )

4. Strata ( porazka Kordiana i calej mysli ).

Slowacki najwyrazniej naraza zrywowi, jakim bylo zrealizowany zostanie listopadowe, negatywna note. Krytykuje przywodcow i podzial spoleczenstwa,

ukazuje bezsens dzialan jednostkowych i zle obliczonych, nie sam czyn patriotyczny. Patriotyzm mlodych, katalogow pragnienie wolnosci jest tu oceniane

w charakterze bardzo wartosciowe i predzej wytyczamy rozgoryczenie z powodu, iz taki euforia zostal wyrzucony w bloto, niz krytyke dzialan mlodej,

powstanczej szlachty.

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar jakich nie znala przedtem historia Polski. Krytykowal ludnosc, ktoremu zabraklo

zdecydowania w calej walce na temat niepodleglosc. Poeta uwazal, iz dla zwyciestwa idei wolnosci lepiej przeznaczyc caly narod, niz uratowac go (

„smutne pol-rycerzy-zywych ) na rzecz zycia w calej niewoli. Dlatego powoluje sie na bohaterska zolnierska postawe spartanskiego mistrza Leonidasa,

ktory jest wzorem patriotycznej ofiary, zlozonej z wlasnego egzystencji. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi moc rozwojowa opowiesci i postepu.

Poeta nawiazuje do kulturze bohaterskich Grekow, zestawia kleske powstania listopadowego z Cheronea.

95. Udowodnij niesmiertelnosc wielkich idei na podstawie tworczosci Norwida.

Posrod wierszy lirycznych Norwida mozna odroznic grupe skladow pamieci wielkich ludzi. Czyny tych placowek wyprzedzaly epoke – nie byly wiec

rozumiane i doceniane za posrednictwem wspolczesnych. Nie wczesniej po zgonu toczono boje o slawe po tych propozycji lub obszaru pochowku. ―.

Charakterystyczne, wydaje sie byc takze to, ze mowi o tych propozycji w momencie katalogow smierci albo po zgonu. Smierc uwydatnia dopiero

katalogow wielkosc. Poeta uwaza, iz moment zgonu czlowieka pozwala na przekazanie tej dorobku ludziom.

Wiersz „Bema pamieci zalobny rapsod― dedykowany jest pamieci gen. Jozefa Bema, herosa powstania listopadowego. Norwid nie opisuje

rzetelnego pogrzebu Bema, ale przedstawia poetycka wizje pogrzebu, stworzona na ksztalt pogrzebow minionych wodzow germanskich lub slowianskich.

Zalobny orszak idzie bardzo dlugo niosac rekwizyty, ostatecznie dochodzi az do grobu, w calej ktory nie sklada organizmu bohatera. Jest to symbol

przetrwania idealow Bema - walki o niepodleglosc. Owa koncepcja pozostaje niesmiertelna dopoki „Serca zemdlale ocuca - plesn z oczu zgarna

narody... ―. Zachodzi cudowne zwyciestwo ducha Bema nad pograzonym swiatem, przeznaczone w aluzji do biblijnej opowiesci na temat zdobyciu

Jerycha.

Wiersz „Do obywatela Johna Browne’a― dzierzy charakter listu. Poslancem wydaje sie byc mewa. Norwid piszac wiersz nie wie lub dotrze

mezczyzna do odbiorcy przed smiercia. Pojawia sie motyw powatpiewania czy zastanie Stany Zjednoczone jako panstwo wolnych osob, bo zejscie

Browne’a wydaje sie byc zaprzeczeniem wolnosci. Stany Zjednoczone, o ktore walczyl Kosciuszko, ojczyzna Waszyngtona splamila sie taka

egzekucja. Pojawia sie motyw przyszlosci, w ktorej „syn kata― - nastepne generacja rowniez nie bedzie pokoleniem ludzi rzetelnych, prawych i

uczciwych. Zapowiedz przesladowan Murzynow. „Noc zmierza - ciemna noc z twarza Murzyna―. Po ostatnich wyrazeniach utworu:

„Bo piesn nim dojrzy, istota ludzka nieraz skona

A anizeli skona piesn, narod pierw wstanie―

Dzwieczy nuta perspektywie, ze tworczosc poetycka moze utrzymac sie przy zyciu historie i budzic az do walki narody. Ale przedtem wielka koncepcja

Browna zostanie przez roznych pojeta, mnostwo jej obroncow zginie.

Wiersz nie „Fortepian Szopena― utrwala znaczenie kompozytora dla kultury swiata, tej wielkosci. Muza Chopina wydaje sie byc przedstawiona za

posrednictwem Norwida w charakterze ziemskie uzupelnienie piekna dojrzalego. Ma mezczyzna sile podnoszenia rzeczywistosci az do idealu,

nieosiagalnego dla ludzi. Materia sztuki Chopina jest to, iz wywodzi sie ona z ludowosci, zdolnosc to „doskonale wypelnienie― - nieosiagalny byt

wieczny. Idealu owego nie mozna osiagnac ale mozna don zmierzac. Muzyka czyni z osob istoty bardzo dobre. Miara naszej doskonalosci wydaje sie byc

porownanie az do hostii. Po wierszu zarysowuje sie konflikt miedzy pieknem doskonalym - norwidowskim swietnym, a zolnierzami ciskajacymi fortepian

na bruk reprezentujacymi zlo. Dochodzi az do glosu teoria mowiaca, iz zniszczenie surowca nie jest rownowazne z zaglada wartosci. Wydaje sie tez w

tym miejscu triumf:

„Ciesz sie, pozny wnuku!...

Jekly - gluche kamienie:

Wzor - siegnal bruku „

W zwiazku wraz ze smiercia Mickiewicza w Stambule w 1856 roku powstal wiersz

„Coz ty Atenom zrobil Sokratesie? ―. Zjawisko sprowadzeni zwlok poety az do Paryza stal sie podstawa sporow emigracji i wzbudzil refleksje

Norwida - wielcy ludzie nie znajduja powodzenia za egzystencji, a nawet na smierci nie uzyskuja naleznej im czci. Wspomina Norwid Sokratesa, ktoremu

po zgonu Atenczycy postawili statue wraz ze zlota, przypomina Dantego, ktoremu poswiecono dwa groby. Pokrewne byly losy Kolumba, Kosciuszki,

Napoleona. Nuta goryczy wysnuta jest z osobistych doswiadczen Norwida. Stale zyl w calej cieniu wielkich ludzi, nie doceniony, samotny, a zmarl w

przytulku dla bezdomnych.

Byc moze Norwid w wszelkim przedstawionym tu wierszu pragnal pokazac, jak na przyklad wielka zaplate musi zaplacic kazda osobowosc za swoja

odmiennosc, innosc. Ale jednoczesnie bohaterowie Norwida - postacie przeciez oryginalne, kiedys prawdziwe, niosa ewentualnym pokoleniom

przeslanie, ktore egzystowac bedzie naprawde dlugo jak na przyklad pamiec na temat nich - przeslanie etyczne, moralne, markowe.

96. Omow na wybranych przykladach wlasciwosci dramatu romantycznego.

Dramat tajemniczy jest gatunkiem dramatu przeciwstawiajacym sie regulom dramatu antycznego, nawiazuje natomiast do kulturze dr. szekspirowskiego

oraz hiszpanskiego.

Np. „Dziady cz. III―

–Odrzucenie klasycznej zasady trzech jednosci: epoka miedzy prologiem a I scena wiezienna (24XII) obstaje 1 miesiac, miejsce: akcja rozgrywa sie w

mnostwo miejscach: Stolica polski, Wilno, okolice Lwowa.

–wielowatkowosc np. watek mlodziezy, filomatow, na tym tle pojawia sie watek Konrada, Ks. Piotra, Nowosilcowa.

–kompozycja jest luzna: nie ma ciaglosci, kompozycja epizodyczna: poszczegolne sceny maja istote rozbudowanych epizodow – kompozycja

otwarta.

–wprowadzenie na scene elementow niezwyklych: ludowosci, aniolki, diably, upiory, archanioly.

–Bohaterem dr. wydaje sie byc wybitny samotnik, indywidualista, buntownik, czlowiek walczacy o wolnosc ojczyzny – Konrad. Nieszczescie rom.

mieszal konwencje i gatunki literackie, pojawialy sie wiec w granicach jednego utworu partie liryczno – nieszczesliwe i epickie np. elem. liryczne:

ogromne monologi w calej Wielkiej Improwizacji i piesni w scenie wieziennej. Szczegoly epickie: legend

Nastroj: oficjalny (np. Wlk. Improwizacja), tragiczny (scena Pan Senator – watek dama Rolinsonowej), nastroj, dowcip, ironia (np. spanie senatora),

spokoju, ciszy (np. dom wiejski pod Lwowem).

97. Porownaj spojrzenie dzieki historie narodowa w „Grobie Agamemnona― J. Slowackiego i Potopie H. Sienkiewicza.

„Grob Agamemnona―

Po „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar ktorych nie znala dotad dzieje Polski. Krytykowal spoleczenstwo, ktoremu zabraklo

zdecydowania w walce o niepodleglosc. Poeta uwazal, ze na rzecz zwyciestwa idei wolnosci poprawniej poswiecic pelny narod, niz ocalic go ( „smutne

pol – rycerzy – zywych―) na rzecz zycia w calej niewoli. Dlatego powoluje sie na bohaterska, zolnierska postawe spartanskiego mistrza Leonidasa,

ktory jest wzorem patriotycznej ofiary, zlozonej z wlasnego egzystencji. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi moc rozwojowa opowiesci i postepu.

Slowacki Poddal ostrej weryfikacji szlachte polska, ktora obarczyl wina zbyt upadek powstania listopadowego. Skrytykowal ow „czerep rubaszny―,

jakim przykryta wydaje sie byc „anielska psyche narodu―. Zdaniem podmiotu lirycznego konserwatyzm szlachecki hamowal czynnosc sil

politycznych o zakresie demokratycznym i postepowym.

„Potop―

Przedstawiajac w calej „Potopie― obie plaszczyzny o tematyce historycznej, historie ogromna, zwiazana z najazdem Szwedow, oraz historyjke

obyczjowo-prywatna, odtwarzajaca fikcyjne losy postaci - Sienkiewicz nie oddzielal katalogow od siebie, dzieki czemu przebieg zdarzen ulegaja

zdynamizowaniu. Swiat powiesciowych postaci to przede wszystkim srodowisko szlacheckie. Sposrod tej powierzchni wywodza sie bohaterowie i

zolnierze walczacy o niepodleglosc Rzeczpospolitej. Pierwotnego kreacje wzorowane sa dzieki ugruntowanych za posrednictwem tradycje stereotypach

polskosci. Wyposazyl je wiec autor w calej wartosci na przyklad: patriotyzm, wiernosc, odwaga, jak i rowniez przywiazanie az do panstwa i monarchy. W

celu Sienkiewicza tej bohater na temat wyrazistych cechach stawal sie podstawa kontaktu z czytelnikiem, dlatego tez postacie sa nieskomplikowane,

autor akcentuje kilka elementarnych typow katalogow charakteru. Cechy typowe sa najlepiej zauwazalne w charakterystyce Zagloby, zasadniczego

sprawcy powiesciowego komizmu, ktory to komizm spelnia miedzy innymi funkcje rozbrojenia patosu i grozy, otoz posrednio sluzy „krzepieniu

serc―.. W tym utworze poeta pokazal obraz slusznej i sprawiedliwej walki obronnej prowadzonej z obcym najezdzca przez pelny narod naszego kraju

oraz metryka grozy lokalizacji miasta naszego kraju podczas najazdu. Ukazanie wojny wraz ze Szwedami w charakterze ogolnonarodowego powstania

przeciwko zaborcy stanowi najogromniejsza wartosc

96. Wyszukaj utwory polskiego romantyzmu odnoszace sie do oceny powstania listopadowego.

1. 2. 3J. SLOWACKI „ KORDIAN―

Dramat „Kordian― stara sie dociec przyczyn upadku powstania Uwypuklajac wielkosc i szlachetnosc dzialan powstanczego pokolenia Slowacki

ukazywal jednoczesnie tej moralna i polityczna niedojrzalosc, nieumiejetnosc stworzenia nowej etyki walki na temat wolne panstwo bez mistrza, brak

brawury, by zapozyczyc po wladze polityczna. Poprzez biografie Kordiana ukazywal tragizm tego pokolenia.. Przy-czy¬na upadku powstania byla

nieudolnosc przywodcow wobec caratu, strach zanim rewolucja, ktory ujawnil sie w wypo¬wie¬dzi pre¬zesa w calej scenie spisku. Samotna walka

szlachetnych patriotow, ktorzy sadza, ze poswiecaja sie na rzecz na¬rodu, nie powinna przyniesc zwyciestwa. Bezsens takiego pogladu uswiadamia

Kordianowi medyk, pod kto¬rego postacia kryje sie szatan. Glowna przyczyna byla samotnosc powstancow, ktorzy wierzyli tylko we wlasne krzepy i

izolowali sie od mas. Slowacki podjal polemike z pogladami romantykow, iz poeta mo¬ze byc przy¬wod¬ca narodu w calej walce. Ukazujac szeroko

okolicznosci kleski patrzyl z wielkim niepokojem dzieki perspektywe odzyskania niepodleglosci. Przerazala go popowstaniowa beznadziejnosc jak

rowniez brak religii narodu we wlasne moznosci. W Kordianie przeciwstawil sie Mickiewiczowskiej optymistycznej interpretacji katastrofy w kategoriach

wznioslego nieszczescia i mesjanistycznego powolania narodu. Dramat mimo ze nie od¬¬wo¬ly¬wal sie bez owijania w bawelne do powstania,

zawiera mnostwo aluzji i mozna baczyc go zbyt utwor na temat powstaniu.

J. Slowacki „ Grob Agamemnona―

W utworze poeta porownuje powstanie listopadowe do bitwy pod Cheronea, w ktorej Grecy poniesli kleske w walce z Macedonczykami i utracili

niepodleglosc. Slowacki pokazuje wizje mknacego za posrednictwem Grecje konia i zaden Polak nie wystepuje prawa wstrzymac sie ponizej

Termopilami, w ktorym miejscu Grecy walczyli z Persami. Bitwa ponizsza to znak najwiekszego mestwa i poswiecenia dla ratowania ojczyzny.

Nieszczesliwie Polakom owego brak. Poeta nakreslil wizje nowej, nieograniczonej Polski - narodu zjednoczonego i spojnego wewnetrznie. Nie szczedzac

slow oskarzajacych rodakow wyznaje: „Mowie - bom smutny - i osobiscie pelen winy―. Slowacki przyznaje sie, iz nie zyskal udzialu w calej

powstaniu, otoz identyfikuje sie z ludem - oskarzajac siebie dzierzy prawo oskarzac siebie dzierzy prawo oskarzac caly narod.

1. 3A. MICKIEWICZ III CZESC,, DZIADOW―

Przyczynami stworzenia utworu dotychczasowy miedzy innymi: upadek powstania listopadowego i nieobecnosc w nim poety, proba lekcje stanowiska

wzgledem powstania i poczucie odpowiedzialnosci za losy ojczyzny. Obrazu walk nie odnotowano, autor pokazuje naszemu portalowi tylko represje

popowstancze ( wydarzenia z 1823 rok, zwiazane z procesem filomatow i filaretow w Wilnie ). O przebiegu walk mozemy zostac poinformowanym z

polaczeniu naocznych swiadkow – harmonijne z rzeczywistoscia historyczna. Wspolwystepuja takze liczne postacie o tematyce historycznej, w tym

takze Nowosilcow. Mozemy tez odnalezc obrazy spoleczenstw polskiego i rosyjskiego. A. Mickiewicz stworzyl katastrofa o cierpieniach, walce i tragedii

narodu przesladowanego z kolei, ze zadal wolnej ojczyzny.

99. Sformuluj kodeks etyczny romantykow w oparciu o II i IV czesc,, Dziadow―.

II partii,, Dziadow―

Wlaczony jest szkopul winy i kary rozpatrywany z punktu widzenia poczucia sprawiedliwosci ludu; pojawiajace sie duchy opowiadaja o mekach, jakie

znosza w zaleznosci od win, popelnionych zbyt zycia, oraz Guslarz wytycza przestrogi moralne i chor je powtarza. A. Mickiewicz pokazuje w calej

utworze ludowe prawdy moralne i podporzadkowanie sie katalogow rygorom:

-Wedlug przestrogi wypowiedzianej przez pociechy, aby osiagnac pelnie czlowieczenstwa i wepchnac sie do nieba, trzeba doswiadczyc w zyciu

doczesnym cierpien i goryczy. Delikatne zycie na ziemi wsrod nadmiaru, zabaw i pieszczot nie uprawnia az do uzyskania powodzenia wiecznego.

-W mysl przestrogi wypowiedzianej za posrednictwem lud na ukazaniu sie widma pana, nie wolno krzywdzic innego czlowieka i patrzec obojetnie na

czyjes cierpienie. W celu widma pana nie ma aktualnie zadnego ratunku, bo zbyt zycia nie postepowal jak na przyklad czlowiek.

-Przestroga dziewczyny poucza, ze w zyciu nie wolno uciekac az do ludzkiej, ziemskiej milosci. Wypada rozumiec odczucia innych, nie kpic z nich i

samemu umiec kochac.

IV czesci,, Dziadow―

Przyczyna powstania II i IV partii,, Dziadow― byla miedzy innymi nieszczesliwa milosc poety do Maryli Wereszczakowny. Wyrazem jego nieszczescia z

powodu wydaje sie byc postac Gustawa, Ktory dzierzy romantyczny punkt widzenia na swoistosc milosci. Dusze kochankow, wedlug niego, sa

przeznaczone niezwyklego przez Boga i zwiazane na lata. Zakochanych na ziemi nie zdolali byc razem z powodu rozniacych ich stanow spolecznych,

rozbieznosci majatkowych i nieprzychylnosci spoleczenstwa. Gustaw buntuje sie przeciw obyczajom, przesadom i konwencjom krepujacym odczucia i

odbierajacym ludziom upowaznienie do osobistego szczescia jak rowniez szydzi z tych jacy w dostaniu bogactwa upatruja szczescie. Wedlug nauki

moralnej wypowiedzianej za posrednictwem Gustawa nielatwo jest czlowiekowi osiagnac zbawienie wowczas, jak za egzystencji zazna mezczyzna

szczescia ziemskiego, bo tego rodzaju fakt takze opoznia i utrudnia droge do szczesliwosci wiecznej.

100. Omow P. Tadeusza Natomiast. Mickiewicza w charakterze romantyczna epopeje narodowa.

Dzielo A. Mickiewicza mozna nazywac epopeja, spelnia bowiem zasadnicze wymagania gatunku.

Epos:

-zaczyna sie inwokacja (rozwinieta apostrofa) proszac w calej niej na temat natchnienie, pomoc w robieniu dziela

-sklada sie z ksiag (dwanascie ksiag)

-napisany stylem podnioslym

-pisany heksametrem - na terytorium polski to trzynascie - zgloskowiec, sylabowiec, wraz ze sredniowka na siodmej sylabie

-narrator wydaje sie byc wszechobecny, wszechwiedzacy i obiektywny

-pojawiaja sie liczne charakterystyki, zarowno statyczne, jak i dynamiczne

-posiada porownania homeryckie

-posiada rekordacja (opoznienie) - celowe odsuwanie i opoznienie akcji - poglebianie ciekawosci czytelnika (np. charakterystyki przyrody, nieba,

obyczajow, strojow, opowiesci Wojskiego)

-bohater wydaje sie byc zbiorowy - szlachta

-ukazuje losy wybranej grupy zuchow ( sa nimi zwykli, przecietni jednostki, przedstawiciele glownie sredniej szlachty, choc objawia sie rowniez

arystokracja jak rowniez drobna szlachta zasciankowa)

-ukazuje obraz egzystencji narodu albo klasy spolecznej w zasadniczym i przelomowym momencie historycznym (kampania napoleonska – pochod

Napoleona dzieki Moskwe).

Niedostatek jest globu antycznych bogow ( zanika dwuplanowosc akcji - globu bogow i ludzi ). Zamiast owego jest burza, ktora zastepuje moce

olimpijskie