matura focus 2 sprawdzian unit 2 chomikuj

( matura_focus_2_sprawdzian_unit_2_chomikuj.pdf )

http://www.getfile.co.pl/go/?d=matura_focus_2_sprawdzian_unit_2_chomikuj#

Podobne: matura focus 2 sprawdziany unit 2 chomikuj, matura focus 2 sprawdzian unit 5 chomikuj, matura focus 2 sprawdzian unit 4 chomikuj,

matura focus 2 sprawdziany unit 7 chomikuj, matura focus 2 sprawdziany unit 5 chomikuj, matura focus 2 sprawdziany unit 1 chomikuj,

matura focus 2 sprawdziany unit 3 chomikuj, matura focus 2 sprawdziany unit 6 chomikuj, matura focus 3 sprawdziany unit 2 chomikuj,

WIEKI SREDNIE

1. Czas trwania:

Stary kontynent: V-XV w calej.

Polska: X-XVw.

2. Uniwersalizm epoki:

Owczesna Europa dazyla do wyznaczania jednej wiary-chrzescijanstwa, miala romantyczne zwierzchnictwo papieskie, jezyk urzedowy (lacine jak i

rowniez zwierzchnika swieckiego (zwierzchnik cesarstwa rzymskiego narodu niemieckiego).

trzy. Swiatopoglad:

Teocentryzm, religijnosc sztuki, anonimowosc dziel sztuki wynikajaca z pokory wobec Boga, smierc zdecydowanie popularny motyw, literatura

dydaktyczno-moralizujaca.

4. Wzory:

a) Romanski:

- XI-XIIw,

- budowle sakralne,

- ksztalt spietrzonych figur matematycznych,

- doznanie masywnosci,

- grube mury,

- malutkie okna, zakonczone lukiem,

- budowane z ciosanego kamienia,

- ascetyzm w zdobnictwie (malo ozdob wewnatrz),

- ozdobne portale (obramowanie ponad wejsciem glownym do swiatyni),

- polokragle tympanony (glowna czesc portalu) bogato zdobione,

- sklepienie kolebkowe,

- np. krzywa wieza w calej Pizie, Drzwi drewnianych Gnieznienskie,

b) gotycki:

- wertykalizm (smuklosc budowli, wysokie),

- stawiane z cegly,

- doznanie lekkosci, azurowosc,

- 4 portale, w tym jeden podstawowy, nad nim rozeta,

- witraze,

- okna strzeliste, zakonczone ostrolukiem,

- tworzone na wykresie krzyza lacinskiego,

- bardzo bogate zdobnictwo wewnatrz,

- budowla gotycka pelni opcje ‘biblia pauperum’, czyli ksiega dla ubogich, budowle zdradzaly wiele prawd wiary swa architektura jak i rowniez

mogly sporo nauczyc,

- np. oltarz Wita Stwosza w Kosciele Mariackim.

5. Filozofie:

Scholastyka - dazenie do objasnienia wydarzen wyznaniowych przez droge rozumu. Odrzucic wolno sie sprzeciwiac stwierdzonym prawdom, jednakze

dyskutowano, by wszystko wyjasnic.

Mistycy - ludzie na wlasna reke przez swa wiare dazyli do prawdziwosci o Bogu.

Augustynizm - filozofia laczaca doktryne chrzescijanska z filozofia Platona. Sw. Augustyn glosil konflikt miedzy cielesnoscia, oraz duchowoscia dziecka,

miedzy pozadaniem dobra jak i rowniez zla. Glosil koncepcje dziecka rozdartego miedzy grzesznym cialem, a pobozna dusza.

Tomizm - milosc madrosci sw. Tomasza z Akwinu, ktory polaczyl doktryne chrzescijanska z teoria Arystotelesa. Stworzyl metafizyczna drabine bytu,

pokazujac hierarchie ceny w swiecie sredniowiecznym. Bog- aniolowie- ludzie- zwierzeta- rosliny- byty nieozywione- zywioly

Franciszkanizm - milosc madrosci sw. Franciszka z Asyzu. Gloszaca uciecha zycia, pokore, koniecznosc istnienia w aprobacie z przyroda. Idea naszej

filozofii wyplywa z nasladowania Chrystusa jak i rowniez z wykonania ewangelicznego nakazu milosci Boga i blizniego.

6. Sw. Franciszek z Asyzu:

Trwal na przelomie XII jak i rowniez XIIIw. Przy mlodosci mknal beztroskie Zycie.Partii mowy a mianowicie sprawdzian a mianowicie w zalaczniku1-wsza.

Wyjasnij przeswiadczenia: tragizm, katharsis, fatum, odwolujac sie do tragedii greckiej.

Tragizm – zderzenie dwoch rownorzednych racji, ktore nieszczesliwie wzajemnie sie wykluczaja. W inny sposob mowiac: sprawa, w ktorej powinno sie

bedzie zadecydowac pomiedzy tymi racjami jak i rowniez kazda wola doprowadzi do katastrofy. Tragizm jest esencja tragedii greckiej.

Np.: Tragizm „Antygony― – Sofokles.

Antygona musi zadecydowac miedzy 2 racjami, pochodzace z ktorych dwie sa tak samo wazne jak i rowniez sprzeczne ze soba. Jako wierna siostra,

wierna prawu boskiemu, czuje sie zobowiazana do pochowania jak i rowniez uczczenia zwlok brata Polinejkesa. Jesli tamtego nie uczyni, nie tylko cialko

zmarlego pozostanie pohanbione, jednak wedlug wierzen religijnych Grekow dusza Polinejka nie zazna spokoju.

Z drugiej strony Antygona wejdzie w konflikt z prawem panstwowym, bowiem Kreon zabronil pod kara smierci pochowac Polinejkesa, uznajac go zbyt

zdrajce.

Selekcjonujac pomiedzy posluszenstwem prawu boskiemu, a rozkazowi krolewskiemu, Antygona wybierze, prawidlowo ze wlasnym sumieniem, prawo

boskie jak i rowniez wypelni obowiazki siostry, kochajacej zmarlego brata. Poniesie za to smierc.

Katharsis – wyobrazenie to znaczy literalnie „oczyszczenie―. To funkcja oczyszczajaca, jaka przypisywal tragedii Arystoteles. Widz sledzacy

zdarzenia pod scenie posiadal doznac wlasciwego oczyszczenia – poprzez doznanie litosci (gdy patrzy pod cierpienie niewinnego) i trwogi (gdy widzi

podobienstwo miedzy cierpiacym natomiast soba). Katharsis byla najwidoczniej rozumiana nie jako uszlachetnienie uczuc widza, lecz zdecydowanie

wyzwolenie go od nich. Losy bohatera tragicznego wspieraja odbiorce do niezmiernie doglebnego przezycia litosci i trwogi, a z tego powodu pozwalaja

mu sie od nich oswobodzic i dostac spokoj lezacy wewnatrz. Katharsis opiera sie na tym, ze widz przezywa „litosc jak i rowniez trwoge―, patrzac na

akcje tragedii. Nasza (jezeli przebywamy widzami) wspolczucie wzbudza klopoty czlowieka niewinnego, natomiast trwoge – zmartwienie czlowieka,

ktory to jest do nas analogiczny.

Starozytni autora ukladali fabuly tragedii nie zapominajac o tychze celach.

Fatum – inaczej los badz przeznaczenie. Starozytni Grecy wierzyli, ze czlek ma przypisany z gory, zaprogramowany z gory zycie, bieg zdarzen w zyciu,

jakich nie da sie ustrzec sie. Wlasnie fatum decydowalo na temat dziejach Kreona czy Edypa. To, jakie mozliwosci zostalo powiedziane przez bogow,

przepowiedziane przez wyrocznie winien spotkac czlowieka i nie wystepuje od tego ucieczki. Jest to zazwyczaj zapowiedz klopoty. Przykladem sa dzieje

rodu Labdakidow – od Lajosa wedlug Antygone.

Mitologia posiada „specjalne― bostwa przeznaczenia. Sa to: Pawki, Sybille, Mojry i typu rzymskiego bostwo – Fatum.

Katharsis - oczyszczenie. Tragedia starozytna miala wplywac na reakcje i emocje odbiorcow. Pierwotnie, muzyka jak i rowniez taniec powodowaly u

Grekow oczyszczenie srodku z win i do niej wyzwolenie. Arystoteles taka funkcje przypisywal tragedii, ktora wzbudzala w widzu „litosc jak i rowniez

trwoge".

Fatum - przeznaczenie, tragizm; nierozwiazywalny konflikt miedzy silami wyzszymi: losem, prawami historii, taksami spolecznymi natomiast wlasnym

wplywem bohatera. Zuch jest pozbawiony mozliwosci przeprowadzenia pomyslnego doboru. Dzialania jego prowadza do katastrofy. Jest on rownolegle

ofiara jak i rowniez winowajca. Przy „Antygonie" Sofoklesa bohaterka odczuwa sie zobowiazana do pogrzebania zwlok brata Polinejkesa,

zdecydowanie siostra jak i rowniez wierna prawom boskim. Jako obywatelka panstwa, musi okazac sie posluszna wladcy, ktory zabronil pogrzebow gwoli

zdrajcow ojczyzny. Nad jak Labdakidow jak i rowniez Antygona (corka kazirodczego zwiazku) byla tez zlozona przeklenstwo bogow. Antygona

prezentowala racje serca, nie widziala mozliwosci rozwiazania konfliktu, popelnila zamach samobojczy.

2. Zinterpretuj symbole okreslonych postaw jak i rowniez dazen czlowieczych na przekladzie Ikara, Demeter, Prometeudza, Syzyfa.

Prometeusz byl jednym z tytanow greckich. Ukradl on pozar i dal ludziom. Bogowie zemscili sie za to pod ludziach jak i rowniez zeslali dywanom w

beczce Pandory zmartwienie, choroby jak i rowniez nedze. Prometeusz widzac to postanowil wykonac bogom pod zlosc. W tym celu zabil wolu i podzielil

go pod dwie czesci: osobno zlozyl mieso jak i rowniez owinal halasuje w cere, oddzielnie natomiast kosci, znalazl je tluszczem i kazal wybierac Zeusowi,

ktora czastka ludzie posiadaja skladac bogom. Zeus wybral druga czastka, myslac ze pod tluszczem jest najkorzystniejsze mieso. Odtad tylko ta czesc

osobistosci skladali bogom w ofierze. Rozgniewalo to Zeusa jak i rowniez kazal przykuc Prometeusza do skal Kaukazu. Codziennie sep wyjadal mu

watrobe, jaka wciaz odrastala. Prometeusz stal sie symbolem czlowieka cierpiacego z namietnosci do osoby, czlowieka zbuntowanego przeciwko bogom.

To od jego imienia powstalo zdefiniowanie prometeizmu - postawy buntu przeciwko bogom, naturze w calej imie namietnosci do osoby.

Postawe tego rodzaju realizuje Konrad, poeta pochodzace z III cz. Dziadow Adama Mickiewicza. Chce on poswiecic sie dla ludzi, narodu. Przemawia do

Boga w imieniu osoby Nazywam sie Milion, bo zbyt miliony uwielbiam i cierpie katusze. Porownuje siebie do Boga, argumentuje, ze posiada taka moc jak

Bog, jego piesn jest prosta dzielu Boga, a nawet ja przewyzsza Piosenka to duza, piesn sporzadzanie, taka piesn jest sila, dzielnosc, takowa piesn to

niesmiertelnosc! Ja czuje niesmiertelnosc, niesmiertelnosc tworze, coz Twoja osoba wiekszego mogles stworzyc Boze? Chce, by Bog dal mu potega

wladania ludzmi, bluzni Bogu. Twierdzi, ze jezeli Bog mu do niej nie da, to mezczyzna odwroci od Niego osoby. Konrad wydaje sie byc cierpiacym

patriota, dla ktorego ojczyzna wydaje sie byc najwazniejsza, pragnie sie gwoli niej poswiecic.

Syzyf byl krolem Koryntu. Czesto bywal na Olimpie na ucztach. Pewnego razu Syzyf zdradzil poufny tajemnica Zeusa, jakie mozliwosci rozgniewalo

bogow. Wyslali wedlug niego bozka smierci Tanatosa, jednak Syzyf uwiezil go. Ludzie przestali umierac. Bogowie wyslali Aresa, aby uwolnil boga

smierci. Jako pierwszego smierc dosiegla Syzyfa. Nie mogl mezczyzna jednak dojsc do panstwa cieni, bowiem zona nie zakopala jego ciala wedle jego

wczesniejszym przykazaniem. Pozwolono mu totez wrocic pod ziemie, by mogl ukarac zone. Syzyf poszedl, jednak nie wrocil. Bogowie zapomnieli o

zanim. Zyl czasochlonnie, az nareszcie przypomniano samemu o zanim i wyslano Tanatosa wedlug jego dusze. Za kare Syzyf posiadal wniesc duzy

kamien pod gore. Syzyf wzial sie do wykonywania zadan, ale jak juz byl u szczytu nagle kamien wyslizgnal mu sie jak i rowniez spadl. Faktycznie bylo

zbyt drugim, 3, dziesiatym razem. Syzyf bezustannie wznosi kamien, ale w kazdej sytuacji tuz przy wierzcholku on mu sie wyslizguje. Jest symbolem

pracy, operowania nie zakonczonego sukcesem, bezsensownego.

Zeromski w calej Syzyfowych pracach przyrownuje proces rusyfikacji pod ziemiach polskich do wykonywania zadan Syzyfa. Tok ten nie byl mogl

zniszczyc polskosci tkwiacej w calej samych Polakach.

Ikar byl synem Dedala - rzezbiarza i konstruktora greckiego. Dedal tesknil zbyt ojczyzna - Grecja jak i rowniez poprosil Minosa, krola Krety, aby mu

pozwolil wrocic do Cypru. On aczkolwiek na to sie nie zgodzil, wiec Dedal skonstruowal pochodzace z ptasich pior i wosku skrzydla doczepiane do

ramion, by dzieki temu mogl wraz z synem wrocic do Cypru. Przykazal Ikarowi, aby ten nie wzbijal sie zbyt wysoko, bowiem wosk moze sie stopic i by nie

schodzil zbyt nisko wody, bowiem piora sa w stanie nasiaknac wilgotnoscia. Ikar aczkolwiek nie posluchal ojca. Zachwycony wynalazkiem wzbijal sie

powyzej i powyzej i powyzej i powyzej i powyzej i powyzej... az nareszcie wosk stopil sie, piora poodpadaly jak i rowniez Ikar spadl na ziemie. Stal sie on

symbolem czlowieka strasznego, ktorego zafascynowanie wynalazkiem wzielo gore morzem zdrowym rozsadkiem. Jego utwor tragiczny, smierc nie jawi

sie byc zauwazona przez nikogo.

Przy tekscie Ikar Iwaszkiewicza porownana jest postac Ikara pochodzace z Michasiem, chlopcem z ulicy w czasie rywalizacji. Tak jak Ikar lotem

faktycznie Michas oczarowany jest ksiazka (jak Genizak) i zapomina o ryzyku. Wystepuje przyrownanie smierci Ikara do zakazuje Michasia przez

Niemcow. Takze jego znikniecia nikt nie zauwaza. Pisarz stwierdza Ja jeden zauwazylem, ze Ikar utonal.

Demeter, bogini istnienia i urodzaju, miala corke Persefone, jaka podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala

sie wedlug Ziemi w calej poszukiwaniu ulubionego dziecka, jednak nie potrafila go nigdzie znalezc. Jej smutek byl tak duzy, ze deszcze przestaly padac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie oryginalne plony jak i rowniez glod zaczal zagladac do ludzkich siedzib. Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac

Demetre, jednak nic nie skutkowaly namowy wysylanych do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil nareszcie i nakazal Hadesowi, by oddal Persefone.

Krol piekiel wypelnil to zyczenie, jednak wreczyl zonie jablko granatu, ktore po trosze zjedzone, na dobre zwiazalo ja z panstwem cieni.

Rozlegla radosc Demeter spowodowana powrotem corki zrobila na swiecie eksplozje zieleni jak i rowniez spiewu ptakow. Jednak Persefona musiala

wracac do meza na 3 miesiace w calej roku, w takim przypadku to natura zamierala, azeby ponownie sie obudzic pochodzace z zimowego odretwienia.

W ten wlasnie strategia starozytni Grecy tlumaczyli samemu cyklicznosc odmian por roku kalendarzowego.

3. Uzasadnij uniwersalizm historii greckich. Odwolaj sie do wybranych przykladow.

Antyk w poblizu Biblii, to podstawowe zarzewie, z ktorej wyrosla jak i rowniez na bazie ktorej rozwija sie cala cywilizacja (kultura, pisarstwo, sztuka globu

zachodniego). Sposoby nawiazan do kultury antycznej sa rozmaite, od odwolan do historii, motywow, watkow, postaci literackich po grupy osob

konkretne i kanony jak i rowniez zalozenia dziel sztuki klasycznej (Renesans, Oswiecenie).

Mitologia jest inspiracja tworcza gwoli wielu autorow, poetow. Pod tej plaszczyznie stanowi niewyczerpalne zrodlo historii i motywow.

Jezeli rozchodzi o postury ludzkie albo wzorce osobowe to kultura grecka wydaje sie byc bardzo uboga: agonistyczna badz hedonistyczna. Bogowie i

herosi greccy sa nosnikami wiernych i niezmiennych wartosci moralnych:

•bunt - Prometeusz

•wiernosc Penelopy

•tyrtejskie poswiecenie w calej walce

•patriotyzm - Enean

•heroizm - trojanscy chlopcy

Postacie te sa sprowadzone niestety do jednego wymiaru - sa archetypami uczuc i ustaw. Mitologiczne postacie zyja w calej nowej mysli w tego typu

wymiarze jaki to wytworzyla pisarstwo staropolska, europejska czy wspolczesna.

Mit wydaje sie byc opowiescia, jaka przedstawia jak i rowniez organizuje wierzenia danej spolecznosci. Mit hhg emocje (lek, radosc, gniew). To, jakie

mozliwosci niejasne pozostanie przyblizone jak i rowniez wyjasnione (zmiennosc por roku kalendarzowego - legenda „Demeter jak i rowniez Kora").

Legendy dla dawnych pelnily funkcje poznawcze, swiatopogladowe (podstawa wierzen religijnych), sakralne (powiazanie pochodzace z kultem bostw i

rytualnych obrzedow). Dzielimy je pod teogoniczne, kosmogoniczne, antropogeniczne jak i rowniez genealogiczne. Literatura antyczna swiadczy zrodlo

nawiazan; bez do niej znajomosci niepodobna w pelni pojac literatury nastepnych epok. Odwolania moga byc do tworcow, gatunkow, archetypow,

toposow oraz filozofii (Demokryta pochodzace z Abdery, Epikura, Arystotelesa). „Fraszki" J. Kochanowskiego nawiazuja do hasla carpe diem, glosza

tez, ze cnota wydaje sie byc dobrem najlepszym. Slowacki wspomina Homera zdecydowanie piewce czynow w utworze „Grob Agamemnona".

„Ikar" St. Grochowiaka wydaje sie byc wyrazem dazenia czlowieka do nowych wynalelc. Dedal to symbol ojcostwa, racjonalnego rozumowania, Ikar -

marzycielstwa.

Kosmogonia mityczna gada, ze ziemia zrodzil sie z Chaosu (istoty - mieszaniny paliwa, powietrza, ziemi, ognia jak i rowniez nasienia boskiego). Z

Chaosu wylonil sie Uranos (niebo) i Gaja (ziemia), jacy dali start tytanom. Jakoscia tej kosmogonii jest politeizm i teocentryzm. Swiat jak i rowniez

czlowiek wystepuja w wyniku batalii bostw. Mitologia przedstawia zroznicowanie przezyc. Hefajstos stanowi wzor uczynnego jak i rowniez wytrwalego w

pracy, milosc macierzynska prezentuje Niobe, proznosc to cechy Hery, Ateny jak i rowniez Afrodyty, walecznosc i mestwo - Achillesa i Hektora.

W mitach utrwalone sa pierwsze wzorce ludzkich ustaw i zachowan. Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy (pojecie wprowadzil Jung, klient

Freuda), innymi slowy pradawne, niezmienne wyobrazenia, przeswiadczenia, wzory zachowan, ktore tkwia w mysli zbiorowej wszelkiej spolecznosci.

Same w samemu sa niezmienne, lecz przybieraja rozne odmiany w dzielach roznych kreatorow i epok.

Z historii wywodza sie stale fotografie i powody literackie. Powtarzajacy sie obraz badz motyw nazywamy topos. Toposy swiadcza na temat

niezmiennosci kultury srodziemnomorskiej jak i rowniez sa wyrazem archetypicznych wzorcow tkwiacych w calej zbiorowej podswiadomosci. Przykladem

toposu jest Amor przeszywajacy serce strzala.

czterech. Wyjasnij na czym polega konflikt tragiczny w „Antygonie― Sofoklesa.

Konflikt tragiczny bohatera starozytnego polegal na postawieniu go wobec dwoch rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi musial on zadecydowac.

Akcja "Antygony" osnuta wydaje sie byc wokol zdarzen zwiazanych z atakiem na Teby Polinejkesa. Krol Teb, Kreon, zakazuje pogrzebania jego zwlok,

gdyz uznaje go zbyt zdrajce. Wybiera w ten sposob miedzy prawami boskimi (nakazujacymi pogrzebanie zmarlych) natomiast prawami dotyczacymi

zyjacych. Pod taki rotacja sprawy nie zgadza sie Antygona, siostra Polinejkesa, natomiast jednoczesnie narzeczona Hajmona, syna Kreona. Pomimo

grozacej do niej surowej kary, nie waha sie pogrzebac zwlok brata. Wybiera totez prawa boskie, przeciwstawiajac sie ludzkim. Tu i tu (tzn. gdyby

pozostawila opoznienia brata pod pastwe losu) nie zaznalaby spokoju sumienia. Kreon ustawiony zostaje w wypadku kolejnego doboru. Musi

zdecydowac, czy wymierzyc surowa kare, czy tez odstapic z pani a na przewaga szczescia swojego syna. Gdy waha sie przed wykonaniem ostatecznej

wyborow, Antygona popelnia samobojstwo. Kreon wreszcie decyduje sie ja ulaskawic, lecz wydaje sie byc za pozno - Antygona juz nie zyje. Owego ciosu

nie wytrzymuje Hajmon i takze popelnia zamach samobojczy. Na wiesc o tym takze matka partnera, a malzonka Kreona odbiera sobie los. Kreon,

nieustannie stawiany w wypadku wyboru, winien rozwazyc, albo powinien dobrac dobro swojego ludu, albo dobro wlasnej rodziny. Swoim nieustepliwosc

idzie ku tragicznemu zakonczeniu.

Antygona wybierac winien pomiedzy prawami boskimi (ktore daja do niej spokoj sumienia) oraz prawami ludzkimi (ktorych zlamanie skaze ja pod smierc).

Antygona wybiera wedle wlasnym sumieniem.

5. Wymien przedstawicieli literatury starozytnej jak i rowniez scharakteryzuj dzielo kilku pochodzace z nich.

Az do przedstawicieli literatury starozytnej zaliczamy:

-Tyrtajosa (Tyrteusza) (VII w calej. p. n. e. ). Od imienia poety znamy terminy: tyrteizm, poezja tyrtejska, oznaczajaca dzielo nawolujaca do walki. Przy

obronie zagrozonej niepodleglosci panstwa osoba Tyrteusza stala sie symbolem patrioty – wojownika.

-Safona (VII/VI w calej. p. n. e. ).

-Anakreont pochodzace z Teos (VI w. p. n. e. ). Swoim wiersze – wykwintne jak i rowniez melodyjne – znalazly duzej ilosci nasladowcow wsrod

poetow doby aleksandryjskiej jak i rowniez rzymskiej, a takze poetow nowozytnych,

-Od imienia Anakreonta pochodzi termin anakreontyk okreslajacy poetycki utwor, ktorego glownym tematem jest pochwala zabawy, wina, biesiady,

erotyki. Anakreontyki pisali: Kochanowski, Morsztyn oraz Naruszewicz,

-Symonides (VI/V w. p. n. e. ). Jako tworca powiazany byl pochodzace z dworami wladcow i tyranow. Pisal: dytyramby, poemy, treny, epidramaty,

-Horacy (65 – 8 r. p. n. e. ),

-Wergiliusz (autor „Eneidy―),

-Owidiusz (autor „Przemian―).

„Rzecz to piekna― – Tyrtajos.

To wiersz – apel wzywajacy do batalii w obronie ojczyzny ktorej niepodleglosc wydaje sie byc zagrozona.

„Rzecz to zachwycajaca zaprawde, jak kroczac w calej pierwszym zbioru

Ginie czlek odwazny, walczacy w obronie ojczyzny―.

Liryk nawoluje do trwania pod polu batalii i do gotowosci oddania zycia zbyt swoj panstwo. Aby naklonic czytelnikow wiersza do bohaterstwa, stosuje tzw.

anty wzor – ukazuje, co wyczekuje tchorza, czlowieka, ktory nie chce przekazac zycia zbyt ojczyzne.

„Wnet zebrakiem sie staje – los to najgorszy ze wszystkich

(... )wrogosc go wita wsrod ludzi

Nieslawa rodzine okrywa, zeszpeca image swoj doskonaly,

Wszak nieslawa, a nawet zlo za nim podaza. ―

„Pogarda dla nie znajacej poezji― – Safona.

Jest to krotki, czterowierszowy utwor, ktory wyraza przekonanie na temat niesmiertelnosci dziel sztuki, o wiecznej, nieprzemijajacej zalety poezji. Liryk

poprzez wlasna tworczosc (u Safony: zbieranie roz Pierii) zapewnia samemu pamiec spodziewanych pokolen, ale juz imie tamtego, ktory nie obcuje ze

sztuka, natomiast przede wszystkim pochodzace z poezja, skazane jest na zapomnienie:

„... pies z kulawa noga cie pochodzace z tesknota nie wspomni,

jakiegokolwiek badz serca nie wzruszysz, pies z kulawa noga nie

zaplacze po tobie... ―

„Slodki boj― – Anakreont.

Przy utworze ow nie rozchodzi o bitwe na smierc i los; motywem przewodnim jest milosny flirt, ukazany tu zdecydowanie potyczka pod piesci, jaka

podmiot poetycki zamierza stoczyc z Erosem, bozkiem namietnosci.

„Los― – Symonides.

Przy wierszu podmiot liryczny wyraza przekonanie na temat niepewnosci ludzkiego bytu jak i rowniez zmiennosci czlowieczego losu:

„Nie mow nigdy czlowiecze

jakie mozliwosci przyniesie panstwu jutro. ―

Nigdy bog wie, co dostarczy nadchodzacy dzionek, dzisiejsze szczescie jutro moze obrocic sie w lzy, radosc w calej smutek. Zycie jest grymasny, a

adaptuje sie faktycznie szybko, ze niejednokrotnie ciezko jest sie nam poniekad zorientowac, gdy przestalismy okazac sie ulubiencami Fortuny.

„Los odmieni sie, nim

Lotna owad w atmosferze

Zdazy przemknac przed toba. ―

„O co poeta prosi Apollina― – Horacy.

Oda ponizsza jest prezentacja postawy zyciowej Horacego jak i rowniez wypracowanej przez niego filozofii, bedacej w pewnym sensie synteza pogladow

stoikow jak i rowniez epikurejczykow.

Wlasna filozofia zyciowa poety wydaje sie byc okreslona przez zasade „zlotego srodka―. Zasada ta polega na przekonaniu, ze przenigdy nalezy

lubowac sie rozum, skuteczny umysl, dopisujace zdrowie, radosna starosc. Egzystowac nalezy wedle natura, zabierac od globu tyle, tak jak potrzeba, nie

za sporo, ale i nie za niewiele. Taka postawa zapewni spokoj, opanowanie, da jednoczesnie szczescie.

„Exegi monumentum― – Horacy.

Oda zahacza problem dziel sztuki i do niej uniwersalnego ponadczasowego wymiaru. Horacy wyraza w niniejszym utworze wyobrazenie, ze pisanie

wierszy podaruje poecie niesmiertelnosc. Pomnikiem, ktory to stawia samemu za istnienia poeta, wydaje sie byc jego dzielo. Poeta podaruje tym samym

termin swojej pewnosci, ze posiada juz zagwarantowane wieczne los w pamieci potomnych.

Naczelnym przeslaniem tamtego wiersza wydaje sie byc przeslanie „non omnis moriar―, czyli „nie wszystek umre―.

Poeta albowiem nie umiera „do konca―, zawsze jego czesc egzystowac bedzie w calej wierszach, w calej pamieci tychze, ktorzy te wiersze sa

kiedys odczytywac.

6. Dowiedz, ze „Iliada― jest wzorowym przykladem epopei starozytnej.

Epos (Epopeja) to glowny gatunek epiki do czasow powstania powiesci. To rozbudowany utwor wierszowany, ktory to ukazuje dzieje legendarnych badz

historycznych chojrakow na tle zdarzen przelomowych gwoli danej spolecznosci.

W przypadku „Iliady― tlem fabuly jest walka trojanska, ale juz bohaterowie legendarni to np.: Achilles, Agamemnon, Parys, Helena, a takze bogowie

greccy.

Pochodzeniem eposu sa mity jak i rowniez podania (np. „Iliada― wywodzi sie pochodzace z mitu na temat jablku niezgody).

Cechy gatunkowe eposu to:

-Inwokacja – czyli rozwinieta apostrofa zlokalizowana we wstepie utworu, w jakiej poeta zwraca sie do muzy, bostwa z prosba o wsparcie w robieniu

dziela. Przy „Iliadzie― pisarz zwraca sie do muzy, bogini, jaka poddaje piesn spiewakom: „Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna Peteusa―

-Rownoleglosc dwoch plaszczyzn swiata bogow i osoby. W „Iliadzie― fabula nastepuje:

-„w kuli ziemskiej bogow― (takze bogowie wojuja po dwoch stronach wrogow wojny trojanskiej, np. Atena decyduje na temat zwyciestwie Achillesa

nad Hektora)

-„w kuli ziemskiej ludzi― jak i rowniez ludzkich uczuc – dowodem jest np. milosc Parysa do Heleny

-Narrator eposu ujawnia swoje uczucia tylko w inwokacji, potem wydaje sie byc „obiektywny, wszechstronny i zdystansowany wobec wydarzen―

-Wydarzenia sa opisane stylem podnioslym, patetycznym, dostosowane do wagi opisywanych wypadkow, jakie mozliwosci widac zdecydowanie w

sposobie opisu walczacych w pojedynku Achillesa jak i rowniez Hektora

-Szczegolowy, realistyczny przedstawienie przedmiotow jak i rowniez sytuacji (realizm szczegolu), np. opis tarczy Achillesa.

Homer opisuje nie tylko kolejne operowania wykonawcy Hefajstosa, lecz fotografie przedstawione pod plaskorzezbie.

* Sa ow lampy led opisane faktycznie, ze mozemy je bez trudnosci odtworzyc. To 10 scen – ujec z istnienia pokojowego.

* Znajdujemy pojecie ziemi, niebios, morza, dwoch miast jak i rowniez zycia w tym miescie – sluby, uczty, wasnie handlujacych, i tym podobne.

-Opisy scen batalistycznych – scena tego rodzaju jest np.:

* walka Hektora pochodzace z Achillesa

* obraz oblezenia grodu

* zasadzki

* bitwy

-Porownanie homeryckie – jest to konfrontacja, ktorego drugi czlon wydaje sie byc rozbudowany faktycznie, ze swiadczy odrebna epizodyczna scene,

np.: porownanie walczacych (Achillesa jak i rowniez Hektora) do walki orla i golebicy, umieszczone w calej piesni 22:00 pt. „Pojedynek―.

-Epizodycznosc dzialaniu. Epizod to odstepstwo od toku glownej akcji, opisanie wydarzenia mniej istotnego, pobocznego, nie zwiazanego z nadrzedna

fabula, np.: dokladny przedstawienie tarczy Achillesa.

-Miara wierszowa eposu homeryckiego jest heksametr – wers, ktory sklada sie pochodzace z 6 stop metrycznych (heks = 6): daktyli badz spondejow.

szostej. Wyjasnij, na czym polega piekno jak i rowniez uniwersalizm historii greckich.

Mitologia obok Biblii to nadrzedne zrodlo cywilizacji i kultury srodziemnomorskiej, w jakiej kregu znalazla sie - wsrod panstw zachodniej Europy - tez i

Nasz kraj.

W mitologii sa utrwalone najstarsze, najdawniejsze wzory ustaw i zachowan ludzkich, ukazane w perspektywie uniwersalnej, ponadczasowej (archetypy).

Legenda o „Dedalu i Ikarze―

Mit ten jest odzwierciedleniem zycia zwyczajnego ludzi zafascynowanych roznymi zjawiskami, ktore falszywie oceniamy zdecydowanie cos wspanialego,

a ow lampy led prowadza naszego biura do zguby.

Mit na temat Edypie

Legenda ten mozemy uznac zbyt prawde na temat dorastaniu. Zygmunt Freud, stworzyl okreslenie agregat Edypa, w calej odniesieniu do dorastajacych

osoby. Ogolnie materia biorac chodzi o to, ze ktorykolwiek badz ma w calej sobie troche z Edypa. Dorastajac "zabijamy ojca", innymi slowy zrywamy

pochodzace z dotychczasowym ukladem wartosci, przelamujemy dotychczasowe autorytety. Nastepnie bedac na "spalonej ziemi" wznosimy nowy,

wlasny system zalety, stajemy sie innymi ludzmi. Ta przemiane symbolizuje wyklucie sobie oczu przez Edypa.

Mit na temat Niobe

Byla ona matka czternasciorga najmlodszych i nie rozumiala, z jakiej przyczyny ludzie oddaja czesc Latonie, ktora ma tylko dwoje najmlodszych. Bogini

nie zniosla takiej zniewagi jak i rowniez jej najmlodszych: Apollin jak i rowniez Artemida zabily cale przychowek krolowej paroma strzalami pochodzace z

luku. Nieszczesliwa Niobe powrocila do rodzinnego miasta Sipylos, gdzie przez caly czas przesiadywala na wzgorzu, dopoki bogowie nie zamienili ja w

calej kamien. Lecz i w takim przypadku smutek srodku przebywajacej w calej glazie powodowal, iz spod niego wyplywalo zrodlo lez. Mit ten przedstawia

istote macierzynstwa jak i rowniez wielkie zmartwienie rodzicow, jacy utracili swoje dzieci.

Legenda o Prometeuszu

Prometeusz symbolizuje postawe, jaka musi ucierpiec za poswiecenie dla ludu, spoleczenstwa, ojczyzny.

Mit na temat Demeter jak i rowniez Persefonie

Demeter, bogini istnienia i urodzaju, miala corke Persefone, jaka podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala

sie wedlug Ziemi w calej poszukiwaniu ulubionego dziecka, jednak nie potrafila go nigdzie znalezc. Jej smutek byl tak duzy, ze deszcze przestaly padac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie oryginalne plony jak i rowniez glod zaczal zagladac do ludzkich siedzib.

Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre, jednak nic nie skutkowaly namowy wysylanych do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil nareszcie i

nakazal Hadesowi, by oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, jednak wreczyl zonie jablko granatu, ktore po trosze zjedzone, na dobre

zwiazalo ja z panstwem cieni.

Rozlegla radosc Demeter spowodowana powrotem corki zrobila na swiecie eksplozje zieleni jak i rowniez spiewu ptakow. Jednak Persefona musiala

wracac do meza na 3 miesiace w calej roku, w takim przypadku to natura zamierala, azeby ponownie sie obudzic pochodzace z zimowego odretwienia.

W ten wlasnie strategia starozytni Grecy tlumaczyli samemu cyklicznosc odmian por roku kalendarzowego.

Mitologia grecka jest uniwersalna, poniewaz:

1-wsza. opowiesci mitologiczne maja rys religijny

dwie. maja rys uniwersalny, tzn. Mowia na temat prawdach, ktore nie przemijaja, sa ponadczasowe i ogolnoludzkie

3. komunikuja o kwestiach czlowieka, jego dazeniach, marzeniach

4. byly wielokrotnie uzyte w sztuce

5. mozemy je przyrownac do zdarzen majacych polozenie w wspolczesnosci

7(1). Urok i uniwersalizm mitow greckich.

Mity greckie istnieja od zawsze. Kiedys mialy one tresc religijny jak i rowniez duchowy. Aktualnie posiadaja walory kulturowe. Nie znaczy to aczkolwiek,

ze mity odeszly w jakims miejscu w niepamiec.

Ich czar i uniwersalizm dostrzega sie wszedzie.

W celu Grekow mity mialy ogromne znaczenie. Zostaly one gwoli nich faktycznie cenne jak na przyklad Pismo Swiete.

Przywiazywano do nich ogromna role. Ujawnia to okolicznosc, ze kultura i bieglosc opierala sie na mitach. Malowidla pod wazach, tworczosc poetycka,

przedstawiala bogow, herosow, batalii bohaterow. Za sprawa

mitom odkrywamy jakie mieli poglady pod dane rzeczy, o czym marzyli dawni osobistosci, np.:

na temat powstaniu osoby opowiada nam mit na temat Prometeuszu. Legenda o Edypie porusza problem winy

jak i rowniez kary. Legenda o Dedalu i Ikarze ujawnia marzenia Grekow na temat zdobyciu przestworzy.

Mozna azeby tak wymieniac jeszcze bardzo dlugo. Fakt w tym, ze starozytni mieli podobny poglad

na dane sprawy, jak na przyklad my dzisiaj.

Wrocmy aczkolwiek do okresow obecnych. Jak na przyklad wspomnialem na poczatku "piekno

jak i rowniez uniwersalizm historii greckich wykrywa sie wszedzie". To mam racje. Na przestrzeni wiekow

mity byly i sa obecne w calej literaturze, malarstwie, rzezbie, muzyce, jezyku, przenosni.

Byly ow lampy led inspiracja gwoli poetow, kreatorow i wielu innych. W literaturze poeci siegali do historii

czerpiac z tego mieszkania watki, aluzje, tytuly. Przy malarstwie wzorem jest portret slynnego

Michala Aniola pt.: "Stworzenie Adama". W jezyku - kategorii geograficzne, nieogarnione,

pospolite, wlasne. W muzyce - operetki Ofenbacha. Przy przenosni - powiedzenia takie jak:

"meki Tantala", "puszka Pandory", "zloty wiek" i sporo, wiele pozostalych.

Podsumowujac, w calej mitach sa utrwalone w pierwszej kolejnosci wzory czlowieczych postaci jak i rowniez zachowan,

czulosc matki (Demeter), zbuntowanego wobec bogow spolecznika (Prometeusz),

albo marzyciela (Dedal i Ikar). Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy, czyli pradawne,

niezmienne pojecia, ktore tkwia w mysli zbiorowej wszelkiej spolecznosci.

Istota i geneza mitu bylo szukanie reakcji na dreczaca zagadke bytu - jak na przyklad powstal ziemia

i czlek, jaka wydaje sie byc jego przyroda i przeznaczenie. Dawni osobistosci odpowiadali pod te testowania

opowiescia, jaka byl legenda.

8. Scharakteryzuj wybranego bohatera tragicznego literatury antycznej.

Pojmowanie tragizmu zdecydowanie kategorii estetycznej laczy sie z istnieniem konfliktu doboru. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec wymogu

wyboru zalety przeciwstawnych jednak jednakowo istotnych. Dzialania bohatera sa z gory skazane pod niepowodzenie natomiast sam akt wyboru,

pomijajac fakt, ktore pochodzace z wartosci pozostanie wybrana winien doprowadzic do katastrofy.

Przy „Antygonie―, oboje glownych chojrakow to postacie tragiczne:

1-wsza. Antygona

Wybiera pomiedzy prawem ludzkim natomiast boskim. Upowaznienie boskie nakazuje jej pochowanie zwlok brata bez wzgledu na kare, jaka moze ja

spotkac za strony internetowej wladcy. Upowaznienie ludzkie wydane przez Kreona nie dopuszcza pochowania zwlok zdrajcy. Antygona podlega obu

prawom. Dobor jednego wywoluje kolizje drugiego. Zlamanie prawa boskiego to klatwa jak i rowniez przeklenstwo, ludzkiego - smierc. Obie siostry sa

zupelnie rozne. Antygona jest potezna i honorowa w przeciwienstwie do wlasnej siostry. Jest odwazna jak i rowniez energiczna. Chce uczcic smierc

brata, chowajac go. Jednak aby to uczynic, musialaby zlamac zakaz Kreona. Lecz Ismena wydaje sie byc inna. Leka sie na temat swoje los i nie chce

zlamac zakazu mistrza. Boi sie wladcy jak i rowniez sprzeciwu wobec niego. Jest oportunistka. Odpowiada postawe wygodniejsza dla siebie. Antygona

placze morzem losem wlasnym i wlasnym bliskich. Godzi sie pod smierc. Nie buntuje sie gdyz nie chce zrobic afront sie przed Kreonem. Okazalaby sie

wowczas slaba jak i rowniez przecietna osobowoscia.

2. Kreon

Takze wydaje sie byc bohaterem tragicznym. Wydal rozkaz obowiazujacy w kraju, ale rownolegle zlamal prawo boskie. Totez zgineli jego bliscy. Gdyby

uniewinnil jak i rowniez uwolnil Antygone, mogl przegrac caly swoj autorytet natomiast to potrafilo doprowadzic do anarchii jak i rowniez zguby Teb.

Kreon wydaje sie byc prawowitym wladca Teb. Jgo decyzja spowodowana byla gotowoscia udowodnienia poddanym, ze zdola byc sprawiedliwy i

bezwzgledny dla wrogow. Podejrzewajac ze poddani mogliby lekcewazyc jego wladze, kazal stosowac wobec nich terror, jako sposob zapobiegawczy.

Wzorem moze byc zakaz pochowku wrogow (Polinejkesa) i zamurowanie Antygony. Jest mezczyzna rzadny potegi. Chce umocnic ja jak i rowniez swoj

wplyw. Bezwzgledny gwoli wrogow jak i rowniez zdrajcow. Jest tyranem, ktorego nalezy slyszec i wypelniac rozkazy. Jest konsekwentny. W trakcie

konfrontacji pochodzace z synem Hajmon pokazuje mu jego defekty i dominacje dumy morzem rozsadkiem. Hajmon pragnie zrzucic zaslone gniewu,

chce azeby ojciec zobaczyl prawdziwy portret sytuacji. Mniema, ze Kreon jest wladca dla osobistych korzysci. Ostrzega swojego ojca przed kara za

zlamanie praw boskich, ktore sa wazniejsze od niego. Odwoluje sie do jego czlowieczych uczuc. Chce by spojrzal na to jak na przyklad zwykly czlek, a

nie krol. Wycofanie sie pochodzace z decyzji uczyni go wladca bardziej szanowanym, czlowiekiem, natomiast nie potworem. Mimo, ze Hajmon poteznieje

w obronie demokracji w calej panstwie, jego ojciec go nie slucha. Kreon mniema sie zbyt nieomylnego. Nie zwaza pod wskazowki syna, ktory wydaje sie

byc mlodszy od niego. Przy przyplywie gniewu Hajmon nazywa ojca tyranem.

9. Zinterpretuj przebieg konfliktu racji w calej „Antygonie― Sofoklesa.

„Antygona― wydaje sie byc najbardziej wspaniala tragedia grecka. Tragizm wyraza sie w tej okolicy poprzez upadek wielkiej zalety. Ktora

pochodzace z postaci wydaje sie byc wartoscia w calej „Antygonie―, kogo racje wypada aprobowac?

Przeanalizujmy problematyke utworu z przeroznych punktow widzenia.

W czasach dawnych przeznaczenie bylo nieodlacznym skladnikiem zycia. Uwazano, ze niepodobna go ustrzec sie. W tragedii „Antygona― Sofoklesa

glowne postacie rowniez sa obarczone fatum.

Poczatkiem tragedii jest smierc Polinejkesa. Jest on znany za zdrajce ojczyzny. Faktycznie uwaza Kreon - reprezentant wladzy ogolnokrajowej. Jest

mezczyzna wladca dbajacym o autorytet panstwa. Antygona reprezentuje prawo boskie. Familia wedlug pani a jest 1 i najswietsza forma ludzkiego

wspolzycia. Podejmujac decyzje na temat pogrzebaniu brata godzi sie na swoj los. Pogrzeb Polinejkesa oznacza dla Antygony smierc. Ona jednak

mniema, ze nie powinna postapic inaczej. Role ktora narzucilo do niej zycie zatrudnia bez buntu. Ma do wyboru dwie mozliwosci jak i rowniez kazda

zwienczona nieszczesciem. Postepujac zgodnie z rozkazem Kreona moze uniknac smierci. Dalsze los bedzie aczkolwiek pelne wyrzutow sumienia.

Przytomnosc, ze potrafila by nie dopelnic musu pogrzebania brata jest gwoli niej gorsza niz smierc. Kreon takze uwaza, ze racja wydaje sie byc po do niej

stronie, winien jednak dzialac zgodnie z ustanowionym prawem. Jest pelen rozterek, ma niejasnosci, w odroznieniu od siostry Polinejkesa, ktora

nieprzerwanie i uporczywie zmierza do podporzadkowania sie fatum. Antygona motywuje swoj czyn miloscia i wiernoscia wobec brata. Kazde

pochodzace z nich wydaje sie byc przekonane na temat swojej racji. Nie ma miedzy nimi mozliwosci kompromisu. I to jest istota tragedii.

Odczytujac „Antygone― glownej bohaterce przyznajemy racje. Jest dla nas wzorcem postawy, jaka daje spokoj i wewnetrzna harmonie. Jest

symbolem jak i rowniez personifikacja bezpiecznych idei, wyrazonych w ustaleniu:

„Wspolkochac przyszlam, nie wspolnienawidzic―.

Bardziej ludzki charakter posiada Kreon. Waha sie albo cofnac kare, czy zgodzic sie Antygonie zginac. Jest niesubordynowany i walczy z wdrozeniem.

Walka pochodzace z czyms czego zmienic sie nie da uczlowiecza. Kreon jest nieszczesliwy, wyrazaja to jego wyrazenia:

„Przekleta zadzy mej niech bedzie duma―.

Tragedia ukonczy sie katastrofa. Cecha specyficzna tego gatunku dramatu jest nieunikniony, zgubny basta. Nic nie moglo uratowac Antygony przed

katastrofa. Byla w impasie. Obie strony internetowej walczace bronily slusznej rzeczy, a zwyciezyc mogla tylko jedna.

Dwie postacie dramatu sa tragiczne. Sprawca tragedii staje przed nami w calej zakonczeniu utworu, wyznaje swoja wlasna wine jak i rowniez oskarza sie

sam.

W moim odczuciu w tym przypadku posiadamy do czynienia glownie z tragedia Kreona. Przy utworze mozemy odnalezc prawdziwosci uniwersalne -

problem potegi, polityki, tyrania jednostki jak i rowniez pragnienia ludu. Bunt w calej imie zalety moralnych to glowne konteksty utworu. Jednostka miary

opowiadajaca sie po niejakiej ze witryn www ponosi ogromna odpowiedzialnosc.

Ponadczasowosc uczuc, rozumuje i pouczen zawartych w calej utworze „Antygona― sprawia, ze tragedia przemawia do wspolczesnego odbiorcy.

Idea samo wladztwa, wina jak i rowniez kara, wiernosc nie pisanym prawom boskim, milosc Antygony do braci to przedmiotu majace racje bytu tez

wspolczesnie.

W moim odczuciu Antygona ponoszac smierc wygrywa moralnie. Kreon odnosi pozorne zwyciestwo. Skazawszy Antygone, samodzielnie na siebie

sprowadzil katastrofe. Tragicznym bohaterem jest winowajca tragedii, nie tragiczna poswiecenie. W istocie to wiec kleska Kreona.

10-ciu. Wymien gatunki literackie typowe dla „Biblii―.

W Biblii spotykamy niemalze wszystkie gatunki literackie, popularne z literatury pozabiblijnej:

PRZYPOWIESC:

Utwor narracyjny, w ktorym zobrazowane postacie jak i rowniez wydarzenia nie sa wazne zwazywszy na nie same, lecz zdecydowanie przyklady

uniwersalnych prawidel jak i rowniez zasad ogolnoludzkiej egzystencji. Latwa i uboga fabula wydaje sie byc tylko ilustracja i pretekstem do ukazania

waznych tresci. Wlasciwa odczytanie przypowiesci zada odrzucenia doslownego znaczenia utworu i przejscia do sensu ukrytego. Przypowiesc czesto

posluguje sie symbolem. Wyroznia sie przypowiesc alegoryczna (ktora posiada dwa zamiary, jej tresc jest ukryta) oraz przypowiesc exemplum (tzn.

doslowna, wykladajaca swe pouczenie bez metafory, jest wiernym przedstawieniem wzorca postaw).

PSALM:

Jest to krotki utwor poetycki, w ktorym mieszaja sie ze soba charakter modlitewny i pochwalny. Wypowiedz w calej psalmie przeznaczona jest do Boga.

Az do niego kierowane sa prosby, blagania, podziekowania. Psalmy konstruowane sa pochodzace z wersetow. Psalmy dzielimy pod blagalne,

pochwalne, dziekczynne, madrosciowe, patriotyczno - religijne.

HYMN:

To uroczysta piesn pochwalna, opiewajaca np. czyjas slawe lub czyn patriotyczny. Moze to okazac sie takze patetyczny utwor poetycki, o tresci

patriotycznej badz religijnej. Dzielo ten nacechowany byl czesto patetyzmem jak i rowniez wzniosloscia.

LISTY:

Jest to pisemna forma wypowiedzi, skierowana do osoby badz instytucji. W celu Biblii list gra funkcje szczegolna. Z uwagi na duze odleglosci miedzy

miastami, a takze pod trudy wycieczki, list stawal sie odmiana przekazu Wyrazenia Bozego. Zbytnio jego posrednictwem apostolowie pouczali i wyjasniali

wiernym kazde watpliwosci.

APOKALIPSA:

(Z greckiego "apokalypsis" = odsloniecie). Dzielo, w ktorym zawarta jest prorocza, zwykle grozna i przerazajaca wizja przyszlosci. Ta, pochodzaca z

Biblii, przypisywana wydaje sie byc Janowi Ewangeliscie i wlacza mistyczne przepowiednie losow chrzescijanstwa i finiszu swiata.

KAZANIE:

Jest to wpis, wyglaszany przez duchowienstwo do wiernych, czesto podczas nabozenstwa. Kazaniem ustalic tez mozemy tresc pisana takiego

przemowienia.

LAMENTACJA (TREN):

Jest to piesn lamentacyjna, wyrazajaca zal z racji czyjejs smierci, napisana pod czesc zmarlego, rozpamietujaca jego chwalebne czyny, zaslugi, wartosci.

Tren wydaje sie byc gatunkiem nalezacym do poezji zalobnej.

PACIERZ:

Jeden pochodzace z podstawowych dokumentow wiary wszelkiej religii, pojmowany jako myslowy lub slowny kontakt pochodzace z bostwem. Modlitwy

dziela sie na blagalne i dziekczynne.

EPOS NARODOWY:

Jest to 1 z gatunkow epickich, wyksztalconych w starozytnosci. Utwor ten jest zazwyczaj wierszowany jak i rowniez bardzo rozbudowany. Przedstawia

mezczyzna losy chojrakow na tle zdarzen waznych gwoli danej spolecznosci. Na plan pierwszy wysuwa sie fabula. Charakterystyczny gwoli eposu

wydaje sie byc jego podniosly i patetyczny styl.

PIESN:

Utwor poetycki, silnie powiazany z muzyka. Tematyka piesni obracac sie moze dookola zagadnien chocby takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia,

niewinnosc, rozum, umilowanie ojczyzny, niesmiertelnosc poezji czy afirmacja zycia, fauny i flory, swiata jak i rowniez milosci. Preferencje filozoficzne

stanowia najczesciej tematyke piesni refleksyjnych.

AFORYZMY (PRZYSLOWIA):

Krotkie wyobrazenie czy tez idea, ktora zawierac moze dowcipnie i ironicznie sformulowana prawde, regule albo zasade zyciowa.

ELEGIA:

To utwor poetycki, bez poszczegolnej miary wierszowej, zwykle o tematyce zalobnej jak i rowniez refleksyjnym, udreczonym nastroju, utrzymany w tonie

skargi.

KRONIKI:

Jest to chronologiczny zapis zdarzen z istnienia panstwa, struktury lub przedsiebiorstw. Kronika cechuje sie tym, ze najczesciej jest ona obiektywna i tym,

ze ogranicza sie do odnotowania wydarzen, wyjawszy podania cechujaca je zwiazkow przyczynowych.

KODEKS PRAWNY:

Zbior przepisow prawnych, regulujacych okreslona dziedzine zycia spolecznego.

OPOWIADANIE:

To krotki utwor epicki. Przewaznie opowiadanie powstrzymuje sie do jednego watku fabularnego. Specyficzne dla opowiadania jest wystepowanie luznej

dzialaniu (w ktorej czesto wspolwystepuja epizody) i brak wyraznej konstrukcji.

MONOLOG I INTERLOKUCJA FILOZOFICZNY

POEMAT EPICKI

SAGA RODOWA

PRZEKLENSTWO

WYROCZNIA

NOWELA DYDAKTYCZNA

WIERSZ MILOSNA

jedenascie. Podaj wlasciwosci tragedii antycznej, poslugujac sie wybranym wzorem. Ocen uniwersalna wymowe poznanych przypowiesci biblijnych.

Poczatek tragedii greckiej nabiera misteriow dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas jakich ich partycypanci, ubrani w calej kozle skory, spiewali piesni

obrzedowe w odniesieniu do czci Dionizosa (boga wina i plonow). Nazwa „tragedia― pochodzi od dwoch wyrazen greckich: ‘tragos’ - koziol i

‘ode’ - piesn (tragedia = piesn kozla). Z piesni obrzedowych (pochwalnych) zrodzila sie tragedia, ktorej budowa oparla sie pod dialogu

prowadzonym przez Koryfeusza (przewodnika - opowiadacza) pochodzace z chorem. Glownego aktora wprowadzil Tespis, drugiego - Ajschylos,

trzeciego - Sofokles. Sklad aktorski ograniczal sie do trzech ludzi. Aktorami potrafili byc tylko mezczyzni, grali wiec takze i funkcje kobiece. Przy tragedii

antycznej nie ma podzialu na dokumenty i sceny:

•PROLOGOS – zapowiedz

•PARADOS - wkroczenie choru

•EPEJSODIONY - fabula sceniczna pochodzace z aktorami

•STASIMONY - pojawienia choru

•KOMMOS - lament bohatera

•EKSODOS - opuszczenie sceny przez zbior

•ZASADA DECORUM - zasada jednosci tresci, odmiany, jednorodnosci stylistycznej, zgodnosci rodzaju ze stylem, jezykiem bohatera

•ZASADA 3 JEDNOSCI:

•MIEJSCA - fabula rozgrywa sie w jednym miejscu

•CZASU - fabula zamyka sie w ciagu 12-24 godzin

•AKCJI - 1 watek

•ZASADA TRZECH AKTOROW - tylko trzech aktorow moze wtem przebywac pod scenie(brak scen zbiorowych)

•KATHARSIS - oczyszczenie (wywolanie obok odbiorcy uczuc, litosci, wspolczucia) Katharsis wedle Arystotelesa, nie prowadzilo do uszlachetnienia

uczuc, ale wyzwolenia sie pochodzace z nich, doprowadzalo do uzyskania stanu spoczynku wewnetrznego.

•MIMESIS - nasladownictwo. Sztuka posiada odzwierciedlac rzeczywistosc.

•SCHEMAT DZIALANIU:

•EKSPOZYCJA, rozwiniecie,

•PUNKT KULMINACYJNY, katastrofa,

•ROZWIAZANIE AKCJI.

„ANTYGONA―

•nie posiada podzialu pod akty jak i rowniez sceny

•kompozycja

•piesni choru (rola choru: ocenia bohatera, glos konsultacyjny bohatera, komentuje akcje, wyraza opinie ludu, wyraza prawdziwosci uniwersalne)

•tragizm postaci (konflikt miedzy prawem boskim jak i rowniez ludzkim)

•akcja wedlug schematu

•zasada kilku jednosci

•zasada decorum

•zasada trzech aktorow

•wystepuje zwiastun (straznik)

Konflikt pomiedzy krolem - KREONEM, a ANTYGONA jest esencja tragedii jak i rowniez nosi kategorie konfliktu strasznego. Polega pod zderzeniu sie

przeciwstawnych, rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi niepodobna dokonac wyboru jak i rowniez dlatego kazde posuniecie bohatera prowadzi go do

kleski, czyli katastrofy. Dla Kreona nadrzednymi wartosciami sa rozum, lad spoleczny i panstwo. Dla Antygony natomiast, kierujacej sie wiara i miloscia,

nadrzedne sa przykazania duchowe. Konflikt Antygony z Kreonem jest to totez konflikt zalety i wymogu, bowiem bohaterowie bronia przeciwnych racji.

Rozum zostaje przeciwstawiony milosci, prawo ludzkie - prawu boskiemu, interes zbiorowosci (panstwo) - obronie jednostki. Z tamtego wzgledu, ze racje

obu stron sa rownorzedne, konflikt tragiczny wydaje sie byc nierozwiazalny, wykonuje nieuchronnie do kleski chojrakow. Antygona, zbyt przeciwstawienie

sie rozkazowi mistrza, zostaje skazana na smierc; Kreona, ktory to jest winien smierci kilku osob (Antygony, jej narzeczonego, a swojego syna - Hajmona

jak i rowniez swojej zony), los skazuje na wyrzuty sumienia, ktore beda go dreczyly do konca zycia. Tragizm wydaje sie byc wywolany nadzwyczajna

konstrukcja losow bohaterow, jacy niezaleznie od moce charakteru jak i rowniez szlachetnych intencji sprowadzaja pod siebie smierc lub kleske. Nalezy

dodac, ze na temat ich losie decydowalo w calej tragedii greckiej fatum - przeznaczenie, slepy los. Wspolczucie czytelnika (widza) jest wedlug stronie

Antygony, bo w calej jego odbiorze urasta kobieta do symbolu wielu uniwersalnych wartosci, chocby takich jak odwaga jak i rowniez przeciwstawianie sie

despotyzmowi i przemocy, cierpliwosc i wiernosc swoim pogladom, niezaleznosc, afekt do brata, poczucie wiezi z tradycja i religia, szlachetnosc jak i

rowniez spelnienie powinnosci siostrzanej jak i rowniez ludzkiej.

Wlasnosci gatunkowe przypowiesci

1. utwor narracyjny na temat charakterze parabolicznym czyli zestawiajacym dwie rzeczywistosci, z jakich pierwsza wydaje sie byc obrazem istnienia

codziennego, druga zas, wydaje sie byc nieuchwytna zmyslowo ale umiejscowiony jest w sferze pojeciowej

2. sklada sie pochodzace z 3 trzonow: dwa w pierwszej kolejnosci to wzory, obrazy; trzecia czesc to przekazanie jakiejs prawdziwosci, pouczenia

3. jest to omawianie alegoryczno-moralistyczne

czterech. nie wazne sa osoby jak i rowniez wydarzenia zwazywszy na swoja jednostkowosc, ale istotny jest moralizujacy jego rys

5. posiadaja zamknieta fabule

6. transmituja prawdy moralne

7. maja sens na temat ponadczasowym zakresie

“O siewcy―

Czlowiek wylazl na pole by zasiac ziarna. Konkretne upadlo pod droge jak i rowniez zostalo wydziobane przez ptaki, drugie upadlo na skalke i zostalo

wypalone przez slonce, 3 zostalo zagluszone przez ciernie, ale te ktore padly na glebe wydaly plony: 30-krotny, 60-krotny, 100-krotny. Ziarnem jest slowo

boze, natomiast gleba wszyscy ludzie, gdzie jest kierowane. Mozna halasuje albo przyjac, albo pogardzic, ale skutki sa jednoznaczne.

“O synu marnotrawnym―

To opowiesc na temat ojcu jak i rowniez jego dwoch synach. Mlodszy syn postanowil opuscic rodzinny dom. Zabral swoja czastka majatku jak i rowniez

wyruszyl w calej swiat. Mienie roztrwonil aczkolwiek szybko pod zabawy. Rozpoczal pasc swinie dla zasobnego czlowieka. Cierpial glod jak i rowniez

nedze. Gdy skruszony synek wrocil do ojca ten sie bardzo ucieszyl jak i rowniez wydal uczte. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedzial, ze cieszy sie

z powrotow syna, ktory to byl jak na przyklad umarly, natomiast teraz ponownie ozyl. Ojcem jest Bog, ktory cieszy sie z wszystkich nawroconego

grzesznika. Jest to zawolanie do dostrzegania swoich defektow i cechujaca je naprawy.

“O milosiernym Samarytaninie―

Samarytanin okazal wspolczucie gwoli rannego jak i rowniez obrabowanego przez zbojcow. Opatrzyl go, pielegnowal i musial zaplacic za pobyt w

gospodzie. Wczesniej pomocy odmowili mu duchowni, jakich zadaniem wydaje sie byc niesc wsparcie innym. Przeslanie to, to ze osobistosci powinni

okazywac innym osobom milosc jak i rowniez milosierdzie.

12. Dowiesc uniwersalnego sensu przypowiesci biblijnych.

Przypowiesc jest to utwor narracyjny, gdzie przedstawione postacie i wypadki nie odgrywaja duza role ze wzgledu na nie same, jednak jako wzor

uniwersalnych prawidel ludzkiej egzystencji. Oznacza to, ze prosta uboga fabula wydaje sie byc tylko ilustracja, obrazkiem, ktory to ukazuje glebsze,

uniwersalne tresci. Przykladem moze stac sie przypowiesc „ O siewcy―. Opowiada w ten sposob, jak ziarno rozsiewane przez siewce padlo na

rozmaite podloze. Przy jednym spotkaniu padlo pod droge jak i rowniez wydziobalo halasuje ptaki, nie wzeszlo pod kamiennym podlozu, ani pomiedzy

cierniami. Dopiero gdy ziarno trafilo pod zyzna glebe, wydalo zbior bogaty. Swobodnie odczytac istotnosc uniwersalne naszej przypowiesci, znalezc jej

tresc, ktory odnosi sie do ziarna madrej nauki Wyrazenia Bozego, ktore nauczyciel rozsiewa miedzy sluchaczy, Przypowiesc wlacza nakaz, azeby byc

zyzna gleba, chlonnym sluchaczem, ktory to odnajduje pozytek z nauki. Przypowiesc demonstruje prawde moralna- nakaz zachowywania przykazan jak i

rowniez prawda posiada wymiar ponadczasowy.

Z kolei przypowiesc „O synu marnotrawnym― ukazuje, iz Bog cieszy sie pochodzace z kazdego nawroconego wiernego, chocby zgrzeszyl

mezczyzna wczesniej jak i rowniez odszedl od wiary, jednak powrocil. Pomysl te ilustruje przyklad ojca, ktory wita radosnie syna, wracajacego

pochodzace z wloczegi. Powrot do dzinki traktuje faktycznie, jakby umarly syn ozyl. Przypowiesc ponizsza posiada okreslone cech alegorii. Ojciec

pochodzace z tej przypowiesci to Bog Ojciec natomiast Jego synowie to rodzaje ludzkie, przyjmujace rozne postury wobec przykazan. Ponadczasowy

wymiar tej przypowiesci wiaze sie pochodzace z wezwaniem do ciaglego powracania, dostrzegania wlasnym bledow jak i rowniez checi cechujaca je

naprawy. Przebaczajacy ojciec swiadczy alegorie milosiernego, wyrozumialego Boga.

Przypowiesc „O milosiernym Samarytaninie― prezentuje fason prawdziwej namietnosci blizniego. Samarytanin, ktory w calej przypowiesci pomogl

rannemu czlowiekowi, pielegnowal go, podzielil sie swoim majatkiem, okazal sie symbolem milosierdzia i wspolczucia czlowieka gwoli czlowieka. Na dzis

dzionek samarytanin oznacza czlowieka litosciwego i milosiernego.

Przedstawione przypowiesci przekazuja prawdziwosci ponadczasowe, uniwersalne, aktualne w calej dzisiejszym swieci.

Hiob - na przykladzie sprawiedliwego czlowieka dotknietego sporym cierpieniem pisarz probuje wytlumaczyc tajemnice cierpienia niezasluzonego. Bog

pozwala Szatanowi pozbawic Hioba dzieci, bogactwa, a nareszcie i zdrowia. Przyjaciele stoja na stanowisku, ze kazde cierpienie jest kara za grzechy.

Hiob samodzielnie walczy na temat swoja godnosc odpierajac cechujaca je racje. Wypatruje wyjasnienia tajemnicy swego cierpienia. Hiob swiadczy

symbol religii, cierpienia niezawinionego, cierpliwosci. Pouczenie Ksiegi:

- Bog tez sprawiedliwych doswiadcza cierpieniem;

- cierpienie posiada walor wychowawczy;

- czlek powinien uprawiac tajemnicze zamiary Opatrznosci, natomiast nie halasuje badac;

- Bog calkowicie otoczy piecza kazdego sprawiedliwego.

13. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce osobowe, odwolujac sie do wybranych utworow.

Sredniowieczny uniwersalizm, dominacja wiary w zyciu spoleczno-kulturowym oraz ugruntowanie sie ustroju feudalnego przyczynily sie do uksztaltowania

literackich wzorcow stosownych nasladowania. Naleza do nich:

ideal ascety i swietego

ï€-zyje w calej ubostwie

ï€-przyjmuje pogarde jak i rowniez cierpienie pochodzace z pokora

ï€-ucieka od slawy, rozglosu

ï€-modli sie do Boga

ï€-umartwia swoja dusze i cialko

ï€-anonimowosc

I. pokora

Egzystencja ziemska ascety byla ciagla pamiecia na temat smierci (memento mori), natomiast jego los podporzadkowane zostalo wlasciwie tworzeniu sie

do godnego chrzescijanskiego zgonu. Wzorem takiego wzoru osobowego moze stac sie sw. Aleksy. Warto tez wspomniec postawe sw. Franciszka. To

tez wzor parenetyczny - projekt wiary radosnej, pelnej namietnosci do bliznich, do fauny i flory, do globu. Mozna zaryzykowac stwierdzenie, ze jest to

swoisty wariant swietego.

ideal wladcy - okreslal przymioty cechujace doskonalego monarchy rzadzacego panstwem, a wiec odwage madrosc, walecznosc, wiernosc wobec

Boga jak i rowniez religii chrzescijanskiej oraz uczciwosc i troska o poddanych. W literaturze przykladami doskonalych wladcow byli: Karol Wielki z Piesni

o Rolandzie, cesarz Francuzow, potezny jak i rowniez waleczny. Troszczy sie na temat swoich poddanych, najwazniejszymi wartosciami dla faceta sa:

wiara, kosciol katolicki narod. Swoim wladza pochodzi od Boga. Karol Wielki jest totez symbolem wspanialego wladcy jak i rowniez doskonalym

rycerzem. Bedac zwierzchnikiem panstwa wydaje sie byc meznym jak i rowniez odwaznym dowodca. walczacym w calej obronie wolnosci narodu.

Posiada na ziemi funkcje namiestnika tworcy. Kieruje sie w zyciu przezornoscia i rozumem. Drugim wzorem moze byc Boleslaw Chrobry pochodzace z

„Kroniki Galla Anonima― Gall eksponuje dzielnosc, odwage jak i rowniez mestwo wladcy na polu walki, akcentuje jego uczciwosc i troske o

poddanych. Scena smierci krola zostala przedstawiona pochodzace z wielkim patosem. W spiewie zalobnym kronikarz ukazal Polske jako rodzicielke i

wdowe po odejsciu wspanialego bohatera, wielkiego meza.

ideal rycerza - to czlowiek odwazny, bohaterski, waleczny, kierujacy sie honorem. Oddany wobec przyjaciol i damy swego serca, za najlepsza wartosc

uznawal sluzbe Bogu, krolowi jak i rowniez ojczyznie i swieta bitwe w obronie chrzescijanstwa. W najwyzszym stopniu wyrazista realizacja tego

sredniowiecznego wzorca osobowego jest tytulowy bohater „Piesni o Rolandzie―. Jest to hrabia dowodca poszczegolnego z oddzialow, symbol

rycerstwa. Najwazniejsza wartosc stanowia: afekt do ojczyzny, wiara katolicka oraz posluszenstwo i wiernosc wladcy. Nadrzednym celem jego zycia

wydaje sie byc walka w calej obronie chrzescijanstwa. Roland spelnia wszystkie wymogi tego wzoru. synteza jego rycerskich cnot ukazuje scenka smierci

bohatera, w ktorej zbyt swe ziemskie czyny osiaga wieczna slawe i nagrode w niebie. Majac swiadomosc zblizajacej sie smierci, bohater na do niej

miejsce wybiera wzgorze, by byc blizej Boga. Posiada przy sobie atrybuty swego postaci: miecz jak i rowniez rog. Przy swej ostatecznej spowiedzi

przypomina wartosci ktore nadawaly sens jego zyciu. Przy scenie smierci Roland urasta do symbolu wojownika-meczennika, swietego ginacego zbyt

wiare.

PRZYCZYNY WYKREOWANIA TAKICH WZORCOW OSOBOWYCH

ï€-kosciol zyskiwal wladze jak i rowniez wzbogacal sie (bogaci osobistosci chcac stac sie ascetami niejednokrotnie oddawali swoj majatek kosciolowi)

ï€-zycie doczesne jest tymczasowym, krotkim punktem zycia ducha

ï€-upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

14. Przedstaw nurtu tematyczne w polskiej poezji sredniowiecznej. Odwolaj sie do okreslonych przykladow.

Literatura sredniowiecza opiewala w rozmaite tematy. Lecz na plan pierwszy wysuwa sie tematyka religijna. Wywodzi to teocentryzmu, ktory to oznacza

zlokalizowanie Boga w calej centrum kultury, literatury, dziel sztuki i filozofii. Do problematyki religijnej zaliczamy:

•zywoty kultu religijnego np. „Legenda o sw. Aleksym―,

•liryke maryjna np. „Bogurodzica―, „Lament swietokrzyski―,

•modlitwy np. „Ojcze nasz―, „Zdrowas Mario―,

Strumien swiecki sredniowiecznej poezji wydaje sie byc nieporownanie skromniejszy, co nie oznacza, ze mniej przyciagajacy. Przykladami moze stac sie:

•obyczajowa

„O zachowaniu sie przy stole―

Podmiot poetycki wskazuje dobre zasady plywania przy stole ï‚® funkcja wychowawcza jak i rowniez dydaktyczna. Dzielo rozpoczyna zawolanie pomocy

Bozej - wezwanie. Nastepnie pisarz opowiada w ten sposob co wzrasta na polu i moment zostanie zebrane i wynajdzie sie pod biesiadnym stole. Udziela

rad kobietom jak i rowniez mezczyznom. Na koniec zacheca do przyswajania samemu dobrych obyczajow. Prosi takze Boga na temat odpuszczenie

grzechow i zaslanie radosci pod wszystkich osoby. Nazywany wydaje sie byc takze pierwszym savoir-vivrem naszym, gdyz wlacza zbior nakazow i

pouczen, jak winien zachowac sie przy stole rycerz. Dokladnie odczuwa sie w tym utworze propagowanie rycerskiego kultu wobec kobiety, ktory to to

znamionowal epoke sredniowiecza.

•satyryczna

„Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana jest zdecydowanie rozkladajacy sie trup kobiety z kosa ï‚® portret szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie interesowali

sie smiercia. Jej esencja i wlasciwosciami. Temat smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w okresie sredniowiecza. Odslania smierc

zdecydowanie wszechobecna, wszechwladna i odnosnie kazdego czlowieka. Motyw ten ukazuje smierc, jaka zaprasza do tanca czlonkow roznych

stanow.

Obraz pojawia sie w calej tekstach, obrazach. Wszyscy osobistosci podlegaja smierci. Smierc podlega Bogu. To takze nawiazanie do tematu stosunkow

spolecznych, zawiera idea, ze smierc zrownuje kazde stany.

„Satyra na leniwych chlopow―

To pierwszy krajowy utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Odslania istnienie konfliktow spolecznych, rownolegle pokazuje

sytuacja spoleczne jak i rowniez zaleznosc kmiecia od pana. Jest to utwor ganiacy chlopow, ktorzy nie spelniaja obowiazkow jak azeby tego chcial

podmiot poetycki. Chlopi wykrecaja sie jak i rowniez unikaja wykonywania zadan. Wiersz ten ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli

ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko pod okiem pana, jak odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt niejednokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

•historyczna

„Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony pochodzace z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciw okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie

w calej kosciele jednak zostal w tym miejscu zabity.

Literatura sredniowiecza posiadala jeden cel parenezy. Literatura parenetyczna to literatura propagujaca wzory dzialania, idealy wytworne i uznawane w

okreslonej epoce. Wzorce osobowe to postacie warte nasladowania, zrzeszajace wzorowe, pomyslne, idealne. Literatura sredniowiecza zarysowuje taki

portrety: idealnego wladcy, rycerza albo ascety.

17. Zaprezentuj pod wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke swiecka.

Jednym z przykladow jest wiersz Przeclawa Slota pt. „O zachowaniu sie przy stole―. Jest to najdawniejszy ze znanych nam wierszy

obyczajowo-dydaktycznych. Twierdzi znajomosci dworow i obyczajow dworskich i biesiadnych pod Zachodzie, ktore to obyczaje jak i rowniez wyzsza

tradycje chcial rozpropagowac wsrod Polakow autor. Podmiot liryczny okresla dobre maksymy zachowania sie obok stole ï‚® funkcja wychowawcza i

dydaktyczna. Utwor zaczyna wezwanie pomocy Bozej - apostrofa. Pozniej autor mowi o tym jakie mozliwosci rosnie pod polu jak i rowniez niedlugo

pozostanie zebrane jak i rowniez znajdzie sie na biesiadnym stole. Udziela rad paniom i mezczyznom. Pod koniec przekonuje do przyswajania sobie

zacnych obyczajow. Prosi tez Boga o odpuszczenie grzechow jak i rowniez zaslanie uciechy na kazdego z ludzi. Zwany jest tez pierwszym savoir-vivrem

polskim, bowiem zawiera zestaw nakazow jak i rowniez pouczen, jak na przyklad powinien zatrzymac sie obok stole rycerz. Wyraznie odczuwa sie w

niniejszym utworze propagowanie rycerskiego kultu wobec kobiety, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

Pozostalym przykladem wydaje sie byc: „Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Zejscie ukazana wydaje sie byc jako rozkladajacy sie trup kobiety pochodzace z kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza

osobistosci interesowali sie smiercia. Jej istota jak i rowniez cechami. Rzecz smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo lubiany w okresie

sredniowiecza. Ukazuje smierc jako wszechobecna, wszechwladna jak i rowniez dotyczaca kazdego czlowieka. Motyw ten ukazuje smierc, ktora

zaprasza do tanca przedstawicieli przeroznych stanow.

Wszelcy ludzie podlegaja smierci. Zejscie podlega Bogu. Jest to tez nawiazanie do tematu stosunkow spolecznych, wlacza mysl, ze smierc zrownuje

wszystkie stany.

Przykladem moze stac sie takze: „Satyra na leniwych chlopow―

To pierwszy krajowy utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Odslania istnienie konfliktow spolecznych, rownolegle pokazuje

sytuacja spoleczne jak i rowniez zaleznosc kmiecia od pana. Jest to utwor ganiacy chlopow, ktorzy nie spelniaja obowiazkow jak azeby tego chcial

podmiot poetycki. Chlopi wykrecaja sie jak i rowniez unikaja wykonywania zadan. Wiersz ten ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli

ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko pod okiem pana, jak odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt niejednokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

Przykladem wydaje sie byc takze „Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony pochodzace z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciw okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie

w calej kosciele jednak zostal w tym miejscu zabity. Diagnozujemy tu konflikt spoleczny miedzy szlachta natomiast mieszczanstwem, ktore chcialo

dysponowac przywileje. Pobudza sie wsrod nich pycha.

Jest w dalszym ciagu duzo utworow o tematyce swieckiej, jednak to najwazniejsze jak i rowniez najbardziej popularne.

16. Dowiedz, ze „Bogurodzica― to piesn religijna, hymn narodowy i najstarszy zabytek literatury polskiej.

Najdawniejsza, zachowana do dzis dnia, polska piesnia religijna wydaje sie byc „Bogurodzica―. Sa trzy hipotezy mowiace na temat dacie do niej

powstania:

• piesn powstala w X w., natomiast jej pisarzem byl sw. Wojciech;

• „Bogurodzica―- hymnem dynastii Jagiellonow, dlatego tez mniema sie, ze powstala w calej 1386r. (XIV w) pochodzace z okazji koronacji krola;

• (biorac pod uwage uksztaltowanie gramatyczne jak i rowniez leksykalne) „Bogurodzica― powstala pod przelomie XII i XIII wieku;

Najstarszy, dwustrofowy tresc „Bogurodzicy―, opatrzony nutami, zachowal sie w calej odpisie pochodzace z 1407r. (XV. )Autor „Bogurodzicy―

jest bezimienny.

Istnieja co najmniej dwie hipotezy o autorach:

•legendarne autorstwo sw. Wojciecha;

•hipoteza prof. Briicknera, mowiaca o autorstwie franciszkanina ze Starego Sacza - ojca Boguchwala.

W Polsce sredniowiecznej piesn ta stala sie hymnem, o jakich kwestiach swiadcza argumenty, ze:

• przed bitwa pod Grunwaldem (1410r. ) rycerstwo krajowe spiewalo „Bogurodzice―;

• umieszczono ja we wstepie zbioru praw („Statutu Laskiego―) Panstwa Polskiego pochodzace z 1506r., jakie mozliwosci nobilitowalo ten tekst do

rangi symbolu Polski;

• nie tylko „Bogurodzica― pelnila funkcje hymnu, jednak tez spelniala pod wzgledem gatunkowym odpowiednie wymogi;

„Bogurodzica― posiada charakter piesni religijnej. To hymn do Chrystusa skierowany do Mamusi Bozej jak i rowniez Jana Chrzciciela z prosba o

wstawiennictwo; wyrazajacy zarliwa prosbe na temat to, azeby Syn Bozy raczyl darowac pobozny zywot na ziemi, natomiast po smierci przebywanie w

calej raju.

„Bogurodzica― to liryka:

• podmiotu zbiorowego,

• bezposrednia,

• inwokacyjna,

• apelu.

Wiersz sredniowieczny, tzw. zdaniowo- rymowy, reprezentowany przez „Bogurodzice―, nie przestrzegal jednakowego rozmiaru sylabicznego w

kazdym wersie, w jakikolwiek sposob na ogol wykazywal sklonnosc do wyrownywania stanu sylabicznego, jakie mozliwosci z czasem, w calej XVI w

calej., doprowadzilo do tzw. sylabizmu. W sredniowiecznym wierszu wystepowaly takze rymy; wspolbrzmienia uzyskiwano przez powtarzalnosc formy

gramatycznej (np. „nosimy― - „prosimy―; bozycze― - „czlowiecze―, „pobyt― - „przebyt―). Rymy te, ogarniajace czasem po kilka

wersow, uwydatnialy zakonczenia (klauzule) koncowych odcinkow wersowych. Nade wszystko jednak wyrazistosc klauzul wersowych wynika dlatego, ze

w calej kazdym wersie zamyka sie odrebna maly statek skladniowa - pojedyncze wyobrazenie lub jednorodny czlon zdaniowy, wypowiadane pochodzace

z odpowiednim zroznicowaniem wysokosci tonu, tj. pochodzace z inna intonacja: wznoszaca sie (antykadencja) czy opadajaca (kadencja), np.:

„Slysz modlitwe, jaz nosimy, ï‚-

A darowac raczy, jegoz prosimy: ï‚-

A na swiecie zbozny pobyt, ï‚-

Na zywocie idylliczny przebyt. ―

Wierszowi sredniowiecznemu towarzyszyla przewaznie muzyka. Stosunek z uporzadkowana rytmicznie melodia wywieral charakterystyczny wplyw pod

jego konstrukcje.

Dwu najstarszym strofom „Bogurodzicy― towarzyszy najstarsza melodia spiewana choralnie, jednoglosowo, bez akompaniamentu instrumentalnego.

To tzw. MONODIA, charakterystyczna gwoli sredniowiecznych choralow, czyli lac. spiewow liturgicznych Kosciola.

Nuta „Bogurodzicy― powstala na obszarze nadrenskim, spisana juz w calej IX w calej. w kodeksie mszalnym pochodzace z opactwa benedyktynow

w Sankt Gallen w calej Szwajcarii. Przy XIV-XV w calej. dopisano dalsze strofy „Bogurodzicy―; obejmuja ow lampy led piesni - wielkanocna (strofy

3-6) jak i rowniez pasyjna (7-13).

„Bogurodzica― byla utworem wielozadaniowym, byl to pierwszy utwor literacki. Logiczna kompozycja-wedle schematu: apostrofa jak i rowniez

prosba, pelniacy role formy klamrowej refren „ „Kyrie eleison― bogactwo rymow spajajacych nie tylko wersy, ale i cechujaca je czastki,

matematyczna precyzja w calej ukladzie zestroju sylab(5+3, 3+5)- to tylko niektore do niej cechy. Wolno powiedziec, ze na faktycznie przemyslane jak i

rowniez staranie dopracowane od strony internetowej formalnej czekac bedziemy do czasow Kochanowskiego.

Polacy obecnie w sredniowieczu dostrzegali nadzwyczajna range naszej piesni, dzialajac ja nie tylko piesnia bojowa, spiewalo ja polskie rycerstwo przed

bitwa pod Grunwaldem, ale i w pewnym sensie hymnem narodowym. Dlugosz nazwal ja „piesnia ojcow―. Piosenka ta byla znana wszystkim

Polakom tamtej epoki, odgrywala wielka funkcje patriotyczna. To piesn ojczysta- carmen patrium, swoj rys hymnu zachowala do XIV wieku, pozostajac

naszym reprezentatywnym utworem poetyckim tamtej epoki.

18. Zaprezentuj na okreslonych przykladach polska sredniowieczna liryke religijna.

Az do najstarszych dziel liryki duchowej sredniowiecza zaliczamy:

•Bogurodzice-prawdopodobnie powstala w XIII w. Najstarszy jej zapis pochodzi pochodzace z 1407r., aczkolwiek juz w takim przypadku byla to piesn

starodawna. Popularnosc jak i rowniez wymowa Bogurodzicy sprawila, ze uznano ja za 1-wszy hymn krajowy. Pierwsza do niej zwrotka przeznaczona

jest do Matki Boskiej, druga do Chrystusa. Jest ona ciagiem prosb modlitewnych: do Matki Bozej, aby posredniczyla u swojego syna-Chrystusa natomiast

Syna Bozego o wysluchanie modlitwy, na temat dobrobyt przenigdy ziemskim jak i rowniez wieczne los po smierci. Uwage zwraca symboliczna ilosc 4,

do ktorej niejednokrotnie nawiazywali osobistosci sredniowiecza, jaka wspoltworza w calej Bogurodzicy religijne osoby: Pierwowzor Boska, Chrystus, Bog

jak i rowniez Jan Chrzciciel. W Bogurodzicy zauwazamy sporo historycznych form gramatycznych, archaizmow skladniowych, leksykalnych i

fonetycznych, np. w calej funkcji wolacza wystepuje nominativus (Bogurodzica miast Bogurodzico), starszawe formy trybu rozkazujacego: zyszczy!,

spusci! (pozyskaj, zeslij! ), wyrazy, gdzie nie nastapil jeszcze przeglos polski: (zwolena, slawiena miast zwolona, slawiona). wsrod starych form

leksykalnych znajdujemy np. wyrazy dziela zamiast gwoli, jaz miast ktora. Rymy w piesni znajdujemy na koniec wersow (nosimy-prosimy), a takze we

wnetrzu wersow np. (dziela Krzcicela). Zastosowane sa rowniez paralelizm skladniowy i paralelny, innymi slowy rownolegly, symetryczny rozklad tresci.

•Lament swietokrzyski, inaczej Posluchajcie bracia mila-to cenny zabytek polskiej literatury sredniowiecznej. Jest niezbitym dowodem na to, ze w

Polsce mocno funkcjonowal kult Najswietszej Marii Panny, wyrozniamy nawet w literaturze sredniowiecznej tzw. kult liryki maryjnej. Placz swietokrzyski to

glos Bolejacej Matki. To pierwszoosobowa wypowiedz – skarga - Mamusi Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Lecz przede wszystkim

podsluchujemy tu lament matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad strata dziecka. jaka zwraca sie do pozostalych matek, osobom opowiada

swoj bol. Bohaterka utworu przedstawia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a tym samym staje sie blizsza odbiorcy. Tekst Lamentu pochodzace z

konca XV wieku wydaje sie byc zabytkiem literatury polskiej, wlacza wiele archaizmow leksykalnych, zalicza sie do liryki lamentacyjnej.

•Legende na temat sw. Aleksym-zapis z XV wieku. To opis istnienia swietego, innymi slowy hagiografia. Przedstawia jego urodzenie, mlodosc,

ozenek z krolowa Famijana - lecz sw. Aleksy sklada slub nieskazitelnosci i odchodzi w tulacza wedrowke, natomiast bogactwo oddaje ubogim. Umiera

pod schodami na dworze ojca. Dzieje sw. Aleksego spelniaja wszelkie wymogi gatunku, jakim byly zywoty swietych.

Antykiem poezji duchowej sa tez znane jak i rowniez wciaz funkcjonujace modlitwy ten jak: Ojcze nasz albo Zdrowas Maria.

Glowne gatunki to:

piesni - gl. Koscielne np. Bogurodzica―,,, Posluchajcie bracia mila―

hagiografy - dziedzina pismiennictwa chrzescijanskiego, obejmujaca zywoty kultu religijnego, legendy na temat ich zyciu i czynach,, Legenda na temat

sw. Aleksym―

apokryfy - teksty powiazana tematycznie pochodzace z Biblia, nie sa tlumaczeniem ksiag Sedziwego Testamentu, sa rodzajem,, uzupelnienia― Biblii.

Poteznieje w nich wiele kolorowych szczegolow (czasem sprzecznych pochodzace z Biblia), bogactwo zdarzen, rzeczywistosc spoleczno-obyczajowe

np.,, Rozmyslania przemyskie―

psalmy - biblijne piesni o zakresie modlitewno-hymnicznym. Ich zbior swiadczy psalterz., byly bardzo atrakcyjne w sredniowieczu, opiewaja miare i

uprzejmosc Boga, wyrazaja podziekowanie, prosbe, blaganie, komunikuja o historii i przyszlosci

np.,, Psalterz florianski―,, Psalterz pulawski―

Przyjaznosc, Klamstwo i tak dalej.

19. Porownaj topos mateczki oplakujacej syna w Lamencie swietokrzyskim jak i rowniez w Matce powieszonych A. Rozewicza.

topos- powtarzajacy sie bodziec lub polozenie np. panstwo szczesliwosci w calej roznych kulturach: Arkadia, Eden, Eldorado.

„Lament swietokrzyski― uwazany jest zbyt pierwszy wzruszajacy utwor poetycki w jezyku polskim, akcentujacy bol matczyny po stracie syna; wydaje

sie byc glosem Bolejacej Matki. To pierwszoosobowa wypowiedz - skarga-Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Byl on jedyny, wiec tym

chetniej boli jego zniewazanie. Pierwowzor Boska ukazuje losy swojego Syna od chwili biczowania, przez nalozenie cierniowej korony, bicie go przez

Zydow, wedlug przybicie do krzyza. Bezustannie wspolcierpi pochodzace z nim, chce czuc podobnie jak On, mniemac podobnie. Lecz przede wszystkim

podsluchujemy tu lament matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad strata dziecka. jaka zwraca sie do pozostalych matek, osobom opowiada

swoj bol. Bohaterka utworu przedstawia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a tym samym staje sie blizsza odbiorcy.

„Matka powieszonych―- oryginal jest przedstawicielka matek, ktore stracily swoje dzieci. Ukazana jest podczas blakania sie po metropolii,

postrzegana przez ludzi zdecydowanie szalona. Jest ona wyobcowana, samotna. Jej wyglad zewnetrzny jest odmalowany za pomoca dwoch barw:

ciemnej i srebrnej. Czarny - prawdopodobnie wiec, ze ubiera sie pod czarno, moze dlatego, ze jej skora juz zszarzala, stracila zdrowy kolor, srebrny -

poniewaz jej klaki sa obecnie siwe. Cierpienie jakie ja spotkalo badz tez przerazenie spowodowalo, ze bardzo szybko sie zestarzala. Pierwowzor

powieszonych utracila jedno pochodzace z podstawowych zadan do jakich zostala stworzona. Samotna cierpi nie tylko z powodu straty swoich

najmlodszych, ale tez z powodu calego wymordowanego narodu.

Oba wiersze przedstawiaja topos matki oplakujacej swego syna. Roznia sie aczkolwiek w ktoryms stopniu. W moim odczuciu Matka pochodzace z

wiersza Rozewicza Jest pania bardziej nieszczesliwa, mocniej profesjonalna przez los. Jest osamotniona w swoim cierpieniu, nikt nie odczuwa

koniecznosci niesienia do niej pomocy „ociera sie na temat szorstka cere tlumu―. Cierpi z powodu smierci wlasnych najmlodszych lecz tez przyjmuje

pod swoje barki cierpienie wynikajace z zaglady tysiecy poczatkujacych ludzi, jacy walczyli w calej obronie lokalnej ojczyzny. Jej rozpacz doprowadza ja

do szalenstwa. Jakkolwiek Matka Bolesna, bohaterka „Lamentu swietokrzyskiego― niedomaga okrutnie z racji smierci syna, wydarzenia

sprzecznego z prawami naturalnymi, jednak nie oplakuje calego narody, jej rozpacz nie wykonuje do ekstrawagancji lecz wydaje sie byc przepelniona

nadzieja, ze ponizsza jedna smierc, smierc do niej dziecka zapobiegnie smierci pozostalych. Ma nadzieje, ze obecnie zadna oryginal nie bedzie musiala

faktycznie cierpiec jak na przyklad ona.

20. Wskaz wlasciwosci „Bogurodzicy― kluczowe o tym, ze uznajemy ja za cacko poezji sredniowiecznej.

Najstarsza dwustrofowa czesc „Bogurodzicy― odznacza sie najwyzszym kunsztem artystycznym jak i rowniez uznana zostala za cacko naszej

sredniowiecznej poezji. Dzielo ten wydaje sie byc nie tylko hymnem, ale takze modlitwa. Zaswiadczaja o tym wezwania kierowane do Matki Bozej,

powtarzanie formuly liturgicznej Kyrieleison, kierowanie prosb modlitewnych. Nastepne zwrotki Bogurodzicy sa rozmaite tematycznie jak i rowniez

tresciowo.

Zwrotka pierwsza, ktorej moglibysmy zaniesc tytul apostrofy do Mamusi Bozej, miesci w samemu wiele okreslen Matki Chrystusa: Bogurodzica, Bogiem

slawiena, czuli uwielbiona przez Boga, Dziewica „zwolena― innymi slowy wybrana, Pierwowzor Syna Bozego. Zwrotka druga, ktora mielibysmy

okazje nazwac zestawem prosb, to formula modlitewna. Znajdujemy w calej niej prosby ogolne: na temat uslyszenie wolania, o natchnienie mysli, na

temat wysluchanie modlitwy, oraz bardziej specyficzne: na temat pobozne los, otrzymanie laski, zycie wieczne.

Obie zwrotki zakonczone sa taka sama formula liturgiczna: Kyrieleison. Przelom ten posiada wielorakie funkcje. Przede wszystkim wydaje sie byc

refrenem, wobec tego podkresla piesniowy charakter utworu. zaznacza, ze nie mamy stycznosc z modlitwa oraz akcentuje prosby kierowane do

Chrystusa za posrednictwem Bogurodzicy.

„Bogurodzica― to utwor, gdzie pojawiaja sie konkretne walory artystyczne, ktore swiadcza w ten sposob, ze napisana zostala zamierzenie. Dwie

strofy zaczynaja sie w podobny sposob - od apostrof. Z takich dwuczlonowoscia, powtarzalnoscia mamy stycznosc w calym tekscie.

PARALELIZM - rownoleglosc, powtarzalnosc tychze samych czlonow, czesci.

Przy „Bogurodzicy― posiadamy do czynienia pochodzace z paralelizmem skladniowym.

Na mistrzostwo stylistyczne utworu skladaja sie:

• wirtuozostwo rytmiczna;

• synonimy;

• paralelizm wersow

• ksztalt rymow;

• podwajanie czastek wiersza (dwie strofy, druga dwukrotnie wieksza od krytycznej, podwojone odmiany wolacza w obrebie wersu);

• ton retoryczny.

KOMPOZYCJA „BOGURODZICY―:

• dwie pierwsze profesjonalne wersy posiadaja charakter apostrofy; gdy wers trzeci to krociutkie dwie zdania rozkaznikowe, tworzace zdecydowanie

zamierzony odwrotnosc z rozbudowanymi apostrofami;

• w odrebnej zwrotce - symetria odwrotna: krotka wezwanie i sznur zdan rozkaznikowych (osiem) - zmiana proporcji elementow kompozycyjnych;

• celowosc powstania przyznaja rowniez istniejaca i powtarzajaca sie regularnosc w zakresie rymow, zakonczonych pod -a;

• wersy rymuja sie we wnetrzu siebie, oraz na koncowkach poszczegolnych ‘linijek’.

RYMY - parzyste, wew., zewnetrzne (koncowe):

scisle rymy zenski: slawiena-zwolena,

niepelne rymy: pobyt-przebyt,

rymy meskie: Bozycze-czlowiecze.

wewnetrzne:

Bogurodzica-Dziewica,

Syna- Gospodzina,

Slawiena- zwolena.

• ulozenie tekstu w calej wersach pod rownolegle odcinki o jednakowej (niekiedy wydluzonej o jedna) liczbie sylab (np.:

* 1. wers - zawolanie do Marii = piec + 3;

* 3. wers - 3 plus 3).

W nawiazaniu z asylabicznym charakterem wierszy wazna rola przypadla w calej nich rymom, ktore stanowily rodzaj ozdobnikow stylistycznych i pelnily

funkcje wyznacznikow klauzuli tj. zakonczen wersow badz ich czlonow.

• kazda strofe ukonczy refren: „Kyrie eleison― [gr. „Panie, zmiluj sie. ―]

Mowa utworu wydaje sie byc niezwykle zwiezly, a mimo to styl ma wlasciwosci krasomowcze, czego dowodza pospolite, wplecione w calej tekst

apostrofy. Apostrofe swiadczy cala naczelna zwrotka, jaka obejmuje uklad wolaczy jak i rowniez dwa spojrzenia rozkazujace, wyrazajace prosbe,

„Bogurodzica― to wiersz asylabiczno-zdaniowy. Jej najstarszym dwu strofom towarzyszy melodia. Piosenka spiewana choralnie bez

akompaniamentu instrumentalnego. w calej tekscie wspolwystepuja takze archaizmy, ktore podnosza artystyczny kunszt. Archaizm to element

lingwistyczny pochodzacy pochodzace z minionej epoki historycznej, ktory to zostal zastapiony nowszym jak i rowniez wyszedl pochodzace z

codziennego wykorzystywania. Tych nieuzywanych dzis wyrazen jest w calej „Bogurodzicy― co niemiara np.: slawiena-chwalona;

Gospodzin-Pan;

zwolena-wybrana.

„Bogurodzica― to oryginalne artystyczne dzielo krajowe. Byla hymnem religijnym, jednak rowniez bojowym i hymnem panstwowym.

21. Ocen z punktu widzenia wspolczesnego czytelnika aktualnosc koncepcji zawartych w calej literatur sredniowiecza.

Tworcy sredniowiecza za najbardziej wazne stawiali samemu tworzenie dziel o wiary i Bogu. Wiazalo to sie pochodzace z panujaca w calej tych latach

filozofia. Byl to teocentryzm, ktory w calej centrum globu umieszczal Boga. Bog, ktory to stworzyl ziemia, uosabial dobro, piekno jak i rowniez prawde.

Osoby uwazali wyzszosc dobr duchowych nad doczesnymi, rozne zjawiska przyrody interpretowano jako znaki od Boga, w naszej filozofii dominowala

mysl na temat zyciu posmiertnym.

W naszej epoce dwie pojecia sa centralne: Bog i czlek. Bog nie stanowi abstrakcyjnej idei, wydaje sie byc osoba. Jednak to czlek zostal stworzony na

portret i podobienstwo Boga jak i rowniez dzieki temu bystry jest znalezc w samemu doskonalosc jak i rowniez jednosc pochodzace z Nim. Akcentuje ona

wazne wartosci czlowieka, jego godnosc zdolnosc do samopoznania, do dokonywania wolnego wyboru, do zdobywania zdolnosci, do namietnosci i

czynieniu dobra.

Sredniowieczne koncepcje czlowieka akcentuja:

•jego jednosc ze swiatem; czlek jest mikrokosmosem stanowiacym refleks wszechswiata (filozofia Jana Szkota Eriugeny),

•jego podobienstwo do Boga (sw. Bernard pochodzace z Claivaux),

•jego podmiotowa samoistnosc, indywidualnosc, rozumnosc i doskonalosc (filozofia sw. Tomasza pochodzace z Akwinu).

We wspolczesnym swiecie slowa Bog i czlek znacza coraz to mniej. Wszelcy gonia zbyt dobrami doczesnymi, nie liczac sie pochodzace z

konsekwencjami. Zatracamy nasze humanitaryzm. Patrzac pod filozofow pochodzace z tamtej epoki mozemy sie od nich uczyc prawidlowego

postepowania. Musimy przystanac na moment i przemyslec o lokalnej sytuacji. Wzorem do nasladowania moze byc sw. Franciszek, ktory to jest coraz to

mniej istniejacy w nowoczesnym swieci. Glownymi zrebami jego nauki byly: wszechogarniajaca afekt, radosc, ubostwo, czyli te wartosci, ktore przestaja

okazac sie dla nas wazne.

Tworcy literatury sredniowiecza podejmowali tematy ciagle aktualne takie jak: milosc, smierc, przemijalnosc ludzkiego istnienia, istnienia i globu.

„Wielki testament― Franciszka Villona podejmowalo te wlasnie powody tematyczne. Przeplata on komizm z liryzmem, watki ogromne ze sprosnymi.

Sam „poeta przeklety―, mieszkaniec paryskiej ulicy, ukazuje kruchosc istnienia, przywolujac znane postacie w legendach o paniach i na temat

panach „minionego czasu―. Jak jest to obecne w ogarniajacym nas swieci. Przestalismy lubowac sie to, jakie mozliwosci najwazniejsze, innymi

slowy nasze los. Zapominamy jakze jest ono ulotne jak i rowniez kruche.

Uczucie jako wrazenie najwazniejsze zajmowalo tez wazne miejsce w calej sredniowieczu. Wzorem utworu moze stac sie utwor pt. „Dzieje Tristiana i

Izoldy―. Ten bodziec jest istniejacy w wszelkiej epoce. Uczucie to wrazenie dominujace w naszym zyciu, Czlowiek wyjawszy milosci wydaje sie byc

nieszczesliwy.

Literatura sredniowieczna niejednokrotnie propagowala wzorce parenetyczne. Moze dzisiaj nie wystepuje juz szlachcicow ani kroli, jednak nasza firma

mozemy czerpac z nich prawdziwa madrosc. Roland zadziwia nas wlasna odwaga i tym ktora wage posiada dla faceta honor, ktory to we wspolczesnym

swieci stracil pod swojej wadze.

Widzimy, ze wiele tematow podejmowanych obecnie w sredniowieczu sa ciagle aktualne. Wychodzi to stad, ze dotycza ow lampy led czlowieka,

natomiast czlowiek sie nie zmienil.

22. Wymien i omow gatunki literackie sredniowiecza.

Przy epoce sredniowiecza rozwijaly sie wszystkie gatunki literackie. Pod polnocy Europy i we Francji powstala epika heroiczna, ukazujaca dzieje

wybitnych chojrakow na tle zdarzen historycznych np. „Piesn na temat Rolandzie― nawiazujaca do historycznej wyprawy cesarza Karola Wielkiego

do Portugalii przeciwko saracenom w VIII w. (Jest to poemat). Epike dworska reprezentowaly romanse np. „Dzieje Tristiana jak i rowniez Izoldy―.

Wiersz odwolywala sie zarowno do gatunkow charakterystycznych gwoli tworczosci duchowej czego wzorem sa hymny oraz liryka maryjna np. „

Bogurodzica―, jak i kreowaly nowe odmiany zwlaszcza w calej tworczosci poetow niemieckich, francuskich i wloskich. Przykladem moze stac sie

prowansalska tworczosc poetycka milosna. Ekspansja chrzescijanstwa wykonuje do rozwoju hagiografii, branzy pismiennictwa zajmujacej sie

prezentowaniem zywotow kultu religijnego, opartych pod legendach jak i rowniez dostepnych materialach historycznych np. „Legenda na temat sw.

Aleksym―. Utwory te mialy rys dydaktyczny. Robienie sie swiezych panstw jak i rowniez dynastii sprzyja historiografii innymi slowy powstawaniu

zbiorow dziel historycznych. Przejawem historiografii sa kroniki np. Galla Anonima, Wincentego Kadlubka, Kronika wielkopolska. Przy srodowisku

chrzescijanstwa rozwijal sie dramat liturgiczny, wystawiany w calej kosciele w calej sw. wielkanocne. Ukazywaly np. zmartwychwstanie Jezusa,

odgrywane przez ksiezy jak i rowniez zakonnikow w calej kosciolach badz w celowo wyznaczonych do tego miejscach na zewnatrz kosciola ( np.

„Nawiedzenie grobu― ). Pozniejsza odmiana dramatyczna wydaje sie byc misterium, jakie mozliwosci po lacinie znaczy tajemnica. Byly to z kolei

widowiska sceniczne, jakich tresc dotyczyla najczesciej tematow ze Sedziwego i Nowatorskiego Testamentu. Inscenizacje te wystawiano zwlaszcza w

okresie swiat religijnych. Akcja misteriow zawsze prezentowala dramat chrzescijanski dziejow ludziom, upadek czlowieka, odkupienie jak i rowniez sad

zasadniczy. W dawnym ksztalcie misteria zachowaly sie w Polsce (w Kalwarii Zebrzydowskiej) oraz w calej Niemczech. Jedynym ze znanych misteriow

polskich jest „Historia o chwalebnym Zmartwychwstaniu Panskim― Mikolaja pochodzace z Wilkowiecka. (Byly to dziel sztuki, gdzie aktorami mogli

okazac sie tylko mezczyzni).

W XII w wyksztalcily sie mirakle, co wedlug lacinie oznacza cud. Przedstawialy cudowne wypadki z istnienia Maryi. Z czasow pozniejszego sredniowiecza

znamy moralitety-utwory na temat charakterze filozoficzno-dydaktycznym, alegoryczne przypowiesci o czlowieku, ktory przez grzechy jak i rowniez upadki

dochodzi do cnoty i zbawienia. Moralitety mialy na celu skierowanie czlowieka na prawidlowa droge. Pierwszym bohaterem moralitetow byl zwyczajowy

czlowiek usytuowanym miedzy niebem a pieklem, dokonujacy doboru odpowiedniej mily zycia, toczacy wewnetrzna bitwe miedzy silami dobra jak i

rowniez zla. Najstarszym zachowanym moralitetem jest „Everyman―.

DRAMAT:

ï€-misteria,

ï€-moralitety,

ï€-dramaty liturgiczne,

ï€-tragedia,

ï€-komedia.

WIERSZ:

ï€-piesn,

ï€-hymn,

ï€-satyra,

ï€-milosna,

ï€-psalm } modlitewnik,

ï€-liryka maryjna,

ï€-wiersz sredniowieczny

EPIKA

ï€-kronika,

ï€-kazanie,

ï€-hagiografia (zywoty swietych, opisujac idealizuja halasuje, propaguja standard osobowy ï‚® asceta),

ï€-apokryt (gatunek literacki przedstawiajacy zywot najswietszej rodziny),

ï€-romans rycerski,

ï€-epos rycerski,

ï€-traktat,

ï€-gesta,

ï€-epos rycerski.

23. Wyszukaj motywy wspolne dla poezji sredniowiecznej jak i rowniez barokowej, odwolujac sie od znanych Wam utworow.

Naczelna faza baroku trwala od lat osiemdziesiatych XVI wieku wedlug lata dwudzieste wieku XVII; dochodzi w calej niej do glosu dla przykladu

tworczosc mistyczno - metafizyczna (Mikolaj Sep-Szarzynski), nawiazujaca do sredniowiecznej filozofii i starotestamentowych wizji Boga, swiata,

czlowieka. W sredniowieczu w glowny punkt swiata czlowieka stal Bog. Owczesny swiatopoglad: teocentryzm, byl wyrazem mocnej wiary osoby, ktorzy

postrzegali Stworce w calej kategoriach absolutu. Dlatego wlasnie w "Bogurodzicy" blagali, by uslyszal cechujaca je glosy jak i rowniez raczyl darowac

spokojne, pobozne zycie jak i rowniez miejsce w calej raju wedlug smierci. Mikolaj S. Szarzynski przekazuje dane o przemijaniu, o zalety dobr ziemskich i

ostatecznych - smierci, wiecznosci jak i rowniez zbawieniu. Przy sonecie "O wojnie lokalnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem jak i rowniez cialem"

szczesciem jest apartament. Zycie swiadczy jednak bitwe z "hetmanem ciemnosci" - szatanem i duszy pochodzace z cialem. Bog stwarza wiare wygrania

naszej walki. Przy utworze pojawia sie dualizm: czlowiek-swiat, dobro-zlo, Bog-szatan. Retoryczne pytania uwypuklaja niepewnosc, zagubienie i

bezradnosc. Utwor "O nietrwalej namietnosci rzeczy globu tego" hhg dobra doczesne: bogactwo, wladze, slawe, rozkosze i stwierdza, ze nie sa ow lampy

led w stanie darowac czlowiekowi rzeczywistego szczescia jak i rowniez bezpieczenstwa. Takze "I nie milowac z trudem, i milowac". Szarzynski upatruje

prawdziwy cel milosci jak i rowniez piekna w calej Bogu. Korzyscia trwala wydaje sie byc cnota. Szarzynski wybral sciezke walki ze swiatem zywiolow -

wrogow duszy teskniacej do "wiecznej i prawej milosci".

Czolowymi przedstawicielami filozofii epoki baroku byli Spinoza, Leibniz, Pascal. Stworzyli oni rozne koncepcje zycia, uwazajac, ze:

-zycie doczesne posiada niewatpliwe zalety, ktorych nie powinno sie lekcewazyc, bo pierwszenstwo posiada radosc przed cierpieniem

-nalezy uciekac od doczesnosci w calej mistycyzm

-zycie sklania do pesymizmu

W nawiazaniu z tego rodzaju roznorodnoscia pojmowania zycia zrodzil sie konflikt miedzy haslami renesansowymi natomiast odnowionymi idealami

sredniowiecznymi. Przy baroku kreuje sie wariant czlowieka kierujacego sie regula dwoistego istnienia, ktore laczylo asceze jak i rowniez korzystanie z

uciech zycia, jak na przyklad wiemy to wzorce osobowe zaczerpniete ze sredniowiecza.

dwudziestu czterech. Wymien zabytki pismiennictwa sredniowiecznego w Polsce jak i rowniez omow wskazany utwor.

Najstarszym drukowanym naszym tekstem poetyckim jest "Bogurodzica" (otwiera "Statut polski" pochodzace z 1506 roku kalendarzowego Jana

Laskiego). Czas do niej powstania do dzis wywoluje zywe debaty badaczy; jak na przyklad pozwalaja sadzic najnowsze stwierdzenia jezykoznawcze,

urodzenie tekstu zlaczone sa pochodzace z poczatkami panowania Wladyslawa Jagielly, a wiec pochodzace z wiekiem XIV.

Wzorowana wydaje sie byc na hymnach grecko - bizantyjskich, jak na przyklad swiadczy m. in. samodzielnie wyraz Bogurodzica, bedacy wiernym

tlumaczeniem greckiego Theotokos. Najstarsza czesc piesni sklada sie z dwoch zwrotek. Pierwsza przeznaczona jest bezposrednio do Mamusi Boskiej

pochodzace z prosba na temat wstawiennictwo obok Syna, azeby zechcial wysluchac ludzkich prosb. Druga zwrotka, skierowana wydaje sie byc do Syna

Bozego, wlacza blagania na temat "zbozny pobyt" na ziemi jak i rowniez "rajski przebyt" po smierci. Piesn wydaje sie byc zrodlem dane o slownictwie i

odmianach gramatycznych owczesnej polszczyzny. Niedaleko slowa "Bogurodzica" wystepuja odmienne archaizmy jezykowe, np. dziela (dla), bozyc (syn

Bozy), zbozny (dostatni), slawiena (slawiona), zwolena (wybrana), jaz (ktora), jegoz (o co). W inny sposob tez wygladala 2 jednostka liczby pojedynczej

trybu rozkazujacego - zyszczy, spusci, raczy. Roznice w calej glosowni ukazuja wyrazy slawiena (dzis slawiona) i krzciciel (dzis chrzciciel). Wolacz

deklinacji zenskiej zrownowazony byl mianownikowi, np. Bogurodzica, dziewica, Maryja (dzis powiedzielibysmy - Bogurodzico, dziewico, Maryjo).

Rymy estetyczne i wew., budowa trojdzielne - kazde trzy wersy to zamknieta mysl (oddzielna). Autor probowal sie zblizyc do sylabizmu. Archaizmy: szyk

przestawny wyrazow w zdaniu, archaizmy fleksyjne, fonetyczne.

Choc Bogurodzica posiada charakter piesni religijnej, predko wyszla oprocz mury Kosciola i stala sie jak gdyby hymnem narodowym. Jak na przyklad

twierdza owczesne swiadectwa, spiewalo ja rycerstwo polskie pod Grunwaldem jak i rowniez pod Warna (kronika Jana Dlugosza). Zarazem stanowila

ciagle nieodlaczna czastka wazniejszych uroczystosci koscielnych.

“Geograf bawarski―

IX w. - spis nazw polskich plemion

“Dagome index―

X w calej. - najdawniejszy polski pismo, Mieszko I oddaje panstwo pod opieke papiezowi, kategorii geograficzne

“Kronika Theimara―

X-XI w. - nazwy plemion (Slazanie), kategorii rzek (Odra, Bobr) jak i rowniez nazwy atrakcji turystycznych (Krosno)

“Bulla Gnieznienska―

XII w. - rejestr dobr koscielnych, “Zlota Bulla jezyka polskiego―  zawiera 410 nazw polskich

“Ksiega Henrykowska―

XIII w calej. - w pierwszej kolejnosci polskie wyobrazenie: “Dac ac ja pobrucze a twoja osoba poczywaj―

Kazania Swietokrzyskie

XIV w. - autor-kaznodzieja staral sie zaniesc swoim kazaniom artystyczna odmiane, utrzymane sa w tonie podnioslym, adresatem tych kazan sa

wyksztalceni ludzie

“Kazania Gnieznienskie―

XV w. - 103 kazania lacinskie, 10-ciu polskich, zabytek troj jezyczny: niemiecki, lacinski, polski

“Bogurodzica―

pierwszy wpis napisany wedlug polsku posiadajacy charakter religijny

“Psalterz Florianski―

najstarszy zachowany przeklad Psalmow Dawida, wlacza tekst psalmow w kilku jezykach: lacinskim, polskim jak i rowniez niemieckim, psalterze pelnia w

calej sredniowieczu funkcje modlitewnika

“Psalterz Pulawski―

XV w. - modlitewnik zawierajacy komentarz do kazdego psalmu

“Apokryty―

portretuja zywoty kultu religijnego

“Roty sadowe―

formuly przysiag sadowych

“Biblia Szaroszpatacka―

1-wszy i jedyny polski przeklad Biblii

25. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce osobowe i cechujaca je odbicie w calej literaturze.

1-wsza. 1IDEAL SWIETEGO ASCETY

•„Legenda o sw. Aleksym―; Aleksy pochodzil pochodzace z zamoznej dzinki, wiodl dostatnie zycie. Jako czlowiek dorosly skazal sie dobrowolnie

pod ponizenie jak i rowniez cierpienie, umartwiajac swe cialko i ducha. Nagroda zbyt jego cierpienia stalo sie szybkie wziecie srodku do Nieba.

•„Swiety Szymon Slupnik― Stanislawa Grochowiaka. Wiersz opowiada na temat ludziach epoki sredniowiecza jak i rowniez ich stanowisku do

religii. Bunt pisarza przeciw ciemnocie owczesnie panujacej, oraz dazeniu do samozaglady.

•Slupnicy - ascetyczni wschodni pustelnicy spedzajacy zycie pod slupach, kolumnach swietych poganskich (Szymon jak i rowniez Daniel Slupnik z

Konstantynopola)

•Swiety Franciszek - w calej Asyzu zalozyl zakon franciszkanow. Rozdal swoj majatek. Wedrowal po panstwie wyglaszajac kazania, ktore nawolywaly

do namietnosci do blizniego.

•zyje w calej ubostwie

•przyjmuje pogarde jak i rowniez cierpienie pochodzace z pokora

•ucieka od slawy, rozglosu

•modli sie do Boga

•umartwia swoja dusze i cialko

•anonimowosc

•pokora

1. 2IDEAL RYCERZA

•„Piesn o Rolandzie― - anonimowe dzielo francuskie. Nalezy do dzinki eposow laczacych trzy nadrzedne elementy: narodowy, bohaterski jak i

rowniez legendarny. Nalezy do grupy poematow epickich noszacych francuskie miano „chansons de geste―(piesni historyczne)

•cykl szlachcicow okraglego stolu skupionych dookola legendarnego mistrza Artura

•cykl karlow Nibelungow (Niemcy)

•„Piesn o Cydzie― (Hiszpania)

•„Piesn o wyprawie Igora― (Rosja)

Roland rycerz i wasal Karola Wielkiego ginie w calej obronie religii w batalii z poganskimi saracenami. Roland to bohater idealny- koncentruje w samemu

szlachetnosc jak i rowniez odwage, do szalenstwa. Za kazdym razem postepuje w calej zgodzie pochodzace z kodeksem rycerskim. Bezgranicznie

oddany „slodkiej Francji― i oddany damie swojego serca. Jako rycerz epoki feudalnej niezmiernie oddany swemu wasalowi-Karolowi Wielkiemu.

Wzorowy chrzescijanin, prawdziwy przyjaciel, wierny do konca Oliwierowi.

•bogobojny

•odwazny

•zawsze dotrzymywac wyrazenia

•dbac na temat honor jak i rowniez slawe

•patriota

•uwielbienie Boga i poswiecenie dla defensywy wiary

•wzorzec dydaktyczny

•zyskiwal wladze, stawal sie godnym szacunku

•propagowal postawe odpowiednia kosciolowi

•kosciol akceptowal szlachcicow, bowiem w calej nich upatrywal szerzenie chrzescijanstwa

Ideal porzadnego wladcy

•postac Boleslawa Krzywoustego w swietle „Kroniki Galla Anonima―. Pisarz slawi mistrza jako wzorowego chrzescijanina, meznego rycerza,

sprawiedliwego i madrego monarche, oddanego idei modelowania panstwa. Oznacza go „Boleslawem, ktory nie spi―. Wedle Boleslaw powstal sie w

calej sposob zachwycajacy, dzieki darom zlozonym przez ojca Wladyslawa Hermana, swietemu Idziemu.

•postac Karola Wielkiego, wladcy panstwa Frankow- „Zycie Karola Wielkiego― autorstwa Eincharda. Tworca Cesarstwa Karolinskiego uwazany

za najwybitniejszego wladce wczesnego sredniowiecza. Einchard byl dworzaninem i biografem, znal mistrza od maluszka. Karol duzy byl obronca wiary

chrzescijanskiej, wladca madrym, dobrym, odwaznym i sprawiedliwym.

•troszczy sie o panstwo i na temat poddanych

•dobry rycerz

•dobry chrzescijanin (milosierny)

•sprawiedliwy jak i rowniez wyrozumialy

•bronil granic

•szybkosc podejmowania trudnych decyzji

•dobro ogolu przedklada nad dobro wlasne

Wzor kochanka

Wzor kochanka zostal przedstawiony w calej utworze Dzieje Tristana jak i rowniez Izoldy. Ponadto kierunku propagowana byla tez liryka milosna zgodnie

z regula, ze ktorykolwiek badz rycerz winien miec dame swego serca. Trudno doszukac sie w calej tych utworach rzeczywistych uczuc i rozumuje

poetow, sa one raczej wyrazem tesknoty do namietnosci absolutnej jak i rowniez doskonalej. Podmiot uczuc w kazdej sytuacji byl wyidealizowany a

przedstawienie uczuc rycerza - calkiem stereotypowy. Utwory bardzo konwencjonalne.

- Dzieje Tristana jak i rowniez Izoldy - opowiesc na temat wielkiej, tragicznej milosci - akcja podporzadkowana jest przeznaczeniu.

Przyczyny wykreowania takich wzorcow osobowych

•kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie pragnac zostac ascetami czesto oddawali swoj dobrobyt kosciolowi)

•zycie doczesne wydaje sie byc chwilowym, krotkim etapem istnienia ducha

•upokorzenie szlo w calej parze ze zbawieniem

26. Na okreslonych przykladach objasnij funkcje motywu smierci w calej literaturze sredniowiecza.

Kosciol zamierzenie sklanial osoby do rozumowania o smierci, co potwierdza popularne wowczas powiedzenie "Memento mori". Zejscie nalezala do tzw.

rzeczy ostatecznych w poblizu sadu podstawowego, piekla jak i rowniez nieba. Zwiazek wyznaniowy roznicowal smierc czlowieka grzesznego i

cnotliwego. Pierwsza posiadala byc przykra, druga stanowila zwykla potrzeba, ktorej lekac sie nie nalezalo. Wazne bylo nalezyte formowanie sie pod

spotkanie ze smiercia. Mialy temu sluzyc: zycie w calej cnocie, spowiedz, rachunek sumienia, pojednanie pochodzace z ludzmi jak i rowniez swiatem.

Okazy motywow smierci w literaturze:

•"Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Smiercia",

•"Skarga umierajacego",

•cykl drzeworytow niemieckiego artysty Hansa Holbeina Mlodszego z pocz. XV w calej. przedstawiajacy rozmaite wizerunki smierci.

Wizerunek Zgonu w "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Smiercia" jest posepny: chuda, blada, zolte slepia i cialko, bez finiszu nosa jak i rowniez warg,

zgrzytajaca zebami, pochodzace z kosa w calej reku i tym podobne. Mowi kobieta, ze zabierze ze soba kazdego czlowieka, ale na wstepie grzesznikow,

ksiezy zyjacych w calej dostatku jak i rowniez rozkoszy, rozpustne kobiety, sedziow niesprawiedliwych, alkoholikow. Wynika dlatego, ze dywanom

czlowiek minie przez los skromniej, ow jego zgromadzenie ze Smiercia bedzie mniej przykre.

dwudziestu siedmiu. Porownaj kroje Matki Boskiej w dwoch arcydzielach sredniowiecznej liryki duchowej w „Bogurodzicy― i „Lamencie

swietokrzyskim―.

Przy „Bogurodzicy― oryginal Jezusa poteznieje jako blogoslawiona, wybrana, wywyzszona kobieta, jednak jednoczesnie krewna ludziom. Jest ich

oredowniczka, posredniczy miedzy Bogiem natomiast ludzmi

Naczelna zwrotka wydaje sie byc apostrofa do Matki Boskiej i wlacza w samemu wiele okreslen skierowanych pod jej adresem. „Bogurodzica, Bogiem

slawiena.. ― czyli uwielbiana przez Boga, wybrana Pierwowzor syna Bozego.

W odrebnej zwrotce wyznawcy zanosza do niej prosby co potwierdza modlitewny rys wiersza. Znajdujemy w pani a prosby uniwersalne: o wysluchanie

modlitwy, na temat natchnienie rozumuje.

Z kolei w calej „Lamencie swietokrzyskim― czyli „Zale Matki Boskiej pod krzyzem― ukazuja dwie postacie Mamusi Boskiej jak i rowniez jej syna.

Osoba komunikujaca w artykule jest Pierwowzor Jezusa. Jawi sie nam jako postac cierpiaca, zalaca sie morzem soba jak i rowniez swoim synem.

Oplakuje swoje dziecko, pragnie z zanim dzielic cierpienie i jemu sluzyc. Lecz pod krzyzem jest niezaradna i czyni gorzkie wyrzuty Aniolowi Gabrielowi:

„O Aniele Gabriele,

Porzadnych jest ono twe wesele

Co zes mi do obiecywal, tylko bano sporo..: ―

W ponizszym utworze to wlasnie Pierwowzor Boska wypowiada dwudziestozwrotkowy wpis, prosi osoby o uzalenie sie morzem nia, polemizuje z Aniolem

Gabrielem nawiazujac do zwiastowania. Kieruje do ludzi wyrazenia:

-„Ciezka moja chwila, krwawa godzina―

-„A ja kompletna smutku jak i rowniez zalosci―

Mamy mozliwosc zauwazyc, ze autor widzial w Matce Boskiej glownie cechy ludzkie chwile slabosci i sprzeciw wobec zdarzen w ktorych uczestniczyla.

Maria wydaje sie byc matka jak i rowniez to cierpiaca. Wlasnie bol jest fundamentalnym problemem utworu. Marie tym chetniej boli zniewazenie syna,

bowiem jest mezczyzna jej wylacznym dzieckiem. Odslania losy swego syna od chwili biczowania przez nakladanie cierniowej korony, bicie go przez

zydow wedlug przybyciu do krzyza. Bezustannie wspolcierpi pochodzace z nim.

„Synku mily jak i rowniez wybrany

Rozdziel z matka swoja rany. ―

Chce myslec podobnie jak on, przeczuwac. Wie, ze to obecnie ostatnie sekundy zycia Chrystusa

28. Wymien i omow najwazniejsze gatunki liryczne naszego renesansu.

•fraszka

Z wloskiego slowa “frasca― co oznacza ped. Od frasche co oznacza bagatela, drobnostka. To krotki utwor poetycki bedacy odmiana epigramatu,

najczesciej zabawny i pod blahy temat, dotyczy pewnego zdarzenia badz osoby, na temat charakterze anegdotycznym, zamkniety wyrazista puenta

stanowiaca wyostrzenie rozumuje lub konkluzje. Nazwe wprowadzil Kochanowski w okresie renesansu. Fraszka renesansowa posiadala charakter

zwlaszcza sytuacyjny, wspolczesna posluguje sie chetnie kontrastem form jezykowych.

•figlik

To utwor osmiowierszowy o zakresie epigramatycznym, na temat tresci glownie obyczajowej, podajacy czesto anegdote bez puenty, dla samego

zdarzenia. Tego rodzaju tytul nadal Mikolaj Rej swoim wierszom, stanowiacym czastka “Zwierzynca―.

•piesn

Jest to gatunek liryczny, ktorego pochodzenie wyprowadza sie ze starozytnej piesni obrzedowych, spiewanych przy akompaniamencie muzyki. Piosenka

cechuje ulatwienie budowy, latwa skladnia, ksztalt stroficzny, wystepowanie refrenow jak i rowniez paraleizmow (powtorzenie jakiegos elementu lub

maksymy budowy). Koloryt piesni wyplywa z do niej zwiazkow pochodzace z muzyka; upraszcza uksztaltowanie melodii. Do starego testamentu piesni

Horacego nawiazal Kochanowski. Obok czesto uprawianej piesni jako wiersza lirycznego, niejednokrotnie o tematyce milosnej, wyksztalcily sie rozne do

niej odmiany, zlaczone z rama sytuacyjna (powitalna, pozegnalna, pochwalna, biesiadna). Sa piesni atrakcyjne - ludowe, zolnierskie, powstancze,

legionowe.

•tren

Od greckiego slowa “threnos― czyli lament, piesn zalobna, oplakiwanie. To utwor poetycki o tonie elegijnym jak i rowniez charakterze zalobnym,

poswiecony wspomnieniu osoby zmarlej, rozpamietywanie do niej zalet jak i rowniez uczynkow. Gatunek ten uksztaltowano w antyku, a do poezji polskiej

wprowadzil go Kochanowski.

•traktat

Rozprawa sporych rozmiarow podejmujaca podstawowe troski danej branzy wiedzy. Poteznieje czesto w calej tytulach zadan filozoficznych.

•kazanie, homilia

Przemowienie o tresci religijnej, wyglaszane podczas nabozenstwa, objasniajace teksty religijne jak i rowniez zawierajace pouczenie moralne. Kazania

sredniowieczne wprowadzaly realia istnienia codziennego w celu ilustrowania nauk moralnych. W okresie reformacji zbiory kazan przybraly charakter

utworow literackich nie zawsze pelniace funkcje uzytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawily idealy heroizmu i patriotyzmu

wzorom istnienia ziemianstwa.

•sielanka

Jest to gatunek poetycki wywodzacy sie pochodzace z antycznej Cypru (idylla Teokryta), obejmujacy utwory utrzymane w calej pogodnym tonie.

Opowiadaja ow lampy led o zyciu pasterzy badz wiesniakow. Gatunek ten w calej starozytnym Rzymie rozwinal Wergiliusz. Znany byl rowniez w latach

nowozytnych jak i rowniez oznaczal wowczas wierszowany utwor o formie monologu wlozonego w usta kreacyj literackiej na ogol pasterza, pochodzace z

przewazajacym udzialem elementow dialogowych i opisowych. Do literatury polskiej ten gatunek wprowadzil Kochanowski. Niedaleko sielanki narracyjne

wystepowal takze sielanka dialogowa, sielanka udramatyzowana. Tematyka pochodzace z zycia pasterskiego lub wiejskiego przedstawiana byla w

strategia realistyczny badz konwencjonalny (sielanka konwencjonalna). W celu sielanki staropolskiej charakterystyczna byla dwuplaszczyznowosc,

polegajaca na wystepowaniu podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. Przy sielance wyrazala sie utesknienie za zyciem natury jak

i rowniez niecheci do miasta, charakterystyce to gwoli kultury dworskiej z poprawnym jej pragnieniem zwrotu do ludowosci.

•nowela

Od wloskiego slowa “novella― co oznacza nowosc. Jest to krotki utwor epicki, ktory przejawia zwiezlosc formy (wyrazny miejsce kulminacyjny,

puenta), ograniczenie liczby postaci, przedlozenie tylko poszczegolnego watku, koncentracja sie pod jednym tylko problemie, 1 punkt widzenia.

Uksztaltowala sie ona we Wloszech w calej renesansie. Zostala srodkiem wprowadzenia do literatury srodowiska mieszczanskiego z jego zyciem

powszednim i ludzmi, problematyka obyczajowa i psychologiczna, co zdecydowanie odroznialo ten gatunek od epiki wierszowanej.

29. Omow temat: obywatel i panstwo, na przykladzie dwoch okreslonych tekstow pochodzace z literatury odrodzenia i baroku.

Pojecie patriotyzmu w sredniowieczu laczylo sie z postacia rycerza walczacego za ojczyzne. Tworcy renesansu stworzyli oryginalne pojecie patriotyzmu.

Jest to sluzba ogolowi „jak kto moze―. W literaturze tego czasu znajdujemy pochwale chwalebnej smierci za ojczyzne ( Pod sokalskie mogily ) jak i

rowniez nawolywanie do walki w calej obronie zagrozonego kraju ( Piesn na temat spustoszeniu Podola ). Wiecej jest aczkolwiek glosow

przemawiajacych, ze na temat ojczyzne powinno sie sie troszczyc codziennie, poprawiac niesprawiedliwe ustawy, krytykowac urzednikow i poslow. Pisza

w ten sposob M. Rej w „Krotkiej rozprawie... ―, J. Kochanowski w „Piesni o spustoszeniu Podola― jak i rowniez „Odprawie poslow

greckich―, ks. P. Skarga w „Kazaniach sejmowych―. To pojecie patriotyzmu, z jakim wiaze sie wytykanie wad, krytykowanie, nawolywanie do

poprawy, postepuje we kazdego z nastepnych epokach literackich jak i rowniez jest zlaczone z zleceniami pisarzy duzej ilosci pokolen. Najpelniejszy

portret porzadnego obywatela stworzyl J. Kochanowski w postaci Antenora z „Odprawy poslow greckich―. Jest to czlek, ktory bycie czlowiekiem

uczciwym, sprawiedliwosc jak i rowniez dobro ojczyzny stawia powyzej wlasnpe, wlasne sprawy. Dostrzegajac zlo, pietnuje je odwaznie i ofiaruje sposoby

reperacji, nie liczac sie pochodzace z przykrymi gwoli niego konsekwencjami. Odrzuca poniekad przyjazn jak i rowniez uznanie zwierzchnikow. Nie chce

im przypodobac, odwaznie udostepnia prawde poniekad ta przykra. Troska na temat losy ojczyzny i obywateli jest gwoli niego naczelna wartoscia.

Poswieca dla pani a wszystko, poniekad osobiste ambicje i wlasne dobro. Mocy dodaje mu przekonanie na temat slusznosci takiego rodzaju

postepowania jak i rowniez mysl, ze zasluguje samemu nim na stale imie.

trzydziestu. Przedstaw wzorzec szlachcica-ziemianina w calej przekazie Metrow. Reja jak i rowniez J. Kochanowskiego.

M. Rej w dialogu „Krotka rozprawa miedzy 3 osobami, Panem, Wojtem natomiast Plebanem" krytykuje stosunki miedzyludzkie. Wstep przekonuje

czytelnika do refleksji. Pisarz zarzuca duchowienstwu pyche, nierobstwo, chciwosc, zaniedbywanie obowiazkow, nie odprawianie porannych mszy jak i

rowniez czynienie jarmarkow z odpustow. Ukazuje szlachcica rozrzutnego, dazacego do potegi, glupiego. Szlachta nie interesuje mnie sprawami chlopa.

Rej godzi w ciemnote, zacofa-nie postaci chlopskiego. Jest jednak przeciwny panszczyznie. Ludnosc okresla - „Ksiadz pana wini, pan ksiedza,

natomiast nam zwyklym zewszad nedza".

"Zywot czlowieka poczciwego" nie jawi sie byc samodzielnym utworem. Stanowi czastka "Zwierciadla". Przy "Zywocie czlowieka poczciwego" Rej zawarl

swoje rozwazania na temat zyciu szlachcica od narodzin az do smierci. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem dzieci szlacheckich, nad

pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica i jego staroscia. Mowiac na temat edukacji, lekcewazyl wartosc przedmiotow szkolnych, chocby takich

jak gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia i tym podobne.

Bardziej od nauki Rej ceni dobre wychowanie, kwalifikacji praktyczne i rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze tany i spiew). Ceni

uczciwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage. Przez oryginalne szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne los, odrzuca natomiast

dziedziczenie wedlug przodkach podpisow szlacheckich wyjawszy wlasnych zaslug. Za ogromna wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca czesto

czlowieka na manowce, bedaca pochodzeniem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany przenigdy i wykonywania zadan na wioski, totez uwaznie opisywal zajecia ziemianina w calej roznych porach roku, przynoszace

wiele pozytku, a takze dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac dookola domu sady owocowe jak i rowniez ogrody warzywne, by niczego przez caly rok nie

zabraklo rodzinie gospodarza. O ogromnym zamilowaniu autora do pracy pod wsi swiadcza liczne zdrobnienia nazw owocow i warzyw oraz pozostalych

plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, orzeszki, sliweczki itp.

Podczas zimy Rej radzi odpoczywac w calej milym towarzystwie przyjaciol jak i rowniez rodziny, wskazuje zabawy, polowania, lowienie ryb, jakie

mozliwosci przynosi pozytek i podaruje przyjemnosc. Dbajacy o fortune pisarz wskazuje w wolnym, zimowym terminie zajac sie handlem zbozem,

kupowac halasuje taniej jak i rowniez sprzedawac drozej w pozostalych okolicach.

Seks Reja do spraw ogolnych oraz ekipy ojczyznie byl specyficzny. Choc cenil wartosc sluzby wojskowej w zyciu malolata szlachcica, to upatrywal w

niniejszym glownie ksztaltowanie jego charakteru, a nie sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych nie ceniac cechujaca je zbytnio.

Najlepszej cenil urzad posla ziemskiego, ale tylko dlatego, ze moze mezczyzna pilnowac przywilejow szlacheckich.

Wzor szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest pozbawiony wad, poniewaz oprocz zdolnosci praktycznej reprezentant tego wysokiego

stanu spolecznego powinien posiadac tez gruntowne wyksztalcenie. Nie wzbudza tez sympatii stosunek szlachcica do obowiazku sluzenia ojczyznie.

J. Kochanowski w calej „Piesni XIX" („Piesn na temat dobrej slawie") zaznacza, ze Bog odroznil ludzi od zwierzat, dajac im rozum i mowe, Dlatego

tez, ktorykolwiek badz winien sluzyc krajowi przez swe talenty (stoicyzm). Kto ma upominek wypowiadania sie, powinien pouczac innych. Kto jest mezny -

borykac sie w obronie wiary jak i rowniez ojczyzny. Ogromniejsza wartosc posiada oddanie istnienia za slawe, niz smierc w zapomnieniu. „Piesn XII"

ujmuje cnote jako dobro najwyzsze obywatela. Apel batalii, wy-zbycia sie egoizmu, Kochanowski skierowal w calej „Piesni na temat spustoszeniu

Podola", po klesce Polski pochodzace z Turcja. Okresla postawe Naszego rodaka - „przed szkoda, jak i rowniez po szkodzie glupi". We fraszce „O

kaznodziei" krytykuje oblude duchowienstwa, ktore glosi idealy, tylko z powodu zarobku. Ksieza nie chca egzystowac wedlug przykazan. Pijanstwo,

tendencja do biesiad, atakuje utwor „O doktorze Hiszpanie". Wzor zycia renesansowego humanisty przedstawia fraszka „Do gor jak i rowniez

la-sow". Podmiot wspomina jazdy (Francja, Republika federalna niemiec, Wlochy) i zycie zaka, rycerza, dworzanina i ksiedza. Czlowiek winien korzystac

pochodzace z chwili. „O zywocie ludzkim" stwierdza, ze dobra ziemskie sa przemijajace, poniewaz swiatem i osoba wlada Szczescie.

31. Przedstaw realia krajowe XVI stulecia widoczne w calej utworach J. Kochanowskiego.

“PIESN O SPUSTOSZENIU PODOLA―

To V piesn. Ma kobieta charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole lupia Tatarzy. Oznacza ich zbojcami. Jednoczesnie przekonuje

Polakow do walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem sie Polakow. Poddali sie oni niemal wyjawszy walki. Zwyciezyli ich innowiercy,

koczownicy, nie godni Polakow. Wstydzi sie za nich, ze doprowadzili do takiej hanby. Jest oburzony obojetnoscia szlachty, niedostatkiem

zainteresowania, apatii, bezwolnoscia Polakow wobec psow tureckich. Oferuje im bitwe, by placili na wojsko, na bron, by walczyli. Uwaza, ze nalezy

opodatkowac szlachte jak i rowniez zorganizowac porzadna doborowa armie. Kochanowski pragnie by wojowal caly narodowosc. Zada patriotyzmu. O

jego oburzeniu zaswiadcza ironiczne zakonczenie iz Polak jest glupek przed jak i rowniez po szkodzie. Mimo krzywdy nie pragna oni naprawic bledu. Nie

ucza sie na nich. Nie dbaja o ojczyzne, a na temat prywate. Nie wyciagaja pochodzace z tragedii wnioskow. Nie potrafia ustrzec sie przed analogiczna

sytuacja w przyszlosci.

“ODPRAWA POSLOW GRECKICH―

Akcja tej tragedii rozgrywa sie w starozytnej Troi jednak problem wydaje sie byc aktualny w latach Kochanowskiego. Dylemat bohaterow dramatu: czy

przekazac Helene poslom i uratowac ojczyzne od wojny albo pozostawic ja w Troi wedlug zyczenia krolewicza, natomiast ojczyzne narazic na wojne.

Staje sie to wielozadaniowym problemem pokazania interesow wlasnych ponad rzeczy kraju. Antenor (patriota, Iketaon (posel przekupny). Troja to

alegoria Krajowy, swiadczy w ten sposob podobny w calej Troi Kochanowskiego ustroj jak na przyklad w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej,

podobienstwo Rady Krolewskiej do Sejmu i analogia w obradach tych cial. Pouczenie polskich rzadzacych. Wladcy otrzymali wladze od Boga, a to

pociaga ukonczone odpowiedzialnosc. Moga miec dbac na temat swoich poddanych. Poddani natomiast musza umacniac panstwo umyslem,

szlachetnoscia jak i rowniez madroscia. Trwalosc i wladza panstwa jest zalezne od poszanowania prawa jak i rowniez przez kierujacych jak i poddanych.

“NA SOKOLSKIE MOGILY―

To krotki utwor o patriotycznym wyrazie. Przeslanie jego wydaje sie byc nastepujace: Nie ma nic powyzej ojczyzne, czlek powinien poniekad z radoscia

umierac zbyt nia.

32. Wymien jak i rowniez omow powody motywy biblijne i antyczne w tworczosci J. Kochanowskiego.

Widzimy obok Kochanowskiego poetycka realizacje wyrazen greckiego poety Terencjusza: "Czlowiekiem jestem jak i rowniez nic jakie mozliwosci ludzkie

nie jawi sie byc mi obce". Za Horacym powtarza "Carpe diem" (chwytaj dzien) jak i rowniez wyraza fascynacje swiatem, radosc zycia jak i rowniez podziw

gwoli urokow fauny i flory. We fraszce "O doktorze Hiszpanie" charakteryzuje spontaniczne, niemalze hedonistyczne upojenie uczta dworska. W

piesniach "Milo szalec, kiedy okres po temu", "Chcemy okazac sie sobie radzi" nawiazuje do pogladow Epikura, ktory zbyt najwieksze dobro uznal brak

cierpienia, rozkosz duchowa jak i rowniez intelektualna. Kochanowski wzywa totez towarzyszy siedzacych przy biesiadnym stole do zabawy obok

dzwiekach muzy, w aurze tanca, dowcipu, radosci. Twierdzi tez, ze nawet podczas zabawy wypada zachowac, faktycznie ceniony przez Grekow, umiar.

Od dawnych przejmuje tez ideal wychowawczy i wiare w pomyslowe mozliwosci czlowieka. Czestym motywem jego utworow jest niewinnosc, ktora

uznaje za najlepsza wartosc - "Piesn na temat cnocie". Wyraza refleksje na temat czlowieku we fraszkach "O zywocie ludzkim" (nawiazanie do koncepcji

czlowieka wyrazanej przez Platona - wylacznie element duchowy obok czlowieka). Takze "Na zdrowie", "Na gmach w Czarnolesie", "Na lipe". Sklania sie

ku odrzuceniu wartosci materialnych i mowi sie zbyt wartosciami wyzszymi. Z Antyku tez czerpie humanistyczne wyobrazenie o niezwyklosci jednostki

obdarzonej talentem poetyckim. Jak Horacy uwaza poete za wybranca o niemalze boskiej dyspozycji tworzenia. Motyw ten pojawia sie w calej piesni

"Niezwyklym i nie lada piorem opatrzony". Powtarza za Horacym, ze jego wiersze zagwarantuja mu slawe wsrod narodow europejskich. Nawiazuje tez do

mitologii, wprowadza bogow, tradycje. W piesni "O spustoszeniu Podola" pojawia sie "zelazny Mars", we fraszce "Do gor jak i rowniez lasow" - Proteusz

(bozek lesny), w calej utworze "Do fraszek" - nic Ariadny. "Na lipe", "Treny" - sa nawiazanie do greckiego epitafium. Przedluza w nich pochwale cnot i

cnot zmarlego, pokazanie wielkosci poniesionej straty, wyrazenie zalu, pocieszeniu, pouczeniu, ze nalezy panowac nad rozpacza. Takze "Piesni" maja

rodowod antyczny. Przewaznie poeta nabiera do Horacego, lecz przeksztalca je, jednoczy rozne powody w okreslonym tekscie.

Watki do tragedii zaczerpnal Kochanowski z Antyku - przedstawil jeden pochodzace z epizodow rywalizacji trojanskiej, aczkolwiek przedstawiony w tym

miejscu problem dotyczyl aktualnej sytuacji. Pokazywal konflikt pomiedzy interesem jednostkowym jak i rowniez ogolnym. W ponizszym utworze

swobodnie odnalezc urywki, w ktorych poeta krytykuje wladcow oraz cale spoleczenstwo. Wyrazenia krytyki sa wyrazem mocnej troski na temat losy

wlasnej ojczyzny. Jednym sposrod fragmentow adresowanych do wladcow jest wypowiedz choru: "Wy, ktorzy kwestia pospolita wladacie". Wladcy musza

zdawac sobie sprawe pochodzace z odpowiedzialnosci ktora na nich spoczywa, posiadaja sprawowac wladze nad calym narodem, dziac na strazy prawa

jak i rowniez sprawiedliwosci. Nie wolno dywanom myslec na temat prywatnych interesach, powinni dysponowac wylacznie na uwadze dobro ogolu. W

prekursorskim fragmencie naszej wypowiedzi choru umieszczone wydaje sie byc ostrzezenie, ze zle rzady nieodpowiedzialnych wladcow niejednokrotnie

doprowadzaly do upadku miast, nawet lepiej wielkich mocarstw. W utworze zawarte sa takze wyrazenia glebokiej dezaprobaty pod adresem mlodziezy

(wypowiedziane ustami posla Ulissesa). Zastali nazwani prozniakami, darmozjadami lubujacym sie w zbytku, z jakich zaden nie nadaje sie pod obronce

ojczyzny (mialo to zachecic mlodz rycerska do grozacej obecnie wojny przeciw Moskwie). Kochanowski wprowadzil tez do tragedii pewne detale, ktore

pomimo umiejscowienia dzialaniu w Troi nadaja do niej jednak krajowy koloryt (jest mowa na temat rotmistrzach, starostach; w czasie obrad Rady panuje

typowy krajowy balagan). Mysla przewodnia calego utworu wydaje sie byc stwierdzenie, ze panstwo ktorego obywatele rzadza sie prywata, a nie miloscia

ojczyzny musi zginac.

33. Udowodnij roznorodnosc tematyczna piesni J. Kochanowskiego.

Piosenka jest rodzajem bardzo starym, siegajacym literatury antyku, mocno zwiazanym pochodzace z muzyka jak i rowniez poczatkowo wykonywanym

wraz z nia. Pierwszym tworca piesni jak i rowniez wzorem gwoli Jana pochodzace z Czarnolasu byl Horacy – nalezy pamietac, ze niektore piesni

Kochanowskiego sa przekladami rzymskiego poety. Beda one w wiekszosci powazne, cechujaca je tematyka wydaje sie byc zas obfita. Wystarczy

wykonac przegladu przeroznych rodzajow piesni. Sa wsrod nich:

-towarzyskie ( inaczej biesiadne ) np. „Milo szalec, gdy czas wedlug temu―

-piesni milosne Piosenka XXI

-piesni refleksyjne „Serce roscie patrzac na te czasy―

-piesni patriotyczne „Piesn o spustoszeniu Podola―

-piesni bedace pochwala wsi „Piesn Swietojanska na temat Sobotce―

-piesni pochwalne

Problematyka piesni krazy wokol zadan takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc istnienia, cnota, rozum, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji, afirmacja

swiata, fauny i flory i istnienia, milosci. Preferencje filozoficzne czesto stanowia tresci piesni refleksyjnych.

Przykladem piesni patriotycznej moze stac sie „Piesn na temat spustoszeniu Podola―, ktora wlacza skarge jak i rowniez lament wedlug klesce

Polakow poniesionej podczas napadu Tatarow na Podole, obrazy naszej kleski to: zrabowana gleba i osobistosci ( kobiety i najmlodszych ) uprowadzone

przez nieprzyjaciela. Poeta odwoluje sie do tych, jacy czuja w dalszym ciagu milosc do ojczyzny, zadajac zemsty, ostroznosci w dzialaniu, przygotowania

zasobow dla wojsk, mysli na temat kraju natomiast nie na temat prywacie. Piosenka konczy sie ostrzezeniem:

Cieszy mie ten rym: „Polak madry wedlug szkodzie―

Lecz jesli mam racje i pochodzace z tego naszego biura zbodzie,

Swieza przypowiesc Polak sobie nabedzie,

Ze jak i rowniez przed szkoda, i wedlug szkodzie glupek.

Do piesni refleksyjnych posiadamy mozliwosc zaliczyc piesn pt. „Serce roscie patrzac na te czasy! ―. Jest to poetycki akt renesansowej filozofii,

wyobrazenie o harmonii swiata, urodzie natury, uciechy, odpowiedniego miejsca dla wszystkich elementu: lasu, lodu, zboza, ptactwa, nareszcie czlowieka

na temat prawym sumieniu. Zauwazamy przeciwstawienie osobnika radosnego, ktoremu bezuzyteczne nawet ucho i osobistosci, bo posiada czyste serce

i tamtego „kogo gryzie mol zakryty―.

Piesn XXV – „Czego chcesz od nas Panie za twoje hojne dary.. ― zalicza sie do piesni pochwalnych. Zawiera doskonala, renesansowa wizje

swiata. Oto kosmos jak i rowniez ziemia to dzielo boskie, pelne harmonii i uporzadkowania, czlowiek odczuwa sie dziedzicem Boga na ziemi, chwali

utwor Boskie-od dalekiego kosmosu wedlug zdzbla trawy ozdobione kropla rosy.

Zagadnieniem piesni XXIV jest artysta, poeta, jego tworczosc jak i rowniez niesmiertelnosc wynikajaca ze slawy. Nie wedlug raz 1-wszy o tym

podsluchujemy, przeciez Horacy w wlasnym „Carminach― pisal „non omnis moriar― ( nie wszytek umre ) i „exegi monumentum― ( pomnik

samemu stawiam trwalszy niz ze spizu ). Jestesmy swiadkami narodzin kultu artysty

34. Przedstaw rozmaite wsi w calej literaturze naszego renesansu.

Jan Kochanowski „Piesn Swietojanska na temat Sobotce―

Wyczerpujacy poemat zbudowany z 12 piesni na temat zyciu wioski. Tematem piesni sa obrzadki ludowe, zlaczone z noca swietojanska. To proba

zrobienia pierwszej polskiej sielanki. Liryk chwali los na wioski. Obraz wydaje sie byc wyidealizowany. Pisarz nie wspomina o klopotach i klopotach

codziennych, poniekad praca ukazana jest zdecydowanie czynnosc sprawiajaca radosc. Zywot wiejskie jawi sie zdecydowanie szczesliwa egzystencja

pelna cnot, gdzie dojrzewa sie grzecznie, poboznie jak i rowniez bezpiecznie. Robota na pozycji choc ciezka daje czlowiekowi stale jak i rowniez pewne

koszty utrzymania, wysilek natomiast jest procesem do dumy. Po wykonywania zadan mozna odetchnac wesolo zapedzajac czas pod tancach jak i

rowniez spiewach. Czlek zyje pod wsi w calej harmonii pochodzace z przyroda. W celu Kochanowskiego egzystencja zwyklych chlopow godna wydaje sie

byc podziwu, poniewaz to wlasnie oni pokazuja zmeczonej zyciem dworskim szlachcie jak odszukac spokoj, porzadek i harmonie w obcowaniu z

przyroda.

Szymon Szymonowic

Sielanki Szymonowica to zestaw 20 utworow. Poeta robi afirmacji pogodnej, beztroskiej rzeczywistosci, pisze na temat milosci jak i rowniez staropolskich

weselach szlacheckich, Jak i rowniez mozliwosci natychmiastowego pocieszenia sie po odejsciu kochanki. Przedstawiony w sielankach obraz wioski

polskiej poczatkow 17 wieku jest wynikiem obserwacji stosunkow tam panujacych. Nie unika autor pisania o ujemnych stronach istnienia wiejskiego, na

temat nierownosci spolecznej, o zlych cechach czlowieczych charakterow, na temat polityce krolewskiej. Ten portret mozna odczytac jako protest poety

przeciw niesprawiedliwosci spolecznej, ktora w kazdej sytuacji dotyka najubozszych i najbardziej wykorzystywanych.

WOM:

Okresowi renesansu charakteryzujacemu sie poczuciem zachwycajaca i harmonii towarzyszylo nieodmienne i pospolite przekonanie, ze stan ziemianski

jest nastrojem szczesliwym, zapewniajacym czlowiekowi oryginalne powodzenie jak i rowniez radosc. Rozkoszy plynace pochodzace z zycia czlowieka

na wioski mocno podkreslili w swojej tworczosci: Szymon Szymonowic, Mikolaj Rej i Jan Kochanowski.

Szymon Szymonowic - byl doskonalym kontynuatorem sielanki antycznej, malujacej zycie nieskomplikowane i nieskomplikowane, wiedzione w calej

obcowaniu w calej z przyroda przez pasterzy, wiesniakow, rybakow, doswiadczajacych uczuc smutku, zalu, kochajacych jak i rowniez opowiadajacych na

temat swojej namietnosci prosto pochodzace z serca, podsmiewajacych sie pochodzace z siebie jak i rowniez swoich amorow. Sielanki jego ze wzgledu

na tresc, stopien wlaczonej w nich mitologizacji jak i rowniez jezyk mozemy podzielic pod dwa gatunki. Pierwszy holduje dworskie konwencje i wlacza

utwory, ktore sa badz przykladami, albo przerobkami idylli antycznej, badz tez zestawem oryginalnych obrazkow z istnienia wiejskiego, jednak

alegorycznych, pelnych powiazan pochodzace z mitologia±, gdzie pod maska pasterzy jak i rowniez pasterek hhg Szymonowic osoby i sytuacja

dworskie. Bez watpienia obrazy malowane w sielankach konwencjonalnych absolutnie nie przypominaja prawdziwego istnienia wsi. Te wszystkie postacie

wystepuja pod mitologicznymi imionami: Dafnis, Licydas nie sa prawdziwe jednak sztuczne jak i rowniez zmyslone, jednak prawdziwe niewatpliwie sa

odczucia, szczescie jak i rowniez nieszczescie w calej milosci, jakich doswiadcza niemalze kazdy, jak wiele i bohaterowie utworow Szymonowica.

Wszystkim mniej lub bardziej dworskim sielankom przeciwstawiaja sie sielanki na temat tresci realistycznej, wyplywajace pochodzace z trafnej jak i

rowniez celnej obserwacji i weryfikacje zycia, takiej jak "Kolacze" i "Zency". W nich to kresli prawdziwy portret zycia wiejskiego, chociaz rozni± sie od

siebie tematycznie.

"Zency". Przy utworze ow poeta zrywa zupelnie pochodzace z konwencjonalnym, sielankowym obrazem-snem. Miejsce beztroskich pasterzy zajmuja

spracowane wiejskie kobiety, narzekajace pod swoj zycie. Uderzajacy wydaje sie byc realizm, pochodzace z ktorym poeta maluje tragedie ludu

wiejskiego, dzielem rak tego ludu wszakze wydaje sie byc przepych sluby i obfite zycie zobrazowane w "Kolaczach". "Zency" zdecydowanie zarysowuja

konflikt miedzy panskim dozorca - Starosta, ktory to wystepuje w kazdej sytuacji z nieodlacznym symbolem swojej wladzy - nahajka±, natomiast

chlopem nieodwolalnie pedzonym do roboty.

Doswiadczamy wiec w tym miejscu krytyczna weryfikacje zycia jak i rowniez sytuacji chlopow.

Mikolaj Rej - byl nazywany ojcem polskiej literatury. Jest mezczyzna autorem "Rozprawy miedzy 3 osobami: Panem, Wojtem natomiast Plebanem". To

utwor na temat problematyce spolecznej, zaczyna sie rozmowa Pana z Wojtem. Pan krytykuje postepowanie ksiedza, ktory nie odprawia nabozenstw

nalezycie. Takze nauki ksiedza sa najmniejsze, ale laje za to niejednokrotnie. Pan boi sie, albo czasem z tej przyczyny postepowaniu wszyscy wraz z

ksiedzem nie znajda sie pod lewicy, a wiec czy nie zostane potepieni. Wojt wydaje sie byc oskarzony. Nie atakuje w dalszym ciagu ksiedza, gada tylko na

temat dziesiecinie, swiadczeniach w czasie koledy. Te rzeczy jednocza Wojta z Bogiem. Pan ciagle podejmuje krytyke. Mowi na temat odpustach, ktore

sa faktycznie jarmarkami. Osoby znosza ksiedzu kury, winko, jaja, popijaja pod kosciolem, wrzeszcza, spiewaja, za jakie mozliwosci otrzymuja odpust.

Teraz wlacza sie do rozmowy Pleban, ktory wlasnie nadszedl. Zaczyna krytykowac urzedy swieckie. Mowi, ze pod stu urzednikow, jeden wydaje sie byc

sprawiedliwy jak i rowniez nieprzekupny. Sedziowie nie potrzebuja odprawiac swoich procesow, chyba ze za suplementarne swiadczenia. Rozne lapowki

jak i rowniez daniny przypominaj zbiory mysliwego, na przyklad takie jak sarna, zajac, kura, lis. Ksiadz krytykuje rowniez Sejm i jego bezowocne obrady,

prywate wyjawszy zabezpieczenia rzeczy narodowych. Wojt sluchajac tamtego sporu wlacza sie jak i rowniez przedstawia niepokojacy los chlopa.

"Ksiadz Pana wini Pan Ksiedza, natomiast nam zwyklym zewszad nedza". Okazuje sie, ze chlopa ciagna wszyscy: Urzednik, Wojt, Pleban. Trzeba

wreczac im to gesi, to kokosz. Przy przymusem zrealizowac trzeba tloke, prace poboczna procz panszczyzny. Ksiadz nie pozwala na nowo zwozic zboza

poki nie wybierze dziesieciny, wsrod dogodniejszych kop snopkow. Zwozka takze jest zawiklana, bo jak i rowniez Pan jak i rowniez Ksiadz domagaja sie

pierwszenstwa. Chlop krytykuje postepowanie szlachty wobec faceta, podnoszenie czynszu, zwiekszanie panszczyzny. Mowi takze o stratach, jakie

szlachta ponosi z racji zycia powyzej stan. Zbytki powoduja brak rozsadku jak i rowniez nieuchronne zbankrtuowania. Chlop wydaje sie byc zadowolony

ze swego losu. Jest osoba uczciwym jak i rowniez nie zal mu zywota. Ksiadz jak i rowniez Pan nie sa ukojeni. Pan karci Wojta zbyt zbytnia poufalosc i

odwage. Utwor wydaje sie byc obrazem rzeczywistosci.

W "Zywocie czlowieka poczciwego" zawarl Rej wskazowki dotyczace zycia szlachty na wioski, omawia przebieg calego do niej zycia. Przy mlodosci

wskazuje cwiczenia zlaczone z obyciem towarzyskim jak i rowniez rzemioslem wojskowym. Nauki nie zaleca studiowac. Gramatyka trudzi umysl,

natomiast jezyka mozemy sie przyuczyc bez do niej znajomosci. Debiutujacy szlachcic winien posiadac tylko poczucie sprawiedliwosci, stalosci,

roztropnosci, umiarkowanie, milosierdzie, statecznosc jak i rowniez zdolnosc osobistych korzysci. Wowczas gdy mlody szlachcic dorosnie, winien zajac

sie gospodarstwem jak i rowniez ozenic. Stosunek malzenski powinno sie zawierac pochodzace z osoba rownego stanu jak i rowniez majetnosci. Az do

urzedow nie powinno sie pretendowac. W ciagu roku przewidzial rowniez Rej zajecia gwoli mlodego niedoswiadczonego gospodarza: na wiosne nalezy

sadzic drzewa jak i rowniez krzewy w ogrodzie, szczepic galezie, obcinac, mszyce zbierac, krzaki okopac, przygotowac grzedy pochodzace z

truskawkami i tym podobne. Latem mozemy z tychze przygotowanych na wiosne krzewow jak i rowniez drzewek dysponowac owoce jak i rowniez

pozytek. Beda juz w takim przypadku jabluszka, gruszeczki, sliweczki, ogoreczki, malineczki. W szczycie sezonu gospodarstwo podaruje takze: maselko,

serek, jajka swieze, sa tez kurki, jagniatka, ryby akwariowe. Wszystko gwoli uzytku gospodarza. Nie nalezy tratowac pola chlopskiego, bo to wznieca

nienawisc i osobistosci zle pracuja. Zima obejmuje najwieksze rozkosze. W ostepach polowania z bliskimi, a takze lowienie ryb w przereblach,

zastawianie sidel i potrzaskow na zwierzeta futerkowe. Na strychu wszystko przyrzadzane jest to biesiady. Caloroczne zapasy daja nareszcie pozytek.

Lecz i podczas mrozu nalezy pilnowac gospodarstwa. Wybrac sie na targ tez mozemy z produktami, albo takze u handlarza sie pobawic i baranow i cielat

kupiwszy ekonomicznie sprzedac, w calej innej strefie drozej. Doswiadczamy, ze Rej dba na temat wygode szlachcica. Nie trudni sie juz caloscia

gospodarki narodowej, wobec chlopow zachowuje humanitarny stosunek, natomiast korzysci widzi dla szlachty.

Jan Kochanowski takze podejmuje w swoich utworach tematyke zycia pod wsi. Przy Czarnolesie istnieje wiele estetycznych tego typu utworow. "Na lipe"

to wiersz o bardzo lubiany drzewie, celowo cenionym. Liryk zwraca uwage na to, ktore wartosci podaruje lipa. Miod, szept lici, cien, spiew ptakow. To

wartosci, ktore drzewo zapewnia czlowiekowi. "Przymow chlopska" - utwor w calej formie dialogu miedzy szlachcicem a wlodarzem. Wlodarz odmowi

dalszego popijania z panem, bo boi sie, ze po pijanemu moze obrazic pana. Pan przypomina stare lata, kiedy dwie strony mialy wiecej powierzenia.

Chlop takze o tym pamieta, ale okresy zmienily sie na jego niekorzysc. To jeden pochodzace z utworow gdzie poeta zahacza problem spoleczny w

Polsce. Zaprezentowanej sytuacji nie aprobuje. "Pien swietojanska na temat sobotce" - sklada sie ze wstepu i 12 piesni spiewanych przez panny. Jest to

utwor oparty pod tradycjach uroczystosci poganskich w odniesieniu do czci Kupaly. Daje poeta w ten sposob termin swojemu podziwowi dla obyczajow

ludowych. Chwali wies jak i rowniez zycie wiejskie. W utworze rozbrzmiewaja partytura radosci. Jest mowa na temat milosci, tancu i spiewie. Wydaje sie

to zupelnie zrozumiale, jezeli wezmiemy pod uwage charakter prezentowanej uroczystosci. Piosenka panny odrebnej mowi na temat tancu jak i rowniez

radosci. Sklania wszystkich do pojscia w calej jej slady. Ostatnia panna w pieni swej wlacza pochwale istnienia wiejskiego. Chwali wesolosc jak i rowniez

spokoj wioski. Chlop zachowuje ze wlasnej pracy siebie i rodzine, a fach jego wydaje sie byc znacznie spokojniejszy i bezpieczniejszy niz marynarza,

zolnierza albo pisarza. Wylicza nastepnie kazde przyjemnosci wykonywania zadan, chwali wieczorne spiewy jak i rowniez tance. Dzielo nalezy odnosic

sie jako artystyczne uroczystosci ludowe. Jest odbiciem radosci istnienia w czasie swieta majacego swoje poganskie tradycje.

35. Udowodnij, ze ideologia epoki posiadala wplyw pod uksztaltowanie bohatera lirycznego w calej poezji Jana Kochanowskiego.

Renesans charakteryzowal sie miedzy innymi wszechstronnymi zainteresowaniami,

poczuciem radosci istnienia oraz poszukiwaniem dlan form, czesto w calej kulturze antyku i nieskazonych idealow w calej Biblii. Na podstawie tych zrodel

powstaly dwie glowne prady epoki: humanizm i reformacja. Jan pochodzace z Czarnolasu byl wybitnym humanista i wiec w jego poezji znajdujemy echa

ideologii epoki. Faktycznie juz we fraszce „Na lipe― podejmuje typowo renesansowy motyw pochwaly piekna jak i rowniez dobroczynnego wplywu

przyrody pod ludzka psychike. Zawiera tez pochwale jak i rowniez zachete do harmonijnego wspolzycia z przyroda. Natomiast we fraszkach zartobliwych

umiejetnie jak i rowniez bez zawisci wysmiewa niedoskonalosci ludzkie udowadniajac poczucie humoru, bystrosc obserwacji jak i rowniez umiejetnosc

krytycznego spojrzenia warte humanisty.

Fraszki refleksyjne jak na przyklad np. „O zywocie ludzkim― wyrazaja zadume nad zyciem, miejscem jak i rowniez rola czlowieka w kuli ziemskiej,

zastanawiaja morzem nim danym zgodnie z duchem renesansu.

Piesni Jana Kochanowskiego powstaly zwlaszcza w okresie dworskim, ale tez podczas bytu w Czarnolesie. Poeta zawarl w nich swoje niemalze

wszystkie przemyslenia i z ich pomoca mozna sie wiele dowiedziec o danym autorze. Najwczesniejsza piesn „Hymn do Boga― jest piesnia

pochwalna, hymnem, w ktorym poeta wyslawia dobro Boga jak i rowniez dziekuje Jemu za utwor stworzenia globu oraz czlowieka, a takze harmonie

miedzy nimi panujaca. To wyraz filozofii humanistycznej. Przy piesni „Serce roscie, patrzac na te czasy... ― Kochanowski przypomina dwie postury

charakterystyczne gwoli renesansu: stoicyzm i epikureizm i calkowicie dokonuje cechujaca je syntezy. W zyciu najwazniejsze wydaje sie byc miec

dziewicze sumienie, radzi, aby uzywac z okazji do gry, ale madrze i w calej sposob umiarkowany. Wlasnie w calej poczatkowej fazie humanizmu

najglosniej zabrzmiala pochwala ludzkiej, spolecznej aktywnosci, cnoty jako zalety samej w calej sobie. Przy „Piesni na temat cnocie― poeta stara

sie stworzyc swiadomosc czytelnika. Kluczem wydaje sie byc tu slowo „cnota― rozumiane jako bieglosc uniezaleznienia sie od pokus i cierpien

zwiazanych ze swiatem zewnetrznym, odrzucenie uczuc niskich, glownie zazdrosci. Pielegnowanie w samemu cnoty wydaje sie byc obowiazkiem

kazdego czlowieka, a najlepsza cnota wydaje sie byc sluzba ojczyznie. Humanisci przywiazywali tez ogromna wage do slawy doczesnej i posmiertnej,

istotny byl tez samodzielnie proces tworczy. W „Piesni o dobrej slawie― Kochanowski zwraca sie do czytelnikow z apelem, aby starali sie oni

pozostawic wedlug sobie slawe i honor. Problematyke dziel sztuki porusza tez w piesni „Niezwyklym jak i rowniez nielada piorem opatrzony... ―,

zajmuje sie tworczoscia ale i danym artysta, ktory to z racji pod posiadany dar jest jednostka wybitna. Wizja lotu morzem roznymi panstwami jest

wyrazem przekonania podmiotu lirycznego w ten sposob, ze jego dziela sa tez popularne nie tylko rodakom, ale i daleko poza barierami jego ojczyzny.

Kochanowski nawiazuje tez do antyku. Wyrazenia z piesni „Milo szalec, kiedy okres po temu― sa parafraza fragmentu piesni Horacego, ktory to

brzmi „slodko jest szalec w odpowiednim miejscu jak i rowniez czasie―. Takze filozofia epikurejska i stoicka w przytoczonych wczesniej utworach

zaczerpnieta zostala z antyku, podobnie takze horacjanskie „carpe diem―.

Wyobrazenie o niesmiertelnej slawie to takze tradycja antyczna ( topos exegi monumentum). Przy piesni panny XII mozemy odnalezc tez topos arkadii

– „Wsi spokojna, wioski wesola/ Ktory glos twej chwale zdola? ―

36. Opisz modele osobowe wykreowane przez literature renesansowa.

W wieku renesansu pisarstwo parenetyczna ciagle pozostala atrakcyjna. Nowa optymistyczna epoka propagowala nowe wzorce osobowe, idealy godne

nasladowania. M. Rej proponuje fason poczciwego ziemianina, poucza, ktore zycie winien wiesc szlachcic ziemski, mistrz swojej majetnosci. Wskazowki

wlaczone sa w calej „Zywocie czlowieka poczciwego―, natomiast wzorowy ziemianin zyje bez nerwow dopatrujac dobytku, rozkoszujac sie darami

fauny i flory o wszelkiej porze roku kalendarzowego, dbajac na temat harmonie, wypelnianie obowiazkow ale i takze rozrywke. Analogiczny model

ziemianina pokazuje „Piesn swietojanska na temat sobotce― nawet lepiej „Zency―

Odrebny wzor to idealny dworzanin. Wizerunek ten proponuje Lukasz Gornicki w calej dziele pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to: czlek

rycerski szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, dbaly o wytworne maniery jak i rowniez znajomosc dziel sztuki i muzy. Wsrod wzorcow

proponowanych przez literature renesansowa mozemy tez wyroznic: wzorzec patrioty, stawiajacego dobro ojczyzny ponad prywate, nie zalujacego jej

swoich dobr nawet lepiej zycia. Tego rodzaju ideal stworzony jest w calej patriotycznych piesniach Jana Kochanowskiego, dzielach Modrzewskiego i

kazaniach ksiedza skargi, a glownie literackim wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―. Pozostal w dalszym ciagu jeden

standard – wariant renesansowego autora, humanisty. Taka jednostka nie ogranicza sie do niejakiej dziedziny robienia, jest uniwersalna, oprocz

umiejetnosci potrzebnych ma rozlegla wiedze i zna jezyki obce. Takimi cechami odznaczali sie przenigdy m. in. J. Kochanowski, A. Frycz –

Modrzewski, M. Sep Szarzynski.

37. Wskaz zalety cenione przez czlowieka odrodzenia, odwolujac sie do znanych Ci utworow M. Reja i J. Kochanowskiego.

Przy „Zywocie czlowieka poczciwego― proponowany przez Reja wzorzec to ideal szlachcica – ziemianina, dla ktorego najwyzsza wartosc stanowi

ceniona przez dawnych i humanistow cnota, rozumiana jako bycie czlowiekiem uczciwym, patriotyzm, los zgodne pochodzace z natura. Adekwatny

ozenek, obowiazki gospodarskie jak i rowniez obywatelskie rozstrzygaja wartosc istnienia czlowieka poczciwego. Z wielkim kunsztem poetyckim i

radoscia opisuje rej zajecia gospodarskie, prace pod roli jak i rowniez w ogrodzie, radosci plynace pochodzace z zycia rodzinnego, patriotyczne jak i

rowniez obywatelskie obowiazki szlachcica. „Zywot... ― kresli czlowieka zdecydowanie bogatego ziemianina, ktory wydaje sie byc dobrym

gospodarzem, dba na temat swoja rodzine, z radoscia korzysta z dobrodziejstw przyrody, porzadnego ojca jak i rowniez troskliwego meza, a takze

prawego obywatela. „Poczciwosc nie wyplywa jednak pochodzace z dziedzicznego albo nadanego tytulu, nie jest podparta na wewnetrznych

przykazaniach moralnych i etycznych. Z kolei Jan Kochanowski we fraszkach zechce Bozego blogoslawienstwa. Wedlug faceta najwyzsza korzyscia jest

niewinnosc ( jak na przyklad u stoikow) rozumiana zdecydowanie czyste etyka, ludzka przyjaznosc i wiernosc pozwalajaca dozyc spokojnej starosci. Wie,

ze dobra doczesne ni zagwarantuja prawdziwego szczescia i spoczynku wiec przestrzega nieprzemijalnych, ponadczasowych norm jak i rowniez

przykazan. Specyficzne znaczenie przypisuje zdrowiu poswiecajac mu jedna z fraszek. Podmiot poetycki uznaje tezyzna fizyczna za jedna z kluczowych

wartosci, wobec ktorej odmienne dobra gubia swe istotnosc. Poeta we fraszce „Na lipe― chwali spokojne los w aprobacie z przyroda i nie szuka

sporo do szczescia.

Rozwazaniom odnosnie ludzkiego istnienia i jego prawdziwych zalety w niektorych utworach towarzyszy poczucie przemijalnosci i „marnosci―.

Wedlug czlowieka odrodzenia powinno sie zyc wedle natura jak i rowniez jej prawami, pamietac, ze wszystko mija ale powinno sie przy tym afirmowac

zycie jak i rowniez w pelni tu korzystac. Wedle stoikow powinno sie ze spokojem przyjmowac chwiejne koleje losu i zapracowac spokoj lezacy wewnatrz

broniacy przed atakami fortuny.

38. Okresl, ktore pochodzace z problemow poruszanych w publicystyce A. Frycza Modrzewskiego sa nadal obecne.

Andrzej Frycz Modrzewski wydaje sie byc uznawany zbyt najwybitniejszego publicyste polskiego renesansu. Najwazniejszym jego dzielem wydaje sie byc

wydany w calej 1551 r. traktat „O poprawie Rzeczypospolitej―. W ksiedze o obyczajach autor rozwaza o czlowieku, jego przyrodzie i na temat ustroju

doskonalym uszczesliwiajacym kazdego z obywateli panstwie. Zastanawia sie nad cnotami i wlasciwosciami charakteru niesamowitego obywatela

Rzeczypospolitej oraz morzem obowiazkami moralnego i etycznego postepowania urzednikow panstwowych wzgledem kazdego obywatela. Pojawia sie

tu takze postulat rownosci wszystkich obywateli wobec prawa i ubolewanie, ze w calej Rzeczypospolitej gwoli roznych osoby jest rozmaite prawo. Miedzy

innymi prawo karania smiercia wydaje sie byc zroznicowane dla ludzi z przeroznych warstw spolecznych, inne gwoli szlachty jak i rowniez inne gwoli

mieszczan. Mysle ze, ten problem wydaje sie byc nadal istniejacy. Tak obecnie bylo jak i rowniez jest, ze ludzie posiadajacy wplywy jak i rowniez takze

bogaci podlegaja niekoniecznie tym samym prawom co zwyczajowy obywatel, jednak zazwyczaj sa traktowani znacznie lzej, w wielu przypadkach moga

sie chociazby wykupic. Czesto osobistosci na ogromnych stanowiskach unikaja kary badz dochodzenie w calej ich sprawie jest znacznie przedluzone.

Pozniejszym problemem, ktory to porusza Modrzewski jest rola nauki jak i rowniez wiedzy przenigdy kazdego czlowieka i wspolzaleznosc moce panstwa

jak i rowniez jego potencjalu intelektualnego. Pisarz uwaza, ze nalezy szerzyc i propagowac oswiate, zakladac nowe uczelni i poprawic sytuacje

finansowa nauczycieli. Wspolczesnie wynagrodzenia nauczycieli sa skromne i wielu z fachowcow odchodzi ze szkol lub standardowo zmaga sie z bieda i

jest zatrudnionych nadal pochodzace z dobrej decyzji. Ostatnio przeprowadzana jest reforma ale pomimo tego wiele szkol, szczegolnie w calej malych

miejscowosciach, zamknieto jak i rowniez dzieci w wielu przypadkach musza chodzic do tychze odleglych znacznie kilometrow. Ponadto szkoly posiadaja

zazwyczaj zbyt male srodki pieniezne na postep pracowni jak i rowniez zakup pomocy naukowych, czasem nawet pod utrzymanie. Przy ksiedze na temat

wojnie ale juz mowi, ze kazda walka powoduje klopoty i tragedie zwyklych obywateli a nie tych, jacy je wywoluja. Rowniez dzisiaj w wojnach gina niewinni

ludzie badz zolnierze walczac w interesie pozostalych.

39. Zaprezentuj problematyke patriotyczna w literaturze renesansu, odwolujac sie do tworczosci Modrzewskiego, Skargi, Kochanowskiego.

Dorobek autorow i poetow renesansowych obfituje w rozmaite ujecia dotyczace spoleczenstwa jak i rowniez panstwa. Humanisci propaguja postawe

patriotyczna.

Frycz – Modrzewski i jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― to wotum w sprawie ojczyzny. Autor zahacza sprawy panstwie w piec

dziedzinach:

-„O obyczajach―

-„O prawach―

-„O wojnie―

-„O kosciele―

-„O szkole―

Przy ksiedze I "O obyczajach" sa zawarte przeliczania nad organizacja panstwa. Modrzewski twierdzi, ze: - ktorykolwiek badz mieszkaniec wydaje sie byc

obywatelem jak i rowniez panstwo mialo mu dac mozliwosc szczescie, - o zalety czlowieka nie decyduje urodzenie, - ktorykolwiek badz czlowiek winien

byc prawnie przygotowany do pracy, natomiast ludzmi niezdolnymi do pani a powinno pilnowac panstwo, - nalezy ustanowic urzedy nadzorujace

wszystkie branzy zycia (urzedy miar, urzad do zwalczania zebractwa.

Przy ksiedze II "O prawach" pisarz wraca do wymiaru kar zbyt zabojstwo. Owczesne prawo uzaleznialo je od pochodzenia spolecznego przestepcy

(szlachcic za zabojstwo chlopa placil niewielka grzywne, zas w wypadku odwrotnej chlopisko byl karany smiercia). Pisarz proponowal opracowac nowy

regulamin prawny pochodzace z udzialem czlonkow wszystkich stanow.

W ksiedze III "O wojnie" pisarz przeciwstawia sie wszelkim konfliktom zbrojnym, natomiast najsurowiej potepia wojny zaborcze. Proponuje rozwiazywanie

konfliktow pod drodze dyplomatycznej (spotkania wrogich stron w calej neutralnym obszarze, sankcje gospodarcze).

Modrzewski argumentuje, iz "zadne korzysci pochodzace z wojny nie sa faktycznie wielkie, by mogly do niej szkodom dorownac". Ludzi roztaczajacych

wojny nazywa zbrodniarzami, Tatarami.

W ksiedze IV "O Kosciele" odrzuconej przez cenzure w naszym wydaniu w calej 1551 r. Modrzewski ofiaruje: - utworzyc kosciol narodowy niezalezny od

Rzymu, - wybieranie papieza przez kazde narody chrzescijanskie, - obsadzanie stanowisk arcypasterzow przez osoby wyksztalconych jak i rowniez

szlachetnych.

Przy ksiedze V "O szkole" autor przeciwstawia sie wydawaniu pieniedzy pod rzeczy bezuzyteczne, takie jak zachwycajace domy i sute biesiady.

Proponuje srodki pieniezne przeznaczone pod ten cel wykorzystac w calej inny praktyczniejszy i szlachetniejszy sposob, natomiast mianowicie pod

dotowanie szkolnictwa w czasach, gdzie nie docenia sie zdolnosci i wykonywania zadan nauczycieli ksztalcacych przyszle, gorace talenty polityczne i

literackie. Modrzewski ofiaruje przejecie opieki nad szkolami przez panstwo, a prawo do uczenia sie gwarantuje wszystkim chlopcom niezaleznie od

pochodzenia spolecznego. (Po raz 1-wszy prawo chodzenia dziewczat do szkoly ustanowiono w 1773 r. )

W swoich kazaniach ks. Skarga porownuje wewnetrzne niesnaski w lonie Rzeczypospolitej do chorob. W ten sposob pietnuje mezczyzna:

- niezyczliwosc ludzka w odniesieniu do Rzeczypospolitej, innymi slowy brak namietnosci ojczyzny jak i rowniez prywate, cechujace obywateli. Uczucie

ojczyzny wydaje sie byc podstawowym musem kazdego obywatela i prawem Bozym. Te dwie zalety (Bog jak i rowniez ojczyzna) winowajca sie laczyc w

jedna calosc. Obywatele powinni porzucic dobro osobiste dla ratowania dobra lacznego, dla porzadna ojczyzny wypada poswiecic wszystko: majatek,

moce, zdrowie, szczescie, a nawet los.

- niezgode wewnetrzna. Przy narodzie powinna byc zgoda, poniewaz laczy go jedna kult, jedna ojczyzna, jeden krol, te same prawa i swobody

obywatelskie, identyczne sady, sejmy i trybunaly. Skarga wymienia grozne rezultaty, do jakich moga przyczynic sie niezgodni obywatele - spory sejmowe,

rywalizacji domowe, natomiast w rezultacie upadek i zaglada panstwa. W rezultacie sporow odpadna ziemie zjednoczone z Korona, jezyk jak i rowniez

narod wymra, a obywatele stana sie miedzynarodowymi wloczegami. Jako przyczyny niezgody wymienia Skarga chciwosc, obzarstwo, pyche, zazdrosc,

oblude jak i rowniez obmowe.

- oslabienie potegi krolewskiej. Skarga byl zdecydowanym zwolennikiem silnej wladzy krolewskiej, lecz przeciwnikiem monarchii absolutnej, prowadzacej

do tyranii jak i rowniez despotyzmu. Postulowal przyznanie krolowi pelni potegi i ustanowienie jedynego zrodla prawa. Panstwem powinien rzadzic krol,

wspierany madra rada, zlozona pochodzace z przedstawicieli narodu. Jako okolicznosci istniejacego postaci rzeczy wymienia nadmierna wolnosc

szlachecka, podle funkcjonowanie sejmu oraz rozproszenie dochodow panstwa i pustki w skarbie panstwa.

- roznowierstwo jak i rowniez herezje. Wedle Skargi, kult i kaplanstwo sa fundamentami panstwa jak i rowniez jego potegi. Krolestwo krajowe od

szesciuset lat polega na wierze Kosciola rzymskiego, a w tej chwili heretycy domagaja sie, azeby stara kult ustapila oryginalnej. Jednak heretycy nie sa

spojni, nie tworza jednosci. A gwoli Skargi jakiekolwiek krolestwo nie powinna dlugo upierac sie, jezeli posiada wielu bogow. Warunkiem szczescia

Rzeczypospolitej wydaje sie byc jednosc jak i rowniez zgoda, ktorej podstawa wydaje sie byc wiara katolicka. Latwo wydaje sie byc naprawic niezgode u

katolikow, ale obok heretykow to niemozliwe, bowiem rozmaitosc wiar przeszkadza w calej przyjazni miedzyludzkiej i poglebia niezgode. Heretycy dziela

krolestwa i gubia je. Tolerowanie wiec roznowiercow odbija sie ujemnie pod wszystkich sferach zycia, zarowno publicznego, oraz prywatnego. Heretycy

nie sa w stanie nawet odparowac panstwa przed poganami, bo rozdarte sprzecznosciami wyznaniowymi spoleczenstwo nie jest zdolne do wygrania

wojny. Skarga wzywa totez krola do obrony wiary katolickiej, zdecydowanie straznicy moralnosci i podstawy jednosci narodu, oraz do przywrocenia

jednosci religijnej w calej narodzie. Wymaga odciecia roznowiercow od wszystkich urzedow jak i rowniez pozbawienia cechujaca je ochrony sadowej.

Rownoczesnie podwaza legalnosc jak i rowniez znaczenie konfederacji warszawskiej.

- niesprawiedliwe prawo i niepraworzadnosc. Skarga stwierdza, iz wyjawszy praw solidnych nie ma autentycznej wolnosci. Zbytnio prawa sprawiedliwe

uwaza tworzone, umieszczone pod tablicach Mojzeszowych, duchowne, wyznaczone przez Zwiazek wyznaniowy oraz krolewskie i urzedowe,

ustanowione gwoli porzadku, sprawiedliwosci i karnosci. Za prawa niesprawiedliwe uznaje m. in. prawo na temat mezobojstwie, konfederacje

warszawska (dotyczaca roznowiercow), odwlekanie egzekwowania wyrokow sadowych i zniesienie egzekucji wyrokow sadow duchownych (Skarga byl

zagorzalym katolikiem, przejawiajacym niemalze fanatyzm religijny). Skarga krytykuje sadownictwo za prawdziwy w nim rozgardiasz (istnialo wowczas

wiele sadow - ziemski, podkomorski, grodzki, miejski). Wskazuje takze pod problem przekupstwa. Domaga sie tez zniesienia norm ograniczajacych jak i

rowniez naruszajacych przywileje Kosciola jak i rowniez krola. Jednoczesnie walczy na temat usprawnienie sadownictwa i potegi wykonawczej - np.

szybkie sadzenie jak i rowniez bezwzgledne robienie wyrokow.

- upadek moralnosci i obyczajowosci. Skarga hhg wszelkie grzechy, swiadczace na temat upadku obecnego porzadku. Wymienia wsrod nich herezje,

mezobojstwo, ucisk jak i rowniez wyzysk chlopa, lichwiarstwo, skok dobr ogolnych, krzywoprzysiestwo, marnotrawstwo, niemoralnosc jak i rowniez brak

sprawiedliwosci w sadach.

Przyrownuje nareszcie ojczyzne do matki, ktorej, skoro urodzila i wychowala dzieci, winne sa ow lampy led szacunek i do tonacego okretu, ktory to

wszyscy, w calej chwili wypadku, opuszczaja (nawiazanie do starozytnej retoryki Horacego).

Przy pomocy naszej oryginalnej retoryki pietnuje mezczyzna wady szlachty, podkresla wage problemow jak i rowniez zjawisk, ktore maja polozenie w

kraju i proponuje reperacje istniejacego postaci rzeczy. Zarazem przepowiada mezczyzna, iz rozplenienie sie tego typu chorob doprowadzi do upadku

Rzeczypospolitej.

Jednym sposrod tworcow, gwoli ktorego ojczyzna byla rzecza bardzo istotna, byl Jan Kochanowski. Swoj stosunek do ojczyzny wyrazal zarowno w calej

piesniach patriotycznych (Piesn V "O spustoszeniu Podola", XII "O cnocie" i 19 "O dobrej slawie"), oraz we fraszkach, w ktorych krytykowal wady moralne

i spoleczne narodu naszego. W Piesniach propaguje Kochanowski model obywatelskiej postawy, abdykacji z prywaty i sumiennej pracy gwoli dobra

ojczyzny.

Jednak najbardziej waznym utworem Kochanowskiego, odnoszacym sie do sytuacji panujacej w calej Rzeczypospolitej wydaje sie byc "Odprawa poslow

greckich". Dzielo, nawiazujacy tematycznie do okresow starozytnych, wyraza przeslanie do obywateli, mowiace, iz prywata i przekupstwo doprowadzic sa

w stanie jedynie do upadku Rzeczypospolitej. Wyraznie spostrzec mozna mnogie analogie do wydarzen politycznych tego czasu. Priam wykazuje

zaskakujace podobienstwo do mistrza Zygmunta Augusta, chwiejnego jak i rowniez slabego. Sugestia Krolewska obraduje na wzor naszego Sejmu.

Zauwazyc mozna prywate, egoizm jak i rowniez przekupstwo, ktore to tak bardzo rozpanoszyly sie pod polskim dworze. Utwor swiadczy ostrzezenie, ze

nie przetrwa zadne panstwo, w ktory to interesy obywateli beda stawiane ponad dobro ogolu.

Pozniejszym patriota, broniacym spraw Rzeczypospolitej jest Mikolaj Rej. Przy "Zywocie czlowieka poczciwego" znalezc mozna standard prawego

obywatela. Lecz glownym utworem, gdzie Rej wyklada gnebiace go sprawy jak i rowniez swoj niepokoj o spoleczny wizerunek panstwie jest "Krotka

rozprawa... ". W dziele tym Rej przedstawia kazde nieprawidlowosci, ktore dostrzega w calej owczesnych stosunkach spolecznych. Nade wszystko

podkresla wyzysk stanu chlopskiego, ponadto akcentuje prywate szlachty i kleru.

40. Scharakteryzuj tworczosc Metrow. Reja zdecydowanie pisarza reformacji, odwolujac sie do znanych Ci utworow literackich.

Metrow. Rej od 1541 r. byl kalwinem, stad w calej jego utworach mozna znalezc postulaty reformatorskie i protestantyzmu. Echa reformacji wyraznie

mozna zobaczyc w „Krotkiej rozprawie miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem―. Utwor wydaje sie byc napisany pochodzace z pozycji

kalwina i w calej duzej czesci stanowi nawiazanie do wymogow wysuwanych przez protestantow, jakie mozliwosci jest szczegolnie widoczne w calej

krytyce duchowienstwa katolickiego. Rej atakuje pochodzace z pozycji reformatorskich wady jak i rowniez przywary ksiezy, oskarzajac duchownych

katolickich na temat lenistwo, nieuczciwosc, spoznianie sie na poranne msze, zaniedbywanie swych obowiazkow. Autor zarzuca klerowi handel

odpustami, bakcyl do istnienia w przepychu i sztuczne zawyzanie liczby swietych, pod ktorych nieprzerwanie pobierane sa daniny. Krytykuje rowniez

obyczaj placenia ksiezom danin jak i rowniez „koled―, ktore sa wedle niego tylko kolejnymi pretekstami do bogacenia sie kosztem prostego jak i

rowniez zabobonnego chlopa.

Wiele pochodzace z epigramatow zawartych w „Zwierzyncu― jest umocowanych w duchu reformacji. Rej krytykuje nie tylko zakonnikow jednak takze

papieza, oskarza na temat naduzycia oddajac przy tym rys sporow religijnych renesansu jak i rowniez pomagajac wspolczesnemu czytelnikowi pojac

istniejace w calej owczesnej Rzeczypospolitej antagonizmy wspolwystepujace na tle religijnym. I tak na przyklad epigramat „Mnich― to portret

demonstracyjnie obnoszacego sie ze swa wiara zakonnika, ktory to uwaza, ze noszenie habitu wyroznia go i kosztuje ponad typowych ludzi. Tymczasem

mnich ten jest tak naprawde glupi, prymitywny i zabobonny. Autor ubolewa rowniez, ze prosci osobistosci, uwazajac zabobonnych i prymitywnych

mnichow zbyt swietych, chetnie ich utrzymuja, a nawet bogaca. Z kolei epigramat „Pleban pieska na cmyntarzu pochowal wydaje sie byc anegdotka na

temat plebanie, ktory to pochowal swojego psa pod cmentarzu w poblizu grobow oddanych. Gdy parafianie poczuli sie urazeni jak i rowniez poskarzyli sie

biskupowi, pleban przekupil swego zwierzchnika. Biskup, wziawszy lapowke, nie tylko rozgrzeszyl plebana, jednak z psa uczynil parafianina. Jest to

niezaprzeczalna krytyka duchowienstwa katolickiego, oskarzanego przez Reja o pazernosc, chciwosc, branie lapowek jak i rowniez lekcewazenie

waznych zasad religii. Inny epigramat, „Baba, jakie mozliwosci w pasyja plakala, swiadczy nawiazanie do czesto wysuwanego przez protestantow

postulatu odprawiania nabozenstw w calej zrozumialych gwoli wszystkich oddanych jezykach narodowych. Rej sugeruje, ze prosci ludzie nie rozumieja

lacinskiej liturgii, nie wzruszaja cechujaca je spiewane wedlug lacinie nabozne piesni wielkopostne, wiec cechujaca je uczestnictwo w calej odprawianej

mszy swietej wydaje sie byc jedynie bezmyslne i powierzchowne.

41. Wytlumacz, na czym polega nieszczesliwy wypadek ojca jak i rowniez kryzys swiatopogladowy poety w calej „Trenach―.

Jan Kochanowski byl wzorem humanisty, w wlasnym utworach niejednokrotnie nawiazywal do filozofii stoickiej - samodzielnie pragnal okazac sie

stoikiem. Byl przekonany, ze jest bliski osiagniecia posiada spokoju wewnetrznego, rownowagi duchowej. Dopiero smierc ukochanej Urszulki pokazala, w

jakim stopniu sie mylil:

"Nieszczesliwy moja osoba czlowiek, jakim lata swoje

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje!

Terazem nagle ze stopniow minionych zrzucony

I miedzy insze, jeden pochodzace z wiela policzony. "

Kochanowski byl przekonany, ze Urszulka odziedziczyla wedlug nim dar, mial wiare, ze przejmie ona lutnie poetycka. Jej smierc, smierc malej oliwki,

slowiczka rozwialy marzenia poety.

Odzwierciedleniem wewnetrznych rozterek poety jest cykl trenow dedykowany Urszulce. Tren jest rodzajem biblijnym. Byl zastrzezony gwoli znanych jak i

rowniez zasluzonych ludzi, ale Kochanowski zerwal pochodzace z ta regula. Piszac zechce zrozumiec to, co sie stalo, pomoc sobie na wlasna reke,

rownoczesnie chce dowiedziec, jakie mozliwosci obecnie dzieje sie pochodzace z Urszulka. Pyta o strategia pozagrobowego istnienia. Brak wydaje sie

byc na nie odpowiedzi ze strony kosciola chrzescijanskiego, czy w platonskich i mitologicznych opisach. Rozwaza rozne pochodzace z miejsc

ostatecznych: "raj", "czysciec", "miejsce nadniebne", "szczesliwe wyspy", "zdroj niepomny". Kochanowski nawiazuje do platonskiego motywu powrotow

dusz wedlug smierci, do miejsc gdzie przebywala przed wcieleniem. W konsekwencji zaczyna watpic w Boga, zycie wieczne, w ogole w calej zycie

pozagrobowe ("Gdzieskolwiek wydaje sie byc, jeslis jest").

Poeta wszystkimi dostepnymi srodkami pragnie ponownie ujrzec corke. Udaje mu sie, charakteryzuje to w calej ostatnim pochodzace z TRENOW, gdzie

opowiada swoj sen - we snie ukazala mu sie oryginal z Urszulka. Poeta chociaz czesciowo odzyskal spokoj, wiedzac, ze jego coreczka wydaje sie byc

szczesliwa. Postura ojca adaptuje sie - kochajacy, udreczony, tracacy idealy, powracajacy do rownowagi duchowej.

Podsumowanie:

"Treny" powstaly, jak sielskie los Jana pod wsi zostalo zaklocone w calej sposob tragiczny pod koniec 1579 roku (smierc 3-letniej Urszulki). Kompozycja

cyklu 19 trenow podobna wydaje sie byc do formy starozytnego epicedium (utwor dedykowany osobie zmarlej): - pochwala osoby zmarlej, - oplakiwanie, -

pocieszenie, ukojenie.

Nieszczesliwy wypadek:

Ojca - stracil wybrana coreczke, nie rozumie, z jakiej przyczyny to nastapilo, porownuje ja do mlodej oliwki, jaka pomylkowo 'zostala scieta przez

nadgorliwego ogrodnika' (I), dodatkowo bol ojca wzmagaja rzeczy pozostale wedlug Urszulce (VII), wspomnienia nadal drecza, pustka po odejsciu

coreczki, jaka dom wypelniala swym "radosnym szczebiotem". Przy trenie "X" jego rozpacz jako ojca osiaga apogeum, wiec pyta sie: Orszulo moja

wdzieczna, gdzies mi sie podziala, W ktoras strone, w calej ktoras sie kraine udala.

Chrzescijanina - zachwiana zostala jego wiara w uczciwosc boska, wykonuje to do zakwestionowania wszechmocy Boga nawet lepiej w punkcie

kulminacyjnym do zakwestionowania Swoim istnienia (X). Poddaje w calej watpliwosc tresc calego istnienia i istniejacych przemyslen.

Poety - posiadal nadzieje, ze corka bedzie dziedziczka jego wlasnego umiejetnosci potrzebnych nazywa ja "Safa slowienska".

Filozofa - zalamanie renesansowego pogladu pod swiat. Wydawalo mu sie, ze posiadl stoicka madrosc totez nie zna bolu, rozpaczy, strachu. W obliczu

smierci corki ten poglad sie zalamuje. Zwracajac sie do Madrosci (IX) pisze na temat sobie: Nieszczesliwy ja czlek, ktorym lata swoje Za zakupach

grupowych strawil, zebych byl ujrzal progi twoje! Terazem nieoczekiwanie ze stopniow ostatnich zrzucony I miedzy insze, 1 z wiela policzony

W ponizszym sensie Treny sa traktatem filozoficznym, analiza wlasnych uczuc i pogladow, obrazem krachu swiatopogladowego - kryzysu, ktory to niesie

zwatpienie w Boga i porzadek swiata. Dopiero w koncu cyklu powraca spokoj: "ludzkie podrozy, ludzkie nos" - gada matka poety - znos po czlowieczemu

co zycie czlowiekowi zgotowal. Stara sie tez wysnuc koncepcje ukazujaca tresc boskiej wyborow - Urszula poprzez smierc w stulecia dzieciecym uniknela

cierpien ziemskich.

42. Zaprezentuj sielanke zdecydowanie gatunek literacki na podstawie „Zencow― Sz. Szymonowica, „Piesni swietojanskiej o sobotce― Jana

Kochanowskiego i „Laury i Filona― F. Karpinskiego.

Sielanka to gatunek literacki obejmujacy utwory o tematyce zaczerpnietej z istnienia wiejskiego, jakich bohaterami sa pasterze badz rolnicy. Sielanke

umiejscowic mozemy na pograniczu rodzajow literackich, czesto oznacza sie ja jako gatunek mieszany (synkretyczny). Do liryki zblizaja ja liryczne

wprowadzenia czy piesni spiewane przez bohaterow, do epiki – fabula jak i rowniez narracja, do dramatu natomiast - dialogowe partie tekstu,

wypowiedzi jak i rowniez rozmowy pojedynczych bohaterow. Problematyka rustykalna ("rusticus", po lacinie - wiejski) w tworczosci poetow

renesansowych wiaze sie na ogol z humanistyczna pochwala zachwycajaca swiata naturalnego. Doskonala harmonijnie zorganizowana natura staje sie

nierzadko tlem gwoli prezentowania zachowan i ustaw ludzkich.

Tematyke ta podejmuje "Piesn swietojanska o Sobotce" Jana Kochanowskiego. Akcja koncentruje sie dookola ludowego obrzedu sobotki swietojanskiej,

przypadajacej pod noc 23 czerwca, innymi slowy wigilie Sw. Jana. Oczarowany wsia jak i rowniez jej mieszkancami Kochanowski charakteryzuje dawne

slowianskie zwyczaje, wrozby, spiewy, tance przy ogniskach. Dwanascie panien spiewa piesni, z jakich wylania sie sielankowy portret wsi polskiej

Ostatnia pochodzace z panien wyglasza pochwale istnienia wiejskiego; ciezka, codzienna robota w polu i obok gospodarstwie powoduje radosc

mieszkancom wsi jak i rowniez jest gwoli nich procesem do dumy.

"Wsi spokojna, wsi wesola!

Ktory wotum twej chwale zdola?

Kto twe wakacje, kto pozytki?

Moze dodac za przy jednym spotkaniu wszytki? "

Cykl swietojanski Kochanowskiego nawiazuje wiec do mitu arkadyjskiego (Arkadia – kraina wiecznej szczesliwosci) i staje sie pochwala kultury ludowej

przechowujacej nakazy moralne, pocieszajacej i radujacej czlowieka. Kochanowski po przy jednym spotkaniu pierwszy w calej literaturze polskiej siegnal

wedlug motywy folklorystyczne i uczynil z nich temat wierszy.

Gatunek sielanki rozwijal tez w poznej fazie renesansu Szymon Szymonowic. Uchodzil mezczyzna

za rzeczywistego mistrza sielanki. W wydanym przez poete zbiorze idylli znalazla sie sielanka "Zency". Jej tresc, z punktu widzenia wlasciwosci gatunku,

wydaje sie byc nietypowa, hhg bowiem robote panszczyzniana, buduje obraz niedoli chlopa. O sielankowym zakresie utworu Szymonowica decyduje

totez nie temat, ale strategia, w jaki to zostaje zaprezentowana rola piesni ludowej. Bohaterka utworu Pietrucha nuci melodie-piesn oparta pod motywach

ludowych i skrzeczy razem pochodzace z Oluchna pod ciezka robote oraz pod srogiego nadzorce. Ta wlasnie piesn "uczlowiecza" srogiego ekonoma,

dzieki pani a sielanka Szymonowica potrafi znalezc pierwotna uprzejmosc czlowieka. Nasz kraj wies finiszu XVI stulecia jest, wedle Szymonowica,

miejscem wyzysku: miejscem, gdzie niejednokrotnie dochodzi do naduzyc jak i rowniez niesprawiedliwosci. Liryk nie unika spraw ciezkich, pokazuje

ujemne strony istnienia na wioski, oddalajac sie od wysokiej

przez konwencje gatunkowa beztroskiej wizji globu i sporzadzajac utwor zblizony raczej do antysielanki.

Przy utworze „Laura i Filon― poeta ukazuje pare tytulowych bohaterow – zakocanych poczatkujacych ludzi. Akcja rozgrywa sie na wioski, na tle

natury, a do niej przedmiotem sa cierpienia, rozterk i uciechy, jakie obejmuje ze soba afekt. Gdy Laura przybywa pod spotkanie pochodzace z

ukochanym pod umowionym jaworem nikt pod nia nie czeka. Wywoluje to podejrzenie o zdrada i alians z odmienna pasterka – Doryda, jakie

mozliwosci konczy sie atakiem rozpaczy i zlosci, w czasie ktorego Laura rozbija o drzewo koszyk jak i rowniez niszczy rozany wieniec. Wtedy zza

pobliskich zarosli wybiega Filon jak i rowniez uspokaja Laure tlumaczac, ze chcial tylko przekonac sie na temat jej namietnosci. Utwor zakonczony zostal

scena pogodzenia sie kochankow, wzajemnym wyznaniem namietnosci i przysiega wiecznej wiernosci. Najwazniejsze w calej tej sielance wydaje sie byc,

faktycznie charakterystyczne gwoli sentymentalizmu, zwrocenie uwagi pod swiat przetrwac wewnetrznych, proba analizy psychiki zakochanych jak i

rowniez wplywu namietnosci na postepowanie czlowieka.

43. Przedstaw portret czlowieka jak i rowniez jego losu w poezji M. Sepa – Szarzynskiego. Umiesc poete na tle epoki.

Zmarly przedwczesnie Mikolaj Sep Szarzynski, na temat ktorego zyciu do dzisiaj wiadomo bardzo niewiele, wydaje sie byc uwazany zbyt tworce

zapowiadajacego nowa jakosc w literaturze polskiej. Chronologicznie Szarzynskiego zaliczac nalezy w dalszym ciagu do odrodzenia, jednak rys jego

wierszy wykracza daleko poza czysto renesansowe zainteresowania. Jego wiersze sa przenikniete lekiem egzystencjalnym i poczuciem niepewnosci bytu

ludzkiego, jakie mozliwosci powoduje, ze tworczosc Szarzynskiego zalicza sie do poezji metafizycznej. Wszelkie leki i rozterk poety mialy podloze

swiatopogladowe, wynikaly ze zmiany religii, gdyz najwidoczniej Mikolaj w calej mlodosci przeszedl z luteranizmu na katolicyzm. Wywolalo to u poety

prawdziwy szok swiatopogladowy. Do konca zycia nie opuscily go niejasnosci, czy asortyment ktorego dokonal, byl sluszny i pod dostatkiem

uzasadniony. Wiersze Sepa Szarzynskiego przepelnia takze lek przed Bogiem, przedstawionym jako Tworca wspanialy jak i rowniez wszechmocny,

jednak, z drugiej strony, bezlitosnie karzacy niewiernych i nieposlusznych. Garsc utworow, ktora ocalala do dzisiaj i zostala wydana posmiertnie w tomiku

„Rytmy, abo wiersze polskie― jest swietnym obrazem tychze niepewnosci jak i rowniez lekow. Przede wszystkim wyraznie mozna zobaczyc

niepokoje poety w dwoch sonetach – IV jak i rowniez V.

Sonet IV: O wojnie lokalnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem jak i rowniez cialem, wydaje sie byc wyrazem leki poety na temat wynik bezustannej

walki, ktora kazdy czlek musi toczyc z szatanem. Szatana wspieraja moce piekielne, ziemskie porzadna materialne jak i rowniez pokusy doczesne, ktore

odciagaja czlowieka od Boga. Az do grzechu sklania takze ludzkie cialo powodowane ziemskimi zadzami i potrzebami. W swojej batalii z silami ciemnosci

czlek jest samotny, a stawka jest wszak zbawienie. Samotnosc podmiotu lirycznego lagodzi tylko obecnosc Boga, na pomoc ktorego kazdy czlek

powinien rachowac, bowiem tylko z pomoca Boska mozna zwalczyc szatana, ziemia i odepchnac pokusy swojego ciala.

Sonet V, zatytulowany „O nietrwalej milosci rzeczy swiata tamtego, stanowi w calej znacznej mierze uzupelnienie jak i rowniez rozwiniecie

poprzedniego. Poeta stwierdza, ze to co materialne jest zludne, zgubne, natomiast przede wszystkim nietrwale i przemijajace. Nie przemija jedynie to co

duchowe, a najwznioslejsza wartoscia duchowa jest afekt do Boga. Bog wydaje sie byc wielki jak i rowniez dokonaly, czlek maly jak i rowniez pelen

grzechu, doczesnosc zabiera czlowieka od Boga, utrudnia mu sciezke do istnienia wiecznego jak i rowniez do zbawienia. Widac w tej okolicy wyraznie

nawiazanie zarowno do Biblii ( Ksiega Koheleta), oraz do pogladow filozoficznych Sw. Tomasza pochodzace z Akwinu.

44. Omow „Odprawe poslow greckich― jako termin obywatelskiej troski o losy ojczyzny.

Przeszlosc wojny trojanskiej byla zwyczajnie znana osobom XVI stulecia. Tresc dramatu stanowi tylko kostium wiekopomny, maske (pretekst), pod jaka

autor ukryl wazne dzisiejsze problemy polityczne. Rozwazyl problem: kiedy panstwo jest silne, a gdy slabe. Sens rozwazan pisarza ma rys uniwersalny

(dotyczy kazdego panstwa w kazdym czasie), aczkolwiek najbardziej ciekawi Kochanowskiego Nasz kraj XVI stulecia, wowczas w dalszym ciagu silna jak

i rowniez znaczaca na starym kontynencie, ale obecnie z pierwszymi przejawami slabosci. Kochanowski chcial wiec przestrzec rodakow przed tym, ze

niewlasciwa polityka moze przyczynic sie do upadku panstwa, jak wiele Troje. Przy tekscie sa fragmenty swiadczace o takich intencjach pisarza.

1. Inna wypowiedz choru ("Wy, jacy pospolita kwestia wladacie") wydaje sie byc skierowana do rzadzacych panstwem i wlacza pouczenie, jak na

przyklad maja sprawowac powierzona dywanom wladze. Zagrozeniem wyrzec sie mysli na temat osobistych zaletach i troszczyc sie na temat dobro

ogolne. Na zakonczenie poeta przestrzega, ze wystepki kierujacych prowadza panstwo do zguby.

2. Przedstawienie narady trojanskiej wzorowany pod polskich sejmach (swiadczy w ten sposob polski strategia glosowania przez rozstapienie i obecnosc

marszalkow stukajacych na temat ziemie laskami). Kochanowski wykrywa i wytyka prywate, przekupstwo (np. Iketaon), chaos, brak odpowiedzialnosci

zbyt losy panstwa. Przewazaja poslowie podobni do Aleksandra, myslacego jedynie na temat wlasnych interesach, malo natomiast jest Antenorow

troszczacych sie o panstwo.

3. Wypowiedz Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytyke zjawisk oslabiajacych panstwo: przekupstwa, slabosci rzadu, braku szacunku dla prawa. W dalszej

czesci Kochanowski ustami Ulissesa bardzo krytycznie ocenia mlodz magnacko - szlachecka przyzwyczajona do wygod, sklonna do pijanstwa jak i

rowniez obzarstwa, natomiast niezdolna do zadnego znoju, a przede wszystkim do defensywy ojczyzny. Liryk niepokoi sie, czy takie persony beda

potrafili w przyszlosci rzadzic panstwem.

czterech. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarl przestroge przed alternatywa upadku panstwa rzadzonego jak wiele w Troi.

5. Przy kreacjach kluczowych bohaterow, Antenora i Aleksandra, poeta skupil dwie napotykane wsrod owczesnej szlachty postury wobec rzeczy

narodowych. 1 z nich uosabia umilowanie ojczyzny, szlachetnosc, madrosc, dalekowzrocznosc polityczna, drugi natomiast jest synonimem prywaty,

nieliczenia sie pochodzace z dobrem panstwa, realizowania osobistych celow kosztem narodu.

6. Konczaca nieszczesliwy wypadek wypowiedz Antenora nawolujaca do wojny, aczkolwiek sprzeczna pochodzace z jego wczesniejszymi probami

zapobiezenia jej, wydaje sie byc w gruncie rzeczy wyrazem patriotycznego rozumowania o ojczyznie. Chodzi albowiem o to, by przez atak zdziwic wroga,

oslabic go jak i rowniez nie pozwolic do wejscia w horyzont panstwa.

45. W literaturze odrodzenia znajdz przyklady utworow poruszajacych problematyke obywatelska.

Andrzej Frycz-Modrzewski zalicza sie do najwybitniejszych publicystow tego czasu porusza albowiem tematy najbardziej istotne, obecne i zawile. Swoje

preferencje na panstwo przedstawil w calej piecioksiegu "O poprawie Rzeczypospolitej":

- "O obyczajach" - panstwo zdecydowanie dobrowolna organizacja spoleczna powstala dla zapewnienia czlonkom plynnego i szczesliwego zycia. Krol

elekcyjny (wybierany rowniez przez chlopow), urzedy nie dziedziczne, awans zwazywszy na umiejetnosci

-"O prawach" - wszyscy rowni wobec prawa, jawna niesprawiedliwoscia sa wyroki sadow patrymonialnych i prawo o karze za mezobojstwo (wczesniej

wydal juz utwor "Laski badz o karze za mezobojstwo", w ktorym zahacza ten problem; za zabicie szlachcica smierc, wiezienie, badz wysoka grzywna

[120 grzywien]#@@#@!!, za zabicie chlopa tylko mala grzywna [12 grzywien]).

-"O Kosciele" - zmiany i reformy wewnatrz kosciola, uniezaleznienie panstwa od papiestwa ktore reprezentuje obce krajowi interesy.

-"O szkole" - zada unowoczesnienia programow nauczania i udostepnienia szkol gwoli wszystkich

Piotr Skarga - jezuita, publicysta i zarliwy patriota "Kazania sejmowe"

1-wsza. "O wiedzy potrzebnej do rady" - moralnosc narodu warunkiem szczescia i potegi panstwa, natomiast ci jakie mozliwosci sa pod jego czele

powinni wreczac przyklad,

dwie. "O namietnosci ku ojczyznie" - liczy 6 dolegliwosci Polski: brak milosci ojczyzny, brak zgody politycznej, bezlad religijna, wyczerpanie wladzy

krolewskiej, niesprawiedliwe prawa, niekarnosc grzechow jawnych. Nadal mowi, ze milosc do ojczyzny fundamentalnym obowiazkiem obywatela, upadek

ojczyzny rownowazny pochodzace z kleska obywateli ("Tonacy statek"),

3. "O niezgodzie domowej" - wsrod rodakow powinna byc zgoda. Przykro sie na to patrzy jej nie wystepuje, Skarga boi sie, ze fakt ten moze byc

wyczerpany przez sasiadow (wizjonerstwo),

czterech. i piec. "O naruszeniu religii katolickiej" - reformacja poglebia niezgode narodowa. Religia katolicka wylacznym ratunkiem, katalizatorem

zjednoczenia,

6. "O monarchii i krolestwie" - panstwem powinien rzadzic krol wedle radami madrej rady. "zlota wolnosc szlachecka" gubi Polakow gdyz wydaje sie byc

wykorzystywana przez magnaterie do osiagniecia osobistych celow, jakie mozliwosci prowadzi do anarchii,

szostej. "Prawa niesprawiedliwe" - wyjawszy praw solidnych nie ma wolnosci, wylicza niezasadne prawa (w tym prawo o mezobojstwie ). zada wolnosci

osobistej dla chlopow, chociaz, jak na przyklad Modrzewski akceptuje stany spoleczne,

8. "O niekarnosci grzechow jawnych" - przedstawia odczucia patriotyczne: afekt do ojczyzny, oburzenie pod jej zlych synow, niepokoj o losy

Rzeczypospolitej jak i rowniez nadzieje, ze dobry Bog ustrzeze Polske od zguby. "Grzechy jawne" wolajace na temat pomste do nieba to: brak

sprawiedliwie dzialajacego wymiaru sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa jak i rowniez nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez porzadna

pospolitego, wyzysk sierot przez zlych opiekunow. Po ow rachunku sumienia Skarga aplikujac styl biblijnych prorokow anonsuje upadek Krajowy, jesli do

niej obywatele sie nie poprawia.

Jan Ostrorog "Memorial na temat poprawie Rzeczypospolitej" -traktat zawierajacy projekt reformy ustroju urzedowego i spolecznego Polski, opieral sie

mezczyzna na gruncie niezaleznosci od papiestwa jak i rowniez cesarstwa:

- kosciol podporzadkowany panstwu, krol wyznacza arcypasterzow,

- zniesienie oplat dla Kurii Rzymskiej: Annat jak i rowniez swietopierza,

- zakaz apelacji od polskich sadow duchownych do Rzymu,

- potrzeba wzmocnienia potegi krolewskiej,

- ujednolicenie prawa (takie samo dla kazdego z stanow),

- wzmocnienie obronnosci kraju (chlopi, mieszczanie w calej pospolitym ruszeniu),

Akcenty stanowe: niedopuszczenie mlodziezy chlopskiej do studiow, postulat zniesienia cechow (mieszczanstwo).

46. Porownaj wzorzec szlachcica–ziemianina zawarty w tworczosci M. Reja i J. Kochanowskiego.

"Zywot... " nie jawi sie byc samodzielnym utworem. Stanowi czastka "Zwierciadla".

Przy "Zywocie... " Rej zawarl swoje przeliczania o zyciu szlachcica od narodzin do smierci. Zastanawia sie morzem edukacja jak i rowniez wychowaniem

najmlodszych szlacheckich, morzem pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz jego staroscia.

Opowiadajac o oswiaty, lekcewazyl wartosc przedmiotow oswiatowych, takich jak gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Wybitniej od nauki Rej ceni dobre wyksztalcenie, umiejetnosci rzeczowe oraz rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze taniec jak i rowniez

spiew). Ceni sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage.

Poprzez prawdziwe szlachectwo Rej pojmuje szlachetne, przykladne zycie, odrzuca zas dziedziczenie po przodkach tytulow szlacheckich bez osobistych

zaslug. Zbytnio wielka usterke szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca niejednokrotnie czlowieka pod manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu jak i rowniez pracy pod wsi, stad dokladnie opisywal zajecia ziemianina w przeroznych porach roku kalendarzowego,

przynosza sporo pozytku, a takze dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac wokol mieszkania sady owocowe i ogrody warzywne, azeby niczego przez caly

rok kalendarzowy nie zabraklo rodzinie gospodarza. O ogromnym zamilowaniu pisarza do wykonywania zadan na wioski swiadcza mnogie zdrobnienia

nazw owocow jak i rowniez warzyw i innych plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, majoranik, orzeszki, sliweczki, syrczki i tym podobne.

Zima Rej radzi odpoczywac w przyjemnym towarzystwie przyjaciol i dzinki, zaleca gry, polowania, lowienie ryb, co zapewnia pozytek jak i rowniez daje

rozkosz. Dbajacy na temat fortune liryk zaleca w calej wolnym, zimowym czasie zaciekawic sie handlem zbozem, kupowac je oszczedniej i zbywac drozej

w calej innych strefach.

Stosunek Reja do rzeczy publicznych i sluzby ojczyznie byl niespotykany. Choc cenil wartosc ekipy wojskowej przenigdy mlodego szlachcica, to

upatrywal w tym zwlaszcza ksztaltowanie jego charakteru, natomiast nie sluzbe ojczyznie. Jednakowo myslal na temat urzedach ogolnych nie ceniac ich

zbyt. Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, jednak tylko wiec, ze moze on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jawi sie byc pozbawiony niedoskonalosci, poniewaz oprocz wiedzy praktycznej przedstawiciel

tamtego wysokiego postaci spolecznego winien posiadac takze gruntowne predyspozycje. Nie budzi takze osoby stosunek szlachcica do musu sluzenia

ojczyznie.

Jan Kochanowski:

Piesn V.

Powstala pod wplywem napasci Tatarow pod Podole w calej 1575 r. podczas bezkrolewia, po naglym opuszczeniu tronu przez H. Walezego.

Kochanowski zawarl w calej niej swoje przemyslenia odnosnie tego zdarzenia oraz sugestie, jak w przyszlosci wzmocnic obrone granic. Przy reakcji

poety na najazd Tatarow pod Podole diagnozujemy wzburzenie, zal, wscieklosc pod napastnikow i mysl na temat powetowaniu klesk i zabezpieczeniu sie

przed napascia Turkow, silniejszych znacznie od Tatarow. W celu zapewnienia obronnosci barier Kochanowski ofiaruje opodatkowanie szlachty, co

wyraza slowami: "Skujmy talerze pod talary, skujmy, A zolnierzowi pieniadze gotujmy. "

Przy Piesni XXIV Kochanowski, nasladujac Horacego, hhg siebie zdecydowanie postac dwojakiej natury: smiertelnej - prostego czlowieka jak i rowniez

niesmiertelnej - poety. Dusza poety w jego opinii jest jak na przyklad ptak wzlatujacy ponad ziemia, siegajacy niebios i nie znajacy barier. Piesn ponizsza

przekazuje swiadomosc wlasnej zalety Kochanowskiego zdecydowanie poety. Jest ona takze wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza i

najszlachetniejsza forme aktywnosci ludzkiej.

"Piesn swietojanska na temat Sobotce" wydaje sie byc cyklem dwunastu sielankowo-tanecznych piesni spiewanych przez tylez panien, gloszacych

chwale zycia pod wsi. Piesni te wkomponowane sa w calej obrzed obchodu tzw. Sobotki, przypadajacej pod noc letniego przesilenia Slonca, 23 czerwca,

w wigilie sw. Jana. Uroczystosci sobotkowe byly schrystianizowana forma starego obrzedu poganskiego zwiazanego pochodzace z kultem paliwa i

Kupaly - bozka ognia. Kochanowski w piesni Panny VI podkresla wage zycia w calej jednosci pochodzace z natura. Wyraza pochwale lata i zniw - owocu

ciezkiej, calorocznym wysilku. W piesni Panny XII zawarta wydaje sie byc pochwala istnienia na wioski w zespole rodzinnym. Robota ziemianina pod roli

przeciwstawiona jest pozostalym, niemoralnym sposobom zycia, natomiast mianowicie dworakowaniu, kupiectwu jak i rowniez wojaczce.

Ktory wizerunek Jana Kochanowskiego wylania sie pochodzace z jego fraszek i piesni?

Na tresc zawarta we fraszkach jak i rowniez piesniach wplynelo znacznie zgromadzenie Jana Kochanowskiego z dzielami Horacego, Owidiusza oraz

Wergiliusza, a takze doglebne poznanie filozofii starozytnej, zwlaszcza epikureizmu jak i rowniez stoicyzmu, ktorej wskazaniami staral sie rzadzic w zyciu.

Duzy wplyw pod tworczosc poety mialo takze spotkanie pochodzace z Ronsardem we Francji.

Przewaznie nazwisko Kochanowskiego kojarzone wydaje sie byc z postacia znakomitego naszego poety, ktory to jako 1 z glownych tworzyl literature

narodowa. Lecz nawet mezczyzna sam pisze w Piesni XXIV, ze jego dusza jest jak na przyklad wolny kapucyn wzbijajacy sie w przestworza. Poza tym

utwor ten wydaje sie byc nie tylko wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza pochwaly odmiane aktywnosci ludzkiej, jest tez uwidocznieniem mysli

wlasnej zalety Kochanowskiego zdecydowanie wspanialego poety, ktorego ksiazka jeszcze czasochlonnie po jego smierci sa czytane jak i rowniez

podziwiane przez wszystkie narody.

W utworach swoich staral sie ruszac wszystkie zagadnienia z istnienia codziennego, jakie mozliwosci bylo typowe dla owczesnych humanistow, gdzie

niewatpliwie nalezal. Wielokrotnie Kochanowski zastanawial sie nad przemijalnoscia ludzkiego istnienia, czego przypadkami moga byc: Piosenka XXIII i

fraszka "O zywocie ludzkim". Zawarte w calej tej odrebnej przemyslenia pokazuja wyraznie pod znajomosc jak i rowniez stosowanie filozofii stoickiej,

aczkolwiek nie da sie schowac zawartej w calej niej partytura pesymizmu.

Janowi Kochanowskiemu, zdecydowanie humaniscie, nie bylo tez obce rozpatrywanie wartosci cnot i moralnosci w zyciu czlowieka. Jego przemyslenia

na ten temat sa zawarte dla przykladu w Piesniach XII jak i rowniez XIX. Niewinnosc, wedlug poety, jest najbardziej liczna wartoscia, jaka pielegnowana

w calej sercu czlowieka moze byc gwoli niego w tym samym czasie "nagroda jak i rowniez placa" i swoista dekoracja zycia. Otwarcie z cnota zwiazana

wydaje sie byc tak zwana dobra slawa, tzn. porzadna opinia obok wspolczesnych, natomiast po smierci pamiec obok potomnych.

Liryk, jak wiadomo, nie stronil od rozrywek, rozrywek i biesiad, ale bardzo ganil pijanstwo, ktore bylo dosc pospolite wsrod owczesnej szlachty. Bez

watpienia jako koneser i smakosz wina Jan Kochanowski pochwalal i namawial do umiarkowanej degustacji tamtego trunku (Piesn IX).

Przy utworach wybitnego humanisty nie moglo takze zabraknac pochwaly ludzkiego rozumu i zaradnosci, czego dowodem jest fraszka "Na most

warszewski".

Pozostalym wizerunkiem Jana Kochanowskiego wylaniajacym sie pochodzace z jego utworow jest szlachcic - patriota, czego termin mamy w calej

"Piesni na temat spustoszeniu Podola". Powstala kobieta pod dzialaniem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. Liryk zawarl w calej niej swoje

przemyslenia jak i rowniez sugestie, jak na przyklad w przyszlosci podeprzec obrone barier, ale najbardziej emanuje pochodzace z tego utworu

wzburzenie, zal oraz wscieklosc na poganskich napastnikow. Szlachcic wciaz rozumuje o powetowaniu strat jak i rowniez stworzeniu oryginalnej, silnej,

zacieznej armii oplacanej z portfela wspolrodakow. Pozostalym jeszcze utworem ukazujacym umilowanie ojczyzny poety wydaje sie byc Piesn XII.

Wprawdzie Jan Kochanowski mniema, ze kazde zalety stanowiace cnote sa cenne, jednak najbardziej ceni on sluzbe ojczyznie, co potwierdzaja slowa:

"A jesli dla kogo otwarta cenna do niebios, Tym, jakie mozliwosci sluza ojczyznie".

Jak wiadomo, w calej pozniejszym okresie swego istnienia Jan Kochanowski przeniosl sie do posiadlosci rodowej w calej Czarnolesie, by tam

komponowac i dozyc wieku starczego. Piesn Panny XII zawarta w "Piesni swietojanskiej na temat Sobotce" okresla na rozmilowanie poety przenigdy

ziemianina. Liryk opowiada na temat poboznej jak i rowniez spokojnej codziennosci gospodarza. W celu porownania wspomina takze na temat ludziach

tulajacych sie wedlug swiecie w calej poszukiwaniu bitew i kasy.

Jan Kochanowski twierdzi, ze najlepiej wydaje sie byc zyc pod roli, poniewaz ziemia wynagradza czlowiekowi jego trud. Wraz ze zbirow uzyskanych z

ofiarnej pracy mistrz moze wyzywic nie tylko rodzine i majatek, ale i sluzbe.

Kiedy nadejdzie odpowiedni troche, rolnik kosi laki jak i rowniez pola, natomiast nastepnie wszystko znosi do stodoly. W porze wieczoru, po skonczonej

pracy w kazdej sytuacji znajdzie okres na rozmowki i tance przy kominku. Kiedy indziej bierze wedke na ramie i chodzi lowic ryby badz w lesie zastawia

potrzask, dzieki czemu na strychu nigdy nie brakuje jedzenia. Przy zagrodzie naturalnie pomaga mu kochajaca malzonka. Szlachcic wspomina takze na

temat wychowaniu malolata pokolenia, kladac najwiekszy napor na skromnosc i wstyd. Poeta zechce, aby jego wnuki byly dobrze wychowane i zeby

posiadaly te zalety.

Odczytujac utwory Jana Kochanowskiego bez watpienia kazdy dojdzie do moralu, ze byl on nie tylko wspanialym poeta i humanista, ale tez glebokim

patriota oraz wzorowym gospodarzem.

47. Wskaz, ktore postawy myslicielskie znajduja refleks w tworczosci Jana Kochanowskiego.

Piesni refleksyjne, w ktorych poeta chwali utwor stworzenia boskiego (podobnie jak na przyklad w psalmach), urode globu, swojego domostwa – to

renesansowa afirmacja zycia, namietnosci, a takze poezji. Cnota jak i rowniez rozum to wartosci, jakim holduje. Przywoluje hasla epikurejskie, aby

trzymac dzien, jak i rowniez stoickie, azeby przywolac spokoj, dobra slawe i mestwo oraz rownowage ducha. Filozofia zawarta w calej „Piesniach―

posiadala charakter horacjanski. Podobnie jak Horacy, Kochanowski odwolal sie do zalozen dwoch starozytnych pradow filozoficznych: stoicyzmu i

epikureizmu. Idee gloszone przez faceta byly wyrazem zespolenia obydwu nurtow myslowych.

Stoicyzm „Piesni― wyraza sie w przekonaniu, iz zamiarem zycia czlowieka jest szczescie, rozumiane zdecydowanie zycie harmonijne z zasadami

cnoty, gwarantuje czyste etyka i lezacy wewnatrz spokoj. Rygorystyczny stoicyzm zmitygowany zostaje aczkolwiek przez epikurejskie nawolywanie do

korzystania z radosci zyciowych. Wobec przemijalnosci globu, krotkosci istnienia i marnosci dobr doczesnych, poeta przekonuje do uzywania chwili,

cieszenia sie pochodzace z zabawy – echa slawnego „carpe diem― polaczonego ze stoickim spokojem w „zloty srodek― posiadamy

mozliwosc zaobserwowac w calej Piesniach II, IX jak i rowniez XX.

Renesans chcial doswiadczac czlowieka calosciowo, lecz nie jednowymiarowo, uwzglednial, wiec prawdziwe bogactwo egzystencji czlowieczej, jaka byla

nie wolna od sprzecznosci. Dlatego tez fraszki byly tak rozmaite. Sprzyjala dywanom recepcja antyku, ktory slowami Horacego, Cycerona czy Zenona

zalecal opanowanie do globu i jego urokow. Kochanowski nie byl jednak pisarzem typowo duzym. Blizszy byl mu Horacy od Zenona, lecz niewatpliwie

blizszy byl Zenon od Epikura. Dzialanie kazdego z nich we fraszkach jest dostrzegalny. Wlasciwie filozofii antycznej zmierzanie do szczescia wiazalo sie

z zdolnoscia wykorzystania wszelkiej chwili, ktora niesie los. Przede wszystkim nalezalo unikac trosk, ktore zdolaly zmacic szczescie.

We fraszkach Kochanowski takze niejednokrotnie przypomina bliskie mu idealy filozofii stoickiej jak i rowniez epikurejskiej. Przy autobiograficznej fraszce

„Na gmach w Czarnolesie― podmiot poetycki, zwracajac sie do Boga, prosi go o to, co emituje mu sie najwazniejsze przenigdy. Poeta zechce

boskiego blogoslawienstwa, a przemijajacym slawie jak i rowniez bogactwu przeciwstawia ponadczasowe zalety stoikow: cnote, zdrowie, dziewicze

sumienie, humanistyczna zyczliwosc i spokojna starosc. Kochanowski – uczen stoikow – wie, ze doczesne dobra tamtego swiata nie zapewniaja

rzeczywistego szczescia jak i rowniez spokoju. Wewnetrzna harmonie otrzymac mozna tylko dzieki wiernosci sobie jak i rowniez przestrzeganiu

nieprzemijalnych norm jak i rowniez przekonan. Specyficzne znaczenie przypisuje poeta zdrowiu, poswiecajac mu jedna pochodzace z fraszek – „Na

zdrowie―. Pochwale istnienia w aprobacie z przyroda odnalezc posiadamy mozliwosc we fraszce „Na lipe―.

Refleksyjno – filozoficzne utwory wyrazaja poglad na ziemia renesansowego poety – humanisty, ktory wykrywa dwoistosc globu: jego przemijalnosc i

trwalosc wobec faktycznie krotkiego istnienia czlowieka.

Fraszki sa bardzo roznorodne, poniewaz wyrosly pochodzace z bogatych doswiadczen i przemyslen poety, dostrzegajacego wieloaspektowosc rzeczy i

umiejacego ze duzym spokojem spostrzegac otaczajaca go rzeczywistosc. Jan z Czarnolasu widzi, totez szczescie czlowieka w harmonijnym zyciu, w

calej korzystaniu pochodzace z rozumu, ale i takze w radosci „poki okres po temu―, bo niesmiertelna jest tylko slawa poety. O kruchosci zycia jak i

rowniez wizji Boga, jako duzego Architekta, spotykamy niejedno slowo we fraszkach. Mysl Kochanowskiego jest albowiem dziekczynieniem wobec Boga,

jednak tez wizja czlowieka nalezytego, umiejacego zuzytkowac swoj okres.

Zasady filozofii stoickiej ukazywaly czlowiekowi sciezke do szczescia, uczyly jak na przyklad uwolnic sie od trosk jak i rowniez cierpienia i obawy przed

smiercia. Naszym dramatyczniejsze wydaje sie byc wiec zwatpienie poety w calej ustalone przez myslicieli zalety – polemika ze stoicyzmem

rozpoczyna „Tren IX―, gdzie poeta pochodzace z ironia wypowiada sie odnosnie madrosci, jaka powinna umozliwic czlowiekowi radzenie sobie

pochodzace z problemami, wreczac sile duchowa i stale szczescie i czynic solidnym na przerazenie przed smiercia. Kochanowski, ktory to wielokrotnie w

calej swych piesniach slawil madrosc, teraz udreczony po stracie corki, nie potrafi znalezc w pani a ukojenia. Treny wiec dokonuja zalamanie pod tej

harmonijnej i pelnej ufnosci filozofii renesansowego autora po smierci Orszulki. Dekoniunktura, a nawet zwatpienie w Boga ustepuja aczkolwiek

pocieszeniu jak i rowniez ponownemu zaufaniu w wiedzy dawnych filozofow.

48. Wskaz zwiazki „Odprawy poslow greckich― z antykiem.

W utworze tym Kochanowski odwoluje sie do starego testamentu klasycznej, starozytnej greckiej tragedii. Poeta nie trzyma sie jednak niewolniczo

antycznego wzorca, ale tworczo go wykorzystuje. Juz sam temat utworu zaczerpniety zostal pochodzace z mitu trojanskiego, ktoremu Homer poswiecil

wlasna „Iliade―. Kochanowski z opowiesci wojny trojanskiej wybral troche przybycia greckich poslow wedlug porwana przez Parysa Helene. Misja

poslancow skonczyla sie kleska jak i rowniez stala sie istotnie poczatkiem zbrojnego konfliktu. Zdarzenie to pozwolilo Kochanowskiemu ukazac rozne

postury polityczne obywateli i stalo sie pretekstem do rozwazan fauny i flory ogolnej.

Przy konstrukcji tragedii poeta przestrzega klasycznej struktury akcji, jakkolwiek w ktoryms stopniu ja modyfikuje. Tak jak w tragedii greckiej, przebiega

podzial pod:

epejsodia

pojawia sie chor komentujacy akcje

pominieta wydaje sie byc jednak pierwszoplanowa i koncowa piesn choru (parodos jak i rowniez exodos)

ilosc osob pod scenie nie przekracza kilku

obowiazuje regula trzech jednosci (miejsca, wysilku i akcji)

Odwolanie sie do modelu tragedii bedacej jednym z najwiekszych osiagniec literackich starozytnosci zwieksza powage poruszanych przez poetow

problemow. Ukazane konflikty kierowac maja do wywolania katharsis, oczyszczajacego wzruszenia, osiagnietego przez wzbudzenie litosci i trwogi.

Tragizm dramatu poglebia okolicznosc, iz Aleksander – Parys, ktory zapewnia zgube miastu, nie jest postacia jednoznacznie ujemna. Przeciez Helene

dostal w calej nagrode zbyt wyrok w calej sporze bogin, wine totez ponosi bogini, ktora go nagrodzila.

Sa jednak tez odstepstwa regul klasycznych:

brak jasno okreslonego, charakterystycznego gwoli tragedii greckiej konfliktu strasznego

nie w tej okolicy takze kluczowego bohatera naznaczonego pietnem tragizmu

w praktyce trudno wydaje sie byc tu ustalic glownego bohatera, bowiem postepuje tu bohater zbiorowy – Troja

czyn i asortyment, przed jakim stoi Parys nie jest czysto tragiczny – trudno albowiem stawiac prywatny interes pod rowni ze sprawa panstwie

odstepstwem od reguly wydaje sie byc rowniez nie umieszczenie imienia ktoregos pochodzace z bohaterow w calej tytule tragedii.

49. Scharakteryzuj osobowosc czlowieka doby renesansu na przykladzie tworczosci J. Kochanowskiego.

Dorosle zycie Kochanowskiego zamyka sie w dwoch osobnych rozdzialach: dworskim jak i rowniez czarnoleskim. Lecz Kochanowski — dworzanin albo

ziemianin - pozostawal przede wszys¬tkim poeta.

1. Szmat dworski.

Jakoscia szczegolna utworow z tamtego okresu wydaje sie byc epikureizm. Przy wielu fraszkach autor przed¬stawia sceny pochodzace z zycia dworu:

O doktorze Hiszpanie — huczna rozrywke, w Az do Hanny jak i rowniez Do Magdaleny — dworna milosc. Takze piesni pochodzace z tego czasu

opisuja sercowe klopoty (Piesn XXI, Ksiegi II — „srogie lancuchy na swym sercu czuje―), uczty jak i rowniez biesiady („niechaj na stol dobrego

wina przynaszaja, / A przy tym w calej zlote gesle albo w calej lutnia graja― w Piesni o Fortunie). Bohater tychze utworow to czlowiek swiatowy, ponad

wszystko przedkladajacy uciechy zycia dworskiego, kierujacy sie epikurejska regula „carpe diem― (uzywaj zycia). Jest to czlek zainteresowany takze

sprawami publicznymi (Na sokolskie mogily. Piosenka o spustoszeniu Podola), poteznieje wtedy zdecydowanie krytyk zaniedban narodowych.

Kochanowski jednak nawet w najgoretszej zabawie pamieta na temat swym powolaniu: „wy tedy, co ktory lubi, moi towarzysze, / Pijcie, grajcie,

kochajcie — Jan fraszki niech pisze! ―

Utworem kluczowym gwoli zrozumienia autobiograficznych watkow poezji Kochanowskiego wydaje sie byc fraszka Az do gor jak i rowniez lasow,

napisana w chwili, gdy poeta zdecydowal sie na zerwanie z promocja dworska. To syntetyczne przekonanie na swoje zycie, sentymentalne i rownolegle

ironiczne („przypasany do miecza rycerz―) rozrachunek sie pochodzace z przeszloscia. Byla ona faktycznie zmienna, ze podmiot poetycki

porownuje sie do Proteusza (starogrecki idol, ktory posiadal dar przemieniania sie w calej rozne postacie, zwierzeta jak i rowniez przedmioty). Aktualnie

zas pyta z ktoryms niepokojem: „dalej co bedzie? ―

dwie. Czarnolas.

Panuje tutaj zupelnie inny humor, inne sa tez zagadnienia. W duzej ilosci utworach pisarz opisuje czar natury (Na lipe), zwieksza wartosc mieszkania

rodzinnego (Na dom w calej Czarnolesie), wyznacza pytania myslicielskie (Do snu). Silniej ujrzec mozna tu hasla stoickie („prozno ma dysponowac na

pieczy / Zabijajacy wieczne rzeczy― w Piesni o Fortunie). Zycie pod lonie fauny i flory, posrod dzinki pozwala na glebsza refleksje morzem ludzkim

losem (Na zdrowie).

Fraszki to rodzaj „pamietnika poetyckiego―, piesni sa bardziej dydaktyczne, poniewaz wlasne los bylo gwoli Kochanowskiego najbardziej waznym

zrodlem natchnienia poetyckiego. Utwory te totez mozna potraktowac jako jedno ze zrodel do biografii autora. Liryk wiedzial, ze w jego zyciu zasadnicza

byla jego poezja: „Prosze, niech ze mna zbyt raz me rymy nie gina, / Ale gdy ja umre, ony niechaj slyna! ―(Ku Muzom) jak i rowniez nawet polski

pierwszy poeta nie przewidywal, ze zapisze sie w calej pamieci tak wielu Polakow.

piecdziesieciu. Wykaz, ze poezja Kochanowskiego podejmowala zarowno sprawy jednostki, jak i narodu.

Jan Kochanowski, najwybitniejszy humanista renesansowy, koneser autorow antycznych, „poeta doctus― w swoim dorobku literackim zgromadzil

sporo utworow, nalezacych do roznych gatunkow i gatunkow literackich, zaczynajac od fraszek i piesni, a zakonczywszy na dramacie i przekladzie

Psalterza Dawidow.

Poezja Jana z Czarnolasu podejmuje sporo problemow jak i rowniez zagadnien pochodzace z zycia czlowieka, porusza rzeczy jednostki, a takze calego

spoleczenstwa.

Idealem Kochanowskiego bylo zmierzanie do szczescia. Poeta wierzyl, ze wydaje sie byc ono osiagalne poprzez przedlozenie w los prostego programu

wartosci. Czlek i jego dobro stanowily wartosc najlepsza.

Analizujac dzielo poetycka tamtego pisarza w calej, odniesieniu do w/w tematu, na wstepie wypada stwierdzic, ze tematyka jego utworow odnosi sie do

jednoczesnie zwyczajnego czlowieka, oraz ogolu osoby. Wnioski, ktore wyciaga czytelnik nie sa odczytywane zdecydowanie wskazowka gwoli jednostki,

jednak dla kazdego z, bowiem wykorzystywac sie moze do nich kazdy, bowiem ich problematyka ma rys uniwersalny.

We fraszce „O doktorze Hiszpanie― poeta w calej zaledwie 20 wersach w calej lapidarny strategia przedstawia przebieg wydarzen – trwa uczta, w

trakcie ktorej doktor zamierza odejsc do swojej komnaty, lecz biesiadnicy nie zamierzaja sie pochodzace z nim rozstac. Wywazaja drzwi komnaty doktora

i prowokuja go do kontynuacji libacji... Na uwage zasluguja wyrazenia wypowiedziane przez glownego bohatera: „Trudny (... ) moj rzad pochodzace z

tymi pany: szedlem spac trzezwo, natomiast wstane wciety. ― Fraszka ta posiada na celu osmieszenie jak i rowniez krytyke pijanstwa. Jego wyniki i

niekontrolowane zachowanie nie przystoi porzadnemu obywatelowi. Osoby takie pozbawione sa autorytetu, zaufania, natomiast przede wszystkim

niszcza swoje drogocenne zdrowie.

Pozniejszym utworem bedzie „Piesn na temat dobrej slawie―, ktora gada o powinnosciach kazdego obywatela wobec ojczyzny. Kazdy czlek

powinien pamietac o tym, ze cialo ludzkie ulega wedlug smierci rozpadowi, w totez kazdy winien usilnie starac sie, aby zostawic po samemu dobre

wspomnienie. Nie jest stosownym czlowiekiem ten, kto rozumuje tylko na temat piesni, jedzeniu i pozostalych dobrach doczesnych, gdyz nie na darmo

Bog odroznil czlowieka od zwierzakow, dajac mu rozum jak i rowniez mowe. Totez kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden cel – sluzba

ojczyznie, w celu zapewnienia samemu dobrej slawy: „Sluzymy poczciwej slawie, natomiast jako ktory moze, niech ku pozytku dobra lacznego

pomoze. ― Sposoby sluzenia ojczyznie sa rozne, w zaleznosci od wlasnych mozliwosci, predyspozycji jak i rowniez wrodzonych talentow. Czlowiek

obdarzony darem wymowy powinien uczyc swych konsumentow wlasciwych zasad wspolzycia spolecznego, a wiec przestrzegania porzadku, norm,

umilowania autentycznej wolnosci. Jakkolwiek ludzie majacy odpowiednia moc i odwage powinni pochodzace z bronia w calej reku borykac sie z wrogiem

ojczyzny, nawet gdy przyjdzie w calej walce przekazac zycie.

„Piesn o dobrej slawie― zahacza problem patriotycznych postaw w calej spoleczenstwie, zahacza wiec problem jednostki (bohaterem i wybitna

jednostka moze stac sie kazdy, ktory wslawi sie w walce) i narodu (narod winien stanac do walki zdecydowanie jedna, zwarta calosc, gotowa poswiecic

wszystko dla rzeczy kraju).

Kochanowski wyrazajac troske o losy ojczyzny, apeluje do sumienia Polakow w calej utworze pt. „Piesn na temat spustoszeniu Podola―. Na

poczatku hhg tragiczne skutki najazdu Tatarow na Polske. Ziemia podlaska zostala spustoszona i zniszczona, wiele bezbronnych kobiet jak i rowniez

dzieci dostalo sie do niewoli. Nieslawa Polakow opiera sie na tym, ze pozwolili sie zwyciezyc narodowi barbarzynskiemu, ktory to nie ma faktycznie

rozwinietej cywilizacji; nie potrafi budowac budynkow, tylko gniezdzi sie w calej namiotach.

Piosenka konczy sie przypomnieniem swietnego przyslowia na temat Polaku madrym po szkodzie, a takze ostrzezeniem, ze wowczas gdy Polacy nie

pomysla juz wczesniej o grozacym im ryzyku, wowczas cytowane przyslowie moze ulec odmianie: „Nowa przypowiesc Polak samemu kupi, ze i przed

szkoda, jak i rowniez po szkodzie glupi... ―

Piesn podejmuje wiec problem dobrej krytyki o narodzie polskim, ktory to przeciez nie jawi sie byc glupi. Aby to udowodnic potrzeba czynow, a konkretnie

– poswiecenia w bitwe. W utworze pojawia sie takze nawiazanie do bohaterskiej przeszlosci Krajowy, to wlasnie odroznia polski narod od plemion

barbarzynskich. Utrzymanie w kraju postaw patriotycznych to zlecenie i problem calej spolecznosci polskiej.

Kochanowski we fraszkach krytykuje tychze, ktorzy stoja na strazy porzadku koscielnego.

-„Na posla papieskiego― – nie oszczedza nuncjusza, ktory to sam nie postepuje wg zasad, ktore glosi

-„O kapelanie― – krytykuje nadwornego kapelana krolowej, ktory wedlug nocnej uczcie zakrapianej alkoholem nie zdazyl na jutrznie

-„O kaznodziei― – szyderstwo z moralnosci ksiedza, ktory to glosi kazania moralne, jednak sam cechujaca je nie przestrzega w zyciu. Sprawia to

gwoli pieniedzy: „kazaniu sie nie dziwuj, bo mam piecset za nie―.

Ogolna wymowa tych fraszek ma pod celu pokazanie postaw czlonkow kosciola w kraju. Jak wiadomo zwiazek wyznaniowy stal pod strazy porzadku juz

od poczatku istnienia naszego panstwa, ale albo takie zachowanie duchownych moze stac sie przykladem dla ludzi? Czlonkowie kosciola powinni

doglebnie sie zastanowic morzem dalszymi swymi losami, by problem nie rozwinal sie i nie rozpowszechnil.

STRESZCZANIE:

W poezji Jana Kochanowskiego problem jednostki jest tez problemem narodu, poniewaz komponuja go pojedynczy ludzie. Wowczas gdy zawiedzie 1

element w calej calym mechanizmie, wowczas zepsuciu ulega caloksztalt, a nie tylko czesc ukladu organicznego – panstwie – mozemy tu nawiazac

do „Odprawy poslow greckich―, w ktorej mlodz nazwana zostala „wrzodem Rzeczypospolitej― i stanowic moze jedna z pobudek upadku

niepodleglosci Polski w calej XVI w calej.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat humanistyczny, oparty pod wzorach antycznych.

Utwor ten zostal napisany dla uczczenia zaslubin kumpla Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna w calej 1576 r. Tresc zostala zaczerpnieta

pochodzace z mitologii jak i rowniez przedstawia 1 z epizodow wojny trojanskiej. W utworze tym swobodnie odnalezc urywki, w ktorych poeta krytykuje

wladcow oraz podle spoleczenstwo. Rzecz „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej obfity fragment przelozyl. Strukture tez zaczerpnal

pochodzace z antyku:

chor stoi przez caly czas pod scenie, wobec tego brak parodos i exodos

epejsodion I (Antenora jak i rowniez Aleksandra) wydaje sie byc zbudowany pod zasadzie stichomytii

wiersz pusty nawiazuje do nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada kilku jednosci:

-czasu – nie przekracza poszczegolnego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – materia dzieje sie przed palacem krolewskim, natomiast o wydarzeniach rozgrywajacych sie w pozostalych miejscach gada posel

-akcji – obnizona do poszczegolnego watku – sporu na temat Helene

Opowiadajac o humanistycznych wartosciach wypada odwolac sie do wyrazen rzymskiego autora Terencjusza: „Jestem czlowiekiem jak i rowniez nic,

jakie mozliwosci ludzkie nie jawi sie byc mi obce―. W odniesieniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu uklad postaw kreacyj, ich zachowan; od

patriotow poczawszy, natomiast na zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – staly, powazny, ostrozny, oddany sprawom panstwa, zabiega o koszty utrzymania pokoju, swoje losy jednoczy z

losami panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, niewzruszony na rzeczy narodu, nie cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Wzorem renesansowego humanisty w utworze jest totez Antenor, ktory to wykazuje troske o rzeczy ojczyzny, przestrzega przed zgubnym zachowaniem

Aleksandra, bo widzi w tym kleske Troi. Jest wiec osoba wyksztalconym, inteligentnym, ktory zastanawia sie morzem konsekwencjami wszystkich czynu,

nie reprezentuje biznesow jednostki, jednak calego narodu.

Tresc dramatu ma rys uniwersalny.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy nieszczesliwy wypadek humanistyczny, wzmacniany na wzorach antycznych.

Dzielo ten zostal napisany gwoli uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego pochodzace z Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tekst zostala

zaczerpnieta z mitologii i hhg jeden pochodzace z epizodow rywalizacji trojanskiej. Przy utworze ow latwo znalezc fragmenty, gdzie poeta krytykuje

wladcow i zle spoleczenstwo. Temat „Odprawy... ― poeta zaczerpnal pochodzace z „Iliady―, ktorej obszerny detal przelozyl. Budowe takze

zaczerpnal z antyku:

chor stoi przez ciagle na scenie, a wiec brak parodos jak i rowniez exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) jest zaprojektowany na zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji antycznych

kroluje regula trzech jednosci:

-czasu – nie wykracza jednego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz dzieje sie przed palacem krolewskim, a na temat wydarzeniach rozgrywajacych sie w calej innych rejonach mowi posel

-akcji – ograniczona do jednego watku – sporu o Helene

Mowiac na temat humanistycznych wartosciach nalezy odwolac sie do slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem osoba i nic, co ludzkie nie jest

mi obce―. Przy odniesieniu do dramatu Kochanowskiego ukazano w tej okolicy szereg ustaw postaci, cechujaca je zachowan; od patriotow zaczynajac,

a pod zdrajcach zakonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – spokojny, istotny, rozsadny, oddany sprawom panstwa, zabiega na temat utrzymanie apartamencie, swoje losy

laczy pochodzace z losami panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny pod sprawy narodu, nie cofa sie przed klamstwem jak i rowniez intryga, lekkomyslny.

Przykladem renesansowego humanisty w calej utworze wydaje sie byc wiec Antenor, ktory wykazuje troske na temat sprawy ojczyzny, przestrzega przed

zgubnym zachowaniem Aleksandra, bo widzi w niniejszym kleske Troi. Jest totez czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory to zastanawia sie nad

konsekwencjami kazdego czynu, nie reprezentuje interesow jednostki, ale calego narodu.

Tekst dramatu posiada charakter powszechny.

53. Przedstaw rozne ujecia tematyki wiejskiej w literaturze renesansu (np.: J. Kochanowski, Sz. Szymonowic, M. Rej).

Wies zaprzata wazne polozenie wsrod renesansowych tematow. Zdaje sie, ze wlasnie w naszej epoce tworzy sie wziety w Polsce legenda sielskiej,

spokojnej wsi, szczesliwego dworku, legenda podjety w przyszlosci przez Mickiewicza w „Panu Tadeuszu―, przez Orzeszkowa w calej „Nad

Niemnem― itd. Nie jawi sie byc to aczkolwiek jednolite oblicze wsi. Jej obraz ksztaltuja:

• Mikolaj Rej - „Zywot czlowieka poczciwego― jak i rowniez „Krotka rozprawa... ―

• Jan Kochanowski - „Piesni― (Piesn swietojanska o Sobotce)

• Szymon Szymonowie - „Zency―.

Od razu oblicze wioski renesansowej to wies sielska-szczesliwa, cudowna, rajska kraina. Poblize z przyroda przynosi czlowiekowi ukojenie, afekt i

zobowiazanie do Boga, godnie przezyte zycie jak i rowniez spokojna starosc. Symbolizuja ta idealna wizje slowa pochodzace z „Piesni na temat

Sobotce―: „wsi spokojna, wioski wesola, jakiz glos twej chwale zdola―. Pamietac wypada, ze to takze wizja harmonii, ladu, czasu pod prace, jaka

wszystkim podaruje radosc jak i rowniez rozrywke, jaka tez zapewnia zadowolenie. Tego rodzaju obraz przedstawia „Zywot czlowieka poczciwego―

Reja, „Piesn swietojanska o Sobotce―, „Na gmach w Czarnolesie― Kochanowskiego, nareszcie duza czastka sielanek Szymonowica.

Lecz wydaje sie byc jeszcze inna wizja wioski: mniej sielankowa, bardziej realistyczna. Na tym obrazie ludzie zamieszkujacy wies sa skloceni, rozumuja

egoistycznie, sa chciwi. Pan wyzyskuje chlopa, nie spelnia obowiazkow obywatelskich na sejmie, wiedzie hulaszczy tryb istnienia. Ksiadz nie spelnia

powinnosci kaplanskich, sciaga datki od wiernych. Facet musi wykonywac prace na panskim polu, robota nie jest radosna piesnia - jest trudem,

wysilkiem, ciezka praca, pilnuje chlopow Starosta, ktory chetnie uzywa bicza... Taka osada wylania sie z kolei pochodzace z „Krotkiej rozprawy miedzy

3 osobami, Panem, Wojtem natomiast Plebanem― Metrow. Reja jak i rowniez z „Zencow― Sz. Szymonowica.

54. Wymien propozycje „naprawy― Rzeczypospolitej sformulowane przez A. F. Modrzewskiego.

W slynnym traktacie pt. „O poprawie Rzeczypospolitej― Andrzej Frycz Modrzewski tworzy wizje prawidlowego we wlasnym mniemaniu,

sprawiedliwego, prawego panstwa. Preferencje autora tycza konkretnie Rzeczypospolitej, a nie sa rozwazaniami abstrakcyjnymi. Jakie tematy podejmuje

autor-widac zdecydowanie po tytulach pieciu ksiag:

„I O obyczajach―

„II O prawach―

„III O wojnie―

„IV O Kosciele―

„V O szkole―

Jak na przyklad widac - nie pomija Modrzewski jakiejkolwiek badz z istotnych dziedzin panstwa, ktorego uniwersalna konstrukcje komponuja: „Sad,

Wojsko, Kosciol, Oswiata i... Obyczaj―.

Najistotniejsza jak i rowniez najswiatlejsza frakcja dziela zdaje sie dzis ksiega II „O prawach―- natomiast w pani a mysl, ze „bez norm nie moze

okazac sie prawdziwej wolnosci―. Takze znaczacy jest postulat o rownouprawnieniu wobec prawa sadowego kazdego z warstw spolecznych - to

wlasnie slynna, nowatorska pod cala Europe, demokratyczna idea, wazna byc moze jak odkrycie Kopernika. Kawalek podrecznikowy przytacza przyklad -

w odczuciu wspolczesnego czlowieka niewiarygodny w calej swej niesprawiedliwosci za to samo, wspolne przewinienie szlachcic nie otrzymuje kary, a

plebejusz traci los. Za jakie mozliwosci? Obaj pobili szlachcica faktycznie, ze czlek ten umarl.

„W niejakiej Rzeczypospolitej, niektorzy za to samo placa glowka, za jakie mozliwosci innych traktuje sie najbardziej poblazliwie―. „Prawo dac

winien rowniez opieke wszystkim, bo przeciez Rzeczpospolita sama tylko szlachta kwitnac nie moze, bo a ktoz bedzie dawal zywnosc jak i rowniez nam

jak i rowniez bydlu, wowczas gdy zadnego oracza nie bedzie? ―.

Choc nie domagal sie rownosci wobec prawa publicznego – tzn. dopuszczania do urzedow przedstawicieli kazdego z warstw spolecznych, to bronil

chlopow przed wyzyskiem jak i rowniez samowola panow, chcial dac mozliwosc im wolnosc osobista.

Z ksiegi „O wojnie― wypada zapamietac, ze A. Frycz Modrzewski wydaje sie byc, podobnie jak jego duchowy patron Erazm pochodzace z

Rotterdamu, wyznawca irenizmu - czyli sporym przeciwnikiem wasni i wojen (zaborczych jak i rowniez zaczepnych), natomiast zwolennikiem zgody i

apartamencie, chociaz uzasadnial potrzebe rywalizacji obronnej, bowiem tylko takowa ma moralne wytlumaczenie. Odslania i eksponuje zlo wojenne w

swoim dziele:

„zbrodnie, ohydy, hanby, klopoty nieskonczone, ktore wojna ukonczone wlecze... ―.

W ksiedze „O szkole― widac jak na przyklad ogromna - wieksza anizeli Rej - przyklada Modrzewski wage do edukacji malolata obywatela jak i

rowniez do wagi zawodu nauczyciela. Pisze: „szkolny stan wydaje sie byc najcudniejszy jak i rowniez rzeczom humanistycznym najpozytniejszy― –

i wola o potrzebe finansowania szkol, ktore wazniejsze jest w calej dalszym rozrachunku niz wydatki na odmienne rozmaitosci. Postulat ten wydaje sie

byc bardzo swobodnie zapamietac, bowiem dzis wydaje sie byc on takze aktualny.

Przy ksiedze „O obyczajach― trudni sie Modrzewski obowiazkami, cnotami, jakimi winien odznaczac sie legalny obywatel, wyklada powinnosci

senatora, posla, sedziego, starosty jak i rowniez hetmana.

Przy ksiedze „O Kosciele― domagal sie ograniczenia roli kosciola w panstwie, uporzadkowania stosunkow miedzy wladza duchowna jak i rowniez

swiecka w calej panstwie.

55. Przedstaw renesansowe wzorce osobowe prezentowane w calej literaturze.

W wieku renesansu pisarstwo parenetyczna propagowala wzorce osobowe takie jak:

-poczciwy ziemianin

-idealny dworzanin

-idealny patriota

-renesansowy tworca.

Projekt „poczciwego ziemianina― przedstawi Mikolaj Rej, poucza jakie los powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz swojej majetnosci. Instrukcje

te wlaczone sa w calej „Zywocie czlowieka poczciwego―, wzorowy ziemianin dojrzewa spokojnie dopatrujac swojego dobytku, rozkoszujac sie

darami fauny i flory w wszelkiej porze roku kalendarzowego. dbajac na temat harmonie. Nie jawi sie byc zbyt medrzec, lecz staly, szczesliwy, niestraszne

mu czy starosc, czy smierc. Cechuje go gospodarnosc, zapobiegliwosc, umiar, cnotliwe los wedlug rozumu i w calej bliskosci pochodzace z natura.

Odrebny wzor to „idealny dworzanin―. Wizerunek ten propaguje Lukasz Gornicki w calej utworze pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to

czlek rycerski, szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, dbaly o wytworne maniery jak i rowniez piekno mowy, a takze znajacy sztuke jak i rowniez

muzyke.

Idealem patrioty wydaje sie byc obywatel spelniajacy swoje powinnosci wobec panstwa, kochajacy ojczyzne, stawiajacy do niej dobro powyzej prywate,

nie zaluje do niej swoich dobr, a takze jak i rowniez zycia - taki wzorzec ukazany wydaje sie byc w dziele A. Frycza-Modrzewskiego, w kazaniach P.

Skargi, w patriotycznych piesniach J. Kochanowskiego. Wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―.

Pozostaje w dalszym ciagu wzorzec renesansowego tworcy. Taka jednostka nie ogranicza sie tylko do tworzenia, to czlowiek wszechstronny, oprocz

umiejetnosci potrzebnych posiada rozlegla wiedze, wyksztalceni, znajomosc jezykow. Ideal ten wlasna biografia realizuja autora tacy jak na przyklad Jan

Kochanowski, Klemens Janicki, Andrzej Frycz-Modrzewski, Mikolaj Sep-Szarzynski i inni.

56. Wytlumacz w jaki sposob pisarze polscy epoki odrodzenia jak i rowniez oswiecenia troszczyli sie na temat losy Rzeczypospolitej.

W okresie odrodzenia pojawia sie w Polsce pisarstwo i publicystyka obywatelska, patriotyczna krytykujaca postury negatywne jak i rowniez lansujaca

pochwalane. Przykladem takiej tworczosci sa nastepujace utwory: „Krotka rozprawa miedzy 3 osobami. Panem, Wojtem natomiast Plebanem―

Metrow. Reja, „O poprawie Rzeczpospolitej― A. Frycza - Modrzewskiego, „Kazania sejmowe― P. Skargi, „Piesn na temat spustoszeniu

Podola― i „Odprawa poslow greckich― J. Kochanowskiego. Utwory te sa wyrazem troski kreatorow tego czasu o losy ojczyzny. Przy „Krotkiej

rozprawie.... ― Rej zastosowal odmiane dialogu. Dialog ten wydaje sie byc prowadzony miedzy przedstawicielami kilku reprezentatywnych gwoli

polskiego spoleczenstwa stanow jak i rowniez pietnuje czynu kazdej ze stron. I tak Pleban zahacza problemy sadownictwa, sejmu, zasobow wojennych

myt i starostw. Pan gada o dworskich zbytkach jak i rowniez pospolitym ruszeniu, a Wojt o swiadczeniach wojennych, rozrzutnosci, hazardzie jak i

rowniez nieuczciwosci szlachty i kleru. Dzielo A. Frycza - Modrzewskiego „O poprawie Rzeczpospolitej― sklada sie z piec ksiag: O obyczajach. O

prawach, O wojnie, O Kosciele, O szkole. Modrzewski wystepowal przeciw rozdawaniu urzedow panstwowych osobom wysoko urodzonym, ale nie

posiadajacym stosownego przygotowania. Od czasu sprawujacych wladze wymagal rozporzadzania sie jedynie dobrem narodu i interesem panstwa,

potepial prywate. Przy ksiedze O prawach domagal sie zrownania wszystkich wobec prawa. Wojowal z korupcja sadow, podkreslal koniecznosc

respektowania prawa do obrony. Byl przeciwnikiem wojen zaczepnych, uznawal tylko obronne. W ksiedze O Kosciele domagal sie uregulowania

stosunkow panstwa jak i rowniez Kosciola, uniezaleznienia wladzy ogolnokrajowej od papieza i jego legatow. Krytykowal negatywne Zjawiska w zyciu

Kosciola, rozpad zalety moralnych, bogacenia sie kosztem innych. Zadal ksztalcenia mlodziezy w szkolach publicznych jak i rowniez nakladow pod ten

cel.

„Kazania sejmowe― P. Skargi sa traktatem politycznym, przepelnionym troska na temat ojczyzne. Skarga oskarzal szlachte o warcholstwo i

zapatrzenie we wlasny pepek stanowy, postulowal wzmocnienie potegi krolewskiej, sprzymierzonej z wladza Kosciola. Przy kazaniach Skarga ukazuje

choroby toczace Rzeczpospolita. Choroby te to:

brak milosci do ojczyzny,

niezgoda wewnetrzna,

roznowierstwo,

oslabienie potegi krola,

niesprawiedliwe prawa i ich nieprzestrzeganie,

upadek moralnosci i obyczajow.

„Piesn na temat spustoszeniu Podola― J. Kochanowskiego jest rozliczeniem polskiego rycerstwa po klesce poniesionej pod Podolu w calej 1575 r.

Poeta okresla jednoczesnie sciezke do przezwyciezenia katastrofy. Jest nia niewinnosc przejawiajaca sie oddaniem ojczyznie, rozwaga w calej boju jak i

rowniez wsparciem finansowym wojska. Widocznie swoja postawe obywatelska udokumentowal Kochanowski w calej dramacie „Odprawa poslow

greckich―. Utwor ten niesie w calej sobie tresci uniwersalne, hhg sytuacje panstwa w stanie krachu i szarpanego wewnetrznymi konfliktami. Mamy

portret dobrego jak i rowniez zlego obywatela. Dobry wydaje sie byc Antenor, wydaje sie byc on ostrozny, nieprzekupny, dba o biznesy narodu, nie unosi

sie ambicja jak chodzi na temat dobro panstwie. Aleksander to samowolny, dbajacy o wlasne interesy, posuwajacy sie do szantazu jak i rowniez

przekupstwa mlodzieniec. Wsrod niebezpieczenstw grozacych tobie wymienia poeta nieprzestrzeganie norm i sprawiedliwosci. A wiec utwor ten hhg

niebezpieczenstwa grozace panstwu ze strony zlych wladcow, obywateli i zlych praw.

57. Wymien utwory renesansowe wyrazajace troske na temat losy ojczyzny i omow jeden pochodzace z nich.

Dorobek poetow jak i rowniez pisarzy renesansowych obfituje w calej rozne ujecia spolecznej jak i rowniez dotyczacej panstwa tematyki. Postury

patriotyczne wykazuja niemal wszyscy humanisci, kazde swiatle umysly tej epoki.

Mikolaj Rej nie tylko w calej „Zywocie czlowieka poczciwego― wspomina o obowiazkach obywatela. Troske o panstwo, o jego spoleczny forma,

odnajdujemy glownie w „Krotkiej rozprawie miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem―. Tu wlasnie Rej wyklada nieprawidlowosci, ktore

zauwaza w calej panujacych stosunkach spolecznych. Dzielo jest krytyka: Pleban nie wypelnia kaplanskich obowiazkow, jednak mysli na temat zysku

(„na oltarzu jajca licza―), Pan z kolei - mysli na temat urzedach, zabawach i osobistym majatku, fatalnie sprawuje sie w sejmie („Pewnie Pospolitej

Rzeczy zadny nie ma w tym miejscu na pieczy― - gada Pleban). Totez Wojt gada rozgoryczony: „Ksiadz pana wini, pan ksiedza A nam prostym ze

wszystkich stron nedza. ―

Andrzej Frycz Modrzewski jak i rowniez jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― nastepny glos w sprawie ojczyzny. Slynne dzielo ujmuje i

charakteryzuje owa „poprawe kraju― w calej pieciu sferach: „O obyczajach―, „O prawach―, „O wojnie―, „O Kosciele―, „O

szkole―. Szczegolna funkcje przypisuje Modrzewski dzialaniu w kraju prawa - sprawiedliwego jak i rowniez rowno traktujacego wszystkich obywateli.

Podobna, jednak bardziej w dalszym ciagu przesycona emocja wymowe maja „Kazania sejmowe― ksiedza Piotra Skargi. Przyrownuje on ojczyzne

do tonacego okretu, nazywa go matka i grzmi do do niej synow - czyli spoleczenstwa – na temat opamietanie. Ukazujac szesc dolegliwosci

spolecznych - obojetnosc wobec ojczyzny, chciwosc, niezgody jak i rowniez klotnie, herezje, oslabienie potegi krola, niesprawiedliwosc prawa jak i

rowniez grzechy przeciwko Bogu - glosi wizje upadku, klopoty politycznego, ktore grozi Naszym kraju. Wowczas, w calej XVI stulecia, przedwczesne

proroctwo nabralo dyspozycji w dobie rozbiorow Polski. Reformy wg Skargi powinny odnosic sie:

obrony religii katolickiej, batalii z tolerancja religijna jak i rowniez heretykami

walki o wzmocnienie wladzy krolewskiej

walki na temat wzmocnienie jak i rowniez poniesienie autorytetu senatu

ograniczenia roli sejmu

walki na temat pozbawienie szlachty wladzy politycznej

walki na temat sprawiedliwe prawa

dazenia do poprawy lokalizacji miasta chlopow w kraju

Skarga mniema, ze: afekt do ojczyzny, zgoda do niej obywateli, kult katolicka, wplywowy rzad, sprawiedliwe prawa, moralnosc obywateli to postulaty,

ktore stanowic posiadaja fundament panstwa.

Prawdziwa kopalnia postulatow patriotycznych jest dzielo Jana Kochanowskiego. Tytuly, ktore trzeba w tej okolicy wymienic to: piesni patriotyczne

„Piesn V― (O spustoszeniu Podola) jak i rowniez „Piesn XII―. Krytyke niedoskonalosci spolecznych spotykamy tez w calej licznych fraszkach, a

najlepsza pozycja wydaje sie byc tragedia pt. „Odprawa poslow greckich―.

58. Przedstaw J. Kochanowskiego zdecydowanie artyste jak i rowniez czlowieka renesansu. Odwolaj sie do okreslonych utworow (piesni, fraszek).

Jan Kochanowski poniekad wspolczesnym osobom moze zaimponowac rozlegloscia wlasnym zainteresowan jak i rowniez swoim wyksztalceniem. Jest

bez watpienia najwybitniejszym tworca epoki renesansu i ow wlasnie roznil sie od Mikolaja Reja, ze ogromnie dbal na temat ksztalt swego stylu, na temat

forme uprawianych gatunkow jak i rowniez o artyzm jezyka, a takze o wszechstronna wiedze. Kochanowski studiowal w calej Akademii Krakowskiej,

Krolewcu, Padwie, ktore to szkola glowna zadecydowaly na temat erudycji poety. Nie byly mu takze obce jezyki klasyczne: lacina, greka, hebrajski,

studiowal tez epoke starozytna – do niej literature, filozofie, z pewnoscia popularne mu byly dziela Erazma z Rotterdamu i wspolczesnych tworcow

polskich. Nawiazania do antyku w calej dorobku Kochanowskiego widac chocby w wyborze uprawianych gatunkow, poeta pisze piesni, fraszki, dramat

wedle regul kapitalnych, elegie. Nawiazanie to mozna zobaczyc rowniez w calej propagowaniu filozofii starozytnych, w calej odwolaniu sie do tworczosci

Horacego, w calej podejmowaniu motywow z mitologii i literatury greckiej – takich jak np. wojna trojanska czy horacjanski motyw poety jako

indywidualnosci i wybranca postawionego powyzej tlumem.

Nasz wybitny czlek zapisal sie w opowiesci literatury polskiej nie tylko zdecydowanie poeta jak i rowniez dramaturg, jednak takze zdecydowanie tlumacz

psalmow Starego Testamentu – Psalterza Dawidow. O jego renesansowym obliczu swiadcza takze myslicielskie poglady autora, ktory uznaje swiat

zbyt wielka harmonie, znajduje wielkie wartosci fauny i flory i wioski, wielbi czlowieka, glosi epikureizm i stoicyzm.

Autor:

dramatu „Odprawa poslow greckich―

trenow

piesni „Ksiegi pierwsze― – 25 utworow

„Ksiegi wtore― – 25 utworow

„Piesn swietojanska na temat Sobotce― – piesn 12 panien

fraszek

filozoficznych – „O zywocie ludzkim―

religijnych – „Na dom w calej Czarnolesie―

obyczajowych – „O kaznodziei―

pijackich – „O doktorze Hiszpanie―

milosnych – „Do Hanny―

poezji patriotycznej.

Tlumacz:

psalmow Starego Testamentu – „Psalterza Dawidow―.

59. Wyjasnij przeswiadczenia: odrodzenie, humanizm, reformacja

ODRODZENIE (RENESANS) - z fran. Renaissance. zdecydowanie nazwy epoki uzyto tamtego terminu nie wczesniej w 18 wieku we Francji -

poczatkowo gwoli okreslenia zapozyczen i deseni wloskich w calej sztuce francuskiej. Jako termin historycznoliteracki sluzyl poczatkowo gwoli okreslenia

okresow panowania Franciszka I, gdy nastapilo "odrodzenie literatury dotad lekcewazonej". W ponizszym znaczenie zdefiniowanie to zostalo przyjete

przez nauke niemiecka i upowszechnione dzieki fundamentalnemu dzielu J. Burckhardta - "Kultura odrodzenia we Wloszech" (1860). Wedle niego

odrodzenie mialo okazac sie poczatkiem ery nowozytnej - przeciwstawionej epoce "Wiekow srednich". Koncepcja ponizsza wywarla sporo sporow jak i

rowniez polemik.

Kategorii "Odrodzenie" swiadomie uzyl nie wczesniej Gorgio Vasari - wloski malarz, historiograf sztuki. "Rinascita" nie oznacza tu aczkolwiek odrodzenia

antyku lecz czas swietnosci dziel sztuki wloskiej, jaka wprawdzie ocknela sie za pomoca mistrzom starozytnym, ale potem sama trafila do szczytow

przewyzszajacych modele.

Renesansem nazywamy epoke w calej dziejach kultury trwajaca we Wloszech od XIV do poczatkow XVI wieku, natomiast w panstwach Europy polnocnej

od finiszu XV do konca XVI stulecia. Jest mezczyzna rezultatem zlozonego procesu historycznego, na ktory to zlozyly sie takie czynniki jak:

dekoniunktura papiestwa, rozluznienie wiezi scalajacych cesarsko-papieska Europe, szybki postep miast, powstawanie (po okresie rozbicia feudalnego)

zjednoczonych krolestw, na przyklad Hiszpania, Francja, Nasz kraj, Szwajcaria.

Przy kulturze renesansu ogromna funkcje odegralo odrodzenie i przyswojenie kultury antycznej. W epoce tej dochodzily do glosu rozne prady umyslowe

jak i rowniez religie, najbardziej wazne z nich to reformacja i humanizm.

Cechy renesansu:

•zainteresowanie osoba, nawrot jak i rowniez kontynuacja starego testamentu antycznych

•przeksztalcenie sredniowiecznego nurcie zycia, pod plan 1-wszy wysunelo sie zainteresowanie doczesnymi celami

•sztuka stala sie laicka, jej zamiarem bylo dostarczanie przyjemnosci, pozytku, miala uczyc i zabawiac

•dwujezycznosc dziel sztuki

•nasilenie sklonnosci humanistycznych

•rozwoj mysli racjonalistycznych

•laicyzacja nauk i form zycia

•antropocentryczne zainteresowanie swiatem pozaziemskim

•stworzenie nowego idealu czlowieka - zerwanie pochodzace z asceza jak i rowniez teocentrycznym pogladem na ziemia; czlowiek okazuje w glowny

punkt badan jak i rowniez zainteresowan; miernikiem poznania stal sie rozum

HUMANIZM

Napiecie swiatopogladowy rozwijajacy tradycje antycznej wiedzy na temat czlowieku zdecydowanie o jednostce (psychika jak i rowniez wrazliwosc).

Dazyl do rozwoju osobowosci uznajac wartosc jego rozumu. Humanisci glosili potrzebe poznania jak i rowniez ksztaltowania indywidualnej, silnej

jednostki ludzkiej. Przy mysl humanizmu czlowiek wydaje sie byc wielce przydatny, liczy sie jego talent, wazny jest kazde odrebne istnienie. Poznawano

przyrode, czar, patriotyzm. Byl to antropocentryzm. Usytuowanie czlowieka w glowny punkt swiata. Haslem humanistow stalo sie zdanie Terencjusza:

„Czlowiekiem jestem i nic co ludzkie nie jest mi obce―

REFORMACJA

Oderwala w porzadku. 1/3 Europy od kosciola katolickiego. Przyczynila sie kobieta do rozwoju tolerancji duchowej, rozkwitu kultur, jezykow jak i rowniez

literatur narodowych. Sprzyjala ksztaltowaniu sie stosunkow wczesnokapitalistycznych jak i rowniez republikanskich teorii pochodzenia potegi. Za

formalny jej start uznaje sie ogloszenie 95-u tez Marcina Lutra. Zostaly wydane nowe prady religijne. Reformacja byla procesem wybuchu dlugoletnich

wojen religijnych np. wojne chlopska rozpetano w 1525 roku przez nietolerancje religijna. W roku kalendarzowego 1529 - protest mniejszosci luteranskiej

w calej Spirze pod sejmie. Rozbily one wspolnote wyznaniowa Europy.

A) LUTERANIZM

(Niemcy, Skandynawia, Francja, Republika czeska, Wegry, Polska)

Tworca byl Marcin Luteranin. Istotne wydaje sie byc podejscie wyznawcow do Biblii. Glosili albowiem, ze mozemy ja oddawac indywidualnie, ze nalezy

wyjasniac je pod jezyki narodowe, ze Zwiazek wyznaniowy nie jest wylacznym autorytetem rozumiejacym Biblie. Zwiazek wyznaniowy na ziemi nie

powinna dawac udzielenia rozgrzeszenia innymi slowy uwolnienia osoby od mek czysccowych albo piekielnych.

B) KALWINIZM

(Francja, Szwajcaria, Niderlandy)

Tworca byl Jan Kalwinista. Kalwinisci glosili teorie predestynacji czyli wierzyli w przeznaczenie, w to, ze ktorykolwiek badz czlowiek posiada swoj zycie

zapisany w calej gwiazdach. Przeznaczone jest mu niebo badz pieklo, natomiast zycie to realizacja okreslonego scenariusza. Propagowali ideal

wykonywania zadan i gromadzenie dobr. Dobrobyt to zasluga, a biernosc to przekroczenie.

C) ANGLIKANIZM

Nurt powstaly w Wielkiej brytanii. Ruch ten powstal pochodzace z natury politycznej i wlasnej. Henryk VIII chcial poslubic Anne Boleyn, a zwiazek

wyznaniowy katolicki zabranial mu (odmowa rozwodu). Totez krol Wielkiej brytanii sam mianowal siebie zwierzchnikiem kosciola anglikanskiego i poslubil

ukochana, jaka i tak skazal na sciecie.

D) ARIANIE

Zwani takze jako bracia polscy. Strumien ten rozwinal sie na terytorium polski i byl nurtem radykalnym bo glosil oprocz zalozen religijnych takze hasla

spoleczne. Arianie potepiali poddanstwo chlopow, glosili potrzebe wyrzeczenia sie majatku. Przy polowie XVII wieku wygnano ich

60. Udowodnij, ze tworcy literatury polskiego odrodzenia nie pozostawali obojetni pod sprawy panstwa i narodu.

Piotr Skarga dzieki czynnosci filantropijnej zostal nadwornym kaznodzieja krola Zygmunta III Wazy. Najwazniejszym jego dzielem sa wydane w calej

1597 r. "Kazania sejmowe". Nie naleza one do literatury duchowej, lecz sa doskonale ulozonym traktatem politycznym o zmianie panstwa naszego. Jako

katolik i patriota autor wojowal o przywrocenie jednosci duchowej w Polsce, wzmocnienie wladzy krolewskiej oraz zdjecie krzywd spolecznych i norm

niesprawiedliwych. Osiem "Kazan sejmowych" to osiem rozdzialow rozprawy politycznej na temat najwazniejszych niedomaganiach Rzeczypospolitej, na

temat sposobach cechujaca je przezwyciezania.

Strofowanie I - "O wiedzy potrzebnej do rady" swiadczy rodzaj wstepu, wprowadzenia w calej problematyke. Pisarz charakteryzuje choroby, ktore rujnuja

panstwo. Przewodnia mysla kazania jest twierdzenie, ze moralnosc narodu wydaje sie byc warunkiem szczescia i potegi panstwa. Dlatego najbardziej

normalni powinni okazac sie ci, jacy stoja naprzod narodu.

Strofowanie II - "O namietnosci ku ojczyznie". Wylicza w tej okolicy szesc dolegliwosci Polski. To: brak namietnosci ojczyzny, brak zgody politycznej,

anarchia religijna, oslabienie potegi krolewskiej, niezasadne prawa jak i rowniez bezkarnosc grzechow jawnych. Drugi ciag kazania poswieca pisarz

pierwszej chorobie, tzn. "niezyczliwosci ludzkiej w odniesieniu do Rzeczypospolitej", jaka plynie pochodzace z "chciwosci swojego lakomstwa". Przy

sposob wyrazisty i wzruszajacy mowi Skarga o wlasnej wlasnej namietnosci do ojczyzny, ktora jest kultu obowiazkiem kazdego czlowieka. Domaga sie

bezinteresownosci milosci do ojczyzny, namietnosci dla pani a samej. Najscie skierowany wydaje sie byc w strone magnatow dbajacych jedynie na temat

swoje majatku. Widmo tonacego okretu.

Strofowanie III - "O niezgodzie domowej". Pisarz stwierdza, ze rodacy, najmlodszych jednej jak i rowniez tej samej ojczyzny powinni sie zgadzac,

poniewaz laczy cechujaca je jedna kult, nakazujaca afekt blizniego, ten sam wladca, takie same prawa i swobody obywatelskie. Deficyt tej zgody

szczegolnie pod sejmach wywoluje u Skargi lek na temat przyszlosc ojczyzny. "Widzi" rozbiory Polski zauwazone przez Matejke, Mickiewicza.

Strofowanie IV jak i rowniez V - "O naruszeniu religii katolickiej". Dotyczy reformacji, ktora - zdaniem kaznodziei - wydaje sie byc prawdziwa klapa dla

Krajowy, poniewaz poglebia niezgode narodowa. Autor nakazuje powrot do religii katolickiej jako tylko prawdziwej, prowadzacej do zgody i do potegi

panstwa.

Kazanie VI - "O monarchii jak i rowniez krolestwie". Skarga uwaza, ze najlepsza odmiana rzadu wydaje sie byc jednowladztwo, ktorego nie mozna

aczkolwiek utozsamiac pochodzace z absolutnym samowladztwem. Panstwem winien rzadzic krol, przy pomocy madrej rady, zlozonej z czlonkow

narodu. Poddani winni sa swemu krolowi szacunek jak i rowniez posluszenstwo. Jakkolwiek "zlota wolnosc szlachecka" wykonuje do anarchii, co wydaje

sie byc jednoznaczne pochodzace z upadkiem panstwa.

Kazanie VII - "Prawa niesprawiedliwe". Tak jak Modrzewski stwierdza, ze wyjawszy praw solidnych nie ma autentycznej wolnosci. Wylicza prawa

niezasadne, m. in. o mezobojstwie krzywdzace chlopa, dla ktorego zada wolnosci osobistej, aczkolwiek podobnie jak Modrzewski akceptuje stany

spoleczne.

Strofowanie VIII - "O niekarnosci grzechow jawnych". Autor przedstawil w nim kazde, najgoretsze odczucia patriotyczne - milosc do ojczyzny, oburzenie

na do niej zlych synow, niepokoj na temat losy Rzeczypospolitej i wiare, ze wlasciwy Bog ochroni Polske od zguby. Tytulowe grzechy jawne to: brak

sprawiedliwego jak i rowniez sprawnie funkcjonujacego aparatu sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa, nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez

porzadna pospolitego, wyzysk sierot przez zlych opiekunow. Po tego typu wyliczeniu grzechow przewiduje rychly upadek Krajowy.

Mikolaj Rej "Krotka rozprawa... " - porusza sporo kwestii politycznych, spolecznych jak i rowniez obyczajowych owczesnej Polski, natomiast jej tresc

zwiazana wydaje sie byc z poczatkowym, pelnym w dalszym ciagu nadziei, punktem walki szlachty o egzekucje praw, dobr koronnych. Reprezentanci

trzech kluczowych stanow: Pan (szlachta), Wojt (chlopstwo), Pleban (duchowienstwo) prowadza bogaty w calej realia zyciowe dialog, ktory to ujawnia

fundamentalne problemy nurtujace owczesne spoleczenstwo: kwestie przekupnego sadownictwa, naduzyc przy eksploatacji zup solnych, czy brak

stalego programu obronnego panstwie. Wiele tez uwag dedykowanych jest problematyce odpowiedzialnosci zbyt ksztalt moralno - obyczajowy zycia

ogolnego Rzeczypospolitej. Pan i Wojt negatywnie analizuja wiele zjawisk natury religijno - koscielnej: drwia pochodzace z praktyki wyprzedawania

odpustow, wyrazaja zaniepokojenie bogata i nastawiona na teatralny efekt liturgia obrzedow katolickich, ujawniaja materialna interesownosc ksiezy w

spelnianiu praktyk religijnych (koleda). Podniesiony zostaje tez problem rozrzutnosci zycia szlacheckiego: nieumiarkowanie w calej jedzeniu jak i rowniez

piciu, niszczacemu zasiewy obyczajowi mysliwskiemu albo nalogom hazardowym. "Krotka rozprawa" to jeden pochodzace z pierwszych polskich utworow

o tematyce spolecznej.

Jan Kochanowski "Piesn o spustoszeniu Podola" - autor zwraca sie do rodakow pochodzace z prosba, by pomysleli w koncu o grozacym im ryzyku;

Polacy musza natychmiast opodatkowac sie dla zacieznego wojska, a w razie potrzeby sami stanac do obrony barier.

Jan Kochanowski "Piesn na temat dobrej slawie" - gada o powinnosciach obywatela wobec wlasnej ojczyzny; nie jest rzeczywistym czlowiekiem ten, kto

myslitylko o jedzeniu i piciu; kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden cel - sluzba ojczyznie, w celu zapewnienia samemu dobrej slawy; sposoby

sluzenia ojczyznie sa rozne, w zaleznosci od wlasnych mozliwosci, predyspozycji, wrodzonych talentow; poprawniej jest zginac mlodo, jednak w strategia

bohaterski zyskujac sobie slawe, niz egzystowac dlugo jak i rowniez umrzec w calej zapomnieniu.

163. Wyjasnij wyobrazenie symbolizmu w oparciu o pewne przyklady.

164. Wyjasnij przeswiadczenia: symbolizm, naturalizm wskaz cechujaca je przejawy w calej wybranych utworach.

1. dwie. 1NATURALIZM

Swoim tworca byl Emil Zola. Utwory jego nawiazywaly do komedii ludzkiej Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawarl mezczyzna w przedmowie

do utworu pt. „Teresa Raquin―:

1-wsza. biologizm

a) utozsamianie spoleczenstwa z organizmem zywej jednostki

b) rozumienie czlowieka zdecydowanie czastki fauny i flory, czlowiek zdeterminowany jest przez prawa fauny i flory

c) rozumienie zycia zdecydowanie wiecznej batalii o byt

2. postawa uczonego jak i rowniez badacza, ktory to wiernie odzwierciedla zycie odebrane zmyslami, wiernosc szczegolow

3. maksymalny obiektywizm, bez osobistych ocen odautorskich, autor rejestruje i demonstruje

4. brak tematow tabu, zakazanych, wszystko powinno znalezc odzwierciedlenie w calej sztuce

Naturalizm ubezwlasnowolnia czlowieka poprzez prawa natury. „Germinal― (narodziny mysli spolecznej).

I Sonet

Chaty, piaszczyste wzniesienia, sad, stodoly, obory, starszawe ploty, cienkie bydlo. Uszkodzenie, starosc, szarosc, smutek, ubostwo. Z ow smetnym

krajobrazem kontrastuje ubior i zywotnosc ludzi. Odcienie i tezyzna fizyczna mieszkancow. Jest on pelen podziwu gwoli prostoty jak i rowniez kontaktu

pochodzace z natura. Osada, wspomnienia, zdecydowanie miejsce wazne i niepospolite. Poeta powiazany jest emocjonalnie. Smutne wspomnienia ludzi

w tym miejscu zyjacych. Beda oni skazani na ubostwo. Wtloczeni do szarego istnienia. Podmiot poetycki zastanawia sie nad przyszloscia, manifestuje

uczucie do wioski, tamtego istnienia, codziennych problemow. Czuje sie czlonkiem wiejskiego spoleczenstwa. Wyznanie postawy jak i rowniez ideologii

pisarza. Pozostale sonety to wierszowe nowelki. Moga miec charakter epicki. Ten sonet jako jedyny jest refleksyjno-opisowy.

XV Sonet

Zycie kobiety, ktora wedlug stracie meza sprzedaje ziemie. Utrzymuje sie z wykonywania zadan rak, natomiast kiedy wydaje sie byc stara to umiera.

19 Sonet

Pan, ktory byl zdrowy, wplywowy, wzor wykonywania zadan na wioski. Nagle zachorowal. Baby go leczyly, jednak to nie pomagalo. Nie stac go na

doktora.

„W chalupie―

Charakter opisowy, przedstawia nedze, ubostwo wiejskie, zniszczenie domostwa, biede w calej chalupie. Pogoda (szaruga, deszcz), nastroj

przygnebienia i smutku. Wnetrze ubogiej chalupy to obraz realistyczny i plastyczny. Brzydota, brud, starosc, precyzja opisu. Mieszkancami chalupy

wydaje sie byc starsza niewiasta (zniszczona, zmeczona, zmartwiona) jak i rowniez mlodsza niewiasta (marzy). Wprowadzaja kolory do szarosci

istnienia. Mlodosc, swiezosc i spontanicznosc. Warunki istnienia jednak skaza ja aczkolwiek na nedzny zywot jak i rowniez ubostwo.

Wlasnosci naturalizmu:

1-wsza. szczegoly, wiernosc drobiazgu

dwie. tematem wydaje sie byc brzydota, nedza, szokowanie nabywcy

3. biologizm - brak wlasnej decyzji na drugi los, przykra wizja, wojna o byt, przetrwanie

czterech. obiektywizm jak i rowniez bezstronnosc

1-wsza. 2. 2SYMBOLIZM

Byl wykorzystywany glownie w calej plastyce. Gloszono, ze utwor artystyczne posiada ukazywac troski duchowe czlowieka. Te dziedziny ludzkich

problemow nierozwiazywalnych jezdnia intelektualna. Nawiazanie do intuizmu. Tematem byla abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Sposob artystyczny to

symbol (przedmiot, sytuacja, portret, ktory oprocz naturalnym znaczeniem kryl metaforyczny sens). Skladniki w malarstwie np. Wizerunek Malczewskiego

pt: ―Smierc―. Byl on oczarowany smiercia. Zejscie - uosobienie, animizacja, wieloznacznosc, alegoria.

"Krzak dzikiej rozy" jest to mikry 4 strzepkowy zbiorek pochodzace z roku 1898. Sonety te mozna uwazac za wyraz zainteresowania Kasprowicza

Tatrami. Cel poety byl inny, glebszy. 2 pojecia: krzak dzikiej rozy i limba pelnia funkcje symboli. 1 z nich leka sie burzy - "skromnie do zimnej tuli sie

sciany". Losy rozy odnosza sie totez do losow czlowieka. Przedluza sie totez jak czlek (samotny, odczuwa sie zagrozony przez ryzyka, zadumane

posiada skronie), wydaje sie byc wiec symbolem losu ludzkiego, nieszczesc jak i rowniez przykrosci (lekkie nastroje dekadenckie), krzak ten probuje sie

jednak odparowac przed zaglada. Symbolem na temat podobnym zakresie jest limba pozbawiona korzeni, zwalona przez burze. Jest ona symbolem

uplywu czasu. Przy I sonecie jest prochniejaca, w II "limbe tocza plesni" w calej III swieci juz prochnem, w IV nastapil obecnie calkowity rozklad. Podobnie

wydaje sie byc z osoba, ktory pod starosc wydaje sie byc chorowity, mniej przydatny do zycia anizeli ludzie mlodzi. (zycie nie jest latwe). W utworze tym

zostal przedstawiony proces zniszczenia, starzenia, ktory poglebia sie w przyszlosci.

W utworze "Dies irae" widac mnogie odwolania do sredniowiecznej hymnistyki i romantycznej postawy prometejskiego buntu, niezgody na zlo swiata,

"wadzenie sie pochodzace z Bogiem" na temat dobro ludziom. Hymn ten wzorowany wydaje sie byc na koscielnym hymnie spiewanym w dzien

zaduszny. Hymn nawiazuje do "Apokalipsy sw. Jana". Tematem wydaje sie byc sad zasadniczy i apokalipsa. Szereg sielankowych wizji symbolicznych,

ktore maja ukazac glebie nedzy ludzkiej, wyjawszy nadziei lepszego jutra.

"Kowal" - sonet. Wiersz ten ma rys symboliczny. Serduszko z drogocennych kruszcow wyraza charakter jak i rowniez sile wewnetrzna czlowieka. Juz

sam kowal to czlowiek walczacy z przeciwnosciami losu jak i rowniez zycia. Staff ujal w niniejszym utworze rozumuje o potedze ducha. W porownaniu do

dekadenckich pogladow innych poetow wiersz Staffa jest sliczny. Poeta odrzuca postawe czlowieka ktorego rys skazony wydaje sie byc niemoca. Staff

przeciwstawial sie panujacej modzie na dekadentyzm.

„Krzak dzikej rozy w calej Ciemnych Smreczynach―

Kasprowicz zrezygnowal z opisu wsi jak i rowniez przeszedl do opisu gorskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie sie efektow

dzwiekowych, kolorystycznych, niepohamowanych. Gra swiatel. Ukazano pejzaz w swietle slonca. Odmiana barw jak i rowniez odcieni. 4 opisy

poszczegolnego krajobrazu odmieniajacego sie pod wplywem wysilku dnia.

1-wsza. Dzwiek: jeki, wzdychania, wrzask burzy, swist swistaka, echo

2. Zapach: ziola

3. Wzrok: odcien, ksztalt

czterech. Nastroj: podziw, zaduma morzem wspanialoscia fauny i flory, spokoj, majestatycznosc.

Elementy limby prochniejacej jak i rowniez krzaku dzikiej rozy

•Limba: zwalona przez burze, byla mocnym drzewem, a w tej chwili jest prochniejaca, martwa

•Roza: chowa sie pomiedzy skalami, przeczekala burze, nadal dojrzewa i wydaje sie byc piekna, ochrania sie, wydaje sie byc delikatna, wyszukuje

wsparcia azeby przezyc.

•Roznice

LimbaRoza

poteznawatla, subtela

pruchniejacapiekna

szpetnawspaniala

wyniosla, dumnaslaba, wyszukuje wsparcia

umierajacazywa

Kontrasty, wykorzystanie autonomii (rozne elementy fauny i flory by zasugerowac ich symbolike).

Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy jak i rowniez pewni podczas burzy pozostana powaleni.

Rozeta to symbol witalnosci, istnienia, piekna. Delikatni i gietcy moga latwiej przetrwac burze.

Roza boi sie burzy drzy przed jej dynamicznoscia, ale dazy do przezycia. Widzi ogromne drzewo, ktore nie podolalo. Wszystko przemija, ale roza

kurczowo trzyma sie istnienia. Wiersz na temat niepokojach, obawach wspolczesnego czlowieka w obliczu przemijania, zniszczenia, smierci.

Koniecznosc trwogi przed smiercia. Obawy.

Skladniki symboliczne:

1-wsza. precyzyjnosc

dwie. animizajcja

3. wieloznacznosc symboli

4. sprawa ogolna

61. Udowodnij towarzystwo motywow mitologicznych w poezji J. Kochanowskiego.

Renesansowi autora byli olsnieni starozytna kultura jako caloscia. Antyk okreslil renesans, stal sie kluczowym zrodlem naszej epoki. Najswiatlejsze

umysly epoki studiowaly historie starozytnych, cechujaca je dorobek literacki, filozoficzny i jezyki.

Jan Kochanowski uchodzi za najwybitniejszego tworce epoki odrodzenia, bowiem dbal mezczyzna o artyzm jezyka, forma swojego nurcie i odmiane

uprawianych gatunkow, a przede wszystkim posiadl wszechstronna wiedze. Swoim obfita dzielo nierozerwalnie jednoczy sie pochodzace z antykiem:

- przede wszystkim Jan Kochanowski znal jezyki doskonale: lacine, greke, hebrajski,

- studiowal literature i filozofie antyczna,

- piesni, fraszki, treny, elegie i dramaty sa napisane wedlug regul klasycznych,

- duzy oddzialywanie na Jana Kochanowskiego wywarl Horacy - pierwszy wydawca piesni:

1-wsza. niektore piesni Jana Kochanowskiego sa przekladami utworow rzymskiego poety

dwie. motyw poety jako indywidualisty i wyobrazenie o jego wyjatkowosci, zdecydowanie jednostki obdarzonej poetyckim talentem,

ktory to naznacza wybranca stawiajac go ponad tlumem i dajac jednoczesnie niemalze boska potega tworzenia, przejal

Jan Kochanowski za Horacym. Talent zapewnial poecie wieczna pamiec potomnych - slawe niesmiertelna.

Horacjanski motyw exegi – monumentum (pomnik samemu stawiam), innymi slowy przekonanie, ze tworczosc przetrwa wieki jak i rowniez

zapewni poecie niesmiertelnosc, wyraza Jan Kochanowski w Piesni XXIV.

3. za starozytnym poeta Jan Kochanowski propaguje filozofie starozytna:

a) epikurejska - uzyc zycia, zapoznac jego rozkosze dazyc do szczescia i "chwytac dzien" (carpe diem), bo wszystko

przemija,

b) stoicka - zatrzymac umiar jak i rowniez spokoj, mestwo i cnote, dobra slawe, najwieksze szczescie tkwi w calej zachowaniu harmonii

ducha,

Liczne przyklady posiadamy mozliwosc odnalezc we fraszkach jak i rowniez piesniach:

- Piesn IX - radosc zycia, wypada sie zabawiac, ale wypada zachowac umiar i rozwage, nikt nie wie co naszego biura czeka nastepnego dnia

(napomina na temat krotkosci zywota): Kto faktycznie madry, ze zgadnie jakie mozliwosci nan nastepnego dnia przypadnie

- Piesn V (Ten pan zdaniem mym, kto przestal na swoim) - nie wazne sa zalety materialne, jednak moralne: bycie czlowiekiem uczciwym,

harmonia ducha, poczucie sprawiedliwosci. Zycie przemija, wiec dlaczego gromadzic majatku, trzeba sie cieszyc pochodzace z tego

jakie mozliwosci sie posiada.

- Piosenka XX - w zyciu wydaje sie byc czas gry i powagi.

- "Na swe ksiegi" - mozemy sie przenigdy bawic, jednak mozna jak i rowniez zachowac powage.

- "O zywocie ludzkim" – przemijanie, czas wszystko zmienia, zaduma wobec poteg, ktore wioda ludzkim zyciem.

- "Na dom w calej Czarnolesie" – ograniczenie potrzebami materialnych, zabieganie o tezyzna fizyczna.

- mnogie nawiazania do mitologii:

1-wsza. we fraszkach: "Ku muzom" (Muzy zamieszkujace "na sporym Parnasie"), "Do gor jak i rowniez lasow" (Proteus), "Na lipe" (Orfeusz),

"Do fraszek" (Fortuna).

2. w calej piesniach: Piosenka IX (Fortuna), Piesn V (Mars), Piosenka XXII (Pogoda).

3. w calej trenach: Tren V (Persefona), Tren X (Charon).

czterech. w tragedii humanistycznej "Odprawa poslow greckich" - tresc utworu nawiazuje do mitu trojanskiego, ktory to byl niejednokrotnie

wykorzystywany przez tragikow greckich - tym samym pisarz nawiazuje do zdarzen z "Iliady" Homera.

62. Na podstawie poznanych utworow literackich baroku scharakteryzuj zjawisko sarmatyzmu.

68. Zilustruj zjawisko sarmatyzmu wybranymi utworami.

Sarmatyzm wydaje sie byc jednym z kluczowych nurtow epoki baroku, znany jako rowniez swojskim, bo przywiazywal ogromna wage do rodzinnych

tradycji, wyraznie tworzyl osobista szlachecka ideologie i swoj polski rodowod uznawal zbyt najwazniejszy. Tworcami tego nurtu sa: Waclaw Potocki, Jan

Chryzostom Pas.

Waclaw Potocki (1621-1696)

-nauki pobieral obok domowego pedagoga. Cale los gospodarowal pod roli. Wojowal przeciwko Szwedom i wojskom Rakoczego, zabieral czynny wklad

w zyciu sejmikowym wystepuja przeciw anarchii szlacheckiej, popierajac wzmocnienie wladzy mistrza i zasade dziedzicznosci tronu. Wychowywany w

calej srodowisku arianskim, po udziale w banicji arian przeszedl na katolicyzm.

-poeta pozostawil po samemu ogromna spuscizne: poematy, liryki religijne, wiersze polityczne jak i rowniez okolicznosciowe. Az do najwybitniejszych

utworow naleza: „Moralia―, „Ogrod fraszek―, „Wojna chocimska―.

Potocki zdecydowanie przedstawiciel literatury sarmackiej, w calej swoich utworach podejmowal tematyke patriotyczna.

1-wsza. „Nierzadem Nasz kraj stoi― – utwor ten ukazuje portret panstwa mogl calkowitego rozpadu, rozkladu jak i rowniez wewnetrznej anarchii,

kleski. Dzielo jest wymierzony przeciwko balaganowi prawnemu, uciskowi biedniejszej szlachty i niesprawiedliwosci.

2. „Zbytki polskie― – Potocki ubolewa nad wadami kleru jak i rowniez szlachty polskiej, myslacej na temat bogactwach jak i rowniez wygodach,

klejnotach, strojach, zabawach, rozrywkach, podczas gdy ojczyzna wymaga obrony jak i rowniez pieniedzy pod wojsko.

3. „Pospolite ruszenie― – utwor jest scenka satyryczna, jaka przedstawia tak jak szlachta nasz kraj zrywa sie do batalii z nieprzyjacielem. Ukazal w

calej niej zapatrzenie we wlasny pepek XVII wiecznej szlachty, ktorej nie obchodza losy panstwie. Krytyce poddaje tu poeta panujace sytuacja w wojsku,

poczucie wolnosci, brak posluszenstwa dowodcom, niekaralnosc. Takie normalne ruszenie nie powinna spelniac mozliwosci obronnej ojczyzny.

4. „Wojna chocimska― – utwor wydaje sie byc epickim poematem rycerskim, ukazujacym zbrojne starcie Polakow pochodzace z Turkami w calej

bitwie pod Chicimiem w calej 1621 r. Utwor posiadal byc poematem „ku pokrzepieniu serc― jak i rowniez wobec ponownej grozby rywalizacji z Turcja

budzic umilowanie ojczyzny, gotowosc do ofiar jak i rowniez poswiecen. „Wojna chocimska― sklada sie pochodzace z 10 czesci dosc precyzyjnie

opisujacych na wstepie obustronne przygotowania, a potem bardzo uwaznie, dzien wedlug dniu wypadki pamietnej bitwy, az do poczatku ukladow jak i

rowniez zaprzestania prac wojennych. Liryk wyraza uczuciowy stosunek do opisywanych rzeczy: nad calym obrazem goruje uczucie namietnosci do

ojczyzny i Boga. Poeta wyraza pochwale walecznych przodkow jak i rowniez krytyke osoby wspolczesnych, zniewiescialych, obojetnych pod sprawy

ojczyzny. Poucza, ze uwage wspolczesnych nalezy skierowac na rzeczy naprawde wazne: ofiarnosc, poswiecenie, obrona zagrozonej ojczyzny.

piec. „Ogrod fraszek― – zestaw fraszek, w calej sposob satyryczny poeta zawarl wiele krytyki pod adresem wlasnym wspolczesnych. Przedstawia

w nich zywy portret owczesnego istnienia szlacheckiego. Komplet ten nazwano kopalnia dane o Naszym kraju XVII stulecia.

J. Ch. Pasek (1636-1700)

-nauki pobieral w kolegium jezuickim w calej Rawie. Przy 1655 roku kalendarzowego rozpoczal zywot zolnierza jak i rowniez walczyl pod dowodztwem

Czarnieckiego przeciw Szwedom i Rakoczemu, bral wklad w wyprawie dunskiej jak i rowniez wojnie przeciwko Moskwie. Podczas rokoszu lubomirskiego

pod Matwami w 1666 roku. Od czasu nastepnego roku porzucil wojsko, ozenil sie jak i rowniez osiadl pod wsi w calej krakowskim, gospodarujac w

bogactwa i pelniac urzad komornika ziemskiego.

-bujny temperament jak i rowniez awanturnicze usposobienie bylo podstawa roznych ekscesow Paska, niejednokrotnie procesujacego sie ze swymi

sasiadami, natomiast wreszcie oskarzonego o pogwalcenie spokoju ogolnego i skazanego na banicje.

„Pamietniki― – dziela sie na dwie czesci

Naczelna czesc zawiera 1656-1666 r i wlacza opis zdarzen wojennych, innymi slowy taki czas jak walka ze Szwecja, „kampania wegierska―,

wyprawa do Danii, walka z Moskwa.

Druga czastka 1667-1688 r – charakteryzuje zywot ziemianski gospodarza, obywatela jakim byl Pasek.

Zapiski z tamtego okresu sa niewyczerpana skarbnica wiedzy na temat codziennym sarmackim zyciu owczesnej szlachty, na temat jej zwyczajach,

upodobaniach, specyficznych cechach, wariancie religijnosci, kultury, nierzadko splecionych z samowola, ciemnota, pieniactwem i napastliwoscia.

„Pamietniki― sa dokumentem mentalnosci XVII wiecznego szlachcica – sarmaty.

- ucisk jak i rowniez niedole chlopow uwaza zbyt zupelnie zrozumiala albo do niej zgola nie dostrzega

- mysli kategoriami przecietnego szlachcica i tylko szlachte mniema za godna wzmianki, oni bowim sa towarzyszami w calej walce jak i rowniez

sasiadami przenigdy ziemianskim.

- w stosunku do magnatow zywi wyrazna niechec

- w istniejacym stanie rzeczy nie wykrywa przyszlej kleski.

63 b. Scharakteryzuj barok dworski jak i rowniez sarmacki; wskaz, jaki mialy wplyw pod zycie umyslowe epoki.

Fenomen Sarmatyzmu.

Ruch spoleczno-obyczajowy, wywodzi szlachte polska od rycerskiego, koczowniczego ludu zamieszkujacego kafelki Polskie; pierwotnie nacechowane

wydaje sie byc dodatnio: zbior dodatnich wlasciwosci odziedziczonych wedlug przodkach: rycerskosc, odwaga, szlachetnosc, ktore sa przeciwienstwem

gwoli zniewiescialego magnactwa; Sarmata stal na strazy i w calej obronie religii w Europie (polska przedmurzem chrzescijanstwa); jednak w przyszlosci

sarmatyzm ewoluowal w kierunku sensu ujemnego, zwazywszy na nie realizowanie swiatlych jego zalozen; np. poglady pod obowiazki spoleczne wobec

ojczyzny, cenienie jak i rowniez obrona zlotej wolnosci szlacheckiej; teraz pojawily sie nowe cnoty: warcholstwo, pijanstwo, pieniactwo, prywata,

konserwatyzm, pycha, dazenie do zycia powyzej stan, wyzysk chlopow przylegajacy z okrucienstwem

Jako kwestia calkiem podniecajaca, ale do niej realizacja pozostawia wiele do zyczenia (zdanie Potockiego); calkowicie godna pozalowania postawa,

jaka doprowadzila do upadku I Rzeczypospolitej jak i rowniez dlugoletniej niewoli narodu naszego.

NURT UPRZEJMY POEZJI BAROKOWEJ (JAN ANDRZEJ MORSZTYN).

W celu poezji barokowej charakterystyczne sa dwa modele kultury: tzw. ziemianski (reprezentowany przez Przy. Potockiego, J. Ch. Paska), i tzw. dworski

(J. A. Morsztyn, D. Naborowski). Wiersze poety dotycza zwlaszcza tematyki milosnej i towarzyskiej. Odznaczaja sie one bogactwem i rozmaitoscia

srodkow wyrazu, pomyslowoscia jak i rowniez humorem. Pisarz w strategia mistrzowski poslugiwal sie kluczami wyrazu takimi jak: hiperbola, metafora,

konfrontacja, antyteza, wyrafinowane epitety.

- "Niestatek" - podmiot poetycki zestawia ze soba dwa obrazy-portrety. W pierwszym dominuje zasobna kolorystyka metafor (ogien, srebro, perly... ),

ktorej zajeciem jest pokazanie zycia jak i rowniez urody w calej pelnym rozkwicie. Drugi portret stanowi przenikliwy kontrast pochodzace z pierwszym -

jest dwubarwny (czern jak i rowniez biel, bodziec smierci jak i rowniez rozpadu). Zlepek takich portretow kobiety wyraza zmiennosc uczuc, wynika

pochodzace z kaprysu. Proponuje to gre z wrazeniem, nastroj gry dworskiej.

- "Do trupa. Sonet" - porownanie lokalizacji miasta czlowieka zakochanego i trupa. Pierwsza czastka zawiera probe identyfikacji podmiotu lirycznego

pochodzace z sytuacja nieboszczyka - poszukiwanie przeciwienstw. Czastka druga - zestawienie spoczynku trupa pochodzace z cierpieniami

zakochanego. Zaskakujaca puenta: sytuacja zakochanego jest gorsza niz nieboszczyka.

- "Cuda milosci" - antyteza (zestawienie na zasadzie przeciwienstw) cierpien czlowieka zakochanego, ktory nie powinna sie od nich uwolnic. Pointa:

przed miloscia niepodobna uciec, obrona przy pomocy rozumu jest bezradna.

- "Nadgrobek Perlisi" - parodia wymyslnych epitafiow pod nagrobkach, pisarz w wyszukany sposob ukazal zalety psa i rozpacz wlasciciela wedlug jego

stracie.

Daniel Naborowski - pisal epitafia, treny, fraszki. Lubowal sie w calej slownych igraszkach i barokowych konceptach. Przy pozniejszym okresie ulegl

nastrojom elegijnym jak i rowniez sielankowym i slawil wdzieki zycia ziemianskiego. Utwory: "Marnosc", "Krotkosc zywota", "Do Anny", "Cnota teren

wszystkiemu".

64, 66 Ocen/ scharakteryzuj portret szlachty polskiej XVII stulecia w utworach W. POTOCKIEGO i

J. CHRYZOSTOMA PASKA.

Pasek byl typowym pelnomocnikiem sredniej szlachty. Jak ktorykolwiek badz owczesny Sarmata byl rycerzem (zolnierzem) jak i rowniez rolnikiem

(gospodarzem). Bral wklad w wyprawach do Danii i Moskwy. Osiadl pod wsi jak i rowniez zajal sie gospodarka.

"Pamietniki" zawieraja wzorowy portret dzielnego zolnierza, nie szczedzacego krwi w obronie ojczyzny, mistrza i szlacheckiej demokracji i poczciwego

ziemianina. Inne rejestr zachowuja Paska jako warchola, awanturnika jak i rowniez pieniacza. Porownanie dowodzi, ze tresc pamietnikow mija sie faktami

historycznymi. Sa ow lampy led cennym pochodzeniem w pozostalym sensie: oddaja wiernie postury i preferencje owczesnego szlachcica, przekazuja

wyglad swiata, widziany jego oczami, pozwalaja zapoznac wyznawane idee i uznawane wartosci.

Atrybutami Paska wydaje sie byc przywiazanie do idealow wolnosci szlacheckiej jak i rowniez rownosci we wnetrzu stanowej, wyobrazenie o wyzszosci

stanu szlacheckiego nad odmiennymi, swoisty wariant religijnosci dewocyjnej, tradycjonalizm, nienawisc do pozostalych narodow, upodobanie zabawy.

Sporo utworow Waclawa Potockiego swiadczy jakby owczesny rachunek obywatelskiego sumienia narodu. Tworza ow lampy led swoista panorame

staropolskiego istnienia szlachecko-ziemianskiego. Jakoscia utworow wydaje sie byc takze dygresyjnosc, wprowadzanie w calej poemat wielorakich

refleksji pod tematy spoleczne, stanowe, obyczajowe. Pisarz okazal sie czujnym i krytycznym obserwatorem szlachty, coraz bardziej przywiazanych do

wlasnym przywilejow, natomiast zaniedbujacych obowiazki. Mialy ow lampy led postac nie pozbawionych goryczy uwag na temat zaniedbaniach postaci

rycerskiego jak i rowniez wojennego rzemiosla. Porownanie wspolczesnych Polakow do dawnych Sarmatow, przodkow wyjawszy skazy, jeszcze bardziej

wyostrzalo terazniejszy upadek moralny szlachty. Utwory Waclawa Potockiego, to "Nierzadem Polska stoi", "Pospolite ruszenie", "Zbytki polskie",

"Transakcja rywalizacji chocimskiej... ". Ukazana szlachta jest niezdyscyplinowana, gnusna, otacza sie przepychem, nie rozumuje o przyszlosci.

65. Podkresl charakterystyczne wlasciwosci stylu poezji barokowej na bazie tworczosci J. A. Morsztyna

Barokowe wlasciwosci poezji:

a)Bogactwo – uzywac nalezy ze wszystkich dostepnych srodkow wyrazu, rozwijac kunszt slowa, nie unikac przesady, w sztuce preferowac

dekoracyjnosc, malarskosc, przepych. Np. „Niestatek― – trescia wiersz wydaje sie byc mysl, ze kobiety sa niestale w calej uczuciach. Pomysl ta

wyrazona jest w calej wyszukanej, rozbudowanej formie. Pod calosc wiersza sklada sie jedno wyobrazenie, ktore wydaje sie byc porownaniem

rozbudowanym. Nagromadzono caly szereg sytuacji niemozliwych jak i rowniez stwierdzono, ze predzej mozemy je zrealizowac (uspokoic zatrzesienie,

wiatr zamknac w wor) niz spostrzec stalosc w calej uczuciach kobiety.

b)Zastosowano w tej okolicy takze gradacje (stopniowanie) prowadzace do wyolbrzymienia hiperbolizacji odczucia.

c)Ekspresja – zaskakiwac, nawet lepiej szokowac czytelnika, pamietac, ze brzydota jak i rowniez okrucienstwo takze moga zostac tematem gwoli

artysty. Np. „Do trupa― Tytul wyraza barokowe zmierzanie do ekspresji, jest to albowiem wiersz milosny. W wierszu wystepuje analogia miedzy

trupem a szczesliwie zakochanym.

d)Zaskakujaca pointa – lepiej okazac sie trupem anizeli nieszczesliwie zakochanym – to rowniez cecha barokowa

e)Koncept – ceni sie pointe (zaskakujaca), kunsztowny paradoks.

f)Obecnosc anafory, oksymoronow, metafor jak i rowniez uzycie kontrastu

g)Sztucznosc – natura zada upiekszenia, komplikacje i zaburzenia sa rzeczywistym zywiolem artysty. Liczy sie nietuzinkowosc, wyrafinowany zapach,

erudycja, interesujace szczegoly tez sa w wartosci.

„Nagrobek Perlisi― – nawiazanie do popularnego wowczas typu wiersza – epitafium – pisanego wedlug smierci wybitnego czlowieka majacego

wyrazic strate i rozpacz bliskich. W tej sytuacji wiersz opiewa smiers pieska i rozpacz pani wedlug jego utracie.

W poezji Morsztyna mozna zobaczyc konceptyzm tj. opieranie tresci na koncepcie (dowcipnym pomysle).

„Niestatek― – 2

Ukazane sa dwie kontrastowe portreciki dziewczyny, w zaleznosci od zaistnialej sytuacji. Kiedy w nawiazaniu tych dwojga (dziewczyna jak i rowniez

autor) sie kochaja – dziewczyna zaprezentowana jest zdecydowanie piekna jak i rowniez zmyslowa niewiasta. Kiedy natomiast sie pokloca partnerka

jest brzydka jak i rowniez nieznosna.

67. Omow nadrzedne prady literackie baroku jak i rowniez ich oddzialywanie na los umyslowe epoki.

W ktoryms uproszczeniu rozmawiamy, ze w calej literaturze baroku zaistnialy dwie wazne, podstawowe prady. 1 - dworski – rozwijajacy sie pod

dworach magnackich i krolewskim; drugi – ziemianski (sarmacki) – wyrazny dla dworkow ziemianskich, odleglych od atrakcji turystycznych, tetniacych

osobistych zyciem, kultywujacym wlasne tradycje.

Prad dworski reprezentuja: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Nasz typ literatury uprawiany byl na wzor europejski, zwlaszcza atrakcyjna stala

sie tworczosc poetycka wloskiego Marina, ktorego nasladowali takze polscy poeci. Poezja dworska posiadala wiec zaskakiwac odbiorce, panowac

mistrzostwa pisarza, wreszcie – bawic jak i rowniez uatrakcyjniac uczty i rozmaite dworskie zgromadzenia. Byl to nurt kosmologiczny, czyli czerpiacy z

deseni zachodnich, dywanom skladajacy uznanie, a pochodzace z niechecia odnoszacy sie do rodzinnych, polskich tradycji.

Strumien ziemianski – sarmacki – opanowal krajowe szlacheckie dworki. Zwany wydaje sie byc takze swojskim, bo ponizsza wlasnie pisarstwo,

odmiennie anizeli nurt dworski, przykladala ogromna wage do rodzimych starego testamentu, wrecz tworzyla wlasna szlachecka ideologie jak i rowniez

swoj krajowy rodowod uznawala za najwyzszy tworcami tamtego nurtu sa: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek. Strumien ten nazywa sie tez

sarmackim od slynnej teorii o Sarmatach, bardzo rozpowszechnionej w XVII w. jak i rowniez oddzialywujacej pod pozniejsze epoki.

Podzial literatury na dwie nurty wydaje sie byc wygodny, jednak nie jest kompletny. Dwa nurty latwo sie pamieta – byly albowiem dwory – wiec

dworski i byly siedziby szlacheckie – totez ziemianski. Lecz byly tez miasta – rozwijal sie zatem prad literatury plebejskiej ze slynnym bohaterem

Sowizdrzalem. Mowimy oglednie: poezja dworska, lecz obecnie Morsztyn jak i rowniez Naborowski sa poetami, jacy znacznie sie roznia – mozna totez

mowic co najmniej o paru nurtach poetyckich.

69. Zaprezentuj nurt sarmacki w literaturze polskiego baroku.

Sarmatyzm swiadczy podstawe polskiej obyczajowosci, religijnosci, polityki. Zaczyna sie w calej XV stulecia. Szlachta nasz kraj w dobie wlasnej

swietnosci poszukiwala swych korzeni - znalazla je w calej starozytnym osobistosci Sarmatow (w rzeczywistosci byl to wedrowny lud iranski

zamieszkujacy dorzecze Wolgi). To szczegolne pochodzenie mialo wyjasniac szczegolna funkcje jaka szlachta odgrywala na terytorium polski.

Sarmatyzm posiada dwa sensu - w pierwszej kolejnosci oznacza sposob zycia szlachty w calej XV jak i rowniez XVI stulecia, drugie - rozbudowana

ideologie szlachecka. Pierwotnie sarmatyzm utozsamiano z pozytywnymi cechami szlacheckimi - mestwem, dzielnoscia. Nastepnie nastepuje postep

zakresu znaczeniowego o kult zlotej wolnosci, mesjanizm - poglad religijny mowiacy na temat istnieniu jednostkowego lub zbiorowego mesjasza.

Szlachta polska posiadala poczucie, ze Polska swiadczy przedmurze chrzescijanstwa - winien stawic czola poganskiej nawale, byla wszak najdalej pod

wschod wysunietym panstwem chrzescijanskim. Stykala sie z prawoslawiem i islamem, wskutek atakow tureckich. Mesjanizm narodowy to przekonanie

na temat szczegolnej pozycji polityczno - religijnej Polakow. Gruntuje sie w czasach baroku wiara obecna od poczatku panstwowosci polskiej - na temat

szczegolnej pozycji jaka pelni Matka Boza. Kolejnym aspektem jest ziemianskosc - uksztaltowany model istnienia - los na wioski, fascynacja natura, jej

pieknem, wzorce goscinnosci, dobrego sasiedztwa. Obecne byly takze szczegoly orientalizmu, wyrazajace sie w calej zainteresowaniu kultura wschodu -

stroj szlachecki, bron, ubior konia.

Seks do sarmatyzmu w literaturze i kultury ewoluowal - poczatkowo symbolizowal mestwo, kult wolnosci. Nastepnie stal sie synonimem ciemnoty,

zacofania, pijactwa i obskurantyzmu. W czasie rozbiorow przywrocono ta tradycje do laski, czego swiadectwem wydaje sie byc najwybitniejszy zabytek

kultury sarmackiej - "Pan Tadeusz".

Przedstawicielami sarmatyzmu byli Jan Chryzostom Pasek i Waclaw Potocki.

Jan Chryzostom Pasek (1636 - 1701) byl zolnierzem, w czasach 1656 - 67 sluzyl pod komenda Stefana Czarneckiego. Bil Szwedow, Wegrow, wyprawial

sie do Danii. Osiadl na stale w calej krakowskim, w ktorym miejscu sady skazaly go pod infamie jak i rowniez banicje. Swoim pamietniki zawieraja okres

ekipy wojskowej. Staly sie zrodlem weny dla Henryka Sienkiewicza. Beda doskonalym pochodzeniem mentalnosci, kultury sarmackiej. Wyziera z nich

obraz pisarza - zolnierza ceniacego wolnosc, samochwaly, roztropnego polityka. Cenil Czarneckiego, dal wyraz szlacheckiej ksenofobii jak i rowniez

milosci fauny i flory - pochodzace z rzewnoscia opisywal lasice. Poslugiwal sie jezykiem bogatym w calej mowe potoczna, laczyl niejednokrotnie polski

pochodzace z lacina.

Waclaw Potocki (1621 - 1696), szlachcic, ziemianin. Byl arianinem (wyznanie reformacyjne). Wazniejsze utwory - "Wojna chocimska" - poemat rycerski,

jedna pochodzace z pierwszych polskich epopei, napisana na podstawie pamietnikow Jakuba Sobieskiego, ojca Jana. Poza tym w calej latach 1688 -

1696 "Moralia", w calej 1695 "Ogrod fraszek".

"Nierzadem Polska stoi"

W Polsce przywiazuje sie sporo wagi do konstruowania przepisow, praw, przywilejow, ktorych aczkolwiek nikt nie respektuje. Pisarz zwraca uwage na

ucisk biedniejszej szlachty, a sprawiedliwosci szuka za granica.

"Pospolite ruszenie"

Autor ukazuje negatywne nastawienie szlachty do pospolitego ruszenia. Jest ona niekarna, warcholna, zanikl w pani a duch rycerski.

"Kto mocniejszy ten lepszy"

Potocki nie rozumie z jakiej przyczyny represje polityczne i prawne dotykaja arian. Wiersz ten krytykuje nietolerancje. Poeta zadziwia sie, ze represje nie

dotykaja wyznan protestanckich.

"Zbytki polskie"

Pisarz krytykuje wystawny styl zycia zdecydowanie element obyczajowosci sarmackiej. Zdumiewa go okolicznosc, ze w kraju, ktory nie wystepuje za jakie

mozliwosci oplacic armii, ludzie nie lekaja sie agresji, nie ograniczaja nakladow, nie dbaja o dobro wspolne. W polsce chrzescijanskim skromnosc i umiar

powinny byc oszczedzone.

"Wojna chocimska"

Utwor stanal okolo roku kalendarzowego 1670, traktuje o bitwie pod Chocimiem z 1621. Ukazuje obrone Chocimia pod wodza Chodkiewicza. Z

nieprzecietnym realizmem pisarz kresli sceny batalistyczne. Zaznacza rycerskosc Sarmatow dawnych, natomiast krytykuje terazniejszych. Termin

Sarmata oznacza obok Potockiego synonim rycerskosci, oddania, cnot obywatelskich.

Jezyk wzorowany jest pod mowie potocznej, autor nie posluguje sie biegle gatunkami literackimi. Tworczosc Potockiego wydaje sie byc regresem

barokowej literatury.

70. Przedstaw portret szlachcica naszego w swietle wybranych utworow literatury staropolskiej (np. fraszek, satyr, komedii politycznej).

Literatura staropolska wykreowala raczej negatywny obraz szlachcica chociaz zaprezentowala takze 3 wzory ustaw: szlachcic – ziemianin, szlachcic

– dworzanin, poeta doctus.

Jesli natomiast ktos nie reprezentuje jakiejkolwiek badz z tychze postaw, podlega wowczas ostrej krytyce ze strony autorow.

ïƒ Renesans

•M. Rej „Rozmowa miedzy trzema osobami... ―

krytyka Pana – mysli na temat sprawach wlasnych, nie interesuje mnie sejmami

Wojta – uzala sie morzem swoim losem

Plebana – ktory nie odprawia kazdego z mszy, natomiast mysli tylko i profitu

•A. F. Modrzewski „O poprawie Rzeczypospolitej―

Wystepuje przeciwko przywilejom rodowym szlachty.

•Kochanowski „Odprawa poslow greckich―

Parys jako rzecznik praw jak i rowniez interesow jednostki

ïƒ Barok

Potocki

•„Nierzadem Polska stoi― – niesprawiedliwosc praw jak i rowniez ucisk biednej szlachty przez bardziej zamozna.

•„Zbytki polskie― – zwraca sie uwage na przywiazywanie uwagi szlachty do rzeczy zbytecznych i malowaznych.

•„Pospolite ruszenie― – krytyka pospolitego ruszenia, ktore nie powinna pelnic w dalszym ciagu formy obronnej kraju, poniewaz szlachta w

calej wojsku wykazuje chec do alkoholu, bojek, jest nieposluszna wobec dowodcow.

•„Wojna chocimska― – krytyka zniewiescialych, obojetnych na rzeczy ojczyzny osoby i pochwala patriotow.

J. Ch. Pas „Pamietniki―

Tak jak Potocki w calej „Pospolitym ruszeniu―, tak Pas w „Pamietnikach― dokonuje krytycznej oceny ustaw szlacheckich w calej sluzbie

wojskowej. Wszystko sprzega sie z ciemnota, zacofaniem, napastliwoscia obywateli.

71. Wyjasnij, na czym polega krytyka stosunkow spolecznych jak i rowniez politycznych w calej utworach Przy. Potockiego.

Poezja Potockiego zalicza sie do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta niejednokrotnie dotyka rzeczy szlachty jak i rowniez panstwa. Czesto poddaje

krytyce wady narodu i kierujacych. Potocki wyznawal religie arianska. W wierszu "Nierzadem Nasz kraj stoi" ukazal stan lezacy wewnatrz panstwa

naszego, ktore chyli sie w odniesieniu do upadkowi, pies z kulawa noga nie przestrzega praw. Praw jest tak wiele, ze sa w stanie sluzyc dzieciom do gry.

Wszyscy dbaja o wlasne dobro, nie interesuja sie losem panstwie. Wiersz "Zbytki polskie" demonstruje wady spoleczenstwa. Polacy rozumuja tylko na

temat zabawach, balach, wygodach zyciowych. Przejmuja obce wzory miast szanowac polska tradycje. Ojczyzna chyli sie ku upadkowi. Szlachta

aczkolwiek zyje sama dla siebie jak i rowniez nie zdaje sobie sprawy, ze z upadkiem ojczyzny zginie tez kobieta sama. Przy wierszu "Kto mocniejszy ten

lepszy" Potocki porusza problem nietolerancji duchowej. Katolicy to silny lew, zas arianie sa podobni do drobnego lisa, ktory to nie moze obronic sie

przed lwem. Wyrzucenie arian Potocki uwaza zbyt bezprawie. Wiersz "Pospolite ruszenie" pokazuje oboz wojskowy. Wczesnym rankiem napadaja nan

Kozacy. Jednak szlachta nie broni sie, bowiem jest zbyt wczesnie. "Transakcja wojny chocimskiej" to epopeja o przebiegu bitwy pod Chocimiem w calej

1621r. Poemat opisuje przebieg bitwy jak i rowniez rokowan. Calosc przepojona wydaje sie byc duchem patriotyzmu. Autor wierzy w Boga i jego pomoc w

calej zwyciestwie morzem poganami. Umilowanie ojczyzny widac w calej przemowieniu Chodkiewicza do wojownikow. Prosi mezczyzna o obrone

ojczyzny odwolujac sie do czasow przeszlych, chocby Chrobrego. Z utworow Potockiego wylania sie portret XVII wiecznej Polski. Sporo jest w calej nich

krytyki, bolesnej refleksji i pesymizmu.

72. Uzasadnij, ze „Pamietniki― J. Ch. Paska sa zrodlem zdolnosci o obyczjach i jezyku szlachty w calej XVII stulecia.

Poezja Paska nalezy do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Liryk napisal "Pamietniki" okolo roku kalendarzowego 1690. Pamietniki i diariusze zajmowaly

calkiem znaczna sytuacje w literaturze XVII w calej. Dzieki bezposredniemu stosunkowi pisarzy do opisanych faktow sa znakomitym pochodzeniem

poznania osoby i obyczajow tamtych okresow. Pierwsza czastka zawiera przedstawienie przygod wojennych Paska. Uczestniczyl on w calej wielu

wyprawach wojennych. Pas opowiada na temat walkach Czarnieckiego ze Szwedami w Polsce jak i rowniez Danii, na temat rokoszu Lubomirskiego i na

temat odsieczy Wiednia, ktora przedstawil w oparciu na temat relacje do niej uczestnika. Przedstawil obraz szlachcica-zolnierza, ktory walczy dzielnie,

jednak ambicji do walki dostarcza mu gotowosc zdobycia lupow, a nie milosc do ojczyzny. Pas mowi takze o odbytych podrozach obcych, ktore byly

wynikiem jego zainteresowan jak i rowniez ciekawosci. Pas opisuje takze msze swieta, do ktorej sluzyl ze zbroczonymi krwia wrogow rekami.

Uczestniczyl w calej licznych ucztach. Lubil pojedynki i zwady z odmiennymi. Przykladem wydaje sie byc uczta obok pana Jasinskiego, podczas ktorej

doszlo do pojedynku Paska z Nurzynskim. Chytry Pas, ktory nie chcial borykac sie w obozie wojskowym, wylazl z niego, wiedzac, ze rywal dogoni go. W

koncu Pas zabil natreta i odcial reke jego bratu. Lecz taki tryb zycia znudzil mu sie i Pas zapragnal zmiany. W strefach Krakowa upatrzyl sobie

kandydatke na malzonke. W odrebnej czesci charakteryzuje swe amory i decydujaca rozmowe pochodzace z ukochana. Ow czesc "Pamietnikow"

zawiera wielki obraz istnienia ziemianskiego jak i rowniez obyczajow szlacheckich. Autor mniema ucisk chlopa za przyrodzony stan rzeczy. Swa klase

mniema za godna przedstawicielke narodu. Zycie osobiste szlachty nacechowane jest troska o dobrobyt i przewagi wlasne. Z "Pamietnikow" wylania sie

portret typowego sarmaty. Bohater uwielbia zabawy, pijanstwo, pojedynki typowe dla owczesnej szlachty. "Pamietniki" odzwierciedlaja portret ludzi tamtej

epoki. Beda pisane barwnie, jezykiem potocznym, wskazujacym pod gawedziarskie talenty autora.

74. Podaj najbardziej wazne cecgy gatunkowe satyry na bazie utworow I. Krasickiego

Satyra jest to obok twor literacki, ktory osmiesza lub pietnuje ukazywane tutaj zjawiska, np. wady osoby, obyczaje, charaktery itp. Satyra nie musi

ukazywac sposobu renowacji, ukazywac „lekarstwa―- jest ona wedlug to, azeby negowac, osmieszac i pouczac.

Wsrod satyr wyrozniamy:

-satyry spoleczno-obyczajowe,

-satyry polityczne (np. przeciw osobom znanym, publicznym),

-satyry literackie ( przeciwko szablonom jak i rowniez konwencjom literackim)

Mozna podzielic satyry takze za powodu na sposob pokazania tresci:

1-wsza. Monolog – bezposrednia wypowiedx np. Ziemia zepsuty.

dwie. Monolog skierowany do osoby, wziety w calej cudzyslow ( autor wydaje sie byc zdystansowany wobec wypowiedzi). Np. Do mistrza.

3. Satyra dialogowa – np. Pijanstwo.

76. Scharakteryzuj „Satyry― I. Krasickiego zdecydowanie utwory na temat ponadczasowym zakresie.

Krasicki, bedac uwaznym obserwatorem dostrzegal sporo przywar jak i rowniez ulomnosci czlowieczych. Zdajac samemu sprawe pochodzace z ich

wplywu na los polityczne w calej owczesnej Naszym kraju oraz bedac swiadomym faktu, do jakich konfliktow jak i rowniez klesk sa w stanie one

przyczynic sie, stal sie ich najglosniejszym przeciwnikiem. Az do walki pochodzace z nimi uslugiwaly mu glownie bajki jak i rowniez satyry.

Satyry, podobnie swoja droga jak bajki, ukazuja portret zycia w calej XVIII - wiecznej Rzeczypospolitej. Sa doskonala ilustracja tamtych czasow. Krasicki

obnazal jak i rowniez osmieszal w calej nich najogromniejsze wady spoleczenstwa polskiego: pijanstwo, zacofanie jak i rowniez ciemnote szlachty, brak

krytycyzmu, sklonnosc do hazardu. Satyry czesto posiadaja charakter interwencyjny i dorazny, rownie niejednokrotnie sa aczkolwiek uniwersalne jak i

rowniez ponadczasowe. Krasicki tak samodzielnie pisal na temat celach satyry: "Wystepek karac, oszczedzac osoby". Tworzac kolejne utwory staral sie

okazac sie nie tylko moralizatorem, lecz w tym samym czasie autorem sprawiedliwym i obiektywnym..

Pierwsza ksiege satyr otwiera satyra "Do krola". Na pierwszy rzut oka utwor ten jest zaprzeczeniem zasad gatunku mmorpg - adresat jest zastapiony juz

w calej tytule, natomiast przeciez winien pozostac nieznany. Podmiot poetycki stawia krolowi kilka zarzutow, takich jak nieprawidlowe pochodzenie, zbyt

mlody ilosc lat, zbyt przyjemne sprawowanie rzadow, zbyt pracowite wyksztalcenie jak i rowniez przesadna troska o nauke i tradycje. Zarzuty te

pokrywaja sie z tymi, stawianymi monarsze przez szlachte. Sa aczkolwiek na tyle glupie i absurdalne, iz domyslec sie mozemy, ze dzieki temu Krasicki

ukazuje zalety mistrza. Tak wiec satyra ta tak naprawde stanowi pochwale Stanislawa Augusta i termin poparcia gwoli jego polityki wewnetrznej,

natomiast jednoczesnie wydaje sie byc atakiem pod sarmacje, pod jej niedoskonalosci i podle przyzwyczajenia..

Odrebna satyra, "Pijanstwo", ukazuje jak i rowniez pietnuje alkoholizm. Jest ona zrobiona na zasadzie dialogu, rozmowki prowadzonej przez dwoch

szlachcicow. Jeden pochodzace z nich mowi o suto zakrapianych biesiadach i na temat przykrych cechujaca je konsekwencjach. Mowa satyry wydaje sie

byc pesymistyczna - wymeczony alkoholem szlachcic odchodzi, by odszukac ukojenie w calej... alkoholu. Satyra Krasickiego ukazuje rowniez typowe

cechy Polakow, ktorzy obok alkoholu w kazdej sytuacji sa odwazni, swietnie pojmuja sie pod polityce, i jednoczesnie uwielbiaja rozwazac i pod lada

pretekstem wywolywac awantury..

Z kolei "Swiat zepsuty" zapewnia porownanie okresow wspolczesnych autorowi z nieraz minionymi. Wychodzi na to, ze w calej Rzeczypospolitej dzieje

sie coraz to gorzej. Zalety, ktorymi kierowano sie dawniej, ulegly obecnie przewartosciowaniu. Przestaly byc obecne takie przymioty, jak honor,

uczciwosc, prawdomow- nosc, wiernosc malzenska, altruizm, religijnosc. Ich miejsce zajely klamstwo, nonsens, podstep, wiarolomstwo, rozpusta. Tego

rodzaju brak poszanowania tradycji jak i rowniez niszczenie zalety stanowiacych na temat pozycji Rzeczypospolitej powoduje, ze panstwo stoi na skraju

calkowitego upadku i kleski..

Popularnosc satyr Krasickiego powiazana byla pochodzace z dydaktycznymi powinnosciami literatury, majacej sluzyc batalii o zmiane mentalnosci,

nawykow i pogladow spoleczenstwa. Satyra realizowala te zadania poslugujac sie niejednokrotnie retorycznym monologiem, w ktorym skontrolowanie

zjawisk prezentowana byla w calej sposob niewatpliwy i prosty. Jej wypowiedz byla zazwyczaj skierowana do fikcyjnego adresata, niejednokrotnie ujeta w

przytoczenie, przez co pisarz chcial zaakcentowac swoj opanowanie od pogladow bohatera. Odejscie od szczerej perswazji mozna zobaczyc

najwyrazniej w calej satyrach dialogowych, szczegolnie natomiast w tychze, w ktorych zaden z rozmowcow nie moze okazac sie uznany zbyt

reprezentanta pogladow autora. Zmuszalo to czytelnika do samodzielnej interpretacji jak i rowniez wlasnych przemyslen, a autorowi pozwalalo pod

dyskretne sugerowanie odpowiedniej tresci i unikniecie bezposredniego jak i rowniez obcesowego pouczania.

77. Omow charakterystyczne wlasciwosci poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― I. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Gatunek ten przezywal szczegolna slawa w okresie oswiecenia, lecz jego dzieje osiagaja V. w

calej. p. n. e., gdzie powstala „Batrachiomomachia―, poemat jezyk homera opiewajacy wojne zab pochodzace z myszami – parodiujacy

„Iliade― Homera. Poemat heroikomiczny wydaje sie byc parodia poematu bohaterskiego. Jednoczy w samemu elementy bohaterskie i komiczne.

Efekt komiczny osiagniety pozostanie poprzez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha trescia, niewiele znaczacymi wydarzeniami a sporym i

podnioslym sposobem pokazania i stylem wypowiedzi. Tematyka utworu wydaje sie byc wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonami dominikanow

jak i rowniez karmelitow. Mnisi walcza za pomoca sandalow, pasow, talerzy jak i rowniez szklanek wsrod wrzawy jak i rowniez rumoru. Godzi

zwasnionych pucharem, co sporo trunku mogl pomiescic jak i rowniez na pejzaz ktorego to naczynia wszyscy walczacy zakrzykneli: zgoda. Liryk opisuje

wojne stylem kompletnym patosu, opiewajac narody przed bitwa, uzywajac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki, opisujac jak na przyklad

sceny batalistyczne, np.:

„wojne domowa spiewam wiec jak i rowniez glosze, wojne okrutna, wyjawszy broni jak i rowniez miecza. ―,

„juz sie wymykal – wtedy kuflem od wina legl pochodzace z slawnej reki ojca Zefiryna. ―

78. Na okreslonych przykladach przedstaw problematyke bajek I. Krasickiego.

Bajka to utwor krotki, posiadajacy „fabule―, zwykle wierszowany i zawierajacy praktyczne pouczenie, sad moralny, pointe, jaka wynika pochodzace z

przytoczenia przykladu, sytuacji ilustrujacej mysl.

Opowiesci Krasickiego portretuja wiele wzgledow rzeczywistosci XVIII- wiecznej Krajowy, przyblizaja wspolczesnemu czytelnikowi koloryt tamtych

okresow. Swoistym komentarzem do calego zbioru wydaje sie byc „Wstep do bajek―. Przy sposob zabawny autor wymienia rozne ludzkie wady,

zapewniajac ze spotykamy ludzi doskonalych, ale to tak wyjatkowe postawy, ze mozna halasuje miedzy bajki wlozyc.

Historia „Szczur jak i rowniez kot― wydaje sie byc atakiem pod jedna pochodzace z najgorszych niedoskonalosci ludzkich ktora jest pycha. Poeta

posluzyl sie w tej okolicy tak zwana maska: wspolwystepujace w wierszu zwierzeta sa konwencjonalnymi znakami cech czlowieczych. Chwalacy sie

przed rodzenstwem szczur to zarozumialstwo, pycha, czlowiek niesympatyczny. Z kolei kotowaty, wykorzystujacy chwile nieuwagi szczura zwykle

utozsamiany jest ze sprytem, drapieznoscia, bezwzglednoscia. Historia zawiera bezsporne pouczenie, ze w zyciu wypada kierowac sie skromnoscia i

pokora, poniewaz w kazdej sytuacji trafi sie na silniejszego lub sprytniejszego.

Waznym utworem jest bajka „Ptaszki w calej klatce―. Krasicki poruszyl w tej okolicy problem powszechny, wazny faktycznie dla wszelkiej zywej:

zainteresowanie wolnosci. Ptaszki w klatce to konwersacja dwoch uwiezionych w klatce czyzykow. 1 (mlodszy) urodzil sie obecnie w niewoli i nie zna

posmaku wolnosci, nie rozumie do niej. Akceptuje swoje zycie w calej klatce jak i rowniez uwaza, ze jest to troche normalnego. Lecz stary czyzyk nie

zgadza sie pochodzace z twierdzeniem malolata. On dawniej byl nieograniczony, zostal aczkolwiek uwieziony. Przenigdy nie przyzwyczai sie do niewoli,

w kazdej sytuacji bedzie pragnal wolnosci. Czesto interpretujac te bajke, okresla sie pod fakt, ze powstala kobieta po pierwszym rozbiorze Krajowy, moze

totez Krasicki chcial napisac na temat nieszczesciu wlasnym rodakow zyjacych pod zaborami?

Z kolei w calej bajce "Malarze" Krasicki hhg mocno skontrastowane ze soba figury dwoch malarzy - portrecistow. Jeden pochodzace z nich, Piotr, byl

malarzem dobrym, jednak zyl w calej nedzy, drugi, Jan, malowal kiepsko, jednak byl roznorodny. Te rzekoma niedorzecznosc wyjasnia pointa. Piotr

malowal osoby naturalne, takimi, jakimi sa, Jan ale juz znacznie upiekszal ich portrety. Bajka ponizsza ilustruje generalna prawde zyciowa: najtrudniej jak

i rowniez najniebezpieczniej informowac ludziom prawde, znacznie latwiej byc pochlebca i lizusem - dzieki temu mozna znacznie wiecej dostac.

Przykladem wykorzystania poetyki maski jest bajka "Jagnie jak i rowniez wilcy". Juz pierwszy wers zawiera moral wyrazajacy przekona- nie, ze w kuli

ziemskiej dominuje prawo silniejszego, ze racja wydaje sie byc po stronie internetowej tego, ktory ma moc. Potwierdzeniem naszej smutnej prawdziwosci

jest opowiedziana historyjka: slabe, niewinne jak i rowniez naiwne jagnie zostaje napadniete przez dwie wilki (bedace symbolem moce, bezwzglednosci

jak i rowniez okrucienstwa). Wowczas gdy pyta, jakim prawem posiada byc zjedzone, otrzymuje napredce sklecona odpowiedz: "Smacznys, watly i w

calej lesie", natomiast nastepnie pozostanie pozarte.

Historia „Filozof― ukazuje uczonego czlowieka przekonanego na temat wlasnej wszechwiedzy teoretyka, ktory to odrzuca poniekad wiare w calej

Boga jak i rowniez smieje sie ze kazdego z swietych. Lecz gdy maleje na faceta choroba, nawraca sie, chce wierzyc „nie tylko w calej Pana Boga―,

ale takze w „upiory―. Utwor demonstruje jak bardzo osobistosci sa chwiejni we osobistych pogladach jak i rowniez przekonaniach. Krasicki zwraca

uwage, ze niejednokrotnie teoretyczne wiedzy nie pomagaja w zyciu.

A zatem ziemia w bajkach Krasickiego zostal poddany krytyce – obluda, klamstwo, skapstwo sa „ubrane― w najlepsze scenki jak i rowniez

zaprezentowane nabywcy.

79. Docen role literatury oswiecenia w calej dziele ratowania Rzeczypospolitej.

Stanislaw Staszic -poglady swoje wylozyl w dwoch dzielach: w calej Uwagach morzem zyciem Jana Zamoyskiego jak i rowniez w Przestrogach dla

Krajowy. Program spoleczno-polityczny Staszica dojrzewa nie tylko pochodzace z potrzeb mieszczanstwa i chlopstwa, lecz tez z mocnej troski na temat

kraj, pochodzace z leku przed utrata niepodleglosci. Pisarz przywiazuje duza wage do wychowania mlodziezy, gwoli ktorej zamiarem powinno okazac sie

szczescie ojczyzny. Poniewaz szczescie spoleczenstwa wyplywa z uzytecznosci wszystkich jego mieszkancow, wiec, jak pisal koncem oswiaty krajowej

okazac sie powinna uzytecznosc obywatela. Zaznacza koniecznosc odebrania Kosciolowi prawa opieki morzem szkolnictwem, czym poparl wyraznie

program reform Komisji Oswiaty Narodowej.

Sporo rozsadnych wymogow wysunal Staszic w dziedzinie struktury wladz panstwowych i prawodawstwa w Polsce. Zadal zniesienia liberum veto

(szczesliwosc wiekszej czesci obywatelow wydaje sie byc dobrem publicznym), domagal sie przyznania sejmowi wladzy wykonawczej i

przedstawicielstwa w nim mieszczan, ktorzy wraz z przedstawicielami szlachty zasiadaliby w calej jednej izbie. Przeciwstawial sie wolnej elekcji,

wypowiadajac sie za tronem dziedzicznym. Przemawial o wymogu utworzenia nieustannej armii, gdzie utrzymanie placic bedzie szlachta.

Osobne polozenie w jego dzielach zaprzata krytyka polskiej magnaterii, jaka wini zbyt upadek panstwie. Pisal: Z samych panow zguba Polakow. Oni, wg

Staszica, zniszczyli szacunek gwoli prawa, doprowadzili do rozbioru Polski, wlasnym postepowaniem uczyli innych egoizmu, a nawet zdrady.

Hugo Kollataj - drugi obok Staszica przedstawiciel obozu postepu

Przy rozprawie pt. Do Stanislawa Malachowskiego... Anonima listow kilka przygotowal aplikacja reform uwienczony Konstytucja 3 maja. Przy swoim

przywodztwem skupil grupe radykalnych autorow, zwana Kuznia Kollatajowska.

Tak jak Staszic zada dziedzicznosci tronu, zniesienia liberum veto, norm dla mieszczan i wolnosci dla chlopow. W projektach dotyczacych struktury wladz

panstwowych rozni sie od Staszica tym, ze powierza wladze wykonawcza ministrom odbierajac ja sejmowi. Przy sejmie prognozuje dwie izby: dla

szlachty, dla mieszczan

Franciszek Salezy Jezierski – „Katechizm na temat tajemnicach rzadu polskiego―, zlosliwy pamflet pod spoleczny jak i rowniez polityczny relikt

ustroju Rzeczpospolitej szlacheckiej, kompromituje autor instytucje feudalne, sarmatyzm i rzekoma rownosc szlachecka. Oskarza panow o nieludzkie

traktowanie chlopow i mieszczan, zas senatorow i poslow o przekupstwo i zdrade.

Ursyn Niemcewicz – „Powrot posla―, utwor o zakresie dydaktycznym jak i rowniez politycznym. „Powrot posla― wydaje sie byc satyra pod

owczesne spoleczenstwo.

Do listy utworow wypada jeszcze zwiazac sie bardzo rozpowszechniona i atrakcyjna poezje polityczna, powstaly wowczas wiersze anonimowe np.:

„Na krola―, „Zagadka Sejmu Czteroletniego―, „Do panujacych i do narodu―.

-Satyry i bajki Krasickiego- krytyka wad spoleczenstwa - „bawiac uczy―.

-Krasicki w „Zabawach Przyjemnych jak i rowniez Pozytecznych― wydal wiersz „Swieta milosci kochanej ojczyzny― – uzyskal range hymnu

narodowego.

-„Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki― – surowa krytyka spoleczenstwa szlacheckiego oraz aplikacja reform spolecznych zmierzajacych do

zmian w calej stosunkach feudalnych.

-Reformy: Staszic („Uwagi morzem zyciem J. Zamojskiego―: obnizenie uprzywilejowanie szlachty, reformy sadownictwa, oswiaty (przestrogi dla

Polski), zrownanie norm mieszczan pochodzace z prawami szlachty i magnaterii), Kollataj (wznowienie wladzy mistrza, wniesienie liberum veto, reforma

podatkowa, stworzenie w sejmie II izby przeznaczonej gwoli mieszczan, uzbrojenie armii).

-„Powrot posla― Niemcewicza.

80, 85. Udowodnij, ze „Powrot posla― Niemcewicza to komedia polityczna.

Utwor ten powstal w ciagu kilkunastu dzionki, w czasie spacji w obradach Sejmu Wielkiego (na przelomie X jak i rowniez XI 1790 r. ). Ma mezczyzna

charakter wspanialy – zachowana zostala regula trojjednosci: wysilku, miejsca jak i rowniez akcji, brak jest takze scen masowych, calosc natomiast

utrzymana wydaje sie byc w niejakiej konwencji. „Powrot posla― zostal napisany pod zamowienie obozu reform. Niemcewicz chcial dzieki temu

wplynac na opinie publiczna i na postawe polityczna pojedynczych poslow.

Dzielo ukazal konflikt miedzy sarmackimi konserwatystami natomiast zwolennikami reform. Niemcewicz wykazal koniecznosc jak i rowniez nieuchronnosc

odmian ustrojowych Krajowy, osmieszyl czlonkow obozu konserwatywnego, chcac przysporzyc jak multum zwolennikow pro krolewskiemu jak i rowniez

patriotycznemu obozowi reformatorow. W tym celu posluzyl sie typowym gwoli komedii politycznej chwytem jak i rowniez ukazal chojrakow jednoczesnie

okreslonych jako pozytywni (patrioci) jak i rowniez negatywni (konserwatysci). Naturalna konsekwencja takiej czarno bialej prezentacji przedstawionego

globu jest splycenie sylwetek psychologicznych postaci: bohaterowie ograniczaja sie do wyglaszania monologow jak i rowniez toczenia dialogow

prezentujacych indywidualne poglady i racje polityczne. Oczywiscie panstwu „dobrzy― sa przedstawieni zdecydowanie prawi jak i rowniez wzorowi

obywatele, ci „zli― zas zdecydowanie durnie jak i rowniez pozbawieni honoru dranie. Pozytywni czyli zwolennicy obozu reform to: Podkomorstwo,

Dobrobojscy jak i rowniez ich synek Walery, Teresa (wychowanka Podkomorzego i jego zony). Za to ich przeciwnicy to: tata Teresy – Starosta

Gadulski, jego zona Staroscina i Szarmancki.

Caly utwor jest wypelniony szeregiem dyskusji, rzeczowych, pod tematy obyczajowe i polityczne; Podkomorzy bedac oredownikiem reform, w dyskusji

wytyka troski, jakie stwarza szlachta: liberum veto jak i rowniez "zlota wolnosc szlachecka" mniema za to, jakie mozliwosci doprowadza do upadku

Krajowy, podobnie jak samowola, prywata jak i rowniez egoizm, ktory to wysysa kazde sily zyciowe z Rzeczypospolitej; ma wiare ujrzec obok schylku

swojego zycia wielka i wyzwolona z pod obcych wplywow ojczyzne; denerwuje go postepowanie Gadulskiego, ktory to wiele gada, ale najczesciej bez

sensu; zadziwia sie, ze Starosta pozwala na kazde dziwne zachcianki swojej malzonki (modnej); na koniec okazuje sie, ze Podkomorzy nie jawi sie byc

goloslowny: uwalnia z poddanstwa swoich chlopow, chcac uczcic malzenstwo Walerego z Teresa;

Walery wydaje sie byc natomiast skontrastowany z Szarmanckim; on razem ze Starosta Gadulskim sa przedstawicielami obozu konserwatywnego;

Gadulski jest typowym szlachcicem, nie respektujacym zasad moralnych, kierujacym sie rzadza pieniadza (gotowy jest przekazac corke przymusem za

maz, aby tylko nie musiec placic posagu; cechuje go bezmyslne gadulstwo, zrzedliwosc, swarliwosc; Krasinski przedstawia jego brak zainteresowania

zasobem wiadomosci, za to ogromne zainteresowanie pijanstwem, lenistwem jak i rowniez rozpusta; takze jest poslem na sejm (niestety); elekcje, chaos,

liberum veto, konfederacje uznaje zbyt swiete prawo szlachty, na ktorym mozna naturalnie niezle zarobic; Szarmancki wydaje sie byc czlowiekiem, ktory

to roztrwonil dobrobyt rodzicow pod zagranicznych wojazach, totez pragnie zlapac okazje finansowa, jak na przyklad moze byc Teresa; gdy dowiedzial

sie, ze posagu nie otrzyma, opuscil dom Podkomorzego bez zalu; podroze zagraniczne niczego go nie nauczyly, niczego zaciekawiajacego sie nie

dowiedzial

81. Omow nadrzedne kierunki artystyczne w literaturze i sztuce oswiecenia.

Literature polskiego oswiecenia charakteryzuje sie czesto w dzialach trzech pradow literackich: klasycyzmu, sentymentalizmu jak i rowniez rokoka.

Klasycyzm kladl napor na przedmiotu spoleczne, wyznaczal wiec poezji cele utylitarne, stawial przed nia zadania dydaktyczno-moralizatorskie

wyrastajace z przeswiadczenia o ogromnej roli wyrazenia jako przybory oddzialywania pod spoleczenstwo. Istota klasycyzmu byla „sztuka

poetycka―.

Sentymentalizm kladl nacisk pod indywidualna kondycje czlowieka. Dzialanie na postep tego stylu mialy preferencje J. J. Rousseau, ktory to glosil, ze

cywilizacja nie sprzyja postepowi czlowieka jak i rowniez ze najszczesliwszy bylby powrot czlowieka do natury. Sentymentalizm wprowadzal wrazenie –

byla to afekt, a takze melancholie, zadume, smutek. Popularna stala sie poezja pasterska, poezja milosna. Przedstawiciele sentymentalizmu interesowali

sie natura jak i rowniez przeszloscia narodowa.

W Polsce literature sentymentalizmu reprezentuja F. Karpinski i F. Kniazin.

Rokoko – posiadal on minimalny udzial w calej tworzeniu dorobku pismienniczego specyficznego dla wytwornej i subtelnej niejako rozrywkowej

tworczosci. Istota jego bylo rozumienie zachwycajaca jako zalety podstawowej, dajacej przyjemnosc obcowania z artykulami sztuki. Oprocz literatura

rokoko najpelniej zostalo zrealizowane w calej malych odmianach architektonicznych jak i rowniez architekturze palacowej i salonowej wnetrznosci, w

calej eleganckiej ornamentyce, lekkosci jak i rowniez dekoracyjnosci wystroju, w porcelanowych bibelotach, w calej malarskich miniaturach, milosnej

sferze obrazow francuskich mistrzow: Jeana Watteau, Francois Bouchera.

82. Zycie umyslowe i kulturalne w oswieceniu.

Oswiecenie na terytorium polski trwalo od 1730 do 1822. zaczyna sie w okresie saskim czasem prekursorskim. Sekcja wowczas Stanislaw Konarski,

ktory to wypowiada sie w kilku dziedzinach istnienia:

-w kwestiach politycznych pisze dzielo: „O skutecznym rad sposobie―, poteznieje przeciwko liberum veto

-wielkie zaslugi polozyl Konarski w dziedzinie szkolnictwa. Przy 1740 zalozyl szkole gwoli mlodziezy szlacheckiej Collegium Nobilium i wprowadzil tam

oryginalne metody nauczania. Byl mezczyzna pijarem jak i rowniez z jego inicjatywy przeprowadzono reformy szkol pijarskich. Reforma szla w kierunku

ograniczenia laciny na rzecz jezyka polskiego

-w 1741 roku kalendarzowego oglosil utwor „O poprawie wad wymowy― – pracowal on morzem poprawnoscia jezyka, zwalczal XVII wieczne

makaronizmy.

W 1749 roku S. Leszczynski wydal dzielo „Glos wolny wolnosc ubezpieczajacy―, gdzie domagal sie skorygowania maksymy liberum veto, sposobu

elekcji krola, rozbudowania armii.

Przy 1747 roku kalendarzowego oddano do uzytku ogolnego potezne zbiory Biblioteki Zauskich, biblioteka stala sie centrum rozumuje naukowej

panstwie. Na sejmie konwokacyjnym w calej 1764 roku kalendarzowego krolem Krajowy zostal wskazany Stanislaw August Poniatowski, ktory to w 1765

roku zalozyl Szkole Szlachcicow. Komendantem uczelni zastal Adam Czartoryski. Szkola nie tylko przygotowywala do ekipy wojskowej, jednak rowniez

dawala gruntowna jak i rowniez wszechstronna wiedze oraz rozwijala postawy patriotyczne i moralne. W 1765 roku istnieje czasopismo „Monitor―

wzorowane pod angielskim „Spektakorze―, wydawane bylo dwa razy pod tydzien. Nazwane czasopismem moralnym stal sie glowna trybuna

programowania reform. Redagowany w calej pierwszym okresie przez Ignacego Krasickiego korzystal z pior Konarskiego, Naruszewicza. „Monitor―

poruszal wiec obecne i rozmaite tematy. Na lamach tego tygodniki pojawiaja sie oryginalne formy literacki i publicystyczne: esej, punkt, felieton, reportaz,

listy do redakcji jak i rowniez odpowiedzi pod nie. Autorzy krytykuja sarmacki zacofanie postuluja nowy fason osobowy oswieconego szlachcica, zabieraja

w obrone mieszczan jak i rowniez chlopow, zapisuja o klopotach gospodarczych jak i rowniez politycznych Krajowy. Wydawany przez 21 latek. Z

inicjatywy krola w calej 1765 roku kalendarzowego zalozono na warszawskim rynku pierwszy w calej dziejach Krajowy staly Teatr Publiczny.

Wydzierzawiono dla faceta gmach znany jako Operalnia, gdzie zaczely zalegac trzy zespoly: francuski, wloski, polski. Sklad polski zadebiutowal komedia

Bielawskiego „Natreci―. Przy 1766 roku kalendarzowego dla teatru zaczyna komponowac F. Bohomolec. Dyrektorem byl W. Boguslawski. W 1773

roku powstala KEN – pierwsze na starym kontynencie ministerstwo oswiaty. Po rozwiklaniu Zakonu Jezuickiego przez papieza pozostal pewny majatek.

Krol przekazal go na rzecz planowanej KEN. Sejm Delegacyjny powierzyl jej caloksztalt prac dotyczacych organizacja szkolnictwa. Komisja zreformowala

obie akademie ( Wilenska i Krakowska ), jakim podlegaly uczelni wydzialowe jak i rowniez podwydzialowe, te zas pelnily nadzor morzem szkolami

nizszego stopnia – parafialnymi. Lekcja w szkolach miala odbywac sie w calej jezyku naszym. Komisja zdawala sobie sprawe, ze w celu zapewnienia

stosownego poziomu nauki potrzebne sa dobre pozycje ksiazkowe dlatego w calej 1775 roku kalendarzowego powolana Obecnosc do Ksiag

Elementarnych, ktorego celem bylo opracowanie jak i rowniez wydanie swiezych podrecznikow oswiatowych. KEN przetrwala do 1794 roku.

Przy latach 1770-88 odbywaly sie „Obiady czwartkowe― – zgromadzenia towarzysko kulturalne organizowane przez samego mistrza. Brali w calej

nich wklad miedzy innymi: Krasicki, Naruszewicz, Trembecki, Zablocki. Dyskutowano o kwestiach literatury jak i rowniez sztuki, omawiano projekty

reform. Nieoficjalnym narzadem literackim obiadow czwartkowych zostaly „zabawy mile i pozyteczne― (1770-77) pod redakcja Naruszewicza.

88. Omow cechy poematu heroikomicznego pod przykladzie „Monachomachii― J. Krasickiego.

„Monachomachia― wydaje sie byc poematem heroikomicznym. Gatunek ten przezywal szczegolnosc popularnosc w okresie oswiecenia, jednak jego

dzieje siegaja V w. p. n. e., w ktorym powstala „Batrachomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy „Iliade―

Homera. Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy w calej sobie szczegoly bohaterskie jak i rowniez komiczne. Rezultat

komiczny osiagniety zostaje przez celowe wykorzystanie kontrastu miedzy blaha trescia, niewiele znaczacymi wydarzeniami natomiast powaznym jak i

rowniez podnioslym wybiegiem przedstawiania jak i rowniez stylem wypowiedzi. Trescia „Monachomachii― jest walka mnichow, jaka wybucha

miedzy zakonem dominikanow i karmelitow. Mnisi wojuja za pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod obszernej wrzaw jak i rowniez rumoru.

Godzi zwasnionych nie wczesniej puchar, jakie mozliwosci wiele trunku mogl zmiescic, na pejzaz ktorego wszyscy walczacy zamilkli: zgoda. Liryk opisuje

wojne stylem kompletnym patosu, opiewajac narody przed bitwa, uzywajac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki. Opisujac jak na przyklad

sceny batalistyczne, np. „wojne domowa spiewam wiec jak i rowniez glosze, wojne okrutna, wyjawszy broni jak i rowniez miecza―, „juz sie

wymykal – w takim przypadku kuflem od wina legl z slawnej reki ojca Zefiryna―. Zamyslem utworu wydaje sie byc osmieszenie stosunkow

panujacych wsrod duchowienstwa, np. pijanstwa, klotliwosci, lenistwa.

89. Wyjasnij, z jakiej przyczyny Wielka Improwizacje interpretuje sie jako termin buntu prometejskiego.

W Duzej Improwizacji odkrywamy zycie wew. Konrada. Czastka pierwsza tamtego poematu na temat charakterze konfesyjnym to doskonaly hymn pod

czesc poezji. Konrad – romantyczny poeta – posiada poczucie dyspozycji, jest tworca, gra pod gwiazdach jak na przyklad na instrumencie. Czuje sie

wiekszy, silniejszy, wrazliwy jak i rowniez rozumniejszy od innych poetow, medrcow, prorokow – odczuwa sie zrownowazony Bogu. Pochodzeniem jego

macy jest afekt, ogarniajaca caly narod. Przy imie naszej milosci zada od Boga wladzy morzem duszami ludzkimi: „Daj mi rzad dusz! ― – krzyczy w

calej uniesieniu. Swoim pragnienie potegi bliskie wydaje sie byc tyranii. Traktuje narod przedmiotowo, chce go sobie podporzadkowac, oczywiscie gwoli

jego porzadna. Pycha popycha go do bluznierstwa. Zarzuca Bogu, ze nie jest miloscia a tylko madroscia. Przy pogladach Konrada pojawia sie i

oskarzenie Boga na temat zlo dominujace na swiecie. Przy swym buncie przeciw Bogu bohater przypomina mitycznego Prometeusza, ktory takze

poswiecil sie dla porzadna ludzi. Konrad jest totez indywidualista, samotnie pragnacym przebudowac swiat. Pomimo szlachetnych intencji jest skazany na

kleske, bo wydaje sie byc sam.

Prometeizm polski jak i rowniez romantyczny opiera sie wiec pod buncie wybitnej samotnej jednostki przeciwko Bogu, silom fauny i flory i ograniczeniom

wolnosci ludzkiej w opinia szczescia ludziom, narodu, gwoli ktorych Prometeusz jest zdecydowany poswiecic sie, cierpiec. To punkt szczytowy

romantycznego indywidualizmu, potem przechodzi on w calej pyche jak i rowniez megalomanie. Totez w

III cz. „Dziadow―, gdzie zostal zaprezentowany, pozostanie przezwyciezony.

93. Zaprezentuj „Kordiana― i Grob Agamemnona― J. Slowackiego zdecydowanie glos w calej dyskusji odnosnie oceny powstania listopadowego.

Przy dramacie Slowackiego „Kordian― nie wystepuje obrazu powstania, jest tylko proba weryfikacje ruchu listopadowego i pobudek jego katastrofy.

Nalezy zaakcentowac, ze przyrzadzania do powstania Slowacki obserwowal sam na warszawskim rynku, potem udal sie do Paryza, w ktorym miejscu

uczestniczyl w calej wielkiej dyskusji na temat powstania, jaka toczyla sie na lamach polskich czasopism emigracyjnych jak i rowniez na zebraniach

ugrupowan politycznych. Dlatego pokusil sie mezczyzna o weryfikacje ideologii powstancow i biegu wypadkow. Przy utworze ow Slowacki chcial dac

odpowiedz na watpliwosc dlaczego zrealizowany zostanie listopadowe upadlo, jaka funkcje powinna realizowac tworczosc poety narodu naszego.

W „Przygotowaniu― poeta dokonal krytycznego sadu przywodcow powstania „z piekla rodem― zaprojektowanych w diabelskim kotle przez

zgromadzenie piekielne. Stworzone przez nich postacie; Czartoryskiego, Niemcewicza, Chlopickiego, Lelewela, Krukowieckiego,, Skrzyneckiego oraz

zbiorowo ukazanych poslow sejmowych jak i rowniez kadre oficerska ocenil Slowacki krytycznie, zdecydowanie sugerujac, ze rzady tychze ludzi byly

jedna pochodzace z przyczyn katastrofy. Ale nie jedyna.

Akt III „Spisek koronacyjny―. Zamyslem spisku wydaje sie byc zamach pod cara. Ludnosc jest w calej tej sprawie podzielone. Tylko mlodzi

oficerowie pragna batalii. Kler wydaje sie byc zachowawczy – proponuje cierpietnicza ideologie jak i rowniez modly jako sposob dzialania. Lud,

reprezentowany przez zolnierza, starca, nieznajomego – stanowi natomiast grupe, jaka nienawidzi cara i zechce powstania, jednak potrzebuje

przywodcow. Wynik glosowania, ktore posiada przesadzic na temat zamachu wypada negatywnie. Kordian sam totez wyrusza, azeby zabic tyrana, lecz

posiada kleske. Wolno zatem w calej dramacie odczytac caly przebieg powstania:

1-wsza. Przygotowanie ( przywodcy jak i rowniez rozmowy spiskowe )

dwie. Podzial glosow i pogladow wsrod spoleczenstwa

3. Szalenczy, jednostkowy napad ( atak Kordiana )

4. Kleska ( porazka Kordiana jak i rowniez calej koncepcji ).

Slowacki najwyrazniej naraza zrywowi, jakim bylo zrealizowany zostanie listopadowe, negatywna note. Krytykuje przywodcow jak i rowniez podzial

spoleczenstwa, ukazuje bezsens dzialan jednostkowych i fatalnie obliczonych, nie sam czyn patriotyczny. Umilowanie ojczyzny mlodych, cechujaca je

pragnienie wolnosci jest w tej okolicy oceniane zdecydowanie bardzo wartosciowe i pospieszniej wytyczamy rozgoryczenie z powodu, ze taki zapal zostal

zaprzepaszczony, niz krytyke dzialan mlodej, powstanczej szlachty.

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar jakich nie znala dotad historia Krajowy. Krytykowal spoleczenstwo, ktoremu zabraklo

zdecydowania w calej walce na temat niepodleglosc. Liryk uwazal, ze dla zwyciestwa idei wolnosci lepiej poswiecic caly narodowosc, niz ocalic go (

„smutne pol-rycerzy-zywych ) gwoli zycia w calej niewoli. Totez powoluje sie na bohaterska zolnierska postawe spartanskiego mistrza Leonidasa, ktory

to jest wzorem patriotycznej ofiary, zlozonej pochodzace z wlasnego istnienia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi moc rozwojowa opowiesci i

postepu. Poeta nawiazuje do starego testamentu bohaterskich Grekow, zestawia kleske powstania listopadowego z Cheronea.

95. Udowodnij niesmiertelnosc obszernych idei na bazie tworczosci Norwida.

Posrod wierszy lirycznych Norwida mozna odroznic grupe utworow pamieci obszernych ludzi. Czyny tych placowek wyprzedzaly epoke – nie byly totez

rozumiane jak i rowniez doceniane przez wspolczesnych. Dopiero po smierci toczono boje o slawe po nich lub miejsca pochowku. ―.

Charakterystyczne, wydaje sie byc takze to, ze mowi o nich w momencie cechujaca je smierci badz po smierci. Smierc uwydatnia dopiero cechujaca je

wielkosc. Liryk uwaza, ze moment smierci czlowieka umozliwia przekazanie jego dorobku ludziom.

Wiersz „Bema pamieci zalobny rapsod― dedykowany jest pamieci gen. Jozefa Bema, bohatera powstania listopadowego. Norwid nie opisuje

rzeczywistego pogrzebu Bema, ale hhg poetycka wizje pogrzebu, stworzona na forma pogrzebow uprzednich wodzow germanskich lub slowianskich.

Zalobny orszak idzie bardzo dlugo niosac rekwizyty, nareszcie dochodzi do grobu, w calej ktory nie sklada organizmu bohatera. To symbol przezycia

idealow Bema - batalii o niepodleglosc. Owa kwestia pozostaje niesmiertelna dopoki „Serca zemdlale ocuca - plesn z oczu zgarna narody... ―.

Nastepuje cudowne zwyciestwo ducha Bema nad pograzonym swiatem, przeznaczone w aluzji do biblijnej opowiesci na temat zdobyciu Jerycha.

Wiersz „Do obywatela Johna Browne’a― posiada charakter listu. Poslancem wydaje sie byc mewa. Norwid piszac wiersz nie wie albo dotrze

mezczyzna do adresata przed smiercia. Pojawia sie motyw powatpiewania czy zastanie Stany Zjednoczone jako panstwo wolnych osoby, bo smierc

Browne’a wydaje sie byc zaprzeczeniem wolnosci. Stany Zjednoczone, o ktore walczyl Kosciuszko, ojczyzna Waszyngtona splamila sie taka

egzekucja. Pojawia sie motyw przyszlosci, w ktorej „syn kata― - nastepne generacja rowniez nie bedzie pokoleniem ludzi zacnych, prawych jak i

rowniez uczciwych. Zapowiedz przesladowan Murzynow. „Noc chodzi - czarna noc jakos Murzyna―. Przy ostatnich wyrazeniach utworu:

„Bo piesn zanim dojrzy, czlek nieraz skona

A anizeli skona piesn, narod pierw wstanie―

Dzwieczy nuta nadziei, ze tworczosc poetycka moze przezyc historie jak i rowniez budzic do walki narody. Ale nim wielka kwestia Browna pozostanie

przez pozostalych pojeta, duzej ilosci jej obroncow zginie.

Wiersz nie „Fortepian Szopena― utrwala znaczenie kompozytora dla kultury swiata, jego wielkosci. Muzyka Chopina wydaje sie byc przedstawiona

przez Norwida zdecydowanie ziemskie dopelnienie piekna dojrzalego. Ma mezczyzna sile podnoszenia rzeczywistosci do idealu, nieosiagalnego dla

ludzi. Istota sztuki Chopina jest to, ze wywodzi sie ona pochodzace z ludowosci, bieglosc to „doskonale wypelnienie― - nieosiagalny byt absolutny.

Idealu tamtego nie mozna dostac ale mozemy don dazyc. Muzyka czyni z osoby istoty idealne. Miara naszej doskonalosci wydaje sie byc porownanie do

hostii. Przy wierszu zarysowuje sie konflikt miedzy pieknem doskonalym - norwidowskim dobrem, a zolnierzami ciskajacymi fortepian na bruk

reprezentujacymi zlo. Dochodzi do glosu hipoteza mowiaca, ze zniszczenie surowca nie jest rownoznaczne z zaglada wartosci. Jest tez w tym miejscu

triumf:

„Ciesz sie, pozny wnuku!...

Jekly - gluche kamienie:

Wzor - siegnal bruku „

W zwiazku ze smiercia Mickiewicza w Stambule w 1856 roku stanal wiersz

„Coz ty Atenom zrobil Sokratesie? ―. Fakt sprowadzeni zwlok poety do Paryza stal sie podstawa sporow emigracji i wzbudzil refleksje Norwida -

wielcy ludzie nie znajduja szczescia za istnienia, a nawet wedlug smierci nie uzyskuja naleznej im czci. Wspomina Norwid Sokratesa, jakiemu po smierci

Atenczycy postawili statue ze zlota, wspomina Dantego, jakiemu poswiecono dwie groby. Podobnej tresci byly losy Kolumba, Kosciuszki, Napoleona.

Nuta goryczy wysnuta jest pochodzace z osobistych doswiadczen Norwida. Za kazdym razem zyl w calej cieniu obszernych ludzi, nie doceniony,

samotny, a zmarl w przytulku dla bezdomnych.

Byc moze Norwid w kazdym przedstawionym w tym miejscu wierszu pragnal pokazac, jak na przyklad wielka wartosc musi pokryc koszta kazda

indywidualnosc za wlasna odmiennosc, nietuzinkowosc. Ale rownolegle bohaterowie Norwida - postacie przeciez oryginalne, kiedys istniejace, niosa

przyszlym pokoleniom przeslanie, ktore istniec bedzie faktycznie dlugo jak na przyklad pamiec na temat nich - przeslanie etyczne, moralne, markowe.

96. Omow na okreslonych przykladach wlasciwosci dramatu romantycznego.

Dramat tajemniczy jest rodzajem dramatu przeciwstawiajacym sie regulom dramatu antycznego, nawiazuje natomiast do starego testamentu dr.

szekspirowskiego oraz hiszpanskiego.

Np. „Dziady cz. III―

–Odrzucenie wspanialej zasady kilku jednosci: okres miedzy prologiem a I scena wiezienna (24XII) otrzyma 1 miesiac, miejsce: fabula rozgrywa sie w

duzej ilosci miejscach: Warszawa, Wilno, rejony Lwowa.

–wielowatkowosc np. watek mlodziezy, filomatow, na tym tle pojawia sie watek Konrada, Ks. Piotra, Nowosilcowa.

–kompozycja jest luzna: nie ma ciaglosci, kompozycja epizodyczna: poszczegolne sceny maja rys rozbudowanych epizodow – mieszanka otwarta.

–wprowadzenie na scene elementow fantastycznych: ludowosci, aniolki, diably, upiory, archanioly.

–Bohaterem dr. wydaje sie byc wybitny samotnik, indywidualista, buntownik, czlowiek walczacy o wolnosc ojczyzny – Konrad. Nieszczesliwy

wypadek rom. mieszal konwencje jak i rowniez gatunki literackie, pojawialy sie wiec w obrebie jednego utworu partie liryczno – fatalne i epickie np.

elem. liryczne: wielkie monologi w calej Wielkiej Improwizacji i piesni w scenie wieziennej. Skladniki epickie: legend

Nastroj: istotny (np. Wlk. Improwizacja), tragiczny (scena Pan Senator – watek dama Rolinsonowej), humor, dowcip, ironia (np. spanie senatora),

spoczynku, ciszy (np. dom wsiowy pod Lwowem).

97. Porownaj spojrzenie pod historie narodowa w „Grobie Agamemnona― J. Slowackiego jak i rowniez Potopie H. Sienkiewicza.

„Grob Agamemnona―

Przy „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar jakich nie znala dotad przeszlosc Polski. Krytykowal spoleczenstwo, jakiemu zabraklo

zdecydowania w batalii o niepodleglosc. Poeta uwazal, ze gwoli zwyciestwa koncepcji wolnosci poprawniej poswiecic caly narod, anizeli ocalic go (

„smutne pol – rycerzy – zywych―) gwoli zycia w calej niewoli. Totez powoluje sie na bohaterska, zolnierska postawe spartanskiego mistrza

Leonidasa, ktory to jest wzorem patriotycznej ofiary, zlozonej pochodzace z wlasnego istnienia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi moc

rozwojowa opowiesci i postepu. Slowacki Poddal ostrej weryfikacji szlachte polska, ktora obarczyl wina zbyt upadek powstania listopadowego.

Skrytykowal ow „czerep rubaszny―, jakim przykryta wydaje sie byc „anielska dusza narodu―. Zdaniem podmiotu lirycznego konserwatyzm

szlachecki hamowal inicjatywa sil politycznych o zakresie demokratycznym jak i rowniez postepowym.

„Potop―

Przedstawiajac w calej „Potopie― dwie plaszczyzny historyczne, historie ogromna, zwiazana pochodzace z najazdem Szwedow, oraz historie

obyczjowo-prywatna, odtwarzajaca fikcyjne losy postaci - Sienkiewicz nie oddzielal cechujaca je od siebie, dzieki czemu dzieje ulegaja zdynamizowaniu.

Swiat powiesciowych postaci to przede wszystkim srodowisko szlacheckie. Z tej warstwy wywodza sie bohaterowie jak i rowniez zolnierze walczacy o

niepodleglosc Rzeczpospolitej. Ich kreacje wzorowane sa pod ugruntowanych przez tradycje stereotypach polskosci. Wyposazyl je totez autor w calej

wartosci takie jak: patriotyzm, wiernosc, odwaga, a takze przywiazanie do panstwa jak i rowniez monarchy. W celu Sienkiewicza jego bohater na temat

wyrazistych wlasciwosciach stawal sie podstawa kontaktu z czytelnikiem, dlatego tez postacie sa nieskomplikowane, autor akcentuje kilka glownych

typow cechujaca je charakteru. Wlasnosci typowe sa najlepiej zauwazalne w charakterystyce Zagloby, kluczowego sprawcy powiesciowego komizmu,

ktory to to komizm spelnia dla przykladu funkcje rozbrojenia patosu jak i rowniez grozy, wobec tego posrednio towarzyszy „krzepieniu serc―.. W tym

utworze poeta ukazal obraz slusznej i sprawiedliwej walki obronnej prowadzonej pochodzace z obcym najezdzca przez caly narod krajowy oraz cenzurka

grozy lokalizacji miasta naszego kraju w czasie najazdu. Pokazanie wojny ze Szwedami zdecydowanie ogolnonarodowego powstania przeciwko zaborcy

stanowi najbardziej liczna wartosc

98. Wyszukaj utwory polskiego romantyzmu odnoszace sie do weryfikacje powstania listopadowego.

1. dwie. 3J. SLOWACKI „ KORDIAN―

Dramat „Kordian― stara sie dociec przyczyn upadku powstania Uwypuklajac wielkosc jak i rowniez szlachetnosc prac powstanczego pokolenia

Slowacki ukazywal jednoczesnie jego moralna jak i rowniez polityczna niedojrzalosc, nieumiejetnosc zrobienia nowej etyki walki na temat wolne panstwo

bez mistrza, brak brawury, by siegnac po wladze polityczna. Za posrednictwem biografie Kordiana ukazywal tragizm tego pokolenia.. Przy-czy¬na

upadku powstania byla nieudolnosc przywodcow wobec caratu, strach przed rewolucja, ktory to ujawnil sie w wypo¬wie¬dzi pre¬zesa w calej scenie

spisku. Samotna wojna szlachetnych patriotow, ktorzy sadza, ze poswiecaja sie gwoli na¬rodu, nie powinna przyniesc zwyciestwa. Bezsens takiego

rodzaju pogladu uswiadamia Kordianowi lekarz, pod kto¬rego postacia skrywa sie szatan. Glowna przyczyna byla samotnosc powstancow, ktorzy

wierzyli tylko we wlasne moce i izolowali sie od mas. Slowacki podjal polemike z pogladami romantykow, ze poeta mo¬ze byc przy¬wod¬ca narodu

w calej walce. Ukazujac szeroko okolicznosci kleski patrzyl z ogromnym niepokojem pod perspektywe odzyskania niepodleglosci. Przerazala go

popowstaniowa beznadziejnosc i brak religii narodu we wlasne mozliwosci. W Kordianie przeciwstawil sie Mickiewiczowskiej optymistycznej interpretacji

katastrofy w dzialach wznioslego cierpienia i mesjanistycznego powolania narodu. Dramat chociaz nie od¬¬wo¬ly¬wal sie jasno do powstania,

zawiera sporo aluzji jak i rowniez mozna uwazac go zbyt utwor na temat powstaniu.

J. Slowacki „ Grob Agamemnona―

W utworze poeta porownuje powstanie listopadowe do bitwy pod Cheronea, w ktorej Grecy poniesli kleske w batalii z Macedonczykami i utracili

niepodleglosc. Slowacki pokazuje wizje mknacego przez Grecje konia i zaden Polak nie wystepuje prawa zachowac sie pod Termopilami, w ktorym

miejscu Grecy walczyli z Persami. Bitwa ponizsza to symbol najwiekszego mestwa i oddania dla ratowania ojczyzny. Przykro sie na to patrzy Polakom

tamtego brak. Liryk nakreslil wizje nowej, nieograniczonej Polski - narodu zjednoczonego i integralnego wewnetrznie. Nie szczedzac wyrazen

oskarzajacych rodakow wyznaje: „Mowie - bom smutny - i samodzielnie pelen winy―. Slowacki przyznaje sie, ze nie wyzebral udzialu w calej

powstaniu, wobec tego identyfikuje sie z narodem - oskarzajac siebie posiada prawo oskarzac siebie posiada prawo oskarzac caly narodowosc.

1. 3A. MICKIEWICZ III CZESC,, DZIADOW―

Przyczynami napisania utworu byly miedzy innymi: upadek powstania listopadowego i nieobecnosc w nim poety, proba zajecia stanowiska wobec

powstania jak i rowniez poczucie odpowiedzialnosci za losy ojczyzny. Portretu walk nie odnotowano, pisarz pokazuje nam tylko represje popowstancze (

wydarzenia pochodzace z 1823 roku kalendarzowego, zwiazane pochodzace z procesem filomatow i filaretow w Wilnie ). O przebiegu walk mozemy

dowiedziec sie z zwiazku naocznych swiadkow – harmonijne z prawda historyczna. Wychodza takze mnogie postacie historyczne, w tym takze

Nowosilcow. Mozemy tez odnalezc fotografie spoleczenstw naszego i rosyjskiego. A. Mickiewicz stworzyl nieszczesliwy wypadek o cierpieniach, walce

jak i rowniez tragedii narodu przesladowanego za to, ze zadal wolnej ojczyzny.

99. Sformuluj kodeks moralny romantykow w oparciu o II i IV czesc,, Dziadow―.

II czesci,, Dziadow―

Zawarty jest problem winy jak i rowniez kary rozpatrywany z punktu widzenia poczucia sprawiedliwosci ludu; pojawiajace sie duchy opowiadaja o

mekach, jakie znosza w zaleznosci od win, popelnionych zbyt zycia, natomiast Guslarz wypowiada przestrogi moralne i chor je powtarza. A. Mickiewicz

pokazuje w calej utworze ludowe prawdy moralne i podporzadkowanie sie cechujaca je rygorom:

-Wedlug przestrogi wypowiedzianej przez najmlodszych, aby dostac pelnie czlowieczenstwa i dostac sie do niebios, trzeba doswiadczyc w zyciu

doczesnym cierpien jak i rowniez goryczy. Delikatne zycie na ziemi wsrod dostatku, zabaw jak i rowniez pieszczot nie uprawnia do uzyskania szczescia

wiecznego.

-W mysl przestrogi wypowiedzianej przez lud wedlug ukazaniu sie widma pana, nie mozna krzywdzic drugiego czlowieka jak i rowniez patrzec obojetnie

na czyjes cierpienie. W celu widma pana nie ma obecnie zadnego ratunku, bo zbyt zycia nie postepowal jak na przyklad czlowiek.

-Przestroga dziewczyny poucza, ze przenigdy nie mozna uciekac do ludzkiej, ziemskiej milosci. Powinno sie rozumiec odczucia innych, nie kpic

pochodzace z nich jak i rowniez samemu umiec kochac.

IV czesci,, Dziadow―

Przyczyna powstania II jak i rowniez IV czesci,, Dziadow― byla miedzy innymi nieszczesliwa milosc poety do Maryli Wereszczakowny. Wyrazem jego

cierpienia z powodu wydaje sie byc postac Gustawa, Ktory posiada romantyczny poglad na istote milosci. Dusze kochankow, wedle niego, sa

przeznaczone nowego przez Boga i scalone na lata. Zakochanych na ziemi nie potrafili byc razem z powodu rozniacych ich stanow spolecznych, roznic

majatkowych jak i rowniez nieprzychylnosci spoleczenstwa. Gustaw buntuje sie przeciw obyczajom, przesadom i konwencjom krepujacym odczucia i

odbierajacym ludziom prawo do osobistego szczescia i szydzi pochodzace z tych jacy w zdobyciu bogactwa upatruja szczescie. Wedle nauki moralnej

wypowiedzianej przez Gustawa nielatwo jest czlowiekowi osiagnac zbawienie wowczas, jak za istnienia zazna mezczyzna szczescia ziemskiego, bo ten

fakt takze opoznia jak i rowniez utrudnia sciezke do szczesliwosci wiecznej.

100. Omow P. Tadeusza A. Mickiewicza zdecydowanie romantyczna epopeje narodowa.

Utwor A. Mickiewicza mozna okreslac epopeja, spelnia bowiem podstawowe wymagania rodzaju.

Epos:

-zaczyna sie inwokacja (rozwinieta apostrofa) proszac w calej niej na temat natchnienie, wsparcie w robieniu dziela

-sklada sie pochodzace z ksiag (dwanascie ksiag)

-napisany stylem podnioslym

-pisany heksametrem - na terytorium polski to trzynascie - zgloskowiec, sylabowiec, ze sredniowka wedlug siodmej sylabie

-narrator wydaje sie byc wszechobecny, wszechwiedzacy i obiektywny

-pojawiaja sie liczne wykazy, zarowno statyczne, jak i efektywne

-posiada recenzje homeryckie

-posiada rekordacja (opoznienie) - celowe odsuwanie jak i rowniez opoznienie dzialaniu - poglebianie ciekawosci czytelnika (np. wykazy przyrody,

niebios, obyczajow, strojow, opowiesci Wojskiego)

-bohater wydaje sie byc zbiorowy - szlachta

-ukazuje losy wybieranej grupy chojrakow ( sa nimi zwykli, przecietni osobistosci, przedstawiciele zwlaszcza sredniej szlachty, choc pojawia sie takze

arystokracja i drobna szlachta zasciankowa)

-ukazuje obraz istnienia narodu badz klasy spolecznej w istotnym i przelomowym momencie historycznym (kampania napoleonska – marsz Napoleona

pod Moskwe).

Deficyt jest globu antycznych bogow ( zanika dwuplanowosc dzialaniu - globu bogow jak i rowniez ludzi ). Zamiast tamtego jest burza, ktora zastepuje

moce olimpijskie