O różnych rodzajach aktów prawnych
W państwie prawa zarówno władze, jak i obywatele powinni przestrzegać obowiązujących przepi-
sów. Nie zawsze jednak jest łatwo rozstrzygnąć, co właściwie mówi prawo: poszczególne przepisy
wydają się  a niekiedy po prostu są  sprzeczne. Cóż wtedy robić? Jakimi wskazówkami po-
winniśmy się kierować, by odnalez
ć właściwą drogę w gąszczu różnych przepisów i rozporządzeń?
Pomoże nam w tym znajomość podstawowych zasad prawnych i obowiązującej hierarchii aktów
prawnych.
nia, rada gminy jako organ samorzÄ…dowy wydaje
Cele
uchwały i zarządzenia porządkowe.
2. Rozdaj tabelÄ™  Kto wydaje akty prawo-
Po zajęciach uczniowie powinni umieć:
twórcze? (materiał pomocniczy nr 1) i poproś
wymienić reguły, na których oparty jest sys-
uczniów, żeby zastanowili się, czy znają, a jeśli
tem prawny;
tak, to jakie, akty prawne ustanowione w ostat-
przedstawić rodzaje aktów normatywnych
nim czasie przez organy lub osoby wymienione
i ich hierarchiÄ™;
na tablicy pomocniczej. Zapytaj o to, kto wydaje
wskazać organy, które wydają podstawowe
te akty, kiedy są one ważne i gdzie możemy się
akty prawne.
z nimi zapoznać.
3. Rozdaj wszystkim uczniom teksty:  Akty o ran-
dze konstytucyjnej ,  Akty o randze ustawy ,
Åšrodki dydaktyczne
 Wykonanie ustaw (materiały pomocnicze nr 2
i 4) i poproś o uważną lekturę. Następnie wspólnie
1. Tabela  Kto wydaje akty prawotwórcze? .
z uczniami omówcie podstawowe akty prawne
2. Tekst  Akty o randze konstytucyjnej .
i ułóżcie ich krótkie definicje (por. materiał po-
3. Tekst  Akty o randze ustawy .
mocniczy nr 5). Wnioski z dyskusji zapiszcie na
4. Tekst  Wykonanie ustaw .
tablicy lub dużym arkuszu papieru.
5. Zestawienie  Podstawowe akty prawne .
4. Zapytaj uczniów, czy znają jakieś zasady, które
6. Tekst  Fundamenty systemu prawnego .
ułatwiają poruszanie się w  gąszczu przepisów,
7. Ćwiczenie  Skąd pochodzą te przepisy? . dlaczego one są tak bardzo potrzebne, czy słyszeli
o prawie rzymskim, co należy robić i z jakich zasad
korzystać w sytuacji, gdy norma A pozwala na
Przebieg zajęć
jakieÅ› zachowanie, a norma B go kategorycznie
zabrania.
1. Na wstępie podziel klasę na trzyosobowe
Skorzystaj z pomocy tekstu  Podstawowe re-
grupy. Rozdaj im po cztery lub więcej przynie-
guły, na których oparty jest system prawny (ma-
sionych przez siebie różnych aktów normatyw-
teriał pomocniczy nr 6), i wytłumacz uczniom
nych (konstytucja, ustawy, rozporzÄ…dzenia, za-
znaczenie reguł: lex posterior derogat priori (ustawa
rządzenia itd.) i poproś, żeby postarali się ułożyć
póz
niejsza anuluje wcześniejszą) i lex specialis de-
je w kolejności od najważniejszego do najmniej
rogat legi generali (przepisy prawne szczególne po-
ważnego. Przechodz
od jednej grupy do drugiej,
przysłuchując się dyskusji. Ingeruj tylko w razie zbawiają mocy obowiązującej przepisy prawne
konieczności. ogólne). Wspólnie z uczniami poszukajcie sytu-
Następnie poproś poszczególne grupy o prze- acji, w których należy odwołać się do tych reguł.
dstawienie wyników i skoryguj błędy. Zapisz 5. Rozdaj uczniom materiał pomocniczy nr 7.
na tablicy hierarchię ważności aktów normatyw- Poproś o prawidłowe nazwanie występujących
nych:
w tekście aktów prawnych.
1) akty o randze konstytucyjnej (ustawy zasad-
nicze, ustawy konstytucyjne),
Pojęcia i terminy
2) akty o randze ustawy,
3) akty wykonawcze do ustaw.
" akty konstytucyjne
" akty o randze ustaw
Akty prawne obowiązujące na określonym te-
" rozporzÄ…dzenia
" zarzÄ…dzenia
" uchwały
" za-
renie: wojewoda jako terenowy organ administra- rzÄ…dzenia porzÄ…dkowe
" hierarchia normatywna
cji rzÄ…dowej wydaje rozporzÄ…dzenia i zarzÄ…dze-
" materia konstytucyjna
" materia ustawowa
268
MATERIAA
POMOCNICZY NR 1
Kto wydaje akty prawotwórcze?
AKTY PRAWOTWÓRCZE OBOWI
ZUJ
CE NA TERENIE CAA
EGO PAC
STWA
" Sejm
" prezydent
" Rada Ministrów
1. konstytucje 1. rozporzÄ…dzenia 1. rozporzÄ…dzenia
2. ustawy 2. zarzÄ…dzenia
3. uchwały ogólne
" prezes Rady Ministrów
" ministrowie
1. rozporzÄ…dzenia 1. rozporzÄ…dzenia
2. zarzÄ…dzenia 2. zarzÄ…dzenia
AKTY PRAWOTWÓRCZE OBOWI
ZUJ
CE NA OKREÅšLONYM TERENIE
" wojewoda
" rady gminy, rady powiatu,
sejmiki wojewódzkie
1. rozporządzenia 1. uchwały
2. zarzÄ…dzenia 2. zarzÄ…dzenia porzÄ…dkowe
MATERIAA
POMOCNICZY NR 2
Akty o randze konstytucyjnej
Do niedawna w naszym państwie współistniały trzy ustawy konstytucyjne:
" Ustawa Konstytucyjna z dnia 17 paz
dziernika 1992 r. o wzajemnych stosunkach między
władzą ustawodawczą i wykonawczą Rzeczypospolitej Polskiej oraz o samorządzie teryto-
rialnym (tzw. mała konstytucja)
" pozostawione w mocy przepisy Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 22 lipca 1952 r.
" Ustawa Konstytucyjna z dnia 23 kwietnia 1992 r. o trybie przygotowania i uchwalenia
konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.
2 kwietnia 1997 roku Zgromadzenie Narodowe uchwaliło nową Konstytucję RP, która została
zatwierdzona w ogólnonarodowym referendum 25 maja. Konstytucja weszła w życie trzy
miesiące po dniu ogłoszenia. Tym samym trzy wymienione powyżej ustawy konstytucyjne
utraciły swoją moc.
Nowa Konstytucja RP zajmuje najwyższe miejsce w hierarchii normatywnej i zawiera prze-
pisy dające organom państwowym uprawnienia do wydawania aktów niższego szczebla. Kon-
stytucja zawiera również zasady ustrojowe państwa i ustanawia jego najważniejsze organy,
takie jak Sejm i Senat, Prezydent RP, Rada Ministrów, organy władzy sądowniczej itp. Przepisy
w tym względzie są jednak dość lakoniczne i dla prawidłowego funkcjonowania tych organów
niezbędna jest konkretyzacja norm konstytucyjnych w aktach niższego rzędu  ustawach.
MATERIAA
POMOCNICZY NR 3
Akty o randze ustawy
Aktami rangi ustawowej są ustawy i umowy międzynarodowe. Ustawy, zgodnie z art. 120
Konstytucji RP, uchwala Sejm (przy udziale Senatu)  zwykłą większością głosów, w obecności
co najmniej połowy ustawowej liczby posłów . Umowy międzynarodowe są natomiast ne-
gocjowane i podpisywane przez uprawnionych urzędników publicznych, obowiązują jednak
jedynie pod warunkiem, iż zostaną ratyfikowane. Do dokonywania ratyfikacji uprawniony jest
269
prezydent (art. 133 ust. 1 Konstytucji RP), jednak umowy dotyczące zmiany granic, sojuszów
obronnych, umowy pociągające za sobą konieczność zmiany prawa albo obciążenia finansowe
mogą być ratyfikowane dopiero po uzyskaniu przez prezydenta upoważnienia ustawowego
od Sejmu.
MATERIAA
POMOCNICZY NR 4
Wykonanie ustaw
W celu wykonania ustaw i na podstawie udzielonych w nich upoważnień prezydent, Rada
Ministrów, premier i poszczególni ministrowie mogą wydawać rozporządzenia, regulujące te
kwestie, których ujęcie w ustawie byłoby niemożliwe lub niepraktyczne. Dla zapewnienia
zgodności norm prawnych zawartych w aktach różnego rodzaju ważne jest, by treść rozporzą-
dzenia nie była sprzeczna z ustawą (i konstytucją) i nie wykraczała poza ramy upoważnienia
zawartego w ustawie. Istotne jest też, by przepisy regulujące szczególnie ważne dziedziny
życia społecznego znajdowały się w aktach prawnych odpowiedniej rangi. Teoretycy prawa
nazywają takie działy  materią konstytucyjną i  materią ustawową . Zawarcie norm regulują-
cych np. prawa człowieka w rozporządzeniu ministra spraw wewnętrznych byłoby niezgodne
z art. 1 Konstytucji RP z 1997 r. ( Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem praw-
nym&  ), gdyż prawa i wolności obywatelskie są bez wątpienia materią ustawową i mogą być
regulowane jedynie przez konstytucję, ustawy i umowy międzynarodowe.
Aktami wykonawczymi są również zarządzenia, które może wydawać prezydent i mini-
strowie. Zarządzenia są to takie akty normatywne, które wydaje się dla realizacji konstytucyj-
nych uprawnień. Prawo ich wydawania płynie zatem z konstytucji, a nie  jak w przypadku
rozporządzeń  z ustawy. Jednak zarządzenia mają często charakter automatyczny (w okre-
ślonych sytuacjach organ je wydający jest zobligowany do takiego działania), regulują sprawy
związane ze zwykłym funkcjonowaniem państwa  choć często bardzo ważne. Można wła-
ściwie powiedzieć, że odnoszą się do spraw  wewnętrznych maszyny państwowej. I tak np.
formę zarządzenia przyjmuje decyzja premiera o publikacji ustawy w dzienniku urzędowym
albo prezydenta o ogłoszeniu wyborów parlamentarnych. Podobny charakter mają również
uchwały wydawane przez organy kolegialne (Sejm, Senat, Rada Ministrów).
MATERIAA
POMOCNICZY NR 5
Podstawowe akty prawne
Akty konstytucyjne  zajmują najwyższe miejsce w hierarchii normatywnej i zawierają
przepisy dające organom państwowym uprawnienia do wydawania aktów niższego
szczebla. Zawierają też zasady ustrojowe państwa i ustanawiają jego najważniejsze
organy.
Akty o randze ustawy  akty prawne wydawane przez organy władzy zwierzchniej.
Stanowienie ich obwarowane jest przepisami. Przepisy te określają, kto ma prawo do
inicjatywy ustawodawczej, w jakim trybie ustawa jest uchwalana i ogłaszana.
RozporzÄ…dzenia  akty wykonawcze wydawane w celu wykonania ustaw i na pod-
stawie udzielonych w nich upoważnień. Może je wydawać prezydent, Rada Ministrów,
premier i poszczególni ministrowie. Regulują te kwestie, których ujęcie w ustawie byłoby
niemożliwe lub niepraktyczne.
270
Zarządzenia  są to akty wykonawcze, które może wydawać prezydent i ministrowie.
Wydaje się je dla realizacji konstytucyjnych uprawnień. Prawo ich wydawania płynie
z konstytucji, a nie  jak w przypadku rozporządzeń  z ustawy.
Akty prawotwórcze obowiązujące w określonej części państwa
Istnieją również akty prawotwórcze, które obowiązują na ograniczonym terenie państwa.
Należą do nich rozporządzenia i zarządzenia wydawane przez wojewodę, który jest tereno-
wym organem administracji rządowej, a także uchwały i zarządzenia porządkowe różnych
uchwałodawczych organów samorządowych. Zarządzenia porządkowe mogą być także wy-
jątkowo wydawane przez zarząd gminy czy powiatu w przypadkach, kiedy zwłoka może
spowodować nieodwracalne szkody (np. podczas powodzi).
Wszystkie akty prawotwórcze wydawane na określonym terenie muszą powoływać się na
podstawÄ™ ustawowÄ….
MATERIAA
POMOCNICZY NR 6
Fundamenty systemu prawnego
Podstawowymi składnikami prawa są normy prawne umieszczone w różnego rodzaju
przepisach. Wielkość systemu prawa, olbrzymia ilość norm, z jakich jest zbudowany, mnogość
organów tworzących te normy i zróżnicowany zasięg ich obowiązywania  wszystko to może
stać się przyczyną licznych nieporozumień i kłopotów. Już od starożytności znane są pewne
zasady pozwalające sprawnie poruszać się w gąszczu przepisów i rozstrzygać, który przepis
 w przypadku, gdy sÄ… one sprzeczne  nas obowiÄ…zuje.
Należy przede wszystkim sprawdzić, kiedy obie sprzeczne normy zostały wydane: norma
póz
niejsza prawdopodobnie w większym stopniu odpowiada intencji prawodawcy. Rzymska
reguła głosi: lex posterior derogat priori (ustawa póz
niejsza anuluje wcześniejszą). Warto się też
zastanowić, do kogo skierowane są obie normy. Być może norma A odnosi się np. do wszystkich
uczniów, a norma B do maturzystów, potraktowanych wyjątkowo przez twórcę norm. W tym
przypadku maturzysta musi się kierować dyspozycją normy B (po łacinie: lex specialis derogat
legi generali)  przepisy prawa szczególne pozbawiają mocy przepisy prawa ogólne.
Najważniejszą wskazówką będzie jednak rodzaj aktu prawnego, w którym znajdują się
te normy. Hierarchia aktów prawnych odpowiada hierarchii zawartych w nich norm (a także
hierarchii organów państwowych stanowiących prawo). Jeśli zatem norma A umieszczona jest
w przepisach aktu wyższej rangi niż norma B, to jest ważniejsza i jej trzeba przestrzegać.
MATERIAA
POMOCNICZY NR 7
SkÄ…d pochodzÄ… te przepisy?
Proszę określić, w jakiego rodzaju akcie prawnym mogą znajdować się poniższe przepisy.
(Ò! akt rangi konstytucyjnej, Ò! akt rangi ustawowej, Ò! rozporzÄ…dzenie, Ò! zarzÄ…dzenie,
Ò! uchwaÅ‚a rady gminy, Ò! rozporzÄ…dzenie wojewody)
" Art. 98.1. Sejm i Senat sÄ… wybierane na czteroletnie kadencje.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
271
" Art. 118.1. Inicjatywa ustawodawcza przysługuje posłom, Senatowi, Prezydentowi i Radzie
Ministrów.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
" Art. 7. Organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
" Art. 27. W Rzeczypospolitej Polskiej językiem urzędowym jest język polski. Przepis ten nie
narusza praw mniejszości narodowych wynikających z ratyfikowanych umów międzynarodo-
wych.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
" Art. 187.4. Ustrój, zakres działania i tryb pracy Krajowej Rady Sądownictwa oraz sposób
wyboru jej członków określa ustawa.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
" Art. 14. Rzeczpospolita Polska zapewnia wolność prasy i innych środków społecznego prze-
kazu
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
" Artykuł 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności.
Wysokie układające się strony zapewniają każdemu człowiekowi, podlegającemu ich jurys-
dykcji, prawa i wolności zawarte w rozdziale I niniejszej konwencji.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
" Protokół nr 6 do Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności. Państwa-
-Członkowie Rady Europy, sygnatariusze niniejszego Protokołu do Konwencji o Ochronie Praw
Człowieka i Podstawowych Wolności (& ) uzgodniły, co następuje:
Art. 1. Znosi się karę śmierci. Nikt nie może być skazany na taką karę ani nie może nastąpić jej
wykonanie.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
" Art. 57. Każdemu zapewnia się wolność organizowania pokojowych zgromadzeń i uczestni-
czenia w nich. Ograniczenie tej wolności może określać ustawa.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
" Działając na podstawie upoważnienia zawartego w art. 33 ustawy o zapobieganiu narko-
manii upoważniam wszystkie kościoły i związki wyznaniowe, których działalność oparta jest
o ustawę lub umowę międzynarodową, do prowadzenia działalności charytatywnej polegają-
cej na pomocy w terapii uzależnień od środków odurzających i halucynogennych.
Działalność terapeutyczną w zakresie opisanym w art. 1 ust. 1 mogą prowadzić także następu-
jące organizacje społeczne, mające w swym statucie wpisaną działalność terapeutyczną:
Liga do Walki z Uzależnieniami,
Stowarzyszenie Rodzin Dotkniętych Narkomanią,
Ogólnopolska Federacja Klubów Anonimowych Narkomanów,
Stowarzyszenie Psychoterapeutów Polskich
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
" Art. 1.1. Funkcjonariusze uprawnieni na podstawie ustawy Prawo o przewozach kolejowych
do kontroli biletów osób podróżujących koleją powinni nosić umundurowanie służbowe zgod-
nie z zarzÄ…dzeniem Dyrektora PKP z dnia 1.05.1980 r.
272
2. Zmiany umundurowania, takie jak zmiana orzełka noszonego na czapce mundurowej, wy-
nikłe ze zmiany Konstytucji, powinny zostać dokonane do dnia 10.10.1990 r.
3. Do tego czasu konduktorzy kolejowi mogą dokonywać kontroli biletów w umundurowaniu
dotychczasowym.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
" Art. 1.1. Tworzy siÄ™ korpus prasowy Kancelarii Prezydenta RP.
2. Korpus prasowy składa się z piętnastu dziennikarzy wyselekcjonowanych starannie przez
rzecznika prasowego Prezydenta i podległych mu służbowo.
3. Dziennikarze wchodzący w skład korpusu uzgadniają z rzecznikiem prasowym treść infor-
macji o działalności Prezydenta, które zamieszczają w swych publikacjach prasowych, radio-
wych i wizualnych.
Art. 2. Pozostali dziennikarze korzystają z prawa dostępu do informacji na zasadach powszech-
nie obowiązujących w RP, z tym zastrzeżeniem, iż przekazanie im informacji dopuszczalne jest
jedynie po opłaceniu przez nich akredytacji na dany dzień w Biurze Finansowym Kancelarii.
Art. 3. Wykonanie powyższego zarządzenia powierzam rzecznikowi prasowemu Prezy-
denta RP.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
" Na podstawie art. 22 ustawy z dnia 22 marca 1990 r. o terenowych organach rzÄ…dowej admi-
nistracji ogólnej (Dz.U. Nr 21, poz. 123 z 1991 r. Nr 75, poz. 328, z 1995 r. Nr 74, poz. 368 i z 1996 r.
Nr 106, poz. 498) zarządza się, co następuje:
ż1. Ustanawia się zakaz sprzedaży wyrobów pirotechnicznych osobom poniżej 18 lat.
ż2.1. Ustanawia się zakaz używania wyrobów pirotechnicznych w miejscach publicznych oraz
wszędzie tam, gdzie może to spowodować zagrożenie życia i zdrowia ludzi.
2. Zakaz, o którym mowa w ust. 1, nie dotyczy użycia wyrobów pirotechnicznych w uzgod-
nieniu z właściwymi organami Państwowej Straży Pożarnej.
ż3. Zakazy, o których mowa w ż1 i ż2 ust. 1, ustanawia się na okres od dnia 20 grudnia 1996 r.
do dnia 31 stycznia 1997 r. ż4. Za naruszenie przepisów ż1 i ż2 pkt 1 nakładana będzie kara
grzywny wymierzona w trybie i na zasadach określonych w prawie o wykroczeniach.
ż5. Rozporządzenie wchodzi w życie z dniem ogłoszenia w środkach masowego przekazu
i podlega opublikowaniu w Dzienniku Urzędowym Województwa Warszawskiego.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
" Na podstawie art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorzÄ…dzie terytorialnym (tekst
jednolity Dz.U. nr 13 poz. 74 z 1996 r. z póz
n. zm.) Rada Gminy Warszawa-Ursynów uchwala
co następuje:
ż1. Rada Gminy Warszawa-Ursynów postanawia przeznaczyć stanowiący własność Gminy
teren o powierzchni ok. 3000 m2, położony w rejonie skrzyżowania ulic Puławskiej i Kajakowej,
pod budowę publicznej przychodni zdrowia, natomiast pozostałą część działki przeznaczyć
na cele rekreacyjno-sportowe.
ż2. Wykonanie uchwały powierza się Zarządowi Gminy.
ż3. Uchwała wchodzi w życie z dniem podjęcia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
" Art. 26.1. Organem wykonawczym gminy jest zarzÄ…d.
2. W skład zarządu wchodzą: wójt albo burmistrz (prezydent miasta) jako przewodniczący
zarządu, ich zastępcy oraz pozostali członkowie.
3. Burmistrz jest przewodniczącym zarządu w gminie, w której siedziba władz znajduje się
w mieście położonym na terytorium tej gminy.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
273