Świadkowie cyberbullyingu
 między obojętnością a reakcją
KAMILA KNOL MICHAA
OWSKA
Instytut Medycyny Pracy im. J. Nofera w A
odzi
Artykuł stanowi teoretyczną analizę potencjalnej roli świadków cyberbullyingu w powstrzymywaniu
aktów agresji poprzez udzielanie wsparcia ofiarom, dyscyplinowanie sprawców czy swoistą bierność.
Wstępem do rozważań na temat możliwych działań świadków jest przedstawienie definicji i charak-
terystyki zjawiska cyberbullyingu oraz omówienie znaczenia aktywizacji świadków, jak również scha-
rakteryzowanie specyficznej ich roli w kontekście agresji realizowanej online. Druga część artykułu
poświęcona jest prezentacji wyników badań wybranych autorów uwzględniających obecność świad-
ków w cyberbullyingu.
SA
OWA KLUCZOWE:
ŚWIADKOWIE, CYBERBULLYING, MA
ODZIEŻ, SPRAWCY, OFIARY
1. Wstęp
la młodych ludzi internet stanowi ele- się przypadki agresywnego zachowania w cy-
ment codzienności, miejsce, w którym berprzestrzeni. Od kilku lat definiowane i opi-
D
Dkontaktują się ze znajomymi, realizu- sywane jest zjawisko cyberbullyingu oraz pro-
ją swoje pasje, czy wymieniają się poglądami. wadzone są badania dotyczące tej swoistej for-
Jednak  tak jak w świecie offline  zdarzają my agresji rówieśniczej mającej miejsce w sieci.
2. Cyberbullying  charakterystyka zjawiska
Zdefiniowanie cyberbullyingu wymaga 1) intencjonalność  sprawca podejmuje
odniesienia się do tego, czym jest tradycyjny negatywne działanie celowo, z zamiarem
bullying szkolny. Ten zaś definiowany jest skrzywdzenia kogoś;
jako powtarzające się fizyczne lub słowne 2) powtarzalność  wrogie działanie trwa
wrogie, negatywne działanie charakteryzu- przez jakiś czas, a nie jest jedynie jedno-
jące się przewagą sił sprawcy nad ofiarą i wy- razowym incydentem oraz
wołujące u ofiary negatywne emocje (Craig, 3) nierównowaga sił  sprawca jest w ja-
Pepler, 2003 za: Pyżalski, 2012). Wskazuje się kimś sensie silniejszy od ofiary; przewa-
trzy cechy charakteryzujące bullying i od- ga ta może wynikać np. z faktu, że spraw-
różniające go od innych rodzajów agresji ca jest silniejszy fizycznie, z liczebności
(Olweus, 1978 za: Pyżalski, 2012): grupy osób atakujących ofiarę, czy z in-
Dziecko krzywdzone. Teoria, badania, praktyka Vol. 12 Nr 1 (2013) 111
ŚWIADKOWIE CYBERBULLYINGU  MI
DZY OBOJ
TNOŚCI
A REAKCJ

nych cech sprawcy, takich jak umiejęt- w rzeczywistości, jednak nie ma ona możli-
ność szybszego ripostowania, wygadanie wości sprawdzenia, ile osób widziało upoka-
itp. (Pyżalski, 2011). rzający ją materiał. Nieco mniej psychicznie
obciążająca dla ofiary jest agresja realizowa-
W przypadku cyberbullyingu również na za pomocą kanałów komunikacji  jeden
występują omówione powyżej trzy cechy do jednego , w których nieobecna lub ogra-
z tą jednak różnicą, że wrogie zachowanie niczona jest niewidzialna publiczność. Jed-
realizowane jest za pomocą nowoczesnych nak  jak podkreśla Pyżalski (2012)  war-
technologii komunikacyjnych. Jednak, jak to pamiętać o tym, że nawet jeśli wykorzy-
zauważa Jacek Pyżalski (2012), z uwagi na stywany jest kanał komunikacji  jeden do
występowanie nowych mediów, właściwo- jednego może on przekazać materiał czy
ści te mogą być odmiennie rozumiane. Zda- treść rozmowy innym osobom lub w jego
niem autora, w przypadku cyberbullyingu obecności mogą znajdować się inne osoby
powtarzalność wynikać może z cech mate- powiększające grono świadków lub spraw-
riału zamieszczonego w sieci, który raz za- ców agresji.
mieszczony w cyberprzestrzeni pozostaje W prowadzonych analizach na temat cy-
tam na długi czas, a możliwość jego skopio- berbullyingu podejmowany jest między in-
wania uniemożliwia jego trwałe usunięcie. nymi temat osób biorących w nim udział.
W konsekwencji oznacza to, że ofiara pod- Jednak zazwyczaj szeroko omawia się i ana-
lega długotrwałej wiktymizacji. Przewaga lizuje rolę sprawcy oraz ofiary, a rzadziej po-
sił sprawcy może natomiast wynikać z jego rusza się kwestię obecności świadków. Jed-
większych kompetencji w zakresie posługi- nak  podobnie jak w przypadku trady-
wania się nowymi mediami (Pyżalski, 2012). cyjnego bullyingu  mogą oni odgrywać
Jeśli zaś chodzi o ostatnią cechę, to w przy- ważną rolę, np. w moderowaniu zachowa-
padku cyberbullyingu bywa tak, że niektó- nia sprawców czy w dostarczaniu wsparcia
rzy sprawcy nieświadomie krzywdzą ofia- ofiarom. Wydaje się, że tym bardziej grupa
rę i choć ich działanie jest celowe to intencja ta powinna zostać uwzględniona, ponieważ
niekoniecznie jest zła (Pyżalski, 2012). Ma to jest najbardziej liczna. Badania przeprowa-
miejsce np. w sytuacji, gdy sprawca zamiesz- dzone na grupie ponad 2 000 polskich gim-
cza w internecie fotomontaż zdjęcia ofiary nazjalistów pokazują, że wśród osób pełnią-
w przekonaniu, że jest to zabawne. cych różne role w cyberbullyingu, blisko co
Inną kwestią, w przypadku cyberbully- piąty jest sprawcą (19,6%), 6,6% to ofiary, na-
ingu, jest kanał komunikacji, za pomocą któ- tomiast ponad T! to osoby niezaangażowane,
rego odbywa się agresja. Sposób w jaki jest czyli świadkowie (67,9%) (Pyżalski, 2012).
ona realizowana może przekładać się na od- Badania pokazują, że w przypadku trady-
czucia ofiary i jej stan emocjonalny. W sytu- cyjnego bullyingu 20 30% uczniów aktyw-
acji, gdy wykorzystywany jest kanał komu- nie zachęca sprawcę do kontynuowania ata-
nikacji  jeden do wielu wiktymizacja jest ków, mniej niż ąD uczniów decyduje się stanąć

bardziej nasilona (np. blog), ponieważ obec- w obronie ofiary i podjąć próbę powstrzyma-
na jest tzw. niewidzialna publiczność (Boyd, nia agresywnego zachowania, a 26 30% stara
2007). Wzmocnione negatywne emocje ofia- się nie angażować w sytuację i nie opowiada
ry wynikają z jej przeświadczenia, że świad- się po żadnej ze stron (Salmivalli, Lappalai-
kami jej poniżenia była znaczna ilość osób. nen, Lagerpstz, 1998). Tymczasem  jak za-
Jak zauważa Pyżalski (2012) takie przeko- uważają Claire F. Garandeau i Antonius H.N.
nanie może pojawić się u ofi
ary nawet wte- Cillessen (2006 za: Pyżalski, 2012)  posta-
dy, gdy nie ma to swojego odzwierciedlenia wy i zachowania młodych ludzi świadomych
112 www.dzieckokrzywdzone.fdn.pl
b a d a n i a
KAMILA KNOL MICHAA
OWSKA
tego, że w ich grupie występuje bullying ni- W Polsce przeprowadzono badania, w któ-
gdy nie są neutralne i mogą wzmacniać lub rych zapytano blisko 600 gimnazjalistów
osłabiać zachowania sprawców. o to, z jakimi konsekwencjami spotkali się
Choć niewiele jest jeszcze badań anali- w sytuacji, gdy zachowali się w internecie
zujących zachowania świadków występują- niewłaściwie. Tylko jeden raz z krytyką ze
cych online, na podstawie dotychczas prze- strony innych użytkowników sieci spotkało
prowadzonych zauważyć można, że rzad- się niecałe 7% respondentów, natomiast pra-
ko podejmują oni działania w sytuacji, gdy wie 70% ani razu nie doświadczyło tego ro-
obserwują niewłaściwe zachowania w sieci. dzaju konsekwencji (68,38%) (Knol, 2012).
3. Rola świadków w tradycyjnym bullyingu i cyberbullyingu
Badania na temat roli świadków w przy- wstawiać pod zamieszczonym przez sprawcę
padku tradycyjnego bullyingu pokazują, że materiałem pozytywny komentarz na jego te-
odgrywają oni bardzo ważną rolę i w zna- mat. Tego rodzaju świadkami mogą być np.
czący sposób mogą wpływać na zachowa- osoby przeglądające dla zabawy strony inter-
nie sprawców (Salmivalli, 1999; Thornberg netowe, na których zamieszcza się ośmiesza-
i in., 2012). Christina Salmivalli (1999) omó- jące kogoś materiały. Z kolei outsiderzy nie
wiła kilka typów świadków bullyingu: oso- będą stawać po żadnej ze stron i jedynie bier-
by przyłączające się do agresywnego zacho- nie przyglądać się będą sytuacji. W tym przy-
wania (assistants); osoby nieatakujące ofiary, padku z jednej strony stanowią oni element
ale w odpowiedzi na niewłaściwe zachowa- niewidzialnej publiczności, której obecność
nie sprawcy przekazujące mu, czasem na- potęguje negatywne uczucia ofiary. Z drugiej
wet nieświadomie, swoisty pozytywny ko- zaś strony ich bierność i niepodejmowanie
munikat zwrotny (np. poprzez przyglądanie żadnych działań może przyczyniać się do nie-
się poczynaniom sprawcy, śmianie się), któ- powiększania grona niewidzialnej publicz-
ry zachęca go do dalszego agresywnego za- ności, ponieważ nie będą przekazywać dalej
chowania (reinforcers); osoby nieopowiadają- upokarzającego ofiarę materiału. W każdym
ce się po żadnej stronie (outsiders), które jed- razie ich obecność nigdy nie pozostaje obo-
nak z uwagi na swoją obecność uczestniczą jętna. Z kolei obrońcy stawać będą po stronie
w bullyingu i dają sprawcy nieme przyzwo- ofiary i dążyć do zatrzymania aktów agresji,
lenie na dalsze atakowanie ofiary; osoby sta- np. kontaktując się z prześladowcą i komuni-
jące po stronie ofiary, broniące jej i starające kując mu, że nie zgadzają się na takie trakto-
się zatrzymać ataki agresji (defenders). wanie ofiary.
Choć opisane przez Salmivalli typy świad- Stawanie w obronie ofiary stanowi je-
ków agresji odnoszą się do tradycyjnego bul- den z najbardziej skutecznych sposobów
lyingu, to analogicznie mogą one opisywać powstrzymania agresji, jednak świadko-
typy świadków cyberbullyingu. Tak zwani wie rzadko decydują się na podjęcie takiego
asystenci sprawcy będą zatem przyłączać się działania, nawet jeśli identyfikują zachowa-
do niego i wspierać w realizowanych dzia- nie sprawcy jako niewłaściwe (Hawkins, Pe-
łaniach, np. również publikując ośmieszają- pler, Craig, 2001). Dlatego wydaje się, że gru-
cy ofiarę materiał w sieci. W przypadku osób pa ta powinna być uwzględniana w działa-
wzmacniających sprawcę świadkowie mogą, niach profilaktycznych i interwencyjnych
np. oglądając zamieszczony przez niego ma- tym bardziej, że w przypadku cyberbullyin-
teriał w sieci, podnosić liczbę wyświetleń, czy gu ma ona specyficzny charakter.
Dziecko krzywdzone. Teoria, badania, praktyka Vol. 12 Nr 1 (2013) 113
b a d a n i a
ŚWIADKOWIE CYBERBULLYINGU  MI
DZY OBOJ
TNOŚCI
A REAKCJ

4. Specyfika świadków cyberbullyingu
Specyfika roli świadków cyberbullyingu nych, np. współczucia. Co więcej, podkreśla
wynika z kilku przyczyn. Pierwszą z nich są się, że obserwowanie agresywnego zacho-
m.in. cechy materiału zamieszczonego w sie- wania w znaczący sposób wpływa na kon-
ci, omówione przez Danah Boyd (2007). Ce- dycję psychiczną jego świadków (Rivers, Po-
chy te to trwałość, wyszukiwalność i kopio- teat, Noret, Ashurst, 2009 za: Freis, Gurung,
walność. Oznaczają, że materiał zamieszczo- 2013). Z trzeciej zaś strony, niewidzialna pub-
ny w sieci może być z łatwością odnajdywany liczność stanowi ogromną grupę osób, które
poprzez wpisanie w wyszukiwarkę interne- potencjalnie mogą odegrać pozytywną rolę
tową odpowiedniego hasła opisującego dany w powstrzymaniu cyberbullyingu, zapew-
materiał (tzw. tag), pozostaje tam na bardzo nieniu wsparcia ofierze czy zdyscyplinowa-
długo, a możliwość jego usunięcia może być niu sprawcy. Z tego również względu powin-
utrudniona choćby z uwagi na fakt, że może na być ona uwzględniana w działaniach edu-
on być kopiowany i zamieszczany na kolej- kacyjnych.
nych stronach internetowych lub przekazy- Drugą przyczyną specyficznej roli świad-
wany innym osobom. Kolejną cechą omó- ków w cyberprzestrzeni jest brak komunika-
wioną przez autorkę jest tzw. niewidzialna, cji niewerbalnej, a przez to brak możliwości
nieograniczona publiczność. Oznacza to, że obserwacji reakcji ofiary i wysyłanego przez
dostęp do danego materiału zamieszczone- nią komunikatu zwrotnego na temat jej sa-
go w sieci ma niezliczona grupa, trudnych mopoczucia, przeżywanych emocji. Skutko-
do zidentyfikowania osób  świadków agre- wać to może niedocenianiem przez świad-
sji. W przypadku tradycyjnego bullyingu, ka powagi sytuacji, obniżeniem empatii,
rozgrywającego się poza internetem, liczba a w konsekwencji jego biernością.
i tożsamość świadków była możliwa do usta- Trzecim czynnikiem kształtującym rolę
lenia przez ofiarę. Tymczasem w przypadku świadka w przypadku cyberbullyingu jest
cyberbullyingu, z jednej strony ofiara  nie anonimowość. Rozumiana jest ona w tym
wiedząc dokładnie, kto widział ośmieszają- przypadku jako możliwość ukrycia swej
cy ją materiał i jednocześnie będąc świado- prawdziwej tożsamości i posługiwanie się np.
ma, że osób tych może być niezliczona licz- nickiem. Niekiedy może mieć to pozytywny
ba  w spotęgowany sposób odczuwa nega- skutek. Internauci przekonani, że nie zosta-
tywne emocje. Z drugiej strony niewidzialna ną zidentyfikowani i nie narażą się tym sa-
publiczność to rzesza osób przyglądająca się mym na odwet ze strony sprawcy mogą chęt-
niewłaściwemu zachowaniu, za które spraw- niej podejmować działanie w sytuacji, gdy są
ca niekiedy w żaden sposób nie ponosi kary. świadkami agresji w sieci. Z drugiej jednak
Młodzi ludzie mogą wyrobić sobie w ten strony, możliwość swoistego ukrycia się nie-
sposób przekonanie, że będąc agresywnym kiedy nie mobilizuje do działania. Przykłado-
w sieci można pozostawać bezkarnym. Mogą wo, gdy świadek i ofiara znają się dobrze offli-
również nabrać przeświadczenia, że skoro ne (np. chodzą do tej samej klasy), ale w inter-
nikt nie reaguje i nie zwraca uwagi spraw- necie świadek ten posługuje się nickiem, nie
cy, to jego zachowanie nie jest niewłaściwe. pomagając ofierze nie naraża się na zarzuty
Częste obserwowanie tego typu zjawiska ofiary dotyczące braku pomocy. W świecie
może zaś prowadzić do swoistego znieczu- offline, obserwując ataki skierowane do zna-
lenia, desensytyzacji, oznaczającej, że czyjaś jomej osoby i wiedząc, że ofiara widzi brak re-
krzywda widziana przez świadka nie będzie akcji, świadek może czuć wewnętrzny przy-
budzić u niego żadnych reakcji emocjonal- mus, potrzebę podjęcia interwencji.
114 www.dzieckokrzywdzone.fdn.pl
b a d a n i a
KAMILA KNOL MICHAA
OWSKA
Czwartą przyczyną jest zjawisko rozpro- decyzji o tym, co zrobi z posiadanym mate-
szenia poczucia odpowiedniości. Opisane ono riałem na jej temat. Warto zauważyć rów-
zostało przez czeskie badaczki (Machackova, nież, że z większą swobodą przychodzi prze-
Dedkova, Sevcikova, Cerna, 2013) i oznacza, kazanie np. ośmieszającego kogoś materiału
że osoba będąca świadkiem agresji w sieci, i tym samym przejście od roli świadka do roli
nie wiedząc jak wiele osób znajduje się w gru- sprawcy w sytuacji, gdy ofiara nie jest znana
pie świadków (omówionej powyżej obecności świadkowi, a z takimi przypadkami mają oni
tzw. niewidzialnej publiczności) i często nie prawdopodobnie najczęściej do czynienia.
znając sposobów ich reakcji, podlega tzw. efek- Tym bardziej, że w internecie znajduje się
towi świadka. Jego skutkiem może być nie- znaczna ilość stron i portali internetowych
podejmowanie przez niego żadnych działań prezentujących materiały ośmieszające i upo-
wspierających ofiarę. Zdaniem autorów, efekt karzające innych ludzi. W takich sytuacjach
ten może powstać nawet w sytuacji, gdy świa- świadek po pierwsze może nie czuć się zob-
dek jest sam przed monitorem komputera, po- ligowany do podjęcia działań wspierających
nieważ jest on przekonany, że wielu innych in- ofiarę, a po drugie może być przekonany, że
ternautów ogląda dany materiał w sieci i być dalsze przekazanie materiału nie jest działa-
może ktoś już zareagował. W związku z tym niem negatywnym, czyniącym go wtórnym
wykazuje on mniejszą skłonność do stawania sprawcą agresji.
w obronie ofiary (Machackova i in., 2013). Ostatnią właściwością specyficznej roli
Piątą, specyficzną cechą charakteryzują- świadków agresji w sieci jest to, że mimowol-
cą świadka cyberbullyingu jest fakt, że bar- nie mogą oni pozytywnie oddziaływać na
dzo łatwo może się on stać sprawcą agresji sprawcę, np. w sytuacji, gdy otrzymują link do
(Kowalski, 2008). Granica między tymi rola- jakiegoś materiału, otwierają go (czasami na-
mi jest bardzo łatwa do przekroczenia. Ma to wet nie wiedząc, co się w nim znajduje) i tym
miejsce np. w sytuacji, gdy natrafiając w in- samym zwiększają liczbę wyświetleń tej stro-
ternecie na ośmieszający jakąś osobę materiał ny. Rosnąca liczba odsłon może stanowić cel
świadek przekazuje link do niego kolejnej i z
ródło satysfakcji dla sprawcy, niezależnie
osobie. Zazwyczaj tak postępujący świadek od tego czy w prywatnej opinii widza mate-
rzadko ma poczucie, że robi coś złego i w ten riał ten został oceniony pozytywnie czy nega-
sposób staje się sprawcą. Zwykle tłumaczy tywnie. Negatywna ocena zachowania spraw-
to sobie w ten sposób, że to nie on przygoto- cy pozostaje z reguły niewidoczna dla spraw-
wał ośmieszający materiał czy zamieścił go cy, jak i dla innych osób, również pełniących
w sieci. W internecie bardzo łatwo jest prze- rolę świadków, oglądających dany materiał.
kroczyć tę granicę, chociażby z uwagi na fakt Wobec tak specyficznej roli świadka cy-
niemożności zobaczenia reakcji ofiary, np. berbullyingu oraz możliwości jego wpływu
wyrazu twarzy okazującego smutek. Niewer- na sytuację zarówno sprawcy, jak i ofiary
balna komunikacja ofiary może jednoznacz- różnorodnie rozpatruje się działania, jakie
nie zdefiniować jej stan emocjonalny i pobu- może on podjąć wobec zaobserwowanych
dzać świadka do refleksji przed podjęciem ataków agresji w sieci.
5. Dylemat  reagować czy nie?
Niektórzy badacze uważają, że w przy- wspiera sprawcę i daje ciche przyzwolenie
padku nie tylko cyberbullyingu, ale wszel- lub stanowi niekiedy nawet zachętę do kon-
kiego rodzaju agresji, brak reakcji świadków tynuowania agresji, a ich bierność może ne-
Dziecko krzywdzone. Teoria, badania, praktyka Vol. 12 Nr 1 (2013) 115
b a d a n i a
ŚWIADKOWIE CYBERBULLYINGU  MI
DZY OBOJ
TNOŚCI
A REAKCJ

gatywnie wpływać na całą sytuację (Macha- Freis i Regan A.R. Gurung (2013) stwierdzają
ckova i in., 2013). Z kolei aktywne wspieranie ponadto, że chociażby z uwagi na negatyw-
ofiary czy okazywanie dezaprobaty sprawcy ny wpływ obserwacji agresji na jej świad-
może przyczynić się do zatrzymania agresji ków ważne jest promowanie prospołeczne-
(Macklem, 2003 za: Machackowa i in., 2013). go sposobu reagowania w tego typu przy-
Co więcej  okazywanie wsparcia i sympatii padkach.
ofierze, a antypatii sprawcy może pomóc tej Inni badacze twierdzą z kolei, że w prze-
pierwszej pokonać negatywne konsekwen- ciwieństwie do pożądanej w przypadku tra-
cje doświadczania agresji (Kowalski, Lim- dycyjnego bullyingu aktywnej obrony ofiary
ber, Agatson, 2010), bo pozwala odczuć ofie- i karcenia sprawcy przez świadka, brak jego
rze, że nie jest ona pozostawiona samej so- reakcji i niepodejmowanie żadnych działań
bie i może liczyć na pomoc ze strony innych może być jednym ze sposobów przerwania
osób. Mimo to świadkowie często pozostają cyberbullyingu i w pewnym stopniu uzna-
bierni, nawet jeśli oceniają dane zachowa- ne być może za działanie pozytywne (Bar-
nie jako niewłaściwe. Dlatego niektórzy ba- lińska, Szuster, Winiewski, 2013). Taki pozy-
dacze twierdzą, że w przypadku cyberbully- tywny skutek ma miejsce np. w sytuacji, gdy
ingu reakcja powinna być wyrażona wprost. świadek  otrzymując link do ośmiesza-
Wsparcie udzielone ofierze, czy dezaproba- jącego kogoś materiału  nie decyduje się
ta okazana sprawcy powinny być widoczne na przesłanie go kolejnej osobie. W ten spo-
i jednoznaczne. W przeciwnym razie pozo- sób przyczynia się do niepowiększania gro-
staną niezauważone, a agresywne zachowa- na niewidzialnej publiczności i ograniczania
nie nie zostanie przerwane i będzie trwało negatywnych skutków niewłaściwego za-
nadal (Machackova i in., 2013). Stephanie D. chowania sprawcy.
6. Rodzaje reakcji świadków cyberbullyingu
Wydaje się, że sposobów, w jaki mogą na rzecz ofiary świadek może: udzielić jej
reagować świadkowie cyberbullyingu jest wsparcia, pocieszyć; jeśli to możliwe udzielić
bardzo dużo. Z jednej strony mogą się one porad i wskazówek dotyczących dostępnych
odnosić do działań skierowanych wobec sposobów postępowania, np. w jaki sposób
sprawcy, z drugiej dotyczyć mogą ofiary. można usunąć ośmieszający materiał czy do
W przypadku tych pierwszych młodzi lu- kogo można zwrócić się z prośbą o pomoc;
dzie mogą np.: otwarcie, tak by widzieli to dodać pozytywny komentarz pod materia-
inni internauci, okazać dezaprobatę dla za- łem wspierający ofiarę. Wsparcie ofiary może
chowania sprawcy (np. dodając krytyczny również polegać na ujawnianiu sprawy oraz
komentarz pod zamieszczonym przez niego zaangażowaniu innych osób w rozwiązanie
materiałem); w prywatnej wiadomości prze- problemu, np. rodziców czy nauczycieli (Py-
słać sprawcy krytyczną opinię na temat jego żalski, 2012). Oddzielną kategorią możliwe-
zachowania i uświadomić mu, że jego zacho- go sposobu zachowania się świadka jest jego
wanie jest niewłaściwe; poinformować ad- bierność i niepodejmowanie przez niego
ministrację portalu, w którym zamieszczony żadnych działań. Choć reakcja ta jest w dal-
został materiał, prosząc o jego usunięcie lub szym ciągu dyskutowana i rozpatrywana
zawieszenie w prawach użytkownika i cza- pod względem zarówno skuteczności, jak
sowe uniemożliwienie korzystania z porta- i moralności, nie należy jej pom3
ać, opisu-
lu (tzw. ban konta). W przypadku działań jąc możliwe sposoby reakcji świadka cyber-
116 www.dzieckokrzywdzone.fdn.pl
b a d a n i a
KAMILA KNOL MICHAA
OWSKA
bullyingu. Tak jak wspomniano wcześniej, Jedno z nich polegało na zainicjowaniu w in-
może być to niekiedy zachowanie pożądane, ternecie dyskusji poprzez zamieszczenie tam
przyczyniające się do zatrzymania powięk- następujących pytań: czy widząc, że ktoś jest
szania się niewidzialnej publiczności (Bar- ofiarą cyberbullyingu zareagowałbyś? Co
lińska i in., 2013). byś zrobił i dlaczego? Jeśli nie zrobiłbyś nic,
Freis i Gurung (2013) zbadali grupę 34 to dlaczego? W dyskusji wzięło udział 277
studentek w wieku 18 23 lata, aranżując sy- osób w wieku 13 17 lat. Jakościowa analiza
tuację, w której są one świadkami agresyw- wypowiedzi1 pozwoliła na wyodrębnienie
nej wymiany zdań na Facebooku i przeanali- kilku kategorii reakcji, które odnosiły się za-
zowali podjęte przez nie sposoby reakcji. Re- równo do sprawcy, jak i ofiary cyberbullyin-
spondentki w każdej chwili mogły przerwać gu. W odniesieniu do sprawcy uczniowie de-
udział w konwersacji. Badacze zauważyli, klarowali, że:
że w przypadku 90,6% badanych podjęto ja- 1) poprosiliby go o zaprzestanie swojego za-
kąś formę interwencji, 43,8% badanych stu- chowania:
dentek w pewnym momencie zrezygnowało Gdybym był świadkiem cyberbullyingu,
z udziału w dalszej konwersacji. Spośród powiedziałbym przede wszystkim tej oso-
osób, które zdecydowały się interwenio- bie, by się odczepiła.
wać połowa zmieniła temat, 15,6% pociesza- 2) jeśli sytuacja byłaby poważna poinfor-
ło ofiarę, a prawie T! zaatakowało sprawcę mowaliby kogoś z dorosłych o zaistniałej
(59,4%). sytuacji:
Czeskie badaczki (Machackowa i in., Poinformowałbym policję, by wyśledziła,
2013) analizowały, w jaki sposób świadko- kto jest sprawcą.
wie wspierali ofiary cyberbullyingu nale- 3) poinformowaliby sprawcę, że to, co robi
żące do grona znajomych ze szkoły. W tym jest cyberbullyingiem, ponieważ może
celu zbadali grupę ponad 2 000 czeskich ucz- nie być tego świadomy:
niów w wieku 12 18 lat z 34 szkół. Wśród Jeśli znałbym sprawcę agresywnego za-
analizowanych zachowań najczęściej miało chowania w sieci porozmawiałbym z nim
miejsce: zachęcanie ofiary do ignorowania o tym, jak bardzo jego zachowanie może
sprawcy (54,5%); pocieszanie ofiary (54,2%); krzywdzić drugą osobę.
mówienie ofierze, że niezależnie od tego, kto
jest sprawcą nie warto się tym przejmować Jeśli zaś chodzi o zachowania wobec ofia-
(53,3%); okazywanie współczucia (51,3%); ry, wyodrębniono następujące grupy zacho-
zajmowanie ofiary czymś innym, by nie my- wań:
ślała o tym, co się stało (40,3%); zachęcanie 1) zachęcanie ofiary do poinformowania ko-
do opowiedzenia o tym, co się stało komuś, goś dorosłego o zaistniałej sytuacji albo
kto może pomóc (36,4%); poradzenie w jaki samodzielne zgłoszenie incydentu;
sposób technicznie można powstrzymać ata- 2) wspieranie ofiary, zaoferowanie swojej
ki agresji (34,6%). pomocy:
Austral3
scy badacze (Thomas, Falconer, Uważam, że bardzo ważne jest, by być
Cross, Monks, Brown, 2012)  chcąc uzy- przy tej osobie, by czuła, że niezależnie od
skać odpowiedz
m.in. na pytanie o to, ja- tego, co się stało nie była samotna i miała
kie działania podjęliby młodzi ludzie będą- potrzebne wsparcie.
cy świadkami cyberbullyingu wobec spraw- 3) poinformowanie właściciela danego por-
cy czy ofiary  przeprowadzili wiele badań. talu/strony internetowej o sytuacji;
1
Cytaty w tłumaczeniu autora.
Dziecko krzywdzone. Teoria, badania, praktyka Vol. 12 Nr 1 (2013) 117
b a d a n i a
ŚWIADKOWIE CYBERBULLYINGU  MI
DZY OBOJ
TNOŚCI
A REAKCJ

4) poradzenie zablokowania sprawcy, który sprawcy lub usunięciu obraz
liwych czy
przesyła nieprzyjemne wiadomości; ośmieszających materiałów:
5) sugerowanie zignorowania sprawcy; Na Facebooku jest możliwość zgłosze-
6) namawianie do zrobienia kopii otrzymy- nia nadużycia (można zgłosić wystąpie-
wanych wiadomości czy ośmieszających nie obraz
liwych komentarzy czy osoby
materiałów; zachowujące się niewłaściwie) lub jeśli
7) nakłanianie do rezygnacji na jakiś czas więcej osób zgłosi nadużycie Facebook,
z korzystania z danego kanału komuni- może usunąć konto tego użytkownika
kacji, poprzez który odbywa się agresja; i nie będzie on mógł się ponownie zareje-
8) zachęcanie ofiary do skontaktowania się strować.
ze sprawcą i poproszenie go o to, by za- 4) zachęcanie pewnych siebie i odważnych
przestał swojego działania; świadków do powiedzenia sprawcy
9) zachęcanie ofiary do poinformowania twarzą w twarz lub za pośrednictwem
przyjaciela, kogoś bliskiego o zaistniałej internetu, by zaprzestał stosowania
sytuacji; agresji;
10) sprawdzenie lub zmiana ustawień pry- 5) wspieranie ofiary poprzez pocieszanie jej
watności. czy bycie przy niej i służenie rozmową;
6) ignorowanie, niewtrącanie się:
Dodatkowo przeprowadzone zostały ba- Wiele osób ignoruje takie sytuacje, po-
dania fokusowe (Thomas i in., 2012), w któ- nieważ uważa, że jest to sprawa mię-
rych wzięło udział 82 austral3
skich uczniów dzy sprawcą a o iarą. (& ). Część uczniów
w wieku 13 16 lat. Na ich podstawie wyod- stwierdziła przy tym jednak, że niereago-
rębniono następujące kategorie możliwych wanie jest tak samo złe jak bycie sprawcą
działań świadków: cyberbullyingu  mówili, że nie można po
1) w przypadku bardzo poważnych sytuacji prostu siedzieć z boku i tylko się przyglą-
 powiadomienie policji; dać, kiedy komuś dzieje się krzywda. Po-
2) powiadomienie kogoś dorosłego; zwalasz wtedy, by sytuacja stała się jesz-
3) pomoc ofierze w zawiadomieniu admi- cze gorsza. Jesteś tak samo zły jak osoba,
nistracji danego portalu, zablokowaniu która stosuje agresję w sieci .
7. Podsumowanie
Świadkowie mogą odegrać bardzo waż- niały rolę świadków cyberbullyingu, warto
ną rolę w powstrzymywaniu ataków agre- m.in. omówić możliwość udzielenia ofie-
sji, z pewnością warto więc uwzględniać rze wsparcia emocjonalnego  pociesze-
ich rolę i kierować także do nich działania nia jej, wysłuchania, okazania współczu-
edukacyjne. Tym bardziej, że obecnie jest to cia. Ponadto ważne może być także dostar-
grupa niedoceniona w działaniach profilak- czanie uczniom informacji na temat osób
tycznych i interwencyjnych. czy instytucji, które posiadają fachową wie-
W działaniach edukacyjnych skiero- dzę, do których można zgłosić się z proś-
wanych do tej grupy szczególne miej- bą o pomoc czy wyposażenie ich w wiedzę
sce powinno zajmować wyposażenie ich i umiejętności technicznego radzenia sobie
w wiedzę na temat możliwych do podję- z problemem np. usuwania ośmieszających
cia kroków. Analizując wyniki przeprowa- materiałów, zachowania dowodów czy za-
dzonych dotychczas badań, które uwzględ- blokowania sprawcy.
118 www.dzieckokrzywdzone.fdn.pl
b a d a n i a
KAMILA KNOL MICHAA
OWSKA
Realizując działania edukacyjne skiero- nież specyfikę roli świadków cyberbully-
wane do świadków, warto zaznaczyć, że po- ingu, bardzo ważne jest uwzględnianie tej
dejmowane przez nich kroki powinny być grupy w prowadzonych działaniach profi-
adekwatne do sytuacji, z jaką mają oni do laktycznych i interwencyjnych. Z edukacyj-
czynienia. Nie każde z omówionych działań nego punktu widzenia przede wszystkim
będzie możliwe do zastosowania w każdej powinno się promować proaktywne działa-
sytuacji. Jak np. zauważyli sami respondenci, nia świadków, gdyż ich bierność może nie-
powiadomienie policji powinno mieć miej- kiedy nie wystarczyć do zatrzymania ata-
sce w sytuacjach bardzo poważnych, a z ko- ków, a w niektórych przypadkach może
lei ignorowanie sprawcy niekiedy może oka- nawet zachęcać do kontynuowania agresji.
zać się niewystarczające. Jednak z uwagi na specyfikę internetu war-
Biorąc pod uwagę swoiste cechy materia- to mówić także o tym, że niepodejmowanie
łu zamieszonego w Internecie i konsekwen- żadnego działania również może mieć pozy-
cje, jakie wiążą się z tym dla ofiary, jak rów- tywne skutki dla ofiary.
Bibliografia
Barlińska, J., Szuster, A., Winiewski, M. (2013). Cyberbullying among adolescent bystanders:
Role of the communication medium, form of violence and empathy, Journal of Commu-
nity & Applied Social Psychology, 23, 37 51.
Boyd, D. (2007). Why youth (heart) social network sites: the role of networked publics in teenage social
life W: D. Buckingham (red.). Youth, identity and digital media volume, Cambrige: McAr-
thur Foundation on Digital Learning, 119 142.
Freis, S. D., Gurung, R.A.R. (2013). A Facebook analysis of helping behavior in online bully-
ing, Psychology of popular media culture, vol. 2, no. 1, 11 19.
Hawkins, D. L., Pepler, D. J., Craig, W. M. (2001), Naturalistic Observations of Peer Interven-
tions in Bullying, Social Development, 10 (4), 510 525.
Knol, K. (2012). Świat bez zasad?  normatywność online. W: J. Pyżalski (red.), Cyberbullying. Zjawi-
sko, konteksty, przeciwdziałanie (151-184), A
ódz
: Wydawnictwo Naukowe WSP.
Kowalski, R. M, Limber, S. P., Agatson, P. W. (2010). Cyberprzemoc wśród dzieci i młodzieży, Kra-
ków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Kowalski, R. M. (2008). Cyber Bullying: Recognizing and Treating Victim and Aggressor, Psy-
chiatric Times, Child & adolescent psychiatry, Vol. 25, No. 11, 1 7
Machackowa, H., Dedkowa, L., Sevcikova, A., Cerna, A. (2013). Bystanders` support of cyber-
bullied schoolmates, Journal of community & applied social psychology, 23, 25 36.
Macklem, G. L. (2003). Bullying and teasing: Social power in children s groups. New York: Kluwer
Academic/Plenum.
Pyżalski, J. (2011). Agresja elektroniczna wśród dzieci i młodzieży, Sopot: Gdańskie Wydawnictwo
Psychologiczne.
Pyżalski, J. (2012). Agresja elektroniczna i cyberbullying jako nowe ryzykowne zachowania młodzieży,
Kraków: Wydawnictwo Impuls.
Rivers, I., Poteat, V. P., Noret, N., Ashurst, N. (2009). Observing Bullying at School: The Mental
Health Implications of Witness Status, School Psychology Quarterly, 24(4), 211 223.
Salmivalli, C. (1999). Participant role approach to school bullying: implications for interven-
tions, Journal of Adolescents, 22, 453 459.
Dziecko krzywdzone. Teoria, badania, praktyka Vol. 12 Nr 1 (2013) 119
b a d a n i a
ŚWIADKOWIE CYBERBULLYINGU  MI
DZY OBOJ
TNOŚCI
A REAKCJ

Salmivalli, C., Lappalainen, M., Lagerpstz, K. M. J. (1998), Stability and change of behavior in con-
nection with bullying in schools: a two-year follow up. Aggressive behavior, 24, 205 218.
Thomas, L., Falconer, S., Cross, D., Monks, H., Brown, D. (2012). Cyberbullying and the By-
stander Research Findings And Insights Report. Sydney: Child Health Promotion Research
Centre, Edith Cowan University for the Australian Human Rights Commission.
Thornberg, R., Tenebaum, L., Varjas, K., Meyers, J., Jungert, T., Vanegas, G. (2012). Bystand-
er motivation in bullying incidents: to intervene or not to intervene?, Western Journal of
Emergency Medicine, vol. XIII, 3, 247 252.
Witnesses of cyberbullying  between indifference and response
The paper analyzes potential role of witnesses in moderating cyberbullying by supporting victims, disci-
plining the perpetrator, or being a bystander in the process of online aggressive behaviour. An introduction
to the discussion about possible witnesses actions is describing the definition and characteristics of cyber-
bullying, highlighting importance of activating this group and characterizing their specific role in cyber-
bullying. The second part of the article focuses on the presentation of results of several studies concerning
participation of witnesses.
KEYWORDS:
WITNESSES, CYBERBULLYING, ADOLESCENTS, OFFENDERS, VICTIMS
CYTOWANIE:
Knol Michałowska, K. (2013). Świadkowie cyberbullyingu  między obojętnością a reakcją.
Dziecko krzywdzone. Teoria, badania, praktyka, 12(1), 111 120.
Artykuł jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Użycie nieko-
mercyjne-Bez utworów zależnych 3.0 Polska.
120 www.dzieckokrzywdzone.fdn.pl
b a d a n i a