WsteÎp

Do sÂrodkoÂw masowego przekazu nalezÇaÎ:

telewizja, radio, Internet, prasa. NiektoÂrzy zali-

czajaÎ do nichroÂwniezÇ komputer, gry kompute-

rowe i telefony komoÂrkowe, funkcje przez nie

peønione sÂcisÂle bowiem wiaÎzÇaÎ sieÎ z funkcjami

wspomnianychwczesÂniej medioÂw. Ponadto

specyfika ichoddziaøywania na czøowieka jest

podobna do oddziaøywania Internetu czy tele-

wizji.

SÂrodki masowego przekazu stanowiaÎ

wspoÂøczesÂnie istotny czynnik ksztaøtujaÎcy kul-

tureÎ spoøecznaÎ i postawy ludzi. StajaÎ sieÎ takzÇe

przedmiotem badanÂ i dyskusji na gruncie wielu

dziedzin nauki. Mass media budzaÎ roÂwniezÇ za-

interesowania psychologii. GøoÂwnym obsza-

rem badanÂ jest wpøyw tresÂci medialnychna

czøowieka. Stwierdzono roÂzÇnorakie formy od-

dziaøywania medioÂw na odbiorceÎ, zaroÂwno po-

zytywne, jak i negatywne.

KsiaÎzÇka koncentruje sieÎ na analizie psycho-

logicznychmechanizmoÂw oddziaøywania me-

dioÂw na czøowieka oraz konsekwencjachich

naduzÇywania. Nowym nurtem badanÂ psycho-

logicznychsaÎ badania uzalezÇnienÂ od sÂrodkoÂw

masowego przekazu. ZalezÇnosÂcÂ ta ma charak-

STEÎP

ter psychiczny, a jej skutki ujawniajaÎ sieÎ we

wszystkichsferachfunkcjonowania czøowieka.

W niniejszej pracy kolejno omoÂwiono funk-

cje poszczegoÂlnychmedioÂw i specyfikeÎ ich

oddziaøywania. PrzyblizÇono roleÎ sÂrodkoÂw ma-

sowego przekazu w kulturze. Ukazano istoteÎ

uzalezÇnienia od mass medioÂw i kryteria diag-

nostyczne, uøatwiajaÎce rozpoznanie go. Przed-

stawiono fizyczne, psychiczne i spoøeczne

szkody wywoøane naduzÇywaniem mass me-

dioÂw i uzalezÇnieniem od nich, a takzÇe propozy-

cje oddziaøywanÂ profilaktycznychskierowa-

nychdo nadawcoÂw i odbiorcoÂw przekazoÂw

medialnych. Podsumowanie stanowi proÂbeÎ

rozprawienia sieÎ z mitami, bøeÎdnymi przekona-

niami na temat roli medioÂw w zÇyciu spoøecz-

nym.

Rozdziaø I

SÂrodki masowego przekazu

WspoÂøczesne spoøeczenÂstwo okresÂla sieÎ

czeÎsto mianem spoøeczenÂstwa informacyjne-

go. PrzejsÂcie z ery industrialnej do nowego

etapu rozwoju cywilizacji ±ery informacyjnej ±

dokonaøo sieÎ dzieÎki posteÎpowi techniki infor-

matycznej, telekomunikacyjnej i multimedioÂw.

Media staøy sieÎ nie tylko przekazÂnikami infor-

macji, ale roÂwniezÇ narzeÎdziami, jakimi mozÇe

posøugiwacÂ sieÎ dzisiejszy czøowiek w poznaniu

rzeczywistosÂci i ksztaøtowaniu swojego umy-

søu

Czym saÎ media? W jaki sposoÂb oddziaøujaÎ

na odbiorceÎ? W jaki sposoÂb przedstawiajaÎ rze-

czywistosÂcÂ? Jakie saÎ rodzaje sÂrodkoÂw maso-

wego przekazu? Niniejszy rozdziaø ma na celu

przyblizÇenie wymienionych zagadnienÂ.

1. Funkcje sÂrodkoÂw masowej informacji

Terminem ¹sÂrodki masowego przekazuº

(inaczej: sÂrodki komunikowania masowego,

mass media, sÂrodki masowej informacji i pro-

pagandy) okresÂla sieÎ urzaÎdzenia, instytucje, za

Por. Mrozowski 1991.

I ± SÂ

RODKI MASOWEGO PRZEKAZU

pomocaÎ ktoÂrych kieruje sieÎ pewne tresÂci do

bardzo licznych i zroÂzÇnicowanych odbior-

coÂw

. Jest to wieÎc ogoÂø sposoboÂw zapisywa-

nia, odtwarzania i rozpowszechniania obrazoÂw

i dzÂwieÎkoÂw, ktoÂre stosuje sieÎ w komunikowaniu

masowym w celu zorganizowanego odbioru

indywidualnego lub zbiorowego

PojeÎcie ¹mass mediaº powstaøo w Stanach

Zjednoczonych w latach czterdziestych XX wie-

ku. Akcentuje ono masowosÂcÂ produkcji i od-

bioru przekazoÂw medialnych oraz schematycz-

nosÂcÂ, prostoteÎ i øatwaÎ dosteÎpnosÂcÂ przekazywa-

nych tresÂci. NieodøaÎcznaÎ cechaÎ masowego ko-

munikowania saÎ uproszczenia, czyli np. zamia-

na powiesÂci w komiks czy arii operowej w pio-

senkeÎ. SaÎ one przejawem homogenizacji, po-

legajaÎcej na wymieszaniu, a nasteÎpnie ujedno-

liceniu pierwotnie niejednorodnych elementoÂw

zawartych w jednym przekazie, ktoÂra ma uøat-

wicÂ odbioÂr przekazu i przyciaÎgnaÎcÂ uwageÎ roÂzÇ-

nych grup odbiorcoÂw, a w konsekwencji przy-

niesÂcÂ jak najwieÎkszy zysk. To narazÇa sÂrodki

masowego przekazu na czeÎste zarzuty trywia-

lizowania kultury, propagowania zøego gustu

oraz uwalniania mniej przygotowanych odbior-

PeÎczak, SÂrodki masowego przekazu, www.encyklo-

pedia.pwn.pl

Køosowska 1980, s. 171- 211.

I ± SÂ

RODKI MASOWEGO PRZEKAZU

coÂw od poszukiwania tresÂci o istotnych walo-

rach estetycznych i poznawczych

OrientacjeÎ w mechanizmach dziaøania me-

dioÂw oraz ich skutecznosÂci uøatwia znajomosÂcÂ

funkcji mass medioÂw. NajczeÎsÂciej przypisuje

sieÎ im nasteÎpujaÎce funkcje: informacyjnaÎ, edu-

kacyjnaÎ, rozrywkowaÎ i opiniotwoÂrczaÎ. OproÂcz

tego wskazuje sieÎ czeÎsto na roleÎ identyfikacyj-

naÎ, socjalizacyjnaÎ, propagandowaÎ, kontroli

spoøecznej, integracji spoøecznej, upowszech-

niania sztuki

Funkcja informacyjna ±polega na zaspo-

kajaniu potrzeby i prawa czøowieka do informo-

wania i bycia informowanym. Jej realizowanie

jest formaÎ dialogu mieÎdzy nadawcaÎ a odbiorcaÎ.

Odbiorca szuka w mediach informacji o wyda-

rzeniach w kraju i na sÂwiecie, chce zaspokoje-

nia swej ciekawosÂci. Poszukuje wiadomosÂci

dotyczaÎcych polityki, gospodarki, kultury,

wøasnych zainteresowanÂ.

Funkcja opiniotwoÂrcza ±polega na ksztaø-

towaniu przez sÂrodki masowego przekazu opi-

nii publicznej w roÂzÇnych dziedzinach zÇycia.

Opinia publiczna to wspoÂlny, zbiorowy spo-

soÂb mysÂlenia i odczuwania danej grupy spo-

PeÎczak, SÂrodki masowego przekazu, www.encyklo-

pedia.pwn.pl

Oniszczuk 1988, s. 41-52.

I ± SÂ

RODKI MASOWEGO PRZEKAZU

øecznej, zÇyjaÎcej w konkretnym miejscu i czasie.

OÂw wpøyw medioÂw mozÇe bycÂ pozytywny, kiedy

dajaÎ one szanseÎ na wøaÎczenie sieÎ w problemy

grup spoøecznych, uczestniczenie w akcjach

pomocy czy nawiaÎzywanie kontaktoÂw z ludzÂmi

w odlegøych miejscowosÂciach, lub negatywny,

gdy przybiera postacÂ manipulowania uczucia-

mi ludzi, wpøywania na ich sposoÂb mysÂlenia

i wartosÂciowania.

Funkcja edukacyjna ±jest realizowana po-

przez przekazywanie i popularyzacjeÎ wiedzy,

np. przez przedstawianie najnowszych odkrycÂ

naukowych, prezentowanie dzieø sztuki, poka-

zywanie zÇycia zwierzaÎt i rosÂlin.

Funkcja rozrywkowa ±polega na oferowa-

niu odbiorcom przyjemnosÂci i odpoczynku.

Muzyka, filmy, gry itp. przynoszaÎ odpreÎzÇenie,

oderwanie od trudnych problemoÂw, øatwy spo-

soÂb wypoczynku. Homo ludens ma gøeÎboko

wpisanaÎ w swojaÎ psychikeÎ potrzebeÎ zabawy

i rozrywki

. Znaczna ilosÂcÂ wolnego czasu oraz

ciaÎgøy rozwoÂj sÂrodkoÂw masowego przekazu

pozwalajaÎ teÎ potrzebeÎ w duzÇym stopniu zaspo-

koicÂ. Jednak ¹jaøowa rozrywkaº jest niebez-

pieczna, gdyzÇ pøytkie tresÂci odwracajaÎ uwageÎ

od istotnych spraw i prowadzaÎ do ucieczki

w kraineÎ uøudy.

Por. Elkonin 1984; Suøkowski 1984.

I ± SÂ

RODKI MASOWEGO PRZEKAZU

SÂrodki masowego przekazu saÎ potrzebne

wspoÂøczesnemu czøowiekowi i jesÂli dobrze peø-

niaÎ swoje funkcje, przyczyniajaÎ sieÎ do poznania

sÂwiata, poszerzania horyzontoÂw, rozwoju oso-

by.

Realizacja opisanych funkcji przez sÂrodki

komunikacji masowej odbywa sieÎ za pomocaÎ

pewnych oddziaøywanÂ. MozÇna wyroÂzÇnicÂ ich kil-

ka rodzajoÂw:

Podawanie wzoroÂw ±przedstawianie od-

biorcy roÂzÇnych modeli posteÎpowania, ktoÂre

wywoøujaÎ w nim cheÎcÂ nasÂladowania, czyli upo-

dobnienia sieÎ do modelu pod wzgleÎdem wyglaÎ-

du, sposobu wyrazÇania sieÎ, przekonanÂ i zacho-

wania. Ta klasa wpøywoÂw jest szczegoÂlnie zna-

czaÎca w mediach wizualnych, gdyzÇ ±jak zo-

staøo to stwierdzone w licznych badaniach ±

ludzie majaÎ tendencjeÎ do nasÂladowania zacho-

wanÂ modeli ukazanych na ekranie.

Nadawanie znaczenÂ ±wiaÎzanie wydarzenÂ

z okresÂlonymi emocjami, np. widoku cierpienia

ze wspoÂøczuciem albo obojeÎtnosÂciaÎ. W me-

diach prezentowanych jest wiele obrazoÂw na-

syconych emocjami, wieÎc rodzaj prowokowa-

nych uczucÂ ma bardzo duzÇe znaczenie dla

ksztaøtowania nastawienÂ odbiorcy do roÂzÇnych

zjawisk. OglaÎdany program lub gra komputero-

wa mogaÎ wzbudzacÂ silne emocje. PoniewazÇ

emocje te nasteÎpujaÎ bardzo szybko jedna po

I ± SÂ

RODKI MASOWEGO PRZEKAZU

drugiej, mogaÎ prowadzicÂ do tego, zÇe zÇadna

z nich nie jest gøeÎbiej przezÇyta. W rezultacie

powodujaÎ tylko poczucie ogoÂlnego pobudze-

nia i oszoøomienia.

Trening ±powtarzanie czynnosÂci powodu-

jaÎce wyuczenie okresÂlonych zachowanÂ. JezÇeli

chodzi o telewizjeÎ, korzystanie z niej polega nie

tyle na powtarzaniu czynnosÂci, ile na powtarza-

niu przezÇywania emocji wywoøywanych przez

programy. CzeÎste przezÇywanie podobnych

uczucÂ powoduje, zÇe stajaÎ sieÎ one dominantaÎ

emocjonalnaÎ odbiorcy. JezÇeli saÎ to uczucia

dramatyczne, towarzyszaÎce np. obrazom

krzywdy, czeÎste ich przezÇywanie mozÇe powo-

dowacÂ desensytyzacjeÎ, czyli zobojeÎtnienie

emocjonalne na analogiczne bodzÂce. W grach

komputerowych trening ma znaczenie bardziej

dosøowne. Gracz nabiera wprawy w posøugi-

waniu sieÎ komputerem, cÂwiczy koordynacjeÎ

wzrokowo-ruchowaÎ, wyobrazÂnieÎ przestrzennaÎ

i refleks.

Prowokacja sytuacyjna ±stwarzanie sy-

tuacji wymagajaÎcej od odbiorcy samodzielne-

go rozwiaÎzywania problemu i wøasnej aktyw-

nosÂci. Jest ona szczegoÂlnie wazÇna w wycho-

waniu. Programy telewizyjne nie dziaøajaÎ w tym

kierunku, raczej przeciwnie ±mogaÎ przyzwy-

czajacÂ do braku aktywnosÂci. JezÇeli jednak au-

torzy programu starajaÎ sieÎ o to, mogaÎ zacheÎcacÂ

I ± SÂ

RODKI MASOWEGO PRZEKAZU

odbiorcoÂw do wykonywania roÂzÇnorodnych

czynnosÂci, stosujaÎc apel, søowne wezwanie,

zacheÎteÎ i radeÎ, przykøad (podanie wzoru zacho-

wania, do ktoÂrego chcaÎ zacheÎcicÂ odbiorceÎ) lub

instruktazÇ (omoÂwienie i pokazanie sposobu

realizacji jakiegosÂ przedsieÎwzieÎcia).

Zabawa ±jedna z form aktywnosÂci czøowie-

ka. Podstawowym motywem jej podejmowania

jest przezÇywanie przyjemnosÂci. Jest ona pod-

stawowaÎ i typowaÎ czynnosÂciaÎ wieku dziecieÎce-

go, ma duzÇe znaczenie ksztaøcaÎce i wychowa-

wcze, sprzyja rozwojowi fizycznemu i psy-

chicznemu dziecka oraz zaspokaja jego po-

trzebeÎ dziaøania. Osoby dorosøe podejmujaÎ za-

baweÎ gøoÂwnie w celach rekreacyjnych. Odmia-

naÎ zabawy jest gra prowadzona wedøug sÂcisÂle

okresÂlonych reguø. W psychologii istniejaÎ roÂzÇne

teorie wyjasÂniajaÎce genezeÎ i funkcje zabawy.

Do najbardziej znanych nalezÇaÎ:

±H. Spencera teoria nadmiaru energii ±

uczestnik podejmuje zabaweÎ w celu wyøado-

wania energii;

±M. Lazarusa teoria wytchnienia po dziaøal-

nosÂci niezabawowej ±uczestnik podejmuje za-

baweÎ w celu relaksacyjnym;

±K. Grosa teoria cÂwiczenÂ przygotowa-

wczych ±zabawa przygotowuje do dziaøalnosÂ-

ci w zÇyciu dorosøym;

I ± SÂ

RODKI MASOWEGO PRZEKAZU

±H. Carra teoria katartyczna ±traktujaÎca za-

baweÎ jako sublimacjeÎ daÎzÇenÂ antyspoøecznych;

±teoria spoøeczna ±zabawa speønia funkcje

socjalizacyjne.

Media wykorzystujaÎ wiedzeÎ na temat roli

zabawy w zÇyciu czøowieka ±zaroÂwno dziecka,

jak i dorosøego ±w celu uatrakcyjnienia swoje-

go przekazu i pozyskania jak najwieÎkszej liczby

odbiorcoÂw.

Oddziaøywanie sÂrodkoÂw masowego przeka-

zu na odbiorceÎ dokonuje sieÎ poprzez prezento-

wane tresÂci. Jakie saÎ tresÂci przekazywane przez

media? Jaki sÂwiat one przedstawiajaÎ? Czy jest

to sÂwiat prawdy, czy iluzji?

MozÇna wyroÂzÇnicÂ trzy stanowiska wobec

przekazu medialnego. Pierwsze sugeruje, zÇe

media odzwierciedlajaÎ rzeczywistosÂcÂ. TakaÎ po-

staweÎ na pewno przyjmowaøy w poczaÎtkach

swojego istnienia. Dzisiaj ±wskazuje drugie

stanowisko ±czerpiaÎ one z rzeczywistosÂci,

ale ubarwiajaÎ jaÎ w celu zwieÎkszenia atrakcyj-

nosÂci programoÂw. PowstajaÎce w zwiaÎzku

z tym niejasnosÂci czy niezgodnosÂci pozosta-

wiajaÎ czøowiekowi furtkeÎ na wøasnaÎ interpreta-

cjeÎ przekazu i odczucie posiadanej nad nim

kontroli. Trzecie stanowisko odnoszaÎce sieÎ do

tej kwestii oskarzÇa sÂrodki masowej komunikacji

o caøe zøo spoøeczne. Wedøug niego mass me-

dia zauwazÇajaÎ w zÇyciu spoøecznym i wybierajaÎ

I ± SÂ

RODKI MASOWEGO PRZEKAZU

z niego wyøaÎcznie sytuacje patologiczne,

a ukazujaÎc szerokiemu gronu odbiorcoÂw,

upowszechniajaÎ je i przez to przyzwalajaÎ na

ich powtarzanie. W stosunku do kultury popu-

larnej najbardziej adekwatne wydaje sieÎ drugie

stanowisko. Nie mozÇna jednak zaprzeczycÂ, zÇe

oproÂcz obserwowalnej przyjemnosÂci, ktoÂraÎ pop-

kultura oferuje swoim odbiorcom, istniejaÎ tezÇ

niekorzystne aspekty oddziaøywania medioÂw.

2. Rodzaje mass medioÂw

Trudno w jednoznaczny sposoÂb dokonacÂ

klasyfikacji medioÂw. CzeÎsto dzieli sieÎ je na tra-

dycyjne (do ktoÂrych nalezÇaÎ telewizja, radio, pra-

sa, ksiaÎzÇka, kino) oraz tzw. nowe media, ktoÂ-

rych powstanie øaÎczy sieÎ z rozwojem technolo-

gii komputerowej (zalicza sieÎ do nich np. Inter-

net). Kryterium podziaøu mozÇna uczynicÂ takzÇe

rodzaj zmysøu zaangazÇowanego w odbioÂr tresÂ-

ci. WoÂwczas wyroÂzÇnia sieÎ media: wizualne, od-

dziaøujaÎce na zmysø wzroku (np. prasa), audial-

ne, ktoÂre angazÇujaÎ zmysø søuchu (np. radio),

oraz audiowizualne, øaÎczaÎce przekaz wzroko-

wy i søuchowy (np. telewizja)

. KazÇdy sÂrodek

przekazu ma jednak swojaÎ specyfikeÎ, ktoÂra

zostanie pokroÂtce przedstawiona.

Goban-Klas 1999; Lepa 1999.

I ± SÂ

RODKI MASOWEGO PRZEKAZU

Telewizja

Termin ¹telewizjaº pochodzi od dwoÂch søoÂw:

greckiego tele (daleko) i øacinÂskiego visio (wi-

dzenie), dlatego tezÇ etymologicznie oznacza

przekazywanie i odbieranie obrazoÂw z pewnej

odlegøosÂci. WspoÂøczesna telewizja oferuje roÂzÇ-

ne usøugi: kanaøy ogoÂlnodosteÎpne, pøatne kana-

øy kodowane, telewizjeÎ pay per view, gdzie pøaci

sieÎ tylko za obejrzane audycje, wideo na zÇycze-

nie itp. Bogata oferta telewizyjna jest zÂroÂdøem

informacji i rozrywki. Dzisiejszy czøowiek w du-

zÇej mierze z niej czerpie swaÎ wiedzeÎ o sÂwiecie.

Za posÂrednictwem tego, co widzi na ekranie,

dowiaduje sieÎ zaroÂwno o tym, co sieÎ dzieje po

drugiej stronie oceanu, jak i o tym, co sieÎ dzieje

na saÎsiedniej ulicy. Poprzez szybki przepøyw

informacji telewizja zmniejsza wielkosÂcÂ sÂwiata

i przyblizÇa ludzi z roÂzÇnych jego stron, ale ±co

jest swoistym paradoksem ±czasem oddala

ludzi zÇyjaÎcych obok siebie.

OglaÎdanie programoÂw telewizyjnych jest

obecnie najczeÎstszym i szczegoÂlnie atrakcyj-

nym sposobem speÎdzania wolnego czasu.

Dlaczego? Po pierwsze, telewizja sama przy-

chodzi do domu odbiorcy ±bez jakichkolwiek

przygotowanÂ z jego strony czy niewygoÂd. Po

drugie, operuje udzÂwieÎkowionym obrazem, jest

øatwa w odbiorze, wymaga mniejszego wysiøku

intelektualnego nizÇ czytanie, mniejszej koncen-

I ± SÂ

RODKI MASOWEGO PRZEKAZU

tracji uwagi nizÇ søuchanie radia, a nade wszyst-

ko wyreÎcza wyobrazÂnieÎ.

Cechami przekazu telewizyjnego, ktoÂre

odroÂzÇniajaÎ telewizjeÎ od innych mass medioÂw,

saÎ:

zdolnosÂcÂ przyciaÎgania uwagi ± wysteÎpu-

jaÎcy staøy ruch na ekranie wywoøuje odruchowaÎ

reakcjeÎ skupienia na nim uwagi, przy czym

jednoczesne zmiany obrazu i gøosÂne dzÂwieÎki

w wysokim stopniu pobudzajaÎ system nerwo-

wy;

orientacja wizualna ±telewizja operuje

przede wszystkim obrazem, deprecjonujaÎc in-

ne sposoby przekazywania informacji;

skroÂcenie sekwencji informacyjnych ±ma

miejsce zwøaszcza w reklamach, w ktoÂrych saÎ

one nie tylko bardzo kroÂtkie, ale takzÇe nienatu-

ralnie zintensyfikowane;

efekty interferencyjne ±szybkie nasteÎp-

stwo przedstawianego materiaøu uniemozÇli-

wia, szczegoÂlnie najmøodszym odbiorcom, pra-

widøowaÎ umysøowaÎ obroÂbkeÎ danych w postaci

powtoÂrzenia i refleksji, w zwiaÎzku z czym widz

nie usÂwiadamia sobie dokøadnie sensu i zna-

czenia kolejnych wrazÇenÂ;

zøozÇonosÂcÂ prezentacji ±natøok obrazoÂw,

dzÂwieÎkoÂw i napisoÂw pobudza jednoczesÂnie kil-

ka zmysøoÂw;

I ± SÂ

RODKI MASOWEGO PRZEKAZU

zawartosÂcÂ emocjonalna ±prezentowane

tresÂci oddziaøujaÎ intensywniej nizÇ w jakimkol-

wiek innym sÂrodku przekazu

Wymienione cechy programoÂw telewizyj-

nych nie tylko umozÇliwiajaÎ przyjeÎcie pewnych

informacji, ale takzÇe zapewniajaÎ telewidzowi

emocjonalne ustosunkowanie sieÎ do emitowa-

nych tresÂci i proponowanych wartosÂci

SzczegoÂlnym odbiorcaÎ emitowanych w te-

lewizji tresÂci jest dziecko. PoniewazÇ nie ma ono

jeszcze do konÂca uksztaøtowanej sfery pozna-

wczej i uczuciowej, jest widzem maøo krytycz-

nym i silnie angazÇuje sieÎ emocjonalnie. Wszyst-

kie prezentowane tresÂci: wazÇne i bøahe, zabaw-

ne i tragiczne, pøytkie i gøeÎbokie, majaÎ w odbio-

rze dziecka charakter roÂwnorzeÎdny, nie saÎ bo-

wiem poddawane przez nie selekcji, klasyfikacji

i wartosÂciowaniu. MozÇna wyroÂzÇnicÂ pewne cha-

rakterystyczne dla okresÂlonego wieku dziecka

cechy percepcji programoÂw telewizyjnych:

dziecko w wieku 7-9 lat czeÎsto przyjmuje

tresÂcÂ np. filmu jako absolutnaÎ prawdeÎ, a swoje

przezÇycia odtwarza w zabawach i rysunkach;

dzieci w wieku 10-12 lat wyrazÂnie zaczy-

najaÎ szukacÂ wzorcoÂw dla swej formujaÎcej sieÎ

osobowosÂci: utozÇsamiajaÎ sieÎ z telewizyjnym

Anderson, Wilkins 2000, s. 34.

Kowalczyk 1986, s. 77-91.

I ± SÂ

RODKI MASOWEGO PRZEKAZU

bohaterem, przejmujaÎ jego motywy posteÎpo-

wania i preferowane wartosÂci;

u starszych dzieci, 13-15 lat, wzrasta

zdolnosÂcÂ do syntezy wydarzenÂ oraz emocjo-

nalnosÂcÂ przezÇywania;

o peønej aktywnosÂci odbioru telewizji

mozÇna moÂwicÂ dopiero w wieku 16-18 lat

Podstawowymi sÂrodkami wyrazu saÎ w tele-

wizji: ruchomy obraz, søowo oraz muzyka. Jed-

nakzÇe przeprowadzone badania dowodzaÎ, zÇe

dzÂwieÎkowy element przekazu jest deprecjono-

wany

. Z badanÂ tych wynika, zÇe roÂwniezÇ søo-

wo jest w jakimsÂ stopniu eliminowane z prze-

kazu telewizyjnego na korzysÂcÂ kolorowego ob-

razu, ktoÂry jest ruchomy i bardzo sugestywny.

Z powodu duzÇej atrakcyjnosÂci telewizji traktuje

sieÎ jaÎ jako szczegoÂlnie skuteczny sÂrodek od-

dziaøywania spoøecznego. Ze wszystkich mass

medioÂw telewizja w najwieÎkszym stopniu po-

trafi zafascynowacÂ odbiorceÎ oraz przekonacÂ

go do podjeÎcia roÂzÇnorakich dziaøanÂ i przed-

sieÎwzieÎcÂ

Telewizja jest w Polsce najbardziej popular-

nym sÂrodkiem masowej komunikacji. PrzecieÎt-

ny Polak oglaÎda telewizjeÎ sÂrednio prawie cztery

Grzegorski 2000, s. 8-9.

Wojdan-Jaskulska 1983, s. 173-175.

StruszynÂski 1994, s. 243-249.

I ± SÂ

RODKI MASOWEGO PRZEKAZU

godziny dziennie

. W 2003 roku na kazÇde gos-

podarstwo domowe statystycznie przypadaø

co najmniej jeden telewizor (przy niespeøna

3% gospodarstw nieposiadajaÎcych odbiorni-

ka telewizyjnego), co drugie gospodarstwo

miaøo magnetowid/odtwarzacz i urzaÎdzenie

umozÇliwiajaÎce odbioÂr programoÂw telewizji sa-

telitarnej/kablowej

. Telewizja tak dalece

weszøa w sÂwiadomosÂcÂ odbiorcoÂw, zÇe codzien-

ny z niaÎ kontakt staø sieÎ sposobem przezÇywania

dnia czy nawet stylem zÇycia.

Prasa
Prasa to publikacje periodyczne, ktoÂre nie

stanowiaÎ zamknieÎtej, jednorodnej caøosÂci. Publi-

kacje te ukazujaÎ sieÎ nie rzadziej nizÇ raz do roku,

opatrzone saÎ staøym tytuøem lub nazwaÎ, nume-

rem biezÇaÎcym i dataÎ. Zalicza sieÎ do nich dzienniki

i czasopisma, serwisy agencyjne, staøe przekazy

teleksowe, biuletyny oraz kroniki filmowe

. Naj-

ogoÂlniej rzecz ujmujaÎc, publikacje prasowe zaj-

mujaÎ sieÎ aktualnymi wydarzeniami oraz proble-

mami z roÂzÇnych dziedzin.

Wyniki badanÂ TNS OBOP 2004, www.tns-global.pl

Sytuacja gospodarstw domowych w 2003 r.

w sÂwietle wynikoÂw badanÂ budzÇetoÂw gospodarstw domo-

wych (wyniki badanÂ GUS), www.stat.gov.pl

Ustawa z dnia 26 stycznia 1984 roku Prawo praso-

we, http://isip.sejm.gov.pl

I ± SÂ

RODKI MASOWEGO PRZEKAZU

Wedøug klasyfikacji UNESCO prasa dzieli

sieÎ na dzienniki tresÂci ogoÂlnej, inne gazety

(zwøaszcza tygodniki) tresÂci ogoÂlnej oraz inne

czasopisma

. Inne rodzaje prasy wyodreÎbnia

sieÎ na podstawie roÂzÇnych kryterioÂw, niezalezÇ-

nie od opisanej systematyzacji.

BioraÎc pod uwageÎ czeÎstotliwosÂcÂ ukazywa-

nia sieÎ danej publikacji, mamy dzienniki, tygod-

niki, miesieÎczniki, kwartalniki itd. DzielaÎc praseÎ

ze wzgleÎdu na tematykeÎ, wyroÂzÇnicÂ mozÇna mieÎ-

dzy innymi periodyki polityczne, ekonomiczne,

spoøeczno-kulturalne, sportowe, filmowe. Czy-

niaÎc kryterium podziaøu poziom danego pisma,

otrzymujemy gazety elitarne, popularne, bul-

warowe. RoÂzÇnicujaÎc czasopisma ze wzgleÎdu

na adresata, mamy do czynienia z czasopis-

mami kobiecymi, møodziezÇowymi, dziecieÎcy-

mi. ZasieÎg danej publikacji pozwala moÂwicÂ

o prasie mieÎdzynarodowej, ogoÂlnokrajowej, re-

gionalnej, lokalnej czy zakøadowej. Jej charak-

ter ideologiczny umozÇliwia wyroÂzÇnienie czaso-

pism konserwatywnych, liberalnych, katolic-

kich, socjalistycznych i innych. RoÂzÇny wydaw-

ca czy dysponent sprawia, zÇe moÂwimy o prasie

rzaÎdowej, partyjnej, niezalezÇnej.

Za: Pisarek, Prasa, www.encyklopedia.pwn.pl

I ± SÂ

RODKI MASOWEGO PRZEKAZU

NiezalezÇnie od przyjeÎtego kryterium klasyfi-

kacji, mozÇna wskazacÂ pewne funkcje, realizo-

wane przez publikacje prasowe:

informacyjna;

opiniotwoÂrcza, publicystyczna;

rozrywkowa;

ogøoszeniowa.

Pozycja i status prasy w danym panÂstwie

zalezÇy od jego sytuacji polityczno-ekonomicz-

nej. W wieÎkszosÂci krajoÂw sÂwiata prasa ma kon-

stytucyjnie zagwarantowanaÎ wolnosÂcÂ, mimo to

nieraz bywa ona mniej lub bardziej jawnie ogra-

niczana, np. poprzez cenzureÎ zsteÎpnaÎ, czyli

przyznawanie rozmaitych przywilejoÂw przez

rzaÎdy zÇyczliwym im czasopismom.

Na sÂwiecie ukazuje sieÎ okoøo 10 000 gazet

codziennych, to znaczy zÇe na 1000 mieszkanÂ-

coÂw przypada okoøo 100 egzemplarzy. Naj-

wieÎksze nakøady osiaÎgajaÎ czasopisma z pro-

gramem telewizyjnym, pisma kobiece, rodzin-

ne, sportowe oraz magazyny przedrukoÂw

Internet
Internet (International Net) to globalna siecÂ

komputerowa. Jej poczaÎtkami saÎ sieci komuni-

kacyjne stworzone dla wojska oraz dla instytu-

cji rzaÎdowych i akademickich w Stanach Zjed-

Pisarek, Prasa, www.encyklopedia.pwn.pl

I ± SÂ

RODKI MASOWEGO PRZEKAZU

noczonych na przeøomie lat szesÂcÂdziesiaÎtych

i siedemdziesiaÎtych XX wieku. Na poczaÎtku

lat osiemdziesiaÎtych od sieci zostaje odøaÎczo-

na jej czeÎsÂcÂ wojskowa, a czeÎsÂcÂ ¹akademickaº

rozszerza swoÂj zasieÎg poza USA. W latach

dziewieÎcÂdziesiaÎtych dzieÎki modemowi dosteÎp

do Internetu staje sieÎ powszechny. ZwieÎksza

sieÎ ilosÂcÂ i roÂzÇnorodnosÂcÂ informacji. W sieci,

obok osÂrodkoÂw uniwersyteckich i instytucji

rzaÎdowych, pojawiajaÎ sieÎ firmy komercyjne

Siøa Internetu tkwi nie tylko w jego ogoÂlnosÂwia-

towym zasieÎgu, ale tezÇ w praktycznie nieogra-

niczonej liczbie zastosowanÂ ±istniejaÎ juzÇ w sieci

ksieÎgarnie, sklepy, banki, olbrzymie serwisy

informacyjne, biblioteki, szkoøy, kasyna itd. Po-

steÎp w wykorzystaniu Internetu dokonuje sieÎ na

naszych oczach.

UzÇytkownik Internetu mozÇe skorzystacÂ z kil-

ku rodzajoÂw usøug sieciowych. RoÂzÇniaÎ sieÎ one

przede wszystkim formaÎ przekazu i celem,

w jakim saÎ wykorzystywane.

Poczta elektroniczna (e-mail) jest jednaÎ

z najpopularniejszych usøug sieciowych. Po-

zwala na wymianeÎ listoÂw w postaci elektronicz-

nej mieÎdzy dwoma uzÇytkownikami sieci. Nie

wymaga sieÎ, aby odbiorca byø w danej chwili

podøaÎczony do Internetu. WiadomosÂci prze-

ZielinÂski 1996, 1998.

I ± SÂ

RODKI MASOWEGO PRZEKAZU

chowywane saÎ na serwerach pocztowych

i mogaÎ bycÂ odebrane w dowolnym momencie.

WazÇnaÎ usøugaÎ jest World Wide Web (www),

czyli ¹sÂwiatowa pajeÎczynaº. Powstaøa na po-

czaÎtku lat dziewieÎcÂdziesiaÎtych, a jej twoÂrcaÎ

byø Tim Berners-Lee. World Wide Web umozÇli-

wia dosteÎp do informacji roÂzÇnych typoÂw (tekst,

grafika, dzÂwieÎk). Charakteryzuje sieÎ specyficz-

nym sposobem organizacji informacji. SaÎ one

bowiem powiaÎzane ze sobaÎ za pomocaÎ tzw.

øaÎcznikoÂw albo odnosÂnikoÂw (links), ktoÂre mozÇ-

na rozumiecÂ jako odpowiedniki odsyøaczy

w encyklopedii. Takie zorganizowanie danych

przypominacÂ mozÇe jednaÎ wielkaÎ ogoÂlnosÂwiato-

waÎ siecÂ. Usøuga www wydaje sieÎ najpopular-

niejszaÎ i najbardziej widowiskowaÎ usøugaÎ do-

steÎpnaÎ w Internecie

Grupy dyskusyjne (news group) to kolejny

odreÎbny obszar Internetu. PozwalajaÎ na pu-

bliczne rozmowy w grupach posÂwieÎconych

roÂzÇnym zagadnieniom (np. ksiaÎzÇkom, turysty-

ce goÂrskiej, motoryzacji, bankom, fotografii,

feng shui czy programowaniu). Uczestnicy po-

dejmujaÎ dyskusjeÎ na jakisÂ temat (czyli podej-

mujaÎ jakisÂ waÎtek), zamieszczajaÎc swoje wypo-

wiedzi (posty) i czytajaÎc to, co inni majaÎ do

powiedzenia. Forum dyskusyjne jest asynchro-

Rafa 1995.

I ± SÂ

RODKI MASOWEGO PRZEKAZU

niczne, tzn. mozÇna wøaÎczycÂ sieÎ do dyskusji

i wyrazicÂ swojaÎ opinieÎ w dowolnym czasie.

Powoduje to, zÇe dysputy na poszczegoÂlne te-

maty toczaÎ sieÎ stosunkowo wolno i mogaÎ trwacÂ

nawet przez kilka dni lub tygodni.

InnaÎ usøugaÎ sieciowaÎ saÎ synchroniczne roz-

mowy, czat. Osoby zalogowane do sieci majaÎ

mozÇliwosÂcÂ prowadzenia bezposÂredniej rozmo-

wy ¹na zÇywoº z innymi, znajdujaÎcymi sieÎ w In-

ternecie osobami.

FTP (File Transfer Protocol) daje mozÇliwosÂcÂ

udosteÎpniania i przesyøania roÂzÇnego rodzaju

plikoÂw mieÎdzy komputerami. DzieÎki tej usøu-

dze mozÇna pobieracÂ z sieci m.in. oprogramo-

wanie, pliki graficzne, tekstowe, muzyczne

Opisane powyzÇej najbardziej powszechne

usøugi sieciowe søuzÇaÎ realizowaniu roÂzÇnorod-

nych funkcji Internetu. SaÎ nimi np.:

Porozumiewanie sieÎ ±jedna z najbardziej

podstawowych i najpopularniejszych funkcji.

Realizowana jest przede wszystkim poprzez

usøugeÎ poczty elektronicznej, w mniejszym

stopniu przez grupy dyskusyjne czy roÂzÇne for-

my pogaweÎdek (IRC, czat, ICQ, GG).

Informacja ±prawdopodobnie najczeÎsÂciej

wykorzystywana funkcja Internetu. Ludzie po-

Por. Wallace 2001.

I ± SÂ

RODKI MASOWEGO PRZEKAZU

szukujaÎ w sieci wiadomosÂci na interesujaÎce ich

tematy.

Handel i usøugi ±Internet coraz czeÎsÂciej

stanowi pøaszczyzneÎ dla dziaøalnosÂci gospo-

darczej w postaci sklepoÂw czy bankoÂw.

WspoÂlnota ±coraz bardziej doceniana

funkcja, umozÇliwiajaÎca grupie ludzi spotkanie

sieÎ w okresÂlonym, wirtualnym miejscu i wymia-

neÎ poglaÎdoÂw, informacji czy odczucÂ.

UzÇytkownicy Internetu czeÎsto posøugujaÎ sieÎ

swoistym jeÎzykiem. Obejmuje on charakterys-

tyczne akronimy i emotikony, ktoÂre saÎ uzÇywane

gøoÂwnie w elektronicznej korespondencji oraz

na roÂzÇnego rodzaju czatach. Internetowe akro-

nimy saÎ to zestawienia literowe, beÎdaÎce skroÂ-

tami anglojeÎzycznych (przewazÇnie) potocznych

i utartych wyrazÇenÂ, czeÎsto uzÇywanych w slangu

komputerowym (np. AFAIK ± As Far As I Know).

Natomiast emotikony, nazywane roÂwniezÇ

¹sÂmieszkamiº (smiles) i ¹buzÂkamiº (trailers), saÎ

znakami uøozÇonymi z liter oraz symboli i søuzÇaÎ

do wyrazÇania nastrojoÂw, uczucÂ i emocji. Wyko-

rzystujaÎc emotikony, mozÇna przedstawicÂ swoÂj

wyglaÎd oraz inne cechy i stany emocjonalne

(np. :-) oznacza usÂmiech). W Internecie emoti-

kony stanowiaÎ swoisty substytut komunikacji

niewerbalnej (mimika twarzy, intonacja gøosu,

gestykulacja), a ich znaczenie jest zalezÇne od

kontekstu.

I ± SÂ

RODKI MASOWEGO PRZEKAZU

Wedøug badanÂ sieci firm badawczych Taylor

Nelson Sofres (TNS) w 2002 roku na sÂwiecie

korzystaøo z Internetu sÂrednio 34% dorosøych

(dane z 37 krajoÂw)

W 1998 roku w Polsce z Internetu korzystaøo

6% obywateli, w 1999 roku 9%, w 2000 roku

okoøo 17%, w 2001 roku 21%, w 2002 roku

23%. Natomiast z badania przeprowadzonego

przez TNS OBOP wynika, zÇe w grudniu 2003

roku, mozÇliwosÂcÂ dosteÎpu do Internetu deklaro-

waøo 29% badanych powyzÇej 15. roku zÇycia.

Odsetek internautoÂw, czyli osoÂb korzystajaÎ-

cych z Internetu przynajmniej raz w miesiaÎcu,

wynioÂsø 23%, co stanowi okoøo 7,2 mln Pola-

koÂw po 15. roku zÇycia

. WsÂroÂd internautoÂw

53% stanowiaÎ meÎzÇczyzÂni, a 47% kobiety, wieÎk-

szosÂcÂ ma wyksztaøcenie sÂrednie i podstawowe.

NajwieÎkszy procent (71%) internautoÂw zanoto-

wano w przedziale wiekowym do 29 lat, gdyzÇ

w Polsce z Internetu korzystajaÎ gøoÂwnie ludzie

bardzo møodzi, uczniowie i studenci. Osoby

czynne zawodowo, mieÎdzy 30. a 49. rokiem

zÇycia, stanowiaÎ 20% internautoÂw. Po 50. roku

zÇycia z Internetu korzysta jedynie 9% osoÂb

SÂwiatowy raport o Internecie 2002, www.tns-glo-

bal.pl

Interbus 2004, www.tns-global.pl

SÂwiatowy raport o Internecie 2002, www.tns-glo-

bal.pl

I ± SÂ

RODKI MASOWEGO PRZEKAZU

Gry komputerowe

Pierwsze gry komputerowe dotarøy do Pol-

ski pod koniec lat osiemdziesiaÎtych i poczaÎt-

kowo byøy bardzo proste, np. polegaøy na od-

bijaniu piøeczki czy weÎdrowaniu po labiryn-

tach. Obecnie saÎ to skomplikowane narracje

z animacjaÎ na najwyzÇszym poziomie, niekiedy

o rozmiarach setek gigabajtoÂw. SÂwiat gier

komputerowych to rozrywka peøna barw,

dzÂwieÎkoÂw i emocji. MajaÎ one bardzo interesu-

jaÎcaÎ grafikeÎ, tworzaÎcaÎ plastyczny troÂjwymia-

rowy obraz, nieodroÂzÇniajaÎcy sieÎ jakosÂciaÎ od

filmu wideo. AtrakcyjnosÂcÂ gier komputero-

wych polega na tym, zÇe gracz mozÇe uczestni-

czycÂ w najbardziej wymysÂlnych przygodach,

ktoÂre ogranicza jedynie wyobrazÂnia progra-

mistoÂw.

Gry komputerowe zyskaøy ogromnaÎ popu-

larnosÂcÂ wsÂroÂd uzÇytkownikoÂw komputeroÂw,

zwøaszcza dzieci i møodziezÇy. CzeÎsÂcÂ z nich

przyzwyczaja sieÎ do tego sposobu speÎdzania

czasu, tracaÎc stopniowo zainteresowanie inny-

mi formami aktywnosÂci. Spowodowane to jest

tezÇ tym, zÇe korzystanie z gier przez dzieci naj-

czeÎsÂciej nie jest kontrolowane przez dorosøych,

poniewazÇ czeÎsto nie potrafiaÎ oni posøugiwacÂ

sieÎ grami albo nie wiedzaÎ, na czym one pole-

gajaÎ. Gry komputerowe stanowiaÎ niewaÎtpliwie

atrakcyjnaÎ rozrywkeÎ, ktoÂra nie nudzi, lecz prze-

I ± SÂ

RODKI MASOWEGO PRZEKAZU

ciwnie ±coraz bardziej wciaÎga i angazÇuje gra-

cza.

Gra komputerowa to specyficzny typ pro-

gramu komputerowego, ktoÂrego naczelnym

lub jednym z gøoÂwnych celoÂw jest rozrywka.

Gra stawia przed graczem jakiesÂ zadanie do

zrealizowania i jednoczesÂnie zawiera szereg

przeszkoÂd majaÎcych utrudnicÂ to daÎzÇenie. KazÇ-

da gra rzaÎdzi sieÎ wøasÂciwymi sobie reguøami.

Jako cechy gry komputerowej wymienia sieÎ:

odreÎbnosÂcÂ i ograniczonosÂcÂ w czasie

i przestrzeni;

podporzaÎdkowanie ograniczajaÎcym regu-

øom;

intensywnosÂcÂ i energicznosÂcÂ;

powtarzalnosÂcÂ;

bezinteresownosÂcÂ ±poniewazÇ nie søuzÇaÎ

zaspokajaniu zÇyciowych koniecznosÂci;

dobrowolnosÂcÂ ±uczestnik ma swobodeÎ

podejmowania decyzji: czy chce gracÂ, czy nie;

charakter rywalizacyjny

ZroÂzÇnicowanie gier komputerowych jest

ogromne. MozÇna je klasyfikowacÂ np. ze wzgleÎ-

du na typ realizowanego zadania:

Symulacyjne. SaÎ one w prostej linii rozwi-

nieÎciem wykorzystywanych przez wojsko sy-

mulatoroÂw lotniczych. StarajaÎ sieÎ jak najdo-

èukasz 1998, s. 13.

I ± SÂ

RODKI MASOWEGO PRZEKAZU

køadniej oddacÂ realia poruszania sieÎ jakimsÂ po-

jazdem: samolotem, samochodem, czoøgiem,

øodziaÎ podwodnaÎ. Ale mogaÎ tezÇ symulowacÂ

praceÎ komandosoÂw czy policji (np. ¹F-22 Ligh-

tingº, ¹Silent Serviceº).

Strategiczne. Ich korzenie sieÎgajaÎ sztabo-

wych gier wojennych. WymagajaÎ od gracza

planowania, zarzaÎdzania, opracowywania tak-

tyki, a czasem roÂwniezÇ pewnej zreÎcznosÂci ma-

nualnej. Nierzadko potrzebna jest znajomosÂcÂ

historii wojennej, poniewazÇ tematyka tych gier

mozÇe dotyczycÂ minionych konfliktoÂw zbroj-

nych: II wojny sÂwiatowej, wojny w Korei, Wiet-

namie. Zadaniem gracza jest rozwoÂj ekono-

miczny i gospodarczy panÂstwa, armii lub innej

organizacji czy instytucji oraz wykonywanie

pomniejszych misji ¹terenowychº. Istnieje wie-

le rodzajoÂw gier strategicznych: strategie turo-

we, strategie czasu rzeczywistego, gry taktycz-

ne, druzÇynowe, strategie ekonomiczne (np.

¹Cywilizacjaº, ¹Kapitalizmº, ¹Panzer Generalº).

ZreÎcznosÂciowe. NajwazÇniejszym ich ele-

mentem jest refleks i sprawnosÂcÂ w operowa-

niu joystickiem, myszaÎ lub klawiaturaÎ, ktoÂrymi

musi wykazacÂ sieÎ grajaÎcy (np. ¹Arkanoidº,

¹Pacmanº).

Przygodowe. Autorzy w wieÎkszym stopniu

nizÇ ma to miejsce w innych grach stawiajaÎ tu na

fabuøeÎ. Zwraca sieÎ w nich uwageÎ na wykony-

I ± SÂ

RODKI MASOWEGO PRZEKAZU

wanie rozmaitych czynnosÂci, co prowadzi do

rozwiaÎzania zagadek. PostacÂ gracza kraÎzÇy po

sÂwiecie gry, rozmawiajaÎc z napotkanymi oso-

bami, rozwiaÎzujaÎc øamigøoÂwki, poszukujaÎc in-

formacji lub przedmiotoÂw. Elementy zreÎcznosÂ-

ciowe, ktoÂre w nich wysteÎpujaÎ, nie odgrywajaÎ

kluczowej roli (np. ¹Heroº, ¹Questº).

Fabularne (cRPG ± computer role-playing

game). Gracz tworzy w nich wøasnaÎ postacÂ,

wybiera dla niej profesjeÎ (np. czarodziej, wo-

jownik), nadaje jej pewne cechy, a nasteÎpnie

rozwija te cechy i umiejeÎtnosÂci w toku gry. Od-

dany mu jest do dyspozycji niezwykle bogaty

sÂwiat gry, w ktoÂrym mozÇe swobodnie sieÎ poru-

szacÂ (np. ¹Final Fantasyº, ¹Dungeons & Dra-

gonsº).

Logiczne. WymagajaÎ gøoÂwnie logicznego

mysÂlenia, czeÎsto pod presjaÎ czasu. PrzewazÇ-

nie saÎ one przeniesieniem na ekrany monito-

roÂw znanych øamigøoÂwek, zabaw logicznych

(np. szachy, warcaby, koÂøko i krzyzÇyk)

W celu podniesienia atrakcyjnosÂci tworzo-

nych gier øaÎczy sieÎ niekiedy wymienione gatun-

ki. Mamy wieÎc coraz czeÎsÂciej do czynienia

z grami logiczno-zreÎcznosÂciowymi czy przygo-

dowo-fabularnymi.

èukasz 1998, s. 12-14; www.gry-online.pl

I ± SÂ

RODKI MASOWEGO PRZEKAZU

Dla wielu osoÂb gry komputerowe stanowiaÎ

interesujaÎce hobby: zbierajaÎ roÂzÇne materiaøy

zwiaÎzane z grami, dyskutujaÎ na ich temat, or-

ganizujaÎ spotkania z innymi graczami, tworzaÎ

wøasne strony internetowe.

Panuje stereotyp, zÇe gry komputerowe to

zabawa przede wszystkim dla dzieci i nastolat-

koÂw. Tymczasem, wedøug Europejskiego Sto-

warzyszenia ProducentoÂw Gier Komputero-

wych (ELSPA), przecieÎtny gracz poczaÎtku

XXI wieku jest meÎzÇczyznaÎ i ma 27 lat, a co

trzeci doczekaø sieÎ juzÇ dzieci

Telefonia komoÂrkowa
Telefon komoÂrkowy w ciaÎgu ostatnich lat

staø sieÎ narzeÎdziem niezbeÎdnym dla milionoÂw

ludzi. Usøugi telefonii komoÂrkowej po raz pierw-

szy wprowadzono na rynek w Stanach Zjedno-

czonych w 1984 roku. Pierwszy model telefonu

wielkosÂciaÎ doroÂwnywaø cegle, wazÇyø blisko ki-

logram i kosztowaø kilka tysieÎcy dolaroÂw.

W Polsce przez komoÂrki mozÇna rozmawiacÂ

dopiero od czerwca 1992 roku (poczaÎtkowo

tylko w Warszawie).

MozÇliwosÂci wykorzystania telefonu komoÂr-

kowego saÎ ogromne. OproÂcz podstawowej

funkcji prowadzenia rozmoÂw uzÇytkownik ma

ZielinÂski 2002.

I ± SÂ

RODKI MASOWEGO PRZEKAZU

do dyspozycji wiele innych usøug. OgromnaÎ

popularnosÂcÂ zyskaøa m.in. usøuga SMS (Short

Masage Service), ktoÂra polega na przesyøaniu

kroÂtkich wiadomosÂci tekstowych. Wykorzysty-

wana jest nie tylko w prywatnej komunikacji ±

istniejaÎ serwisy SMS-owe, ktoÂre umozÇliwiajaÎ

przesyøanie do masowego odbiorcy aktual-

nych informacji politycznych, sportowych albo

reklam. Telefon komoÂrkowy pozwala takzÇe na

øaÎczenie sieÎ z Internetem i przeglaÎdanie spe-

cjalnie przygotowanych stron internetowych

(technologia WAP). JednaÎ z oferowanych opcji

saÎ wbudowane w aparat telefoniczny gry. Dla

wielu uzÇytkownikoÂw wazÇnaÎ opcjaÎ, dosteÎpnaÎ

dzieÎki aparatowi telefonicznemu, jest mozÇli-

wosÂcÂ odtwarzania plikoÂw dzÂwieÎkowych. Ko-

moÂrki mozÇna tezÇ dzisÂ uzÇywacÂ jako budzika,

aparatu fotograficznego, radia, dyktafonu czy

organizera. Prowadzenie rozmoÂw jest wieÎc juzÇ

tylko jednaÎ z wielu, czasem wcale nie najwazÇ-

niejszaÎ, funkcjaÎ. Telefon komoÂrkowy staje sieÎ

narzeÎdziem masowego komunikowania.

W poøowie 2004 roku z telefonoÂw komoÂrko-

wych korzystaøo prawie poÂøtora miliarda ludzi,

czyli niemal jedna czwarta sÂwiatowej populacji.

Liczba uzÇytkownikoÂw komoÂrek wykazuje dyna-

miczny przyrost ±od 2000 roku podwoiøa sieÎ

www.ite.pl

I ± SÂ

RODKI MASOWEGO PRZEKAZU

przy czym abonentoÂw telefonii komoÂrkowej

przybywa szybciej nizÇ telefonii stacjonarnej.

Polski rynek telefonii komoÂrkowej roÂwniezÇ

rozwija sieÎ bardzo preÎzÇnie. Liczba abonentoÂw

wynosiøa w 1998 roku 2 miliony, w 1999 roku

ponad 4 miliony, w 2000 roku prawie 7 milio-

noÂw, w 2001 roku ponad 10 milionoÂw, a w 2002

roku niemal 14 milionoÂw. Szacuje sieÎ, zÇe pod

koniec 2004 roku liczba uzÇytkownikoÂw komoÂ-

rek powinna wynosicÂ ok. 20 milionoÂw osoÂb, co

znaczy, zÇe co drugi obywatel Polski beÎdzie

posiadaø telefon komoÂrkowy

www.kigeit.org.pl

Rozdziaø II

Media i kultura

SÂrodki masowego przekazu, beÎdaÎce ele-

mentem kultury popularnej, kojarzaÎ sieÎ nam

wspoÂøczesÂnie prawie wyøaÎcznie z audiowizual-

nosÂciaÎ elektronicznaÎ: telewizjaÎ, radiem, kom-

puterem, Internetem, grami i filmami wideo.

NalezÇy jednak pamieÎtacÂ, zÇe media to takzÇe

kino oraz prasa. Nieprawdopodobne wreÎcz wy-

daje sieÎ wspoÂøczesnemu czøowiekowi, zÇe nie-

speøna wiek temu kino byøo awangardaÎ gorszaÎ-

caÎ wzorowych obywateli Ameryki i Europy Za-

chodniej. Korzystano z tej formy rozrywki bar-

dzo ostrozÇnie. Z czasem kino staøo sieÎ formaÎ

kultury, a czeÎste chodzenie do niego sÂwiadczy-

øo o obyciu towarzyskim. Po kinie przyszøa era

rozkwitu telewizji, ktoÂra przenosiøa zminiatury-

zowany obraz kinowy w sÂrodowisko domowe.

Hegemonia telewizji, a zwøaszcza przejeÎcie

przez niaÎ znacznej czeÎsÂci przemysøu reklamo-

wego, spowodowaøa kryzys prasy. Po erze te-

lewizji przyszedø czas na komputer, gry i filmy

wideo oraz Internet. Serfowanie po sieci,

utozÇsamianie sieÎ z bohaterami filmoÂw czy gier

wideo ± to dzisiaj gøoÂwne formy rozrywki møo-

dego czøowieka. Media elektroniczne stanowiaÎ

wspoÂøczesÂnie podstaweÎ pracy firm i urzeÎdoÂw,

II ± M

EDIA I KULTURA

formeÎ edukacji, rodzaj komunikacji interperso-

nalnej, rozrywkeÎ i hobby. Tak olbrzymia obec-

nosÂcÂ medioÂw audiowizualnych w kulturze na-

daje jej charakter kultury masowej. Wraz z na-

staniem kultury popularnej, beÎdaÎcej wynikiem

rewolucji przemysøowej, zmieniøy sieÎ potrzeby

spoøeczenÂstwa i zÂroÂdøa ich zaspokajania. Me-

dia staøy sieÎ nie tylko narzeÎdziem wykorzysty-

wanym do innych celoÂw, ale celem same

w sobie; celem zaspokajajaÎcym wazÇne potrze-

by czøowieka.

Na podstawie badanÂ spoøecznych opraco-

wana zostaøa lista przyjemnych aktywnosÂci.

Skøada sieÎ ona z osÂmiu zÂroÂdeø przyjemnosÂci,

takich jak:

jedzenie i picie,

seks,

zwiaÎzki spoøeczne, ze szczegoÂlnym u-

wzgleÎdnieniem stanu zakochania,

sukces,

uzÇywanie wøasnych zdolnosÂci, najczeÎsÂciej

w aktywnej pracy,

sport i cÂwiczenia,

muzyka, natura i czytanie,

alkohol

Wymienione przyjemnosÂci, preferowane

przez spoøeczenÂstwo, stajaÎ sieÎ podstawaÎ od-

Godzic 1996, s. 43.

II ± M

EDIA I KULTURA

dziaøywania medioÂw. OdnoszaÎc je do prawa

moralnego, otrzymujemy listeÎ siedmiu grze-

choÂw gøoÂwnych. Siedem grzechoÂw gøoÂwnych,

ktoÂre kiedysÂ poteÎpiano, jest teraz podstawaÎ kul-

tury reklam i konsumpcji: chciwosÂcÂ, pozÇaÎdanie,

obzÇarstwo, zawisÂcÂ, lenistwo, zøosÂcÂ i pycha [...].

Wszystkie te wysteÎpki ± pisze ZaseÎpa ± zostaøy

podniesione do rangi cnoÂt. Przesøania przeka-

zywane przez media proponujaÎ konkretne wzor-

ce zÇycia i zachowania. SÂwiat medialny, nasta-

wiony na zysk, lansuje konsumpcyjny styl zÇycia,

nastawiony na ¹miecÂº. WspoÂøczesne media po-

trzebujaÎ widza na tu i teraz, zÇyjaÎcego chwilaÎ.

W rozdziale tym przedstawiony zostanie

zwiaÎzek mieÎdzy rozwojem sÂrodkoÂw masowego

przekazu a zmianami w kulturze amerykanÂskiej,

zachodnioeuropejskiej i polskiej. Zestawienie to

ma na celu ukazanie znaczenia roli sÂrodkoÂw

medialnych w ksztaøtowaniu kultury zaroÂwno

w panÂstwach respektujaÎcych wolnosÂcÂ przeka-

zu medialnego od kilku wiekoÂw, jak i w Polsce,

gdzie wolnosÂcÂ ta jest stosunkowo møoda.

1. Ameryka PoÂønocna

KultureÎ amerykanÂskaÎ okresÂlicÂ mozÇna mia-

nem kultury popularnej (pop culture). Kultura

ZaseÎpa 2000, s. 35.

II ± M

EDIA I KULTURA

ta jest kulturaÎ wøasÂciwaÎ demokracji

. U jej pod-

øozÇa lezÇy wolnosÂcÂ mysÂli i søowa, ktoÂre towarzy-

szaÎ Amerykanom od 1776 roku. AmerykanÂska

Karta Praw Stanu Wirginii z 12 czerwca 1776

roku i Deklaracja NiepodlegøosÂci Zjednoczo-

nych StanoÂw Ameryki z 4 lipca 1776 roku gwa-

rantujaÎ wolnosÂcÂ mysÂli i søowa wszystkim oby-

watelom bez zÇadnych zastrzezÇenÂ. W mysÂl tych

deklaracji wolnosÂcÂ prasy nie mozÇe bycÂ niczym

ograniczona

. Na podøozÇu wolnosÂci, niczym

nieskreÎpowanego przekazu informacji i rozwo-

ju przemysøu przez wiele lat uksztaøtowaøa sieÎ

dzisiejsza popkultura, a jej gøoÂwnymi nosÂnikami

saÎ sÂrodki masowego przekazu. Kultura popu-

larna opiera sieÎ na masowej produkcji, a jej

gøoÂwnym celem jest osiaÎganie zyskoÂw finanso-

wych i dostarczanie rozrywki. MasowosÂcÂ stoi

w absolutnej sprzecznosÂci z wyjaÎtkowosÂciaÎ.

Mechaniczna reprodukcja oznacza produkcjeÎ

na wielkaÎ skaleÎ, dla ktoÂrej musi istniecÂ po-

wszechny odbiorca. Dawniej kultureÎ tworzyøo

niewielu dla niewielu, potem niewielu dla wie-

lu, dzisiaj wielu dla wielu

. W Stanach Zjedno-

czonych najwazÇniejszym, jesÂli nie jedynym, kry-

terium wartosÂci wytworu saÎ wpøywy kasowe,

Petry-Mroczkowska 1999.

Kowalczyk 2000, s. 106-116.

Petry-Mroczkowska 1999.

II ± M

EDIA I KULTURA

a te osiaÎgane saÎ poprzez identyfikacjeÎ towaroÂw

z gwiazdami sÂwiata realnego (aktorami, piosen-

karzami) lub fikcyjnego (bohaterami kreskoÂwek

i gier). Drugim wazÇnym trendem kultury popu-

larnej jest odkrycie potrzeby aktywnosÂci od-

biorcy medialnego. WspoÂøczesny czøowiek nie

chce bycÂ bierny. Bierze udziaø w dialogu z me-

diami. Odkrycie tej potrzeby doprowadziøo do

powstania scenariuszy zakøadajaÎcych aktyw-

nosÂcÂ widza. PonizÇej przedstawione zostanaÎ

wybrane nurty popkultury amerykanÂskiej.

Telewizja powstaøa w Stanach Zjednoczo-

nych w poøowie lat czterdziestych. WoÂwczas

peøniøa gøoÂwnie roleÎ edukacyjnaÎ i jednoczaÎcaÎ

spoøeczenÂstwo: pokazywaøa to, co byøo lu-

dziom bliskie, swojskie. Reklamy DuMonta

z 1943 roku przedstawiaøy zabawnego ludzi-

ka, Aleca Electrona, wyglaÎdem przypominajaÎ-

cego Freda Astairea, ktoÂry odgrywaø postacÂ

gwiazdy przed obiektywem kamery telewizyj-

nej, aby w efekcie zamienicÂ sieÎ w drobinkeÎ

promieniowania katodowego i stworzycÂ telewi-

zyjny obraz aktorki. Reklama ta miaøa przybli-

zÇycÂ ludziom telewizjeÎ, usunaÎcÂ obawy przed

nieznanym. Odbiornik telewizyjny wchodziø do

amerykanÂskich domoÂw w latach pieÎcÂdziesiaÎ-

tych. Miaø on postacÂ eleganckiego mebla,

a nie obiektu technologicznego. Kolejne serie

poprzedzone byøy rodzajnikiem ¹theº, zazna-

II ± M

EDIA I KULTURA

czajaÎcym wyjaÎtkowosÂcÂ produktu, np. The Miss

America Series. Telewizory stylizowane byøy na

XVIII-wieczne rzezÂby chinÂskie, indianÂskie figur-

ki i meksykanÂskie statuetki. Reklamy gøosiøy, zÇe

czøowiek posiadajaÎcy w domu telewizor staje

sieÎ wøasÂcicielem bezpøatnego teatru, baru prze-

kaÎskowego i miejsca odpoczynku

Wprowadzenie telewizji zmieniøo amerykanÂ-

ski sposoÂb bycia. Zwyczaje zwiaÎzane z angiel-

skim purytanizmem usteÎpowaøy takim zacho-

waniom, jak: jedzenie przed telewizorem, trzy-

manie talerzy na kolanach, rzadsze posøugiwa-

nie sieÎ sztucÂcami. Coraz czeÎsÂciej ulubiony pro-

gram przedkøadano nad wizyteÎ gosÂci. Telewi-

zor staø sieÎ z czasem synonimem bezpieczenÂ-

stwa. W latach siedemdziesiaÎtych reklamy

kuchenek mikrofalowych uspokajaøy nabyw-

coÂw obawiajaÎcych sieÎ nowego rodzaju fal, zÇe

mikrofala jest tak bezpieczna, jak telewizja, tyle

zÇe czegosÂ jej brakuje. Powstaøy filmy moÂwiaÎce

o satysfakcji z posiadania telewizji. Telewizja

miaøa bycÂ lekarstwem na trudnosÂci, nieudane

zwiaÎzki czy brak miøosÂci.

Telewizja od jej powstania do wspoÂøczes-

nosÂci przeszøa szereg zmian, przesÂledzÂmy naj-

wazÇniejsze z nich. W swoich poczaÎtkach peøni-

øa ona funkcjeÎ pedagogicznaÎ. Przekazywaøa

Godzic 1996, s. 83.

II ± M

EDIA I KULTURA

wiedzeÎ w sposoÂb jednokierunkowy: od autory-

tetu do odbiorcy. Struktura programoÂw telewi-

zyjnych byøa sÂcisÂle okresÂlona i zamknieÎta

w sztywnych ramach czasowych. PoszczegoÂl-

ne programy skierowane byøy do wyselekcjo-

nowanych grup odbiorcoÂw. Programy byøy od

siebie wyrazÂnie oddzielone i zapowiadane

przez prezenteroÂw. Reklamy zajmowaøy mniej

miejsca nizÇ obecnie. Miaøy one roÂwniezÇ charak-

ter dydaktyczny, czeÎsto reklamowaøy samaÎ te-

lewizjeÎ. Likwidowaøy obawy ludzi przed tym, co

nowe i nieznane. Dzisiejsza telewizja zrywa

z pedagogicznym modelem komunikacji po-

przez uruchomienie procesu wzajemnej aktyw-

nosÂci. Telewizja czeÎsto odwoøuje sieÎ do widza

i zacheÎca go do wyrazÇania wøasnej opinii po-

przez rozmowy w trakcie programu przez tele-

fon, Internet czy zapraszanie gosÂci do studia.

Widz staje sieÎ uczestnikiem programu. Celem

komunikowania poprzez telewizjeÎ przestaøo

bycÂ przekazywanie wiedzy, a staøa sieÎ nim

swobodna konfrontacja poglaÎdoÂw. Programy

øaÎczaÎ sieÎ ze sobaÎ, saÎ bardziej uniwersalne,

skierowane do szerokiej rzeszy odbiorcoÂw.

Dawniej telewizja patetycznie anonsowaøa, zÇe

pokazuje rzeczywistosÂcÂ, dzisiaj nie ukrywa

sztucznosÂci

. CechaÎ znamiennaÎ wspoÂøczes-

Godzic 1996, s. 93.

II ± M

EDIA I KULTURA

nej telewizji jest przeznaczenie znacznego ob-

szaru antenowego na Music Television i pro-

gramy rozrywkowe. WiaÎzÇe sieÎ to najprawdopo-

dobniej ze zmianaÎ roli telewizji ± z dydaktycznej

na rozrywkowaÎ.

Music Television (MTV) narodziøa sieÎ w 1981

roku. W ciaÎgu pierwszych osiemnastu miesieÎcy

zarobiøa siedem milionoÂw dolaroÂw z samych

reklam. Posiadaøa umowy na reklamy ze 125

wielkimi firmami. MTV rozwijaøa sieÎ bardzo dy-

namicznie. Do 1984 roku miaøa 22 miliony wi-

dzoÂw i tygodniowe wpøywy z reklam sieÎgajaÎce

jednego miliona dolaroÂw. Obecnie MTV jest

sieciaÎ globalnaÎ o sÂwiatowym zasieÎgu.

MTV USA dociera do 60 milionoÂw gospodar-

stw w Stanach Zjednoczonych. W telewizji mu-

zycznej poza wideoklipami jest sporo progra-

moÂw na zÇywo: saÎ gosÂcie programoÂw Saturday

Night Live, magazyny kinomana i kroÂtkie quizy,

prowadzone przez ulubionych prezenteroÂw,

a takzÇe wiadomosÂci, z ktoÂrych dowiadujemy

sieÎ o koncertach grup czy liczbie sprzedanych

pøyt. W programach MTV ani søowem nie wspo-

mina sieÎ o sÂwiatowych konfliktach zbrojnych

i kleÎskach zÇywioøowych. Niejednokrotnie jed-

nak nadaje ona ogøoszenia i informacje proeko-

logiczne. Sporo miejsca zajmuje obrona zwie-

rzaÎt przed eksperymentami medycznymi. Mu-

sic Television zapewnia wspoÂøczesnemu wi-

II ± M

EDIA I KULTURA

dzowi doskonaøaÎ symulacjeÎ lepszego i bardziej

atrakcyjnego sÂwiata. Widzowie MTV odgrywajaÎ

aktywnaÎ roleÎ jako konsumenci chociazÇby przez

gøosowanie na ulubione teledyski. GøoÂwnaÎ ce-

chaÎ MTV i jej siøaÎ jest nastawienie na postaweÎ

konsumpcyjnaÎ: sprzedazÇ towaroÂw, gwiazd,

pøyt, MTV jako kanaøu telewizyjnego, sprzedazÇ

wizerunku i stylu firmy. Music Television jest

niekonÂczaÎcaÎ sieÎ reklamaÎ wszystkiego, co pod-

lega reklamie, zaciera ona granice mieÎdzy prze-

szøosÂciaÎ, terazÂniejszosÂciaÎ i przyszøosÂciaÎ. èaÎczy

to, co popularne, z tym, co awangardowe

Kolejnymi cechami amerykanÂskiej telewizji

wspoÂøczesnej saÎ teleturnieje i telezakupy. Tele-

turnieje stanowiaÎ gøoÂwny i najliczniejszy gatu-

nek telewizyjny. WywodzaÎ sieÎ z obyczajoÂw

wiejskich, ktoÂre przejeÎøo i upowszechniøo ra-

dio, a nasteÎpnie telewizja. Teleturnieje umozÇli-

wiajaÎ wysokaÎ interaktywnosÂcÂ widza i telewizji.

DotyczaÎ wiedzy naukowej i codziennej. Pierw-

szy amerykanÂski teleturniej, ktoÂry wzbudziø

wielkie emocje i ogromne zainteresowanie,

byø zwiaÎzany z duzÇymi pienieÎdzmi ± ¹The

64 000 Questionº (Pytania za 64 tysiaÎce dola-

roÂw). Miaø on premiereÎ w czerwcu 1955 roku.

Wedøug sondazÇy amerykanÂskich teleturnieje

staøy sieÎ najpopularniejszym gatunkiem telewi-

Godzic 1996, s. 97.

II ± M

EDIA I KULTURA

zyjnym. Czemu zawdzieÎczajaÎ one sukces?

KwestiaÎ bardzo znaczaÎcaÎ wydaje sieÎ istnienie

mechanizmoÂw wspoÂøuczestnictwa w podejmo-

waniu decyzji. PoprzestacÂ na wygranej czy ry-

zykowacÂ podwojenie? Jaki typ pytania zostanie

postawiony? ± to wøasÂnie rozgrzewaøo emocje

AmerykanoÂw

. Wiedza w teleturniejach ma

charakter gøoÂwnie ilosÂciowy. Jest ona wymie-

niana na towary lub pieniaÎdze. W teleturniejach

sÂwiat jest prosty, nie ma w nim niejasnosÂci.

Wydaje sieÎ, zÇe tym, co zapewnia przyjemnosÂcÂ

i sprzyja ogromnej popularnosÂci teleturniejoÂw,

jest fakt potwierdzania swojego miejsca w spo-

øeczenÂstwie

. Bardzo popularnym amerykanÂ-

skim konkursem telewizyjnym jest ¹America's

Funniest Home Videoº (Najzabawniejsze ame-

rykanÂskie wideo domowe). Program opiera sieÎ

na zabawnych sytuacjach dnia codziennego

i wykorzystuje tendencje ludzi do zauwazÇania

ich u innych.

W kulturze opierajaÎcej sieÎ przede wszystkim

na zysku kazÇdy produkt potrzebuje reklamy.

Reklama to ciaÎg uporzaÎdkowanych sygnaøoÂw

zmniejszajaÎcych niepewnosÂcÂ potencjalnego

nabywcy co do cech produktu i zwieÎkszajaÎ-

cych jego atrakcyjnosÂcÂ. TwoÂrcy reklamy wyko-

Godzic 1996, s. 117.

TamzÇe.

II ± M

EDIA I KULTURA

rzystujaÎ wiedzeÎ o czøowieku w celu odkrywa-

nia usÂwiadomionych i niesÂwiadomych potrzeb

potencjalnego konsumenta, rozbudzajaÎ takzÇe

i podtrzymujaÎ potrzeby juzÇ istniejaÎce. Modnym

søowem w sÂwiecie konsumpcjonizmu staø sieÎ

marketing. Definiowany jest on jako ciaÎg wza-

jemnie ze sobaÎ powiaÎzanych dziaøanÂ, ktoÂrych

celem jest dostarczenie okresÂlonym osobom

lub grupom osoÂb tego, czego potrzebujaÎ

i pragnaÎ w ten sposoÂb, by ich potrzeby zos-

taøy zaspokojone, a producent odnioÂsø korzysÂ-

ci finansowe

. Zadaniem reklamy jest przede

wszystkim stymulacja popytu. O sukcesie re-

klamy decyduje jej dotarcie w gøaÎb sÂwiado-

mosÂci konsumenta i sprawienie, by poczuø

on potrzebeÎ posiadania i dziaøania. Zadaniem

reklamy jest wskazanie, zÇe na rynku istnieje

produkt i zÇe ten produkt jest uzÇyteczny, a na-

wet niezbeÎdny dla konsumenta, poniewazÇ

w mysÂl zasady wspoÂøczesnego marketingu

produkt, ktoÂrego czøowiek nie potrzebuje, nie

istnieje.

NastepnaÎ cechaÎ amerykanÂskiej popkultury

jest telesprzedazÇ. Home Shopping Network

uwazÇany jest za piaÎtaÎ najwieÎkszaÎ siecÂ telewi-

zyjnaÎ, obok ABC, CBS, NBC oraz Fox Broad-

casting System. AmerykanÂski sklep telewizyjny

Laszak 1998.

II ± M

EDIA I KULTURA

oferuje okoøo dziesieÎciu artykuøoÂw w ciaÎgu

kazÇdej godziny, tylko w tym czasie mozÇna

dokonacÂ zakupu za pomocaÎ telefonu, poda-

jaÎc numeru karty kredytowej. W telewizyjnym

sklepie odbywajaÎ sieÎ takzÇe rozmowy z zapro-

szonymi gosÂcÂmi i prezentacje towaroÂw przez

szczeÎsÂliwych nabywcoÂw, co trwa 24 godziny

na dobeÎ. Sklep telewizyjny nie sprzedaje ma-

rek, lecz towary. OczywisÂcie w amerykanÂskim

sklepie nie mozÇe zabraknaÎcÂ interaktywnosÂci.

Widzowie saÎ zapraszani do kupowania, ale

i do telefonicznej rozmowy o produktach

i gustach

NajwieÎksza interaktywnosÂcÂ wspoÂøczesnego

widza przejawia sieÎ, gdy korzysta on z filmoÂw

wideo i gier komputerowych. Jak juzÇ wykaza-

no, wspoÂøczesny widz wyrazÇa potrzebeÎ uczest-

niczenia w sÂwiecie medioÂw. NajaktywniejszaÎ

formeÎ kultury popularnej stanowiaÎ filmy i gry

wideo, w ktoÂrych czøowiek aktywnie wpøywa

na przebieg akcji. TasÂma wideo mozÇe bycÂ pre-

zentowana w roÂzÇnych miejscach, o dowolnej

porze i bez konÂca. SpeÎdzacÂ czas przy grach

wideo czy komputerowych (nazwa zalezÇy od

rodzaju sprzeÎtu wykorzystanego do gry) mozÇ-

na wszeÎdzie: w galeriach wideo, salonach gier,

korytarzach domoÂw handlowych, szkoøach,

Godzic 1996, s. 127.

II ± M

EDIA I KULTURA

miejscach pracy, domach, a nawet w pocze-

kalni do lekarza. Obecnie wystarczy wøaÎczycÂ

podreÎczny Game Boy, ktoÂry z powodzeniem

miesÂci sieÎ w kieszeni. W grach wideo mamy

do czynienia z bardzo istotnaÎ cechaÎ wspoÂø-

czesnej kultury ± z powtoÂrzeniami. SaÎ one kroÂ-

lestwem powtoÂrzenÂ. IstniejaÎ odmiany, wariacje

i mutacje zawierajaÎce w tytule czøon podstawo-

wy. ZasieÎg spoøeczny korzystania z gier na

terenie StanoÂw Zjednoczonych jest ogromny.

Gry wideo stanowiaÎ jednaÎ z najbardziej dyna-

micznych gaøeÎzi przemysøu elektronicznego.

W Stanach Zjednoczonych 40% badanej po-

pulacji uczeÎszcza przynajmniej raz w tygodniu

do salonu gier. Gry wideo nie saÎ charakterys-

tycznaÎ formaÎ rozrywki wyøaÎcznie dla dzieci

i nastolatkoÂw. Ponad 40% uzÇytkownikoÂw Ga-

me Boy ukonÂczyøo 18 lat. Ponadto istnieje caøe

spektrum gier dla dzieci i møodziezÇy, a takzÇe gry

przeznaczone

specjalnie

dla

dorosøych:

¹Sherlock Holmesº, ¹Tommy Lasorda Base-

ballº (dzieÎki ktoÂrej mozÇna gracÂ w amerykanÂskaÎ

piøkeÎ nozÇnaÎ) czy gry ¹Multi- User Dungeonº (gra

erotyczna), Voyeur (gra fabularna oparta na

podglaÎdaniu). Gry beÎdaÎce hitami oddziaøujaÎ

na inne media elektroniczne, a takzÇe na caøe

zÇycie konsumpcyjne Ameryki. W 1983 roku

w Stanach Zjednoczonych narodziøy sieÎ ZÇoÂø-

wie Ninja, ktoÂre w 1990 roku zawøadneÎøy caøaÎ

II ± M

EDIA I KULTURA

kulturaÎ popularnaÎ. ZÇoÂøwie zajmowaøy miejsca

w komiksach, stawaøy sieÎ bohaterami serii

ksiaÎzÇek, powstawaøy filmy o zÇoÂøwiach, muzycy

charakteryzowali sieÎ na zielone stworki. Co

wieÎcej, pojawiøy sieÎ zÇoÂøwiowe pøatki sÂniadanio-

we, pøyny do kaÎpieli, pasty do zeÎboÂw, tornistry

szkolne, zabawki, a nawet sÂrodki opatrunko-

Amerykanie kazÇdaÎ udanaÎ premiereÎ odczu-

wajaÎ w codziennym zÇyciu. Z wizerunkami bo-

hateroÂw filmowych (ZÇoÂøwiami, Barbie, Muppe-

tami, Flinstonami, Shrekiem) powstajaÎ caøe

serie produktoÂw, ktoÂre z kolei zawierajaÎ adre-

sy stron internetowych. OdwiedzajaÎc te strony,

spotykamy ulubionych bohateroÂw, zapoznaje-

my sieÎ z licznymi grami z ich udziaøem, a takzÇe

z zaproszeniami do internetowych dyskusji czy

zakupu gadzÇetoÂw z ulubionymi bohaterami.

W powszechnej opinii nowym zwycieÎzcaÎ

kultury masowej, roÂwniezÇ w Ameryce, jest

technologia wirtualnej rzeczywistosÂci i Inter-

net.

Powstaje pytanie, czy w kulturze amerykanÂ-

skiej, tak bardzo przesyconej elektronikaÎ, po-

zostaje miejsce na praseÎ i ksiaÎzÇkeÎ? Telewizja

i Internet znacznie przyczyniøy sieÎ do upadku

prasy w wyniku przejeÎcia wieÎkszej czeÎsÂci re-

Godzic 1996, s. 142-146.

II ± M

EDIA I KULTURA

klam niegdysÂ zamieszczanych w prasie, co

znacznie obnizÇyøo jej dochody. Obecnie prasa

amerykanÂska koncentruje sieÎ na rozrywce,

sensacjach i plotkarstwie. Amerykanie wpro-

wadzili barwne, przyciaÎgajaÎce wzrok okøadki

oraz kieszonkowe formaty czasopism. Na jed-

nego dziennikarza przypadajaÎ dziesiaÎtki spe-

cjalistoÂw od szaty graficznej

Podobna sytuacja wysteÎpuje na rynku wy-

dawnictw ksiaÎzÇkowych. Z 55 tysieÎcy tytuøoÂw

ksiaÎzÇek wydanych kazÇdego roku tylko 200

przekroczy proÂg sprzedazÇy 200 tysieÎcy egzem-

plarzy. Najlepiej sprzedajaÎ sieÎ kolejne ksiaÎzÇki

autoroÂw bestselleroÂw. Na rynku ksiaÎzÇki maso-

wej dominujaÎ trzy podstawowe gatunki: wes-

tern, romans i kryminaø. Najnowsze podgatunki

to psychobiografie i technodreszczowce. DuzÇaÎ

popularnosÂciaÎ cieszaÎ sieÎ takzÇe historie o wyjaÎt-

kowo brutalnych zbrodniach. Wszystkie te ga-

tunki charakteryzujaÎ sieÎ szybkaÎ akcjaÎ i przemo-

caÎ. SprzedazÇ ksiaÎzÇek przeniosøa sieÎ w ostatnich

latach z ksieÎgarnÂ do supermarketoÂw, co sÂwiad-

czy o umasowieniu rynku ksiaÎzÇkowego. Na

poÂøkach pojawiajaÎ sieÎ produkty, na ktoÂre jest

popyt, a nie wartosÂciowe wytwory mysÂli ludz-

kiej

. Celem wspoÂøczesnej amerykanÂskiej

Petry-Mroczkowska 1999.

II ± M

EDIA I KULTURA

ksiaÎzÇki jest dostarczenie konsumentowi roz-

rywki, zaspokojenie marzenÂ i aspiracji niewy-

brednego czytelnika oraz, a nawet przede

wszystkim cheÎcÂ zysku.

Kino amerykanÂskie, po powstaniu telewizji,

wideo i Internetu, musiaøo walczycÂ o widza.

ZaczeÎto øaÎczycÂ repertuar kinowy z szeregiem

udogodnienÂ i drobnych przyjemnosÂci dla po-

tencjalnego widza. Wprowadzono do sal kino-

wych system klimatyzacji czy system ¹dwa fil-

my za ceneÎ jednegoº. PoÂzÂniej w salach kino-

wych zaczeÎto prowadzicÂ sprzedazÇ jedzenia. To

tu pojawiø sieÎ ± symbol amerykanÂskiej kultury

popularnej ± popcorn. Powstaøy kina samocho-

dowe, upowszechniøy sieÎ takzÇe multipleksy,

tzn. kina o wielu maøych salach projekcyjnych,

w ktoÂrych wysÂwietlane saÎ w jednym czasie

roÂzÇne seanse filmowe. WspoÂøczesÂnie kino sta-

øo sieÎ centrum, w ktoÂrym oproÂcz obejrzenia

filmu mozÇna znalezÂcÂ opiekeÎ dla dzieci, zwie-

dzicÂ ogroÂd zoologiczny, zrobicÂ zakupy w cen-

trach handlowych. Kino walczy o swojaÎ pozy-

cjeÎ, korzystajaÎc z najnowszych odkrycÂ techniki.

PrzecieÎtny Amerykanin przedkøada jednak

interaktywnosÂcÂ i powtarzalnosÂcÂ, ktoÂraÎ zapew-

nia telewizja i sÂwiat gier komputerowych, nad

klasykeÎ filmowaÎ.

PodsumowujaÎc, mozÇna okresÂlicÂ amerykanÂ-

skaÎ kultureÎ popularnaÎ kulturaÎ masowaÎ, kon-

II ± M

EDIA I KULTURA

sumpcyjnaÎ i w przewazÇajaÎcej czeÎsÂci elektro-

nicznaÎ. Kultura ta wyrazÂnie daje pierwszenÂ-

stwo postawie typu ¹miecÂº, zaniedbujaÎc posta-

weÎ typu ¹bycÂº. Szybki rozwoÂj przemysøu i bo-

gacenie sieÎ spoøeczenÂstwa spowodowaøy

wzrost produkcji, ktoÂra z kolei wymaga rekla-

my dla zbytu. Media amerykanÂskie wykorzys-

tywane saÎ gøoÂwnie w celach konsumpcyjnych,

kazÇda dziaøalnosÂcÂ medialna nastawiona jest na

zysk. GøoÂwnym zÂroÂdøem utrzymania sieÎ na ryn-

ku medialnym jest reklama. Zaraz za niaÎ plasujaÎ

sieÎ programy rozrywkowe. MozÇna wieÎc stwier-

dzicÂ, zÇe amerykanÂska kultura popularna søuzÇy

sprzedawaniu, kupowaniu i uzÇywaniu towaroÂw,

a jej gøoÂwnym nosÂnikiem saÎ media.

2. Europa Zachodnia

W krajach Europy Zachodniej od wielu lat

miaø miejsce nieskreÎpowany cenzuraÎ rozwoÂj me-

dioÂw, ktoÂry przebiegaø podobnie jak w Ameryce,

poczaÎwszy od kina, a skonÂczywszy na wspoÂø-

czesnej rzeczywistosÂci wirtualnej. Kraje te po-

nadto cechuje wysoki stopienÂ nasycenia sÂrod-

kami masowej komunikacji

. SpoøeczenÂstwa

europejskie czeÎsto z wielkim opoÂzÂnieniem przy-

zwalaøy formalnie na praktyki, ktoÂre byøy po-

Bartoszcze 1997.

II ± M

EDIA I KULTURA

wszechne lokalnie

. Oznacza to, zÇe prawny

status medioÂw wynikaø z praktyki i zapotrzebo-

wania spoøecznego. Podstawy wolnosÂci przeka-

zu informacji odnajdujemy we francuskiej Dekla-

racji Praw Czøowieka i Obywatela z 1789 roku.

Gwarantuje ona swobodne gøoszenie mysÂli

i opinii, uznajaÎc je za najcenniejsze prawa czøo-

wieka. KazÇdy obywatel, wedøug deklaracji, mozÇe

swobodnie moÂwicÂ, pisacÂ, drukowacÂ i odpowiada

za naduzÇycie tej wolnosÂci tylko w przypadkach

okresÂlonych ustawaÎ

. Kolejnymi dokumentami

europejskimi potwierdzajaÎcymi wolnosÂcÂ mass

medioÂw, ale i zastrzegajaÎcymi ograniczenia jej

z wazÇnych racji spoøecznych saÎ: Powszechna

Deklaracja Praw Czøowieka z 1948 roku, Euro-

pejska Konwencja o Ochronie Praw Czøowieka

i Podstawowych WolnosÂci z 1950 roku oraz

MieÎdzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich

i Politycznych z 1966 roku. Konwencja o Ochro-

nie Praw Czøowieka podkresÂla potrzebeÎ odpo-

wiedzialnosÂci w korzystaniu z wolnosÂci przeka-

zu medialnego, ale takzÇe potrzebeÎ ograniczenia

wolnosÂci medioÂw ze wzgleÎdu na dobro czøowie-

ka, spoøeczenÂstwa i panÂstwa. PanÂstwo demok-

ratyczne ma prawo bronicÂ sieÎ przed naduzÇyciem

wolnosÂci søowa woÂwczas, kiedy narusza to do-

Bartoszcze 1997.

Kowalczyk 2000.

II ± M

EDIA I KULTURA

bro konkretnych osoÂb, grup spoøecznych czy

caøej spoøecznosÂci

. Powszechna Deklaracja

Praw Czøowieka i MieÎdzynarodowy Pakt Praw

Obywatelskich i Politycznych zwracajaÎ z kolei

uwageÎ na prawo kazÇdego czøowieka do swo-

bodnego poszukiwania, otrzymywania, wyrazÇa-

nia i rozpowszechniania informacji bez wzgleÎdu

na granice panÂstw.

Media europejskie w latach osiemdziesiaÎ-

tych i dziewieÎcÂdziesiaÎtych przechodziøy proce-

sy zmian, ktoÂre polegaøy na demonopolizacji

i komercjalizacji. Procesy te wpøyneÎøy roÂwniezÇ

na telewizje publiczne, ktoÂre utraciøy monopo-

listyczne pozycje. Obecnie w wielu krajach Eu-

ropy udziaø telewizji publicznej w rynku medial-

nym nie przekracza 50%. Telewizja publiczna,

koncentrujaÎca sieÎ gøoÂwnie na funkcji informa-

cyjnej, edukacyjnej i kulturowej, zmuszona

zostaøa niejako do zwieÎkszenia czasu anteno-

wego przeznaczonego na programy rozrywko-

. Najpopularniejszymi programami telewi-

zyjnymi w krajach Europy Zachodniej saÎ pro-

gramy rozrywkowe: talk-show, konkursy, pro-

gramy muzyczne i telezakupy.

AnglojeÎzyczna Music Television Europe po-

wstaøa 6 lat poÂzÂniej nizÇ MTV America. Obejmuje

Kowalczyk 2000.

Bartoszcze 1997.

II ± M

EDIA I KULTURA

swym zasieÎgiem 61 milionoÂw gospodarstw.

NasteÎpnie powstaøy kolejne: MTV Brazil, Japa,

Latina, Mandaryn, Asia, Middle East oraz MTV

Russia. Popularnymi kanaøami zajmujaÎcymi sieÎ

telesprzedazÇaÎ saÎ: Qality Value Channel brytyj-

skiej sieci Sky czy francuski Financial News

Networks TelShop.

Obecnie czoøowe miejsce telewizja odgrywa

w Niemczech, Danii i Finlandii

. Liberalizacja

sfery medioÂw, szczegoÂlnie telewizji, prowadzi

do dominacji stacji, dostarczajaÎcych przede

wszystkim rozrywki kosztem wazÇnych informa-

cji politycznych, ekonomicznych, spoøecznych

i kulturalnych

. Do krajoÂw o najwieÎkszej oglaÎ-

dalnosÂci telewizji nalezÇy Wielka Brytania. Z ba-

danÂ sondazÇowych wynika, zÇe oglaÎdanie tele-

wizji to ulubiona forma speÎdzania wolnego cza-

su BrytyjczykoÂw. Mieszkaniec Wielkiej Brytanii

sÂrednio speÎdza 216 minut dziennie przed ekra-

nem telewizora

RozwoÂj telewizji komercyjnej i przejeÎcie

przez niaÎ przede wszystkim funkcji rozrywko-

wej oraz reklamowej postawiø w niekorzystnej

sytuacji praseÎ, a zwøaszcza magazyny ogoÂlne.

W celu utrzymania swoich nakøadoÂw magazyny

Rocznik statystyczny 1996.

Bartoszcze 1997.

II ± M

EDIA I KULTURA

te sieÎgajaÎ po coraz bardziej sensacyjne i kon-

trowersyjne tematy. Dziaøania te ± nie zawsze

etyczne i zgodne z prawdaÎ ± majaÎ utrzymacÂ

dotychczasowych czytelnikoÂw, a takzÇe saÎ proÂ-

baÎ pozyskania nowych odbiorcoÂw. PanÂstwami

europejskimi o najwieÎkszej liczbie i roÂzÇnorod-

nosÂci wydawanych czasopism codziennych

saÎ: Niemcy, Hiszpania, Grecja, Szwecja i Wiel-

ka Brytania.

W Niemczech wydawanych jest wiele regio-

nalnych dziennikoÂw oraz bardzo duzÇa liczba

czasopism, do ktoÂrych nalezÇaÎ magazyny tygod-

niowe, ogoÂlne, fachowe, czasopisma organiza-

cji i stowarzyszenÂ. Rynek dziennikoÂw i czaso-

pism zdominowany jest przez kilka duzÇych kon-

cernoÂw. Bardzo popularnaÎ formaÎ prasy saÎ ma-

gazyny ilustrowane. Magazyny te saÎ bardzo

wrazÇliwe na sytuacjeÎ ekonomicznaÎ, ich zyski

bowiem w 75% pochodzaÎ z reklam. OsobnaÎ

grupeÎ stanowiaÎ magazyny zawierajaÎce pseudo-

wiadomosÂci i plotki o znanych osobistosÂciach

sÂwiata politycznego i kulturalnego. Magazyny

te, zwane prasaÎ teÎczowaÎ, skierowane saÎ gøoÂw-

nie do møodziezÇy, ludzi starszych i nizÇszych war-

stw spoøecznych. Bardzo powszechne saÎ ma-

gazyny kobiece posÂwieÎcone modzie, kosmety-

kom, poradom estetycznym, gospodarstwu do-

mowemu. Magazyny te lansujaÎ stereotypowaÎ

roleÎ kobiety, skoncentrowanej wyøaÎcznie na

II ± M

EDIA I KULTURA

swojej urodzie i dbajaÎcej o otoczenie domowe.

IstniejaÎ takzÇe czasopisma propagujaÎce ruch fe-

ministyczny, wydawane jednak w niewielkich

nakøadach. Prasa dla meÎzÇczyzn dotyczy gøoÂw-

nie tematyki sportowej, automobilizmu i erotyki.

Do møodziezÇy skierowane saÎ przede wszystkim:

¹Bravoº, ¹Bravo Girlº, ¹Tinaº. W Austrii najwieÎk-

sze nakøady osiaÎgajaÎ dzienniki popularne z gru-

py bardziej sensacyjnych. PrestizÇowe tytuøy ma-

jaÎ mniejsze nakøady nizÇ najwieÎksze dzienniki

regionalne. Austriacy wolaÎ rozrywkeÎ i wiado-

mosÂci z drugiej reÎki od powazÇnych i istotnych

informacji. W Wielkiej Brytanii ukazuje sieÎ ponad

100 dziennikoÂw i 1300 tygodnikoÂw. NajpowazÇ-

niejsze i najwazÇniejsze gazety wydawane saÎ

w Londynie. Dzienniki ogoÂlnokrajowe mozÇna

podzielicÂ na: prestizÇowe, popularne sensacyj-

ne i popularne centrowe. W Wielkiej Brytanii

brakuje klasycznych magazynoÂw informacyj-

nych i tygodnikoÂw spoøeczno-politycznych. Ist-

nieje natomiast o wiele wieÎkszy nizÇ w innych

krajach rynek gazet niedzielnych; zajmujaÎ one

bardzo silnaÎ pozycjeÎ w Wielkiej Brytanii. ZwiaÎ-

zane saÎ one z tytuøami dziennikoÂw i wydawane

przez to samo wydawnictwo. MajaÎ jednak od-

reÎbne redakcje i odmienne obszary zaintereso-

wanÂ. Gazety niedzielne wzbogacone saÎ o wieÎk-

szaÎ liczbeÎ komentarzy, artykuøoÂw podsumowu-

jaÎcych; zawierajaÎ informacje o wypoczynku oraz

II ± M

EDIA I KULTURA

wieÎcej tematoÂw sensacyjnych. Rynek czaso-

pism angielskich jest ubozÇszy od rynku nie-

mieckiego. WazÇnaÎ pozycjeÎ zajmujaÎ magazyny

kobiece, chociazÇ nie osiaÎgajaÎ w Wielkiej Bryta-

nii tak duzÇych nakøadoÂw, jak w innych panÂ-

stwach. Do najwazÇniejszych tygodnikoÂw opi-

niotwoÂrczych nalezÇy ¹The Economistº. Zawiera

on informacje odnoszaÎce sieÎ do sfery ekono-

micznej, spoøecznej, politycznej, a nawet kultu-

ralnej.

Niezwykle atrakcyjnym zÂroÂdøem rozrywki dla

EuropejczykoÂw jest Internet i gry komputero-

we. Komputer i Internet nalezÇaÎ do podstawo-

wego wyposazÇenia kazÇdej szkoøy i prawie kazÇ-

dego domu. Radio i telefonia saÎ standardem.

Do najnowszych zjawisk w Europie, podobnie

jak w Ameryce, nalezÇy cyberprzestrzenÂ ± sÂwiat

gier i filmoÂw umieszczonych w wirtualnej rze-

czywistosÂci. WieÎkszosÂcÂ gier komputerowych

wywodzi sieÎ ze StanoÂw Zjednoczonych i Japo-

nii. Europejczycy jednak cheÎtnie po nie sieÎgajaÎ,

a wybierajaÎ gøoÂwnie gry akcji przesycone prze-

mocaÎ. SÂwiadczy o tym ranking najpopularniej-

szych gier w Europie w 2003 roku

. W pierw-

szej dziesiaÎtce znalazøy sieÎ nasteÎpujaÎce gry:

¹Call ofDutyº, ¹Need f

or Speed: Under-

groundº, ¹Grand Theft Auto: Vice Cityº, ¹Max

www.gry-online.pl

II ± M

EDIA I KULTURA

Payne 2: The Fall ofmax payneº, ¹Gothic IIº,

¹Worms 3Dº, ¹Silent Hill 3º, ¹Chromeº, ¹Warc-

raft III: The Frozen Throneº, ¹FIFA Footballº.

Prawie wszystkie z tych gier pokazujaÎ sceny

zawierajaÎce przemoc, brutalne morderstwa lu-

dzi. SaÎ jednak bardzo kolorowe, o wysokim

poziomie technicznym ± do zøudzenia przypo-

minajaÎ realny sÂwiat. KorzystajaÎcy z gier kom-

puterowych mogaÎ poczucÂ sieÎ jak w rzeczywis-

tosÂci i aktywnie wpøywacÂ na przebieg akcji.

PodsumowujaÎc

powyzÇsze

rozwazÇania,

mozÇna stwierdzicÂ, zÇe w krajach Europy Za-

chodniej, tak jak i w Ameryce, preferuje sieÎ

te mass medioÂw, ktoÂre aktywnie uczestniczaÎ

w systemie konsumpcjonizmu, charakterys-

tycznym dla gospodarki wolnorynkowej w kra-

jach demokratycznych. PodstawaÎ gospodarki

wolnorynkowej jest prawo do posiadania

wøasnosÂci prywatnej i swobodnego niaÎ dyspo-

nowania, co w konsekwencji prowadzi do plu-

ralizmu we wszystkich dziedzinach zÇycia. Plu-

ralizm powodujaÎcy konkurencjeÎ i ciaÎgøe ulep-

szanie produktoÂw nie budzi zastrzezÇenÂ. Prob-

lemem staje sieÎ jednak pluralizm wkraczajaÎcy

w dziedzineÎ wartosÂci, poniewazÇ wartosÂci uni-

wersalne saÎ gubione, a w codziennym zÇyciu

brakuje prawdy obiektywnej. W jednej chwili

cosÂ jest dobre, w innej zøe, a miaraÎ tego staje

sieÎ korzysÂcÂ w danej sytuacji. Coraz czeÎsÂciej

II ± M

EDIA I KULTURA

przed wartosÂciami wyzÇszymi, jak: BoÂg, czøo-

wiek, ojczyzna, stawiane saÎ wartosÂci nizÇsze,

zwiaÎzane z posiadaniem i uzÇywaniem

. Naj-

wyzÇszaÎ wartosÂcÂ przypisuje sieÎ wartosÂciom

materialnym i hedonistycznemu stylowi zÇycia.

W systemie konsumpcyjnym, nastawionym na

postaweÎ ¹miecÂº, a nie ¹bycÂº, sÂrodki masowe-

go przekazu odgrywajaÎ olbrzymiaÎ roleÎ. SaÎ one

nosÂnikami pluralizmu we wszystkich dziedzi-

nach zÇycia. KoncentrujaÎc sieÎ na zysku, oferu-

jaÎ odbiorcom ¹lekkieº, sensacyjne tresÂci zwiaÎ-

zane z wartosÂciami nizÇszymi. WspoÂøczesny

obywatel Europy Zachodniej poszukuje w ota-

czajaÎcym go sÂwiecie medioÂw przyjemnosÂci

i rozrywki. Nie szuka on powazÇnych informa-

cji naukowych, politycznych czy ekonomicz-

nych. WspoÂøczesnego widza mozÇna nazwacÂ

¹widzem spoøecznymº

. Jest to widz aktyw-

ny, wchodzaÎcy w interakcjeÎ z mediami. Ze

swojej interaktywnosÂci czerpie przyjemnosÂcÂ

polegajaÎcaÎ na wyborze kontaktu z poszcze-

goÂlnymi mediami czy oferowanymi przez nie

propozycjami. WspoÂøczesny czøowiek, zmeÎ-

czony codziennaÎ walkaÎ o praceÎ, utrzymanie

rodziny, przetrwanie w sÂwiecie spoøecznego

chaosu, szuka w kulturze popularnej tego, co

MarianÂski 1995.

Godzic 1996, s. 221.

II ± M

EDIA I KULTURA

przyjemne, iluzyjne, fantastyczne i interaktyw-

ne.

3. Polska

PoczaÎtki rozwoju medioÂw w Polsce sieÎgajaÎ

XVI wieku, kiedy to w 1550 roku ukazaøa sieÎ

pierwsza publikacja ulotna (okazyjna) w jeÎzyku

polskim. Od tej pory jeÎzyk polski zaczaÎø domi-

nowacÂ w drukach. NalezÇy wspomniecÂ, zÇe juzÇ

wczesÂniej Polacy mieli mozÇliwosÂcÂ zetknieÎcia

sieÎ ze søowem pisanym, ale gøoÂwnie w jeÎzyku

niemieckim. Pierwsze polskie druki: ¹Awizyº,

¹Nowinyº, ¹Relacjeº itp., byøy wydawane

okazjonalnie i zaspokajaøy gøoÂwnie cieka-

wosÂcÂ odbiorcoÂw, pobudzonaÎ plotkaÎ czy po-

gøoskaÎ

. Pierwsza polska gazeta periodycz-

na, ¹Merkuriusz Polskiº, pojawiøa sieÎ w 1661

roku. Mimo zÇe nasze narodowe druki powsta-

øy 50 lat poÂzÂniej nizÇ pierwsze druki sÂwiatowe,

to jednak Polska wyprzedziøa angielskie kolo-

nie Ameryki PoÂønocnej, RosjeÎ, Czechy, WeÎgry

i kraje baøkanÂskie. Od roku 1729 zakon pija-

roÂw w Warszawie uzyskaø przywilej wydawa-

nia gazet informacyjnych. Od tego roku wyda-

wany byø ¹Kurier Polskiº. Dzieje polskiej prasy

zwiaÎzane byøy z burzliwaÎ historiaÎ narodowaÎ.

PiwonÂska-Pykaøo 2001.

II ± M

EDIA I KULTURA

Podczas zaboroÂw i powstanÂ prasa podtrzy-

mywaøa tozÇsamosÂcÂ PolakoÂw, a czeÎstokrocÂ za-

cheÎcaøa do walki o niepodlegøosÂcÂ. Celem ni-

niejszych rozwazÇanÂ nie jest jednak przedsta-

wienie historii prasy polskiej, ale przyblizÇenie

jej roli w zÇyciu spoøecznym, gøoÂwnie wspoÂø-

czesnym. PominieÎte wieÎc zostanaÎ losy prasy

w okresach rozbioroÂw, wojen i w okresie po-

wojennym. Warto mozÇe tylko wspomniecÂ

o czasach aktywnosÂci ruchu ¹SolidarnosÂcÂº

w latach 1980-1982 ± przypomnijmy: zrywu

¹SolidarnosÂciº ± zanotowano znaczny sto-

pienÂ spadku zaufania do medioÂw panÂstwo-

wych. WoÂwczas blisko 20% PolakoÂw powy-

zÇej 14. roku zÇycia nie miaøo kontaktu z prasaÎ

Stan ten wynikaø prawdopodobnie z oceny

tresÂci gazet jako niewiarygodnej, a takzÇe z na-

gøego wzrostu ich cen.

Obecnie w Polsce istniejaÎ formalnoprawne

podstawy, by moÂwicÂ o peønej niezalezÇnosÂci

medioÂw od struktur wøadzy panÂstwowej

Po 1989 roku media staøy sieÎ czeÎsÂciaÎ gospo-

darki wolnorynkowej. Prasa, jak i inne media,

staøa sieÎ towarem, ktoÂry produkowany jest

gøoÂwnie z cheÎci zysku. Polacy coraz czeÎsÂciej

jednak rezygnujaÎ z czytania prasy na rzecz

Kozieø 2001.

Sonczyk 1999.

II ± M

EDIA I KULTURA

medioÂw audiowizualnych. Ci natomiast, ktoÂ-

rzy deklarujaÎ korzystanie z prasy, sieÎgajaÎ

czeÎsÂciej po czasopisma, rzadziej po dzienniki

i gazety. Przy wzrosÂcie ogoÂlnej liczby czytel-

nikoÂw w latach 1996-2002 zauwazÇamy znacz-

ne zmniejszenie liczby czytajaÎcych gazety co-

dzienne. Dane te sÂwiadczaÎ o wieÎkszym zain-

teresowaniu PolakoÂw czasopismami nizÇ

dziennikami. W Polsce istnieje obecnie okoøo

70 gazet codziennych. Z tego 60% stanowiaÎ

dzienniki regionalne. Obecnie nakøady prasy

codziennej saÎ znacznie nizÇsze nizÇ kilkanasÂcie

lat temu, a sÂrednie zwroty wielokrotnie wyzÇ-

sze. Tylko cztery dzienniki ogoÂlnopolskie

osiaÎgajaÎ jednorazowo po kilkaset tysieÎcy eg-

zemplarzy nakøadu. NalezÇaÎ do nich: ¹Gazeta

Wyborczaº, ¹Super Expresº, ¹Rzeczpospoli-

taº i ¹Faktº. WieÎkszym zainteresowaniem cie-

szaÎ sieÎ weekendowe numery dziennikoÂw, ktoÂ-

re saÎ bardziej kolorowe, zawierajaÎ wieÎcej in-

formacji uzÇytkowych, np. informacje na temat

dyzÇuroÂw aptek, szpitali, repertuaru kin czy

teatroÂw oraz program telewizyjny. Eksperci

od czasopisÂmiennictwa przewidujaÎ, zÇe spa-

dek zainteresowania dziennikami wynika z ich

zbyt powazÇnej tresÂci, dotyczaÎcej gøoÂwnie wy-

darzenÂ politycznych, ekonomicznych, spo-

øecznych. Coraz czeÎsÂciej pojawiajaÎ sieÎ wieÎc

w dziennikach wiadomosÂci sensacyjne, ktoÂre

II ± M

EDIA I KULTURA

søuzÇycÂ majaÎ zdobyciu jak najwieÎkszej liczby

czytelnikoÂw

Polacy znacznie czeÎsÂciej sieÎgajaÎ po czaso-

pisma. Obecnie ukazuje sieÎ okoøo 5500 roÂzÇ-

nych czasopism. Do najcheÎtniej czytanych

tygodnikoÂw nalezÇaÎ: ¹Tele TydzienÂº, ¹Pani Do-

muº, ¹PrzyjacioÂøkaº, ¹Najº. Najpopularniejszy-

mi dwutygodnikami saÎ: ¹Vivaº, ¹Z zÇycia wzieÎ-

teº, ¹Bravoº. Do popularnych miesieÎcznikoÂw

nalezÇaÎ: ¹Claudiaº, ¹Oliviaº, ¹Poradnik Domo-

wyº, ¹TwoÂj Stylº

. Jak sugerujaÎ powyzÇsze

tytuøy, czasopisma najlepiej sprzedajaÎce sieÎ

kierowane saÎ gøoÂwnie do kobiet. ZawierajaÎ

liczne porady dotyczaÎce urody i mody, no-

wosÂci z zÇycia gwiazd, przepisy kulinarne, die-

ty cud i itp. Istotnymi pozycjami saÎ umie-

szczane w tych magazynach kaÎciki zwierzenÂ,

gdzie cytuje sieÎ fragmenty listoÂw czytelniczek,

a nasteÎpnie umieszcza sieÎ ¹fachowaÎº poradeÎ

specjalisty. Kobiety korzystajaÎce z tego ro-

dzaju wsparcia majaÎ poczucie zrozumienia,

zainteresowania i uzyskanej pomocy. ZostajaÎ

w ten sposoÂb zaspokojone ich wazÇne potrze-

by psychiczne. Nie poddaje sieÎ w tym mo-

mencie ocenie fachowosÂci udzielanych po-

rad. Gazety dostarczajaÎ zatem roÂzÇnorodnych

Sonczyk 1999.

www.crmedia.pl

II ± M

EDIA I KULTURA

informacji: jak ugotowacÂ obiad, urzaÎdzicÂ dom,

zrobicÂ porzaÎdki, niekiedy nawet jak rozwijacÂ

sieÎ zawodowo, odpoczywacÂ, jesÂcÂ i dbacÂ

o wyglaÎd.

Rynek magazynoÂw przeznaczonych dla

meÎzÇczyzn jest znacznie ubozÇszy. Do najczeÎsÂ-

ciej czytanych nalezÇaÎ czasopisma motoryza-

cyjne i erotyczne. Oferta prasowa kierowana

do møodziezÇy jest takzÇe uboga, a skøada sieÎ

gøoÂwnie z pism zagranicznych wydawnictw,

typu: ¹Girlº, ¹Bravoº, ¹Bravo Girlº. Studenci

cheÎtnie sieÎgajaÎ po tygodniki spoøeczne, takie

jak: ¹Wprostº, ¹Politykaº, ¹Newsweekº

PoczaÎtki radiofonii w Polsce sieÎgajaÎ pierw-

szej poøowy XX wieku. W drugiej poøowie

XX wieku powstaøa telewizja

. Obecnie nastaÎ-

piøy znaczaÎce zmiany w zakresie radiofonii

i telewizji w Polsce, umozÇliwiajaÎce rozwoÂj tego

sektora spoøecznej gospodarki, odebrano bo-

wiem panÂstwu sprawowanie monopolu w za-

kresie medioÂw audiowizualnych. Zalegalizowa-

no dziaøalnosÂcÂ medioÂw komercyjnych, a takzÇe

przeksztaøcono radiofonieÎ i telewizjeÎ panÂstwo-

waÎ w publicznaÎ

. Obecnie programy radiowe

podzielicÂ mozÇemy na publiczne ogoÂlnokrajowe

www.crmedia.pl

Kozieø 2001.

Sonczyk 1999.

II ± M

EDIA I KULTURA

i regionalne oraz komercyjne ogoÂlnokrajowe

i regionalne. Z badanÂ sondazÇowych wynika,

zÇe najwieÎkszym zainteresowaniem publicznosÂ-

ci po 50. roku zÇycia cieszaÎ sieÎ programy pub-

liczne, a zwøaszcza program I Polskiego Ra-

dia

. DominujaÎ w nim audycje publicystyczne

i informacyjne, ktoÂre zajmujaÎ 48% czasu ante-

nowego.

W programach publicznego Polskiego Ra-

dia 40% czasu antenowego zajmuje muzyka,

27% publicystyka, 12% informacje, 4% pro-

gramy literackie, 4% edukacyjne, 2% sport,

4% audycje dla dzieci i møodziezÇy i okoøo

1,5% reklamy i ogøoszenia pøatne

. Podobny

rozkøad istnieje w programach regionalnych

Polskiego Radia publicznego. Okoøo 50% cza-

su antenowego stanowi muzyka, zwøaszcza

rozrywkowa, a utwory w jeÎzyku polskim nie

przekraczajaÎ 18% czasu antenowego. Pogra-

my informacyjne w stacjach lokalnych obejmu-

jaÎ 18% czasu antenowego, publicystyka 14%.

Na audycje poradniczo-edukacyjne przypada

5% czasu antenowego, na audycje literackie

± 2,8%. Programy sportowe i rozrywkowe

TamzÇe.

Dane zaczerpnieÎte z pracy Sonczyka z 1999 roku

pozostajaÎ aktualne, z minimalnymi wahaniami, takzÇe w ro-

ku 2003.

II ± M

EDIA I KULTURA

obejmujaÎ okoøo 6% czasu antenowego, a pro-

gramy religijne niespeøna 1%

W programach regionalnych publicznego

Radia Polskiego czas antenowy rozkøada sieÎ

nasteÎpujaÎco: 47,6% ± muzyka, 17,9% ± infor-

macje, 14,3% ± publicystyka, 5,3% ± edukacja

i poradnictwo, 2,8% ± audycje literackie, 2,6%

± wiadomosÂci sportowe, 2,5% ± programy roz-

rywkowe i 0,7% ± programy o tematyce religij-

nej.

CharakteryzujaÎc programy Polskiego Radia

publicznego, stwierdzicÂ mozÇna, zÇe najwieÎcej

czasu antenowego zajmujaÎ programy muzycz-

ne, nasteÎpnie publicystyczne i informacyjne.

Znikomy procent czasu zajmujaÎ natomiast au-

dycje literackie, edukacyjne i poradnicze, roz-

rywkowe, o tematyce religijnej, sportowe,

a takzÇe adresowane do dzieci i møodziezÇy.

Czas przeznaczony na ogøoszenia pøatne i re-

klameÎ stanowi okoøo 1,4% czasy antenowego.

Do czoøowych przedstawicieli radiofonii ko-

mercyjnej w Polsce nalezÇaÎ: Radio RMF FM,

Radio ZET, Radio Maryja. Programy komercyj-

ne cieszaÎ sieÎ wielkim zainteresowaniem wsÂroÂd

sÂredniego i møodego pokolenia søuchaczy. Da-

ne te nie odnoszaÎ sieÎ do Radia Maryja, ktoÂre

skupia gøoÂwnie ludzi starszych, chorych, zagu-

Sonczyk 1999.

II ± M

EDIA I KULTURA

bionych i samotnych. Stacje komercyjne oferu-

jaÎ swoim søuchaczom jeszcze wieÎcej nizÇ stacje

publiczne muzyki, rozrywki, konkursoÂw, plebis-

cytoÂw oraz kroÂtkich informacji z zÇycia politycz-

nego, spoøecznego i gospodarczego, opatrzo-

nych burzliwymi komentarzami. Na antenach

stacji komercyjnych jest takzÇe coraz wieÎcej

reklam. Reklamodawcy w zwiaÎzku z duzÇaÎ

atrakcyjnosÂciaÎ programoÂw zabiegajaÎ o umie-

szczenie w nich swoich ogøoszenÂ. Reklamy te

z kolei stanowiaÎ podstaweÎ materialnaÎ rozgøosÂni

komercyjnych

Polska Telewizja Publiczna, z siedzibaÎ

w Warszawie, emituje dwa programy o zasieÎ-

gu ogoÂlnopolskim oraz program Polonia o za-

sieÎgu mieÎdzynarodowym. Obejmuje ponadto

12 oddziaøoÂw regionalnych. Obok telewizji pub-

licznej obecne saÎ na polskim rynku telewizje

komercyjne: Polsat, TVN, Telewizja TRWAM

i NiepokalanoÂw. Struktury programoÂw telewizji

publicznej regulowane saÎ zapisami w ustawie

o radiofonii i telewizji, a takzÇe rozporzaÎdzeniami

Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji

. Czas

antenowy poszczegoÂlnych programoÂw jest

w telewizji publicznej okresÂlony przez przepisy

Charakterystyka ta nie odnosi sieÎ do Radia Maryja,

ktoÂre nie umieszcza reklam, a finansowane jest gøoÂwnie

z darowizn przekazywanych przez søuchaczy.

Sonczyk 1999.

II ± M

EDIA I KULTURA

prawne. Przepisy te dotyczaÎ zwøaszcza czasu

posÂwieÎconego na reklamy, jakosÂci reklam, cza-

su zajmowanego przez programy informacyjne

i programy polskie w stosunku do zagranicz-

nych.

NajwieÎcej czasu antenowego w telewizji

publicznej o zasieÎgu ogoÂlnopolskim zajmujaÎ

filmy (37%), nasteÎpnie audycje publicystyczne

(14,3%) i programy rozrywkowe (13,1%). Pro-

gramy informacyjne stanowiaÎ 9,2% czasu an-

tenowego. Programy edukacyjne i poradnicze

± 8,9%. Na sport przeznacza sieÎ okoøo 5%

czasu antenowego. Najmniejszy udziaø w pro-

gramach telewizji publicznej majaÎ widowiska

i spektakle teatralne (1,6%), koncerty i informa-

cje o muzyce powazÇnej (1,6%) oraz audycje

religijne (1,5%).

W programach regionalnych telewizji pub-

licznej zanotowano jeszcze wieÎkszy udziaø pro-

centowy filmoÂw w skali rocznego czasu ante-

nowego (55%). Audycje informacyjne zajmujaÎ

jedynie 4% czasu antenowego, edukacyjne

6%, muzyczne 4%, a sportowe 3%.

Telewizja komercyjna, wolna od ustalenÂ

prawnych KRRiT, jakosÂcÂ i liczbeÎ poszczegoÂl-

nych programoÂw dobiera kierujaÎc sieÎ zapotrze-

bowaniami widzoÂw. DzieÎki badaniom opinii pu-

blicznej uzyskuje informacje na temat preferen-

cji odbiorcoÂw i stara sieÎ do nich dostosowacÂ

II ± M

EDIA I KULTURA

swojaÎ propozycjeÎ. Cel jest oczywisty ± pozys-

kanie jak najwieÎkszej liczby konsumentoÂw.

ZnaczaÎce miejsce w telewizjach komercyj-

nych odgrywajaÎ reklamy, ktoÂre decydujaÎ

w znacznym stopniu o przetrwaniu stacji tele-

wizyjnych.

W telewizjach komercyjnych (pomijajaÎc sta-

cje katolickie) obserwuje sieÎ znaczne przesu-

nieÎcie proporcji w nadawaniu programoÂw za-

granicznych w stosunku do polskich, na ko-

rzysÂcÂ tych pierwszych. Najpopularniejsze i naj-

czeÎsÂciej nadawane saÎ seriale amerykanÂskie

(pochodzaÎce ze StanoÂw Zjednoczonych i Bra-

zylii). CechaÎ telewizji komercyjnych jest takzÇe

wprowadzenie oddzielnych programoÂw infor-

macyjnych czy rozrywkowych. Programy roz-

rywkowe, z dominujaÎcymi teleturniejami i kon-

kursami, zakøadajaÎ duzÇaÎ interaktywnosÂcÂ wi-

dzoÂw. Teleturnieje stanowiaÎ niejako w polskiej

telewizji przejaw ¹propagandy ideologii wolne-

go rynkuº. Te formy rozrywki w kulturze ame-

rykanÂskiej i zachodnioeuropejskiej byøy wypra-

cowywane i wprowadzane stopniowo. W Pols-

ce natomiast wystaÎpiø, mozÇna powiedziecÂ, wy-

buch przejawoÂw wolnosÂci i zachøysÂnieÎcie sieÎ

kulturaÎ Zachodu. Doskonaøym przykøadem te-

go w polskiej telewizji jest duzÇa liczba teletur-

niejoÂw. Krajem, w ktoÂrym powstaøy pierwsze

programy rozrywkowe, saÎ Stany Zjednoczo-

II ± M

EDIA I KULTURA

ne. Godzic pisze, zÇe Amerykanie proponujaÎ

zabaweÎ w najlepszym stylu niemych komedii,

przyblizÇajaÎc nas do przyjemnosÂci, jakiej do-

sÂwiadczali widzowie filmoÂw Bustera Keatona

czy Charliego Chaplina [...], dla PolakoÂw podo-

bno bardziej wøasÂciwe jest skrzyzÇowanie ludo-

wej przasÂnosÂci, sardonicznego sÂmiechu z poli-

tycznych stereotypoÂw

W telewizji publicznej w 2003 roku moglisÂ-

my obejrzecÂ nasteÎpujaÎce quizy i teleturnieje:

¹Randka w ciemnoº, ¹Jaka to melodiaº, ¹SÂpie-

wajaÎce fortepianyº, ¹Familiadaº, ¹Na caøe zÇy-

cieº, ¹SÂmiechu warteº, ¹JasÂ Fasolaº, ¹Wykry-

wacz køamstwº. Telewizja komercyjna Polsat

prezentuje nasteÎpujaÎce programy rozrywko-

we: ¹Idolº, ¹Barº, ¹ZÇyciowa szansaº, ¹Najza-

bawniejsze zwierzeÎta sÂwiataº, ¹Benny Hillº,

¹Wiesio Szoøº czy talk-show ¹Zerwane wieÎziº.

W TVN zobaczycÂ mozÇna byøo bardzo popular-

ny w Polsce teleturniej ¹Milionerzyº czy pro-

gram reality show ¹Big Brotherº. Obecnie oglaÎ-

dacÂ mozÇna tam takie programy rozrywkowe

i teleturnieje, jak: ¹Jestem, jaki jestemº, ¹Ma-

raton usÂmiechuº, ¹Droga do gwiazdº, ¹Chwila

prawdyº, ¹Agentaº, ¹Zmagania miastº, ¹Jak øy-

se konieº, ¹We dwojeº, ¹Trele moreleº, ¹Sek-

stetº, oraz talk-show ¹Rozmowy w tokuº. Po-

Godzic 1996, s. 123.

II ± M

EDIA I KULTURA

wyzÇsze zestawienie rysuje nam obraz dzisiej-

szej telewizji ± telewizji, ktoÂra wyrasta z potrzeb

czøowieka, ale kieruje sieÎ tezÇ prawami gospo-

darki wolnorynkowej, walczaÎc o widza.

W odniesieniu do telewizji polskiej wspom-

niecÂ jeszcze nalezÇy o mozÇliwosÂci odbioru przez

PolakoÂw wielu programoÂw zagranicznych, nie-

ktoÂrych nawet w jeÎzyku polskim, ktoÂre dosteÎp-

ne saÎ drogaÎ satelitarnaÎ i przez telewizje kablo-

we. W Polsce z okoøo 12,5 mln gospodarstw

domowych prawie 2 mln posiada indywidual-

ne zestawy satelitarne, a 2,8 mln korzysta

z poøaÎczenÂ sieci kablowych. Z powyzÇszych da-

nych wynika, zÇe okoøo 40% mieszkanÂcoÂw Pol-

ski ma dosteÎp do programoÂw zagranicznych.

Sieci telewizji kablowej saÎ ponadto popular-

nym dzisiaj nosÂnikiem Internetu

Badacze zøozÇonych problemoÂw spoøecz-

nych uwazÇajaÎ, zÇe cywilizacja, ktoÂraÎ budujemy,

beÎdzie cywilizacjaÎ niewidocznaÎ, cywilizacjaÎ in-

formacyjnaÎ

. JuzÇ obecnie poprzez rozpow-

szechnienie i doskonalenie medioÂw elektro-

nicznych moÂwi sieÎ o spoøeczenÂstwie przeøado-

wanym informacjaÎ, w ktoÂrym wieÎkszosÂcÂ zawo-

dowo aktywnych obywateli utrzymuje sieÎ ze

Sonczyk 1999.

Sienkiewicz 1995.

II ± M

EDIA I KULTURA

zbierania, przesyøania, przechowywania, prze-

twarzania i rozpowszechniania informacji.

Polskie sÂrodki masowego przekazu, skreÎ-

powane przez socjalistycznaÎ cenzureÎ, ¹rozbu-

dziøyº sieÎ po 1989 roku. KorzystajaÎc z wolnosÂci

przekazu i wzorujaÎc sieÎ na mediach amerykanÂ-

skich, wprowadzajaÎ do polskiej tradycji dosÂcÂ

gwaøtownie cechy charakterystyczne dla kultu-

ry amerykanÂskiej i zachodnioeuropejskiej.

W Polsce obserwuje sieÎ obecnie tak zwanaÎ

amerykanizacjeÎ stylu zÇycia PolakoÂw, a gøoÂwnaÎ

przyczynaÎ tego saÎ tresÂci przekazywane przez

mass media

. Proces amerykanizacji mozÇna

zdefiniowacÂ jako szereg zmian w zÇyciu spo-

øecznym PolakoÂw, ktoÂre zachodzaÎ pod wpøy-

wem amerykanÂskich wzoroÂw kultury i stylu zÇy-

cia

. Do przejawoÂw amerykanizacji nalezÇy na

przykøad zmiana sposobu powitania sieÎ møode-

go pokolenia PolakoÂw. WieÎkszosÂcÂ nastolatkoÂw

wita sieÎ przybiciem piaÎtki, rozpowszechnionym

w amerykanÂskich kreskoÂwkach. Zwyczaj caøo-

wania kobiecych raÎk na powitanie zanikø prawie

caøkowicie. Kolejnym przykøadem amerykani-

Badania prowadzone przez KatedreÎ Amerykanisty-

ki, Instytut Socjologii Uniwersytetu JagiellonÂskiego oraz

Wydziaø Filologiczno-Historyczny Uniwersytetu GdanÂskie-

go w ramach programu JREX, pod patronatem The Tokio

Fundation.

www.AlmaMater.com.pl

II ± M

EDIA I KULTURA

zacji jest powszechne zasteÎpowanie polskiego

søowa ¹przepraszamº angielskim ¹sorryº.

Gwaøtowna zmiana dotyczy takzÇe spozÇywania

posiøkoÂw. Tradycyjna polska kuchnia zostaje

coraz czeÎsÂciej zastaÎpiona jedzeniem typu fast

food, ktoÂrego przygotowanie zabiera znacznie

mniej czasu nizÇ polskiego posiøku. Upowszech-

niø sieÎ takzÇe zwyczaj jedzenia caøymi rodzinami

poza domem. Dla dzieci z prowincji najwieÎkszaÎ

atrakcjaÎ staje sieÎ wyjazd do McDonalds'a. Do

najpopularniejszych napojoÂw orzezÂwiajaÎcych

w Polsce, wedøug møodziezÇy, nalezÇaÎ coca-co-

la i pepsi. W kinach nie kupuje sieÎ polskiej

prazÇonej kukurydzy, ale amerykanÂski pop-

corn. Amerykanizacja dotyczy takzÇe sposobu

ubierania sieÎ. ZaletaÎ jest z pewnosÂciaÎ to, zÇe

ubrania staøy sieÎ bardziej kolorowe i wesoøe.

Trudno jednak wytøumaczycÂ to, zÇe czeÎsÂci gar-

deroby majaÎce polskie nazwy okresÂlane saÎ na-

zwami angielskimi. CzeÎsÂciej uzÇywa sieÎ nazwy

¹jeansyº nizÇ spodnie czy t-shirt zamiast koszul-

ka. Kolejnym znakiem amerykanizacji jest ta-

tuowanie sieÎ i ¹kolczykowanieº. KiedysÂ takie

zachowania zarezerwowane byøy wyøaÎcznie

dla sÂwiata przesteÎpczego i subkultur, obecnie

stajaÎ sieÎ po prostu modne. Wpøyw kultury ame-

rykanÂskiej przejawia sieÎ takzÇe w nazwach pol-

skich sklepoÂw i kawiarni, a dzieci preferujaÎ

amerykanÂskie zabawki (numer pierwszy na lisÂ-

II ± M

EDIA I KULTURA

cie ulubionych zabawek zajmuje lalka Barbie).

Stany Zjednoczone saÎ takzÇe postrzegane jako

najlepsze miejsce do pracy i odpoczynku. Co

czwarty nastolatek chce pracowacÂ w Stanach

Zjednoczonych. Wszystkie dziedziny polskiej

kultury masowej ulegajaÎ amerykanizacji. Møo-

dzi ludzie saÎ zachwyceni amerykanÂskimi akto-

rami, piosenkarzami i literaturaÎ. Polacy ¹bom-

bardowaniº saÎ amerykanÂskaÎ kulturaÎ, najczeÎsÂ-

ciej przekazywanaÎ przez media. Kultura ta jest

szybko przyswajana, dlatego zÇe jest øatwa do

zrozumienia, a jej celem jest rozrywka i wypeø-

nianie wolnego czasu

Na dziedzictwo kulturowe kraju skøada sieÎ

wiele elementoÂw typowych dla danej spoøecz-

nosÂci: tradycje, jeÎzyk, historia. Obecnie w wy-

niku procesu globalizacji elementy te ulegajaÎ

zmieszaniu, a roÂzÇnice zatarciu.

Polskie spoøeczenÂstwo zmierza w kierunku

spoøeczenÂstwa informacyjnego i globalnego.

Komunikacja spoøeczna wymaga bowiem uzÇy-

cia narzeÎdzi, bez ktoÂrych nie jest mozÇliwe zgro-

madzenie, przetworzenie i uzÇytkowanie tak ol-

brzymiej ilosÂci informacji, ktoÂraÎ posøuguje sieÎ

wspoÂøczesny czøowiek. PosteÎp komunikacyjny

tworzaÎ komputery, telefonia, radiofonia, telewi-

Chochoøowska-MasÂlanka, OstafinÂska, www.Alma

Mater.com.pl

II ± M

EDIA I KULTURA

zja. WspoÂøczesny czøowiek w natøoku informacji

poszukuje tego, co przyjemne. Jest on obywa-

telem aktywnym i mimo zÇe jest manipulowany

roÂzÇnymi przekazami, obrazami, odwoøujaÎcymi

sieÎ czeÎsto do jego nieusÂwiadomionych po-

trzeb, pragnie czucÂ sieÎ sprawcaÎ kontrolujaÎcym

otaczajaÎcy go sÂwiat. WspoÂøczesne media za-

roÂwno w Polsce, jak i krajach Ameryki i Europy

Zachodniej, odkrywszy te potrzeby, umozÇliwia-

jaÎ czøowiekowi pozorne ¹sprawowanieº kontro-

li, rozbudzajaÎ jego potrzeby i oferujaÎ ich zaspo-

kojenie.

Rozdziaø III

NaduzÇywanie sÂrodkoÂw

masowego przekazu

Mass media staøy sieÎ nieodøaÎcznaÎ czeÎsÂciaÎ

wspoÂøczesnego sÂwiata. Ich zasieÎg obejmuje

niemal caøaÎ ZiemieÎ, a siøa oddziaøywania na

zÇycie jednostki jest ogromna. Kontakt czøowie-

k a ze sÂrodkami masowej komunikacji jest czeÎs-

ty i døugotrwaøy, a proÂba jego caøkowitego unik-

nieÎcia wydaje sieÎ zadaniem niewykonalnym.

Jakto sieÎ dzieje, zÇe u niektoÂrych ludzi korzys-

tanie z medioÂw przeradza sieÎ w naduzÇywanie

czy nawet uzalezÇnienie? Jakfunkcjonuje czøo-

wiekuzalezÇniony od mass medioÂw? Zagadnie-

nia te stanowiaÎ tresÂcÂ ponizÇszego rozdziaøu.

1. Czynniki ryzyka

Wiele osoÂb oglaÎda programy telewizyjne,

korzysta z Internetu, gra w gry komputerowe

albo uzÇywa telefonu komoÂrkowego. Jednak

tylko niektoÂre z nich uzÇywajaÎ sÂrodkoÂw maso-

wego przekazu w sposoÂb szkodliwy. Co powo-

duje, zÇe ludzie popadajaÎ w uzalezÇnienie od

mass medioÂw?

Istotnym czynnikiem ryzyka jest, szczegoÂl-

nie w odniesieniu do dzieci i møodziezÇy, grupa

III ± N

ADUZÇYWANIE SÂRODKOÂW MASOWEGO PRZEKAZU

roÂwiesÂnicza. Koledzy podsycajaÎ wzajemnie

swoje zainteresowania zwiaÎzane z mediami:

z Internetem, grami komputerowymi, komoÂrka-

mi. Tworzy sieÎ specyficzna moda np. na bycie

internautaÎ. Znajomi ± zaroÂwno ze sÂwiata real-

nego, jaki wirtualnego ± wymieniajaÎ sieÎ infor-

macjami na temat Internetu, nowych mozÇliwosÂ-

ci jego wykorzystania, ciekawych stron www

itp. W pewnych kreÎgach wreÎcz nie do pomysÂle-

nia jest, by nie korzystacÂ z Internetu. Kiedy

dziecko aspiruje do stania sieÎ czøonkiem takiej

grupy, przejmuje jej zachowania, styl bycia

i hobby, w tym m.in. zainteresowanie Interne-

tem lub grami. Zdarza sieÎ, zÇe przybiera ono

patologicznaÎ formeÎ i wtedy sprawdzenie po-

czty elektronicznej, pogaweÎdk a na czacie czy

obejrzenie nowej strony www staje sieÎ wazÇniej-

sze nizÇ rodzina, szkoøa, dotychczasowe zainte-

resowania.

Media mogaÎ tezÇ stanowicÂ ucieczkeÎ od sza-

rej, nieatrakcyjnej albo bolesnej rzeczywistosÂ-

ci. JesÂli dziecko nie znajduje we wøasnej ro-

dzinie oparcia, jesÂli rodzice nie saÎ dla niego

zÂroÂdøem miøosÂci i poczucia bezpieczenÂstwa,

jesÂli czuje sieÎ przez nich odrzucane lub nie-

zauwazÇane, woÂwczas stara sieÎ zaspokoicÂ te

potrzeby w inny sposoÂb. ZÂroÂdøem akceptacji

i ciepøa stajaÎ sieÎ dla takiego dziecka przyjacie-

le z czatu, poczucie bezpieczenÂstwa daje mu

III ± N

ADUZÇYWANIE SÂRODKOÂW MASOWEGO PRZEKAZU

wirtualny sÂwiat gry, a odpowiedzi na wazÇne

zÇyciowe pytania poszukuje w telewizji i czaso-

pismach.

Czøowiekczasem nie odnajduje wokoÂø sie-

bie ludzi, ktoÂrzy go akceptujaÎ. DosÂwiadczane

przez niego poczucie osamotnienia zwieÎksza

prawdopodobienÂstwo poszukiwania kontak-

toÂw interpersonalnych np. przez Internet. SiecÂ

daje mu substytut obecnosÂci innych i wrazÇenie

bycia we wspoÂlnocie. Pozwala mu jednoczesÂ-

nie na natychmiastowe wycofanie sieÎ z relacji

postrzeganych jako zagrazÇajaÎce.

Jeszcze innym czynnikiem ryzyka jest zani-

zÇone poczucie wøasnej wartosÂci i braksamo-

akceptacji. W sieci kazÇdy mozÇe sieÎ przedstawicÂ

w taki sposoÂb, w jaki chce bycÂ postrzegany.

SiedzaÎca przed monitorem niska blondynka,

wazÇaÎca, wedøug wøasnego mniemania, nieco

za wiele, bezkarnie podaje sieÎ za wysokaÎ,

szczupøaÎ brunetkeÎ i flirtuje na czacie z musku-

larnym i do tego niezwykle inteligentnym ma-

cho, k toÂrego ¹internetowyº obraz ma maøo

wspoÂlnego z rzeczywistosÂciaÎ.

Do szkodliwego korzystania ze sÂrodkoÂw

masowego przekazu mozÇe przyczyniacÂ sieÎ tak-

zÇe nuda i pustka. Kiedy czøowiek ma wrazÇenie,

zÇe w jego zÇyciu nic sieÎ nie dzieje, gdy codzien-

nosÂcÂ nie jest dla niego ekscytujaÎca, a przezÇy-

wane zdarzenia nie zaspokajajaÎ jego potrzeby

III ± N

ADUZÇYWANIE SÂRODKOÂW MASOWEGO PRZEKAZU

stymulacji, wtedy poszukuje pobudzenia

w mediach. Zaczyna ekscytowacÂ sieÎ losami

serialowych bohateroÂw, sÂledzi plotki z zÇycia

znanych osoÂb, poszukuje nowych stron w In-

ternecie, staje sieÎ dzielnym wojownikiem w wir-

tualnym sÂwiecie gry itd. Celem tej aktywnosÂci

jest zapeønienie dosÂwiadczanej pustki.

Osobami, ktoÂre mogaÎ bycÂ szczegoÂlnie po-

datne na zagrozÇenia pøynaÎce ze sÂrodkoÂw ma-

sowego przekazu, saÎ osoby:

møode;

sfrustrowane, zagubione, potrzebujaÎce

dowartosÂciowania;

cierpiaÎce na zaburzenia emocjonalne;

z trudem nawiaÎzujaÎce normalne kontakty

z innymi;

z zanizÇonaÎ samoocenaÎ;

traktujaÎce korzystanie z mass medioÂw

jako ucieczkeÎ od rzeczywistosÂci;

majaÎce dosÂwiadczenia z przyjmowaniem

narkotykoÂw lub innych substancji psychoak-

tywnych, lecz jeszcze nieumiejaÎce wypraco-

wacÂ skutecznych, konstruktywnych sposo-

boÂw radzenia sobie z napieÎciem;

zabiegajaÎce o wøadzeÎ, status spoøeczny

i dominacjeÎ;

poszukujaÎce wspierajaÎcej przyjazÂni i flirtu;

bez staøego zajeÎcia, bezrobotne, samot-

ne, zmuszone do pozostawania w domu.

III ± N

ADUZÇYWANIE SÂRODKOÂW MASOWEGO PRZEKAZU

2. Psychologiczne oddziaøywanie mass

medioÂw

Jakmass media dziaøajaÎ na psychikeÎ czøo-

wieka? W odpowiedzi na to pytanie znalezÂcÂ

mozÇna dwie koncepcje. Pierwsza z nich odno-

si sieÎ do widza biernego, ktoÂry przyswaja sobie

tresÂci pokazywane w mass mediach i przyjmuje

za wøasne. Uczy sieÎ on zachowanÂ zaroÂwno

altruistycznych, jaki tych niemal bestialskich.

TresÂci wyniesione z medioÂw zamienia na dzia-

øanie i weryfikuje w rzeczywistosÂci realnej.

Wedøug tej koncepcji mass media, a zwøa-

szcza pokazywana w nich agresja, przemoc,

okrucienÂstwo i pornografia, odpowiedzialne

saÎ za deprawacjeÎ ludzkiej psychiki i szkody

spoøeczne.

Druga z koncepcji dotyczaÎcych wpøywu me-

dioÂw na czøowieka zakøada, zÇe odbiorca tresÂci

medialnych jest widzem aktywnym, ktoÂry na-

daje wøasne znaczenia tresÂciom zawartym

w sÂrodkach masowego przekazu. Widz ten

mozÇe oddziaøywacÂ na media, czego przykøa-

dem jest ponizÇsza sytuacja. W listopadzie

1991 roku Michael Jackson prezentowaø jedno-

czesÂnie w trzech stacjach telewizyjnych wideo-

klipy ze swojego albumu ¹Dangerousº. Jede-

nastominutowy pokaz oglaÎdany byø przez

40 milionoÂw widzoÂw. Jackson podczas wysteÎ-

III ± N

ADUZÇYWANIE SÂRODKOÂW MASOWEGO PRZEKAZU

pu zachowywaø sieÎ bulwersujaÎco. Dotykaø kil-

kanasÂcie razy intymnych czeÎsÂci swojego ciaøa

oraz symulowaø akt masturbacji. Zirytowani wi-

dzowie dzwonili i pisali listy do stacji telewizyj-

nych, wyrazÇajaÎc swoje oburzenie. W konsek-

wencji Jackson musiaø przeprosicÂ publicznosÂcÂ

za swoje zachowanie

. Nie wiadomo, czy

przeprosiny byøy nasteÎpstwem usÂwiadomienia

sobie nieprawidøowego zachowania i poczucia

wstydu, czy jedynie cheÎciaÎ nieutracenia swoich

fanoÂw. Faktem jest wieÎc, zÇe publicznosÂcÂ mozÇe

wywieracÂ wpøyw na media, prezentowane

przez nie tresÂci i na same gwiazdy kultury po-

pularnej.

Czy ¹przecieÎtnyº Kowalski to odbiorca bez-

mysÂlny, czy aktywny? Czøowiek przebywajaÎcy

w zasieÎgu wøaÎczonego odbiornika telewizyjne-

go koncentruje uwageÎ na programie telewizyj-

nym maksymalnie przez 80% czasu oglaÎdal-

nosÂci

. TresÂci, na ktoÂrych Kowalski koncen-

truje uwageÎ, saÎ mu bliskie pod wzgleÎdem za-

interesowanÂ lub nasycone duzÇym øadunkiem

emocjonalnym. To, co dziaøa na emocje czøo-

wieka, trafia do niego szybciej i utrwala sieÎ

w jego pamieÎci. SÂrodki masowego przekazu,

zwøaszcza reklama, manipulujaÎ czøowiekiem.

Godzic 1996d.

Francuz 1999.

III ± N

ADUZÇYWANIE SÂRODKOÂW MASOWEGO PRZEKAZU

Media, wykorzystujaÎc wiedzeÎ o czøowieku ma-

nipulowanym, poznajaÎ potrzeby, obawy, ocze-

kiwania ludzi. AnalizujaÎ bodzÂce, ktoÂre mogaÎ

wywoøacÂ zamierzone efekty

. TwoÂrcy rekla-

my, wyposazÇeni w wiedzeÎ psychologicznaÎ, za

pomocaÎ testoÂw, wywiadoÂw i laboratoryjnych

symulacji odkrywajaÎ w ludzkiej psychice moty-

wy strachu, zÂroÂdøa poczucia niebezpieczenÂ-

stwa, skrywane pragnienia. NasteÎpnie wøaÎcza-

jaÎ te motywacje w tresÂcÂ zwodniczego i iluzyj-

nego przekazu reklamowego

. W procesie

manipulacji chodzi o uzyskanie osobowosÂci

podatnej na oddziaøywanie sterujaÎce. Rozbu-

dzana w czøowieku potrzeba zajmuje centralne

miejsce w jego systemie wartosÂci. Czøowieknie

zdaje sobie sprawy, zÇe jest poddawany mani-

pulacji. Jest wreÎcz przekonany, jak sugeruje

przekaz manipulacyjny, o wøasnej odpowie-

dzialnosÂci za decyzje. Badania wykazujaÎ, zÇe

Polacy nie czujaÎ sieÎ manipulowani. ¹Inni tak,

ale nie ja ± ja nie ulegam reklamie, na mnie

ona nie dziaøaº ± odpowiadajaÎ respondenci wy-

chodzaÎcy z supermarketu, a ich koszyk zawie-

ra w ponad dziewieÎcÂdziesieÎciu procentach pro-

dukty reklamowane. CzyzÇby w sklepie nie byøo

niereklamowanych produktoÂw?

RysÂ 1994, s. 31-33.

Godzic 1996g, s. 200-214.

III ± N

ADUZÇYWANIE SÂRODKOÂW MASOWEGO PRZEKAZU

Powoli ksztaøtuje sieÎ obraz odbiorcy medial-

nego. Kowalski ma poczucie wøasnej wartosÂci,

czuje sieÎ niezalezÇny, a mozÇe i oryginalny. To on

chce bycÂ sprawcaÎ i decydowacÂ o rzeczywis-

tosÂci. OglaÎda telewizjeÎ, krytykuje i wysÂmiewa

reklamy. NasteÎpnie idzie do sklepu i kupuje

reklamowane produkty. Czøowiek sieÎga po to,

co jest mu bliskie, znane, po to, co kojarzy sieÎ

pozytywnie. Kowalski chce zrobicÂ pranie, prze-

chodzi obokregaøu z proszkiem Y, ale nic nie

odczuwa, z niczym mu sieÎ ten proszeknie ko-

jarzy, nie zacheÎca go opakowanie, brak jakiej-

kolwiek promocji. Kowalski idzie dalej, przy

kolejnym regale z proszkami trafia na cosÂ bli-

skiego, ¹dziwnieº znajomego. Kowalski ¹widziº

usÂmiechnieÎte dzieci, szczeÎsÂliwaÎ rodzineÎ i czys-

taÎ biel bez wysiøku. Kowalski czuje pozytywne

emocje wobec produktu, sieÎga po proszekX

i wkøada go do koszyka. Podobna sytuacja

ma miejsce w dziale z napojami, kawaÎ i innymi

produktami. SieÎgajaÎc po nie, czuje sieÎ napraw-

deÎ wyjaÎtkowy, bo przeciezÇ jest tego wart ± jak

gøosi hasøo reklamowe. Kowalski ¹søyszyº eks-

cytujaÎcaÎ muzykeÎ, ¹widziº pieÎkne kobiety ± czu-

je pozytywne emocje do reklamowanych pro-

duktoÂw. Co wieÎcej, sieÎgajaÎc po niektoÂre z nich,

jest pewien søusznosÂci wyboru, gdyzÇ osoba

reklamujaÎca produkt jest dla niego autoryte-

tem. W konsekwencji Kowalski, przekonany

III ± N

ADUZÇYWANIE SÂRODKOÂW MASOWEGO PRZEKAZU

o panowaniu nad rzeczywistosÂciaÎ, wychodzi ze

sklepu zadowolony z zakupoÂw.

W ten nieco humorystyczny sposoÂb zostaøo

przedstawione oddziaøywanie medioÂw, zwøa-

szcza telewizji, na przecieÎtnego odbiorceÎ.

WspoÂøczesny widz jest widzem aktywnym,

chcaÎcym sprawowacÂ kontroleÎ. Jest takzÇe wi-

dzem, ktoÂry podlega manipulacji i indoktryna-

cji ze strony roÂzÇnych podmiotoÂw, wykorzystu-

jaÎcych sÂrodki masowego przekazu do realizacji

wøasnych celoÂw.

Coraz czeÎsÂciej mozÇemy obserwowacÂ przy-

padki przedkøadania ponad otaczajaÎcaÎ rzeczy-

wistosÂcÂ nierzeczywistego sÂwiata telewizji, In-

ternetu i gier komputerowych. To wøasÂnie tam

wielu ludzi realizuje bezkarnie swoje najskryt-

sze marzenia i pragnienia i jest tym, kim chce

bycÂ.

PoroÂwnujaÎc interakcje naturalne z interak-

cjami zachodzaÎcymi w wirtualnej przestrzeni,

mozÇna zauwazÇycÂ pewne roÂzÇnicujaÎce je ele-

menty:

ograniczenie dosÂwiadczenÂ sensorycz-

nych ± w komunikacji mieÎdzyludzkiej za po-

sÂrednictwem medioÂw dominuje forma pisana,

przewazÇnie nie ma kontaktu wzrokowego, fi-

zycznego;

pøynnosÂcÂ tozÇsamosÂci oraz anonimo-

wosÂcÂ ± internauta, komunikujaÎc sieÎ za pomo-

III ± N

ADUZÇYWANIE SÂRODKOÂW MASOWEGO PRZEKAZU

caÎ tekstu pisanego, mozÇe ujawnicÂ jedynie nie-

ktoÂre elementy swojej tozÇsamosÂci albo udawacÂ

kogosÂ innego;

zroÂwnanie statusoÂw ± przestrzenÂ sieci

umozÇliwia kontakt wszystkim jej uzÇytkowni-

kom, niezalezÇnie od ich rasy, statusu czy za-

mozÇnosÂci;

pokonanie ograniczenÂ przestrzennych

± posÂrednictwo Internetu i telefonu komoÂrko-

wego daje mozÇliwosÂcÂ kontaktowania sieÎ z oso-

bami o podobnych zainteresowaniach i potrze-

bach niezalezÇnie od odlegøosÂci;

rozciaÎganie albo koncentracja czasu ±

wirtualne sÂrodowisko tworzy niepowtarzalnaÎ

przestrzenÂ czasowaÎ, w k toÂrej upøywajaÎcy czas

nienaturalnie rozciaÎga sieÎ lub przeciwnie ± do-

sÂwiadczenie przemijania czasu mozÇe bycÂ przy-

spieszone;

dosteÎpnosÂcÂ wielu kontaktoÂw ± z duzÇaÎ

øatwosÂciaÎ mozÇna porozumiewacÂ sieÎ z wieloma

osobami roÂwnoczesÂnie;

mozÇliwosÂcÂ zapisu ± kontakty interneto-

we mogaÎ bycÂ w caøosÂci dokumentowane

i przechowywane w postaci plikoÂw

SÂrodki masowego przekazu, a szczegoÂlnie

komputer, mogaÎ bycÂ traktowane przez uzÇyt-

kownika jako swoistego rodzaju partner. W re-

Suler, Psychology of Cyberspace, www.rider.edu

III ± N

ADUZÇYWANIE SÂRODKOÂW MASOWEGO PRZEKAZU

lacji z komputerem osoba nie jest biernym od-

biorcaÎ, ale aktywnie oddziaøuje na to, co dzieje

sieÎ na monitorze. OÂw ¹elektroniczny przyjacielº

czøowieka posiada nasteÎpujaÎce cechy:

jest zawsze gotowy do podjeÎcia zabawy,

nie meÎczy sieÎ i nie odmawia;

pozwala wielokrotnie powracacÂ do tych

samych miejsc, scenariuszy lub akcji;

konsekwentnie ocenia bøeÎdy, ale roÂwno-

czesÂnie nie karze za nie okazywaniem zøosÂci

i rozczarowania;

daje graczowi poczucie wøadzy, ktoÂry

sam decyduje o rozpoczeÎciu lub zakonÂczeniu

gry;

stanowi ucieczkowy, ¹idealnyº sÂwiat dla

gracza, w ktoÂrym ma on mozÇliwosÂcÂ realizacji

swoich marzenÂ i pragnienÂ;

interpretacja przegranej lub wygranej

z komputerem zawsze mozÇe bycÂ pozytywna

(¹przegraøem, ale tylko z maszynaÎº; ¹wygra-

øem z maszynaÎ, ktoÂra nie popeønia bøeÎdoÂwº);

daje okazjeÎ do aktywnosÂci wøasnej

w przeciwienÂstwie do biernego towarzysze-

nia akcji przy czytaniu ksiaÎzÇki czy oglaÎdaniu

filmu;

emocje towarzyszaÎce grze mogaÎ bycÂ

kontrolowane i stopniowane (poziomy trudnosÂ-

ci), a ryzyko przezÇywane jest w ¹bezpiecznyº

sposoÂb;

III ± N

ADUZÇYWANIE SÂRODKOÂW MASOWEGO PRZEKAZU

pøecÂ nie ma znaczenia, bo gracz sam

decyduje, jakaÎ pøecÂ wybiera dla siebie ± kobie-

caÎ czy meÎsk aÎ;

daje mozÇliwosÂcÂ rozøadowania emocji

w aktywny sposoÂb bez ponoszenia znaczaÎ-

cych konsekwencji swoich czynoÂw;

daje mozÇliwosÂcÂ zaspokajania roÂzÇnych po-

peÎdoÂw i potrzeb, np. agresji, wieÎzi, popeÎdu

seksualnego

3. UzalezÇnienie od medioÂw

WszechobecnosÂcÂ

sÂrodkoÂw

masowego

przekazu powoduje, zÇe praktycznie nie ma

mozÇliwosÂci uniknieÎcia kontaktu z nimi. Czøo-

wiekniemal codziennie søucha radia, czyta ga-

zety, oglaÎda telewizjeÎ, korzysta z Internetu czy

z telefonu komoÂrkowego. UzÇywanie ich jest

elementem codziennosÂci. Gdy nie burzy ono

speøniania domowych czy zawodowych obo-

wiaÎzkoÂw, nie powoduje konfliktoÂw z prawem,

nie jest ucieczkaÎ od trudnej rzeczywistosÂci, nie

wywoøuje problemoÂw interpersonalnych, woÂw-

czas nie stanowi zagrozÇenia, a rozsaÎdne ko-

rzystanie ze sÂrodkoÂw masowej komunikacji

niesie ze sobaÎ wiele pozytywnych skutkoÂw.

Wawrzyniak1997; BoronÂ, Zyss 1996.

III ± N

ADUZÇYWANIE SÂRODKOÂW MASOWEGO PRZEKAZU

UzÇytkowanie mass medioÂw mozÇe powodo-

wacÂ roÂwniezÇ szkodliwe konsekwencje. WoÂw-

czas moÂwi sieÎ o nadmiernym korzystaniu ze

sÂrodkoÂw masowego komunikowania. Katego-

ria ¹nadmierne korzystanieº (naduzÇywanie)

zostaøa wyroÂzÇniona w czwartej edycji podreÎcz-

nika zaburzenÂ psychicznych Diagnostic and

Statistical Manual of Mental Disorders (w skroÂ-

cie DSM-IV), wydanego przez AmerykanÂskie

Towarzystwo Psychiatryczne w 1994 roku. Zja-

wisko naduzÇywania dotyczy, w zamysÂle auto-

roÂw DSM-IV, szkodliwego uzÇywania substancji

psychoaktywnych. SÂrodki masowego przeka-

zu nie saÎ co prawda substancjaÎ psychoaktyw-

naÎ, jednakcoraz czeÎsÂciej spotyka sieÎ stanowi-

sko, zÇe termin ¹naduzÇywanieº (oraz ¹uzalezÇ-

nienieº) powinno sieÎ odnosicÂ roÂwniezÇ do za-

chowanÂ. WoÂwczas rodzi sieÎ nowa klasa czyn-

nikoÂw uzalezÇniajaÎcych ± oboksubstancji che-

micznych stajaÎ sieÎ nimi pewne zachowania.

Wedøug DSM-IV zjawisko nadmiernego ko-

rzystania mozÇna rozpoznacÂ, gdy w ciaÎgu ostat-

nich 12 miesieÎcy wysteÎpuje co najmniej jeden

z czterech ponizÇszych objawoÂw:

zaniedbywanie podstawowych obowiaÎz-

koÂw w domu, szkole i pracy;

powtarzanie pewnych zachowanÂ w sy-

tuacjach, gdy jest to niebezpieczne;

III ± N

ADUZÇYWANIE SÂRODKOÂW MASOWEGO PRZEKAZU

powtarzajaÎce sieÎ konflikty z prawem, wy-

nikajaÎce z wykonywania pewnych czynnosÂci;

kontynuowanie wykonywania czynnosÂci

pomimo zaburzenÂ w funkcjonowaniu spoøecz-

nym i w stosunkach mieÎdzyludzkich.

IstotaÎ nadmiernego korzystania ze sÂrodkoÂw

masowej komunikacji (czyli np. z telewizji, In-

ternetu, gier komputerowych, telefonoÂw ko-

moÂrkowych) jest wieÎc wystaÎpienie negatyw-

nych konsekwencji tego zachowania. Czøo-

wiekzaczyna dosÂwiadczacÂ, zÇe granie w gry

komputerowe czy oglaÎdanie telewizji rodzi nie

tylko przyjemnosÂcÂ.

NaduzÇywanie jest bardzo czeÎsto wsteÎpem

do uzalezÇnienia. UzalezÇnienie to stan osoby

zalezÇnej od kogosÂ lub czegosÂ. ZalezÇnosÂcÂ ta

mozÇe miecÂ postacÂ zalezÇnosÂci fizycznej (kiedy

organizm przyzwyczaja sieÎ do toksycznej sub-

stancji, czego skutkiem jest pojawienie sieÎ

ostrych zaburzenÂ fizjologicznych i psychicz-

nych w wypadku odstawienia tej substancji)

i/lub psychicznej (ktoÂra charakteryzuje sieÎ nie-

odpartym pragnieniem ponownego kontaktu

ze sÂrodkiem baÎdzÂ czynnosÂciaÎ uzalezÇniajaÎ-

caÎ)

. W zwiaÎzku z tym uzalezÇnienie od mass

medioÂw mozÇna zaliczycÂ do uzalezÇnienÂ czyn-

nosÂciowych o charakterze psychicznym.

Sillamy 1998.

III ± N

ADUZÇYWANIE SÂRODKOÂW MASOWEGO PRZEKAZU

Utrata przez czøowieka kontroli nad wøas-

nym zachowaniem i zÇyciem jest charakterys-

tycznaÎ cechaÎ uzalezÇnienia. Jest zaburzeniem

samoregulacji, bowiem to nie czøowiek, ale na-

gradzajaÎca siøa czynnosÂci staje sieÎ gøoÂwnym

czynnikiem motywacyjnym. Dane zachowanie

staje sieÎ najwazÇniejsze, ono stoi na czele hie-

rarchii wartosÂci, ono rzaÎdzi umysøem i motywa-

cjaÎ czøowieka. W tym stanie osoba odczuwa

przymus psychiczny i wykonuje czynnosÂci mi-

mo ich szkodliwosÂci, nie potrafiaÎc opanowacÂ

impulsu do nieprawidøowych zachowanÂ

AnalizujaÎc kryteria uzalezÇnienia wedøug DSM-

IV, mozÇna zaproponowacÂ, aby rozpoznanie uza-

lezÇnienia od mass medioÂw ustalacÂ, kiedy w ja-

kimkolwiek okresie tego samego roku wystaÎpiaÎ

przynajmniej trzy z ponizÇszych symptomoÂw:

tolerancja ± rozumie sieÎ jaÎ jako potrzebeÎ

znacznego wzrostu ilosÂci czasu przeznaczane-

go na korzystanie z medioÂw lub obnizÇenie sa-

tysfakcji podczas korzystania z medioÂw przez

teÎ samaÎ ilosÂcÂ czasu;

zespoÂø odstawienia ± wysteÎpuje w ciaÎgu

kilku dni (maksymalnie do miesiaÎca) po za-

przestaniu korzystania z medioÂw, a jego cecha-

mi mozÇe bycÂ rozdrazÇnienie, leÎk, zøe samopo-

czucie; w celu uniknieÎcia baÎdzÂ zwalczenia

Woronowicz 2001, s. 185.

III ± N

ADUZÇYWANIE SÂRODKOÂW MASOWEGO PRZEKAZU

tych niekorzystnych stanoÂw osoba korzysta

z mass medioÂw;

czeÎstotliwosÂcÂ i czas korzystania z medioÂw

saÎ wieÎksze nizÇ pierwotnie zamierzone;

wysteÎpuje trwaøe pragnienie przerwania

lub kontrolowania korzystania z medioÂw albo

miaøy juzÇ miejsce nieskuteczne proÂby dokona-

nia tego;

duzÇa ilosÂcÂ czasu posÂwieÎcana jest na

czynnosÂci zwiaÎzane z korzystaniem z medioÂw;

ograniczenie lub caøkowita rezygnacja

z innych spoøecznych, zawodowych lub rekrea-

cyjnych aktywnosÂci z powodu korzystania

z medioÂw;

ciaÎgøe korzystanie z medioÂw pomimo

sÂwiadomosÂci, zÇe jest ono przyczynaÎ roÂzÇnych

problemoÂw.

OmoÂwione kryteria dotyczaÎ zachowanÂ zwiaÎ-

zanych z uzÇytkowaniem mass medioÂw, saÎ to

wieÎc kryteria objawowe. Diagnoza naduzÇywa-

nia koncentruje sieÎ zasÂ na analizie skutkoÂw

niewøasÂciwego uzÇywania sÂrodkoÂw masowego

przekazu

KazÇde medium ma swoÂj specyficzny cha-

rakter. W zwiaÎzku z tym uzalezÇnienie od dane-

go medium roÂwniezÇ ma pewne szczegoÂlne ce-

Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders

DSM ± IV 1995, s. 615-618; por. Woronowicz 2001, s. 192.

III ± N

ADUZÇYWANIE SÂRODKOÂW MASOWEGO PRZEKAZU

chy. Czøowiek uzalezÇniony od telewizji odczu-

wa silnaÎ potrzebeÎ, wreÎcz przymus oglaÎdania

programoÂw telewizyjnych. Aby bycÂ zadowolo-

nym, musi oglaÎdacÂ coraz wieÎcej i coraz døuzÇej.

Osoba taka nie korzysta z programu telewizyj-

nego, drukowanego w gazecie, tylko wøaÎcza

odbiornikbez zamiaru obejrzenia jakiejsÂ kon-

kretnej audycji. Przy tym nieustannie zmienia

kanaøy telewizyjne, nie skupiajaÎc døugo swojej

uwagi na zÇadnym z nich. CzeÎsto pierwszaÎ

czynnosÂciaÎ po przebudzeniu osoby uzalezÇnio-

nej jest wøaÎczenie telewizora.

Kiedy ¹telemaniakº nie mozÇe oglaÎdacÂ tele-

wizji, obsesyjnie mysÂli o tym, co sieÎ dzieje z jego

ulubionym bohaterem filmowym. Tematyka je-

go rozmoÂw z innymi skupia sieÎ na zagadnie-

niach poruszanych w programach telewizyj-

nych lub na losach serialowych bohateroÂw.

W czasie wizyt u znajomych czy krewnych naj-

cheÎtniej oglaÎdaøby telewizjeÎ.

Harmonogram dnia osoby uzalezÇnionej od

telewizji porzaÎdkujaÎ godziny emisji seriali i pro-

gramoÂw. Osoba taka nierzadko posÂwieÎca wieÎ-

cej czasu, nizÇ zamierzaøa, na sÂledzenie losoÂw

bohateroÂw szklanego ekranu. ProÂby ograni-

czenia baÎdzÂ zaprzestania tego typu praktyk

okazujaÎ sieÎ nieudane.

CzynnosÂci zwiaÎzane z telewizjaÎ zajmujaÎ ta-

kiemu czøowiekowi tak wiele czasu, zÇe ograni-

III ± N

ADUZÇYWANIE SÂRODKOÂW MASOWEGO PRZEKAZU

cza on do minimum albo caøkowicie rezygnuje

z kontaktoÂw spoøecznych, z aktywnosÂci zawo-

dowej, z innych (poza telewizjaÎ) form speÎdzania

wolnego czasu. Mimo sÂwiadomosÂci tych nega-

tywnych zmian, nie decyduje sieÎ na zaprzesta-

nie oglaÎdania telewizji.

Dzieci, ktoÂre speÎdzajaÎ zbyt wiele godzin

przed telewizorem, charakteryzujaÎ nasteÎpujaÎ-

ce cechy:

ich jeÎzykjest nad wiekdojrzaøy i mozÇe

zawieracÂ aluzje seksualne;

chøopcy czeÎsto wydajaÎ z siebie dzÂwieÎk i

imitujaÎce strzelanie z broni maszynowej;

¹dzieci telewizyjneº saÎ ospaøe i nieuwazÇne

oraz majaÎ tendencjeÎ do porzucania dziaøanÂ

przed ich zakonÂczeniem z powodu nienatural-

nego zmeÎczenia i znudzenia;

rzadko wspominajaÎ o przeczytanych

ksiaÎzÇkach, odwiedzanych miejscach ± progra-

my telewizyjne saÎ dla nich jedynym ukøadem

odniesienia;

nasÂladujaÎ ulubione postaci szklanego

ekranu, przejawiajaÎc niewiele wøasnych cech

osobowosÂci;

przyzwyczajone do doskonaøej grafiki te-

lewizyjnej, majaÎ tendencjeÎ do perfekcjonizmu

i dlatego mogaÎ wykazywacÂ niecheÎcÂ do twoÂr-

czosÂci plastycznej;

III ± N

ADUZÇYWANIE SÂRODKOÂW MASOWEGO PRZEKAZU

ich aspiracje rzadko odbiegajaÎ od tego,

co narzuca im przekaz telewizyjny;

majaÎ trudnosÂci w nawiaÎzywaniu kontak-

toÂw emocjonalnych z innymi; jesÂli nawiaÎzujaÎ

kontakty, czeÎsto saÎ one powierzchowne i kroÂt-

kotrwaøe;

telewizja ma w ich zÇyciu pierwszenÂstwo

przed naukaÎ szkolnaÎ

UzalezÇnienie od Internetu stanie sieÎ praw-

dopodobnie jednaÎ z plag XXI wieku. Wydaje

sieÎ, zÇe pozostaje juzÇ tylko kwestiaÎ czasu oficjal-

ne sklasyfikowanie uzalezÇnienia od Internetu

jako jednostki chorobowej.

Zaczyna sieÎ niewinnie. Rodzice wyrazÇajaÎ

swoÂj zachwyt i dumeÎ z faktu, zÇe dziecko cho-

dzi jeszcze do przedszkola, a juzÇ obsøuguje

komputer. Potem zaczynajaÎ sieÎ niepokoicÂ, zÇe

coraz trudniej oderwacÂ je od komputera i coraz

wieÎcej czasu posÂwieÎca ono na korzystanie

z Internetu i gier komputerowych. RoÂwnoczesÂ-

nie zaniedbuje swoje obowiaÎzki, opuszcza sieÎ

w nauce szkolnej i w opinii innych staje sieÎ

zupeønie innym czøowiekiem nizÇ dotychczas.

Dziecko szkodliwie uzÇywajaÎce komputera i In-

ternetu ciaÎgle zwieÎksza ¹dziennaÎ dawkeÎº czasu

posÂwieÎcanego na teÎ aktywnosÂcÂ. CzeÎsto traci

poczucie czasu i nie wie, ile godzin speÎdziøo

Por. Grzegorski 2000, s. 6.

III ± N

ADUZÇYWANIE SÂRODKOÂW MASOWEGO PRZEKAZU

przy komputerze. Zdarza sieÎ, zÇe wstaje w nocy,

bo ¹wøasÂnie odkryøo rozwiaÎzanie gryº. Dziecko

takie ma czeÎsto køopoty z koncentracjaÎ uwagi

na innym zajeÎciu nizÇ korzystanie z komputera.

Osoba dorosøa uzalezÇniona od Internetu

roÂwniezÇ posÂwieÎca tej aktywnosÂci wieÎkszaÎ

czeÎsÂcÂ swego wolnego czasu. Nie szuka no-

wych zwiaÎzkoÂw z innymi, a nawet pojawia sieÎ

u niej leÎk przed kontaktami spoøecznymi. Emo-

cjonalne ustosunkowania do bliskich osoÂb

zostajaÎ przeniesione na ¹znajomych wirtual-

nychº. Poczucie bezpieczenÂstwa i rozøadowa-

nie napieÎcÂ zapewnia jedynie korzystanie z sieci.

Do tego mogaÎ doøaÎczycÂ wysokie koszty poøaÎ-

czenÂ internetowych oraz zwiaÎzane z nimi køo-

poty finansowe, a takzÇe problemy rodzinne

i zawodowe.

Kiedy czøowiekuzalezÇniony nie ma dosteÎpu

do sieci, obsesyjnie mysÂli o tym, co robiø

w Internecie ostatnio albo co beÎdzie robiø, gdy

znoÂw sieÎ zaloguje. Zdarza sieÎ tezÇ, zÇe celowo

lub mimowolnie porusza palcami w sposoÂb

charakterystyczny dla pisania na klawiaturze

komputerowej.

DuzÇe ilosÂci czasu i pienieÎdzy pochøania uza-

lezÇnionemu od Internetu nabywanie coraz

nowszego sprzeÎtu, coraz nowszego oprogra-

mowania albo ksiaÎzÇekczy czasopism o tema-

tyce komputerowej. Nieustannie porzaÎdkuje

III ± N

ADUZÇYWANIE SÂRODKOÂW MASOWEGO PRZEKAZU

100

sÂciaÎgnieÎte z sieci materiaøy, poprawia zabez-

pieczenia swojego komputera, sprawdza no-

we wersje oprogramowania itp.

Kiedy korzystanie z sieci przeradza sieÎ

w uzalezÇnienie? PropozycjeÎ pytanÂ, uøatwiajaÎ-

cych postawienie diagnozy uzalezÇnienia od In-

ternetu (Internet Addiction Disorder), przedsta-

wiøa K. Young:

Czy czujesz sieÎ zaabsorbowany Internetem

do tego stopnia, zÇe ciaÎgle rozmysÂlasz o odby-

tych sesjach internetowych i/lub nie mozÇesz

doczekacÂ sieÎ kolejnych sesji?

Czy odczuwasz potrzebeÎ zwieÎkszenia ilosÂci

czasu speÎdzanego w Internecie, aby uzyskacÂ

wieÎksze zadowolenie?

Czy odczuwasz trudnosÂci w kontrolowaniu

czasu korzystania z Internetu lub podejmowa-

øesÂ wielokrotnie nieudane proÂby kontrolowania,

ograniczania lub zaprzestania korzystania z In-

ternetu?

Czy okøamujesz czøonkoÂw rodziny, aby

ukrycÂ swoje wzrastajaÎce zaangazÇowanie w In-

ternet?

Czy odczuwasz wewneÎtrzny niepokoÂj, na-

stroÂj depresyjny albo rozdrazÇnienie woÂwczas,

kiedy usiøujesz ograniczacÂ lub przerwacÂ k o-

rzystanie z Internetu?

Czy zdarza ci sieÎ speÎdzacÂ w Internecie wieÎ-

cej czasu nizÇ pierwotnie planowaøesÂ?

III ± N

ADUZÇYWANIE SÂRODKOÂW MASOWEGO PRZEKAZU

101

Czy uzÇywasz Internetu, aby uciec od prob-

lemoÂw albo kiedy dokucza ci poczucie bezrad-

nosÂci, winy, leÎku lub przygneÎbienia?

Czy kiedykolwiek narazÇaøesÂ na szwankswoÂj

zwiaÎzek, wazÇne relacje z innymi ludzÂmi, mozÇli-

wosÂci nauki lub kariery zawodowej w zwiaÎzku

ze speÎdzaniem zbyt duzÇej ilosÂci czasu w Inter-

necie?

Czy masz wieÎcej internetowych przyjacioÂø

nizÇ znajomych w rzeczywistym sÂwiecie?

Czy powracasz do Internetu nawet wtedy,

gdy rachunki za korzystanie z niego przekra-

czajaÎ twoje mozÇliwosÂci finansowe?

Udzielenie twierdzaÎcej odpowiedzi na czte-

ry lub wieÎcej sposÂroÂd powyzÇszych dziesieÎciu

pytanÂ przemawia za istnieniem uzalezÇnienia

od Internetu.

UzalezÇnienie od Internetu nie jest zjawis-

kiem jednorodnym. W zwiaÎzku z tym, zÇe Inter-

net oferuje wiele roÂzÇnych form aktywnosÂci,

mozÇna wyroÂzÇnicÂ kilka podtypoÂw tego uzalezÇ-

nienia: uzalezÇnienie od sieci internetowej (net

compulsions), przeciaÎzÇenie informacyjne, czyli

przymus pobierania informacji (information

overload), socjomanieÎ internetowaÎ, czyli uza-

lezÇnienie od internetowych kontaktoÂw spo-

øecznych (cyberrelationship addiction), eroto-

manieÎ internetowaÎ (cyberseksual addiction),

III ± N

ADUZÇYWANIE SÂRODKOÂW MASOWEGO PRZEKAZU

102

uzalezÇnienie od komputera (computer addic-

tion)

W toku powstawania uzalezÇnienia od Inter-

netu mozÇna wyroÂzÇnicÂ kilka etapoÂw:

ZaangazÇowanie (poznanie i efektywne

wykorzystanie Internetu). Internauta okazjo-

nalnie loguje sieÎ do sieci. Internet budzi u nie-

go zainteresowanie, søuzÇy zdobyciu potrzeb-

nych informacji, jest formaÎ rozrywki. IstotnaÎ

roleÎ odgrywajaÎ wtedy uczucia zwiaÎzane z od-

krywaniem nowej rzeczywistosÂci (zaintereso-

wanie, oczekiwanie, zafascynowanie, uczucie

przypøywu siø itp.). NawiaÎzywanie przez Inter-

net kontaktu z innymi powoduje, zÇe znika

u uzÇytkownika Internetu poczucie osamotnie-

nia i znudzenia.

ZasteÎpowanie (uzalezÇnienie). Internauta

odczuwa potrzebeÎ korzystania z sieci coraz

czeÎsÂciej i przez coraz døuzÇszy czas. Codzien-

nie na kilka godzin loguje sieÎ do Internetu, tra-

caÎc inne zainteresowania. Zaczyna wchodzicÂ

we ¹wspoÂlnoteÎ internetowaÎº, rezygnujaÎc

z osoÂb lub rzeczy, ktoÂre dotaÎd byøy czeÎsÂciaÎ

jego zÇycia. W czasie, gdy nie mozÇe korzystacÂ

z Internetu, odczuwa przygneÎbienie i leÎk. Poja-

wiajaÎ sieÎ u niego natreÎtne mysÂli dotyczaÎce In-

ternetu.

Za: Woronowicz 2001, s. 190-191.

III ± N

ADUZÇYWANIE SÂRODKOÂW MASOWEGO PRZEKAZU

103

Ucieczka (destrukcja). Internauta ograni-

cza, zaniedbuje lub caøkowicie rezygnuje z sze-

regu wazÇnych czynnosÂci rodzinnych, spoøecz-

nych, zawodowych na rzecz wielogodzinnego

i nieprzerwanego korzystania z Internetu, mimo

narastajaÎcych problemoÂw. AktywnosÂcÂ w sieci

dokonuje sieÎ kosztem czasu przeznaczonego

na sen, odzÇywianie, naukeÎ, obowiaÎzki rodzin-

ne, kontakty towarzyskie itp. NasteÎpuje caøko-

wita ucieczka od sÂwiata realnego. Po wyjsÂciu

z sieci z podwoÂjnaÎ siøaÎ powracajaÎ problemy,

przed ktoÂrymi chciaøo sieÎ uciec. PogøeÎbia sieÎ

depresja, intensyfikuje samotnosÂcÂ, pojawiajaÎ

sieÎ wyrzuty sumienia z powodu zaniedbania

obowiaÎzkoÂw czy rodziny

Pierwsi ¹zdiagnozowani siecioholicyº poja-

wili sieÎ w Polsce juzÇ na poczaÎtku lat dziewieÎcÂ-

dziesiaÎtych. OsÂrodkiem, ktoÂry od 11 lat zajmuje

sieÎ leczeniem tego typu uzalezÇnienÂ, jest Sto-

øeczne Centrum Odwykowe w Warszawie.

Centrum rocznie zajmuje sieÎ okoøo 80 osoba-

mi. Z danych osÂrodka wynika, zÇe wieÎkszosÂcÂ

uzalezÇnionych stanowiaÎ osoby møode, ponizÇej

35. roku zÇycia. ZaskakujaÎce mozÇe okazacÂ sieÎ

to, izÇ wsÂroÂd najmøodszych przewazÇajaÎ dziew-

czynki. Coraz czeÎsÂciej zgøaszajaÎ sieÎ tezÇ osoby,

ktoÂre od kilku lat wyøaÎczyøy sieÎ caøkowicie

Augustynek2001, s. 63-89.

III ± N

ADUZÇYWANIE SÂRODKOÂW MASOWEGO PRZEKAZU

104

z utrzymywania kontaktoÂw mieÎdzyludzkich

i obecnie nie mogaÎ znalezÂcÂ partneroÂw zÇycio-

wych

Niewiele osoÂb pomysÂli o dziecku albo doro-

søym z joystikiem w reÎce i oczami ¹przylepio-

nymiº do ekranu, ktoÂry gra bez przerwy kolejnaÎ

godzineÎ, jako o osobie, ktoÂra cierpi na uzalezÇ-

nienie od gier komputerowych. Prawdopo-

dobnie zÇaden z twoÂrcoÂw gier nie przyzna sieÎ,

zÇe jego celem jest uzalezÇnienie gracza od ich

produktu; ale to samo mozÇna powiedziecÂ

o producentach np. papierosoÂw. A przeciezÇ

nie zalezÇy im, by gracze odchodzili po pieÎciu

minutach od nowej gry bez uczucia niedosytu

na mysÂl, zÇe nie zagrajaÎ w niaÎ nigdy wieÎcej.

Zazwyczaj gry saÎ takkonstruowane, aby ciaÎg-

le cosÂ sieÎ w nich dziaøo: trzeba ukonÂczycÂ kolej-

naÎ misjeÎ, przejsÂcÂ na nasteÎpny poziom, zni-

szczycÂ kolejnaÎ bazeÎ obcych itd. MozÇna zagøeÎ-

biacÂ sieÎ w nie niemal w nieskonÂczonosÂcÂ, daÎzÇaÎc

do absolutnego mistrzostwa, ktoÂre rzadko

udaje sieÎ osiaÎgnaÎcÂ przed ukazaniem sieÎ na

rynku nowej wersji ulubionej gry. Atutami gier

saÎ tezÇ: ciekawa grafika, interesujaÎca muzyka,

atrakcyjne zadania do wykonania. Wszystko

to ma przyciaÎgacÂ gracza.

Informacje pochodzaÎ z maja 2000 roku.

III ± N

ADUZÇYWANIE SÂRODKOÂW MASOWEGO PRZEKAZU

105

M. Griffiths dzieli uzalezÇnienie komputerowe

na:

pierwotne ± zalezÇne od sprzeÎtu i charak-

teru gry: osoba gra dla emocji, dla sprawdzenia

swoich umiejeÎtnosÂci, dla uzyskania gratyfikacji

spoøecznych (osoba gra dla efektu pobudze-

nia);

wtoÂrne ± gra jest formaÎ ucieczki przed

pierwotnymi problemami, np. zwiaÎzanymi

z rozpadem rodziny, niepeønosprawnosÂciaÎ

(osoba gra dla efektu wyciszenia)

Dla osoby uzalezÇnionej od gier komputero-

wych gra staje sieÎ czymsÂ najwazÇniejszym

w zÇyciu, nawet naturalne potrzeby fizjologicz-

ne (spanie, jedzenie, wydalanie) stajaÎ sieÎ uciaÎzÇ-

liwymi, chocÂ koniecznymi przerwami podczas

gry. JednoczesÂnie gra zapewnia komfortowe

poczucie bezpieczenÂstwa ± porazÇka niczym

nie grozi, mozÇna przezÇywacÂ skrajnie ryzykow-

ne sytuacje, nie ruszajaÎc sieÎ z fotela, a kiedy

cosÂ sieÎ nie uda (np. gracz zostanie ¹zabityº),

mozÇe spokojnie sproÂbowacÂ ponownie z zasto-

sowaniem innej taktyki.

Kiedy uzalezÇniony gracz nie ma dosteÎpu

do komputera, jego mysÂli dalej koncentrujaÎ

sieÎ wokoÂø rozgrywki: szuka nowych rozwiaÎ-

zanÂ, wymysÂla sposoby przejsÂcia na kolejny

Griffiths 1995, s. 35-47.

III ± N

ADUZÇYWANIE SÂRODKOÂW MASOWEGO PRZEKAZU

106

etap. W celu zredukowania odczuwanego na-

pieÎcia mozÇe np. gracÂ w gry wbudowane

w telefon komoÂrkowy. Jego spotkania z roÂ-

wiesÂnikami stanowiaÎ okazjeÎ do rozmoÂw

o przebytych etapach gier albo sposobach

poradzenia sobie z przeszkodami. Osoba ta-

ka kupuje czasopisma zwiaÎzane z grami

i przeglaÎda posÂwieÎcone im strony interneto-

we. Alternatywne zÂroÂdøa przyjemnosÂci i do-

tychczasowe zainteresowania powoli przesta-

jaÎ dla niej istniecÂ.

Proporcjonalnie do wzrostu liczby abonen-

toÂw telefonii komoÂrkowej rosÂnie liczba osoÂb

uzalezÇniajaÎcych sieÎ od telefonu komoÂrko-

wego. Osoby takie rozmawiajaÎ przez telefon

8-10 godzin dziennie, majaÎ po kilka aparatoÂw

i pøacaÎ ogromne rachunki.

Ludzie nadmiernie uzÇywajaÎcy telefonoÂw

dzielaÎ sieÎ na dwie grupy. Pierwsi tøumaczaÎ

czeÎste rozmowy telefoniczne koniecznosÂciaÎ

zaøatwienia duzÇej ilosÂci wazÇnych spraw. MajaÎ

oni zwykle potrzebeÎ kontrolowania otoczenia.

OdczuwajaÎ silny niepokoÂj, jesÂli zostajaÎ pozba-

wieni biezÇaÎcych informacji o tym, co robiaÎ inni

(najblizÇsi, zwierzchnicy, podwøadni itp.). TeÎ gru-

peÎ ludzi mozÇna okresÂlicÂ jako zÇyjaÎcych cudzym

zÇyciem. Drugiej grupie osoÂb telefon søuzÇy do

døugich rozmoÂw. RozwazÇajaÎ oni na biezÇaÎco

swoje nawet najbøahsze sprawy i zawirowania

III ± N

ADUZÇYWANIE SÂRODKOÂW MASOWEGO PRZEKAZU

107

emocjonalne. JesÂli trafiaÎ na drugaÎ takaÎ osobeÎ,

mogaÎ rozmawiacÂ o tym godzinami.

PojawiajaÎ sieÎ roÂwniezÇ osoby pochøonieÎte

nabywaniem coraz bardziej nowoczesnych

aparatoÂw, wyposazÇonych w najbardziej nie-

standardowe akcesoria.

UzalezÇnieni od telefonoÂw komoÂrkowych nie

rozstajaÎ sieÎ ze swoim aparatem. Bardzo rzadko

udaje im sieÎ korzystacÂ z telefonu w zakresie,

jaki zaplanowali, a wszelkie proÂby ogranicze-

nia czasu posÂwieÎcanego na teÎ aktywnosÂcÂ k onÂ-

czaÎ sieÎ niepowodzeniem. CzeÎsto zadøuzÇajaÎ sieÎ,

aby opøacicÂ kolejny rachunek telefoniczny.

Sprawdzanie wøasÂciwosÂci nowych modeli tele-

fonoÂw, nieuzasadniona wymiana aparatu na

nowszy, kupowanie akcesorioÂw telefonicz-

nych sprawia takim osobom wielkaÎ przyjem-

nosÂcÂ. WykonujaÎ te czynnosÂci pomimo sÂwiado-

mosÂci ich negatywnych konsekwencji. Nad-

mierne korzystanie z telefonu komoÂrkowego

jest przyczynaÎ zaniedbywania wielu, wazÇnych

dotaÎd, dziedzin zÇycia.

Rozdziaø IV

Szkody wywoøane uzÇywaniem

i naduzÇywaniem medioÂw

SÂrodki masowego przekazu, oproÂcz peønie-

nia niezaprzeczalnie pozytywnej roli w spoøe-

czenÂstwie, mogaÎ takzÇe przyczynicÂ sieÎ do wielu

tragedii osobistych i spoøecznych. Mass media

saÎ przede wszystkim nosÂnikiem informacji, ktoÂ-

ra dociera do szerokiego grona odbiorcoÂw,

w wyniku czego ludzie jednoczaÎ sieÎ wokoÂø nur-

tujaÎcych sÂwiat wydarzenÂ. Informacja medialna

umozÇliwia ponadto zorganizowanie szybkiej

pomocy podczas kataklizmoÂw czy kleÎsk zÇywio-

øowych, np. pozytywnaÎ roleÎ odegraøy media

polskie w 1997 roku podczas powodzi

. Me-

dia informujaÎ caøe spoøecznosÂci o nowych od-

kryciach w roÂzÇnych dziedzinach wiedzy. Trans-

mitujaÎ wazÇne uroczystosÂci, w konÂcu dostarcza-

jaÎ nam rozrywki. Jakie mogaÎ bycÂ wobec tego

zagrozÇenia ze strony mass medioÂw dla czøo-

wieka i spoøeczenÂstwa? Media, walczaÎc

o konsumenta, starajaÎ sieÎ czynicÂ swojaÎ oferteÎ

bardziej atrakcyjnaÎ. Prowadzi to czeÎstokrocÂ do

znieksztaøcania przekazywanej przez nie infor-

macji. Przykøadem negatywnego oddziaøywa-

Sonczyk 1999.

IV ± S

ZKODY WYWOèANE UZÇYWANIEM I NADUZÇYWANIEM MEDIOÂW

109

nia medioÂw saÎ np. zbyt szczegoÂøowe sprawoz-

dania z zamieszek na stadionach sportowych,

co powoduje wzrost agresji kibicoÂw, czy zbyt

dokøadne relacje z aktoÂw okrucienÂstwa, ktoÂre

stajaÎ sieÎ niekiedy instruktazÇem dla potencjal-

nych przesteÎpcoÂw. Media potrafiaÎ takzÇe uza-

lezÇnicÂ swoich odbiorcoÂw. Badacze, opisujaÎc

amerykanÂskie media, wykazali zmiany stylu zÇy-

cia AmerykanoÂw zalezÇne od rozwoju medioÂw:

zÇycie czøowieka zaczyna koncentrowacÂ sieÎ wo-

koÂø sÂwiata elektroniki, telewizor wygrywa z wi-

zytaÎ gosÂci, rodzinna rozmowa podczas obiadu

zastaÎpiona zostaje patrzeniem w ekran i wza-

jemnym uciszaniem sieÎ, pogaweÎdka z kolegaÎ

polega na wysøaniu e-maila. Takich przykøa-

doÂw mozÇna by wyliczacÂ wiele.

1. Szkody somatyczne

Zaburzenia somatyczne wynikajaÎce z nad-

uzÇywania lubniewøasÂciwego uzÇywania medioÂw

dotyczaÎ caøego organizmu czøowieka. Lekarze

zauwazÇajaÎ zwiaÎzek mieÎdzy naduzÇywaniem

mass medioÂw a skrzywieniami kreÎgosøupa, wa-

dami postawy, zaburzeniami ukøadu nerwowe-

go, metabolizmu i alergiami

. SzczegoÂlnie na-

razÇone na dziaøanie medioÂw elektronicznych saÎ

Izdebka 2003.

IV ± S

ZKODY WYWOèANE UZÇYWANIEM I NADUZÇYWANIEM MEDIOÂW

110

receptory wzroku i søuchu oraz centralny sys-

tem nerwowy.

Wady wzroku

Telewizja, komputer, gry wideo i Internet

dziaøajaÎ na czøowieka gøoÂwnie przez przekazy-

wany obraz. Obraz ten czeÎstokrocÂ nie jest do-

stosowany parametrami technicznymi do opty-

malnych warunkoÂw pracy oka

. Staøe wpatry-

wanie sieÎ w ekran czy monitor komputera pro-

wadzi do powstania wad wzroku. PodkresÂlicÂ

nalezÇy, zÇe wzrok jest zmysøem niezmiernie wazÇ-

nym. DzieÎki niemu moÂzg czøowieka zdobywa azÇ

80% wiedzy o otoczeniu. NarzaÎd wzroku jest

przystosowany do odbierania wrazÇenÂ wzroko-

wych w najrozmaitszych warunkach. Czøowiek

widzi w dzienÂ i o zmierzchu, rozroÂzÇnia barwy,

spostrzega wyrazÂnie przedmioty bliskie i dale-

kie, ma zdolnosÂcÂ widzenia przestrzennego.

DzieÎki ruchliwosÂci gaøki ocznej mozÇe oglaÎdacÂ

szybko poruszajaÎce sieÎ przedmioty, duzÇe ob -

razy, niemieszczaÎce sieÎ w jednym polu widze-

nia. Bardzo wazÇnaÎ funkcjaÎ oka ludzkiego zwiaÎ-

zanaÎ z oglaÎdaniem medioÂw jest akomodacja.

Zwykle osoby korzystajaÎce z telewizji, Interne-

tu, komputera czy gier wideo siadajaÎ w bliskiej

odlegøosÂci od obrazoÂw medialnych. Oko ako-

www.cjonline.com

IV ± S

ZKODY WYWOèANE UZÇYWANIEM I NADUZÇYWANIEM MEDIOÂW

111

moduje sieÎ do bliskiej odlegøosÂci obrazu po-

przez napinanie mieÎsÂni rzeÎskowych. W takim

napieÎciu ulega ono szybkiemu zmeÎczeniu. Re-

generacja oka nasteÎpuje poprzez przeniesienie

wzroku na przedmioty odlegøe, ktoÂre odbierane

saÎ przy nienapieÎtych mieÎsÂniach rzeÎskowych

i pøaskiej torebce soczewki. Taki ksztaøt so-

czewki oka jest zblizÇony do naturalnego stanu

odpreÎzÇenia wysteÎpujaÎcego np. we sÂnie. OglaÎ-

dajaÎc przedmioty blisko poøozÇone, oko szybko

sieÎ meÎczy i potrzebuje czeÎstych przerw zwiaÎ-

zanych z przenoszeniem wzroku na przedmioty

dalsze. Lekarze okulisÂci zalecajaÎ jednorazowe

poÂøgodzinne oglaÎdanie telewizji dla zdrowia

oczu dzieci. Wiadomo jednak, zÇe zalecenia te

saÎ rzadko przestrzegane przez zapracowanych

rodzicoÂw, ktoÂrzy traktujaÎ telewizjeÎ jako opie-

kunkeÎ do dziecka (baby-sitter).

Z badanÂ przeprowadzonych w Polsce wyni-

ka, zÇe najwieÎcej czasu przed telewizorem

w dzienÂ speÎdzajaÎ dzieci majaÎce 5 lat i w prze-

dziale wiekowym od 9 do 13 lat

. Badania te

wskazujaÎ, zÇe dzieci siadajaÎ bardzo blisko ekra-

nu telewizyjnego. ZmeÎczone oczy ulegajaÎ usz-

kodzeniom, ktoÂre nie pozwalajaÎ sieÎ zregenero-

wacÂ w naturalny sposoÂbdzieÎki zdolnosÂciom

samoregulacyjnym oka. Niesprawny narzaÎd

Francuz 1999.

IV ± S

ZKODY WYWOèANE UZÇYWANIEM I NADUZÇYWANIEM MEDIOÂW

112

wzroku uniemozÇliwia z kolei caøosÂciowy i adek-

watny odbioÂr informacji z otoczenia, przez co

czøowiek zostaje pozbawiony wielu aspektoÂw

wiedzy o otaczajaÎcym go sÂwiecie.

Wady wzroku spowodowane naduzÇywa-

niem medioÂw ograniczajaÎ takzÇe mozÇliwosÂci

funkcjonowania rodzinnego, zawodowego

i spoøecznego czøowieka.

Uszkodzenie søuchu

Kolejnym wazÇnym dla czøowieka recepto-

rem jest søuch. NarzaÎd søuchu odbiera ze sÂwia-

ta zewneÎtrznego wrazÇenia akustyczne (tony,

dzÂwieÎki, szmery, huki). Fala dzÂwieÎkowa roz-

chodzaÎca sieÎ w powietrzu trafia do ucha, wni-

ka w przewoÂd søuchowy i wywoøuje drgania

bøony beÎbenkowej. Drgania te przenoszaÎ sieÎ

na ukøad trzech kostek, ktoÂre zamieniajaÎ drga-

nia bøony beÎbenkowej o maøej sile i duzÇej am-

plitudzie na drgania o odpowiednio wieÎkszej

sile i mniejszej amplitudzie, wywoøujaÎc zmiany

cisÂnienia w pøynie wypeøniajaÎcym sÂlimaka

(wewneÎtrzna czeÎsÂcÂ ucha). Zmiany te rozcho-

dzaÎ sieÎ falowo, podrazÇniajaÎc komoÂrki rzeÎsate,

ktoÂre za posÂrednictwem wøoÂkien nerwowych,

w formie impulsoÂw elektrochemicznych, prze-

kazujaÎ informacje do moÂzgu. Im wieÎksze jest

cisÂnienie akustyczne, tym wieÎksze podrazÇnie-

nie zakonÂczenÂ nerwowych i tym wieÎksza liczba

IV ± S

ZKODY WYWOèANE UZÇYWANIEM I NADUZÇYWANIEM MEDIOÂW

113

impulsoÂw przesyøana jest do moÂzgu

. Møody

czøowiek søyszy dzÂwieÎki o czeÎstotliwosÂci od 16-

-20 Hz do 16-20 kHz. Z wiekiem pogarsza sieÎ

czuøosÂcÂ odbierania wysokich tonoÂw. Po 30.

roku zÇycia søyszy sieÎ do 15-16 kHz. DzÂwieÎki,

ktoÂre søyszy czøowiek, mogaÎ b ycÂ dla niego

przyjemne baÎdzÂ przykre. Do przykrych nalezÇy

haøas, ktoÂry ma negatywny wpøyw na narzaÎd

søuchu, ukøad nerwowy i posÂrednio inne narzaÎ-

dy. Haøas i inne gøosÂne sygnaøy eksponowane

przez døugi czas powodujaÎ uszkodzenie søu-

chu. Za niebezpieczne uwazÇa sieÎ dawki haøasu

o nateÎzÇeniu 85 dB przez 8 godzin, 88 dB przez

4 godziny, 91 dB przez 2 godziny i 100 dB

przez 15 minut. DzÂwieÎk o poziomie wyzÇszym

od 110 dB w bardzo kroÂtkim czasie doprowa-

dza do trwaøego uszkodzenia søuchu

. MozÇna

zadacÂ sobie pytanie: jak wiaÎzacÂ haøas, ktoÂry

powoduje uszkodzenie søuchu, z przekazem

medialnym? NiewøasÂciwe uzÇywanie medioÂw

elektronicznych powoduje, zÇe czøowiek narazÇa

sieÎ na zbyt duzÇe obciaÎzÇenie narzaÎdu søuchu,

powodujaÎc jego uszkodzenie. Do zachowanÂ

niewøasÂciwych nalezÇaÎ: søuchanie zbyt gøosÂnej

muzyki, noszenie przez døugi czas walkma-

noÂw, oglaÎdanie gøosÂno nastawionej telewizji.

Sylwanowicz 1985.

ChrzaÎszcz, www.republika.pl./audioton/ucho.html/

IV ± S

ZKODY WYWOèANE UZÇYWANIEM I NADUZÇYWANIEM MEDIOÂW

114

Widocznymi oznakami dziaøania haøasu na

czøowieka saÎ: zmeÎczenie, spadek kondycji psy-

chicznej, co przejawia sieÎ w søabszej wydajnosÂ-

ci pracy psychicznej, trudnosÂciach w skupieniu

uwagi, zaburzeniach orientacji, drazÇliwosÂci,

podwyzÇszeniu cisÂnienia krwi, boÂlach i zawro-

tach gøowy i wreszcie czasowym lubnawet

trwaøym uszkodzeniu søuchu.

Na negatywne dziaøanie haøasu narazÇone saÎ

szczegoÂlnie maøe dzieci, u ktoÂrych haøas wywo-

øuje niepokoÂj, pøaczliwosÂcÂ, zagubienie i poczu-

cie niepewnosÂci. Dziecko juzÇ od 23. tygodnia

istnienia, beÎdaÎc w øonie matki, wykazuje niepo-

koÂj zwiaÎzany z nadmiernym haøasem. U møo-

dziezÇy søuchajaÎcej muzyki przez søuchawki po-

twierdzono trwaøe uszkodzenie søuchu w grani-

cach 20-30 dB

. Ponadto zbyt gøosÂne lubdøu-

gotrwaøe odbieranie sÂrednich poziomoÂw

dzÂwieÎkoÂw z mass medioÂw mozÇe prowadzicÂ

do czasowego, kroÂtko- lubdøugotrwaøego,

uposÂledzenia søuchu. IstniejaÎ takzÇe dzÂwieÎki,

ktoÂrych ucho ludzkie nie søyszy, a ktoÂre mogaÎ

wpøynaÎcÂ na uposÂledzenie søuchu lubpowstanie

szumoÂw usznych. Zalicza sieÎ do nich ultra-

dzÂwieÎki o czeÎstotliwosÂci powyzÇej 16 kHz oraz

Dane z badanÂ prowadzonych w Katedrze InzÇynierii

DzÂwieÎku Politechniki GdanÂskiej we wspoÂøpracy z Instytu-

tem Fizjologii i Patologii Søuchu.

IV ± S

ZKODY WYWOèANE UZÇYWANIEM I NADUZÇYWANIEM MEDIOÂW

115

infradzÂwieÎki ponizÇej 16 Hz

obecne w niektoÂ-

rych przekazach medialnych.

Wady postawy i zaburzenia

somatyczne

Do skutkoÂw niewøasÂciwego odbioru medioÂw

nalezÇy zaliczycÂ takzÇe postaweÎ przybieranaÎ przy

korzystaniu z nich. U osoÂbpracujaÎcych gøoÂw-

nie z komputerem, a takzÇe u dzieci pozostajaÎ-

cych zbyt døugo przed telewizorem stwierdza

sieÎ wady kreÎgosøupa i inne dolegliwosÂci wyni-

kajaÎce z siedzaÎcego trybu zÇycia. Osøabieniu

i roÂzÇnym dysfunkcjom ulega ukøad mieÎsÂniowy,

krwionosÂny, a przede wszystkim nerwowy.

Brak aktywnosÂci organizmu mozÇe przyczyniacÂ

sieÎ do wystaÎpienia nadcisÂnienia teÎtniczego,

choroby niedokrwiennej serca, zÇylakoÂw odby-

tu i cieÎzÇkich stanoÂw otyøosÂci.

Zaburzenia emocjonalne i psychoso-

matyczne

CzeÎsto powtarzajaÎce sieÎ nagøe i silne stany

pobudzenia emocjonalnego towarzyszaÎce in-

teraktywnosÂci medialnej prowadzaÎ do powsta-

nia nerwic wegetatywnych

. Pod koniec

Dane ze sprawozdania z V OgoÂlnopolskiego Tygod-

nia Søuchu i Mowy w Mediach, www.ifps.pl

Griffiths 1995.

IV ± S

ZKODY WYWOèANE UZÇYWANIEM I NADUZÇYWANIEM MEDIOÂW

116

lat 90. przebojem wsÂroÂd programoÂw dla dzieci

na caøym sÂwiecie byø film ¹Pokemonº. Po wy-

emitowaniu odcinka ¹Pokemonº wiele dzieci

trafiøo do szpitala z rozpoznaniem utraty przy-

tomnosÂci, boÂlami gøowy i wymiotami. Døugo-

trwaøe oglaÎdanie filmu ¹Pokemonº powodowa-

øo u japonÂskich dzieci napady epilepsji oraz

objawy masowej histerii. Powodem tego byøo

prawdopodobnie niedostosowanie parame-

troÂw technicznych programu do wrazÇliwosÂci

receptoroÂw odbiorcoÂw dziecieÎcych. W wal-

kach pokemonoÂw, ktoÂrym towarzyszyøa duzÇa

energia sÂwietlna, intensywna kolorystyka,

szybko zmieniajaÎca sieÎ, i haøas, przekroczono

proÂg wrazÇliwosÂci dziecieÎcych receptoroÂw, co

powodowaøo uszkodzenia centralnego ukøadu

nerwowego i objawy zaburzenÂ psychicznych,

przejawiajaÎcych sieÎ w zaburzeniach sÂwiado-

mosÂci

Choroby cywilizacyjne

Najnowsze badania wykazujaÎ duzÇaÎ szkodli-

wosÂcÂ promieniowania elektromagnetycznego

o niskich czeÎstotliwosÂciach (do 50 Hz). Promie-

niowanie to emitowane jest mieÎdzy innymi

przez ekrany telewizoroÂw, ekrany monitoroÂw

A. Hoshika ± neurolog z Tokio, www. Csicop.org/si/

2001-05/timeline

IV ± S

ZKODY WYWOèANE UZÇYWANIEM I NADUZÇYWANIEM MEDIOÂW

118

komputerowych i telefony komoÂrkowe

. Na-

ukowcy uwazÇajaÎ, zÇe pole elektromagnetyczne

(SEM) odpowiedzialne jest za wieÎkszosÂcÂ cho-

roÂbcywilizacyjnych. Dowiedziono, zÇe SEM po-

woduje obnizÇenie wydolnosÂci immunologicz-

nej, co sprzyja rozwojowi choroÂbnowotworo-

wych czy np. alergii, ktoÂraÎ obecnie stwierdza

sieÎ juzÇ u co trzeciego Europejczyka. Ponadto

pole elektromagnetyczne powoduje: czeÎste in-

fekcje, obnizÇenie pøodnosÂci, zespoÂø przewlekøe-

go zmeÎczenia, køopoty z zapamieÎtywaniem

i wzrost agresywnosÂci

Jak wynika z powyzÇszych rozwazÇanÂ, nie-

wøasÂciwe uzÇywanie czy naduzÇywanie mass me-

dioÂw mozÇe doprowadzicÂ do wielu choroÂbi dys-

funkcji somatycznych.

2. Szkody psychiczne

Do dysfunkcji psychicznych spowodowa-

nych przekazem medialnym nalezÇaÎ:

Desensytyzacja

TresÂci zawarte w mediach, zwøaszcza ciaÎgle

powtarzajaÎce sieÎ i nasycone emocjonalnie, nie

mogaÎ pozostacÂ obojeÎtne dla ludzkiej psychiki.

Nie zawsze czyny okrutne saÎ instruktazÇem

www.kolmio.com.pl

SzamanÂski, http://vegamedica.pl

IV ± S

ZKODY WYWOèANE UZÇYWANIEM I NADUZÇYWANIEM MEDIOÂW

119

i bodzÂcem do dziaøania, ale na pewno pozwalajaÎ

na przyzwyczajenie sieÎ do scen brutalnych

i drastycznych, ktoÂre w naturalnym odruchu po-

winny budzicÂ niesmak czøowieka. W 1976 roku

w Chicago zøodziej napadø na mieszkanie. Pod-

czas rabunku zabiø ojca rodziny. Dzieci ± pozo-

stajaÎce bez uszczerbku na zdrowiu fizycznym,

w wieku 9, 11 i 12 lat ± oglaÎdaøy po tym wyda-

rzeniu, przebywajaÎc w jednym pokoju z zamor-

dowanym ojcem, przez 10 godzin telewizjeÎ

100

ZaboÂjstwo ojca nie spowodowaøo przerwania tej

czynnosÂci, byøo wieÎc scenaÎ, do jakiej przywykøy.

Zjawisko to, zwane desensytyzacjaÎ, polega na

odwrazÇliwianiu i znieczulaniu na przemoc wsku-

tek wielokrotnego powtarzania aktoÂw agresji

i destrukcji.

Zatarcie granic mieÎdzy sÂwiatem fikcji

a rzeczywistosÂciaÎ

Nadmierne korzystanie z mass medioÂw mo-

zÇe prowadzicÂ do zerwania kontaktoÂw z rzeczy-

wistosÂciaÎ i zamknieÎcie sieÎ w sÂwiecie gier wideo

czy programoÂw telewizyjnych, ktoÂre stajaÎ sieÎ

substytutami realnego sÂwiata. Badania wsÂroÂd

polskich dzieci wskazujaÎ, zÇe azÇ 70% przedkøa-

da rzeczywistosÂcÂ telewizyjnaÎ nad realnaÎ. Dzieci

emocjonalnie zwiaÎzane saÎ z bohaterami telewi-

zyjnymi, lepiej rozumiejaÎ rzeczywistosÂcÂ telewi-

100

Godzic 1996c.

IV ± S

ZKODY WYWOèANE UZÇYWANIEM I NADUZÇYWANIEM MEDIOÂW

120

zyjnaÎ nizÇ otaczajaÎcy je sÂwiat

101

. Uwagi te od-

noszaÎ sieÎ takzÇe do osoÂbdorosøych. W dzisiej-

szym przekazie medialnym zostaje zatarta gra-

nica mieÎdzy prawdaÎ a faøszem. Niewyrobiony

widz saÎdzi, zÇe wiadomosÂci saÎ tak samo fikcyj-

ne, jak dramat, a film tak samo prawdziwy, jak

wiadomosÂci

102

. Opisane saÎ przypadki osoÂb

z kultury amerykanÂskiej i zachodnioeuropej-

skiej, u ktoÂrych sÂwiat realny i iluzyjny przenika-

jaÎ sieÎ nawzajem. Ron Post, instruktor sztuk

walki i mistrz komputerowych gier fabular-

nych, zÇyje wraz z przyjacioÂømi wedøug zasad

gier, a gry traktuje jak esencjeÎ zÇycia. AmerykanÂ-

skie maøzÇenÂstwo ± Jon i Shelly Bain ± w czasie

wolnym wøaÎcza sieÎ do wirtualnego wesoøego

miasteczka ImagiNation Network. Gra w gry

hazardowe, plotkuje i rozmawia ze sobaÎ po-

przez siecÂ, mimo zÇe znajduje sieÎ w jednym po-

koju. Amerykanie wolaÎ kontakty ze znajomymi

za pomocaÎ Internetu nizÇ osobistaÎ wizyteÎ, møo-

dziezÇ twierdzi, zÇe gry wideo saÎ lepsze od kon-

taktoÂw z kolegami.

Zapping

WielosÂcÂ programoÂw telewizyjnych powodu-

je, zÇe widz czeÎsto dzisiaj przechodzi z kanaøu

na kanaø telewizyjny. Odbiorcy telewizji chcaÎ

101

DaÎbrowska 2000, s. 50-51.

102

Godzic 1996e.

IV ± S

ZKODY WYWOèANE UZÇYWANIEM I NADUZÇYWANIEM MEDIOÂW

122

zobaczycÂ wszystko, ale z nadmiaru bodzÂcoÂw

wszystko wydaje sieÎ im nudne. PrzyjemnosÂciaÎ

samaÎ w sobie staje sieÎ przerzucanie kanaøoÂw.

CzynnosÂcÂ ta powoduje poczucie kontroli nad

sytuacjaÎ oglaÎdania, a takzÇe poczucie, zÇe nie

straciøo sieÎ czegosÂ wazÇnego. Zapping przeno-

si sieÎ ponadto na sytuacje zÇyciowe, a przejawia

sieÎ w szybkim wycofywaniu sieÎ z sytuacji trud-

nych, w braku odpowiedzialnosÂci i wytrwaøosÂci,

pogoni za tym, co nowe i bardziej przyjem-

103

Rozbudzanie tendencji do podglaÎdactwa

InnaÎ kwestiaÎ jest sama struktura programoÂw

telewizyjnych. OproÂcz tych ambitnych telewizja

prezentuje nam znacznie mniej ambitne, a na-

wet szkodliwe programy, gøoÂwnie z serii roz-

rywkowej i talk-show. Programami maøo ambit-

nymi kreowanymi przez telewizjeÎ publicznaÎ saÎ

z pewnosÂciaÎ ¹Randka w ciemnoº i ¹Familiadaº.

Programami mogaÎcymi wzbudzacÂ negatywne

emocje wsÂroÂd widzoÂw, nie wspominajaÎc juzÇ

o krzywdach wyrzaÎdzonych osobom bioraÎ-

cym w nich udziaø, saÎ talk-show typu ¹Zerwa-

ne wieÎziº czy ¹Rozmowy w tokuº. Przedstawia-

jaÎ one ludzi w sytuacjach kryzysowych, ktoÂrzy

przed kameraÎ zmuszani zostajaÎ do wyjawiania

osobistych informacji dla popularnosÂci progra-

103

Hinc 2001.

IV ± S

ZKODY WYWOèANE UZÇYWANIEM I NADUZÇYWANIEM MEDIOÂW

123

mu. NasteÎpnie osoby te pozostawia sieÎ b ez

pomocy specjalistycznej. OczywisÂcie rodzi sieÎ

tu pytanie o etykeÎ tworzenia tego typu progra-

moÂw. Na potrzebach oglaÎdactwa opierajaÎ sieÎ

programy typu ¹Big Brotherº czy ¹Barº. Czøo-

wiek cheÎtnie zapomina o wøasnych trudnosÂ-

ciach, skupiajaÎc uwageÎ na zÇyciu innych ludzi.

Programy opierajaÎce sieÎ na podglaÎdactwie cu-

dzej prywatnosÂci b eÎdaÎ wieÎc atrakcyjne, ale po-

zostaje pytanie: czy etyczne?

Stymulowanie przemocy i dewiacyj-

nychzachowanÂ seksualnych

W obecnych na rynku polskim propozycjach

medialnych jest takzÇe duzÇo przemocy i niena-

turalnych zachowanÂ seksualnych. Muzyka

punkowa i heavymetalowa prezentuje wideo-

klipy nihilistyczne. MiøosÂcÂ zwiaÎzana jest w nich

z rozwiaÎzøosÂciaÎ, separacjaÎ, sadyzmem, maso-

chizmem, homoseksualizmem i autoerotyz-

mem. W 1991 roku analizie poddano 750 wi-

deoklipoÂw nadawanych przez telewizje kablo-

we. Obliczono, zÇe akty przemocy wysteÎpujaÎ

w nich 20 razy na godzineÎ. W Music Television

zanotowano 29 gwaøtownych zachowanÂ anty-

spoøecznych w ciaÎgu godziny. Ponadto 50%

kobiet i 10% meÎzÇczyzn wysteÎpujaÎcych w tele-

dyskach byøo ubranych prowokacyjnie

104

. Po-

104

Godzic 1996d.

IV ± S

ZKODY WYWOèANE UZÇYWANIEM I NADUZÇYWANIEM MEDIOÂW

124

niewazÇ twoÂrcy programoÂw telewizyjnych

w trosce o ich oglaÎdalnosÂcÂ starajaÎ sieÎ pokazy-

wacÂ wydarzenia spektakularne, wstrzaÎsajaÎce

i niezwykøe, w telewizji wysteÎpuje nadprezenta-

cja agresji w stosunku do rzeczywistego stanu

rzeczy. Sytuacja ta powoduje bøeÎdne wyobra-

zÇenia odbiorcoÂw, ktoÂrzy saÎ przekonani o szer-

szym, nizÇ jest to w rzeczywistosÂci, rozpow-

szechnieniu przemocy w stosunkach mieÎdzy-

ludzkich. MozÇe to prowadzicÂ do przekonania,

zÇe zachowania agresywne saÎ normalne i po-

wszechnie przyjeÎte, a wieÎc nie budzaÎ poczu-

cia winy.

Zagubienie wøasnej tozÇsamosÂci

¹The Bakersfield Californianº z 24 grudnia

1992 roku informuje: Trzech nastolatkoÂw pod

wpøywem gry D & D zawarøo pakt, zÇe na zawsze

pozostanaÎ przyjacioÂømi.Osiemnastoletni Billy

Smith, dziewieÎtnastoletni Joel Henry i roÂwniezÇ

dziewieÎtnastoletni Scott Kammeyer byli po-

chøonieÎci graÎ.Joel byø mistrzem strategii, a Bil-

ly i Scott odgrywali pewne postacie.Wedøug

zasady gry uczestnicy muszaÎ bycÂ caøkowicie

posøuszni mistrzowi strategii.Gdy Joel musiaø

sieÎ przeprowadzicÂ do Teksasu, wymysÂliø z przy-

jacioÂømi plan utrzymania przyjazÂni.Postanowili

zabicÂ rodzineÎ KammeyeroÂw, poniewazÇ rodzice

Scotta mieli samochoÂd, trocheÎ broni i pienieÎdzy,

przynajmniej wieÎcej nizÇ inni.Chøopcy zaczaili sieÎ

IV ± S

ZKODY WYWOèANE UZÇYWANIEM I NADUZÇYWANIEM MEDIOÂW

125

na rodzicoÂw Scotta, sÂciaÎgajaÎc ich z pracy do

domu pod pretekstem awarii w øazience.Pod-

czas morderstwa mistrz strategii, Henry, czekaø

na zewnaÎtrz i søuchaø strzaøoÂw z pistoletu, od-

dawanych przez poddanego Smitha.Ciaøa ro-

dzicoÂw i brata Scotta znaleziono w sobotni wie-

czoÂr w ich domu przy Gibson Street w miejsco-

wosÂci Bakersfield w Kalifornii.NarzeÎdzia zbrod-

ni (noÂzÇ i pistolet) zostaøy wrzucone do kanaøu

przez trzech przyjacioÂø, ktoÂrzy wyruszyli w po-

droÂzÇ do Ameryki Poøudniowej.Zanim dotarli do

Meksyku, wyczerpaøy sieÎ im pieniaÎdze.Zostali

aresztowani, gdy przekraczali graniceÎ Kalifornii.

KazÇdy z nich przyznaø sieÎ do przesteÎpstwa

w rozmowie z prowadzaÎcym sÂledztwo

105

Osøabienie twoÂrczej wyobrazÂni

NieumiejeÎtne korzystanie ze sÂrodkoÂw ma-

sowego przekazu mozÇe prowadzicÂ do zahamo-

wania wyobrazÂni. Wszystkie dzieci potrzebujaÎ

warunkoÂw do tworzenia wøasnych obrazoÂw

mentalnych i ksztaøcenia wyobrazÂni. ¹Dzieci

telewizyjneº pozbawione saÎ tej mozÇliwosÂci,

skutkiem czego ich wyobrazÂnia ulega uposÂle-

dzeniu. Dzieci wychowywane przy telewizorze

przewazÇnie nie potrafiaÎ wyjsÂcÂ poza sfereÎ jeÎzyka

obrazoÂw, nie umiejaÎ skupicÂ uwagi na sÂciezÇce

dzÂwieÎkowej programu telewizyjnego i powiaÎzacÂ

105

èukasz 1998.

IV ± S

ZKODY WYWOèANE UZÇYWANIEM I NADUZÇYWANIEM MEDIOÂW

127

dosÂwiadczenÂ telewizyjnych z wøasnym realnym

zÇyciem.

Narkotyczne stymulowanie wyobrazÂni

PrzerazÇajaÎca wydaje sieÎ przyszøosÂcÂ Polski,

ktoÂra zmierza w stroneÎ kultury konsumpcyjnej,

odnoszaÎc sieÎ do dosÂwiadczenÂ amerykanÂskich.

[...] w amerykanÂskim pejzazÇu widok czøowieka

pozbawionego jakiegokolwiek zwiaÎzku ze sÂwia-

tem, ktoÂry w stanie podobnym do narkotyczne-

go transu przyciska guziki gry wideo, jest raczej

powszedni

106

. Gry wideo saÎ ulubionaÎ formaÎ

speÎdzania wolnego czasu przez møodych Ame-

rykanoÂw. Nie stwierdza sieÎ takzÇe istotnych roÂzÇ-

nic odnosÂnie do czeÎstotliwosÂci korzystania

z gier wideo mieÎdzy uczniami szkoÂø sÂrednich

a staøymi bywalcami salonoÂw gier. Møodzi cy-

bernauci sieÎgajaÎ takzÇe po sÂrodki narkotyczne,

ktoÂre pozwolaÎ im gøeÎbiej odczucÂ wirtualnaÎ rze-

czywistosÂcÂ. TwoÂrcaÎ cybernetycznego psycho-

delizmu jest Terenie Mc Kenna. Przyczyniø sieÎ

on do skomponowania substancji DMT dime-

thyltryptaminy. Substancja ta ma rozwijacÂ jazÂnÂ

i umysø, nie zaburzajaÎc stanu fizycznego orga-

nizmu

107

106

Godzic 1996h, s. 144.

107

Godzic 1996a.

IV ± S

ZKODY WYWOèANE UZÇYWANIEM I NADUZÇYWANIEM MEDIOÂW

128

Zaburzenia osobowosÂci pod postaciaÎ

zachowanÂ antyspoøecznychi agresywnych

Badania polskich dzieci i møodziezÇy wska-

zujaÎ, zÇe 90% z nich jest aktywnymi konsumen-

tami gier wideo. NalezÇy zauwazÇycÂ, zÇe dzieci te

cheÎtniej wybierajaÎ gry agresywne, zawierajaÎce

brutalne sceny przemocy. Swoje preferencje

opisujaÎ nasteÎpujaÎco: [...] im bardziej krwawe,

tym lepiej. Moja ulubiona gra to Mortal Combat

± szczegoÂlnie wyrywanie kreÎgosøupoÂw

108

GøoÂwnym mechanizmem, ktoÂry wykorzystujaÎ

dzieci, jest modelowanie

109

. Døugotrwaøe oglaÎ-

danie przemocy, wzmocnione innymi czynni-

kami, mozÇe prowadzicÂ do trwaøego wzrostu

wrogosÂci i agresji oraz do znieczulenia na prze-

moc w zÇyciu spoøecznym

110

. Najnowsze bada-

nia amerykanÂskie pokazujaÎ, zÇe zmiany w oso-

bowosÂci pod wpøywem gier komputerowych

mogaÎ miecÂ charakter trwaøy. Osoby, ktoÂre

w dziecinÂstwie zajmowaøy sieÎ grami zawierajaÎ-

cymi przemoc, jako ludzie dorosÂli czeÎsÂciej

przejawiaøy postawy agresywne wobec in-

nych, zwøaszcza w sytuacjach konfliktowych,

czeÎsÂciej takzÇe wchodziøy w konflikty z prawem.

108

BoronÂ, Zyss 1996.

109

Bandura 1977.

110

Braun-Gaøkowska 1997, s. 2-8; Ulfik-Jaworska

2003.

IV ± S

ZKODY WYWOèANE UZÇYWANIEM I NADUZÇYWANIEM MEDIOÂW

129

Na podstawie dotychczas przeprowadzo-

nych badanÂ psychologicznych mozÇemy powie-

dziecÂ, izÇ dzieci korzystajaÎce z gier komputero-

wych ujawniajaÎ silnaÎ potrzebeÎ autonomii, eks-

presji siebie. MozÇna je scharakteryzowacÂ jako

osoby z nasilonaÎ agresjaÎ, pewne siebie, a jed-

noczesÂnie uchylajaÎce sieÎ od odpowiedzialnosÂ-

ci. CzeÎsto wysteÎpujaÎ u nich cechy osobowosÂci

narcystycznej, ktoÂre wyrazÇajaÎ sieÎ przekona-

niem o wøasnej doskonaøosÂci i wyjaÎtkowosÂci.

Cechy te wspoÂøwysteÎpujaÎ z maøaÎ potrzebaÎ ro-

zumienia siebie i innych.

Na podstawie badanÂ przeprowadzonych

przez AleksandreÎ GaøeÎ mozÇna nakresÂlicÂ psy-

chologiczny portret osoÂbzajmujaÎcych sieÎ gra-

mi komputerowymi. Cechuje je niska emocjo-

nalnosÂcÂ, przejawiajaÎca sieÎ w tresÂci i formie wy-

razÇania emocji (saÎ one ubogie i powierzchow-

ne); niepokoÂj, ktoÂry manifestuje sieÎ w dwoÂch

sposobach zachowania: wycofywaniu sieÎ

z kontaktoÂw, apatii i obnizÇonej aktywnosÂci lub

manifestowaniu agresywnosÂci i impulsywnosÂci.

Ciekawym zjawiskiem wysteÎpujaÎcym u osoÂb

uzalezÇnionych od gier jest traktowanie innych

jako przedmiotoÂw, ktoÂre nalezÇy zniszczycÂ, wy-

korzystacÂ luboszukacÂ, aby osiaÎgnaÎcÂ zamierzo-

ny cel

111

Gaøa, Ulfik 2000, s. 57-58.

IV ± S

ZKODY WYWOèANE UZÇYWANIEM I NADUZÇYWANIEM MEDIOÂW

130

3. Szkody spoøeczne

Media, oddziaøujaÎc na jednostkeÎ, oddziaøujaÎ

roÂwniezÇ na caøe spoøeczenÂstwo. Z pewnosÂciaÎ

i w sposoÂbpozytywny, i negatywny. WspoÂø-

czesne mass media rozpoczynajaÎ swoÂj kon-

takt z odbiorcami od badania ich opinii. ZnajaÎc

potrzeby ludzi, i te usÂwiadomione, i te nieusÂ-

wiadomione, wychodzaÎ im naprzeciw. Oferta

medialna jest wieÎc adekwatna do oczekiwanÂ

spoøecznych. Opracowana lista przyjemnosÂci

spoøecznych, uwzgleÎdniajaÎca jedynie wartosÂci

nizÇsze, staje sieÎ podstawaÎ tworzonych progra-

moÂw, ktoÂre potem majaÎ najwyzÇszaÎ oglaÎdal-

nosÂcÂ

112

. Przekaz medialny koncentruje sieÎ pra-

wie wyøaÎcznie na wartosÂciach nizÇszych, przy-

jemnosÂciowych i hedonistycznych. Nie ma

w nim odpowiedzialnosÂci, wartosÂci religijnych

czy posÂwieÎcenia dla drugiego czøowieka.

Do spoøecznych konsekwencji niewøasÂciwe-

go odbioru mass medioÂw nalezÇaÎ:

Wyobcowanie czøowieka ze sÂwiata

realnego

Cechami specyficznymi wspoÂøczesnego

spoøeczenÂstwa konsumpcyjnego saÎ: wielosÂcÂ,

112

Godzic 1996; ZaseÎpa 2000.

IV ± S

ZKODY WYWOèANE UZÇYWANIEM I NADUZÇYWANIEM MEDIOÂW

131

roÂzÇnosÂcÂ, rozmaitosÂcÂ, heterogenicznosÂcÂ, nieok-

resÂlonosÂcÂ, fragmentarycznosÂcÂ, niespoÂjnosÂcÂ,

pluralizm, przypadkowosÂcÂ, ambiwalencja

113

Akcentuje sieÎ to, co zÇywioøowe i chaotyczne,

asystemowe i nieracjonalne. Pojawia sieÎ troÂj-

przymierze wartosÂci dominujaÎcych: swobody,

roÂzÇnorodnosÂci i tolerancji. Czøowiek ¹bombar-

dowanyº setkami informacji pøynaÎcych ze sÂrod-

koÂw masowego przekazu, niekiedy sprzecz-

nych i wzajemnie sieÎ wykluczajaÎcych, nie mo-

zÇe uporzaÎdkowacÂ proponowanych mu wzor-

coÂw i koncepcji wedøug swoich dotychczaso-

wych zasad. WielosÂcÂ sprzecznych informacji

stwarza zagrozÇenie dla optymalnego funkcjo-

nowania czøowieka. Czøowiek w natøoku infor-

macji, ktoÂrych nie potrafi w caøosÂci przetworzycÂ

i odniesÂcÂ do wøasnego systemu wartosÂci, czuje

sieÎ zagrozÇony i bezsilny, skøonny do dziaøanÂ

konformistycznych i okazjonalnych. Czøowiek

taki jest skøonny poddacÂ sieÎ modzie, propozy-

cjom medialnym, ktoÂre do niego docierajaÎ.

SzczegoÂlnie atrakcyjne saÎ przekazy oferujaÎce

natychmiastowaÎ przyjemnosÂcÂ i zaspokojenie

wszystkich potrzebodbiorcy. Media uzyskujaÎ

widza zaangazÇowanego, obywatela kultury

konsumpcyjnej.

113

MarianÂski 1995.

IV ± S

ZKODY WYWOèANE UZÇYWANIEM I NADUZÇYWANIEM MEDIOÂW

132

Osøabienie tozÇsamosÂci narodowej

i wartosÂci chrzesÂcijanÂskich

Kultura Zachodu zalewa naszaÎ kultureÎ sty-

lem proponujaÎcym zÇycie pozbawione odpowie-

dzialnosÂci za jego godnosÂcÂ i ksztaøt. WyrazÂna

jest w kulturze popularnej marginalizacja wartosÂ-

ci chrzesÂcijanÂskich

114

. Media preferujaÎ w swoim

przekazie trendy kultur obcych, zapominajaÎc lub

celowo pomijajaÎc polskie wartosÂci narodowe.

Podobne stanowisko zajmujaÎ mass media od-

nosÂnie do religii. Programy o tematyce religijnej

zajmujaÎ najmniejszaÎ czeÎsÂcÂ ramoÂwki radia i tele-

wizji. CzeÎsto postawy proreligijne zostajaÎ w me-

diach wysÂmiewane i karykaturyzowane. Ponadto

nagminnym zjawiskiem jest izolowanie religii od

innych dziedzin kultury

115

. Wiedza, etyka czy

polityka, pozbawione religii, zostajaÎ pozbawio-

ne prawdy obiektywnej, co prowadzi do relaty-

wizmu moralnego we wszystkich dziedzinach

zÇycia. ZagrozÇenia moralne to przede wszystkim

øatwy i niekontrolowany dosteÎp dzieci i møodziezÇy

do informacji o tresÂciach niepozÇaÎdanych. Okazu-

je sieÎ, zÇe nie istniejaÎ zÇadne naprawdeÎ skuteczne

filtry, ktoÂre uniemozÇliwiaÎ dotarcie do stron moral-

nie nagannych.

114

Lepa 1996.

115

JaroszynÂski, www.rodzinapolska.pl

IV ± S

ZKODY WYWOèANE UZÇYWANIEM I NADUZÇYWANIEM MEDIOÂW

133

Konsumpcyjny styl zÇycia

Konsumpcjonizm obecny w mediach nie

pozostaje obojeÎtny w odniesieniu do rozwoju

møodego pokolenia. Møodzi ludzie bowiem

czerpiaÎ z medioÂw wiedzeÎ o sÂwiecie. SaÎ skøonni

przyjmowacÂ za prawdziwe wzorce spoøecznych

zachowanÂ przedstawione w mediach. WsÂroÂd

dzieci i møodziezÇy bardziej popularne saÎ zacho-

wania z rodzin wysteÎpujaÎcych w serialach tele-

wizyjnych nizÇ normy i wartosÂci obecne w ich

realnych rodzinach. MøodziezÇ uczy sieÎ zachod-

niego, tak zwanego ¹modnegoº stylu zÇycia,

w ktoÂrym naczelne miejsce w systemie wartosÂ-

ci zajmujaÎ przyjemnosÂci pozbawione odpowie-

dzialnosÂci. Telewizja czy komputer stajaÎ sieÎ

obecnie modnym sÂrodkiem wychowawczym.

ZasteÎpujaÎ czeÎsto rodzicoÂw skoncentrowanych

na pracy. To wøasÂnie telewizja i inne sÂrodki ma-

sowej komunikacji w duzÇej mierze ksztaøtujaÎ

postawy dzieci i møodziezÇy. Od tresÂci przeka-

zoÂw medialnych zalezÇy stosunek møodego po-

kolenia do sÂwiata, spoøeczenÂstwa, wartosÂci na-

rodowych i do drugiego czøowieka.

Osøabienie komunikacji w rodzinie

Telewizja jest wrogiem komunikacji w rodzi-

nie. JakzÇe czeÎsto zdarza sieÎ, zÇe caøa rodzina

siedzi przed telewizorem razem ± nie wspoÂl-

nie, lecz obok siebie. SaÎ w jednym miejscu,

ale nie majaÎ kontaktu ze sobaÎ, kazÇdy z nich

IV ± S

ZKODY WYWOèANE UZÇYWANIEM I NADUZÇYWANIEM MEDIOÂW

134

jest w kontakcie z bohaterem filmu, redaktorem

programu czy sprawozdawcaÎ sportowym.

Dziecko wielokrotnie prosi ojca lubmatkeÎ

o obejrzenie rysunku czy budowli z klockoÂw,

rodzice jednak, zajeÎci oglaÎdaniem filmu, albo

w ogoÂle nie søyszaÎ prosÂby, albo odtraÎcajaÎ

dziecko. Kilkakrotnie odpychane, z coraz

mniejszym zapaøem podejmuje kolejne proÂb y

nawiaÎzania kontaktu i zwroÂcenia na siebie

uwagi. W rodzinach speÎdzajaÎcych duzÇo cza-

su przed telewizorem wieÎzi mieÎdzy poszcze-

goÂlnymi czøonkami stopniowo sieÎ rozluzÂniajaÎ.

Gdy rodzina jest pograÎzÇona w telewizyjnym

transie, nie ma czasu na rozmoweÎ, na wymia-

neÎ mysÂli, uczucÂ, przekazywanie wartosÂci. MoÂ-

wiaÎc o telewizji jako przeszkodzie komunikacji

w rodzinie, mozÇna pokusicÂ sieÎ roÂwniezÇ o od-

wrotne stwierdzenie: ludzie, ktoÂrzy potrafiaÎ

cieszycÂ sieÎ sobaÎ, nie popadajaÎ w telewizyjne

uzalezÇnienie. PotrafiaÎ oni uchronicÂ przed nim

takzÇe swoje dzieci, ukazujaÎc im znacznie bo-

gatszy, pieÎkniejszy i ciekawszy sÂwiat od tego

ze szklanego ekranu.

Zagubienie

KolejnaÎ cechaÎ wspoÂøczesnosÂci jest zagubie-

nie ludzi. W relatywizmie kulturowym zwøaszcza

møodziezÇ nie mozÇe odnalezÂcÂ wøasnej tozÇsamosÂci

i systemu wartosÂci. Møodzi funkcjonujaÎ wedøug

zasady ¹tu i terazº. Ich system wartosÂci jest tak-

IV ± S

ZKODY WYWOèANE UZÇYWANIEM I NADUZÇYWANIEM MEDIOÂW

135

zÇe na ¹tu i terazº. W zalezÇnosÂci od sytuacji war-

tosÂcÂ staje sieÎ przywaraÎ, a przywara wartosÂciaÎ.

Najpopularniejszym mechanizmem obronnym

przed niezrozumieniem rzeczywistosÂci jest dzi-

siaj ucieczka w sÂwiat iluzyjnych gier czy wirtual-

nej rzeczywistosÂci. SÂwiat iluzji kreowany jest nie

tylko w rzeczywistosÂci wirtualnej i grach wideo,

lecz takzÇe w telewizji. Przykøadem jest Music

Television, ktoÂra w perfekcyjny sposoÂbwykreo-

waøa sÂwiat iluzji. Music Television zaciera granice

mieÎdzy przeszøosÂciaÎ, terazÂniejszosÂciaÎ i przy-

szøosÂciaÎ, co stwarza iluzyjnosÂcÂ czasu i przestrze-

ni. KranÂcowym przypadkiem negatywnego od-

dziaøywania medioÂw elektronicznych saÎ twier-

dzenia wysuwane przez Williama Borroughsa,

autora Nagiego lunchu. Akceptuje on cyberprze-

strzenÂ jako swoÂj sÂwiat, przy czym formuje zÇaÎda-

nia uwolnienia czøowieka z ograniczenÂ material-

nego ciaøa poprzez rozwoÂj technologii

116

AnonimowosÂcÂ

ZagrozÇeniem spoøecznym wynikajaÎcym ze

sÂwiata elektroniki jest anonimowosÂcÂ. W sieci

funkcjonujaÎ idealne obrazy realnych konsu-

mentoÂw. Zmianie ulega: wiek, imieÎ, wyglaÎd

zewneÎtrzny, cechy charakteru, a nawet pøecÂ.

Wydarzenia ostatnich miesieÎcy dostarczajaÎ

dowodoÂw na tragiczne konsekwencje korzys-

116

Godzic 1996.

IV ± S

ZKODY WYWOèANE UZÇYWANIEM I NADUZÇYWANIEM MEDIOÂW

136

tania z Internetu przez møodziezÇ. W Anglii zo-

staøa uprowadzona nastolatka, ktoÂra w sieci

podawaøa sieÎ za osobeÎ peønoletniaÎ i nawiaÎzaøa

kontakt z dojrzaøym meÎzÇczyznaÎ. Wydarzenie to

wywoøaøo dyskusjeÎ na temat korzystania z In-

ternetu przez niepeønoletnich.

PrzesteÎpczosÂcÂ komputerowa

OmawiajaÎc spoøeczne skutki uzalezÇnienia od

mass medioÂw, nalezÇy wspomniecÂ takzÇe o prze-

steÎpczosÂci komputerowej, ktoÂra jest formaÎ prze-

steÎpstwa przeciwko wøasnosÂci i mieniu. Po-

wszechne jest nielegalne kopiowanie progra-

moÂw na wøasny uzÇytek, wynikajaÎce z duzÇego

zapotrzebowania na nie i zarazem wysokich

cen oryginalnych egzemplarzy. Istnieje takzÇe za-

wodowe piractwo komputerowe, ktoÂremu nie saÎ

w stanie przeszkodzicÂ granice panÂstwowe

117

PodsumowujaÎc rozwazÇania na temat szkoÂd

wynikajaÎcych z niewøasÂciwego uzÇywania lub

naduzÇywania mass medioÂw, nalezÇy przypom-

niecÂ, zÇe siøa i jakosÂcÂ oddziaøywania medioÂw na

czøowieka zalezÇy przede wszystkim od cech

jego osobowosÂci, a w przypadku dzieci

przede wszystkim od sÂrodowiska wychowaw-

czego. Ze wzgleÎdu na tak duzÇaÎ roÂzÇnorodnosÂcÂ

osobowosÂci w spoøeczenÂstwie nie mozÇna moÂ-

wicÂ o uniwersalnym modelu odbiorcy medial-

117

Sienkiewicz 1995.

IV ± S

ZKODY WYWOèANE UZÇYWANIEM I NADUZÇYWANIEM MEDIOÂW

137

nego. OgoÂlne cechy tego modelu saÎ jednak

wyrazÂne. WspoÂøczesny konsument kultury po-

pularnej chce bycÂ odbiorcaÎ aktywnym, kontro-

lujaÎcym rzeczywistosÂcÂ. Czy jednak jest to mozÇ-

liwe? Czøowiek znajdujaÎcy sieÎ w sÂwiecie prze-

øadowanym informacjaÎ nie jest w stanie ode-

bracÂ i przetworzycÂ wszystkich informacji, ktoÂ-

re do niego napøywajaÎ. Niejednokrotnie podej-

muje decyzje, opierajaÎc sieÎ na informacjach

niepeønych, szczaÎtkowych, ktoÂre saÎ mocno za-

barwione emocjonalnie, lub na najczeÎsÂciej po-

wtarzanych

118

. Zwøaszcza w tych dziedzinach,

ktoÂre saÎ czøowiekowi mniej znane, jest on

w stanie przyjaÎcÂ za prawdziwe tresÂci uzyskane

z medioÂw. Przykøadem saÎ np. wzorce zacho-

wanÂ seksualnych, moda, style wychowawcze.

WspoÂøczesny czøowiek sÂwiadomie poszuku-

je w mediach informacji i rozrywki, niesÂwiado-

mie natomiast daÎzÇy do zaspokojenia roÂzÇnych

potrzebpsychicznych. Mass media, zaspo-

koiwszy potrzeby czøowieka, oddziaøujaÎ na nie-

go poprzez przekazywane tresÂci. Niebezpie-

czenÂstwo tkwi w tym, zÇe w przekazie medial-

nym niekiedy trudno jest odroÂzÇnicÂ prawdeÎ od

faøszu, a rzeczywistosÂcÂ od iluzji.

118

Cialdini 1996.

IV ± S

ZKODY WYWOèANE UZÇYWANIEM I NADUZÇYWANIEM MEDIOÂW

138

Rozdziaø V

Profilaktyka naduzÇywania sÂrodkoÂw

masowego przekazu

Profilaktyka rozumiana jako sposoÂb reago-

wania na rozmaite zjawiska spoøeczne, ktoÂre

oceniane saÎ jako szkodliwe i niepozÇaÎdane,

skøania do traktowania takich zjawisk w kate-

goriach zagrozÇenÂ i podejmowania wysiøkoÂw

w celu ich eliminacji lub chocÂby ogranicze-

nia

119

. Profilaktyka w takim ujeÎciu ma roÂwniezÇ

zastosowanie w obszarze sÂrodkoÂw masowego

przekazu. SÂrodki te saÎ narzeÎdziami przekazu

informacji pøynaÎcej od nadawcy do odbiorcy.

Opisane we wczesÂniejszych rozdziaøach nega-

tywne skutki oddziaøywania mass medioÂw mo-

gaÎ bycÂ spowodowane wysøaniem niewøasÂciwe-

go czy wreÎcz szkodliwego (zamierzonego lub

nieumysÂlnego) przekazu medialnego przez

nadawceÎ lub niewøasÂciwym (rozmysÂlnym czy

niesÂwiadomym) odbiorem przekazu medialne-

go przez odbiorceÎ. Dziaøania profilaktyczne,

majaÎce na celu ustrzezÇenie odbiorcoÂw przed

negatywnymi skutkami przekazu medialnego

lub ograniczenie negatywnych skutkoÂw dziaøa-

nia mass medioÂw, kierowane mogaÎ bycÂ zatem

119

SzymanÂska, Zamecka 2002.

V ± P

ROFILAKTYKA NADUZÇYWANIA MEDIOÂW

139

zaroÂwno do nadawcoÂw, jak i odbiorcoÂw me-

dialnych.

1. Strategie kierowane do nadawcoÂw

Ustawa o radiofonii i telewizji zakøada, zÇe

programy publicznej radiofonii i telewizji po-

winny:

kierowacÂ sieÎ odpowiedzialnosÂciaÎ za søo-

wo i dbacÂ o dobre imieÎ publicznej radiofonii

i telewizji,

rzetelnie ukazywacÂ caøaÎ roÂzÇnorodnosÂcÂ

wydarzenÂ i zjawisk w kraju i za granicaÎ,

sprzyjacÂ swobodnemu ksztaøtowaniu sieÎ

poglaÎdoÂw obywateli oraz formowaniu sieÎ opinii

publicznej,

umozÇliwiacÂ obywatelom i ich organiza-

cjom uczestniczenie w zÇyciu publicznym po-

przez prezentowanie zroÂzÇnicowanych poglaÎ-

doÂw i stanowisk oraz wykonywanie prawa do

kontroli i krytyki spoøecznej,

søuzÇycÂ rozwojowi kultury, nauki i osÂwiaty,

ze szczegoÂlnym uwzgleÎdnieniem polskiego do-

robku intelektualnego i artystycznego,

respektowacÂ chrzesÂcijanÂski system war-

tosÂci, za podstaweÎ przyjmujaÎc uniwersalne za-

sady etyki,

søuzÇycÂ umacnianiu rodziny,

V ± P

ROFILAKTYKA NADUZÇYWANIA MEDIOÂW

140

søuzÇycÂ ksztaøtowaniu postaw prozdrowot-

nych,

søuzÇycÂ zwalczaniu patologii spoøecznych,

uwzgleÎdniacÂ potrzeby mniejszosÂci naro-

dowych i grup etnicznych

120

RoÂwnoczesÂnie ustawa o radiofonii i tele-

wizji zastrzega, zÇe:

audycje lub inne przekazy nie mogaÎ pro-

pagowacÂ dziaøanÂ sprzecznych z prawem,

z polskaÎ racjaÎ stanu oraz postaw i poglaÎdoÂw

sprzecznych z moralnosÂciaÎ i dobrem spoøecz-

nym, a w szczegoÂlnosÂci nie mogaÎ zawieracÂ

tresÂci dyskryminujaÎcych ze wzgleÎdu na raseÎ,

pøecÂ lub narodowosÂcÂ,

audycje lub inne przekazy powinny sza-

nowacÂ przekonania religijne odbiorcoÂw,

a zwøaszcza chrzesÂcijanÂski system wartosÂci,

audycje lub inne przekazy nie mogaÎ

sprzyjacÂ zachowaniom zagrazÇajaÎcym zdrowiu

lub bezpieczenÂstwu oraz zachowaniom zagra-

zÇajaÎcym sÂrodowisku naturalnemu,

zabronione jest rozpowszechnianie audy-

cji lub innych przekazoÂw zagrazÇajaÎcych fizycz-

nemu, psychicznemu lub moralnemu rozwojo-

wi maøoletnich, w szczegoÂlnosÂci zawierajaÎcych

120

Ustawa o radiofonii i telewizji, rozdziaø 1, art. 21,

www.krrit.bip.ornak.pl

V ± P

ROFILAKTYKA NADUZÇYWANIA MEDIOÂW

141

tresÂci pornograficzne lub w sposoÂb nieuzasad-

niony eksponujaÎcych przemoc,

audycje lub inne przekazy zawierajaÎce

sceny lub tresÂci mogaÎce miecÂ negatywny

wpøyw na prawidøowy fizyczny, psychiczny lub

moralny rozwoÂj maøoletnich, mogaÎ bycÂ rozpow-

szechniane wyøaÎcznie w godzinach od 23 do 6,

nadawcy saÎ zobowiaÎzani do oznaczania

audycji lub innych przekazoÂw, o ktoÂrych mowa

w powyzÇszym punkcie, odpowiednim symbolem

graficznym przez caøy czas ich emisji telewizyjnej

lub zapowiedziaÎ søownaÎ, informujaÎcaÎ o zagrozÇe-

niach wynikajaÎcych z tresÂci emisji radiowej,

nadawcy saÎ zobowiaÎzani do oznaczania

audycji i innych przekazoÂw, z wyøaÎczeniem ser-

wisoÂw informacyjnych, reklam, telesprzedazÇy,

transmisji sportowych i przekazoÂw tekstowych,

odpowiednim symbolem graficznym przez caøy

czas ich emisji telewizyjnej, uwzgleÎdniajaÎc sto-

pienÂ szkodliwosÂci danej audycji lub przekazu

dla maøoletnich w poszczegoÂlnych katego-

riach wiekowych

121

Zasady profilaktyki wydajaÎ sieÎ ujeÎte w prze-

pisach prawnych dotyczaÎcych podmiotoÂw re-

prezentujaÎcych publiczne sÂrodki masowego

przekazu. Prawa te nie saÎ jednak stosowane

121

Ustawa o radiofonii i telewizji, rozdziaø 1, art. 18,

www.krrit.bip.ornak.pl

V ± P

ROFILAKTYKA NADUZÇYWANIA MEDIOÂW

142

w sektorze medioÂw komercyjnych. Obserwuje

sieÎ ponadto, co dowiedziono w poprzednich

rozdziaøach, liczne zaniedbania we wprowa-

dzaniu powyzÇszych przepisoÂw w zÇycie, takzÇe

przez media publiczne. KwestiaÎ niewaÎtpliwie

najwazÇniejszaÎ w profilaktyce skierowanej na

nadawcoÂw medialnych beÎdzie jasne i wyrazÂne

okresÂlenie prawnych regulacji dotyczaÎcych

tresÂci przekazywanych przez media (zaroÂwno

publiczne, jak i komercyjne) oraz skuteczne

egzekwowanie tych ustalenÂ w praktyce.

KosÂcioÂø podkresÂla odpowiedzialnosÂcÂ moral-

naÎ ludzi dysponujaÎcych sÂrodkami spoøecznego

przekazu za prawdziwosÂcÂ rozpowszechnia-

nych informacji, za potrzeby i reakcje, jakie

one wywoøujaÎ, i za wartosÂci, ktoÂre propagujaÎ.

W adhortacji apostolskiej Pawøa VI o ewangeli-

zacji w sÂwiecie wspoÂøczesnym (Evangelii nun-

tiandi) dostrzega sieÎ przydatnosÂcÂ sÂrodkoÂw

spoøecznego przekazu w nauczaniu kateche-

tycznym, nazywajaÎc je ¹poteÎzÇnaÎ pomocaÎº

w gøoszeniu oreÎdzia Ewangelii

122

. Siøa ta po-

winna bycÂ uzÇywana nie bez zastrzezÇenÂ, ale

tak, by rozwijaøa horyzonty jednostek i spoøe-

czenÂstw. TwoÂrcy programoÂw telewizyjnych po-

winni staracÂ sieÎ o wyostrzenie wøasnej wrazÇli-

wosÂci w kwestii oceny tworzonych audycji.

122

Evangelii nuntiandi, s. 45-46.

V ± P

ROFILAKTYKA NADUZÇYWANIA MEDIOÂW

143

Nic nie mozÇe zwolnicÂ twoÂrcoÂw przekazoÂw

medialnych od odpowiedzialnosÂci za to, co

prezentujaÎ swoim odbiorcom. ObowiaÎzkiem

medioÂw publicznych i prywatnych jest dbanie,

by poprzez przekazywane tresÂci nie dziaøacÂ

w sposoÂb szkodliwy, ale przeciwnie, by dostar-

czacÂ spoøeczenÂstwu wzoroÂw pozytywnych,

ksztaøtujaÎcych postawy prospoøeczne. Stosun-

kowo maøo moÂwi sieÎ jeszcze o odpowiedzial-

nosÂci za tresÂci wprowadzane do Internetu. Wy-

daje sieÎ, zÇe jest to jedno z tych zjawisk, w ktoÂ-

rych rzeczywistosÂcÂ wyprzedziøa refleksjeÎ o nim.

2. Strategie kierowane do odbiorcoÂw

RoÂwnie wazÇna, jak dziaøania skierowane do

nadawcoÂw medialnych, jest dziaøalnosÂcÂ profi-

laktyczna w stosunku do odbiorcoÂw tresÂci pøy-

naÎcych ze sÂrodkoÂw masowego przekazu. Fila-

rem dziaøalnosÂci profilaktycznej jest wycho-

wanie do korzystania z medioÂw. Przekazuje

ono odbiorcom okresÂlonaÎ wiedzeÎ na temat

mechanizmoÂw stosowanych w przekazie

informacji medialnej i obejmuje liczne ob-

szary:

Czas korzystania z mass medioÂw. Wcho-

dzi tu w greÎ zaroÂwno pora korzystania, jak i ilosÂcÂ

czasu speÎdzanego przed telewizorem, kompu-

terem czy przy telefonie.

V ± P

ROFILAKTYKA NADUZÇYWANIA MEDIOÂW

144

UmiejeÎtnosÂcÂ dokonywania wyboroÂw tego,

co ma bycÂ oglaÎdane, søuchane lub czytane. Od-

biorcy powszechnie oglaÎdajaÎ baÎdzÂ søuchajaÎ

wszystko, ¹jak leciº, majaÎc stale wøaÎczony tele-

wizor lub aparat radiowy. Proces przygotowania

dzieci do odbioru programoÂw telewizyjnych

i selekcji oferowanych audycji nalezÇy rozpo-

czaÎcÂ od najwczesÂniejszych lat, ksztaøtujaÎc nie-

zbeÎdne w tej dziedzinie umiejeÎtnosÂci i nawyki.

SÂwiadomosÂcÂ tego, zÇe ¹nie wszystko jest

dla wszystkichº. SÂwiadomy odbiorca musi wie-

dziecÂ o tym, zÇe sieÎganie po tresÂci okrutne, nie-

etyczne i drastyczne znieksztaøca jego psychi-

keÎ i obciaÎzÇa sumienie.

Wiedza rodzicoÂw o tym, co ich dzieci

czytajaÎ, oglaÎdajaÎ i søuchajaÎ. Rodzice powinni

kierowacÂ procesem percepcji tresÂci medial-

nych u dzieci, rozbudzajaÎc ich potrzeby pozna-

wcze, spoøeczne i kulturalne. Rodzice, ktoÂrzy

nie interesujaÎ sieÎ tym, co dzieci oglaÎdajaÎ, naj-

czeÎsÂciej nie wiedzaÎ, jaka beÎdzie zawartosÂcÂ

tresÂciowa programu, jakie wartosÂci oferuje on

ich dziecku, a jakie mozÇe przyniesÂcÂ niebezpie-

czenÂstwa.

Towarzyszenie dziecku w odbiorze tresÂci

medialnych. OglaÎdanie razem z dziecÂmi okresÂ-

lonych, nawet kontrowersyjnych programoÂw,

wzgleÎdnie czytanie pewnych tekstoÂw, aby na-

steÎpnie podjaÎcÂ dyskusjeÎ, pomoÂc dziecku w do-

V ± P

ROFILAKTYKA NADUZÇYWANIA MEDIOÂW

145

strzezÇeniu ich deformujaÎcego wpøywu czy de-

strukcyjnego oddziaøywania.

Do warunkoÂw prawidøowego korzystania

z telewizji nalezÇaÎ:

rodzinne oglaÎdanie programoÂw,

zaplanowanie czasu i pory oglaÎdania tele-

wizji,

zapewnienie, zwøaszcza dzieciom, odpo-

wiednich warunkoÂw odbioru programoÂw tele-

wizyjnych,

oglaÎdanie programoÂw dostosowanych do

wieku odbiorcoÂw,

kontrolowanie przez rodzicoÂw jakosÂci

programoÂw oglaÎdanych przez dzieci,

kontrolowanie czasu i liczby oglaÎdanych

przez dzieci programoÂw,

okresÂlenie w rodzinie zasad oglaÎdania

telewizji,

dokonywanie krytycznej oceny programoÂw.

Do warunkoÂw prawidøowego korzystania

z komputera nalezÇaÎ:

niepozostawianie bez nadzoru dzieci

z komputerem,

jasno okresÂlone reguøy korzystania z kom-

putera, selekcja dokonywana krytycznie,

stosowanie zasady ¹najpierw obowiaÎzki,

a poÂzÂniej zabawaº,

kontrolowanie obszaroÂw, ktoÂre dziecko

odwiedza w Internecie,

V ± P

ROFILAKTYKA NADUZÇYWANIA MEDIOÂW

146

kupowanie gier odpowiednich dla wieku

dziecka,

ograniczenie czasu siedzenia przy kom-

puterze,

przestrzeganie przerw na aktywny odpo-

czynek,

stosowanie roÂzÇnych form aktywnosÂci al-

ternatywnych.

PrzysteÎpujaÎc do codziennej pracy przy

komputerze, warto pamieÎtacÂ o wøasÂciwym

przygotowaniu stanowiska pracy i prze-

strzeganiu podstawowych zasad ergono-

mii. Do najwazÇniejszych nalezÇaÎ:

prawidøowy ekran ± ostry obraz, dobry

kontrast, bez migotania, optymalne saÎ czarne

znaki na jasnym tle, odlegøosÂcÂ twarzy od ekra-

nu powinna wynosicÂ 50-60 cm, goÂrna kraweÎdzÂ

monitora powinna znajdowacÂ sieÎ mniej wieÎcej

na poziomie oczu piszaÎcego;

wygodne miejsce pracy ± pøaska klawia-

tura z odpowiedniaÎ podpoÂrkaÎ pod nadgarstek,

krzesøo z regulowanym oparciem, duzÇo wolne-

go miejsca na nogi;

osÂwietlenie ± niedopuszczalne jest bez-

posÂrednie padanie sÂwiatøa na ekran, monitor

komputera najlepiej ustawicÂ z prawej strony

w stosunku do pøaszczyzny okna;

wieÎcej ruchu ± przy komputerze nalezÇy

jak najczeÎsÂciej zmieniacÂ pozycjeÎ ciaøa, czas

V ± P

ROFILAKTYKA NADUZÇYWANIA MEDIOÂW

147

ciaÎgøej pracy nalezÇy ograniczycÂ do 50-60 mi-

nut, przy czym powinno sieÎ wykonacÂ 10-minu-

towaÎ przerweÎ;

przerwy w pracy ± przy komputerze nie

powinno sieÎ pracowacÂ døuzÇej nizÇ 4-5 godzin

dziennie, a dzieciom nalezÇy ograniczycÂ czas

zabawy przy monitorze do 1-2 godzin dzien-

nie, uwzgleÎdniajaÎc przy tym czas speÎdzony

przed telewizorem;

wietrzenie ± czeÎste wietrzenie pomie-

szczenia sprzyja prawidøowemu dotlenieniu,

niezbeÎdnemu podczas pracy umysøowej.

DuzÇa liczba uzalezÇnienÂ od sÂrodkoÂw maso-

wego przekazu, zwøaszcza wsÂroÂd dzieci i møo-

dziezÇy, wskazuje na potrzebeÎ wprowadzenia do

szkoÂø edukacji medialnej. Nauczenie dzieci

i møodziezÇy rozsaÎdnego korzystania z medioÂw

elektronicznych oraz zapobieganie uzalezÇnie-

niom w tej dziedzinie staje sieÎ jednym z najwazÇ-

niejszych obecnie zadanÂ wychowawczych

w rodzinie i szkole. Konieczne jest mieÎdzy inny-

mi stawianie møodziezÇy rozsaÎdnych wymaganÂ,

uczenie dyscypliny i czujnosÂci, a takzÇe egzek-

wowanie konsekwencji, gdy podejmie bøeÎdne

decyzje. NalezÇy jednoczesÂnie pamieÎtacÂ, izÇ møo-

dzi ludzie mogaÎ sieÎ uczycÂ wolnosÂci tylko wtedy,

kiedy zÇyjaÎ wsÂroÂd dorosøych, ktoÂrzy w dojrzaøy

sposoÂb posøugujaÎ sieÎ wøasnaÎ wolnosÂciaÎ.

V ± P

ROFILAKTYKA NADUZÇYWANIA MEDIOÂW

148

Rozdziaø VI

Mity zwiaÎzane z mediami

Dzisiaj w spoøeczenÂstwie istnieje wiele nie-

prawdziwych przekonanÂ na temat mass me-

dioÂw. Przekonania te powtarzane saÎ nawet

przez ludzi nauki i sztuki jako fakty. PolegajaÎ

one na wyolbrzymianiu pozytywnej roli mass

medioÂw baÎdzÂ na zauwazÇaniu wyøaÎcznie nega-

tywnych konsekwencji korzystania z nich.

W mitach brakuje obiektywnego spojrzenia

na roleÎ medioÂw w spoøeczenÂstwie. PonizÇej

przedstawione zostanaÎ mity na temat oddzia-

øywania medioÂw na czøowieka, a takzÇe prze-

analizowane ich pochodzenie i stopienÂ praw-

dziwosÂci.

1. Mity dotyczaÎce gier komputerowych

i Internetu

Pierwszy mit zaprezentujemy na podstawie

fragmentu badanÂ Jarego Selenowa, zamie-

szczonych w ksiaÎzÇce OglaÎdanie i inne przyjem-

nosÂci kultury popularnej: [...] aktywnosÂcÂ wydat-

kowana na gry powstrzymuje przed innymi

grozÂnymi spoøecznie zachowaniami

123

. Selnow

123

Godzic 1996, s. 144.

VI ± M

ITY ZWIAÎZANE Z MEDIAMI

149

twierdzi, zÇe ludzie, tracaÎc czas i pieniaÎdze na

gry wideo, ograniczajaÎ swojaÎ aktywnosÂcÂ

w innych dziedzinach zÇycia, w tym takzÇe

antyspoøecznych. NalezÇy przypuszczacÂ, zÇe je-

sÂli czøowiek stoi caøy wieczoÂr przy automacie

z graÎ, to nie popeøni w tym czasie zÇadnego

przesteÎpstwa, nie zachowa sieÎ niestosownie,

nie wezÂmie narkotykoÂw. Jaka jest wobec tego

prawda? Czy aktywnosÂcÂ wydatkowana na gry

komputerowe chroni czøowieka przed patolo-

giami? PrawdaÎ jest, zÇe same gry niosaÎ ze sobaÎ

wiele niebezpieczenÂstw: uzalezÇniajaÎ, zacheÎcajaÎ

do agresji czy izolacji spoøecznej

124

. Pokazane

w grach zachowania z przemocaÎ, agresywne

sposoby rozwiaÎzywania konfliktoÂw stajaÎ sieÎ

modelem relacji mieÎdzyludzkich dla konsumen-

ta gier. W podobnej sytuacji w sÂwiecie realnym

beÎdzie on skøonny zachowywacÂ sieÎ w ten sam

sposoÂb, ktoÂry w grze doprowadziø do jej po-

mysÂlnego zakonÂczenia. Tak wieÎc korzystajaÎcy

z gier komputerowych uczaÎ sieÎ poprzez mode-

lowanie skutecznych reakcji zawartych w grach,

a niekiedy saÎ to zachowania przesycone brutal-

nosÂciaÎ i agresjaÎ. Ponadto uzalezÇniajaÎ sieÎ od

gier, co powoduje, zÇe zÇyjaÎ w sÂwiecie irracjonal-

124

W tym miejscu jednak nie beÎdziemy koncentrowacÂ

sieÎ na negatywnych skutkach gier, poniewazÇ zostaøy one

omoÂwione w rozdziale posÂwieÎconym szkodom wywoøa-

nym przez mass media.

VI ± M

ITY ZWIAÎZANE Z MEDIAMI

150

nym, zaniedbujaÎc wøasne obowiaÎzki i oddalajaÎc

sieÎ od problemoÂw spoøecznych.

Mitem zupeønie przeciwnym do powyzÇsze-

go jest czeÎsto søyszane twierdzenie: wszystkie

gry komputerowe saÎ zøe i szkodzaÎ dzieciom.

Spotykamy sieÎ tu z zupeønaÎ negacjaÎ gier jako

form edukacyjnych i rozrywkowych. Negatyw-

ne aspekty wielu gier zostajaÎ przeniesione na

wszystkie gry komputerowe. Stanowisko takie

zamyka sieÎ na wszelkie korzysÂci pøynaÎce

z uzÇytkowania gier komputerowych. IstniejaÎ

gry zreÎcznosÂciowe pozbawione jakichkolwiek

scen przemocy, a usprawniajaÎce wiele proce-

soÂw psychoruchowych dziecka. Do ciekawych

gier nalezÇaÎ takzÇe gry edukacyjne, w ktoÂrych

dziecko wraz z ulubionymi bohaterami filmo-

wymi czy basÂniowymi poznaje alfabet, cyfry,

biologieÎ, historieÎ czy inne dziedziny wiedzy.

Okazuje sieÎ, zÇe gry mogaÎ stacÂ sieÎ takzÇe dosko-

naøaÎ lekcjaÎ katechezy. Gra ¹Ja Jestemº, wyda-

na przez wydawnictwo ¹Marana Thaº, jest do-

skonaøym przykøadem edukacyjnej roli gier

komputerowych. Przenosimy sieÎ w niej wraz

z chøopcem o imieniu Filip do Jerozolimy cza-

soÂw Jezusa i krok po kroku poznajemy zwycza-

je oÂwczesnych ludzi oraz dowiadujemy sieÎ od

nich wiele o zÇyciu i dziaøalnosÂci Chrystusa. Po-

nadto zasady gry skonstruowane zostaøy w ten

sposoÂb, zÇe zmuszajaÎ gracza do logicznego

VI ± M

ITY ZWIAÎZANE Z MEDIAMI

151

mysÂlenia, rozwiaÎzywania trudnych sytuacji,

a takzÇe ± co wazÇne ± saÎ uzalezÇnione od decyzji

moralnych gracza.

CzeÎsto towarzyszy nam przekonanie, zÇe

komputer to podstawa zÇycia w XXI wieku.

Komputer staje sieÎ dzisÂ najwazÇniejszaÎ wartosÂ-

ciaÎ w zÇyciu wielu ludzi. CzeÎsÂciowo przekonanie

to zwiaÎzane jest z nowym stylem zÇycia, prze-

peønionym informacjaÎ. Styl ten wymusza posøu-

giwanie sieÎ komputerem w pracy i codziennym

zÇyciu. Niestety, czeÎsto koniecznosÂcÂ posøugi-

wania sieÎ narzeÎdziami informatyki zamienia

sieÎ w nieodpartaÎ cheÎcÂ obcowania z nimi. Skut-

kiem tego jest siedzenie ¹na czacieº zamiast

osobistej wizyty u znajomych, pisanie mejli po-

cztaÎ elektronicznaÎ zamiast tradycyjnego listu,

granie w gry komputerowe zamiast rodzin-

nych rozmoÂw czy szukanie informacji w Inter-

necie zamiast czytania prasy.

RozwijajaÎc dalej rozwazÇania, dochodzimy

do kolejnego mitu dotyczaÎcego Internetu: In-

ternet to niezastaÎpione zÂroÂdøo informacji.

PrawdaÎ jest, zÇe w Internecie znajdujemy wiele

biezÇaÎcych informacji. Czy jednak czytanie wia-

domosÂci z Internetu mozÇe zastaÎpicÂ ksiaÎzÇkeÎ lub

gazeteÎ? Internet zawiera informacje aktualne,

ale i bardzo uproszczone, nie sposoÂb do nich

powracacÂ jak do ulubionej lektury. Ponadto

informacje zamieszczane w Internecie nie za-

VI ± M

ITY ZWIAÎZANE Z MEDIAMI

152

wsze muszaÎ bycÂ prawdziwe, a czeÎsto uniemozÇ-

liwienie identyfikacji autora danej informacji

ujemnie wpøywa na jej wiarygodnosÂcÂ. Tak wieÎc

optymalne byøoby øaÎczenie nowych osiaÎgnieÎcÂ

technologicznych, jak Internet, z tymi, na ktoÂ-

rych wychowaøy sieÎ caøe pokolenia PolakoÂw.

Powszechnym dzisiaj przekonaniem jest, zÇe

dzieci powinny korzystacÂ z osiaÎgnieÎcÂ tech-

niki jak najwczesÂniej. Skutkiem tego jest sa-

dzanie dwuletniego dziecka na kolanach przed

monitorem komputera. Trzylatek umie juzÇ sam

wøaÎczacÂ telewizor, wideo i gra w gry kompute-

rowe, a rodzice saÎ dumni, zÇe majaÎ tak zdolne

dziecko. Z biegiem czasu dzieci speÎdzajaÎ coraz

wieÎcej czasu przed komputerem, serfujaÎc po

sieci, a rodzice zaczynajaÎ sieÎ niepokoicÂ. Dzieci

zaniedbujaÎ naukeÎ szkolnaÎ, przedkøadajaÎ kon-

takt z komputerem nad kontakty z kolegami.

ZaczynajaÎ sieÎ problemy zdrowotne: skrzywie-

nia kreÎgosøupa, wady wzroku oraz agresywne

zachowania. Rodzice saÎ zaskoczeni, nie rozu-

miejaÎ, co sieÎ staøo z ich dzieckiem. Rzadko

sieÎgajaÎ pamieÎciaÎ do dnia, w ktoÂrym posadzili

dziecko przy komputerze. Dziecko, wchodzaÎc

w zÇycie spoøeczne, uczy sieÎ zachowanÂ i war-

tosÂciowania na poczaÎtku swojej socjalizacji

przede wszystkim od rodzicoÂw. JesÂli rodzice

køadli nacisk na rozwoÂj ¹umiejeÎtnosÂci informa-

tycznychº dzieci i nagradzali posteÎpy dziecka

VI ± M

ITY ZWIAÎZANE Z MEDIAMI

153

w tej dziedzinie, utrwalali je, pozbawiajaÎc je

jednoczesÂnie kontaktoÂw interpersonalnych

i radosÂci z naturalnej potrzeby dziecieÎcej, jakaÎ

jest zabawa.

2. Mity dotyczaÎce telewizji

Kolejny mit dotyczy oglaÎdania telewizji: te-

lewizja uczy i bawi, nie ma w niej nic zøego.

Przekonanie to koncentruje sieÎ wyøaÎcznie na

pozytywnej roli telewizji. Trzeba przyznacÂ, zÇe

telewizja speønia funkcjeÎ edukacyjnaÎ i rozryw-

kowaÎ, ale nie tylko. Telewizja nadaje takzÇe filmy

zawierajaÎce elementy przemocy i pornografii,

bajki niedostosowane parametrami technicz-

nymi do receptoroÂw dzieci czy teledyski zawie-

rajaÎce sprzeczne z normami spoøecznymi søo-

wa czy obrazy

125

. Tak wieÎc oglaÎdanie telewizji

mozÇe przyczyniacÂ sieÎ zaroÂwno do rozwoju

czøowieka, jak i do patologizacji jego rozwoju.

Telewizja jest taniaÎ formaÎ rozrywki. Po co

wydawacÂ pieniaÎdze na koncerty czy spek-

takle teatralne, skoro mozÇna wøaÎczycÂ tele-

wizor i obejrzecÂ to wszystko we wøasnym

domu. PrawdaÎ jest, zÇe telewizja w obecnych

125

Negatywne skutki oddziaøywania telewizji na czøo-

wieka opisane zostaøy w rozdziale posÂwieÎconym szkodom

wywoøanym przez mass media.

VI ± M

ITY ZWIAÎZANE Z MEDIAMI

154

czasach koncentruje sieÎ przede wszystkim na

funkcji rozrywkowej. Zakøada sobie cel: bawie-

nie konsumenta. Obok transmisji z koncertoÂw

czy wazÇnych wydarzenÂ kulturalnych w telewizji

saÎ inne programy rozrywkowe, a do najmod-

niejszych zaliczajaÎ sieÎ reality show. Programy

te, mieÎdzy innymi: ¹Big Brotherº, ¹Barº czy

¹Agentº, opierajaÎ sieÎ gøoÂwnie na podglaÎdac-

twie. Widz-¹podglaÎdaczº mozÇe obserwowacÂ

zÇycie uczestnikoÂw programu. ZaglaÎda nawet

do najbardziej sekretnych miejsc, jak sypialnia

czy øazienka. Co wieÎcej, programy te skon-

struowane saÎ w taki sposoÂb, zÇe wøasÂnie pu-

blicznosÂcÂ decyduje o losie uczestnikoÂw pro-

gramu. WysyøajaÎc SMS-y lub dzwoniaÎc na

podany numer, stajemy sieÎ ¹panamiº losu wy-

typowanego kandydata. TwoÂrcy programoÂw

rozrywkowych dostarczajaÎ publicznosÂci tele-

wizyjnej tego, czego ona potrzebuje. Zaspoko-

jone zostajaÎ potrzeby: kontrolowania rzeczy-

wistosÂci, sprawowania wøadzy oraz potrzeba

ciekawosÂci i podglaÎdactwa. Istnieje jednak

druga strona medalu. Osoby wysteÎpujaÎce

w programach reality show odzierane zostajaÎ

z prywatnosÂci, a traktowanie ich i prowokowa-

nie do niektoÂrych zachowanÂ przed kameraÎ jest

dalekie od szanowania godnosÂci nalezÇnej kazÇ-

demu czøowiekowi. Uczestnicy reality show saÎ

manipulowani, z pewnosÂciaÎ majaÎ oni bardzo

VI ± M

ITY ZWIAÎZANE Z MEDIAMI

155

duzÇaÎ potrzebeÎ ekshibicjonizmu, lecz ich zacho-

wania determinujaÎ przede wszystkim korzysÂci

finansowe i popularnosÂcÂ spoøecznaÎ, z ktoÂraÎ wiaÎ-

zÇaÎ przyszøy sukces w show-biznesie. Programy

te saÎ same w sobie nieetyczne, a przede

wszystkim nie saÎ przeznaczone dla publicznosÂ-

ci dziecieÎcej. Odbiorcy reality show saÎ z kolei

¹karmieniº sensacjami i intymnosÂciaÎ innych lu-

dzi, co staje sieÎ wspoÂøczesÂnie formaÎ rozrywki na

bardzo niskim poziomie ± nieetycznej, ale taniej.

CzeÎstym stwierdzeniem wypowiadanym

przez zapracowanych rodzicoÂw, pozostawiajaÎ-

cych swoje dzieci przed telewizorem, jest: baj-

ki rozwijajaÎ dziecieÎcaÎ wyobrazÂnieÎ. To praw-

da, bajki rozwijajaÎ wyobrazÂnieÎ, uczaÎ zachowanÂ,

søownictwa, reakcji emocjonalnych na okresÂlo-

naÎ sytuacjeÎ, ale czy wøasÂciwych? Z pewnosÂciaÎ

wsÂroÂd repertuaru dla dzieci odnajdziemy wiele

bajek edukacyjnych i rozwijajaÎcych dziecko,

jak chocÂby Przygody Kubusia Puchatka,

PszczoÂøka Maja, MisÂ z niebieskiego domu, Przy-

gody kota Filemona, Bajeczki Jedynaczki, MisÂ

Uszatek, Bob Budowniczy, SÂwiat wedøug Lud-

wiczka czy Smocze opowiesÂci. Niestety, dla

najmøodszych widzoÂw przeznaczone saÎ takzÇe

bajki okrutne, wzbudzajaÎce w dzieciach zacho-

wania agresywne, uczaÎce je niewøasÂciwych po-

staw i negatywnych emocji. Do bajek tych na-

lezÇaÎ mieÎdzy innymi: Pokemon, Medabots,

VI ± M

ITY ZWIAÎZANE Z MEDIAMI

156

Oggy i karaluchy, Ed, Edd i Eddy, BlizÂniaki

Cramp, Krowa i kurczak. Ponadto wszystkie baj-

ki oglaÎdane przez dzieci powinny zostacÂ wzbo-

gacone komentarzem dorosøych. Konieczne jest

to, zwazÇywszy na specyficzny okres rozwoju

intelektualnego dzieci w wieku przedszkolnym.

Dzieci mieÎdzy drugim a szoÂstym rokiem zÇycia

posøugujaÎ sieÎ mysÂleniem symboliczno-wyobra-

zÇeniowym, ktoÂre poprzedza mysÂlenie konkretne.

MysÂlenie dziecieÎce, zwane tezÇ imaginacyjnym,

nie pozwala dziecku na caøkowite oddzielenie

rzeczywistosÂci od fikcji. KonsekwencjaÎ tego

jest wiele wypadkoÂw dotykajaÎcych dzieci, ktoÂre

nasÂladujaÎ zachowania bohateroÂw kreskoÂwek.

Inny mit dotyczy sÂwiata dorosøych to: por-

nografia oglaÎdana w domu nie mozÇe niko-

mu zaszkodzicÂ. Zdanie to czeÎsto mozÇna usøy-

szecÂ od zwolennikoÂw pornografii. Badania

empiryczne

126

dowodzaÎ, zÇe oglaÎdanie porno-

grafii w zaciszu domowym prowadzi do uza-

lezÇnienia sieÎ od niej, konfliktoÂw rodzinnych,

zaniedbanÂ w pracy i bardzo czeÎsto do rozpa-

du maøzÇenÂstwa. Ponadto badania amerykanÂ-

skie wykazujaÎ, zÇe 38% gwaøcicieli korzystaøo

z pornografii soft-core przed popeønieniem

przesteÎpstwa

127

. TakzÇe 55% pedofiloÂw skaza-

126

Chwaszcz 2000.

127

Scott 1995.

VI ± M

ITY ZWIAÎZANE Z MEDIAMI

157

nych za gwaøt stymulowaøo sieÎ pornografiaÎ

dziecieÎcaÎ.

Telewizja moÂwi prawdeÎ ± søyszymy ko-

mentarze zbulwersowanych jakaÎsÂ aferaÎ oby-

wateli. Ale czy tylko prawdeÎ? Z pewnosÂciaÎ te-

lewizja przekazuje wiele informacji, ktoÂre zata-

jajaÎ roÂzÇne podmioty prawne, polityczne czy

gospodarcze. NalezÇy jednak zadacÂ pytanie

o cel, ktoÂrym kieruje sieÎ telewizja, ujawniajaÎc

te informacje. Czy celem jest prawda? Czy

przekonanie, zÇe obywatele powinni wiedziecÂ

wszystko? Czy mozÇe cheÎcÂ zdobycia jak naj-

wieÎkszej liczby odbiorcoÂw programu? Niekie-

dy ujawniane zostajaÎ materiaøy bardzo kontro-

wersyjne, niepewne lub obrazÇajaÎce uczucia

moralne, religijne czy estetyczne wielu obywa-

teli. Informacje te z pewnosÂciaÎ nie søuzÇaÎ dobru

spoøecznemu, a wreÎcz przeciwnie ± zacheÎcajaÎ

do wzajemnych oskarzÇenÂ, wzbudzajaÎ agresjeÎ

czy niecheÎcÂ do poszczegoÂlnych grup spoøecz-

nych.

3. Mity dotyczaÎce prasy

Nie opøaca sieÎ kupowacÂ gazet, bo

wszystko jest w Internecie ± moÂwiaÎ internau-

ci. Okazuje sieÎ jednak, zÇe nie wszystkie infor-

macje zawarte w gazetach umieszczane saÎ

w Internecie. TakzÇe ciaÎgle wielu ludzi nie ma

VI ± M

ITY ZWIAÎZANE Z MEDIAMI

158

dosteÎpu do Internetu. Co wieÎcej, korzystanie

z Internetu zwiaÎzane jest z przebywaniem døu-

gimi godzinami przed komputerem, a to ± jak

wykazano ± prowadzi do wielu zaburzenÂ psy-

chicznych i somatycznych.

NajlepszaÎ przyjacioÂøkaÎ jest magazyn ko-

biecy ± søyszymy w hasøach reklamowych, ale

i w rzeczywistosÂci. WspoÂøczesny bardzo szybki

tryb zÇycia, nastawienie na posiadanie, a nie na

rozwoÂj osobowy, okresÂlane jako konsumpcjo-

nizm, prowadzaÎ do redukcji kontaktoÂw inter-

personalnych bezposÂrednich. Relacja czøowie-

ka z czøowiekiem zastaÎpiona zostaje relacjaÎ

czøowieka z rzeczaÎ. W spoøeczenÂstwie kon-

sumpcyjnym ludzie wchodzaÎ w interakcje za

posÂrednictwem nosÂnikoÂw informacji, takich

jak telefony czy Internet. Skutkiem jest zanie-

chanie baÎdzÂ zminimalizowanie relacji i kontak-

toÂw bezposÂrednich mieÎdzy osobami. Poczucie

osamotnienia, ktoÂre jest tego naturalnym na-

steÎpstwem, likwidowane jest za pomocaÎ wy-

szukiwania sobie tak zwanych ¹modnychº to-

warzyszy. Towarzyszem, pocieszycielem, naj-

lepszym przyjacielem staje sieÎ wieÎc magazyn

kobiecy, cukierki, ulubiona filizÇanka kawy. Pro-

dukty kultury popularnej poprzez reklameÎ stajaÎ

sieÎ substytutami zaspokajajaÎcymi potrzeby,

w tym potrzebeÎ kontaktu z drugim czøowie-

kiem.

VI ± M

ITY ZWIAÎZANE Z MEDIAMI

159

Kupowanie drogich magazynoÂw kobie-

cych nalezÇy do dobrego smaku ± takie prze-

konanie panuje wsÂroÂd wspoÂøczesnych kobiet

starajaÎcych sieÎ zÇycÂ modnie. GøoÂwnaÎ formaÎ ak-

tywnosÂci, zgodnie z modnymi nurtami zÇycia,

jest atrakcyjnosÂcÂ i sprawnosÂcÂ fizyczna. Pod-

kresÂla sieÎ takzÇe osiaÎganie sukcesoÂw zawodo-

wych, co jednak bardziej zwiaÎzane jest z atrak-

cyjnosÂciaÎ fizycznaÎ nizÇ psychicznaÎ. Kobiety,

chcaÎc nadaÎzÇycÂ za kanonami mody, kupujaÎ dro-

gie magazyny, ktoÂre nasteÎpnie saÎ eksponowa-

ne na biurkach baÎdzÂ w innych widocznych

miejscach, aby na pierwszy rzut oka mozÇna

byøo ocenicÂ ¹gospodynieÎº jako osobeÎ modnaÎ

i atrakcyjnaÎ. Magazyny te saÎ zwykle jedynie

przeglaÎdane. OmawiajaÎ kwestie mody, urody,

kosmetyczne czy zabiegi odmøadzajaÎce. Za-

warte w tych magazynach tresÂci kulturalne

zwykle nie saÎ czytane.

Czasopisma dla nastolatkoÂw saÎ zÂroÂdøem

wiedzy na temat dorastania ± twierdzaÎ nie

tylko nastolatki, ale i ich rodzice. MøodziezÇ wy-

kazuje olbrzymiaÎ potrzebeÎ poznania dorosøego

zÇycia i to nie tylko w wymiarze seksualnym.

Interesuje sieÎ przyjmowaniem nowych roÂl zÇy-

ciowych, planowaniem i rozwojem kariery za-

wodowej, kursami pomagajaÎcymi osiaÎgnaÎcÂ

sukces w zÇyciu, a coraz czeÎsÂciej dziaøalnosÂciaÎ

proekologicznaÎ i charytatywnaÎ. Rodzice nie

VI ± M

ITY ZWIAÎZANE Z MEDIAMI

160

potrafiaÎ, a czeÎsto nie majaÎ czasu, aby odpo-

wiedziecÂ na ich liczne pytania i waÎtpliwosÂci.

Dlatego z cheÎciaÎ i ulgaÎ odsyøajaÎ swoje pocie-

chy do czasopism przeznaczonych dla nasto-

latek czy nastolatkoÂw. Rodzice wierzaÎ, bo chcaÎ

uwierzycÂ reklamie, ktoÂra gøosi, zÇe møody czøo-

wiek dowie sieÎ z danego czasopisma wszyst-

kiego, czego mu potrzeba w trudnym okresie

dorastania. Ilu rodzicoÂw sprawdza tresÂci cza-

sopism, zanim pokazÇe je dzieciom? Chyba nie-

wielu. KierujaÎc sieÎ wygodaÎ ± jest cosÂ, co mozÇe

zastaÎpicÂ nas w tym trudnym zadaniu ± cheÎtnie

po to sieÎgamy. Pisma te pokazujaÎ, jak zÇycÂ ¹na

topieº. ZacheÎcajaÎ do wczesnych inicjacji sek-

sualnych, odwoøujaÎc sieÎ do zasady søusznosÂci

spoøecznej poprzez przedstawianie opisoÂw

¹pierwszego razuº dziewczaÎt i chøopcoÂw

w bardzo møodym wieku. WskazujaÎ na wartosÂ-

ci, ktoÂrymi nie saÎ bynajmniej wartosÂci sÂwieÎte,

narodowe czy humanitarne, ale atrakcyjnosÂcÂ

i sprawnosÂcÂ fizyczna. Czasopisma te uczaÎ

egoizmu zamiast altruizmu, zamiast dbaøosÂci

o rozwoÂj caøosÂciowy czøowieka ± dbaøosÂci

o ciaøo. Ponadto zacheÎcajaÎ do zachowanÂ nie-

zgodnych z naturaÎ czøowieka, jak autoerotyzm

czy homoseksualizm. Prasa møodziezÇowa tego

typu odwrazÇliwia møodego czøowieka, ksztaøtu-

je jego osobowosÂcÂ w nieprawidøowy sposoÂb,

odrywa poszczegoÂlne sfery od caøosÂci, ktoÂraÎ

VI ± M

ITY ZWIAÎZANE Z MEDIAMI

161

jest czøowiek, milczy na temat wartosÂci najwyzÇ-

szych, a stara sieÎ zastaÎpicÂ je nizÇszymi, co

w konsekwencji prowadzi do niewøasÂciwej oce-

ny moralnej sytuacji spoøecznej przez møodziezÇ.

IstniejaÎ takzÇe katolickie czasopisma prze-

znaczone dla møodziezÇy. Nie saÎ one juzÇ tak

kolorowe i nie proponujaÎ dodatkowych gadzÇe-

toÂw, aby przyciaÎgnaÎcÂ møodziezÇ, ale zawierajaÎ

cosÂ znacznie bardziej cennego ± prawdeÎ

o czøowieku i sÂwiecie. InnaÎ kwestiaÎ jest to, zÇe

niezastaÎpionym zÂroÂdøem wiedzy jest rozmowa

rodzicoÂw z dziecÂmi. Ponadto dzieci uczaÎ sieÎ

zachowanÂ, ksztaøtujaÎ swoje postawy, oczeki-

wania na podstawie modelunku zachowania

rodzicoÂw i rodziny jako wspoÂlnoty.

Czasopisma pornograficzne pomagajaÎ

w zaspokojeniu potrzeb seksualnych w bez-

pieczny sposoÂb ± twierdzaÎ konsumenci por-

nografii. Natomiast badania psychologiczne

wskazujaÎ, zÇe meÎzÇczyzÂni oglaÎdajaÎcy pornogra-

fieÎ kierujaÎ sieÎ w zÇyciu takimi wartosÂciami, jakie

lansuje przemysø pornograficzny. SaÎ to: miøosÂcÂ

erotyczna, posiadanie, przyjemnosÂcÂ pøynaÎca

z uzÇywania, sprawnosÂcÂ ciaøa

128

. Kult ciaøa,

sprawnosÂcÂ i przyjemnosÂcÂ pøynaÎca z doznanÂ

erotycznych to objawy swoistego kultu møo-

dosÂci (w jednym tylko jej wymiarze ± cieles-

128

Chwaszcz 2002.

VI ± M

ITY ZWIAÎZANE Z MEDIAMI

162

nym) i caøkowitego lekcewazÇenia starosÂci i nie-

peønosprawnosÂci. MeÎzÇczyzÂni konsumujaÎcy por-

nografieÎ nie saÎ przygotowani do przechodzenia

przez kolejne stadia rozwojowe. Kierowanie

sieÎ przez odbiorcoÂw pornografii wartosÂciami

hedonistycznymi i witalnymi powoduje leÎk

przed rozwojem, fiksacjeÎ na cielesnosÂci i za-

spokajaniu nizÇszych potrzeb. Pornografia do-

starcza zøudzenÂ wiecznej møodosÂci, pieÎknosÂci

i sprawnosÂci. NiewazÇne jest to, czy beÎdzie

ona oglaÎdana w telewizji, na wideo, czy w cza-

sopismach, faktem jest, zÇe uzalezÇnia swoich

odbiorcoÂw i znaczaÎco wpøywa na ich system

wartosÂci.

Przykøady internetowych akronimoÂw

4 (for) ± dla

4U (for you) ± dla ciebie, dla was

ADN (any day now) ± lada dzienÂ

AFAICR (as fair as i can recall) ± o ile sobie przy-

pominam

AFAIK (as far as i know) ± o ile mi wiadomo

AFAIR (as far as i remember) ± o ile pamieÎtam

AFK (away from keyboard) ± muszeÎ odejsÂcÂ od

klawiatury

ASAP (as soon as possible) ± tak szybko, jak tylko

to mozÇliwe

B. (by) ± do zobaczenia

VI ± M

ITY ZWIAÎZANE Z MEDIAMI

163

B4N (by for now) ± na razie

BBL (be back later) ± beÎdeÎ poÂzÂniej, wracam poÂzÂniej

BBS (be back soon) ± beÎdeÎ wkroÂtce

BCNU (be seeing you) ± na razie

BRB (be right back) ± zaraz wracam

BTW (by the way) ± przy okazji, poza tym

CU (see you) ± do zobaczenia

CUL ((see you later) ± do zobaczenia poÂzÂniej

DL (download) ± kopiowanie danych przez siecÂ

DTRT (do the right thing) ± postaÎpisz dobrze, jesÂli

EOD (end of discussion) ± konÂczeÎ rozmoweÎ na ten

temat

FWIW (for what it 's wo th) ± na odpowiedzialnosÂcÂ

pytajaÎcego

FYI (for you information) ± do twojej wiadomosÂci

GOK (God only knows) ± BoÂg jeden raczy wiedziecÂ

HHOK (ha,ha only kidding) ± cha, cha, zÇartowaøem

IC (i see) ± aha, rozumiem

IDTT (i will drink to that) ± wypijeÎ za to

IMHO (in my humble opinion) ± moim skromnym

zdaniem

IMO (in my opinion) ± moim zdaniem

IOW (in other wo ds) ± innymi søowy

IRL (in real life) ± w normalnym zÇyciu

IWBNI (it would be nice if) ± byøoby wspaniale,

gdyby

JK (just kidding) ± zÇartujeÎ

L8R (later) ± poÂzÂniej, potem

LOL (laugh out loud) ± sÂmiech na sali

VI ± M

ITY ZWIAÎZANE Z MEDIAMI

164

MORF? (male or female?) ± meÎzÇczyzna czy kobie-

ta?

N/P (no problem) ± zÇaden problem

OAO (over and out) ± bez odbioru

OIC (oh, i see) ± ach tak, juzÇ rozumiem

OTOH (on the other hand) ± z drugiej strony

R (are) ± jestesÂ, jestesÂcie?

RE (regarding) ± z powazÇaniem

ROFL (roll on the floor laughing) ± boki zrywacÂ ze

sÂmiechu

RUOK (are you OK?) ± wszystko w porzaÎdku?

SYL (see yoo later) ± do zobaczenia

TAFN (that is all for now) ± to na razie wszystko

THX (thanks) ± dzieÎki

TIA (thanks in advance) ± z goÂry dzieÎkujeÎ

TIC (tongue in cheek) ± sarkastycznie

TTUL (talk {type} to you later) ± opowiem/napiszeÎ

ci o tym poÂzÂniej

TVM (thanks very much) ± wielkie dzieÎki

U (you) ± ty

WB (welcome back) ± witamy znowu

WYSIWYG (what you see is what you get) ± otrzy-

masz to, co widzisz

YAFIYGI (you asked for it you got it) ± prosiøesÂ sieÎ,

to masz

YWIA (you're welcome in advance) ± alezÇ proszeÎ

VI ± M

ITY ZWIAÎZANE Z MEDIAMI

165

Przykøady emotikonoÂw

:-)

usÂmiech

;-)

figlarne przymruzÇenie oka

:-(

smutek, niezadowolenie

:-o

okrzyk zdziwienia

:-P

internauta pokazuje jeÎzyk

:'-(

pøacz

:'-)

pøacz z radosÂci

ironia, sÂmiech szyderczy

:-& lub :-#

buzia na køoÂdkeÎ

8-))

inteligentny podwoÂjny usÂmiech (lub

podwoÂjny usÂmiech okularnika)

(} {)

namieÎtny pocaøunek

|-I

internauta sÂpi

):0

krowa

najzwyklejszy usÂmieszek

:-D

gøosÂny sÂmiech

;-( lub :(

smutek

:-¬

rozpaczliwy smutek, ale tezÇ zmar-

szczenie brwi, skrzywienie

:-@

wrzask, krzyk

:-O

zaskoczenie

:-/

niesmak, zdegustowanie

8-#

kosÂciotrup

:-S

sÂmiacÂ sieÎ, czy pøakacÂ?

|-|

usypiam

|-O

ziewam

|-o

chrapieÎ

8-)

okularnik

VI ± M

ITY ZWIAÎZANE Z MEDIAMI

166

:-E

wampir z wielkimi køami

:-F

wampir z wielkimi køami (jeden

gdziesÂ zaginaÎø)

:=)

mam dwa nosy

:^) lub :v)

mam zøamany nos

(:)

jestem robotem

:-%

bankier

:-$

bankier zza oceanu

.-)

jednooki

,-)

filuterny jednooki

}:-o

zaskoczenie z uniesionymi brwiami

:'-(

jednoøezkowy smutek

:'-)

øezka szczeÎsÂcia

8:-)

mam okulary na gøowie

¬:-)

mam czapeczkeÎ

D:-)

mam czapeczkeÎ z daszkiem

*:oD

jestem klaunem

O:-)

jestem anioøem

:-)

jestem diabøem

¬|-)

jestem ChinÂczykiem

¬|-(

jestem ChinÂczykiem i nie lubieÎ zÇar-

toÂw o mnie

(:-)

mam walkmana

:~-(

pøacz ze øzami

:~-)

usÂmiech przez øezki

`:-)

zgoliøem jednaÎ brew 1

,:-)

zgoliøem jednaÎ brew 2

:-{)

mam waÎsy

:-)}

mam brodeÎ

:-)

mam hiszpanÂskaÎ brodeÎ

VI ± M

ITY ZWIAÎZANE Z MEDIAMI

167

:-()

mam hiszpanÂskaÎ brodeÎ i waÎsy

*¬:-)

mam czapeczkeÎ z pomponem

@¬:-)

mam czapeczkeÎ z duzÇym pompo-

nem

=|:-)

mam cylinder

8=:-)

jestem kucharzem

8:-)

jestem maøaÎ dziewczynkaÎ

±:-)

punk

±:-(

punk sieÎ nie sÂmieje

:_)

mam tak zøamany nos, zÇe azÇ spada

mi z twarzy

:-Q

paleÎ

:-?

paleÎ fajkeÎ

:-q

proÂbujeÎ dotknaÎcÂ jeÎzykiem nosa

:-a

udaøo sieÎ, ale z drugiej strony

d:-)

mam melonik

:-|

powaga lub zøosÂcÂ, konsternacja,

stanowczosÂcÂ

:^)

pocaøunek w policzek

:-*

pocaøunek (maøy) ± cmok

:-x

pocaøunek (wieÎkszy)

:-X

pocaøunek (jeszcze wieÎkszy)

:-*~

pocaøunek (francuski)

:-Xp

jeszcze jeden pocaøunek

:o)

perkaty nos

:-)~

piszaÎcy sieÎ sÂlini

;~-(

pøacz ze øzami

;~-)

usÂmiech przez øzy

:-~)

przezieÎbiony

,:-)

Elvis

VI ± M

ITY ZWIAÎZANE Z MEDIAMI

168

@:-)

z turbanem

(:-)

skin

+-:-)

papiezÇ, ale roÂwniezÇ duchowny

O-)

pøetwonurek

*¬|:-)

sÂwieÎty Mikoøaj

{8-o

Bill Gates

*:o)

klaun

):o*

byk z kwiatkiem w pysku

bomba atomowa

Oo-¬-¬

sÂwieÎty

@-,`-

kwiatuszek

*-`,`,-

kwiatuszek

(o-¬-¬)

w øoÂzÇku lub chory

8-O

jestem zaszokowany

(:I

jestem jajogøowym (intelektualistaÎ)

8-)

skamieniaøem ze zdumienia

X-(

umarøem!

X-)

umarøem ze szczeÎsÂcia!

8:-)

jestem maøaÎ dziewczynkaÎ

:-)-8

jestem duzÇaÎ dziewczynkaÎ

kocham zachody søonÂca

:-\8o

braøem zimny prysznic

(-_-)

przesyøam tajemniczy usÂmiech

buziaki (cmok)

jestem pijany ze szczeÎsÂcia

nie jestem zadowolony

(-::-(

jestem dwulicowy

:-&

zaplaÎtaøem sieÎ

%-{

siedzeÎ juzÇ przy tym komputerze

zbyt døugo

VI ± M

ITY ZWIAÎZANE Z MEDIAMI

169

:-(=)

mam wielkie usta

~~:-(

moja gøowa pøonie

:8)

jestem sÂwintuch

:(\

paleÎ...

O-¬|=

tylko dla kobiet

o (#|==

tylko dla meÎzÇczyzn

(\/)

mam ogromne uszy

jestem wariacko szczeÎsÂliwy

&-|

jestem bardzo smutny

...±...

na pomoc!

M:-)

pozdrawiam!

(:-...

serce mi peÎkøo

{}

nie beÎdeÎ tego komentowacÂ

O-S-¬

spieszeÎ sieÎ

O-&-¬

niecierpliwieÎ sieÎ

==:(OO '):== czujeÎ sieÎ rozjechany przez pociaÎg

jestem twojaÎ zÇabkaÎ

%\v

uwielbiam malarstwo abstrakcyjne

Q:-)

jestem sÂwiezÇym absolwentem szko-

øy sÂredniej

129

ZaseÎpa 2001, s. 104-107.

Bibliografia

Adamski F. (1987). KosÂcioÂø a kultura masowa. Kra-

koÂw.

Adamski F. (1993). Kultura mieÎdzy sacrum a pro-

fanum. W: F. Adamski (red.). Czøowiek ± wy-

chowanie ± kultura, 198-210. KrakoÂw.

Aftab P. (2003). Internet a dzieci. UzalezÇnienia

i inne niebezpieczenÂstwa. Warszawa: ProÂszynÂ-

ski i S-ka.

Anderson J., Wilkins R. (1998). ZÇegnaj telewizorku.

Warszawa.

Augustynek A. (2000). Sugestia w psychoterapii

uzalezÇnienÂ. W: A. MargasinÂski. Psychopatolo-

gia i profilaktyka, 323-332. KrakoÂw.

Augustynek A. (2001). OsobowosÂciowe determi-

nanty zachowanÂ internetowych. W: L. Haber.

MikrospoøecznosÂcÂ informacyjna. KrakoÂw.

Bach-Olesik T. (1993). Oddziaøywanie telewizji na

zachowanie agresywne dzieci i møodziezÇy.

¹Problemy OpiekunÂczo-Wychowawczeº 2.

Bandura A. (1977). Social Fondation ofthougt and

action. A social cognitive theory. NY.

Bartoszcze R. (1997). Niemcy. W: Prasa, radio

i telewizja w krajach Unii Europejskiej. Kra-

koÂw: ABCmedia.

Bartoszcze R. (1997a). Prasa, radio i telewizja w kra-

jach Unii Europejskiej. KrakoÂw: ABCmedia.

IBLIOGRAFIA

171

Bartoszcze R. (1997b). Belgia. W: Prasa, radio

i telewizja w krajach Unii Europejskiej. Kra-

koÂw: ABCmedia.

Bartoszcze R. (1997c). Wielka Brytania. W: Prasa,

radio i telewizja w krajach Unii Europejskiej.

KrakoÂw: ABCmedia.

Braun-Gaøkowska M. (1996). Gry komputerowe

a psychika dzieci. ¹Edukacja i Dialogº 8, 2-8.

Braun-Gaøkowska M., Ulfik I. (2000). Zabawa

w zabijanie. Warszawa.

BoronÂ J., Zyss T. (1996). SÂwiat gier komputero-

wych II. ¹Psychiatria Polskaº 2 (30).

BoronÂ-Zyss J., Zyss T. (1996). Kto gra w gry kom-

puterowe? ± NaøoÂg czy zabawa ± badania pilo-

tazÇowe nad rozpowszechnieniem wsÂroÂd møo-

dziezÇy szkoÂø sÂrednich. W: J. Rodziewicz-

-Gruhn, M. Pyzik. Problemy rozwoju, zdrowia,

edukacji prozdrowotnej i ekologicznej. CzeÎsto-

chowa: Wyd. WSP.

BoronÂ-Zyss J., Zyss T. (1998). Komputerowy sÂwiat

iluzji. ¹Charakteryº 2, 24-26.

Caillois R. (1973). ZÇywioø i øad, 349. Warszawa.

Chøopowiec M. (1999). Telewizja w procesie wy-

chowania dziecka. ¹Horyzonty Wiaryº 10, 34-

-35.

Chwaszcz J. (2000). Psychospoøeczne uwarunko-

wania odbioru pornografii przez meÎzÇczyzn. Lub-

lin: b.m.r.w.

Chwaszcz J. (2002). Deformacja wartosÂci poprzez

pornografieÎ. W: E. Iwulska, M. Jagøa (red.).

IBLIOGRAFIA

172

OcalicÂ w czøowieku obraz i podobienÂstwo Bo-

zÇe. LudzÂmierz: ZP.

ChrzaÎszcz S. www.republika.pl./audioton/ucho.

html/

Cialdini R. (1996). Wywieranie wpøywu na ludzi.

GdanÂsk: GWP.

Climati C. (2003). Dzieci nocy. Dyskoteki, ecstasy

i alkohol: nowe rodzaje samotnosÂci czy ciem-

nosÂcÂ wymagajaÎca rozjasÂniania? Kielce: Jed-

nosÂcÂ.

Chochoøowska-MasÂlanka A., OstafinÂska B. www.

Almamater.com.pl

Cwalina W. (2000). Generacja Y ± ponury mit czy

obiecujaÎca rzeczywistosÂcÂ? W: T. ZaseÎpa (red.).

Internet ± fenomen spoøeczenÂstwa informacyj-

nego. Warszawa.

CzerwinÂski M. (1973). Telewizja wobec kultury.

Warszawa.

Cyman J. C. (2000). ZagrozÇenia wspoÂøczesnej

møodziezÇy a apostolstwo sioÂstr zakonnych

i wszystkich wychowawcoÂw. Wrocøaw.

DaÎbrowska M. (2000). Telewizyjna fikcja a rzeczy-

wistosÂcÂ w sÂwiadomosÂci dziecka. ¹Problemy

OpiekunÂczo-Wychowawczeº 3, 50-51.

DiordewicÂ T. (1980). Widowisko telewizyjne i jego

funkcje. W: CzerwinÂski M. (red.). Telewizja

i spoøeczenÂstwo, 76-88. Warszawa: Wydaw-

nictwa Radia i Telewizji WRiT.

IBLIOGRAFIA

173

Diagnostic and Statistical Manual ofMental Disor-

ders DSM ± IV (1995). American psychiatric

Association. Washington.

Dudek W. (1996). Transformacja telewizji w Polsce.

Katowice.

DziekanÂska E. (1996a). W puøapce algorytmu.

¹CHIPº 6, 22-24.

DziekanÂska E. (1996b). Odmienne stany sÂwiado-

mosÂci. ¹CHIPº 11, 28-34.

Francuz P. (1999). Recepcja telewizji w sÂwietle

wynikoÂw ankietowych badanÂ opinii publicznej

oraz psychologicznych eksperymentoÂw natu-

ralnych. W: P. Francuz (red.). Psychologiczne

aspekty odbioru telewizji. Lublin: TN KUL.

Frasunkiewicz E. (1997). Zakøadnicy telewizji.

¹Wychowawcaº 33.

FraÎczek A. (1996). Agresja i przemoc wsÂroÂd dzieci

i møodziezÇy jako zjawisko spoøeczne. W: A. FraÎ-

czek, I. Pufal-Struzik (red.). Agresja wsÂroÂd dzie-

ci i møodziezÇy. Kielce.

Gajda J. (1977). Dziecko przed telewizorem. War-

szawa: Instytut Wydawniczy CRZZ.

Gajda J. (1988). SÂrodki masowego przekazu. Lub-

lin.

Gaøa A. (1999). ¹Agresywneº gry komputerowe

a kontakty spoøeczne. W: A. Gaøa, I. Ulfik

(red.). Oddziaøywanie ¹agresywnychº gier kom-

puterowych na psychikeÎ dzieci, 25-37. Lublin:

Katedra Psychologii Wychowawczej i Rodziny.

IBLIOGRAFIA

174

Gaøa A., Ulfik I. (2000). Oddziaøywanie ¹agresyw-

nychº gier komputerowych na psychikeÎ dzieci.

Lublin.

Gawrysiuk P. (1998). Biblia komputerowego gra-

cza. Warszawa.

GeÎsicki J. (1993). Kolorowy sÂwiat møodych w cza-

sopismach dla møodziezÇy. ¹Problemy OpiekunÂ-

czo-Wychowawczeº 5.

Goban-Klas (1999). Media i komunikacja masowa.

Warszawa: Wyd. PWN.

Godzic W. (1996). OglaÎdanie i inne przyjemnosÂci

kultury popularnej. KrakoÂw: Universitas.

Godzic W. (1996a). PrzyjemnosÂci Internetu i wir-

tualnego sÂwiata. W: W. Godzic. OglaÎdanie

i inne przyjemnosÂci kultury popularnej. Kra-

koÂw: Universitas.

Godzic W. (1996b). Teleturnieje, telekaznodziej-

stwo i telekupowanie, czyli przyjemnosÂci wie-

dzy i wøadzy. W: W. Godzic. OglaÎdanie i inne

przyjemnosÂci kultury popularnej. KrakoÂw: Uni-

versitas.

Godzic W. (1996c). Kino kultu i kino dystopii. W:

W. Godzic. OglaÎdanie i inne przyjemnosÂci kul-

tury popularnej. KrakoÂw: Universitas.

Godzic W. (1996d). Music Television, czyli przy-

jemnosÂcÂ dla oczu i uszu. W: W. Godzic. OglaÎ-

danie i inne przyjemnosÂci kultury popularnej.

KrakoÂw: Universitas.

Godzic W. (1996e). PrzyjemnosÂcÂ i gra, czyli kryzys

spojrzenia. W: W. Godzic. OglaÎdanie i inne

IBLIOGRAFIA

175

przyjemnosÂci kultury popularnej. KrakoÂw: Uni-

versitas.

Godzic W. (1996f). PrzyjemnosÂcÂ. W: W. Godzic.

OglaÎdanie i inne przyjemnosÂci kultury popular-

nej. KrakoÂw: Universitas.

Godzic W. (1996g). Reklama, czyli kontekst kultury

popularnej. W: W. Godzic. OglaÎdanie i inne

przyjemnosÂci kultury popularnej. KrakoÂw: Uni-

versitas.

Godzic W. (1996h). Wideo i gry komputerowe,

czyli przyjemnosÂci interaktywnosÂci. W: W. Go-

dzic. OglaÎdanie i inne przyjemnosÂci kultury po-

pularnej. KrakoÂw: Universitas.

Godzic W. (1999). Telewizja jako kultura. KrakoÂw:

Universitas.

Green J. (1999). Nowa era komunikacji. Warszawa:

PruszynÂski i S-ka.

Griffths M. (1995). Czy gry komputerowe szkodzaÎ

dzieciom? ¹Nowiny Psychologiczneº 4, 35-47.

Grossman D. (1999). Dlaczego dzieci zabijajaÎ?

¹ZÇycieº 13-15.

Grzegorski Z. G. (2000). Ja, dziecko i TV. PoznanÂ.

GwoÂzÂdzÂ A. (1999). PreÎdkosÂcÂ i przyjemnosÂcÂ ± kino

i telewizja w dobie symulacji elektronicznej.

Kielce.

Hinc M. R. (2001). Rola przeøozÇonych we wspoÂlno-

cie ± spojrzenie psychologii grupy. Materiaøy ze

zjazdu przeøozÇonych seminarioÂw duchownych.

Zakroczym.

IBLIOGRAFIA

176

Hopfinger M. (1997). Kultura audiowizualna u pro-

gu XX wieku. Warszawa.

Hoshika A. neurolog z Tokio. www. Csicop.org/si/

2001-05/timeline

Huber F., NeuschaÈffer Ch. (2003). Rodzice offline?

Jak nawiaÎzacÂ kontakt ze skomputeryzowanym

dzieckiem. Warszawa: PZWL.

Izdebska J. (1981). Wychowawcze oddziaøywanie

sÂrodkoÂw masowego przekazu na dzieci.

¹Kwartalnik Pedagogicznyº 3, 116 n.

Izdebska J. (1997). Czy telewizja zagrazÇa rodzinie.

¹Problemy OpiekunÂczo-Wychowawczeº 10.

Izdebska J. (1998). Telewizja w rodzinie. W:

E. Marynowicz-Hetka (red.). Pedagogika spo-

øeczna jako dyscyplina akademicka . Stan i per-

spektywy. èoÂdzÂ: Wyd. Uè.

Izdebska J. (2001). Rodzina ± dziecko ± telewizja.

Szanse wychowawcze i zagrozÇenia telewizji.

Biaøystok.

Izdebka J. (2003). Dziecko i rodzina polska wobec

zagrozÇenÂ telewizji i innych medioÂw. W: J. Wilk

(red.). W søuzÇbie dziecku. KrakoÂw: PI TS.

Jakubiak-Zapalska E. (2002). Dziecko w sÂwiecie

mass medioÂw. W: J. Kuøakowski (red.). Czøo-

wiek a uzalezÇnienia. Lublin.

Jankowski M. (1996). Komputer moja miøosÂcÂ.

¹Gazeta Wyborczaº z dnia 22.11.1996.

Januszek H., Olszewski J., Sikora J. (1994). Nega-

tywne i pozytywne aspekty komputeryzacji.

¹Humanizacja Pracyº 5.

IBLIOGRAFIA

177

JaroszynÂski P., www.rodzinapolska.pl

Juszczyk S. (2000). Czøowiek w sÂwiecie elektro-

nicznych medioÂw ± szanse i zagrozÇenia. Kato-

wice.

Kirwil L. (1995). Wpøyw telewizji na dzieci i møo-

dziezÇ. ¹Problemy OpiekunÂczo-Wychowawczeº

6, 18-24.

Kirwil L. (1997). Wpøyw telewizji na dzieci i møo-

dziezÇ. Materiaøy studioÂw i analiz Senatu RP.

Warszawa.

Køys J. A. (1995). Komputer i wychowanie. Szcze-

cin.

Koblewska J. (1967). Szkoøa i sÂrodki masowego

oddziaøywania. Warszawa: PZWS.

Koblewska J. (1972). SÂrodki masowego oddziaøy-

wania. Problemy spoøeczne, wychowawcze

i propagandowe. Warszawa.

Komorowska J. (1964). Telewizja w zÇyciu dzieci

i møodziezÇy. èoÂdzÂ: PWN.

Kosiaty J. (1999). Medycyna w Internecie, zasady

ergonomii organizacji komputerowego stano-

wiska pracy w Internecie. ¹Medycyna Prak-

tyczna ± Chirurgiaº 2 (14), 106-108.

Kosowski P. (1999). Dziecko i reklama telewizyjna.

Warszawa: Wyd. ZÇak.

Kowalczyk D. (1986). Wychowawcza problematy-

ka odbioru przekazoÂw telewizyjnych. W: Z. Szul

(red.). Komunikowanie masowe w wychowaniu,

77-91.

IBLIOGRAFIA

178

Kowalczyk S. (2000). WolnosÂcÂ naturaÎ i prawem

czøowieka. Sandomierz: Wydawnictwo Diecez-

jalne.

Kozieø A. (2001). Polska Telewizja w latach 1952-

-1989. W: Prasa, radio i telewizja w Polsce.

Warszawa: DW ELIPSA.

Kozieø A. (2001). Prasa w latach 1944-1989. W:

Prasa, radio i telewizja w Polsce. Warszawa:

DW ELIPSA.

Krenz M., Loerzer S. (1990). Ekran komputera

a zdrowie. W: Ch. Lippmann (red.). Komputer

a zdrowie, 71-73. Warszawa.

KrzeminÂski A. (1994). Wszyscy stajemy sieÎ zom-

bies. ¹Politykaº 35.

KulczynÂski R. W. (2001). SpoøeczenÂstwo informa-

cyjne. Cyberkultura. Sztuka multimedioÂw. Kra-

koÂw.

Kumor A. (1973). Teoria ± percepcja ± wychowa-

nie. Warszawa: PWN.

Kwiek J. (1997). Faktyczne i wyimaginowane za-

grozÇenia wynikajaÎce ze stosowania medioÂw.

W: W. Strykowski (red.). Media a edukacja. Po-

znanÂ.

Laszak M. (1998). Psychologia przekazu reklamo-

wego. KrakoÂw: Wydawnictwo Profesjonalnej

Szkoøy Biznesu.

Lepa A. (1996). Mass media i tozÇsamosÂcÂ PolakoÂw.

CzeÎstochowa.

Lepa A. (1999). Pedagogika mass medioÂw. èoÂdzÂ.

IBLIOGRAFIA

179

Levinson P. (1999). MieÎkkie ostrze. Naturalna his-

toria i przyszøosÂcÂ rewolucji informacyjnej. War-

szawa.

Ligonniere W. (1992). Prehistoria i historia kompu-

teroÂw. Warszawa.

LipinÂski Z. (1997). InzÇynierowie moÂzgoÂw i søoÂw.

¹Wychowawcaº 6, 15-16.

Lippman C. (1992). Komputer a zdrowie ± poradnik

dla osoÂb korzystajaÎcych z komputera. Warsza-

wa: Cedrus Publishing House.

èukasz S. (1998). Magia gier wirtualnych. Warsza-

wa.

MarianÂski J. (1995). MøodziezÇ mieÎdzy tradycjaÎ

a ponowoczesnosÂciaÎ. Lublin: RW KUL.

Michaluk A. (1995). SpoøeczenÂstwo informacyjne ±

nadzieje i zagrozÇenia. W: A. Kudøaszyk (red.).

Mass media w systemie komunikacji spoøecz-

nej w Polsce. Wrocøaw: OW Politechniki Wroc-

øawskiej.

Moia L. (2002). Dzieci telewizji? Warszawa: MIC.

Mrozowski M. (1991). MieÎdzy manipulacjaÎ a po-

znaniem. Czøowiek w sÂwiecie mass medioÂw.

Warszawa.

Noga H. (1998). Czy nowoczesnosÂcÂ niszczy trud

wychowania? ¹Wychowawcaº 5, 38-41.

Nowak A. (2000). Wybrane zjawiska powodujaÎce

zagrozÇenia spoøeczne. KrakoÂw: Oficyna Wy-

dawnicza ¹Impulsº.

IBLIOGRAFIA

180

Nowakowski P. T. (2002). Fast food dla moÂzgu,

czyli telewizja i okolice. KrakoÂw: Maternus Me-

dia.

Parnicka U. (1995). Czas wolny przedszkolaka.

¹Wychowanie w Przedszkoluº 2, 77-81.

Petry-Mroczkowska J. (1999). AmerykanÂska kultu-

ra masowa. ¹W drodzeº 5 (309).

PeÎczak

SÂrodki

masowego

przekazu,

www.encyklopedia.pwn.pl

Pietrzak H., Haøaj B. J. (2000). Psychologia spo-

øeczna w praktyce. RzeszoÂw.

PikonÂ K. (1998). ABC Internetu. Helion.

Pisarek W., Prasa, www.encyklopedia.pwn.pl

PiwonÂska-Pykaøo L. (2001). Prasa polska do 1795

roku. W: Prasa, radio i telewizja w Polsce. War-

szawa: DW ELIPSA.

Puszczewicz B. (1979). O wychowawczych

i ksztaøcaÎcych funkcjach telewizji. W: B. Passi-

ni, T. Pilch (red.). Wychowanie i sÂrodowisko,

333-353. Warszawa: WSiP.

Raczkowska J. (1995). Wychowanie wobec eks-

pansji multimedioÂw. ¹Problemy OpiekunÂczo-

-Wychowawczeº 10, 29-32.

RasÂ D. (2000a). Gry komputerowe i telewizja jako

zagrozÇenie spoøeczne ucznioÂw. W: A. Morga-

sinÂski, B. ZajeÎcka (red.). Psychopatologia i psy-

choprofilaktyka. KrakoÂw.

RasÂ D. (2000b). WspoÂøczesne sÂrodki wizyjne

(komputer i telewizja) jako zagrozÇenie realnych

kontaktoÂw z ludzÂmi. W: A. Nowak (red.). Wy-

IBLIOGRAFIA

181

brane zjawiska powodujaÎce zagrozÇenia spo-

øeczne. KrakoÂw.

Reeves B., Nass C. (2000). Media i ludzie. Warsza-

wa.

Robak M. (2000). Teologia cybersÂwiata. W: T. Za-

seÎpa (red.). Internet ± fenomen spoøeczenÂstwa

informacyjnego, 45-53. Warszawa.

Rocznik statystyczny (1996) Warszawa: GUS.

Romankow J. (1996). Technologie komputerowe:

ergonomiczne zagrozÇenie zdrowia czy posteÎp?

¹Magazyn Medycznyº VII, 8(72), 58-60.

RysÂ M. (1994). Pornografia w sÂwietle badanÂ psy-

chologicznych. W: K. MajdanÂski. (red.). Tak

zÇyciu, tak prawdzie. Atak na wartosÂci, 31-33.

èomianki: ISDN ATK.

Schneider H. J. (1992). Zysk z przesteÎpstwa. SÂrod-

ki masowego przekazu a zjawiska kryminolo-

giczne. Warszawa.

Schrzgruber M. (2000). Ekspansja elektronicznej

prasy. Wizje Mikrosoftu. ¹èaÎcznosÂcÂº 1, 15.

Scott D. (1995). The Effect of Video Games on

Feelings ofAggresion. ¹The Journal ofPsycho-

logyº 129.

Scott D. (1995). Pornografia ± jej wpøyw na rodzineÎ,

spoøeczenÂstwo, kultureÎ. GdanÂsk: TOR.

Sienkiewicz P. (1995) Masowe komunikowanie

w spoøeczenÂstwie informacyjnym. W: A. Kudøa-

szyk (red.). Mass media w systemie komunika-

cji spoøecznej w Polsce. Wrocøaw: OW Poli-

techniki Wrocøawskiej.

IBLIOGRAFIA

182

Sikorski D. (2002). Oddziaøywanie wspoÂøczesnych

sÂrodkoÂw wizualnych na dzieci i møodziezÇ jako

zagrozÇenie dla realnych kontaktoÂw mieÎdzy-

ludzkich. W: E. Iwulska, M. Jagøy (red.). OcalicÂ

w czøowieku obraz i podobienÂstwo BozÇe. LudzÂ-

mierz.

Sikorski W. (1998). AgresywnosÂcÂ u dzieci a jej pre-

ferencje dotyczaÎce programoÂw telewizyjnych.

¹Psychologia Wychowawczaº 3.

Sillamy N. (1998). Søownik psychologii. Katowice:

KsiaÎzÇnice.

Skorny Z. (1987). Proces socjalizacji dzieci i møo-

dziezÇy. Warszawa.

Skrzypczak J. (1999). Popularna encyklopedia

mass medioÂw. PoznanÂ.

Sokoøowski M. (2000). Wpøyw gier i programoÂw

komputerowych na dzieci. W: III MieÎdzynaro-

dowa Konferencja ¹Media i Edukacjaº, 90-97.

PoznanÂ: Wydawnictwo eMPi2.

Soøtysiak T. (1997). Czy komputery uzalezÇniajaÎ

dorastajaÎce pokolenie? ¹Aktualne Problemy

Pedagogiczneº 12, 12-15.

Sonczyk W. (1999), Media w Polsce. Warszawa:

WSiP.

Sonczyk W. (1999a). Prawne podstawy dziaøalnosÂ-

ci medioÂw w Polsce. W: W. Sonczyk (red.).

Media w Polsce. Warszawa: WSiP.

Sonczyk W. (1999b). Aktualne problemy prasy co-

dziennej. W: W. Sonczyk (red.). Media w Polsce.

Warszawa: WSiP.

IBLIOGRAFIA

183

Sonczyk W. (1999c). Media a spoøeczenÂstwo. W:

W. Sonczyk (red.). Media w Polsce. Warszawa:

WSiP.

Sonczyk W. (1999d). Radiofonia i telewizja ± nowy

øad w eterze. W: W. Sonczyk (red.). Media

w Polsce. Warszawa: WSiP.

Sosa J. (1999). Czy telewizja reklamuje przemoc.

¹Problemy OpiekunÂczo-Wychowawczeº 1, 29-

-32.

StruszynÂski J. (1994). Wpøyw telewizji na zoomimieÎ

miejskaÎ. W: Z. Kurzawa, W. SÂliwinÂski (red.).

WspoÂøczesna polszczyzna moÂwiona, 243-249.

KrakoÂw.

Sylwanowicz W. (1985). Anatomia i fizjologia czøo-

wieka. Warszawa: PZWL.

Sytuacja gospodarstw domowych w 2003 r.

w sÂwietle wynikoÂw badanÂ budzÇetoÂw gospodar-

stw domowych (wyniki badanÂ GUS), www.stat.

gov.pl

SzamanÂski D., www.vegamedica.pl

SzymanÂska J., Zamecka J. (2002). PrzeglaÎd kon-

cepcji i poglaÎdoÂw na temat profilaktyki. W:

G. SÂwiaÎtkiewicz, Profilaktyka w sÂrodowisku lo-

kalnym. Warszawa: KBPN.

Szymik M. (1998). Wpøyw telewizji na wzrost agre-

sywnosÂci u dzieci. ¹Wychowanie w Przedszko-

luº 5, 346-350.

SÂwiatowy raport o Internecie 2002, www.tns-glo-

bal.pl

IBLIOGRAFIA

184

UchanÂski A. (1997). Zøoty wiek gier komputero-

wych. I nowe medium rozrywkowe i nowe za-

grozÇenia. ¹Psychiatria Polskaº 2, 225-266.

Ulfik-Jaworska I. (2003). Gry komputerowe ± za-

grozÇenie czy szansa rozwoju dziecka. W: J. Wilk

(red.). W søuzÇbie dziecku. KrakoÂw: PI TS.

Urbaniak A. (2000). Multimedia a wychowanie.

¹Wychowawcaº 6, 8-11.

Ustawa z dnia 26 stycznia 1984 roku ¹Prawo pra-

soweº, http://isip.sejm.gov.pl

Wallace P. (2001). Psychologia Internetu. PoznanÂ.

Wawrzak-Chodaczek M. (1997). SÂrodki masowe-

go przekazu a spoøeczne ksztaøtowanie rzeczy-

wistosÂci. W: W. Strykowski (red.). Media a edu-

kacja. PoznanÂ.

Wilkoszewska K. (red.). (1999). PieÎkno w sieci ±

estetyka i nowe media. KrakoÂw.

Wojdan-Jaskulska R. (1983). Udziaø telewizji

w rozwoju psychologii postrzegania. ¹Przeka-

zy i Opinieº 1, 173-175.

Woronowicz B. T. (2001). Bez tajemnic o uzalezÇ-

nieniach i ich leczeniu. Warszawa: Instytut Psy-

chiatrii i Neurologii.

www.AlmaMater.com.pl

www.cjonline.com

www.crmedia.pl

www.gry-online.com.pl

www.ifps.pl

www.ite.pl

www.kigeit.org.pl

IBLIOGRAFIA

185

www.kolmio.com.pl

www.tns-global.pl; Badania TNS OBOP z 2002

roku.

Wyniki badanÂ TNS OBOP 2004, www.tns-global.pl

Young K. S. (1998). Internet addiction: The emer-

gency ofa new clinical disorder. ¹Cyberpsy-

chology and Behaviorº 1 (3), 237-244.

Zacher L. W. (1992). SpoøeczenÂstwo informacyjne

± aspekty techniczne, spoøeczne i polityczne.

Lublin±Warszawa.

Zacher L. W. (1995). Spoøeczny wymiar kompute-

ryzacji. ¹Humanizacja Pracyº 3.

Zacher L. W. (1997). Problemy spoøeczenÂstwa in-

formacyjnego. Elementy analizy, ewaluacji

i prognozy. Warszawa.

ZaseÎpa T. (2000). Media, czøowiek, spoøeczenÂ-

stwo. CzeÎstochowa: Edycja SÂP.

ZaseÎpa T. (2001). Internet ± fenomen spoøeczenÂ-

stwa informatycznego. CzeÎstochowa: Edycja

SÂP.

ZaseÎpa T., Chmura R. (2003). Internet i nowe tech-

nologie ± ku spoøeczenÂstwu przyszøosÂci. CzeÎs-

tochowa: Edycja SÂP.

Zawojski P. (2000). Elektroniczne obrazo-sÂwiaty ±

mieÎdzy sztukaÎ a technologiaÎ. Kielce.

ZielinÂski J. (1996), Powstanie Internetuº, www.

winter.pl

ZielinÂski J. (2002). Caøkiem dorosÂli gracze, www.

winter.pl

IBLIOGRAFIA

186

ZielinÂski J. (1998). PoczaÎtki Usenetu, www.win-

ter.pl

Zyss T., BoronÂ J. (1996). SÂwiat gier komputero-

wych. I nowe medium rozrywkowe i nowe za-

grozÇenia. ¹Psychiatria Polskaº 2 (30), 255-

-266.

Spis tresÂci

WsteÎp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Rozdziaø I
SÂrodki masowego przekazu . . . . . . . . . . . .

1. Funkcje sÂrodkoÂw masowej

informacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2. Rodzaje mass medioÂw . . . . . . . . . . . . 16

Rozdziaø II
Media i kultura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37

1. Ameryka PoÂønocna . . . . . . . . . . . . . . . 39

2. Europa Zachodnia . . . . . . . . . . . . . . . 53

3. Polska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62

Rozdziaø III
NaduzÇywanie sÂrodkoÂw masowego przekazu

1. Czynniki ryzyka . . . . . . . . . . . . . . . . . 79

2. Psychologiczne oddziaøywanie mass

medioÂw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84

3. UzalezÇnienie od medioÂw . . . . . . . . . . . 91

Rozdziaø IV
Szkody wywoøane uzÇywaniem i naduzÇywaniem

medioÂw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109

1. Szkody somatyczne . . . . . . . . . . . . . . 110

2. Szkody psychiczne . . . . . . . . . . . . . . 119

3. Szkody spoøeczne . . . . . . . . . . . . . . . 131

PIS TRESÂCI

189

Rozdziaø V
Profilaktyka naduzÇywania sÂrodkoÂw masowego

przekazu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139

1. Strategie kierowane do nadawcoÂw . . . 140

2. Strategie kierowane do odbiorcoÂw . . . 144

Rozdziaø VI
Mity zwiaÎzane z mediami . . . . . . . . . . . . . . . 149

1. Mity dotyczaÎce gier komputerowych

i Internetu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149

2. Mity dotyczaÎce telewizji . . . . . . . . . . . 154

3. Mity dotyczaÎce prasy . . . . . . . . . . . . . 158

Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171

Joanna Chwaszcz ± psycho-

log, absolwentka Instytutu Psy-

chologii KUL, doktorantka psy-

chologii w Katedrze Psychoprofi-

laktyki Spoøecznej KUL. Jej zain-

teresowania naukowe dotyczaÎ

uwarunkowanÂ spoøecznych pro-

cesoÂw patologicznych, grup wy-

kluczenia spoøecznego oraz psy-

choseksuologii.

Maøgorzata Pietruszka ± psy-

cholog, absolwentka Instytutu

Psychologii KUL, doktorantka

psychologii w Katedrze Psycho-

profilaktyki Spoøecznej KUL. Za-

interesowania naukowe konce-

truje wokoÂø uwarunkowanÂ i profi-

laktyki uzalezÇnienÂ psychoaktyw-

nych i czynnosÂciowych.

Ks. Dariusz Sikorski SDS ±

psycholog, absolwent Instytutu

Psychologii KUL, doktorant psy-

chologii w Katedrze Psychoprofi-

laktyki Spoøecznej KUL. W swojej

pracy naukowej zajmuje sieÎ prob-

lemami niedostosowania spo-

øecznego, agresji i przemocy

wsÂroÂd møodocianych oraz psy-

choprofilaktyki dzieci i møodziezÇy;

e-mail: dareks@kul.lublin.pl

191

Document Outline

Wstep
roz_I
Roz_II
Roz_III
Roz_IV
Roz_V
Roz_VI
Spis_tr
Pusta strona

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Cewińska, Joanna; Striker, Małgorzata; Wojtaszczyk, Katarzyna Diagnoza i przeciwdziałanie dysfunkcj
Karpińska Krakowiak, Małgorzata Conceptualising and Measuring Consumer Engagement in Social Media I
Malgorzata Mieczkowska Media serbołużyckie jako media lokalne
Sikorski Dariusz O badaniach interdyscyplinarnych w badaniach nad wczesnym średniowieczem
3 INDYWIDUALIZACJA Joanna Pietruk
Sikorski Dariusz O (przy)długim trwaniu pewnej idei teoria trzech funkcji Dumezila w świetle kryty
Małgorzata Tomecka, Joanna Muniowska – Temperament hokeistów na trawie
Sikorski Dariusz Miejsce i rola źródeł w psychohistorii
prezentacja power media
Sieci media transmisyjne
Prezentacja o Sikorskim

więcej podobnych podstron

Joanna Chwaszcz Małgorzata Pietruszka Dariusz Sikorski Media

Document Outline