Burza geomagnetyczna i olbrzymia awaria
prądu w Kanadzie
Data: 13 marca 1989
Patrząc w słońce możemy odnieść wrażenie, że jest ono czymś niezmiennym i
doskonałym. Jednak od blisko 400 lat – dokładnie od 1613 r. kiedy to Galileusz
zaobserwował na słońcu plamy – wiemy o tym (no – może należałoby raczej powiedzieć
– niektórzy ludzie wiedzą) że owa nieskazitelność naszej gwiazdy dziennej jest czysto
pozorna. W rzeczywistości bowiem, słońce jest miejscem, gdzie zachodzą niezwykle
gwałtowne – przynajmniej z naszej, ziemskiej perspektywy – zjawiska, a wpływ tych
zjawisk na nasze życie bywa znacznie większy, niż większość z nas zapewne byłaby
skłonna przypuszczać.
Nikomu chyba nie trzeba tłumaczyć, że słońce jest gwiazdą – i że jak każda gwiazda – zbudowane
jest z gazów, głównie wodoru. Jednak gazy wchodzące w skład słońca nie są zwykłymi gazami –
takimi, jak np. tlen i azot w ziemskim powietrzu – lecz plazmą, czyli mieszaniną swobodnych
elektronów i dodatnio naładowanych jąder atomowych – głównie pojedynczych protonów, będących
niczym innym, jak po prostu jądrami atomów wodoru.
Biliony amperów
W przeciwieństwie do zwykłego gazu plazma jest świetnym przewodnikiem elektrycznym.
Poruszające się we wnętrzu słońca we wszystkich możliwych kierunkach strumienie plazmy
wywarzają prądy elektryczne o natężeniu bilionów amperów. Prądy te dają początek potężnym
polom magnetycznym, które z kolei wpływają na ruch plazmy słonecznej. Skomplikowane w swojej
geometrii, ciągle zmienne pole magnetyczne słońca nie jest zamknięte wyłącznie w jego wnętrzu,
lecz sięga daleko w przestrzeń międzyplanetarną i międzygwiazdową.
Skąd na słońcu biorą się plamy?
To właśnie magnetyzm odpowiada za zjawiska określane ogólnym mianem aktywności słonecznej.
Tzw. plamy na słońcu są niczym innym, jak obszarami plazmy o temperaturze o około 1800 stopni
niższej, niż przeciętna temperatura powierzchni słońca (5507 °C), uwięzionymi w polu
magnetycznym o natężeniu tysiące razy większym, od przeciętnego natężenia pola magnetycznego
słońca.
11-letni cykl aktywności słonecznej i jego przyczyny
Liczba plam na słońcu – i w ogóle aktywność słoneczna (której liczba plam jest najlepszym i
najbardziej widocznym wskaźnikiem) – zmienia się, jak wiadomo, w cyklu 11-letnim. Ostatnie
maksimum aktywności słonecznej miało miejsce w latach 2000 – 2001, kolejnego można się
spodziewać w latach 2011 – 2112.
Skąd jednak biorą się owe zmiany aktywności słonecznej? Otóż, najogólniej rzecz biorąc, ich
przyczyną są zmiany pola magnetycznego słońca, którego bieguny magnetyczne co 11 lat
zamieniają się miejscami – południowy staje się północnym i vice versa.
W czasie tych cykli ulega zmianie kształt pola magnetycznego słońca. W minimum aktywności jest
on mniej więcej taki, jakby we wnętrzu naszej gwiazdy dziennej znajdował się olbrzymi magnes
sztabkowy, zwany też dipolem. Jednak z biegiem czasu różnicowa rotacja słońca powoduje, że
kształt pola magnetycznego słońca zaczyna przypominać obwarzanek. Gdy tak się dzieje,
aktywność słoneczna wzrasta. Na powierzchni słońca pojawiają się liczne plamy, potężne erupcje i
rozbłyski wyrzucają miliardy ton plazmy w przestrzeń międzyplanetarną.
Czy zmiany aktywności słońca wpływają na politykę?
Niektórym czytelnikom znana jest pewnie hipoteza o istnieniu korelacji między maksimami
aktywności słonecznej, a takimi pewnymi zjawiskami społecznymi, jak wojny, rewolucje, strajki,
pojawianie się nowych, masowych ruchów społecznych. W hipotezie tej „coś” jakby jest – np.
przemiany polityczne, do jakich doszło w 1989 r. w krajach Europy Środkowo – Wschodniej miały
miejsce w okresie maksimum aktywności słonecznej – i tak samo wystąpienia studenckie, które
przetoczyły się przez różne kraje europejskie w roku 1968 r. Aby jednak zweryfikować tę hipotezę
należałoby uważnie zbadać dynamikę zjawisk społecznych zachodzących na całej kuli ziemskiej i
porównać ją ze zmianami aktywności słonecznej. Coś takiego wykracza poza ramy tego artykułu.
1
