Ocalony - streszczenie

Podmiot liryczny 

prowadzi

 monolog, w którym opowiada, że ma 24 

lata

 i ocalał „prowadzony na 

rzeź”. Udało mu się przeżyć wojnę, ale to co 

widział

 sprawiło, że szuka kogoś, kto na nowo 

pozwoli mu cieszyć się ocalonym życiem.

Geneza utworu

Utwór wchodzi w skład nawiązującego do wojny i jej konsekwencji zbioru „Niepokój” (1947). 

Sytuacja liryczna

Podmiotem lirycznym wiersza jest dwudziestoczteroletni młodzieniec, któremu udało się przetrwać  
wojnę. Młody wiek sugeruje, że należy on do pokolenia Kolumbów (rocznik 1921) i właśnie na 
„czas pogardy” przypadł moment jego dojrzewania, 

szukania

 własnej drogi życia, kształtowania 

siebie. Podmiot liryczny skarży się, że koszmar wojny zmienił jego sposób postrzegania świata,  
odebrał wiarę w wartości. Młody 

mężczyzna

 zwraca się więc z prośbą, by mu ten świat poukładać 

na nowo: „Szukam nauczyciela i mistrza”.

Opis podmiotu i przedmiotu lirycznego

Przedmiotem wypowiedzi poetyckiej jest ślad, jaki pozostawia wojna w ludzkiej psychice. Podmiot 
liryczny, były żołnierz, choć wojna już jakiś 

czas

 temu się skończyła, nadal przeżywa jej koszmar. 

Nie potrafi już cieszyć się życiem, gdyż obrazy okrucieństwa i świadomość, że zabijał, przesłaniają 
mu wszystko. Jedynie ponowne stworzenie świata pozwoli podmiotowi lirycznemu na nowo 
cieszyć się życiem.

Interpretacja

Wiersz „Ocalony” Tadeusza Różewicza jest swego rodzaju analizą stanu umysłu człowieka 
doświadczonego przez okrucieństwo II wojny światowej.

Podmiot liryczny wiersza w pierwszej strofie przedstawia się, mówiąc: „Mam dwadzieścia cztery 
lata / ocalałem / prowadzony na rzeź”. Choć jest jeszcze bardzo młody życie sprawiło, że zamiast 
przeżywać pierwszą 

miłość

, beztroskie lata młodzieńcze, przyszło mu szybko dorosnąć.

Podmiot liryczny, używając słowa „rzeź”, sprowadza siebie i nielicznych, podobnie jak on 
ocalałych, do roli bydła, które nie ma żadnego wpływu na swój los i jedynie dzięki przypadkowi 
zostaje ocalone przed śmiercią. Jednak samo pozostanie przy życiu oznacza dla podmiotu 
lirycznego jedynie fizyczny byt, gdyż dusza i umysł zostały trwale okaleczone. Podmiot liryczny 

doświadczył

 tylu okropieństw, że świat, który znał przed wybuchem wojny, odszedł w przeszłość. 

Wartości, w które kiedyś wierzył, takie jak cnota, prawda, piękno i męstwo, stały się tylko pustymi 
wyrazami, które nie różnią się od występku, kłamstwa, brzydoty i tchórzostwa. Człowiek pełen 
ideałów w 

czasie

 wojny zamienia się w cynicznego mordercę.

Wojna jest dla podmiotu lirycznego kwintesencją zła tkwiącego w świecie. Zniszczyła w nim 
wszystko, w co wierzył, dlatego, choć przeżył, nie potrafi na nowo cieszyć się życiem, stąd jego 
prośba o ponowne stworzenie świata i oddzielenie „światła od ciemności”. Ciemnością była wojna i 

choć się skończyła, podmiot liryczny nadal żyje w jej mroku. Używając trzykrotnie formuły 
„niech”, niczym magik stara się kreować nowy świat:
„Niech przywróci mi 

wzrok

 słuch i mowę  

Niech jeszcze raz nazwie rzeczy i pojęcia  
Niech oddzieli światło od ciemności.” 
Szuka „nauczyciela i mistrza”. Prośby o przywrócenie wzroku i mowy, a także ponowne nazwanie 
rzeczy i pojęć skierowane są do Jezusa, który potrafił czynić cuda, a właśnie cud jest teraz 
potrzebny podmiotowi lirycznemu, by na nowo zaufać światu i na nowo 

móc

 dostrzegać tkwiące w 

nim piękno.

Tytuł wiersza ma wydźwięk ironiczny. Nasuwa się pytanie – po co człowiek ocalał? Przecież świat, 
w który wierzył podmiot liryczny, już nie istnieje. Język, który służył do komunikowania się, 
przestał cokolwiek oznaczać. Puste wyrazy nie zawierają w sobie żadnych sensów. Jedynie kreacja 
świata „od nowa” pozwoli podmiotowi lirycznemu na nowo „żyć”, a nie tylko egzystować. 

Motyw cierpienia

Oprócz dosłownego cierpienia ciała wojna przyniosła ze sobą coś o wiele gorszego – trwale zraniła 
dusze, a jej ciągle żywe obrazy nie pozwalają ocalałym z niej wrócić do normalności.

Motyw wartości

Wszystko, co stanowiło jakąkolwiek wartość zdezaktualizowało się pod wpływem 

doświadczeń 

wojny. Cnota, dobro i 

miłość

 nie miały w 

czasie

 wojny racji bytu.

Motyw wojny

Wojna ukazana jest w wierszu jako czyniąca spustoszenie przede wszystkim w psychice człowieka. 
Trwa w ludzkim umyśle, nawet jeśli realnie się zakończyła.