B o h a t e r o w i e S t a r e g o i N o w e g o T e s t a m e n t u

}

1

Wykład 14

BOHATEROWIE STAREGO I NOWEGO TESTAMENTU

Ks. Michał Bednarz

Bohaterowie Ewangelii

Ś

W

.

Ł

UKASZ

–

E

WANGELISTA

„Wielu już starało się ułożyć opowiadanie o zdarzeniach, które się dokonały pośród nas, tak jak
nam je przekazali ci, którzy od początku byli naocznymi świadkami i sługami słowa. Postanowi-
łem więc i ja zbadać dokładnie wszystko od pierwszych chwil i opisać ci po kolei, dostojny Teo-
filu, abyś się mógł przekonać o całkowitej pewności nauk, których ci udzielono” (Łk 1,1-4).

Ś

w. Łukasz pochodził ze środowiska o wysokiej kulturze, o czym świadczy jego dobra znajo-

mość języka greckiego oraz zagadnień z dziedziny medycyny. Język trzeciej Ewangelii jest bo-
gaty, elastyczny, piękny. Dlatego św. Hieronim uznał jej autora za najbardziej biegłego w języ-
ku greckim spośród wszystkich ewangelistów.

1

Stara tradycja chrześcijańska utrzymuje, że św.

Łukasz był z pochodzenia antiocheńczykiem i lekarzem. Potwierdza to analiza jego pism:
Ewangelii i Dziejów Apostolskich. Jest dobrze poinformowany o Antiochii Syryjskiej, a szcze-
gólnie o początkach Kościoła w tym mieście (Dz 11,19-30; 13,1-3).

W starym świadectwie chrześcijańskim, w tzw. Fragmencie Muratoriego (nazwanym tak od
L.A. Muratoriego, który odkrył ten rękopis z r. 200 w Bibliotece Ambrozjańskiej w Mediolanie
i po raz pierwszy opublikował w r. 1740), czytamy: „Trzecia księga Ewangelii według Łuka-
sza. Łukasz ów, lekarz, kiedy po wniebowstąpieniu Chrystusa Paweł wziął go ze sobą jako do-
radcę prawnego, spisał ją przypuszczalnie w jego imieniu (na jego polecenie). Wprawdzie i on
nie widział Pana w cielesnej postaci, pomimo to wszakże jak mógł, tak zaczął opowiadać od
narodzenia Jezusa”. Podobnie twierdzi św. Ireneusz: „Łukasz, towarzysz Pawła, utrwalił w
księdze Ewangelię przez niego głoszoną”.

2

Analiza trzeciej Ewangelii zdaje się potwierdzać starą tradycję o lekarskim zawodzie św. Łuka-
sza. Ewangelista używa sporo terminów technicznych z dziedziny medycznej, np. wyrażenie
„trawiona wysoką gorączką” (Łk 4,38) należy do fachowego określenia lekarskiego tamtych
czasów. Św. Marek ten sam stan chorej określi w sposób popularny: „leżała w gorączce”
(Mk 1,30). Autor trzeciej Ewangelii jest precyzyjny w opisie chorób. Interesuje się źródłem ich
powstania, czasem trwania i sposobem uzdrowienia (Łk 13,11-12; 9,43-44). Odróżnia wypadki
opętania od zwykłych chorób (Łk 9,36; 13,11-16).

1

PL 22,378.

2

PG 7,845.

B o h a t e r o w i e S t a r e g o i N o w e g o T e s t a m e n t u

}

2

W Troadzie św. Łukasz spotkał św. Pawła (Dz 16,10-40) około r. 50 i odtąd stał się jego wier-
nym współpracownikiem i przyjacielem. Towarzyszył mu aż do Filipii w Macedonii. Apostoł
Narodów odnalazł go powtórnie w Filipii w czasie trzeciej podróży misyjnej w r. 57 (Dz 20,5-
15) i odtąd św. Łukasz pozostał już zawsze przy nim. Razem udali się do Jerozolimy, gdzie
ś

w. Paweł został uwięziony. Podczas pobytu Apostoła Narodów w więzieniu w Cezarei (58-60)

ś

w. Łukasz nawiązał kontakt z Kościołem jerozolimskim i innymi Kościołami lokalnymi Pale-

styny. Być może w tym okresie zebrał materiał, który wykorzystał w swych dziełach – Ewan-
gelia i Dzieje Apostolskie (por. Łk 1,2). Żyli przecież jeszcze naoczni świadkowie. Kiedy
ś

w. Paweł jako obywatel rzymski został wysłany do cesarskiego trybunału w Rzymie, św. Łu-

kasz wraz z Arystarchem towarzyszył Apostołowi Narodów w czasie długiej i niebezpiecznej
podróży morskiej z Palestyny do Italii. Opis tej wędrówki pozostawił w Dziejach Apostolskich.
Odtąd, jak się zdaje, pozostał na zawsze przy boku św. Pawła. Nie opuścił go w czasie pierw-
szego i drugiego uwięzienia rzymskiego. Świadczą o tym najpierw dwa listy Pawła, które po-
chodzą z okresu pierwszego uwięzienia w Rzymie. W Liście do Filemona Apostoł Narodów
pisze: „Pozdrawia cię Epafras, [...], Marek, Arystarch, Demas, Łukasz – moi współpracownicy”
(w. 23-24). A w Liście do Kolosan wspomina: „Pozdrawia was Łukasz, umiłowany lekarz”
(Kol 4,14). Św. Łukasza spotykamy także podczas drugiego uwięzienia św. Pawła w Rzymie.
On jeden pozostał przy starym Apostole, który kończy trud swego życia („Tylko Łukasz jest ze
mną” – 2 Tm 4,11). Zdanie to pozostanie na zawsze świadectwem wierności św. Łukasza.

Autor trzeciej Ewangelii był niewątpliwie człowiekiem wrażliwym. W jego dziele dostrzegamy
bowiem szereg opuszczeń, które świadczą o jego delikatności. Pomija wszystkie wypowiedzi
ś

w. Marka, które wydawały mu się zbyt twarde, surowe i obciążające osoby, o których wspo-

mina. Każda osoba, nawet najbardziej grzeszna i upadła, wprowadzona przez niego do trzeciej
Ewangelii, cieszy się sympatią i doświadcza jego łagodności. Przemilcza dyskretnie np. surowe
wyrzuty czynione Piotrowi (Mk 8,32-33). W opisie przesłuchania Jezusa wyraźnie i świadomie
oszczędza Piłata. Aż trzykrotnie przytacza słowa namiestnika: „Nie znajduję żadnej winy w
tym człowieku” (Łk 23,4.14.22). Bardzo obszernie opisuje usiłowanie Piłata zmierzające do
uwolnienia Chrystusa.

Nic pewnego nie można powiedzieć o ostatnich latach działalności św. Łukasza. Najprawdopo-
dobniej po śmierci św. Pawła opuścił Rzym i poświęcił się głoszeniu Ewangelii. Miał pracować
w Dalmacji, Galii, Italii i Macedonii. Nie wiadomo, gdzie i w jaki sposób umarł. Kościół czci
go jako męczennika. Martyrologium rzymskie i inne katalogi męczenników wspominają, że
zginął w Bitynii. Najprawdopodobniej zmarł jednak w Grecji.

W Konstantynopolu w w. VI wspomina się po raz pierwszy o św. Łukaszu jako malarzu. Naj-
starszym świadkiem tej tradycji jest Teodor Lektor, który żył około r. 530. W swej Historii Ko-
ś

cioła

3

podaje, że cesarzowa Eudoksja (+ 460) posłała z Jerozolimy siostrze cesarza Pulcherii

„obraz Matki Bożej, który namalował Łukasz”. Tradycja o św. Łukaszu malarzu była podej-
mowana później w ciągu wieków i od czasu do czasu przypisuje się trzeciemu Ewangeliście
tworzenie obrazów Matki Bożej, najczęściej w stylu bizantyjskim (zob. obraz na skale w ko-
ś

ciele św. Marka w Jerozolimie).

Historycy uważają jednak, że jest to szczegół legendarny. Ma on prawdopodobnie swoje źródło
w tym, że św. Łukasz jako pisarz posiadał niezwykłe zdolności artystyczne. Pióro w jego rę-
kach stawało się pędzlem zdolnym odtworzyć w sposób niezwykle żywy cechy przedstawia-

3

PG 86,165.

B o h a t e r o w i e S t a r e g o i N o w e g o T e s t a m e n t u

}

3

nych osób. W trzeciej Ewangelii mamy wspaniałe portrety Zachariasza, Elżbiety, starca Syme-
ona i wielu innych. Szczególne miejsce zajmuje w tym dziele Matka Jezusa. Autor pisze o Niej
więcej niż inni autorzy natchnieni. Namalował piórem najbardziej charakterystyczne rysy Jej
osobowości oraz utrwalił wydarzenia uwypuklające Jej wielkość. Nie pędzlem, ale piórem na-
malował piękny obraz Matki Najświętszej, który stał się natchnieniem dla wielu pisarzy i arty-
stów chrześcijańskich.

Symbolem św. Łukasza jest wół, gdyż jego Ewangelia rozpoczyna się opisem zjawienia się
anioła Gabriela w świątyni jerozolimskiej, w której składano Panu Bogu woły i owce.

Ks. Mirosław Łanoszka

Bohaterowie Starego Testamentu

E

ZECHIEL

–

PROROK BUDZĄCY WIARĘ W MOC

B

OGA

„Odrzućcie od siebie wszystkie przestępstwa, które popełniliście, i uczyńcie sobie nowe serce i
nowego ducha! Dlaczego mielibyście umrzeć, ludu izraelski? Przecież nie pragnę śmierci
ś

miertelnika – wyrocznia Pana BOGA. Nawróćcie się więc, abyście pozostali przy życiu!”

(Ez 18,31-32)

Ezechiel to kolejna wielka postać należąca do prorockiego świata Starego Testamentu. Jedy-
nym źródłem informacji na temat jego życia i działalności jest Księga Ezechiela, w której jed-
nak nie znajdziemy zbyt wielu biograficznych danych dotyczących naszego bohatera. Hebraj-
skie imię Ezechiela (hebr. J

e

chezqē’l) oznacza „Bóg jest mocny” lub „Bóg czyni mocnym”

4

.

Nie znamy dokładnej daty ani miejsca urodzenia tej postaci. Z informacji zamieszczonych w
prologu do jego księgi dowiadujemy się, że Ezechiel był kapłanem, synem Buziego, a do peł-
nienia posłannictwa prorockiego został powołany na obczyźnie, w ziemi babilońskiej (Ez 1,3).

Jakie zatem wydarzenia z dziejów Izraela znajdują się w tle życia i działalności Ezechiela? Jed-
nym z najtragiczniejszych momentów w historii narodu wybranego było bez wątpienia zburze-
nie Jerozolimy i świątyni w 586 r. przed Chr. przez armię Nabuchodonozora, po którym nastą-
piło uprowadzenie licznej grupy Judejczyków do Babilonii. Księga Ezechiela rozpoczyna swój
przekaz mniej więcej dziesięć lat wcześniej, kiedy to wspomniany babiloński władca (605-562
r. przed Chr.) najechał na stolicę Judy celem zdławienia buntu wywołanego przez króla Jojaki-
ma. Jednak już w początkowej fazie oblężenia Jerozolimy (597 r. przed Chr.) monarcha ten
zmarł, a jego syn Jojakin (Jehojakin), który objął po nim tron, po kilku dalszych miesiącach
obrony ostatecznie poddał święte miasto (597 r. przed Chr.). Kiedy Nabuchodonozor zajął Je-
rozolimę deportował do Babilonu: Jojakina wraz z jego rodziną, dwór królewski oraz liczne
elity ówczesnego społeczeństwa judzkiego, by w ten sposób maksymalnie osłabić podbity na-
ród. W grupie ludności przesiedlonej na terytorium imperium babilońskiego znalazł się również
młody Ezechiel. Ta jedna z najtragiczniejszych w dziejach narodu wybranego sytuacja tworzy

4

The Brown-Driver-Briggs Hebrew and English Lexicon, F. Brown, S.R. Driver, Ch.A. Briggs, Peabody

6

2001, s. 306.

B o h a t e r o w i e S t a r e g o i N o w e g o T e s t a m e n t u

}

4

historyczny kontekst, w którym nasz bohater przeżył swoje powołanie i realizował prorocką
działalność

5

.

Ezechiel jako młody kapłan zostaje powołany przez Boga w piątym roku swojego pobytu w
Babilonii (593 r. przed Chr.)

6

. To niezwykłe wydarzenie, jakim jest powołanie proroka, rozpo-

czyna się od opisu spektakularnej wizji ognistego rydwanu (Ez 1,4-28), która wyraża potęgę
majestatu objawiającej się Bożej chwały, co potwierdza fragment Mądrości Syracha: „Ezechiel
w widzeniu ujrzał chwałę, która mu się objawiła na rydwanie cherubów” (Syr 49,8). Młody
Ezechiel, który bez słowa sprzeciwu przyjmuje powierzoną mu przez Boga misję, otrzymuje do
zjedzenia zapisany dwustronnie zwój: „Spojrzałem i zobaczyłem wyciągniętą ku mnie rękę, a w
niej zwój księgi. A gdy go rozwinął przede mną, widziałem, ze był on zapisany z obu stron.
Były na nim zapisane skargi, wzdychania i biada” (Ez 2,9-10). Przytoczone słowa odsłaniają
prawdziwą naturę pokarmu prorockiego, którym jest słowo Boże: tylko ono stanowi rzeczywi-
stą mocą dla człowieka powołanego, dając mu siłę do życia duchowego, jak i właściwej reali-
zacji otrzymanego powołania.

Zgodnie z tekstem Księgi Ezechiela nasz bohater w chwili wyboru na proroka znajdował się
„w ziemi Chaldejczyków, nad rzeką Kebar” (Ez 1,3), prawdopodobnie blisko babilońskiego
miasta Nippur

7

, głosząc Boże orędzie przebywającym tam na wygnaniu Izraelitom. W Babilo-

nii, w miejscowości Tell-Abib (nad kanałem Kebar), Ezechiel miał swój dom, który mógł słu-
ż

yć, przynajmniej od czasu do czasu, jako miejsce spotkań z przywódcami przesiedlonej

wspólnoty (Ez 8,1; 14,1). Możliwe, że to właśnie tam narodziła się instytucja synagogalna

8

.

Ezechiel był człowiekiem żonatym, jednak jego ukochana żona, która jest nazwana „radością
jego oczu” (Ez 24,16) nagle zmarła. Spowodowane śmiercią małżonki cierpienie prorok prze-
ż

ywa jedynie w głębi swego serca, bez zewnętrznych gestów żałoby, które były tak bardzo cha-

rakterystyczne dla semickiej kultury, jak chociażby publiczna lamentacja (Ez 24, 16-17). Oka-
zuje się, że ten wdowi stan Ezechiela jest zamierzony przez Boga, który pragnie w ten niesły-
chanie wymowny sposób zapowiedzieć Izraelitom zburzenie świątyni jerozolimskiej. Ten
wspaniały dom Boży, który jest „rozkoszą oczu i tęsknotą duszy” narodu wybranego upadnie,
a potem przyjdzie babilońska niewola, pozbawiając możliwości opłakiwania tego smutnego
wydarzenia, spowodowanego ogromem popełnianych przez Izraela grzechów (Ez 24,21-24).
Właściwie poza przedstawionymi już informacjami nie potrafimy podać większej liczby bio-
graficznych szczegółów z życia naszego bohatera, nie wiemy też, kiedy ani w jakich okoliczno-
ś

ciach zakończył swoje życie.

Księga Ezechiela pozwala nam jednak częściowo przyglądnąć się niezwykłej osobowości pro-
roka. Szczególnie wymownym świadectwem głębokiego zaangażowania się w realizację swo-
jego powołania były wykonywane przez niego czynności symboliczne, charakteryzujące się
pewną dramaturgią. Przykładowo: Ezechiel znajduje się w stanie osłupienia przez siedem dni
(Ez 3,15), pozostaje w postawie milczenia przez pewien czas (Ez 3,25-26) lub reaguje nagłym
wybuchem nadmiernej żywiołowości (Ez 6,11). Na podstawie przekazanych w Księdze Eze-
chiela opisów zachowania proroka nie można wyciągać żadnych wniosków na temat jego

5

J. Frankowski, Prorok bezlitosnej kary (Księga Ezechiela), w: J. Frankowski (red.), T. Brzegowy (współred.), Wprowa-

dzenie w myśl i wezwanie ksiąg biblijnych, t. 4, Warszawa 2001, s. 218-219.

6

L. Monloubou, ÉZÉCHIEL, w: J. Bajard, M. Defossez, J. Longton, R.F. Poswick, G. Rainotte (red.), Le Dictionnaire

Encyclopédique de la Bible, [Turnhout] Brepols 1987, s. 464.

7

M.Z. Brettler, How to read the Bible, Philadelphia 2005, s. 185.

8

J.F.A. Sawyer, Prophecy and the biblical prophets, Oxford 1993, s. 105.

B o h a t e r o w i e S t a r e g o i N o w e g o T e s t a m e n t u

}

5

zdrowia, gdyż to, co wydaje się wykraczać poza powszechnie przyjęte normy w relacjach mię-
dzyludzkich, służy wyrażeniu doświadczenia, jakim jest nadprzyrodzone spotkanie z wszech-
mogącym Bogiem. Ezechiel głosił słowo Boże całym swoim istnieniem, a więc wszystkim,
co konstytuuje ludzką kondycję. Jeżeli dana czynność o charakterze symbolicznym była wła-
ś

ciwa dla ukazania przyszłego losu Izraela, to Ezechiel, zgodnie z wolą Bożą, realizował ją.

Takim przykładem może być nakaz upieczenia chleba na odchodach, który dla pobożnego Izra-
elity oznaczał pokarm nieczysty, ale na płaszczyźnie zapowiedzi prorockiej stał się znakiem
komunikującym narodowi wybranemu nieunikniony pobytu w kraju pogan, uznawanych przez
Ż

ydów za nieczystych (Ez 4,15).

Niezmierna różnorodność występujących w Księdze Ezechiela form literackich, jak i głębia
zawartego w niej przesłania pozwala mówić o naszym bohaterze w kategorii wybitnych pisarzy
i teologów. W centrum przekazanego przez Ezechiela nauczania znajduje się wezwanie do we-
wnętrznej odnowy życia, gdyż Bóg bardzo pragnie naszego nawrócenia: „Nawróćcie się i od-
stąpcie od wszystkich waszych przestępstw. Niech nie będą one dla was powodem do grzechu.
Odrzućcie od siebie wszystkie przestępstwa, które popełniliście, i uczyńcie sobie nowe serce
i nowego ducha! Dlaczego mielibyście umrzeć, ludu izraelski? Przecież nie pragnę śmierci
ś

miertelnika – wyrocznia Pana BOGA. Nawróćcie się więc, abyście pozostali przy życiu!”

(Ez 18,30-32). Prorok przedstawia Boga wychodzącego naprzeciw swojego ludu, przebywają-
cego na obczyźnie, z zapowiedzią daru nowego serca, który uzdolni go do życia zgodnego z
Bożym prawem: „Dam wam nowe serce i nowego ducha ześlę do waszego wnętrza. Wyjmę z
waszej piersi serce kamienne, a dam wam serce z ciała. Poślę do waszego wnętrza mojego du-
cha i sprawię, że będziecie postępowali według moich nakazów i zachowywali moje prawo.
Będziecie go przestrzegali. Zamieszkacie w kraju, który dałem waszym przodkom. Będziecie
moim ludem, a Ja będę waszym Bogiem” (Ez 36,26-28). Przytoczone słowa służą podkreśleniu,
ż

e jedyną drogą do prawdziwego odrodzenia narodu jest jego duchowa przemiana. Tylko od-

rzucenie grzechów i wierne przestrzeganie Bożych przykazań przyniesie oczekiwane owoce
wszelkiego dobra i pomyślności dla wszystkich.

Ezechiel to prorok i kapłan, który we wszystkich przejawach życia religijnego akcentował wy-
miar duchowy, bez którego pobożność może stać się doświadczeniem czysto zewnętrznym,
prowadzącym do różnego rodzaju deformacji. Podkreślanie przez naszego bohatera tego du-
chowego nurtu w przeżywaniu swojej wiary uczyniło jego orędzie bardzo bliskim przesłaniu
Nowego Testamentu. Kiedy Ezechiel opisuje postać dobrego pasterza, który w osobie samego
Boga otacza doskonałą opieką wszystkie swoje owce (Ez 34,11), słyszymy słowa wypowie-
dziane przez Jezusa Chrystusa w Janowej Ewangelii: „Ja jestem dobrym pasterzem. Dobry pa-
sterz poświęca swoje życie za owce” (J 10,11). To właśnie Jezus-Mesjasz w rozmowie z Sama-
rytanką stoi u początku kultu, „kiedy prawdziwi czciciele będą wielbili Ojca w Duchu i w
prawdzie” (J4,23), do którego tak wielką wagę przywiązywał w swoim nauczaniu Ezechiel
(Wstęp do ksiąg prorockich, Biblia Jerozolimska).

Ponad dwudziestoletnia działalność proroka Ezechiela dawała odpowiedź na temat prawdzi-
wych przyczyn upadku Jerozolimy i babilońskich deportacji mieszkańców Judy. Prorok w spo-
sób bezkompromisowy wykazywał, że to z powodu swojej nieustannej postawy niewierności
lud izraelski zebrał żniwo w postaci utraty ziemi obiecanej. Religijna apostazja, która pociągnę-
ła za sobą rozkład moralny wszystkich wymiarów życia tak osobistego, jak i społecznego
sprowadziła na Izraela ponowną niewolę. Izraelscy wygnańcy próbowali obciążyć winą za na-
rodową klęskę grzeszne pokolenie swoich przodków, co znalazło wyraz w powtarzanym przez

B o h a t e r o w i e S t a r e g o i N o w e g o T e s t a m e n t u

}

6

nich przysłowiu: „Ojcowie jedli niedojrzałe grono, a dzieciom cierpną zęby” (Ez 18,2). W od-
powiedzi na kierowanie się przez społeczność ludu Bożego, także w życiu codziennym, zasadą
zbiorowej odpowiedzialności Ezechiel podejmuje temat odpowiedzialności osobistej, naucza-
jąc, że Bóg każdego człowieka traktuje indywidualnie. Prorok oznajmia, że kara za grzechy nie
przechodzi z pokolenia na pokolenie, a niewinny syn złoczyńcy nie będzie odpowiadał za zło
wyrządzonego przez swojego ojca (Ez 18,14-17)

9

.

Ezechiel zapowiadając Boże działanie, które zmierza do odnowienia narodu wybranego pod-
kreśla motyw odwiecznej miłości Boga, jaką obejmuje On człowieka, także tego grzesznego.
Skoro jednak nawrócenie, jak i uznanie własnych win, które jest istotnym elementem każdej
przemiany, nie stało się czymś powszechnym pośród przebywających w Babilonii Izraelitów, to
wówczas prorok odsłania najważniejszy motyw Bożego działania wobec niewiernego i grzesz-
nego ludu. Jest nim świętość i chwała imienia Boga, które stają się przyczyną nowego wyzwo-
lenia narodu wybranego

10

: „Dlatego powiedz domowi Izraela: Tak mówi Pan BÓG: Ja czynię

to nie z waszego powodu, Izraelici, ale ze względu na moje święte imię, zbezczeszczone wśród
narodów, do których przybyliście. Uświęcę moje wielkie imię znieważone i zbezczeszczone
przez was wśród narodów. Wtedy narody przekonają się, że Ja jestem PANEM, gdy wobec
nich objawię wśród was swoją świętość” (Ez 36,22-23).

Prorok Ezechiel, dla którego wielkość i chwała imienia Bożego stanowiła centrum jego posłan-
nictwa ogłasza nam, że ten Bóg potrafi wskrzesić do życia wiary nawet tych, których religijna
postawa przypomina „równinę pełną wyschniętych kości” (Ez 37,2). „Tak mówi Pan BÓG do
tych kości: Oto Ja ześlę na was ducha i ożyjecie. (…) Ożyjecie i przekonacie się, że Ja jestem
PANEM” (Ez 37,5.6b).

Ks. Piotr Łabuda

Bohaterowie pierwszej wspólnoty Kościoła

T

YMOTEUSZ

–

BISKUP

E

FEZU

„Niechaj nikt nie lekceważy twego młodego wieku, lecz wzorem bądź dla wiernych w mowie, w
obejściu, w miłości, w wierze, w czystości! Nie zaniedbuj w sobie charyzmatu, który został ci
dany za sprawą proroctwa i przez włożenie rąk kolegium prezbiterów” (2Tm 12.13).

Pawłowe podróże misyjne kończą się pierwszym jego uwięzieniem w Rzymie. Prawdopodob-
nie cały czas towarzyszyli w więzieniu tym tak Łukasz jak i Tymoteusz. Pierwszy pobyt Pawła
w więzieniu rzymskim zakończył się szczęśliwym uwolnieniem apostoła. Być może w tym
okresie, w Rzymie, powstają tzw. więzienne listy Pawła. Jeśli tak, to mając na względzie, iż w
listach wzmiankowany jest Tymoteusz, to zasadnym jest uznanie, że przez cały czas przebywał
on z Pawłem w Rzymie.

9

J. Jensen, God’s word to Israel, Collegeville, Minnesota 1988, s. 192.

10

J. Frankowski, Prorok, s. 237-238.

B o h a t e r o w i e S t a r e g o i N o w e g o T e s t a m e n t u

}

7

Trudno stwierdzić co wydarzyło się po uwolnieniu Pawła z więzienia rzymskiego. Nie wiado-
mo bowiem dokąd udał się Paweł opuściwszy Rzym. W Liście do Rzymian apostoł wyraża za-
miar udania się do Hiszpanii (zob. Rz 15,24-28). Być może zatem udał się on właśnie Hiszpa-
nii. Nie ma jednak żadnej relacji o przebiegu tej podróży ani też o ewentualnych jego towarzy-
szach. Jeśli podróż ta doszła do skutku, to wydaje się, że z apostołem uczestniczył w niej Ty-
moteusz, wypróbowany towarzysz Pawła.

Wszystko wskazuje na to, że wracając z Hiszpanii – choć wcale nie wiadomo jaką drogą – Pa-
weł zatrzymał się na jakiś czas w Efezie. Jeśli tak, to możliwym jest, że Paweł dochodzi
do wniosku, że zasadnym jest, zwłaszcza w większych wspólnotach chrześcijan, ustanowić
władze i im powierzyć troskę o sprawy wiernych. Tymoteusz był niewątpliwie kandydatem na
jedno z takich stanowisk. Jemu to przydzielił Paweł właśnie Efez i okolice. Stąd też wzmianka
w 1Tm 1,3: „prosiłem cię, byś pozostał w Efezie, kiedy wybierałem się do Macedonii”. Mogło
to mieć miejsce około 65 roku po Chrystusie.

Późniejsze dwa listy do Tymoteusza Paweł pisał, gdy Tymoteusz był w Efezie, jako zwierzch-
nik tamtejszego Kościoła. Listy owe są odbiciem sytuacji panującej w Kościele efeskim. Są
także wyrazem Pawłowej koncepcji sprawowania władzy w Kościele. Dość szczegółowe wska-
zania, których Paweł tak udziela Tymoteuszowi, świadczą o przemyśleniach Pawła nad pro-
blemem władzy w młodym Kościele, z drugiej zaś strony są wyrazem troski o to, by możliwie
jak najskuteczniej wesprzeć młodego Tymoteusza w wypełnianiu niełatwych zadań.

Pozostawienie Tymoteusza w Efezie jest powszechnie uważane za równoznaczne z mianowa-
niem go biskupem Efezu. Przypuszcza się, że stało się to na mocy specjalnego obrzędu, którego
element zasadniczy stanowiło włożenie rąk. Stąd też późniejsze pouczenie Pawła: „Nie zanie-
dbuj w sobie charyzmatu, który został ci dany za sprawą proroctwa i przez nałożenie rąk kole-
gium prezbiterów” (1Tm 4,14). Oraz w drugim Liście stwierdzenie: „przypominam ci, abyś
rozpalił na nowo charyzmat Boży, który jest w tobie przez nałożenie moich rąk” (2Tm 1,6).

Do tej konsekracji biskupiej Tymoteusza doszło, kiedy był on jeszcze tak młody, że niektórzy
mogli nawet lekceważyć jego polecenia. Paweł bowiem pisze: „Niechaj nikt nie lekceważy
twego młodego wieku” (1Tm 4,12). Znamiennym jest, iż Paweł podpowiada Tymoteuszowi
sposoby zażegnywania takiego niebezpieczeństwa: swój młody wiek niech kompensuje powagą
wypowiadanych słów, miłością, wiarą, czystością i całym sposobem bycia. Do lekceważenia
zaś nie dojdzie, jeśli nie będzie zaniedbywał otrzymanego charyzmatu, jeśli będzie się oddawał
systematycznej lekturze słowa Bożego, jeśli będzie się troszczył ustawicznie o czystość, czyli
ortodoksję wiary.

Niewykluczone, że Paweł sam miał na względzie ów młody wiek Tymoteusza, a tym samym
brak należytego doświadczenia młodego biskupa, kiedy ostrzegał, żeby na nikogo zbyt po-
spiesznie rąk nie wkładał, aby nie stać się współwinnym czyjegoś grzechu (1Tm 5,22); żeby nie
przyjmował zbyt łatwo oskarżeń przeciwko prezbiterom, chyba, że na podstawie dwu albo
trzech świadków (1Tm 5,19); by zatwardziałych grzeszników upominał w obecności wszyst-
kich (1Tm 5,20); by miał we czci tylko te wdowy, które są rzeczywiście wdowami (1Tm 5,3).

Opuściwszy Efez Paweł odwiedza Kretę (zob. Tt 1,5), po czym być może w na terenach Mace-
donii ma miejsce ponowne jego uwięzienia. W Rzymie, mając świadomość, że zbliża się ko-
niec jego życia Paweł pisze do Tymoteusza: „Krew moja już ma być wylana na ofiarę, a chwila
mojej rozłąki nadeszła” (2Tm 4,6). Ostatnie jego dni są naznaczone wielkim trudem. Samopo-

B o h a t e r o w i e S t a r e g o i N o w e g o T e s t a m e n t u

}

8

czucie pogarsza fakt, że nie ma koło niego jego najbliższych przyjaciół i współpracowników:
„Demas bowiem mię opuścił umiłowawszy ten świat i podążył do Tesaloniki, Krescens do Ga-
lacji, Tytus do Dalmacji (...) Tychika zaś posłałem do Efezu (...) Aleksander, brązownik, wy-
rządził mi wiele zła (...). W pierwszej mojej obronie nikt przy mnie nie stanął, ale mię wszyscy
opuścili: niech im to nie będzie policzone!” (2Tm 4,10-16). Szczególnie jednak dotkliwie od-
czuwał Paweł brak przy swoim boku Tymoteusza. Dlatego tak usilnie prosi: „Pospiesz się, by
przybyć do mnie szybko. Pospiesz się, by przybyć przed zimą” (2Tm 4,9.21). Trudno stwier-
dzić, czy Tymoteusz spełnił życzenie Pawła, i czy towarzyszył swemu mistrzowi w ostatnich
miesiącach jego życia. Nie ma jednak też powodów, by taką możliwość wykluczać. Nie wia-
domo także, jak ułożyły się losy Tymoteusza po śmierci Pawła.

Według Euzebiusza z Cezarei

11

po krótkim pobycie w Rzymie, Tymoteusz wrócił do Efezu,

gdzie spędził resztę życia i gdzie też umarł. Według apokryficznych „Dziejów Tymoteusza”
umiłowany towarzysz Pawła, nie doczekał powrotu do Efezu Jana Ewangelisty z wygnania na
Patmos i zmarł w roku 97 po Chrystusie. Miało to mieć miejsce 22 stycznia, za czasów cesarza
Nervy.

Jeśli uznamy, że Tymoteusz był pierwszym biskupem Efezu, to do niego należy odnieść to, co
autor Apokalipsy świętego Jana pisze w „Liście do Kościoła w Efezie”:

„Aniołowi Kościoła w Efezie napisz (...) Znam twoje czyny: trud i twoją wytrwałość, i to że
złych nie możesz znieść, i że próbie poddałeś tych, którzy zwą samych siebie apostołami, a ni-
mi nie są, i żeś ich znalazł kłamcami. Ty masz wytrwałość: i zniosłeś cierpienie dla imienia
mego – niezmordowany” (Ap 2,1–3). Wszystko, co zostało powiedziane dotychczas w ewentu-
alnym odniesieniu do Tymoteusza nie budzi żadnych zastrzeżeń czytelnika. Ale teraz następują
słowa, dla których nie znajduje się pokrycia w znanej dotychczas biografii Tymoteusza. Autor
Apokalipsy bowiem pisze:

„Ale mam przeciwko tobie to, że odstąpiłeś od twej pierwotnej miłości. Pamiętaj więc, skąd
spadłeś, i nawróć się, i pierwsze plany podejmij! (...) Ale masz tę [zaletę], że nienawidzisz czy-
nów nikolaitów, których to czynów i ja nienawidzę” (Ap 2,4–6). Kiedy, w jakich okoliczno-
ś

ciach odstąpił Tymoteusz od swej pierwotnej miłości? Czy było to możliwe? Czy odstępstwo

to dokonało się jeszcze za życia Tymoteusza? Skąd, kiedy spadł i jak ten upadek należy rozu-
mieć? Na powyższe pytania trudno jest udzielić pełnej odpowiedzi.

Wedle większości świadectw wczesnopatrystycznych Tymoteusz poniósł śmierć męczeńską.
Miało do niej dojść podczas pewnego święta pogańskiego, które Tymoteusz ostro skrytykował.
I za to właśnie został tak okrutnie pobity, że wierni nie zdołali go już odratować.

Według Izydora z Sewilli ciało Tymoteusza zostało przewiezione z Efezu na wyspę Prion, skąd
dokonano uroczystej przewiezienia relikwii świętego do świątyni Świętych Apostołów w Kon-
stantynopolu. Miało się to stać 1 lipca 356 roku. Podobno w tym samym czasie i do tej samej
ś

wiątyni zostały sprowadzone także relikwie świętych Łukasza i Andrzeja

12

.

Pytanie: Autorem których ksiąg, lub księgi, jest św. Łukasz?

11

Zob. Euzebiusz z Cezarei, Historia Kościelena, III,4.

12

Zob. K. Romaniuk, Uczniowie i współpracownicy, s. 165.