Kamiennym Szlakiem
Po Parku Krajobrazowym
Ujście Warty na terenie
Gminy Górzyca
Górzyca
2005 / 2006
Publikacja współfinansowany przez:
Die Veröffentlichung wird finaziert durch:
EUROREGION  PRO GMINA GÓRZYCA
EUROPA VIADRINA Der Gemeinde
66-400 Gorzów Wlkp.
Górzyca
ul. Kazimierza Wielkiego 1
69-113 Górzyca
tel. [phone]
Ul. 1 Maja 1
fax [phone]
Tel. [phone]
Fax. [phone]
e-mail: [e-mail]
www.gorzyca.pl
 Projekt jest dofinansowany ze środków pomocowych Unii Europejskiej programu Phare CBC w
ramach projektów Euroregionu  Pro Europa Viadrina . Wyłączną odpowiedzialność za treść
niniejszego dokumentu ponosi Gmina Górzyca i w żadnym razie nie może ona być utożsamiana z
oficjalnym stanowiskiem Unii Europejskiej .
Autor tekstu: Grażyna Oleksiak, Robert stolarski, Marcin Wichrowski
Korekta: mgr Janina Kaliszan
Projekt okładki i opracowanie graficzne ANT pracownia projektowa
Zdjęcia na okładce: Piotra Chara
Zdjęcia zamieszczone w publikacji są autorstwa:
Piotra Chara, Agnieszki Kozłowskiej, Lubomira Stotko
Wydawca: Gmina Górzyca
Druk: ZPP Eugeniusz Kopociński
Witamy serdecznie, drogi Czytelniku! Pozwól, że zaproponujemy Ci podróż
Kamiennym Szlakiem po Parku Krajobrazowym  Ujście Warty na terenie gminy Górzyca.
Zanim jednak rozpoczniemy naszą wędrówkę, chcemy Ci przybliżyć atrakcję naszej gminy,
jaką jest Park Krajobrazowy, i zapoznać Cię z jego przyrodniczymi walorami.
Park Krajobrazowy  Ujście Warty położony jest na terenie gmin: Górzyca, Słońsk,
Witnica, a także miasta Kostrzyna nad Odrą w województwie lubuskim, i gminy
Boleszkowice w województwie zachodniopomorskim. Celem utworzenia Parku jest
zachowanie walorów przyrodniczo-krajobrazowych, typowych dla dolin dużych rzek wraz z
otaczającymi je krawędziami wysoczyzn. Cechą wyróżniającą Park Krajobrazowy  Ujście
Warty spośród wielu innych są dominujące w krajobrazie rozległe, często podmokłe łąki i
pastwiska. Przecinająca je sieć niewielkich rzek i kanałów melioracyjnych liczy ponad 300
km długości i jest pozostałością rozbudowanej niegdyś sieci hydrograficznej rzeki Warty. Do
drugiej połowy XVIII wieku bowiem przyujściowy odcinek Warty miał charakter delty
śródlądowej o rozległej powierzchni. W tym czasie Warta była dziką rzeką. W roku 1767
Fryderyk Wielki zapoczątkował prace regulacyjne w jej dolnym odcinku.
Spływ kajakowy / Kanufahrt fot. P.Chara
Park Krajobrazowy  Ujście Warty powołano do życia w roku 1996 rozporządzeniem
Wojewody Gorzowskiego. Pierwotnie Park obejmował powierzchnię 28.488,32 ha, lecz po
utworzeniu Parku Narodowego  Ujście Warty obszar objęty tą formą ochrony zmniejszył się
do 20.600 ha, z czego około 6.500 ha należy do gminy Górzyca.
Granice Parku poprowadzone są w dużej części krawędziami pradolin Warty i Odry. Szata
roślinna, z którą możemy się spotkać w Parku, jest różnorodna. Brzegi większości zbiorników
porastajÄ… szuwary z wysokimi trawami  mozgÄ… trzcinowatÄ… i mannÄ… mielec, przeplatane
zaroślami wierzbowymi. Występują tu trzcinowiska, turzycowiska, łany rzepichy
ziemnowodnej, kropidła wodnego, uczepów i rzepieni. Lustra wody starorzeczy często
pokryte są grzybieniami białymi i grążelami żółtymi. Polderowe łąki zdobne są w
rozproszone grupy jesionów, wierzb i topól, a także świadczące o obecności siedzib ludzkich
zarośla czarnego bzu otulone pnączami kielisznika i chmielu. Południowa część Parku jest
jednym z ważniejszych miejsc w Polsce, gdzie występują murawy kserotermiczne
(ciepłolubne).
Specyfika i różnorodność biotopów oraz niewielka presja ze strony człowieka stwarza
wyjątkowo korzystne warunki dla bytowania ptaków wodnych i błotnych.
A
abędz
niemy/ Hockerschwan. fot. P.Chara
Można zaobserwować tutaj wiele zjawisk związanych z cyklem życiowym tej grupy zwierząt,
np.: lęgi, pierzenie, żer, odpoczynek podczas migracji oraz wykorzystanie terenu Parku jako
zimowiska. Można tu zaobserwować mewę śmieszkę, srebrzystą, pospolitą i najrzadszą
z mew - małą. Nad rzekami i bajorkami zawisają w powietrzu rybitwy: rzeczne, czarne,
białoskrzydłe, białowąse i niewielkie rybitwy białoczelne. Dosyć liczne na wypasanych
podmokłych łąkach są ptaki siewkowate  nietrudno usłyszeć głos czajki, gwizd
krwawodzioba, rycyka czy zobaczyć rzadką gdzie indziej sieweczkę rzeczną.
Czajka/ Kiebitz fot. P.Chara
W porze lęgów nad łąkami rozlega się specyficzne beczenie bekasa kszyka, który swój
charakterystyczny tokowy głos wydaje piórami ogona  sterówkami. Na rozlewiskach łatwo
spotkać perkozy dwuczube, rdzawoszyje, zauszniki. Grupą szczególnie liczną są kaczki.
Wiosną można zobaczyć stada rożeńców i odzywających się jak gumowe zabawki świstunów.
Gniez
dzi się tu krzyżówka, krakwa, płaskonos, cyranka, czernica i głowienka. Nad Odrą
zobaczyć można pary oharów  dużych, atrakcyjnie ubarwionych ptaków kaczkowatych. Na
wschodnich krańcach Parku, w kompleksie jeziorek potorfowych obok kaczek, łabędzi i łysek
występuje bąk, którego dominujący głos niesie się nawet na kilka kilometrów. Nocą wilgotne
łąki rozbrzmiewają głosem skrytego ptaka  derkacza. Park jest jedną z ważniejszych w
Polsce ostoi tego ginącego gatunku. Także nadrzeczne lasy tętnią wiosną życiem. Koncerty
ptaków wróblowatych: zięb, sikor, pierwiosnków, pokrzewek i całego mnóstwa innych
zaczynają się o świcie, kiedy milknie koncertujący nocą słowik. W dziuplach starych drzew
nadodrzańskich łęgów moszczą gniazda gągoły i tracze nurogęsi. Puchate pisklęta tych
wodnych ptaków, gdy tylko obeschną po wykluciu się z jaja, wyskakują z położonej wysoko
nad ziemią dziupli wprost na ziemię lub do wody. Od kwietnia można usłyszeć dudki, piękne,
kontrastowo ubarwione ptaki, które w chwili ekscytacji rozkładają na głowie czubek z piór.
Penetrując Park po zmroku łatwo jest usłyszeć sowy. Z lasów dochodzi wołanie puszczyka
i sowy uszatej, w bliskości kościołów i stodół skrzeczy płomykówka. Nocą na uprawnych
polach usłyszeć można przepiórkę. Jesienią na rozlewiskach pojawiają się tysiące gęsi, kaczek
i żurawi.
Stado żurawi na lokalnych łąkach / Kranichscwarme auf Wiesen fot. P.Chara
Wśród tłoczących się na rozlewiskach gęsi, łysek i kaczek trudno nie zauważyć polujących na
nie bielików. Wybuchająca wśród ptaków co jakiś czas panika najczęściej wskazuje na ich
obecność. Pojedyncze drzewa na przyprószonych śniegiem łąkach pełnią teraz rolę czatowni
dla przybyłych tu ze Skandynawii myszołowów włochatych. Otwarte tereny są atrakcyjne też
dla sokoła pustułki. Rzadko zamarzające płytkie rozlewiska przyciągają przylatujące z
dalekiej północy łabędzie krzykliwe - piękne i potężne ptaki, których nie sposób przeoczyć
choćby dlatego, że lecąc, odpoczywając czy się pasąc wciąż odzywają się trąbiącymi głosami.
Zwierzęta Parku to oczywiście nie tylko ptaki. Występuje tu przeszło 30 gatunków
ssaków. Wśród nich znajduje się aż 11 gatunków ssaków drapieżnych. Wiosną po zimowym
śnie opuszczają nory borsuki i jenoty. Jenot jest gatunkiem do niedawna obcym dla fauny
Polski, podobnie jak liczna już norka amerykańska i niedawno przybyły na teren Parku szop
pracz. Typowa dla środowisk wodnych wydra prowadzi skryty tryb życia, spotyka się ją
raczej przypadkowo. Bobrowe zgryzy, często widywane wzdłuż cieków, świadczą
o obecności tych dużych gryzoni. Na terenie Parku stwierdzono ponad to 10 gatunków
płazów, 5 gatunków gadów, 35 gatunków ryb, 32 gatunki owadów z rodziny kózkowatych, 26
motyli dziennych, 11 gatunków pijawek i 28 gatunków mięczaków.
Różnorodność siedliskowa wód w Parku sprzyja bezkręgowcom wodnym.
Przypominająca skorpiona płoszczyca, larwy i dorosłe osobniki pływaka żółtobrzeżka
i kałużnicy, pełzające po podłożu wypławki, ślimaki oraz małże, to więksi przedstawiciele tej
grupy zwierząt. Do drobniejszych należy zaliczyć pływające grzbietem do dołu pluskolce
i wioślaki, pchliczki wodne oraz wiele innych. Na kserotermicznych murawach, wśród
stepowej roślinności, można spotkać jednego z najbardziej ubarwionych szarańczaków 
siwoszka błękitnego. Pasikonik ten ubarwiony jest maskująco i trudno go dostrzec.
Podziwiamy jego urodę, gdy przeskakuje w inne miejsce rozpościerając szerokie, jaskrawo -
błękitne skrzydła.
Odra,Warta, Postomia, Kanał Czerwony (Racza Struga), starorzecza i inne kanały są
przez cały rok atrakcyjnym łowiskiem dla wędkarzy. Najliczniejsze gatunki to leszcze, krąpie
i płocie, a z bardziej atrakcyjnych dorodne szczupaki, karpie i sumy.
Cały obszar Parku Krajobrazowego  Ujście Warty został włączony do Europejskiej
Sieci Obszarów Przyrodniczo Cennych - NATURA 2000. Celem programu jest ochrona
wybranych gatunków i cennych przyrodniczo siedlisk w oparciu o obowiązujące dyrektywy.
Jest to jeden z największych projektów jednoczącej się Europy, polegający na stworzeniu
wielkiego, europejskiego skarbca przyrody.
KAMIENNY SZLAK
Rozpoczynający szlak kamień z hasłem: PRZYROD
CHRONIMY DLA SIEBIE
został posadowiony na rozdrożu drogi krajowej nr 22 Kostrzyn nad Odrą  Słońsk i drogi
powiatowej 1313 F relacji Czarnów  Górzyca. Naprzeciw kamienia po drugiej stronie drogi
powiatowej na terenie Parku Krajobrazowego  Ujście Warty znajdują się na tzw.
Czarnowskich Wydmach (31,1 n.p.m.) murawy napiaskowe, na których występuje m.in.
goz
dzik piaskowy i szczotlicha siwa. Niewielkie kompleksy leśne zasiedlają: świergotek
drzewny, zięba, sikorki i pokrzewki. Przy kamieniu znajduje się pierwsza z trzech platform
widokowo  wypoczynkowych. Rozpościera się z niej widok na położony po drugiej stronie
drogi nr 22 Park Narodowy  Ujście Warty , graniczący przez drogę z opisanym wyżej
Parkiem Krajobrazowym Ujście Warty . Park Narodowy  Ujście Warty utworzony został
1 lipca 2001 r. na powierzchni 8038 ha, w miejsce istniejÄ…cego od 1977 r. rezerwatu przyrody
 Słońsk oraz części Parku Krajobrazowego  Ujście Warty . W roku 1984 obszar rezerwatu
objęty został międzynarodową Konwencją Ramsar, której celem jest ochrona terenów
podmokłych, cennych zwłaszcza jako środowisko życiowe ptactwa wodnego i błotnego.
Obszar Parku należy do najważniejszych terenów lęgowych ptaków wodnych
i błotnych w Polsce - stwierdzono tu występowanie ponad 250 oraz lęgi u ponad 160
gatunków ptaków. Należą do nich między innymi: 4 gatunki perkozów, 7-8 gatunków kaczek,
5 gatunków chruścieli, 9-10 gatunków ptaków siewkowych. Dla wielu gatunków ptaków Park
to jedno z ważniejszych miejsc lęgowych w Polsce. Wśród gatunków rzadkich bądz

zagrożonych wyginięciem można wymienić: wodniczkę, derkacza, rycyka, bąka, bączka czy
też występującą tutaj dość pospolicie rybitwę czarną. Park Narodowy "Ujście Warty"
odgrywa ważną rolę dla ptaków również poza sezonem rozrodczym. Licznie pierzą się na tym
terenie kaczki: krzyżówka, cyraneczka oraz gęś gęgawa i łabędzie nieme. W okresie migracji
jesiennej Park jest miejscem koncentracji ptaków wodnych i błotnych - głównie gęsi
zbożowej i białoczelnej - liczba nocujących gęsi dochodzi do 200 tys. osobników.
Gęsi zbożowe podczas wznoszenia się do lotu / Saatganse fot. P. Chara
Obszar Parku to również największe w Polsce zimowisko łabędzia krzykliwego - do
2500 osobników, ważne zimowisko bielika - do 50 osobników. Największe zagrożenie dla
ornitofauny Parku stanowi sukcesja roślinna. Aby zachować najcenniejsze siedliska dla
ptaków, podejmowane są różne działania z zakresu ochrony czynnej. Do nich należy między
innymi wypas i koszenie łąk. Niebezpiecznym zjawiskiem jest również pojawienie się
i szybki rozwój populacji norki amerykańskiej oraz szopa pracza, przybywającego z zachodu.
Król przestworzy Orzeł bielik / Seeadler fot. P.Chara
Opuszczamy taras widokowy i pozostawiając Park Narodowy  Ujście Warty za
plecami jedziemy w kierunku południowo-zachodnim do miejscowości Czarnów. Pod
konarami starej topoli znajduje się drugi kamień z hasłem: CZARNÓW  SIEDLISKO
BOCIANÓW. Czarnów jest drugą pod względem wielkości miejscowością w gminie
Górzyca, zamieszkałą przez 620 mieszkańców. Jest wioską o typowo rolniczym charakterze.
W miejscowości znajduje się Szkoła Podstawowa imienia Kresowian, Gminny Ośrodek
Zdrowia, punkt pocztowo-biblioteczny, remiza Ochotniczej Straży Pożarnej, oczyszczalnia
ścieków, dwa sklepy i bar. Na szczególną uwagę zasługuje kościół pod wezwaniem Matki
Boskiej Szkaplerznej z przełomu XV/XVI wieku, przebudowany w wieku XIX. Dolna część
wieży murowana z kamieni pochodzi z pierwotnej świątyni gotyckiej. Na wieży widnieją
pozostałości zegara. W sposób szczególny wyróżnia się strop kościoła pokryty malowidłami
nadającymi atmosferę temu wiejskiemu kościółkowi, przedstawiającymi m.in. św. Wojciecha
i Jadwigę. Obok kościoła można podziwiać lipę szerokolistną o obwodzie pnia 387 cm.
WielkÄ… atrakcjÄ… jest coroczne gniazdowanie w Czarnowie kilkunastu par bociana
białego. Przy odrobinie szczęścia zaobserwujemy tu parę bocianów czarnych, lecących do
gniazda ukrytego w pobliskim ekosystemie leśnym. Las jest także siedliskiem dla rzadkiego
borsuka. W odległości około 1 km od skrzyżowania w centrum Czarnowa w kierunku Ośna
znajdują się pozostałości po jednym z czterech fortów obronnych twierdzy Kostrzyn.
Wnętrze Kościoła w Czarnowie fot. A. Kozłowska
Obecnie jest to użytek ekologiczny pod zarządem Lasów Państwowych Nadleśnictwa
w Ośnie Lubuskim p.n.  Polny o powierzchni 8,76 ha. Przy wyjez
dzie z Czarnowa w
kierunku Żabic, również w celu zachowania unikatowych zasobów genowych i typu
środowiska utworzono w 2002 roku drugi użytek ekologiczny o nazwie  Długa Murawa o
powierzchni 8,33 ha. W części starej i nowej cmentarza w Czarnowie rozpościerają się
kobierce bluszczu pospolitego. OplatajÄ… kilkadziesiÄ…t akacji, tworzÄ…c jak gdyby zielone
kolumny. Na cmentarzu gniazduje słowik rdzawy, pełzacz ogrodowy i pokrzewka ogrodowa.
Kościół p.w. Matki Boskiej Szkaplerznej
fot. A. Kozłowska
Żegnamy się z Czarnowem i udajemy się w dalszą wędrówkę w kierunku południowo-
zachodnim, zdążając do miejscowości Żabice i kamienia z napisem: Z KAŻDYM GIN
CYM
GATUNKIEM UBYWA TWOJEGO ŚWIATA. Godny uwagi jest kościół pod wezwaniem
Najświętszego Serca Pana Jezusa, wzniesiony w XVIII, przebudowany w XIX wieku,
odrestaurowany w ostatnich latach z inicjatywy miejscowego proboszcza przy pomocy
parafian.W wieży o konstrukcji ryglowej znajdują się dwa dzwony żeliwne z 1925 roku. W
otoczeniu kościoła rośnie wiąz o obwodzie pnia 384 cm. Na starej części cmentarza znajduje
się stanowisko barwinka pospolitego, a na posesji nr 20 przy ulicy Kostrzyńskiej podziwiać
możemy cis o wymiarach 186 cm w obwodzie.
Kościół p.w. Najświętszego Serca Pana Jezusa.
fot. A. Kozłowska
W odległości około 1,5 km w kierunku południowym znajduje się ośrodek rekreacyjno-
wypoczynkowy nad jeziorem Żabiniec. Na obszarze około 0,80 ha znajduje się ogrodzona
plaża z miejscami do grilowania, biwakowania i wypoczynku nad wodą oraz wyznaczone
miejsca parkingowe, a także strzelnica sportowa.
Jezioro Żabiniec ma powierzchnię 32,5 ha, a jego brzegi porastają zwarte pasy trzciny
pospolitej i pałki pospolitej, którym towarzyszą: kosaciec żółty, tatarak zwyczajny,
jeżogłówka gałęzista, skrzyp bagienny, rdest ziemnowodny. Otaczający je las wraz
z roślinnością bagienną stanowi ważne siedlisko dla najpospolitszego, niejadowitego węża 
zaskrońca zwyczajnego, który żywi się przede wszystkim płazami, większymi owadami
i myszami. Nad rozlewiskami jeziora zauważyć można orła bielika i rybołowa.
Widok ogólny wigwamu nad jeziorem Żabiniec.
fot. A. Kozłowska
 W odległości 2 km od Ośrodka Wypoczynkowego  Żabiniec znajduje się niewielka
miejscowość Spudłów, położona na wysoczyz
nie utworzonej z glin morenowych. W centrum
miejscowości znajdują się pozostałości murów i wieży kościoła. Była to budowla wzniesiona w
XIV stuleciu w stylu gotyckim, przebudowana w XVIII wieku, a zburzona w czasie II wojny
światowej. Ceglano-kamienny mur otaczający ruiny porośnięty jest bluszczem pospolitym. W
centrum wsi uwagę przyciągają okazałe dęby, topole i jawory.
Ruiny kościoła w Spudłowie. fot. A. Kozłowska
W czasach swojej świetności Spudłów za sprawą okolicznych kopalń węgla brunatnego stanowił
zagłębie węglowe. Podziemny system wydobywania węgla obecnie ma wpływ na lokalną rzez
bÄ™
terenu, powstałą w wyniku zapadnięć szybów i wyrobisk. Do dnia dzisiejszego pozostały szczątki
dwóch szybów. Lokalizacja i układ przestrzenny Spudłowa tworzy niepowtarzalną atmosferę
niewielkiej i zapomnianej wsi, a przecież jej metryka jest bardzo stara.
Po zapoznaniu się z atrakcjami obu miejscowości udajemy się w kierunku Górzycy, aby
zatrzymać się przy kolejnym  czwartym kamieniu z hasłem: KRAJOBRAZ POLNY
ODPOWIEDNIM BIOTOPEM DLA ZWIERZYNY. Zlokalizowany jest on wraz z platformÄ…
widokowo-wypoczynkową obok Fortu Żabice. Platforma położona jest na wzniesieniu, skąd
rozpościera się widok na rozległą pradolinę Warty, której przeciwległa krawędz
znajduje siÄ™ w
okolicach Dąbroszyna. Jak okiem sięgnąć, ciągną się pola uprawne. W oddali widzimy
zmeliorowanÄ… terasÄ™ zalewowÄ… Kotliny Gorzowskiej zwanÄ… A
ęgami Warciańskimi.
Gmina ma charakter zdecydowanie rolniczy. W strukturze użytkowania gruntów
bezwzględnie dominują użytki rolne stanowiące prawie 70% powierzchni gminy. Znaczną
część zajmują łąki i pastwiska, natomiast lasy stanowią niewielki procent. Teren ten jest
bogaty w zwierzynę. Często na obszarach pół uprawnych spotkać można bażanty, sarny, a
niekiedy zające i kuropatwy. Nad polami w okresie żniw widać krążące myszołowy
zwyczajne i pustułki.
Widok Kotliny Gorzowskiej z lotu ptaka. fot. L.Stotko
Fort Żabice wzniesiony w latach 1887-90 w założeniu miał być stałą baterią artyleryjską, która
wraz z budowanym równolegle i o podobnej konstrukcji Fortem Czarnów miała ubezpieczać od
południa węzeł komunikacyjny i przeprawy rzeczne w Kostrzynie nad Odrą. Umieszczona w obu
dziełach artyleria miała panować nad ich otwartym otoczeniem w promieniu kilku kilometrów, by
przeszkodzić nieprzyjacielowi w nagłym wtargnięciu do twierdzy oraz zajęciu dogodnych
stanowisk obserwacyjnych i ogniowych na dominującym nad okolicą płaskowyżu (obszar na
południowy wschód od jeziora Żabiniec w trójkącie Żabice  Spudłów  Stańsk).
Przemieszczając się dalej szlakiem kamiennym w kierunku południowo-zachodnim
wjeżdżamy do Górzycy  siedziby władz Gminy. W otoczeniu zieleni przydrożnego klombu
znajduje się piąty kamień: GÓRZYCA  MIEJSCE POJEDNANIA PONAD GRANICAMI.
Od lat kontynuowana jest współpraca polsko-niemiecka. Pionierami tej idei byli ks. dr
Bolesław Dratwa  autor ciekawych opracowań dotyczących przeszłości Górzycy i
biskupstwa Lubuskiego oraz miejscowy nauczyciel Jan Radkiewicz.
Teren gminy położony jest w miejscu krzyżowania się trzech mezoregionów: Kotliny
Gorzowskiej, Doliny Odry Środkowej i Wzgórz Osieńsko-Sulechowskich. Wzdłuż zachodniej
granicy gminy na długości około 15 km płynie rzeka Odra. Dolinę Odry odgrodzoną wałem
odwadnia Kanał Czerwony (Racza Struga) oraz jego dopływy. Na specyfikę gminy rzutuje
fakt występowania na jej terenie struktur przyrodniczych związanych z doliną Odry  koryta
rzeki, wąskiego międzywala, pozostałości lasów łęgowych. Przyroda jest nieodłącznym
składnikiem obrazu gminy, a walory przyrodnicze są podstawowym czynnikiem decydującym
o jej atrakcyjności turystycznej. Górzyca obecnie jest siedzibą gminy i zamieszkuje ją 1490
mieszkańców. Ludność gminy skupia się w 13 miejscowościach i liczy 4037 osób. Położenie
pomiędzy przejściami granicznymi w Kostrzynie nad Odrą, Słubicach i Świecku stwarza
pewne możliwości rozwoju handlu i usług. W miejscowości znajdują się takie instytucje, jak
Gminny Ośrodek Zdrowia, Poczta Polska, Zespół Szkół, w skład którego wchodzi Szkoła
Podstawowa i Gimnazjum, Ośrodek Pomocy Społecznej, Oddział Banku Spółdzielczego z
Ośna, Zespół Dzielnicowych Komendy Powiatowej Policji w Słubicach, Centrum Spotkań
Polsko-Niemieckich. Centrum znajduje się obok pomnika ku czci żołnierzy radzieckich.
Obecnie posada salÄ™ konferencyjnÄ… na 60 miejsc, 16 miejsc hotelowych w pokojach 2-
osobowych z łazienką, kawiarnię z barem, salę sportowo-rekreacyjną, salę nauki języków
obcych, siłownię, solarium, salę komputerową, Gminne Centrum Informacji dla
Bezrobotnych i BibliotekÄ™ GminnÄ…. Przy budynku zlokalizowane sÄ… monitorowane parkingi
samochodowe. Stanowi on chlubÄ™ gminy.
Budynek Centrum Spotkań Polsko-Niemieckich fot. A.Kozłowska
Kolejny szósty kamień z hasłem: GÓRZYCA  OSADA TARGOWA ZNANA OD ROKU
1252, MIASTO BISKUPÓW LUBUSKICH umiejscowiony został przy budynku Urzędu
Gminy, czyli sercu gminy. W tym miejscu pragniemy przedstawić historię dzisiejszej
Górzycy, cofając się do początków dziejów tej miejscowości. Górzyca, Goriza, Goricz,
Gorica - nazwa osady przyjęła swoje brzmienie od wzniesienia, które dominuje nad
miejscowością od strony południowo-wschodniej, zwanej Górą. Podobnie brzmi ona także w
języku niemieckim Goeritz. W latach 1200 800 p.n.e. istniała tu osada kultury łużyckiej.
Górzyca związana jest z dziejami Ziemi Lubuskiej i stanowi istotny fragment historii tego
regionu. W czasach wczesnego średniowiecza była znaczącym skupiskiem osadniczym,
rozwijajÄ…cym siÄ™ bardzo dynamicznie. Poprzez zabiegi dyplomatyczne prowadzone przez
Bolesława Krzywoustego w Stolicy Apostolskiej w roku 1124 nastąpiło założenie biskupstwa
lubuskiego. Górzyca wchodziła w skład pierwotnego uposażenia tego biskupstwa. Pierwsza
wzmianka o Górzycy pochodzi z 7 marca 1252 roku. W dokumencie z 1317 roku występuje
już Górzyca jako miasto, a wśród 10 wymienionych wsi są też Owczary, Spudłów i Żabice.
Dwa skrzyżowane pastorały w herbie Górzycy nawiązują do herbu biskupstwa lubuskiego 
dwóch skrzyżowanych bosaków, co podkreśla ważność Górzycy jako stolicy biskupstwa. W
odwet za wyprawÄ™ A
okietka, sprzyjającego papieżowi Janowi XXII, na Nową Marchię z roku
1326 mieszczanie frankfurccy zniszczyli miasto i siedzibÄ™ biskupiÄ…. Kolejnego zniszczenia
miasta dokonali margrabiowie brandenburscy w roku 1342. W roku 1577 w mieście wybuchł
pożar, w którym spłonęła część kościoła wraz z wieżą. Inną plagą były powodzie: Odra 
między Górzycą a Rytwianami często wylewała, czyniąc wielkie szkody.
W czasie potopu szwedzkiego XVII wieku okolice Górzycy zostały spustoszone przez
Szwedów (Brandenburgia udzielała Polsce pomocy), póz
niej nastąpiła powolna odbudowa
miejscowości. Ciekawostką historyczną jest fakt przekroczenia Odry pod Górzycą w roku
1658 przez oddziały Stefana Czarnieckiego spieszącego na pomoc Danii (sprzymierzonej z
Polską). Pod ogniem dział szwedzkich polska jazda przebyła wpław zatokę morską, co
znalazło oddz
więk w  Mazurku Dąbrowskiego  polskim hymnie narodowym.
Istotne zmiany w ustroju miasta nastąpiły w XIX wieku. W roku 1810
przeprowadzona reforma ministra Steina nada miastom szerokie uprawnienia co do spraw
wewnętrznych, jednakże pozbawiała je uprawnień sądowych.
Lata po Kongresie Wiedeńskim przyniosły Górzycy stabilizację. Gospodarczo
Górzyca była podporządkowana domenie w Pamięcinie, podobnie jak pobliskie Owczary.
Rozbudowa szlaków komunikacyjnych umożliwiła dalszy rozwój Górzycy. W roku 1810
zbudowano utwardzoną drogę z Kostrzyna do Górzycy i przystąpiono do osuszania bagien
znajdujących się między drogą i korytem Odry. Po wybudowaniu linii kolejowej do Rzepina,
co nastąpiło w roku 1880, w Górzycy wzniesiono dworzec kolejowy. Osiedlali się tu tzw.
koloniści, którzy utworzyli osadę Górzyca-Kolonia, znajdującą się w miejscu dzisiejszych
A
ugów Górzyckich. Okresem prawdziwej świetności w dziejach Górzycy były lata, w których
pełniła ona funkcję stolicy biskupstwa lubuskiego. Lata dwudzieste i trzydzieste XX wieku
nie przyniosły w dziejach miasta znaczących wydarzeń. Górzyca była miejscowością
drobnego handlu i rzemiosła.
Początek roku 1945 wyznaczył Górzycy rolę miasteczka frontowego, przedpola i
zaplecza pobliskiego Kostrzyna. Okrążając tę nadodrzańską twierdzę wojska radzieckie
zdobyły 15 lutego 1945 roku Górzycę, która w czasie walk została w znacznym stopniu
zniszczona.. Już pod koniec kwietnia 1945 roku do miasteczka zaczęła przybywać polska
ludność. Pionierski rok 1945 w Górzycy był niezwykle trudny. Dopiero po żniwach w 1946
roku sytuacja nieco się poprawiła. W roku 1949 przystąpiono do organizacji PGR-u. W latach
40. i 50. jednym z głównych zadań była ochrona miejscowości przed powodziami.
Dynamiczny rozwój gospodarczy Górzycy, który nastąpił w ostatnich latach jest
efektem zaangażowania władz gminy. Dzięki temu miejscowość znacznie poprawiła swój
wizerunek.
Budynek Urzędu Gminy w Górzycy. fot. A.Kozłowska
Udajemy się do siódmego kamienia, który znajduje się przy Kościele Parafialnym pod
wezwaniem Matki A
aski Bożej. Kościół został ufundowany przez biskupa lubuskiego Jana
Borszyca w 1412 r. na miejscu drewnianej świątyni. Po wielkim pożarze w 1757 r. kościół
odbudowano. Dalsza rozbudowa kościoła przypadła na lata 1765  1768. W tym czasie
dobudowano wieżę i w roku 1770 zamontowano ufundowane trzy dzwony. Podczas
forsowania Odry w końcowej fazie działań wojennych  zbór ten został zniszczony. Dopiero
nowoprzybyły w lipcu 1976 r. do parafii w Laskach proboszcz ks. Jan Wójtowicz postanowił
odbudować leżący w gruzach Dom Boży, należący wówczas do tej parafii. 10 paz
dziernika
1982 r. w dniu wyniesienia na ołtarze wielkiego czciciela NMP św. Maksymiliana Kolbego
kościół został konsekrowany. Poświęcenia dokonał biskup ordynariusz Wilhelm Pluta.
W otoczeniu kościoła rośnie okazały kilkusetletni dąb o obwodzie 320 cm oraz
kilkanaście kasztanowców. Dęby tworzą też aleję przy ulicy 1-go Maja, przy której znajduje
się Urząd Gminy. Na uwagę również zasługują rosnące w pobliżu topole włoskie.
Kościół parafialny w Górzycy. fot. A. Kozłowska
Udając się w dalszą wędrówkę kamiennym szlakiem opuszczamy Górzycę
i kierujemy się do niewielkiej miejscowości Owczary leżącej przy drodze krajowej nr 33
relacji Kostrzyn  Słubice. Mniej więcej w połowie drogi do Owczar, po prawej stronie
szosy w starorzeczu Odry, można zauważyć miejsce po pierwotnej katedrze zbudowanej
przez biskupów lubuskich (na skutek zatargów z margrabiami brandenburskimi stolica
biskupia w 1276 roku została przeniesiona z Lubusza do Górzycy).Tę katedrę XIV-wieczny
dokument określa jako świątynię pod wezwaniem Najświętszej Maryi Panny. Po zniszczeniu
katedry na jej miejscu wzniesiono kaplicę do której ciągnęły liczne pielgrzymki, co wiązało
się z przypisywaniem tutejszemu obrazowi Matki Boskiej cudownych właściwości. Dość
dobrze znane są fakty związane z likwidacją sanktuarium Maryjnego w Górzycy. W okresie
przechodzenia na protestantyzm margrabia Jan z Kostrzyna polecił je zlikwidować, jednakże
biskup lubuski przeciwstawił się margrabiemu. Wówczas ten zakazał kapitule i biskupowi
korzystać z młyna w Górzycy, stojącego na wzniesieniu nieopodal Targacza. To także nie
poskutkowało. Starosta ziemi torzymskiej Hans Minkwitz siłą zlikwidował miejsce kultu
maryjnego 15 czerwca 1551 roku. Wraz z gromadą pijanych wieśniaków z Ośna i knechtami
przybył do kaplicy około 3 godziny nad ranem. Marmurowy posąg Maryi pozbawiono głowy,
obraz zniszczono. Zrabowane argenteria i inne cenne przedmioty kultu przekazane zostały na
kostrzyński zamek i umieszczone w skarbcu margrabiego. Część z nich odzyskano. Niestety,
dalsze losy samego obrazu nie są znane. Prawdopodobnie podzielił los biskupiego archiwum,
które po likwidacji biskupstwa przejęli margrabiowie.
Kontynuując wędrówkę dochodzimy do Owczar i kolejnego kamienia: GÓRA
ZAMKOWA, MIEJSCE PO ÅšREDNIOWIECZNYM GRODZISKU I PO REZYDENCJI
BISKUPÓW LUBUSKICH W XIII i XIV WIEKU, znajdującego się u podnórza Góry, obok
Muzeum A
ąki. Na niej znajdowały się dwa grody z X wieku spełniające funkcje obronne
związane z przeprawą przez Odrę. W póz
niejszym czasie mogły być osłoną dla siedziby
biskupów.
Muzeum A
ąki w Owczarach. fot. A.Kozłowska
Na uwagę zasługuje Muzeum A
ąki, Stacja Terenowa Lubuskiego Klubu Przyrodników
ze schroniskiem. Muzeum A
ąki to unikat w skali kraju i jeden z kilku obiektów w skali
Europy. Prezentuje ekosystemy trawiaste świata, Polski, obszaru ujścia Warty oraz okolic
Owczar, a przede wszystkim zagrożenia i problemy ochrony przyrody różnych typów łąk,
szczególnie muraw kserotermicznych. Zlokalizowane jest w przedwojennej oberży, która w
czasach powojennych była zaadaptowana na mieszkania, następnie na biurowiec dla
Państwowego Gospodarstwa Rolnego, po czym ponownie na mieszkania. Dopiero po pożarze
budynku, obiekt został zaadoptowany na Muzeum. Ekspozycja czynna jest codziennie z
wyjątkiem poniedziałków w godzinach od 10.00 do 16.00.
Istnieje tu możliwość taniego noclegu, nabycia pozycji o tematyce przyrodniczej oraz kupna
ekologicznej żywności. Po spacerze po murawach, a przed pójściem spać można usiąść do
wspólnego biesiadowania przy ognisku czy skorzystać z usług miejscowego baru.
W pobliżu Muzeum znajduje sie Obszar Chroniony  Owczary , obejmujący swoją
powierzchnią 18 ha. Jego zadaniem jest ochrona muraw kserotermicznych i lasów
zboczowych. Spotykamy tu 270 gatunków roślin będących przedstawicielami 57 rodzin.
Wczesnym latem na wylesionych, nagrzanych słońcem wzgórzach można zachwycić się
ostnicą włosowatą, ostnicą Jana, dzwonkiem syberyjskim i pokłuć się kolczastym polnym
mikołajkiem. W ochronie cennego krajobrazu muraw przed zarastaniem wykorzystuje się
prymitywną rasę owiec  wrzosówkę.
Ciekawostką historyczną jest to, że w roku 1759, po niefortunnej dla siebie bitwie pod
Kunowicami, król Fryderyk, kompletnie załamany, nocował w jednej z wiejskich stodół w
Owczarach.
Na terenie Owczar znajduje się jeden z nielicznie pozostałych pomników poświęconych
poległym w czasie I wojny światowej.
Pozostawiając miejscowość w dole udajemy się na wniesienie. Przy Lasku Pokoju
znajduje się dziewiąty kamień z hasłem: PRZYRODA JEDNOCZY NARODY wraz z
platformą widokowo  wypoczynkową. Z platformy rozpościera się wspaniały widok na
rzekę Odrę i Kotlinę Freienwaldzką. Lasek Pokoju to jeden z żywych symboli powojennej
przyjaz
ni Polaków i Niemców. Z inicjatywy pasjonata przyrody i przyjaciela wszystkich ludzi
Jana Radkiewicza powstało w roku 1992 pierwsze na terenie Gminy stowarzyszenie
 Towarzystwo Pokoju , które nawiązało kontakt z niemieckim Stowarzyszeniem Zamku
Trebnitz. Dzięki wzajemnej woli i zaangażowania działaczy obu stowarzyszeń jesienią 1992
r. został zasadzony Lasek Pokoju w Owczarach.
Murawy kserotermiczne. Fot. A.Kozłowska
Udając się w dalszą drogę do ostatniego kamienia położonego na terenie rezerwatu
przyrody  Pamięcin , korzystamy ze ścieżki edukacyjnej pod nazwą  Na Murawy ,
dochodzącej do alei drzew, zwanej potocznie  kasztanówką . Idąc w kierunku szosy, po
prawej stronie widzimy strome wzniesienie zarośnięte krzewami i drzewami, na które można
się dostać przejściem wyznaczonym dwoma rzędami starych buków i dębów. Jest to miejsce
godne uwagi, gdyż na wzniesieniu znajdował się jeden z dwóch średniowiecznych
nadodrzańskich warownych grodów w Owczarach, strzegących przeprawy przez Odrę. Był
elementem łańcucha grodów rozmieszczonych wzdłuż brzegów Odry, których budowę bądz

renowację około połowy X wieku przypisuje się Mieszkowi I. Brak możliwości rozbudowy
(wzniesienie miało niewielkie rozmiary) oraz zmienność koryta Odry (przesunięcie się brodu
o 2 km ku północy), spowodowały, że ośrodek życia gospodarczego także przesunął się do
Górzycy. Warto przystanąć też przy z
ródełku, które wypływa z ziemi i spływa spokojnie
stokiem zbocza do przydrożnego rowu.
Rezerwat przyrody  Pamięcin został utworzony w roku 1972 Zarządzeniem Ministra
Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego w celu zachowania ze względów naukowych i
dydaktycznych zbiorowiska roślinności stepowej. Obszar rezerwatu o powierzchni około 2,65
ha położony jest 1,3 km od drogi krajowej Słubice  Kostrzyn. Jest jednym z cenniejszych
rezerwatów Polski Zachodniej, zlokalizowanym na zachodniej krawędzi Wysoczyzny
Lubuskiej. Obszar rezerwatu obejmuje kilka głębokich wąwozów, na których występują
murawy ostnicowe z ostnicą włosowatą, ostnicą Jana, pięciornikiem piaskowym i kwitnącą na
biało pajęcznicą liliowatą.
Ostnicy Jana fot. A.Jermaczek
Na murawach kserotermicznych występują ciepłolubne gatunki zwierząt
bezkręgowych (tygrzyk paskowany, błonkówki, liczne szarańczaki, motyle i chrząszcze). Na
obszarze rezerwatu dość często spotkać można ropuchę szarą, żabę trawną, a także
sporadycznie kumaka nizinnego. Gady reprezentuje jaszczurka zwinka zasiedlajÄ…ca murawy o
silnym nasłonecznieniu. Faunę rezerwatu wzbogaca 32 gatunków ptaków, z których
większość buduje gniazda wśród krzewów tarniny i dzikiej róży. Spotkać tu można m.in.
pokrzewkę cierniówkę i jarzębatkę, turkawkę, krętogłowa, zaganiacza, kuropatwę,
skowronka, pokląskwę, gąsiorka i potrzeszcza oraz 11 gatunków ssaków, z których do
najciekawszych należą: ryjówka malutka, zając, nornica ruda, badylarka i łasica łaska.
W rejonie Owczar interesujÄ…ce jest stwierdzenie gniazdowania klÄ…skawki. W lasach na
zboczu doliny gniazdują myszołowy i jastrzębie. Rejon Górzycy był jednym z ostatnich w
Polsce miejsc gniazdowania dropia, który występował w okolicach Pamięcina i Lasek jeszcze
w latach 60-tych.
W tym miejscu kończymy wędrówkę kamiennym szlakiem po Parku Krajobrazowym
 Ujście Warty na terenie gminy Górzyca. Warto wspomnieć, że atrakcje turystyczne na tym
się nie kończą. Można je również podziwiać w gminie Słońsk, Witnica oraz na terenie miasta
Kostrzyna nad OdrÄ….
Zachęcamy tym samym do dalszych wędrówek poznawczych po naszej, jakże pięknej
Ziemi Lubuskiej.
Do zobaczenia na szlaku!
Serdecznie dziękujemy za pomoc przy powstaniu przewodnika:
Dyrekcji Zespołu Parków Krajobrazowych Województwa Lubuskiego w Gorzowie Wlkp.
i pracownikom Parku Krajobrazowego  Ujście Warty , Grażynie Oleksiak, Dominice
Rakoczy
Panu mgr Marcinowi Wichrowskiemu, Pani mgr Janinie Kaliszan.
Jak się z nami skontaktować:
1. Urząd Gminy Górzyca
ul. 1 Maja 1, 69-113 Górzyca
tel. [phone], fax [phone], e-mail: [e-mail]
godz. pracy: pon. 800 -1600
wt  pt. 730 -1530
2. Park Krajobrazowy  Ujście Warty
ul. Sikorskiego 6, 66-460 Witnica
tel. [phone], fax [phone]
godz. pracy: pn.  pt .700 - 1500
3. Park Narodowy  Ujście Warty
Chyrzyno 1, 69-113 Górzyca
tel. [phone]
godz. pracy: 800 - 1500
4. Centrum Spotkań Polsko-Niemieckich w Górzycy
ul. Polna 8/2, 69-113 Górzyca
tel. [phone]
godz. pracy: pon. 800 - 1600
wt - pt. 730 - 1530
5. Muzeum A
Ä…ki w Owczarach
Owczary 17, 69-113 Górzyca
tel. [phone]
godz. pracy: 800 - 2000