1
Zakres ogniskowych obiektywu
Wstęp
Jeśli można mówić o postępie, jaki dokonał się ostatnio w rozumieniu fotografii, na pewno dotyczy on
zrozumienia znaczenia optyki. Wszyscy, od amatorów po profesjonalistów, wiedzą dziś, że
 najważniejszy jest obiektyw . Nawet producenci telefonów komórkowych podkreślają w reklamach
swoich produktów jakość ich elementów optycznych. Ta oczywistość jeszcze kilka lat temu nie była tak
rozpowszechniona. Pamiętam wielu fotografów, którzy do bardzo drogich w PRL-u korpusów Nikona
zakładali radzieckie obiektywy wyposażone w bagnet F (kto nie wierzy, niech spyta dziadka). Dziś
spotyka się raczej posiadaczy amatorskich korpusów, którzy wydają oszczędności na profesjonalne
obiektywy. Z punktu widzenia jakości zdjęć to dobrze. Czy jednak naprawdę rozumiemy, jak działają
obiektywy? Czy zależność między zastosowanym obiektywem a wyglądem gotowego zdjęcia jest dla
nas jasna?
Zakres ogniskowych obiektywu
Fizyczne parametry obiektywu
Z technicznego punktu widzenia każdy obiektyw da się opisać za pomocą trzech wartości. Pierwszą
jest ogniskowa. Każdy, kto ukończył szkołę podstawową, powinien pamiętać z lekcji fizyki
doświadczenie polegające na skupianiu światła przez soczewkę. Im mniejsza odległość między
soczewką a punktem, w którym skupia ona światło, tym krótsza jest jej ogniskowa. Obiektywy to
układy kilku soczewek, więc i one mają swoją ogniskową. Ogniskowa obiektywu to wartość
bezwzględna, podawana w milimetrach (choć pamiętam jeszcze stare konstrukcje, na których długość
ogniskowej podana była w centymetrach). Kolejnym parametrem obiektywu jest otwór względny.
Zależy on od ogniskowej i szerokości tzw. z
renicy wejściowej, czyli de facto najwęższego miejsca,
przez które przechodzi światło tworzące obraz na matrycy. Nie mogę sobie odmówić podania wzoru:
otwór względny = średnica z
renicy wejściowej/ogniskowa
 2
W praktyce otwór względny jest utożsamiany z jasnością, choć pojęć tych nie należy mylić. Jasność
jest bowiem proporcjonalna do kwadratu z
renicy wejściowej i odwrotnie proporcjonalna do kwadratu
ogniskowej. Czyli jasność to otwór względny do kwadratu. Warto zdać sobie sprawę z faktu, że otwór
względny i jasność odpowiadają za maksymalną ilość światła padającego na matrycę. Ilość tego
światła możemy zmniejszyć za pomocą
przysłony. Jednak w żaden sposób nie możemy jej zwiększyć ponad to, co zależy od otworu
względnego. Trzeciego parametru opisującego obiektyw nie znajdziemy zazwyczaj na jego obudowie,
choć każdy domyśla się jego istnienia. Konstrukcja każdego obiektywu jest przecież obliczana
w zależności od rozmiarów matrycy. Każdy obiektyw ma więc określone pole obrazowe - wielkość
obszaru, na którym rysuje ostre odwzorowanie fotografowanych przedmiotów. Od wielkości pola
obrazowego zależy bezpośrednio wielkość samego obiektywu. Obiektyw o ogniskowej 12 mm do
małego kompaktu zmieści się na czubku palca (i jest  teleobiektywem ). Małoobrazkowy szeroki kąt
12 mm waży ponad pół kilograma
Fotograficzne parametry obiektywu
To, jakie zdjęcia robi obiektyw, zależy od wszystkich trzech wymienionych wyżej wartości. Nie można
oddzielać ogniskowej od wielkości stosowanej matrycy i szerokości otworu względnego. Najistotniejszą
cechą obiektywu - z pespektywy fotografa - jest jego kąt widzenia. Każdy z nas słyszał przecież
o teleobiektywach, standardach i obiektywach szerokokątnych. Na gotowych zdjęciach obiektywy
szerokokątne pokazują więcej, niż widzi ludzkie oko - obiektów w kadrze przybywa, są one jednak
zmniejszone w stosunku do tego, co widzimy bez aparatu. Teleobiektywy odwrotnie - pokazują węższy
wycinek rzeczywistości, w związku z czym widziane obiekty są jakby przybliżone. To właśnie kąt
widzenia stosowanego obiektywu odpowiada za stopień  przybliżenia fotografowanego obiektu.
Warto jednak wiedzieć, że kąt widzenia zależy od dwóch wielkości stricte fizycznych - ogniskowej
i pola obrazu.
W powszechnym rozumieniu standardowe obiektywy mają ogniskową o długości ok. 50 mm,
obiektywy szerokokątne są krótsze, a teleobiektywy - dłuższe. To prawda, ale jedynie w odniesieniu
do formatu maÅ‚oobrazkowego, którego klatka ma rozmiary 24 × 36 mm. Standardowy (normalny) kÄ…t
widzenia ma obiektyw, którego ogniskowa ma długość równą długości przekątnej matrycy. Jeśli
posiadamy cyfrową lustrzankę z tzw. pełną klatką, nasz standard będzie rzeczywiście miał ogniskową
50 mm. JeÅ›li jednak posiadamy lustrzankÄ™ APS-C zrobionÄ… przez Nikona (format matrycy to 23,6 ×
15,8 mm), nasz standardowy obiektyw będzie miał ogniskową wynoszącą ok. 35 mm. Szerokokątne
będą więc dla tej lustrzanki obiektywy krótsze niż 35 mm, wszystkie dłuższe będą teleobiektywami.
Producenci lustrzanek cyfrowych podają zazwyczaj wartość tzw. mnożnika ogniskowej. Mówi ona
właśnie o tym, jak zmienia się kąt widzenia
 3
Wzrost wymagań użytkowników i pojawienie się zoomów - to główne przyczyny
coraz bardziej skomplikowanej konstrukcji optycznej obiektywów.
 4
 5
obiektywów w zależności od zmiany formatu matrycy. Dla lustrzanek Nikona jest to przelicznik 1,5x,
Canon wymaga zmiany o 1,6x, zaÅ› Sigma - 1,7x.
Zupełnie kosmiczne ogniskowe mają obiektywy małych kompaktów. Matryca 1/1,72 stosowana na
przykÅ‚ad w aparacie Nikon Coolpix P6000 ma rozmiary 7,4 × 5,55 mm. Matryca Coolpiksa L18 ma
rozmiary 5,75 × 4,31 mm. Znaczy to, że standardowy obiektyw tych aparatów ma ogniskowÄ… dÅ‚ugoÅ›ci
kilku milimetrów, zaś teleobiektywy - kilkunastu. Pożądaną cechą zdjęcia portretowego robionego za
pomocą teleobiektywu jest niewielka głębia ostrości, a zależy ona przecież od długości ogniskowej.
Tyle że tej prawdziwej, a nie  z przelicznika . Skoro teleobiektyw kompaktu ma ogniskową
w granicach 20-30 mm, nie da on nigdy małej głębi ostrości, którą znamy z obiektywów 200-300 mm
stosowanych w lustrzankach. Jak widać, dokładne zrozumienie fizycznych uwarunkowań tworzenia
obrazu pozwala na uniknięcie wielu rozczarowań. Nie będziemy wtedy wymagać od naszego aparatu
rzeczy niemożliwych. Głębia ostrości zależy również od otworu względnego - pisaliśmy o tym
w jednym z wcześniejszych artykułów.
Oprócz kąta widzenia z długością ogniskowej wiąże się jeszcze jedna kwestia. Moim zdaniem
najistotniejsza z punktu widzenia kreatywnego fotografa. Zmiana ogniskowej pociÄ…ga za sobÄ… zmianÄ™
odwzorowania perspektywy. O co chodzi? Kiedy spojrzymy na świat jednym okiem (warto zrobić takie
ćwiczenie), dokładnie zdajemy sobie sprawę z odległości, jaka dzieli widziane przez nas obiekty. Przez
całe życie uczymy się patrzeć za pomocą swoistego obiektywu standardowego - oko ludzkie ma
bowiem taki właśnie kąt widzenia. Obiektywy o krótszej ogniskowej odwzorowują świat nieco inaczej -
pierwszy plan jest tam dużo większy niż obiekty odległe. Patrząc na zdjęcia zrobione za pomocą
obiektywów szerokokątnych, mamy wrażenie, że odległości między elementami kadru są większe niż
w rzeczywistości. W wypadku teleobiektywów jest odwrotnie - długa ogniskowa zagęszcza
perspektywę, wszystkie plany zdjęcia leżą blisko siebie.
Efektu tego nie wykorzystujemy ostatnio zbyt często - odkąd mamy w ręku zoomy,
odechciało nam się bowiem chodzić z aparatem wokół fotografowanego obiektu.
Wystarczy jednak wykonać poniższe ćwiczenie, aby przekonać się, że to właśnie
manipulowanie perspektywą jest najbardziej istotną możliwością wpływu na zdjęcie,
wynikajÄ…cÄ… ze zmiany ogniskowej.
Fotografia, jak żadna inna dziedzina sztuki, jest zależna od umiejętności technicznych. Jeśli fotograf
nie rozumie fizycznych podstaw działania obiektywu, matrycy, filtra - na dobre zdjęcia może liczyć
przez przypadek.
Podczas spaceru wybierz jeden niewielki motyw do fotografowania - kamień, ławkę, drzewo. Coś, co
łatwo zmieścić w kadrze, fotografując z niewielkiej odległości. Potem zrób serię zdjęć tego motywu za
pomocą całego zakresu ogniskowych posiadanych przez siebie obiektywów - w taki sposób, żeby na
każdym zdjęciu ów motyw miał taką samą wielkość. Teleobiektywem będziesz go więc fotografować
z daleka, a obiektywem szerokokątnym z bliska. Będzie przy tym trochę chodzenia. Porównaj zdjęcia -
zwróć uwagę, jak bardzo zmienia się to, co widzisz na zdjęciu za wybranym przez siebie motywem.